Agnieszka Kamierczak

WPYW KOMUNIKACJI Z PERSONELEM MEDYCZNYM

NA DOWIADCZANIE CHOROBY PRZEZ PACJENTW

Rozwj nauki i techniki pozwala nam coraz lepiej rozumie chorob, diagnozowa j, a take zaplanowa proces leczenia, jednak wci jednymi z podstawowych umiejtnoci, jakie powinni naby pracownicy suby zdrowia s
umiejtnoci komunikacyjne. Komunikacja interpersonalna wpywa bowiem
nie tylko na zadowolenie pacjentw z kontaktw z personelem medycznym, ale
przede wszystkim na sam proces leczenia. Artyku bdzie powicony zoonym
relacjom pacjentw z przedstawicielami suby zdrowia oraz wpywowi komunikacji pacjentw z personelem medycznym na dowiadczanie choroby przez
pacjentw oraz na jako ycia osoby chorej. Bd chciaa uwypukli rol komunikacji interpersonalnej w ustanawianiu relacji lekarz-pacjent i negocjowaniu jej
znaczenia. Poddam analizie wpyw komunikacji (zarwno werbalnej, jak i niewerbalnej, ktra w tej dziedzinie peni zasadnicz funkcj) na jako tyche relacji oraz na sposb dowiadczania przez pacjentw ich chorb, na ich postawy
wobec choroby, a take na sam proces leczenia.
Rozwaania warto rozpocz od sprecyzowania, co bd rozumiaa pod sowem komunikacja. W samej humanistyce nie ma jednomylnoci w kwestii
pytania: czym jest komunikacja. Ujmujc problem szeroko mona powiedzie,
e komunikowanie to kady bodziec, ktry wpywa na zachowanie czowieka, zwierzcia lub maszyny1. Jednak takie podejcie wydaje mi si zbyt oglne.
Mona spojrze na komunikacj jako na proces, w ktrym podmiot wyraa swoje
emocje, myli itd. (komunikacja jako akcja) bd te reaguje na bodce (komunikacja jako reakcja). Moemy wreszcie widzie w tym procesie sekwencj akcji

1 E. Godziak, Komunikowanie niewerbalne. Prba definicji, Lud 1983, t. 67, s. 41.

134

Agnieszka Kamierczak

i reakcji (model interakcyjny)2. John Stewart3 piszc o komunikacji interpersonalnej stwierdza, e pogld na komunikacj jako akcj co, co jedna osoba
czyni drugiej jest drastycznie uproszczony. Na ca nasz komunikacj wpywaj nie tylko nasze wasne oczekiwania, potrzeby, postawy i cele, ale take reakcje wywoywane przez nas u drugiej zaangaowanej w t komunikacj osoby.
Tote bardziej stosownie jest traktowa komunikacj jako interakcj, jako proces
wpywu wzajemnego4. Takie ujcie wskazuje, e komunikacja jest procesem zoonym, ktry wydarza si pomidzy ludmi. Jednak w modelu interakcyjnym nie
zosta uwzgldniony fakt zmiany tosamoci, jaka dokonuje si w trakcie oraz
dziki procesowi komunikacji. Te fakty uwzgldnia proponowane przez Stewarta
podejcie transakcyjne. Transakcja definiowana jest jako proces, w ktrym istnienie i natura wszystkich czci i aspektw konkretnego wydarzenia okrelana jest
poprzez aktywne uczestnictwo w tym wydarzeniu5. Spojrzenie transakcyjne objania zatem to, co dzieje si pomidzy ludmi, w jaki sposb wsppracuj oni na
rzecz konstrukcji znaczenia6. W tym sensie tosamo osb jest wynikiem negocjacji midzy ludmi. Co wicej, komunikacja buduje osob, rozwija j i wpywa na to, kim jestemy. Mona nawet powiedzie, e jako komunikacji wpywa
istotnie na jako naszego ycia. Negocjacji podlega take charakter samej relacji
i stopie zaangaowania w ni poszczeglnych osb. Przyjmujc tak perspektyw komunikacji w niniejszej pracy sdz, e relacja personelu medycznego
i pacjenta, ich komunikacja ma ogromne znaczenie dla sposobu dowiadczania
i postrzegania choroby przez pacjentw.
Postrzeganie zdrowia i choroby ma zawsze rys mocno indywidualny, uzaleniony od uwarunkowa rodzinnych, rodowiska wychowania, kultury, pci,
wyksztacenia, pozycji spoecznej, czy wykonywanego zawodu. Kady z nas dysponuje przekonaniami na temat funkcjonowania organizmu. Jak wskazuje Peter
Salmon: Rzadko si zdarza, by lekarz i pacjent podzielali przekonania na temat
stanu ostatniego. I zanim dojdzie do porozumienia, klinicysta musi jako pierwszy
rozpozna wane elementy przekona pacjenta. wiadomo istnienia wtkw
kulturowych w pogldach pacjentw pomoe mu rozpozna znaczce przekonania indywidualne7. Ostatnie zdania powyszego cytatu s warte podkrelenia.
W kontekcie tego, o czym pisaam wczeniej, e komunikacja wpywa na to, kim
jestemy, trzeba nadmieni, e zachodzi tutaj take relacja odwrotna. Cae nasze
zaplecze kulturowe, rodowiskowe, osobowociowe wpywa na jako komunikacji i na sposoby porozumiewania si.
2 Ibidem, s. 42.
3 J. Stewart, Komunikacja interpersonalna: kontakt midzy osobami [w:] Mosty zamiast murw.
O komunikowaniu si midzy ludmi, pod red. J. R. Stewarta, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002,s. 36-58.
4 Ibidem, s. 46.
5 H.B. English, A. Ch. English, cyt. za: J. Stewart, op. cit., s. 49.
6 J. Stewart, op. cit. s. 48.
7 P. Salmon, Psychologia w medycynie: wspomaga wspprac z pacjentem i proces leczenia, tum.
M. Gajdziska, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2002, s. 84-85.

Wpyw komunikacji z personelem medycznym...

135

Rozpoznanie znaczenia, jakie pacjent przypisuje chorobie, emocji

z ni zwizanych, jest szczeglnie wane w procesie diagnozowania i leczenia
choroby. Rodzaj i sia emocji zwizanych z chorob jest w duym stopniu zalena
od tego, jak choroba jest rozumiana i jakie znaczenie zostao jej przypisane (...)
najczstsz reakcj na chorob s negatywne emocje, takie jak: strach, lk, niepokj,
przygnbienie, al, bezradno, zobojtnienie, poczucie winy, zo8. W jaki sposb
one wystpuj, jest zalene od czasu trwania choroby oraz jej dynamiki. Marek
Jarosz wskazuje, e do najczstszych reakcji emocjonalnych czowieka naley
strach i lk.
Strach, w szeregu przypadkw, prowadzi do czujnego obserwowania siebie jako
czowieka cierpicego i swojej sytuacji wyznaczonej przez chorob, uciliwe badania i leczenie. Nastpstwem doznawanego strachu jest rwnie potrzeba otrzymania
zapewnienia budzcego ufno i zmniejszajcego niepokj. Chory wybirczo zatrzymuje w pamici te wypowiedzi personelu, ktre zmniejszaj obaw lub wrcz
daj poczucie bezpieczestwa9

Pisze Jarosz. Podobnie przeywany jest lk przez pacjentw. Jednak wielu pacjentw bezporednio nie werbalizuje tego uczucia. Mona zauway go dopiero
dokadnie obserwujc kana niewerbalny (w tym kana wokalny)10. Lk moe si
objawia u pacjenta bacznym ledzeniem losw innych pacjentw, szczeglnie
tych majcych podobne dolegliwoci i podobnie leczonych. Take reakcje agresji,
gniewu bd kamienny spokj mog by nastpstwami narastajcego napicia
lekowego11. Warto zwrci te uwag na zaleno zachodzc pomidzy strachem (a take lkiem) a blem. Strach bowiem potguje odczuwany bl, w zwizku z czym denie personelu medycznego do redukcji strachu przez waciwe
informowanie pacjenta o chorobie, procesie diagnostycznym i leczniczym, bdzie osabiao reakcje blowe12. Peter Salmon zwraca uwag, e lk, jaki pacjenci
odczuwaj wobec objaww miewa paradoksalne nastpstwa: Nazbyt silny - moe
opnia wizyt w przychodni lub powodowa rezygnacj z porady specjalisty13.
Wszystkie powysze elementy powinny zosta wzite pod uwag w leczeniu
pacjenta, szczeglnie przy chorobach zagraajcych yciu, zwizanych z dug
hospitalizacj, czy te wymagajcych zmiany trybu ycia. Wpywaj one zasadniczo na dowiadczanie choroby przez pacjenta. Obok wyej opisanych czynnikw, wanym elementem s relacje z personelem medycznym. Wie si to
z zagadnieniem wsppracy pacjenta z pracownikami suby zdrowia, jakoci
8 M. Bk-Sosnowska, Choroba w yciu czowieka [w:] Psychologia: podrcznik dla kierunkw medycznych,
pod red. A.Trzcienieckiej-Green, Universitas, Krakw 2006, s. 175.
9 M. Jarosz, Psychologia lekarska, PZWL, Warszawa 1978, s. 233.
10 Zakadam, e kana wokalny jest czci kanau niewerbalnego zgodnie z tym co pisze w swojej
ksice Z. Ncki, Komunikacja midzyludzka, Antykwa, Krakw 2000, s. 185-186.
11 M. Jarosz, op. cit., s. 233.
12 Ibidem, s. 233.
13 P. Salmon, op. cit., s. 74.

136

Agnieszka Kamierczak

komunikacji, wzajemn otwartoci, czy zaufaniem, jakim darz si pacjenci

i personel medyczny.
Relacje pacjent - pracownik suby zdrowia maj pewn specyfik, ktra wynika z wielu czynnikw. Jednym z tych czynnikw jest wci do wysoki presti
zawodw medycznych14. Zawody medyczne plasuj si w grnych partiach hierarchii prestiowych zawodw. Wie si to niewtpliwie take z faktem, e s to
zawody zaufania publicznego, wymagajce nie tylko wyksztacenia, ale wielu pozytywnych cech osobowociowych i umiejtnoci15. Fakt, e wiele zawodw medycznych wie si z pewnym prestiem i wysokim statusem spoecznym wpywa
na dystans, jaki moe rodzi si midzy pacjentami a personelem medycznym.
Ponadto, jak wskazuje George Bishop, relacje te s zwykle nacechowane emocjonalnie, co wie si z faktem, e lekarz ma dostp do najintymniejszych sfer ciaa
czowieka oraz szczegw jego prywatnego ycia. Pojawia si te emocjonalna
zaleno od innych, ktra czsto towarzyszy stanom chorobowym16. Ponadto
personel medyczny obserwuje chorego niejednokrotnie w sytuacjach trudnych,
w momentach emocjonalnego wyczerpania, kiedy uczucia, ktre zwyklimy
skrywa, wychodz na jaw. Wreszcie cech interakcji pacjenta z personelem medycznym s take rne formy spoecznego nacisku.
Rola chorego jest tu bardzo trudna i nie kady potrafi si w niej odnale. Pacjent bdcy w szpitalu, przebrany w odpowiedni strj, ktry przynaley do chorego (najczciej piama), pooony do ka, zostaje pozbawiony
w pewien sposb wasnej tosamoci. Ubrania towarzysz nam kadego dnia
i ju dawno przestay peni t jedn podstawow funkcj, ktr byo chronienie
ciaa przed zimnem i urazami. Ubranie jest komunikatem nioscym informacje
o naszej pozycji spoecznej, osobowoci, pci, wieku, oraz o tym jak postrzegamy siebie17. Zgodnie z ujciem Talcotta Parsonsa rola chorego zakada, e pacjent
14 Wedug bada przeprowadzonych przez CBOS w 2009 r. [M. Feliksiak, Presti zawodw. Komunikat
z bada, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_008_09.PDF], 14.11.2009 zawd lekarza wci
zajmuje wysokie miejsce w hierarchii prestiowych zawodw (73% respondentw odpowiedziao e
zawd ten ma duy presti). W porwnaniu z 1999 (zawd lekarza 75% respondentw uznao za bardzo
prestiowy), kiedy tego typu badania byy take prowadzone, zawd ten znajduje si niej w hierarchii
i taka tendencja obserwowana jest od kilkunastu lat. Autorka raportu wspomina: mimo trwaej pozycji
w rankingu prestiu, odnotowalimy tendencj do bardzo powolnego wprawdzie, ale systematycznego
spadku autorytetu lekarza [M. Falkowska, Presti zawodw. Komunikat z bada, s. 5, http://www.cbos.pl/
SPISKOM.POL/1999/K_032_99.PDF, 14.11.2009]. Zaskakuje natomiast w cigu tych 10 lat wzrost znaczny
prestiu, jaki respondenci przypisuj pielgniarkom (wzrost z 57 % w 1999 r. do 77 % w 2009 r.). Skok ten
jest o tyle zaskakujcy, e wedug bada z 2009 r. zawd pielgniarski wyprzedzi w hierarchii zawodw
prestiowych zawd lekarza [M. Feliksiak, Presti zawodw...].
15 Raport podany przez CBOS wskazuje, e zawody medyczne s jednymi z najczciej wymienianych,
jako zawody zaufania publicznego: lekarz (94%), pielgniarka i poona (88%), farmaceuta (84%), diagnosta
laboratoryjny (75%) [B. Badora, B. Rogulska, Opinia spoeczna na temat zawodw zaufania spoecznego.
Komunikat z bada, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2004/K_073_04.PDF, 14. 11. 2009r.].
16 G.D. Bishop, Psychologia zdrowia, tum.A. liwa, L. liwa, Astrum, Wrocaw 2000, s. 288.
17 Por. M. McLuhan, Zrozumie media. Przeduenia czowieka, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa 2004, s. 173; C. Joubert, S. Stern, Rozbierz mnie. Psychoanaliza garderoby, tum. B. Biay, Jacek
Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2006 , s. 7.

Wpyw komunikacji z personelem medycznym...

137

jest zwolniony z codziennych obowizkw, musi chcie wyzdrowie oraz traktuje

si go, jako potrzebujcego opieki18. W ramach tej roli pacjent postrzegany jest
jako ofiara si pozostajcych poza jego kontrol, wobec czego nie jest obarczany odpowiedzialnoci za swj stan19. W gronie samych pacjentw znajdujemy
rne podejcia do roli chorego. Podstawowe rnice le w oczekiwaniach dotyczcych tego, kto powinien decydowa o ich zdrowiu. Cze pacjentw preferuje podejcie pasywne i pozwala lekarzowi decydowa o tym, co jest dla nich
najlepsze, podczas gdy inni przyjmuj rol bardziej aktywn i sami chc decydowa o wasnym zdrowiu. Niektrzy pacjenci najlepiej czuj si w sytuacji, gdy
lekarz informuje ich, co naley czyni w celu zwalczenia choroby. Inni pacjenci
wol, gdy lekarz omawia z nimi rne koncepcje terapii i wsplnie z nimi podejmuje decyzje20. Role personelu medycznego take s sprecyzowane. Rol lekarza
Parsons okreli jako komplementarn wobec roli chorego. Wobec tego oczekuje
si od lekarza, e bdzie dziaa dla dobra pacjentw, traktowa wszystkich pacjentw w sposb profesjonalny, zastosuje wysoki stopie umiejtnoci i wiedzy
do problemw choroby oraz zachowa emocjonaln neutralno. Prawa lekarza
w tak sformuowanej roli dotycz dostpu do fizykalnego badania pacjenta
i wgldu w intymne sfery jego ycia, duej autonomii w wykonywaniu praktyki
i dominujcej wobec pacjenta pozycji21. Tego typu model spychajcy pacjenta do
biernego poddania si procesowi leczenia nie przynosi odpowiednich skutkw.
Wiemy dzi, e wspodpowiedzialno pacjenta w procesie decyzyjnym przynosi lepsze wyniki. Bishop wskazuje, e pacjenci, ktrzy bior aktywny udzia
w kontaktach z lekarzem zgaszaj szybsz popraw stanu zdrowia22. Take te
osoby, ktre dysponuj moliwoci opisania swych objaww i uzyskania wyczerpujcych informacji na tematu choroby i leczenia, w bardziej konsekwentny sposb stosoway si do reimu terapeutycznego23.
Marek Jarosz opisujc relacje pacjenta i lekarza pisze, i Wyznaczaj j waciwoci i dziaania osb, w niej uczestniczcych, czynniki sytuacyjne oraz szersze warunki rodowiskowe, w ktrych zachodzi interakcja24. Przede wszystkim
pacjent jest najczciej czowiekiem chorym, zatem relacja ta jest stosunkiem
lekarz (bd inny pracownik suby zdrowia) i czowiek w swojej chorobie.
Takie ujcie jest wane szczeglnie dlatego, e ujmuje fakt, e choroba zmienia
czowieka i jego spojrzenie na otoczenie (w tym take na pracownikw suby
zdrowia), ktre bywa interpretowane w sposb uzaleniony od obrazu choroby,
lkw oraz oczekiwa pacjenta25. Paternalistyczny model kontaktw z pacjentem, w ktrym przedstawiciel suby zdrowia peni rol kierownicz, nie sprzyja
18 M. Sokoowska, Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa 1986, s. 94.
19 G.Bishop, op. cit., s. 289.
20 Ibidem, s. 289-290.
21 M. Sokoowska, op. cit., s. 94 - 95.
22 G. Bishop, op. cit., s. 290.
23 Ibidem, s. 298.
24 M. Jarosz, op. cit., s. 272.
25 Ibidem, s. 272.

138

Agnieszka Kamierczak

niewtpliwie efektywnej komunikacji, ktra pomogaby lekarzowi, pielgniarce

i innym zrozumie czym jest dana choroba dla konkretnego pacjenta. Model ten
zakada pewn obiektywno wiedzy lekarza, ktra jest ponad dowiadczeniem
pacjenta26.
Warto w tej chwili przyjrze si modelowi relacji z pacjentami, ktry proponuje Thomas Gordon w swojej ksice. Model ten jest oparty na wsppracy midzy
pacjentem i przedstawicielem suby zdrowia. Ponadto zakada, e obie strony
posiadaj pewn wiedz i dowiadczenie, w zwizku z czym mamy dwch wsppracujcych ekspertw. Po stronie pacjenta bdzie to wiedza zwizana z dowiadczaniem choroby, jej objaww, skutkw, emocji jakie budzi, a czasem przemyle
dotyczcych przyczyn dolegliwoci. Model ten zakada zaangaowanie pacjenta
w proces leczenia, wspodpowiedzialno w podejmowaniu decyzji i dwukierunkow komunikacj, bez ktrej ustanowienie tego typu relacji byoby niemoliwe27. Wspodpowiedzialno pacjenta w procesie decyzyjnym poprawia jako
usug medycznych i prowadzi do lepszego przystosowania si pacjentw do rygoru leczniczego. Ponadto, jeeli pacjent bierze udzia w procesie decyzyjnym
to zmusza tym samym lekarza do wzicia pod uwag wszystkich moliwoci
i przedstawienia rozumowego uzasadnienia ostatecznych zalece. Pacjent zna
natur problemu i jest zmuszony do wypowiedzenia swoich przemyle, co winno prowadzi do bardziej racjonalnego i caociowego rozwaenia wszystkich
sposobw leczenia28.
Niezwykle wana wydaje si tu dwustronna komunikacja. Nie jest moliwa
wsppraca, jeli pacjent i przedstawiciel suby zdrowia nie bd mogli w peni
przekaza swoich przemyle, obaw czy emocji. Jak pisaam w pierwszej czci
tego artykuu, przyjmuj rozumienie komunikacji jako transakcji. Z perspektywy tej wynika, e kontakt lekarza z pacjentem, a waciwie jego jako, maj
wpyw na to, w jaki sposb pacjent dowiadcza swojej choroby i jakie postawy
zajmuje wobec niej. Oczywicie taka sytuacja wymaga od lekarza nabycia pewnych umiejtnoci. Mam tu na myli przede wszystkim przyjcie asertywnego
stylu komunikacji, nabycie umiejtnoci empatycznego suchania, odpowiedniego formuowania pyta i komunikatw informacyjnych, a take waciwego
sposobu radzenia sobie z konfliktem. Bywa to trudne ze wzgldu na ch zachowania przez lekarzy roli profesjonalisty, z ktr stereotypowo utosamia si
dystans emocjonalny. Thomas Gordon wskazuje, e dziki niej mona ukry to,
co si naprawd przeywa w kontakcie z pacjentem bezradno, lito, gniew
czy smutek. Jest to forma obrony przed takimi uczuciami29. Pacjenci wwczas
s zmuszeni do interpretowania zachowa personelu medycznego na poziomie
26 Por. T. Gordon, Pacjent jako partner, PAX, tum. T. Szafraski, Warszawa 1999, s. 22; D. Leathers,
Komunikacja niewerbalna: zasady i zastosowania, tum. M.Trzciska, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007, s. 409.
27 T. Gordon, op. cit., s. 45-47.
28 Ibidem, s. 49.
29 Ibidem, s. 130-131.

Wpyw komunikacji z personelem medycznym...

139

niewerbalnym, ktry mniej si poddaje kontroli wolicjonalnej ni kana werbalny, przez co jest nieszczelny i odsania wiele z emocji, jakie przeywa personel
medyczny. Prby takiego odczytywania uczu z pewnych zachowa obcione
s zawsze pewnym bdem. Pacjenci czasem mog snu domysy na temat wasnej choroby i w sposb lkowy interpretowa zachowanie personelu medycznego. Ponadto otwarto pacjenta trudno osign, gdy personel medyczny bdzie
przyjmowa postaw zamknicia. Moliwe, e to wanie samootwarcie si pracownikw suby zdrowia jest tym, co powoduje tak sam postaw u pacjenta,
gdy powoduje ograniczenie ich psychologicznej przewagi, co uatwi pacjentom
wypowiedzenie si i ujawnienie swych potrzeb i problemw30.
Niewerbalna komunikacja czsto w sposb zasadniczy wpywa na stopie satysfakcji pacjenta z interakcji z lekarzem. Badania pokazuj, e umiejtno [lekarzy] przekazywania bd rozumienia emocji komunikowanych niewerbalnie
okazuje si by zwizana ze zdolnoci do zaspokojenia potrzeb pacjentw dotyczcych spoeczno-emocjonalnych aspektw leczenia. Wyniki tego badania sugeruj take, i umiejtno kodowania i dekodowania przekazw niewerbalnych
moe wpywa na ogln zdolno empatycznego odnoszenia si do ludzi w relacji terapeutycznej31. Szczeglne znaczenie komunikacji niewerbalnej wie si
z kilkoma elementami. Przede wszystkim wywiad lekarski, oczekiwanie diagnozy,
powoduje u pacjentw lk i niepewno, ktra pragn zmniejszy opierajc si na
obserwacji zachowa niewerbalnych lekarza, ktry czsto bywa tego niewiadomy. Pacjenci skupiaj si na zachowaniu niewerbalnym lekarzy, gdy sdz, e ten
drugi nie jest z nimi szczery. Rwnie, zanim dojdzie do komunikacji werbalnej,
pacjenci analizuj wyraz twarzy, aby wyczyta z niej informacje, na ile wyniki bada s dla nich zagraajce. Komunikacja niewerbalna jest te rdem informacji, gdy lekarz jest zbyt zajty, aby duej rozmawia z pacjentem32. Pracownicy
suby zdrowia powinni mie wiadomo, e kana niewerbalny (bdc trudniejszym do kontroli wolicjonalnej) pozwala na ekspresj emocji i uczu, reguluje
interakcj, podtrzymuje relacje, a take zatwierdza przekaz werbalny. W sytuacji
braku spjnoci midzy komunikatem werbalnym a niewerbalnym wiksz wiarygodno przypisuje si temu drugiemu. Dale Leathers podkrela jeszcze wan
funkcj, jak peni kana niewerbalny, a mianowicie podtrzymywanie wizerunku
Ja.
Subtelne, niejawne przekazy - komunikowane przez takie aspekty, jak to, czy pacjent
otrzyma miejsce, w ktrym moe trzyma zabrane ze sob prywatne przedmioty,
czy lekarz odnosi si do pacjenta jako partnera interakcji, sygnalizujc to przez komunikowanie si na wysokoci wzroku (a nie spogldanie z gry na pacjenta lecego przed nim w szpitalnym ku) lub to, czy pacjent jest traktowany przedmiotowo
- mog informowa pacjentw, czy ich poczucie Ja jest zagroone, czy chronione.
(...) jeli lekarz stara si uszanowa prywatno pacjenta, to unika naruszania
30 Ibidem, s. 132.
31 DiMatteo, cyt. za,:D. Leathers, op. cit., s. 413.
32 D. Leathers, op. cit., s. 415.

140

Agnieszka Kamierczak
preferowanego przez niego dystansu oraz pomaga zachowa terytorium Ja, ktre
pacjent postrzega jako swoje wasne, uatwia tym samym pacjentowi ochron jego
poczucia Ja. istotne jest take, aby lekarz , posugujc si specyficznymi gestami
i zachowaniami wzrokowymi, podkreli, e bardziej zaley mu na stworzeniu
z pacjentem relacji partnerskiej, ni na utrzymywaniu z nim relacji o charakterze
przeoony - podwadny33.

Ustanowienie relacji opartych na wsppracy, z dobrze rozumianym partnerstwem nie jest proste. W duej mierze dlatego, e w kontekcie medycznym
tradycyjnie priorytetem bya autorytatywno, ktr czsto rozumie si jako dominacj. Take pacjenci wielokrotnie oczekuj, e to lekarz jest gwn osob
rozwizujc problem i to on bdzie decydowa o kontekcie i strukturze interakcji34. Pewno siebie w kontekcie medycznym jest dobrze widziana, gdy ma
wpyw na wiarygodny wizerunek personelu medycznego35, jednak nie musi wiza si z chci kontrolowania pacjenta. Zachowania, ktre wiadcz o dominacji
lekarza to na pewno posugiwanie si przenikliwym kontaktem wzrokowym, co
przypomina uporczywe wpatrywanie si i moe przybiera cechy agresji wzrokowej. Z drugiej strony swoj wyszo mog ukazywa wzrokow nieuwanoci.
Lekarz take komunikuje dominacj mwic dononym gosem, przerywajc pacjentowi bez wyranych skrupuw i wygaszajc dugie przemowy36. Tego typu
zachowania nie sprzyjaj moliwoci otwarcia si pacjenta i wielokrotnie mog
przyczyni si do zablokowania kontaktu. Lekarz komunikujc si w ten sposb
wpywa na stan emocjonalny pacjenta. Parsons wskazuje, e lekarz wykonujc
czynnoci instrumentalne (skadajce si na diagnostyczne i terapeutyczne dziaanie) moe stwarza problemy emocjonalne pacjenta i dopiero czynnoci ekspresywne przywrci mog zakcon rwnowag37.
Jest pewne, e interakcja lekarza i pacjenta moe owocowa wieloma dugotrwaymi rezultatami dotyczcymi przede wszystkim odzyskania zdrowia.
Wpyw komunikacji wydaje si tu zasadniczy. Do najwaniejszych efektw dobrych relacji personelu medycznego i pacjenta zaliczam minimalizowanie lku
pacjenta i agodzenie dowiadczania przykrych emocji, a tym samym wspieranie
pacjenta w przyjmowaniu odpowiednich postaw wobec choroby.

33 Ibidem, s. 418.
34 Ibidem, s. 420.
35 Ibidem, s. 273-274.
36 Ibidem, s. 421.
37 M. Jarosz, op. cit., s. 277. Pacjenci oczekuj od lekarza zachowa ekspresywnych. Z bada wynika, e
ekspresywne wysuwaj si czsto na pierwsze miejsce. Zmienia si to moe w zalenoci od dolegliwoci
pacjenta, bowiem osoby, ktre uczestniczyy w wypadkach doceniay bardziej rol instrumentaln lekarza,
a osoby przewlekle chore rol ekspresywn.