Agnieszka Kamierczak

Infrastruktura uzdrowiskowa w latach 1989-2012

ze szczeglnym uwzgldnieniem Dolnego lska
problemy z jej wykorzystaniem
po transformacji ustrojowej i nowe szanse rozwoju
Transformacja ustrojowa w Polsce przyczynia si do zmiany roli lecznictwa
uzdrowiskowego w strukturze publicznej opieki medycznej, z czym wizao
si znaczne ograniczenie centralnych rodkw budetowych przeznaczonych
przez pastwo na ten sektor lecznictwa publicznego. Zaistniaa sytuacja wywara
znaczcy wpyw na dalsze funkcjonowanie polskich uzdrowisk, prowadzc do
istotnych zmian w ich infrastrukturze. Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie zmian, jakim podlegay uzdrowiska poczwszy od przeomu XX i XXI w.
a do chwili obecnej, a take wykazanie wpywu tych przemian na rozwj infrastruktury uzdrowiskowej, a take sposobw jej wykorzystania.

Przemiany w uzdrowiskach po transformacji ustrojowej

Uzdrowiska nalec zarwno do sektora usug medycznych, jak i stanowic specyficzny produkt turystyczny, podlegay w ostatnich latach wielu przemianom.
Po transformacji ustrojowej aktem, ktry regulowa dziaalno uzdrowisk bya
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym1.
Na podstawie wspomnianej ustawy okrelono, jakie kryteria powinna spenia
miejscowo uznana za uzdrowisko czy zakad lecznictwa uzdrowiskowego. Ponadto wskazywaa ona, e zwierzchni nadzr nad lecznictwem uzdrowiskowym
sprawowa Minister Zdrowia i Opieki Spoecznej. Jak wskazuje Krzysztof Prtki
odpowiada on za kierunki dziaalnoci i rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego,
poziom wiadcze zapobiegawczych i leczniczych udzielanych przez zakady
lecznictwa uzdrowiskowego, ochron warunkw naturalnych, waciwe ksztatowanie czynnikw rodowiskowych, zgaszanie wnioskw dotyczcych zabezpieczenia dla potrzeb zdrowotnych warunkw naturalnych na obszarach niebdcych uzdrowiskami, kierunki dziaalnoci naczelnych lekarzy uzdrowisk i sprawowanie nadzoru nad ich dziaalnoci, oraz ustalanie szczegowych zasad wy1
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym, Dz. U.
1966, nr 23, poz 150.

355

korzystania warunkw naturalnych w poszczeglnych uzdrowiskach dla leczenia okrelonych chorb2. W nowej sytuacji spoeczno-politycznej wspomniana
ustawa stanowia pewn zapor dla procesw rozwojowych w uzdrowiskach. Dla
przedstawicieli uzdrowisk sytuacja bya trudna, gdy ustawa ta nakadaa wiele
obowizkw na gminy uzdrowiskowe dotyczcych midzy innymi rozwijania
gospodarki miejscowej z uwzgldnieniem potrzeb lecznictwa uzdrowiskowego
oraz jednostek wczasowych i turystycznych; czuwania nad tym, aby warunki
naturalne uzdrowiska nie ulegy zniszczeniu, ograniczeniu lub znieksztaceniu;
prowadzenia jednostek gospodarczych zaspokajajcych potrzeby zakadw lecznictwa uzdrowiskowego; zaspokajania potrzeb kuracjuszy w zakresie urzdze
komunalnych, kulturalnych i usugowych. Problemem po 1989 r. byy rodki finansowe na wykonanie tych wszystkich zalece3. Rygory okrelone w powyszej
ustawie, a take w prawie o ochronie przyrody, o ochronie gruntw rolnych i lenych, ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym itp. stanowiy
powane utrudnienie dla rozwoju inwestycji w uzdrowiskach. Przede wszystkim
system decyzji dotyczcych inwestycji by bardzo scentralizowany. Jak wskazuj
z rozgoryczeniem autorzy analizy przygotowanej przez Stowarzyszenie Gmin
Uzdrowiskowych RP Cho w otaczajcym wiecie wszystko si zmienio, u nas
w dalszym cigu to Minister Zdrowia decyduje np. o ksztacie dachu w budynku
mieszkalnym w uzdrowisku i wyraa zgod na dobudowanie balkonu4. Wielo
utrudnie niejednokrotnie sprawiaa, e inwestorzy rezygnowali z planowanej
dziaalnoci w gminie uzdrowiskowej.
W 2005 r. zosta opracowany Zintegrowany program rozwoju uzdrowisk ze
szczeglnym uwzgldnieniem usug turystycznych przyjty przez Midzyresortowy
Zesp do Spraw Aktywizacji Spoeczno-Gospodarczej Uzdrowisk5. Program ten
zosta przygotowany wsplnymi siami rzdu, Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP, Unii Uzdrowisk Polskich i Izby Gospodarczej Uzdrowiska Polskie6.
Rada Ministrw w dniu 4 stycznia 2005 r. przyja sprawozdanie z prac tego Zespou7. Przyjcie sprawozdania nie oznaczao nadania temu dokumentowi rangi
oficjalnego dokumentu rzdowego. Program przewidywa pewne oywienie go2
K. Prtki, Podstawy prawne funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego w systemie
ochrony zdrowia w Polsce w latach 1918-2005, [w:] B. Ponka-Syroka, A. Syroka (red.), Historia
polskiej kultury uzdrowiskowej, Wrocaw 2012, s. 181.
3
T. Burzyski, J. Golba, J. Pyka, J. Szymaczyk, Analiza przekrojowa wybranych zagadnie zwizanych z turystyk uzdrowiskow, Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP oraz
Instytut Turystyki w Krakowie Sp z o.o., Krynica-Krakw 2004, s. 6.
4
Ibidem, s. 19.
5
Zesp ten zosta powoany Zarzdzeniem Nr 48 Prezesa Rady Ministrw z dnia 2 lipca 2003 r.
6
P. Komornikcki, Uzdrowisko XXI wieku innowacje w uzdrowiskach na przykadzie
Uzdrowiska Iwonicz S.A., [w:] J. Hermaniuk, J. Krupa (red.), Wspczesne trendy funkcjonowania uzdrowisk klastering, Rzeszw 2010, s. 39.
7
NIK, Informacja o wynikach kontroli realizacji strategii prywatyzacji uzdrowiskowych
spoek Skarbu Pastwa, Warszawa 2010, nr ewid 184/2009/P09042/KGP, s. 4-5.

356

spodarcze uzdrowisk poprzez okrelone dziaania: 1. Poszerzenie oferty usugowej

uzdrowisk dla kuracjuszy w ramach dziaalnoci proekologicznej oraz przyjaznej
lecznictwu uzdrowiskowemu w zakresie turystyki i wypoczynku, sportu, rekreacji,
rehabilitacji i kultury, zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju jako podstawy planowania lokalnego. Turystyka miaa sta si atrakcyjnym elementem
pobytu uzdrowiskowego, a usugi uzdrowiskowe powinny by staym i atrakcyjnym elementem pobytw turystycznych. 2) Powizanie rozwoju gospodarczego
uzdrowiska z rozwojem lokalnym i regionalnym (w tym szczeglnie z aktywizacj
obszarw wiejskich). 3) Uruchomienie instrumentw prawnych, ekonomicznych
i spoecznych na rzecz rozwoju dziaalnoci uzdrowiskowej i turystycznej8.
W tym samym roku nastpio dugo oczekiwane uchwalenie przez Sejm
Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach
i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych9. Ustawa
okrela: zasady oraz warunki prowadzenia i finansowania lecznictwa uzdrowiskowego, kierunki lecznicze uzdrowisk, zasady sprawowania nadzoru nad lecznictwem uzdrowiskowym, zasady nadawania obszarowi statusu uzdrowiska albo
statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, zasady pozbawiania obszaru statusu
uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, zadania gmin uzdrowiskowych. Ustawa porzdkuje take zagadnienia definicyjne, precyzuje czym
jest uzdrowisko, czym obszar ochrony uzdrowiskowej. Zgodnie z jej zapisami
uzdrowisko to obszar, na terenie ktrego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujcych si na jego
obszarze naturalnych surowcw leczniczych, speniajcy cznie nastpujce warunki: 1) posiada zoa naturalnych surowcw leczniczych o potwierdzonych
waciwociach leczniczych na zasadach okrelonych w ustawie; 2) posiada
klimat o waciwociach leczniczych potwierdzonych na zasadach okrelonych
w ustawie; 3) na jego obszarze znajduj si zakady lecznictwa uzdrowiskowego
i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego; 4) spenia okrelone w przepisach o ochronie rodowiska wymagania w stosunku do rodowiska; 5) posiada infrastruktur techniczn
w zakresie gospodarki wodno-ciekowej, energetycznej, w zakresie transportu
zbiorowego, a take prowadzi gospodark odpadami. Obszar ochrony uzdrowiskowej jest okrelony jako obszar, ktry spenia cznie cztery z powyszych warunkw, mianowicie moe nie posiada zakadw lecznictwa uzdrowiskowego
i urzdze lecznictwa uzdrowiskowego.
Sprecyzowane zostay take zadania gminy uzdrowiskowej, co postulowaa ju ustawa o samorzdzie gminnym z dnia 8 marcia 1990 r. Gmina ma
realizowa zadania zwizane z zachowaniem funkcji leczniczych uzdrowiska,
8

P. Komornicki, op. cit., s. 39.

Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, Dz. U. 2005, nr 167, poz 1399.
W niniejszym tekcie korzystam z tekstu ujednoliconego ogoszonego w Dz. U. 2012, nr 0,
poz. 651.
9

357

a w szczeglnoci w zakresie 1) gospodarki terenami, z uwzgldnieniem potrzeb

lecznictwa uzdrowiskowego, ochrony z naturalnych surowcw leczniczych
oraz budowy lub innych czynnoci zabronionych w poszczeglnych strefach
ochrony uzdrowiskowej; 2) ochrony warunkw naturalnych uzdrowiska lub
obszaru ochrony uzdrowiskowej oraz speniania wymaga w zakresie dopuszczalnych norm zanieczyszcze powietrza, natenia haasu, odprowadzania
ciekw do wd lub do ziemi, gospodarki odpadami, emisji pl elektromagnetycznych, o ktrych mowa w odrbnych przepisach; 3) tworzenia warunkw do
funkcjonowania zakadw i urzdze lecznictwa uzdrowiskowego oraz rozwoju
infrastruktury komunalnej w celu zaspokajania potrzeb osb przebywajcych
w gminie w celu leczenia uzdrowiskowego; tworzenia i ulepszania infrastruktury
komunalnej i technicznej przeznaczonej dla uzdrowisk lub obszarw ochrony
uzdrowiskowej tu w szczeglnoci zwizanej z wypenieniem warunkw, ktre s konieczne dla utrzymania statusu uzdrowiska. W obowizujcej ustawie
okrelono, e gmina na wykonanie tych zada ma otrzyma dotacj z budetu
pastwa w wysokoci rwnej wpywom z tytuu opaty uzdrowiskowej pobranej
w roku poprzedzajcym rok bazowy.
Na obszarze wydzielono trzy rodzaje stref ochrony uzdrowiskowej, oznaczone
literami A, B, C. W cigu kilku lat obowizywania ustawy, przepisy dotyczce
stref ochronnych zostay zliberalizowane, midzy innymi w zakresie procentowego udziau terenw zieleni czy iloci miejsc parkingowych. Strefa A, dla ktrej
procentowy udzia terenw zieleni wynosi nie mniej ni 65%10, obejmuje obszar,
na ktrym s zlokalizowane lub planowane zakady lecznictwa uzdrowiskowego
i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego, a take inne obiekty suce lecznictwu
uzdrowiskowemu lub obsudze pacjenta lub turysty, w zakresie nieutrudniajcym funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego, w szczeglnoci: pensjonaty, restauracje lub kawiarnie. Na tym obszarze zabrania si budowy zakadw
przemysowych; budynkw mieszkalnych jednorodzinnych i wielorodzinnych;
garay wolno stojcych; obiektw handlowych o powierzchni uytkowania wikszej ni 400 m; stacji paliw oraz punktw dystrybucji produktw naftowych;
autostrad i drg ekspresowych; parkingw naziemnych o liczbie miejsc postojowych wikszej ni 15%11 miejsc noclegowych w szpitalach uzdrowiskowych,
sanatoriach uzdrowiskowych i pensjonatach, nie wikszej jednak ni 30 miejsc
postojowych, oraz parkingw naziemnych przed obiektami usugowymi o liczbie
miejsc postojowych nie wikszej ni 10; stacji bazowych telefonii ruchomej, stacji
nadawczych radiowych i telewizyjnych, stacji radiolokacyjnych i innych emitujcych fale elektromagnetyczne, z wyczeniem urzdze cznoci na potrzeby
sub bezpieczestwa publicznego i ratownictwa, z zastrzeeniem e urzdzenia
te bd oddziayway na rodowisko polami elektromagnetycznymi o poziomie
nie wyszym ni okrelone dla strefy B; zapr pitrzcych wod na rzekach oraz
10
11

Tekst ustawy z 2005 r. zakada 75% udzia terenw zieleni w strefie A.

Tekst ustawy z 2005 r. wskazywaa 10%, jednak nie stawia grnej granicy.

358

elektrowni wodnych i wiatrowych; obiektw budowlanych mogcych zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko, w szczeglnoci takich jak: warsztaty samochodowe, wdzarnie, garbarnie, z wyjtkiem12 obiektw budowlanych sucych
poprawie stanu sanitarnego uzdrowiska, w szczeglnoci takich jak: sie wodno-kanalizacyjna, sie gazowa, kotownie gazowe, wiercenia wykonywane w celu
ujmowania wd leczniczych. Ponadto zabrania si uruchamiania skadowisk odpadw staych i pynnych, punktw skupu zomu i punktw skupu produktw
rolnych, skadw nawozw sztucznych, rodkw chemicznych i skadw opau;
uruchamiania pl biwakowych i campingowych, budowy domkw turystycznych i campingowych; prowadzenia targowisk, z wyjtkiem punktw sprzeday
pamitek, wyrobw ludowych, produktw regionalnych, w formach i miejscach
wyznaczonych przez gmin; prowadzenia dziaalnoci rolniczej; trzymania zwierzt gospodarskich; organizacji rajdw samochodowych i motorowych; organizowania imprez masowych, zakcajcych proces leczenia uzdrowiskowego albo
rehabilitacji uzdrowiskowej, i dziaalnoci o charakterze rozrywkowym zakcajcej cisz nocn w godz. 22:00 6:00, z wyjtkiem imprez masowych znajdujcych
si w harmonogramie imprez gminnych; pozyskiwania surowcw mineralnych
innych ni naturalne surowce lecznicze; wyrbu drzew lenych i parkowych,
z wyjtkiem ci pielgnacyjnych; prowadzenia robt melioracyjnych i innych
dziaa powodujcych niekorzystn zmian istniejcych stosunkw wodnych;
prowadzenia dziaa majcych negatywny wpyw na fizjografi uzdrowiska i jego
ukad urbanistyczny lub waciwoci lecznicze klimatu.
Procentowy udzia terenw zieleni dla strefy B wynosi nie mniej ni 50%13.
Strefa ta obejmuje obszar przylegy do strefy A i stanowicy jej otoczenie,
ktry jest przeznaczony dla niemajcych negatywnego wpywu na waciwoci
lecznicze uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej oraz nieuciliwych
dla pacjentw obiektw usugowych, turystycznych, w tym hoteli, rekreacyjnych, sportowych i komunalnych, budownictwa mieszkaniowego oraz innych
zwizanych z zaspokajaniem potrzeb osb przebywajcych na tym obszarze lub
objty granicami parku narodowego lub rezerwatu przyrody albo jest lasem,
morzem lub jeziorem14. W strefie B zabrania si budowy stacji paliw, bliej ni
500 m od granicy strefy A; urzdze emitujcych fale elektromagnetyczne, bdcych przedsiwziciami mogcymi zawsze znaczco oddziaywa na rodowisko
oddziaujcych na stref A ochrony uzdrowiskowej polami elektromagnetycznymi o poziomach wyszych ni dopuszczalne poziomy pl elektromagnetycznych dla miejsc dostpnych dla ludnoci (okrelone na podstawie odpowiednich
przepisw); parkingw naziemnych o liczbie miejsc postojowych powyej 50,
12
Tekst Ustawy ujednolicony ogoszony w 2012 r. wskaza jakie dziaania mog by prowadzone. Nieprecyzyjno wczeniejszego okrelenia moga skutkowa hamowaniem dziaa
majcych na celu rozwj uzdrowiska.
13
Ustawa w 2005 r. zakadaa 55% udzia terenw zieleni w strefie B.
14
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym Dz. U. 2012, nr 0, poz. 651.

359

z wyjtkiem podziemnych i naziemnych parkingw wielopoziomowych15, a take budowy zakadw przemysowych, obiektw handlowych o powierzchni
uytkowania wikszej ni 400 m; uruchamiania skadowisk odpadw staych
i pynnych, punktw skupu zomu i punktw skupu produktw rolnych, skadw
nawozw sztucznych, rodkw chemicznych i skadw opau; pozyskiwania surowcw mineralnych innych ni naturalne surowce lecznicze; prowadzenia robt melioracyjnych i innych dziaa powodujcych niekorzystn zmian istniejcych stosunkw wodnych; prowadzenia dziaa majcych negatywny wpyw
na fizjografi uzdrowiska i jego ukad urbanistyczny lub waciwoci lecznicze
klimatu. Zabrania si take wyrbu drzew lenych i parkowych, z wyjtkiem ci
pielgnacyjnych i wyrbu okrelonego w planie urzdzenia lasu.
Wreszcie strefa C obejmuje obszar przylegy do strefy B i stanowicy jej otoczenie oraz obszar majcy wpyw na zachowanie walorw krajobrazowych, klimatycznych oraz ochron z naturalnych surowcw leczniczych. Dla tej strefy
procentowy udzia terenw zielonych wynosi nie mniej ni 45%16. W strefie C
zabrania si budowy zakadw przemysowych oraz pozyskiwania surowcw mineralnych innych ni naturalne surowce lecznicze; prowadzenia robt melioracyjnych i innych dziaa powodujcych niekorzystn zmian istniejcych stosunkw wodnych; prowadzenia dziaa majcych negatywny wpyw na fizjografi
uzdrowiska i jego ukad urbanistyczny lub waciwoci lecznicze klimatu; oraz
wyrbu drzew lenych i parkowych, z wyjtkiem ci pielgnacyjnych i wyrbu
okrelonego w planie urzdzenia lasu.
Ustawa do precyzyjnie okrela sposb zagospodarowania terenw uzdrowiska. Poza przytoczon ustaw do miejscowoci uzdrowiskowych maj rwnie
zastosowanie przepisy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym17, ktre dotycz przede wszystkim uzgadniania z ministrem
waciwym do spraw zdrowia18 warunkw zabudowy inwestycji zlokalizowanych
w miejscowociach posiadajcych status uzdrowisk. Jak wskazuje Agnieszka Lewandowska, przepisy te, podobnie jak przepisy wczeniejszej obowizujcej ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r., nie porzdkoway spraw adu przestrzennego obszaru uzdrowiskowego. Z jednej strony pozwalay na du dowolno przy podejmowaniu decyzji, a z drugiej byy do restrykcyjne dla inwestorw19. Zmiany wprowadzone
w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym w cigu kilku lat funkcjonowania miay
na celu uatwienie pewnych inwestycji w uzdrowiskach, a tym samym ich rozwj.
15

Tekst ustawy w 2005 r. nie zakada wyjtku jakim s wielopoziomowe parkingi.

Tekst ustawy w 2005 r. tego zagadnienia nie precyzowa.
17
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
Dz. U. 2003, nr 80, poz. 717.
18
Minister, ktry w danym rzdzie zajmuje si sprawami zdrowia. Nazwy resortw ulegay zmianom. W Polsce po 1989 r. sprawami zdrowia zajmowa si Minister zdrowia i opieki
spoecznej, a od 1999 r. nazwa resortu brzmi Ministerstwo Zdrowia.
19
A. Lewandowska, Turystyka uzdrowiskowa. Materiay do studiowania, Szczecin 2007,
s. 69.
16

360

Wanym zapisem Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym jest take stwierdzenie, i lecznictwo uzdrowiskowe stanowi integraln cz systemu ochrony
zdrowia, co wie si midzy innymi z kwestiami finansowymi. Finansowanie
lecznictwa uzdrowiskowego wci budzi wiele kontrowersji. Przede wszystkim
dlatego, e nakady na t ga publicznej ochrony zdrowia wci s niewielkie.
W cigu ostatnich 23 lat zaszo wiele zmian w tym zakresie. Problematyk finansowania uzdrowisk w Polsce naley rozpatrywa w dwch powizanych aspektach z jednej strony finansowanie przedsibiorstw uzdrowiskowych, a z drugiej gmin uzdrowiskowych20. Jak ironizowa Piotr Dybowski w 1998 r. na temat
tajemniczych odpowiedzi i skpych informacji, udzielanych przez Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Spoecznej oraz ZUS, na jego pytania dotyczce wydatkw na
lecznictwo uzdrowiskowe mona by pomyle, e uzdrowiska w Polsce peni
wan funkcj strategiczno-obronn, a nakady przeznaczone na ten cel id
w miliardy dolarw. Niestety rzeczywisto jest odmienna21. Mimo i trudno
znale dokadne dane z okresu pierwszej poowy lat 90., to do 1998 r. lecznictwo
uzdrowiskowe posiadao pewno przychodw zwizanych z wydatkami budetu pastwa. Do tego czasu Minister Zdrowia przeznacza 4,5% ogu wydatkw
na ochron zdrowia na finansowanie lecznictwa uzdrowiskowego. W 1999 r.,
czyli pierwszym, w ktrym wdraano reform suby zdrowia, przedsibiorstwa
uzdrowiskowe znalazy si w trudniejszej sytuacji kasy chorych przeznaczyy
na ten cel od 0,81% do 2,34% (rednio 1,45%) rodkw, ktrymi dysponoway
na ochron zdrowia. W 2001 r. zredukoway finansowanie tego lecznictwa do
poziomu od 0,48% do 2,09% (rednio1,24%)22. Kasy Chorych zmniejszyy wydatki mniej wicej o poow, a czasem nawet wicej, na ten cel. Na mocy Ustawy
z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym23 zwikszy
si udzia wkadu wasnego kuracjuszy, ktrzy pokrywali koszty zakwaterowania
i wyywienia w sanatoriach oraz koszty dojazdu. Zapis ten zosta zagodzony na
mocy Ustawy z dnia 16 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz o zmianie niektrych ustaw24 i kuracjusz pokrywa
ju tylko cz kosztw wyywienia i zakwaterowania oraz koszty dojazdu. Obnienie nakadw na lecznictwo uzdrowiskowe wpyno na zmniejszenie stawki
za dzie pobytu kuracjusza oraz liczb zakontraktowanych dni. Tym samym znaczco odbio si to na kondycji finansowej przedsibiorstw. Jak donosi raport NIK
z 2002 r. dotyczcy wynikw kontroli przeksztace wasnociowych zakadw
20

Ibidem, s. 85.
P. Dybowski, Rynek usug uzdrowiskowych w Polsce w roku 1997 i przypuszczalne ewolucje w latach nastpnych, [w:] T. Burzyski (red.), Uzdrowiskowy produkt turystyczny, Krakw
1998, s. 29.
22
A. Lewandowska, op. cit., s. 88.
23
Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz. U.
1997, nr 28, poz. 153, art. 48.
24
Ustawa z dnia 16 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym oraz o zmianie niektrych ustaw, Dz. U. 1998, nr 162, poz. 1116, art. 1, pkt. 13.
21

361

lecznictwa uzdrowiskowego: Wielko nakadw przeznaczonych na lecznictwo

uzdrowiskowe w latach 1999-2001 relatywnie spada, co wpyno na zmniejszenie liczby osobodni kontraktowanych przez Kasy Chorych o 20%. Udzia sprzeday usug leczniczych dla Kas Chorych zmniejszy si w powyszym okresie
z 72% do 60% przy ponad dwukrotnym wzrocie sprzeday (do 20%) dla ZUS.
Jednoczenie wzrosa liczba skierowa na leczenie uzdrowiskowe oczekujcych
na realizacj. W 2001 r. pobyt by zaspokajany przecitnie na poziomie 66%25.
Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym
Funduszu Zdrowia26 take przyja zapis o czciowym ponoszeniu kosztw
przez kuracjusza za zakwaterowanie i wyywienie w sanatorium uzdrowiskowym
oraz caociowym za dojazd i powrt z leczenia uzdrowiskowego. Przeksztacenie Kas Chorych w Oddziay NFZ sytuacji finansowej uzdrowisk nie poprawiy.
Tendencja spadkowa w finansowaniu lecznictwa uzdrowiskowego utrzymywaa
si w kolejnych latach. W 2004 r. nakady na lecznictwo uzdrowiskowe wynosiy
1,1% budetu NFZ27, a w 2006 r. ju tylko 1,0%28. W kolejnych latach odnotowano niewielki wzrost. W 2008 r. nakady na lecznictwo uzdrowiskowe wzrosy do 1,2% budetu NFZ, a w kolejnym roku miay wynie 1,3%29. Od 2010 r.
zauwaalny jest jednak znw spadek wydatkw. W strukturze kosztw wiadcze zdrowotnych NFZ w 2011 r. nakady na lecznictwo uzdrowiskowe wynosiy
0,96%30 caoci, a w 2012 r. nieznacznie wzrosy i wyniosy 0,98%31. Moemy
wic zauway, e po 1998 r. wielko nakadw przeznaczanych na lecznictwo
uzdrowiskowe zmniejszya si czterokrotnie. Problemem s rwnie same umowy zawierane z NFZ, czy wczeniej z Kasami Chorych. Przedstawiciele gmin
uzdrowiskowych wskazuj, e umowy podpisywane s w warunkach przymusu
ekonomicznego, dyktatu podczas rokowa, co do cen i iloci kontraktowanych
skierowa, pod rygorem odstpienia od umowy. Ceny za wiadczenia zdrowotne nie pokrywaj kosztw rzeczywistych ponoszonych przez przedsibiorcw,
nie obejmuj nakadw na remonty, zakup sprztu, amortyzacj, inwestycje32.
Przykadowo wedug raportu NIK w Uzdrowisku Cieplice Sp. z o.o. stawki za
jeden osobodzie pacone z ZUS zapewniay rentowno z prowadzonej dla tego
25
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace wasnociowych zakadw lecznictwa uzdrowiskowego, Warszawa 2002, nr ewid 198/2002/P02113/KGP, s. 3-4.
26
Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, Dz. U. 2003, nr 45, poz 391, art. 69.
27
T. Burzyski, J. Golba, J. Pyka, J. Szymaczyk, op. cit., s. 31.
28
NIK, Informacja o wynikach kontroli realizacji strategii prywatyzacji, s. 18.
29
Ibidem.
30
NFZ, Sprawozdanie z dziaalnoci Narodowego Funduszu Zdrowia za 2011 rok, Warszawa 2012, s. 174, Biuletyn Informacji Publicznej, strona internetowa: http://www.nfz.gov.pl/
[dostp: 25.06.2013].
31
NFZ, Sprawozdanie z dziaalnoci Narodowego Funduszu Zdrowia za 2012 rok, Warszawa 2013, s. 195, Biuletyn Informacji Publicznej, strona internetowa: http://www.nfz.gov.pl/
[dostp: 25.06.2013].
32
T. Burzyski, J. Golba, J. Pyka, J. Szymaczyk, op. cit., s. 32.

362

zleceniodawcy dziaalnoci, natomiast ustalone przez Kasy Chorych przyczyniay

si do ponoszenia strat na dziaalnoci podstawowej33. Podobna sytuacja dotyczya te Uzdrowiska Ldek-Dugopole SA: rednia cena osobodnia wynegocjowana w 2001 roku w kontraktach z 17 Kasami Chorych wahaa si od 46,61 z
za osobodzie do 68,42 z, tj. rnica wynosia 46,8%. Spord 17 Kas Chorych
tylko z dwiema wynegocjowano kontrakty z cen osobodnia powyej kosztw
wasnych, natomiast cena osobodnia w ramach rehabilitacji ZUS 65,50 z i na
warunkach komercyjnych 70,78 bya wysza od kosztw wasnych Spki34.
Ponadto w drugiej spce kontraktowanie usug z Kas Chorych wykazywao
tendencj malejc (w 2001 r. o 23,6% mniej ni w 1999 r.)35. Umowy zawierane z NFZ posiadaj te same niedogodnoci, gdy stawki oferowane przez NFZ
od lat niewiele si zmieniaj, a koszty z roku na rok rosn w szybkim tempie36.
Udzia usug kontraktowanych i sprzedawanych na rzecz NFZ w okresie 20052008 wzrs z 60% do 68%. Spada natomiast liczba osobodni sprzedawanych na
rzecz ZUS z 23% do 17%. rednie ceny osobodni pacone przez NFZ byy o 18%
wysze w 2008 r. w porwnaniu do cen paconych w 2005 r., a po wyeliminowaniu czynnika inflacji wysze o 10%37. To niestety wci zbyt mao, aby sprosta
potrzebom spek uzdrowiskowych.
Niestety, mae nakady z budetu NFZ to nie s jedyne przyczyny trudnoci
finansowych przedsibiorstw uzdrowiskowych. Duy wpyw na wynik finansowy
w tych latach miaa zmiana statusu przedsibiorstw uzdrowiskowych. Do 1998 r.
funkcjonoway one jako przedsibiorstwa uytecznoci publicznej. Wizaa si
z tym obniona stawka podatku na nieruchomoci, natomiast po komercjalizacji
zacza obowizywa je stawka podatku dla podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz. Jak podaje NIK, w latach 1998-2001 wysoko podatku od
nieruchomoci dla tych podmiotw wzrosa o 300%. Przykadowo dla Uzdrowiska Cieplice Sp. z o.o. udzia podatku od nieruchomoci w oglnej sumie kosztw wzrs z kwoty 120 tys. w 1999 r. do 524 tys. z w 2001 r. (o 335%)38. Agnieszka Lewandowska dodaje jednak, e zgodnie z Ustaw z dnia 12 stycznia 1991 r.
o podatkach i opatach lokalnych, budynki lub ich czci zajte na prowadzenie
wiadcze zdrowotnych podlegaj niszemu opodatkowaniu. Nisza stawka nie
dotyczy jednak budynkw i ich czci zajtych na przykad na wynajem pokoi
noclegowych itp.39 Jak wskazuje Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, po
przeksztaceniach wasnociowych spki uzdrowiskowe zostay pozbawione
33

NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 43.

Ibidem, s. 48.
35
Ibidem, s. 45.
36
D. Kuropa, Zdrj inwestorw, Portal Rynek Zdrowia, 2.08.2012, strona internetowa: http://www.rynekzdrowia.pl/Rynek-Zdrowia/Zdroj-inwestorow, 121603.html [dostp:
25.06.2013].
37
NIK, Informacja o wynikach realizacji strategii, s. 36.
38
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 55.
39
A. Lewandowska, op. cit., s. 86.
34

363

moliwoci odduenia si w przeciwiestwie do publicznej suby zdrowia40

(ZOZ-w), a nadto wyczone z programw osonowych, programw restrukturyzacyjnych oraz programw zdrowotnych, ktre w okresie od 1999 r. do 2004 r.
obejmoway publiczne zakady opieki zdrowotnej41. W omawianym okresie
podwyszone zostay take opaty z tytuu eksploatacji zasobw leczniczych,
a od 1 stycznia 2002 r. spki uiszczay opaty za korzystanie ze rodowiska42.
Zmniejszeniu ulega take wielko dotacji udzielanych spkom sektora przez
Ministerstwo Zdrowia. Do 1999 r. Ministerstwo finansowao zakupy aparatury
i sprztu medycznego, budowy i remonty obiektw, a nawet biec dziaalno
przedsibiorstw pastwowych. Z pocztkiem 1999 r. dotacje przyznawane byy
na dokoczenie rozpocztych inwestycji, finansowanych wczeniej przez Ministerstwo Zdrowia oraz na usuwanie skutkw powodzi43.
Raport NIK z 2002 r. wskazywa, e W 1999 r. pogorszya si sytuacja ekonomiczna spek sektora uzdrowiskowego. Sprzeda w cenach biecych spada
z 406 524 tys. z w 1998 r. do 399 001 tys. z, tj. o 1,85% (czyli o 8,5% w cenach realnych). Spki zamkny 1999 r. czn strat w wysokoci 2 935 tys. z, podczas
gdy w 1998 r. czny zysk netto wynis 1 085 tys. z. W latach 2000-2001 spki uzdrowiskowe coraz lepiej radziy sobie w warunkach rynkowych, osigajc
w kolejnych latach sprzeda na poziomie 409 907 tys. z i 443 059 tys. z. Wprawdzie wykazay one czne straty w wysokoci 912 tys. z w 2000 r. i 2 779 tys. z
w 2001 r., jednak wikszo spek poprawiaa swoje wyniki finansowe44. Tendencj wzrostow w latach 2003 i 2004 potwierdza take Raport Ministerstwa
Skarbu Pastwa45, cho wskaniki rentownoci byy duo nisze ni przecitna
dla innych badanych przedsibiorstw pastwowych, gdzie wraz ze wzrostem
koniunktury gospodarczej rosy wskaniki rentownoci, natomiast w brany
uzdrowiskowej obserwowano inn tendencj. Kolejny tego typu raport wskazywa, e 2005 r. by najlepszym dla tych Spek od czasu komercjalizacji46. Co
40

Por. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakadach opieki zdrowotnej
oraz o zmianie niektrych innych ustaw, Dz. U. 1997, nr 104, poz. 661.
41
T. Burzyski, J. Golba, J. Pyka, J. Szymaczyk, op. cit., s. 31.
42
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 39.
43
Ibidem, s. 42.
44
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 3.
45
Przychody ze sprzeday netto tych spek w 2002 r. wynosiy 469 mln z, w 2003 r. nieco spady do 448 mln z, a w 2004 r. nieznacznie wzrosy do 456 mln z. [Por. Ministerstwo
Skarbu Pastwa. Departament Analiz i Prognoz, Raport o sytuacji ekonomicznej przedsibiorstw
pastwowych, jednoosobowych spek Skarbu Pastwa i spek z wikszociowym udziaem Skarbu Pastwa w 2004 r., Warszawa 2005, s. 98-99; www. msp.gov.pl [dostp: 27.05.2013].
46
Przychody ze sprzeday netto w 2005 r. wzrosy do 476,39 mln z. Od 2004 r. wzrasta
take rentowno omawianych podmiotw. Co ciekawe, dane zawarte w raporcie z 2005 r.
dotyczce dwch wczeniejszych lat rni si od tych podanych przez Ministerstwo w raporcie z roku wczeniejszego, ktry cytowany by powyej. [Por. K. ach, M. Molo, J. Rutkowska,
Analiza sytuacji ekonomicznej przedsibiorstw pastwowych, jednoosobowych spek Skarbu
Pastwa i spek z wikszociowym udziaem Skarbu Pastwa w 2005 r., Warszawa 2007, s. 123;
www. msp.gov.pl, dostp: 27.05.2013].

364

wicej Wedug szacunkw Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych w 2005 roku

okoo 24 tys. osb na okoo 400 tys. wszystkich kuracjuszy pacio za pobyt.
Chocia gros przychodw to nadal pienidze z kontraktw z NFZ, to gwnym
rdem pozyskiwania rodkw na rozwj jest klient penopatny. Pienidze
NFZ ledwie wystarczaj na pokrycie kosztw47. Kolejne raporty tego typu wykazyway rwnie tendencj wzrostow48.
Za czynnik negatywnie wpywajcy na sytuacj finansow uzdrowisk uznawana jest take kwestia rozliczania podatku VAT. Sprzeda usug uzdrowiskowych
i leczniczych jest zwolniona z podatku od towarw i usug. Wystpuje tutaj pewien relatywizm w traktowaniu spek uzdrowiskowych jako podatnikw. Podatek od nieruchomoci wymierzany jest jak w przypadku innych podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz, natomiast sprzeda usug uzdrowiskowych
zwolniono z podatku VAT. W pierwszym przypadku traktowane s jako podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz, a w drugim jako placwki suby zdrowia. Std powstaje problem niemoliwoci rozliczenia podatku VAT naliczonego
przy zakupie usug remontowych, materiaw budowlanych, energii elektrycznej,
wody, usug telekomunikacyjnych itp. Zarzd Zespou Uzdrowisk Kodzkich
SA oszacowa, e gdyby mia moliwo pomniejszenia VAT nalenego o VAT
naliczony przy zakupie wymienionych usug, to oszczdnoci wyniosyby ponad
1 mln z49. Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP zabiega o moliwo rozliczania podatku VAT, wskazujc e mogaby by wprowadzona nawet stawka 0%.
Przykadowo w Austrii podatek ten w lecznictwie uzdrowiskowym wynosi 10%,
w Niemczech jest rnie: wystpuje zarwno podatek 0%, jeli chodzi o pakiet
usug, ale jest i 16% podatku od usug, ktre nie wystpuj w pakiecie50.
Zasady dotyczce gospodarki finansowej zakadw lecznictwa uzdrowiskowego s uwarunkowane m.in. ich struktur administracyjno-prawn. Spki
uzdrowiskowe powstay w wyniku przeksztacenia uzdrowiskowych przedsibiorstw pastwowych na podstawie Ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych51. Na mocy tej ustawy
w 1998 r. dyrektorzy i przewodniczcy rad pracowniczych 26 uzdrowiskowych
47

Ibidem, s. 122.
K. ach, J. Rutkowska, Raport o sytuacji ekonomiczno-finansowej spek nadzorowanych przez Ministra Skarbu Pastwa z co najmniej 25% udziaem Skarbu Pastwa w kapitale
zakadowym w 2006 roku. Raport z bada zamwionych i sfinansowanych przez Ministerstwo
Skarbu Pastwa, Warszawa 2008, s. 117-119; Ministerstwo Skarbu Pastwa, Raport o sytuacji
ekonomiczno-finansowej spek nadzorowanych przez Ministra Skarbu Pastwa z co najmniej
25% udziaem Skarbu Pastwa w kapitale zakadowym w 2008 roku, Warszawa 2010, s. 103107 [www. msp.gov.pl, dostp: 27.05.2013].
49
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 56.
50
A. Lewandowska, op. cit., s. 87.
51
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych, Dz. U. 1996, nr 118, poz. 561. Z dniem 15 stycznia 2003 r. Tytu ustawy otrzyma
brzmienie: Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji na podstawie
Dz. U. 2002, nr 240, poz. 2055.
48

365

przedsibiorstw pastwowych wnieli do Ministra Skarbu wnioski o dokonanie komercjalizacji przedsibiorstw, poprzez przeksztacenie ich w jednoosobowe spki Skarbu Pastwa. Minister Skarbu aktami komercjalizacji w 1998
r. dokona powoania 17 spek akcyjnych i 9 spek z ograniczon odpowiedzialnoci. Plany prywatyzacyjne w odniesieniu do spek uzdrowiskowych od
2000 r. byy okrelane, jedynie w ujciu ilociowym, w Kierunkach prywatyzacji
majtku Skarbu Pastwa52. W ocenie NIK uruchomienie procesw prywatyzacyjnych nie byo dostatecznie przygotowane. Ministerstwo Skarbu Pastwa nie
wsppracowao z Ministerstwem Zdrowia w celu okrelenia generalnej polityki funkcjonowania i rozwoju sektora uzdrowisk, lecz skupio si wycznie na
celach prywatyzacyjnych, co w warunkach nierentownej dziaalnoci leczniczej
prowadzonej przez te spki byo nierealne. Ponadto proces prywatyzacji rozpoczto bez wystarczajcych informacji dotyczcych uwarunkowa dziaalnoci
tego sektora, a take pominito znaczenie polskich uzdrowisk jako istotnego
elementu krajowego systemu opieki zdrowotnej oraz wartociowej czci dobra
narodowego53. W konsekwencji zamierzenia prywatyzacyjne z lat 2000-2002
zostay osignite w niewielkim zakresie. Sprywatyzowano tylko jedn spk,
tj. Zakad Leczniczy Uzdrowisko Naczw SA.
Struktura wasnociowa polskich uzdrowisk w 2001 r. ksztatowaa si
nastpujco: 1) 47,9% ek sanatoryjnych stanowio wasno Skarbu Pastwa, 2) 44,2% ek to wasno jednostek prywatnych, 3) 0,4% ek sanatoryjnych naleao do zwizkw zawodowych (fundusze wczasw pracowniczych),
4) 7,2% ek byo w posiadaniu samorzdw wojewdzkich, 5) 0,3% ek byo
w posiadaniu samorzdw powiatowych54. Podstawow przesank dla dziaa
prywatyzacyjnych bya konieczno dokapitalizowania spek, sfinansowania
dziaa majcych na celu podniesienie standardu oraz rozszerzenie zakresu
wiadczonych usug.
Na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym Minister Skarbu Pastwa w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw zdrowia,
mia okreli wykaz zakadw lecznictwa uzdrowiskowego prowadzonych w formie jednoosobowych spek Skarbu Pastwa, ktre nie bd podlega prywatyzacji, kierujc si: 1) zapewnieniem rwnego i powszechnego dostpu do lecznictwa
uzdrowiskowego; 2) zapewnieniem leczenia uzdrowiskowego o zrnicowanych
kierunkach leczniczych; 3) wielkoci oraz iloci posiadanych i wykorzystywanych przez spk zasobw tworzyw leczniczych; 4) moliwoci rozwoju kierunku rehabilitacyjnego; 5) posiadanymi przez spk urzdzeniami lecznictwa
uzdrowiskowego. We wspomnianym ju Zintegrowanym programie dokonano
podziau spek uzdrowiskowych na trzy zasadnicze grupy: 1) Spki uzdrowiskowe wyczone z prywatyzacji miaa to by grupa spek o szczeglnym
52
53
54

NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 21-22.

Ibidem, s. 2.
A. Lewandowska, Turystyka uzdrowiskowa, s. 76.

366

znaczeniu dla lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce, ktra zapewniaaby rwny

i powszechny dostp do usug oferowanych przez uzdrowiska (m.in. z terenu Dolnego lska: Uzdrowisko Ldek-Dugopole SA, Uzdrowisko Szczawno-Jedlina
SA czy Zesp Uzdrowisk Kodzkich SA); 2) Spki uzdrowiskowe, wymagajce
indywidualnej cieki prywatyzacyjnej, z wyczeniem prywatyzacji z kopalin
leczniczych zaliczono tu spki, ktre z uwagi na swoje pooenie i znaczenie dla miejscowoci, w ktrych s usytuowane lub posiadane zasoby naturalne
wymagaj indywidualnego podejcia do prywatyzacji. Istotne byo utrzymanie
wpywu Skarbu Pastwa na dziaalno prywatyzowanych spek przez okres co
najmniej 5 lat (w tej grupie m.in. Uzdrowisko Cieplice Sp z o.o., Uzdrowisko
wieradw-Czerniawa Sp z o.o.); 3) Spki uzdrowiskowe, ktre powinny by
sprywatyzowane poprzez zbycie akcji/udziaw stanowicych wasno Skarbu
Pastwa55. Podzia ten, zaakceptowany przez rzd w 2007 r., sta si nieaktualny
ju w roku nastpnym. Ministerstwo Skarbu Pastwa zrezygnowao z zachowania
w czci spek wikszociowego pakietu akcji/udziaw przez 5 lat.
Spki zostay wic podzielone na dwie grupy. Liczba zakadw lecznictwa
uzdrowiskowego, ktre nie bd podlega prywatyzacji zmieniaa si w kolejnych latach. Rozporzdzenie Ministra Skarbu Pastwa z dnia 20 lipca 2007 r.56
wymienia 14 zakadw, ktre nie bd podlega prywatyzacji (z terenu Dolnego lska: Uzdrowisko Ldek-Dugopole SA, Uzdrowisko Szczawno-Jedlina SA, Zesp Uzdrowisk Kodzkich SA, Uzdrowisko Cieplice Sp. z o.o.,
Uzdrowisko wieradw-Czerniawa Sp. z o.o.). Kolejne Rozporzdzenie z dnia
8 padziernika 2008 r.57 wymienia ju tylko 7 zakadw leczniczych, ktre nie
bd podlega prywatyzacji (z terenu Dolnego lska tylko Uzdrowisko Ldek-Dugopole SA). Wreszcie najnowsze Rozporzdzenie z dnia 29 listopada
2012 r.58 wymienia ju tylko Uzdrowisko Krynica-egiestw SA, jako niepodlegajce prywatyzacji. Wida tu przede wszystkim brak jednoznacznego stanowiska w kwestii strategii prywatyzacyjnej. Do 2010 r. sprywatyzowane byy tylko
dwie spki: wspomniane ju Uzdrowisko Naczw oraz w 2005 r. Uzdrowisko
Szczawnica, w ktrym w wyniku roszcze reprywatyzacyjnych Skarb Pastwa
sta si mniejszociowym akcjonariuszem59. Dopiero lata 2010-2012 byy przeomowe w tym zakresie. W 2010 r. ukoczono 8 procesw prywatyzacyjnych,
55

Ibidem, s. 82-83.
Rozporzdzenie Ministra Skarbu Pastwa z dnia 20 lipca 2007 r. w sprawie zakadw
lecznictwa uzdrowiskowego prowadzonych w formie jednoosobowych spek Skarbu Pastwa, ktre nie bd podlega prywatyzacji, Dz. U. 2007, nr 146, poz. 1026.
57
Rozporzdzenie Ministra Skarbu Pastwa z dnia 8 padziernika 2008 r. w sprawie zakadw lecznictwa uzdrowiskowego prowadzonych w formie jednoosobowych spek Skarbu
Pastwa, ktre nie bd podlega prywatyzacji, Dz. U. 2008, nr 192, poz. 1186.
58
Rozporzdzenie Ministra Skarbu Pastwa z dnia 29 listopada 2012 r. w sprawie zakadw lecznictwa uzdrowiskowego prowadzonych w formie jednoosobowych spek Skarbu
Pastwa, ktre nie bd podlega prywatyzacji, Dz. U. 2012, nr 0, poz. 1332.
59
NIK, Informacja o wynikach kontroli realizacji strategii prywatyzacji, s. 19.
56

367

m.in. Zesp Uzdrowisk Kodzkich SA oraz Uzdrowisko Cieplice Sp. z o.o.60

W 2011 r. zakoczonych zostao kolejnych 5 procesw prywatyzacyjnych: m.in.
Uzdrowisko Przerzeczyn Sp. z o.o., Uzdrowisko wieradw-Czerniawa
Sp. z o.o. Prowadzone kilkukrotne prby prywatyzacji Uzdrowiska Szczawno-Jedlina SA. nie przyniosy powodzenia gwnie ze wzgldu na mae zainteresowanie inwestorw lub poziom cenowy skadanych ofert61. W zwizku ze
zmian, jaka zasza w 2012 r. w kwestii pozostawienia wycznie Uzdrowiska
Krynica-egiestw jako niesprywatyzowanego, pojawio si due zainteresowaniem samorzdw wojewdztw nieodpatnym przeniesieniem praw z akcji/
udziaw spek uzdrowiskowych na ich rzecz. Ministerstwo Skarbu Pastwa
zdecydowao o przemianie profilu zmian wacicielskich wobec tych spek:
z prywatyzacji na komunalizacj. Do dnia 31.12.2012 r. Minister Skarbu Pastwa
podpisa z zarzdami wojewdztw 3 umowy o nieodpatne przeniesienie akcji
spek uzdrowiskowych w Ciechocinku, Koobrzegu i winoujciu62. 12 kwietnia
2013 r. nastpia komunalizacja Uzdrowiska Ldek-Dugopole SA i Uzdrowiska Szczawno-Jedlina SA na rzecz Wojewdztwa Dolnolskiego63. W 2013 r.
zostay jeszcze sprywatyzowane Uzdrowisko Busko-Zdrj SA, Uzdrowisko
Rymanw SA oraz Uzdrowisko Ustka Sp. z o.o.64
Zintegrowany program wymienia jeszcze jedno zadanie zwizane z prywatyzacj, ktre nie zostao zrealizowane. Polegao ono na uzgodnieniu stawki odpisw z przychodw z prywatyzacji, ktre miay by przeznaczone na Fundusz
Restrukturyzacji Przedsibiorcw. Kwota odpisw miaa by przeznaczona na
dokapitalizowanie spek niepodlegajcych prywatyzacji, aby mogy wykona
niezbdne inwestycje majce na celu popraw jakoci usug i konkurencyjnoci.
W 2007 r. zrezygnowano z utworzenia tego funduszu z powodu zmiany polityki
Rzdu RP w zakresie prywatyzacji i potrzeby zwikszenia wpyww z prywatyzacji do budetu65. W latach 2003-2007 udao si jednak dokapitalizowa w sumie
22 spki, zarwno te nieprzeznaczone do prywatyzacji, jak i prywatyzowane66.
60

Ministerstwo Skarbu Pastwa, Ocena przebiegu prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa

w 2010 roku, Warszawa 2011, s. 13-14; strona internetowa: http://prywatyzacja.msp.gov.pl/
portal/pr/21/Ocena_przebiegu_prywatyzacji_majatku.html [dostp: 1.07.2013].
61
Idem, Ocena przebiegu prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa w 2011 roku, Warszawa
2012, s. 11-12; strona internetowa: http://prywatyzacja.msp.gov.pl/portal/pr/21/Ocena_przebiegu_prywatyzacji_majatku.html [dostp: 1.07.2013].
62
Idem, Ocena przebiegu prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa w 2012 roku, Warszawa
2013, s. 10-11; strona internetowa: http://prywatyzacja.msp.gov.pl/portal/pr/21/Ocena_przebiegu_prywatyzacji_majatku.html [dostp: 1.07.2013].
63
Komunalizacja Uzdrowiska Ldek-Dugopole S.A. i Uzdrowiska Szczawno-Jedlina S.A.
na rzecz Wojewdztwa Dolnolskiego, strona internetowa: http://www.msp.gov.pl/portal/
pl/250/25457/Komunalizacja_Uzdrowiska_LadekZdroj_SA_i_Uzdrowiska_SzczawnoJedlina_SA_na_rzecz_.html [dostp: 1.07.2013].
64
Stan na 31 maja 2013 r.
65
NIK, Informacja o wynikach kontroli realizacji strategii prywatyzacji, s. 27-28.
66
Ibidem, s. 28.

368

Jak wynika z raportu NIK, w latach 2002-2010 lepiej radziy sobie spki, ktre byy przeznaczone do prywatyzacji. W omawianym okresie stale poprawiay
swoj kondycj finansow: zmniejsza si ich stopie zaduenia, a take rosy
przychody ze sprzeday, znacznie wicej ni w spkach, ktre nie miay podlega prywatyzacji67. Sytuacj t potwierdza rwnie inna analiza, w ktrej autorzy dodaj jeszcze, e spki nieprywatyzowane zatrudniay prawie dwukrotnie
wicej pracownikw, cho zwykle dysponoway rwnie wiksz iloci miejsc
noclegowych oraz wartoci kapitau zakadowego itp.68 Pojawiay si obawy
w zwizku z prywatyzacj dotyczce tego, czy prywatyzowane uzdrowiska nie
strac swojego charakteru leczniczego na rzecz turystycznego. Przygldajc si
chociaby Uzdrowisku Naczw czy dolnolskim uzdrowiskom, ktre zostay
sprywatyzowane obawy te jak dotd wydaj si bezpodstawne. Tym bardziej, e
popyt na turystyk zdrowotn wci ronie.
Wraz ze zmianami w zakresie prawa i finansowania lecznictwa uzdrowiskowego zmieniaa si ilo kuracjuszy korzystajcych z dbr oferowanych przez
uzdrowiska. Dane statystyczne w kolejnych latach byy rnie zbierane69, co powoduje pewne trudnoci z ich porwnywaniem. Zmieniajca si liczba kuracjuszy wygldaa nastpujco: 1960 r. 290200, 1970 r. 508600, 1975 r. 655500,
1980 r. 817000, 1985 r. 793000, 199070 r. 540688, 1995 r. 389137, 1998 r.
457296, 1999 r. 400089, 2000 r. 412916, 2005 r. 550789, 2010 r. 572882,
2011 r. 575619. Do tych liczb dochodz jeszcze pacjenci, ktrym wiadcze
udzielono ambulatoryjnie. Do placwek lecznictwa uzdrowiskowego w 2010 r.
trafio cznie 638000 pacjentw stacjonarnych i ambulatoryjnych. W stosunku

67

Ibidem, s. 37-40.
A. Hadzik, A. R. Szromek, Prywatyzacja zakadw lecznictwa uzdrowiskowego i jej implikacje spoeczne, Zeszyty Naukowe Politechniki lskiej, s. 1-13; strona internetowa: http://
www.woiz.polsl.pl/znwoiz/z61/Hadzik%20SzromekA.pdf [dostp: 1.07.2013].
69
Statystyka w 1960 r. obejmowaa wycznie zakady lecznictwa uzdrowiskowego podlege Zjednoczeniu Uzdrowiska Polskie i Min. Komunikacji; w latach 1970 i 1975 wszystkie
zakady objte dziaalnoci brany uzdrowiskowej; od 1978 r. wszystkie zakady lecznictwa
uzdrowiskowego prowadzone na terenie kraju. Do 1990 r. dane byy podawane cznie z resortami obrony narodowej i spraw wewntrznych. Rocznik z 2000 r. i kolejnych stwierdza,
e lecznictwo uzdrowiskowe obejmuje szpitale i sanatoria i liczb kuracjuszy podaje dla tych
placwek [Por. Gwny Urzd Statystyczny, Rocznik Statystyczny, Warszawa 1980, r. 40, s. 440441; Idem, Rocznik Statystyczny, Warszawa 1987, r. 47, s. 496-497; Idem, Rocznik Statystyczny,
Warszawa 1997, r. 57, s. 252-256; Idem, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2000, r. 60, s. 259-260; Idem, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa
2012, r. 72, s. 366-367].
70
Ze wzgldu na rozbienoci w danych co do iloci kuracjuszy publikowanych w rocznikach z 1997 r. i 2000 r., zdecydowaam o podaniu w tym miejscu danych z rocznika z 2000 r.,
obejmujcych kuracjuszy leczonych w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych, aby umoliwi porwnanie danych z okresu 20 lat po transformacji ustrojowej. Rocznik z 1997 r.
uwzgldniajcy nie tylko kuracjuszy leczonych w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych
podaje odpowiednio dla 1990 r. 659 000 oraz dla 1995 r. 611 000 kuracjuszy.
68

369

do 2000 r. bya to liczba wiksza o 31,3%, a do 2005 r. o 5,2%71. Brak jak na

razie danych dotyczcych iloci kuracjuszy w 2012 r. Trudno wic oceni, czy
kryzys gospodarczy mocno odbije si na brany uzdrowiskowej.

Infrastruktura uzdrowiskowa w latach 1989-2012

trudnoci z jej wykorzystaniem i nowe szanse rozwoju
Rozwj infrastruktury uzdrowiskowej jest konieczny, aby lecznictwo i turystyka uzdrowiskowa mogy funkcjonowa. Infrastruktur turystyczn moemy
podzieli na techniczn i spoeczn. Do infrastruktury technicznej turystyki
uzdrowiskowej zalicza si zakady lecznictwa uzdrowiskowego, specjalistyczne
urzdzenia w obiektach uzdrowiskowych (wanny do kpieli, urzdzenia do krioterapii, magnetoterapii itp.), urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego (tnie czy
pijalnie wd), zakady gastronomiczne, aquaparki itd. Na infrastruktur spoeczn bd skada si obiekty sportowe, wypoczynkowe, urzdzenia rozrywkowe,
informacja turystyczna72. Zagadnienia rozwoju infrastruktury uzdrowiskowej
porzdkuj odpowiednie akty prawne. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym wskazuje, e w uzdrowiskach lecznictwo uzdrowiskowe jest prowadzone w zakadach lecznictwa uzdrowiskowego zlokalizowanych
w strefie A ochrony uzdrowiskowej. Zakadami lecznictwa uzdrowiskowego s
szpitale uzdrowiskowe, sanatoria uzdrowiskowe, szpitale i sanatoria uzdrowiskowe dla dzieci, przychodnie uzdrowiskowe, zakady przyrodolecznicze, szpitale
i sanatoria w urzdzonych podziemnych wyrobiskach grniczych. Tekst ustawy
z 2005 r. wymienia jeszcze prewentoria uzdrowiskowe dla dzieci, do zada ktrych naleao zapewnienie dziecku pochodzcemu ze rodowiska zagroonego rozwojem niektrych chorb, ktre skierowano na leczenie uzdrowiskowe
w prewentorium odpowiednich wiadcze. Poczwszy od 2008 r. nie zgoszono
jednak w rejestrze zakadw opieki zdrowotnej zakadu lecznictwa uzdrowiskowego, okrelonego jako prewentorium.
Wyszczeglnienie
Placwki
ka
(31.XII.2010)
Kuracjusze
stacjonarni

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

160

40

36

36

36

36

36

36

1814

139

42

44

54

43

35

43

Tab. 1. Prewentoria uzdrowiskowe

rdo: GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000-2010,
Krakw 2011, s. 45.
71
72

GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000-2010, Krakw 2011, s. 47.

A. Lewandowska, op. cit., s. 56.

370

1970

1975

1980

1985

1990

1995

1998

1999

2000

2005

2010

2011

26162

35360

42576

45459

41008

30236

31569

30424

30160

34894

37760

39473

ka

1960

Rok

14280

W ostatnich latach zmieniaa si take ilo innych zakadw lecznictwa uzdrowiskowego. W 2010 r. prowadzio dziaalno 268 zakadw lecznictwa uzdrowiskowego, ktre pooone byy w 12 wojewdztwach. Najwicej gmin penicych
funkcje uzdrowiska znajdowao si w wojewdztwie dolnolskim (10) i maopolskim (7). Wojewdztwo dolnolskie dominowao take pod wzgldem
liczebnoci placwek (64 obiekty). Nastpne w kolejnoci byy zachodniopomorskie (50) i maopolskie (46). Wojewdztwa te skupiay a 59,7% cznej liczby
placwek w Polsce. W kocu 2000 r. dziaao w kraju 291 placwek lecznictwa
uzdrowiskowego, z tego 75 szpitali uzdrowiskowych, 156 sanatoriw uzdrowiskowych (w tym 2 prewentoria), 32 zakady przyrodolecznicze oraz 28 przychodni uzdrowiskowych. Wida wic, e w cigu jedenastu lat liczba zakadw
lecznictwa uzdrowiskowego zmalaa o 7,9%. Wzrosa tylko liczba sanatoriw
uzdrowiskowych o 15 obiektw (o 9,6%), a pozostaych zakadw bya nisza
(szpitali uzdrowiskowych o 13,3%, a przychodni uzdrowiskowych o 28,6%)73.
Ze wzgldu na rne sposoby zbierania i podawania danych w rocznikach statystycznych z kilkudziesiciu lat nie bdzie moliwe przeledzenie iloci zakadw
lecznictwa uzdrowiskowego. Mona natomiast przeledzi ilo ek w placwkach zakwalifikowanych do lecznictwa uzdrowiskowego.

Tab. 2. Liczba ek w lecznictwie uzdrowiskowym w latach 1960-2011

rdo: GUS, Rocznik Statystyczny, Warszawa 1980, r. 40, s. 441; Idem, Rocznik
Statystyczny, Warszawa 1987, r. 47, s. 496-497; Idem, Rocznik Statystyczny,
Warszawa 1997, r. 57, s. 252-256; Idem, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 2000, r. 60, s. 259-260; Idem, Rocznik Statystyczny
Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2012, r. 72, s. 366-367.

Na terenie Polski, w kocu grudnia 2010 r., funkcjonowao 65 szpitali uzdrowiskowych, z ktrych 11 obiektw stanowiy placwki dla dzieci (16,9%). W 2011 r.
w Polsce byo 63 tego typu placwek. Rozmieszczenie terytorialne szpitali uzdrowiskowych byo nierwnomierne. Wedug stanu w dniu 31 grudnia 2010 r. tego
typu zakady lecznictwa uzdrowiskowego znajdoway si w 10 wojewdztwach.
Najwicej placwek (42 obiekty stanowice 64,6% bazy szpitali) zlokalizowanych
byo w 5 wojewdztwach pooonych w poudniowej czci Polski (dolnolskie,
maopolskie, podkarpackie, lskie, witokrzyskie). Wrd nich dominowao
wojewdztwo dolnolskie, w ktrym funkcjonowao 28 placwek, czyli prawie poowa wszystkich tego typu placwek w kraju. W dniu 31 grudnia 2010 r.
73

GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 45.

371

szpitale uzdrowiskowe dla dzieci funkcjonoway gwnie w wojewdztwie dolnolskim (4 placwki) i maopolskim (3 placwki). Poza tym po 1 tego typu
obiekcie znajdowao si w kujawsko-pomorskim, lubelskim, lskim i zachodniopomorskim. Na przestrzeni ostatnich lat nastpi spadek oglnej liczby szpitali uzdrowiskowych (2000 r. 75, 2011 r. 63)74. Na Dolnym lsku tendencja
bya odwrotna zwikszya si ilo specjalistycznych szpitali uzdrowiskowych
przybyo a 5 obiektw (2000 r. 23, 2011 r. 28)75. Wskazuje to na rozwj
specjalistycznej bazy uzdrowiskowej w tym wojewdztwie. W 2011 r. w wojewdztwie dolnolskim szpitale uzdrowiskowe dysponoway 34,1% oglnej iloci ek w tego typu placwkach w Polsce. Inne wojewdztwa nawet nie zbliyy
si do tej liczby (Kujawsko-pomorskie, drugie w kolejnoci, posiadao 19,2%)76.
Sytuacja w tym zakresie nie zmienia si od 2000 r. Szpitale uzdrowiskowe byy
ulokowane w nastpujcych miejscowociach uzdrowiskowych: Cieplice lskie
Zdrj, Czerniawa Zdrj, Dugopole Zdrj, Duszniki Zdrj, Jedlina Zdrj, Kudowa Zdrj, Ldek Zdrj, Polanica Zdrj, Szczawno Zdrj, wieradw Zdrj.
Do dua baza szpitali uzdrowiskowych w wojewdztwie jest dedykowana dzieciom (Czerniawa Zdrj, Cieplice lskie Zdrj, Kudowa Zdrj, Szczawno Zdrj).
W wojewdztwie dolnolskim w placwkach dla dzieci w 2010 r. oferowano
kuracjuszom 0,4 tys. ek, co stanowio 24,6% ek we wszystkich szpitalach
uzdrowiskowych przeznaczonych dla osb niepenoletnich; w wojewdztwie
maopolskim 0,6 tys. (35,7%)77.
Wrd zakadw lecznictwa uzdrowiskowego najwiksz grup (63,8%
w kocu 2010 r.) stanowiy sanatoria uzdrowiskowe78. W kocu 2011 r. w Polsce
istniay 182 sanatoria uzdrowiskowe, w ktrych znajdowao si 29,8 tys. ek.
Byo to, w porwnaniu ze stanem w kocu 2000 r., wicej o 26 placwek79. Wrd
oglnej liczby sanatoriw uzdrowiskowych w 2010 r. byo 5 sanatoriw dla dzieci.
Najwikszy udzia w bazie sanatoryjnej miay obiekty zlokalizowane w pnocno-zachodniej czci kraju, w wojewdztwie zachodniopomorskim (w kocu
2010 r. 20,5% oglnej liczby sanatoriw w kraju). Ponadto istotny udzia w lecznictwie sanatoryjnym miay uzdrowiska pooone w poudniowej czci kraju,
tj. w wojewdztwach: maopolskim (19,9%), dolnolskim (15,2%) i podkarpackim (11,7%). Sanatoria uzdrowiskowe dla dzieci byy zlokalizowane na poudniu
Polski, w wojewdztwach: dolnolskim (2 sanatoria), maopolskim (2) i podkarpackim (1). W 2010 r. w grudniu, w porwnaniu ze stanem w kocu 2000 r.,
liczba sanatoriw uzdrowiskowych w 7 wojewdztwach bya wysza (najwicej
w wojewdztwach dolnolskim i kujawsko-pomorskim wzrost o 6 placwek
74
GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 51-55; Idem, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, r. 72, s. 366.
75
Idem, Rocznik Statystyczny Wojewdztwa Dolnolskiego, Wrocaw 2012, s. 239.
76
Idem, Rocznik Statystyczny Wojewdztw, Warszawa 2012, s. 447.
77
Idem, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 56.
78
Ibidem, s. 61.
79
Idem, Rocznik Statytsyczny Rzeczypospolitej, r. 72, s. 366.

372

w kadym z wojewdztw), w 3 zmniejszya si (najbardziej w wojewdztwie maopolskim o 5 placwek), a w 2 pozostaa na niezmienionym poziomie. Na Dolnym lsku s zlokalizowane najmniejsze obiekty sanatoryjne (w 2010 r. rednio
88 ek na placwk)80. W 2011 r. w tym wojewdztwie byo ich 25 placwek
(o 1 mniej ni w 2010 r.), ktre dysponoway baz 2392 ek81, co stanowio 8%
oglnej ich liczby w kraju82.
W cigu ostatnich lat zmieniaa si take forma organizacyjna zakadu przyrodoleczniczego. Odmiennie ni w zarzdzeniu z dnia 21 sierpnia 1967 r., zakad
przyrodoleczniczy zosta uznany w tekcie Ustawy z 2005 r. za jednostk organizacyjn zakadu lecznictwa uzdrowiskowego, ktrej zadaniem jest udzielanie
wiadcze zdrowotnych przy wykorzystaniu naturalnych surowcw leczniczych.
Cz zakadw przyrodoleczniczych funkcjonowaa niezalenie od zakadw
lecznictwa uzdrowiskowego, wobec czego w 2011 r. zmiana ustawy o lecznictwie
uzdrowiskowym usankcjonowaa taki stan rzeczy. Aktualnie zakady przyrodolecznicze take s wyodrbnione jako zakady lecznictwa uzdrowiskowego.
Spadek liczby zakadw przyrodoleczniczych odnotowany w latach 2000-2010
(o 20 placwek, tj. o 62,5%) wynika ze zmienionych regulacji prawnych w tym
zakresie. W 2010 r., oprcz 12 samodzielnych zakadw przyrodoleczniczych,
byo 79 zakadw, ktre dziaay jako wewntrzne komrki organizacyjne innych zakadw lecznictwa uzdrowiskowego. Zakady przyrodolecznicze byy
w 23 szpitalach uzdrowiskowych (35,4% szpitali), w 44 sanatoriach uzdrowiskowych (25,7% sanatoriw) i w 12 przychodniach uzdrowiskowych (60,0% przychodni)83. W kocu 2010 r. najwicej zakadw przyrodoleczniczych zlokalizowanych byo w wojewdztwach: dolnolskim (34,1%), podkarpackim (15,4%),
zachodniopomorskim (15,4%) i maopolskim (12,1%). Samodzielne placwki
dziaay na terenie 7 wojewdztw, z czego 50,0% jednostek zlokalizowanych byo
w wojewdztwie dolnolskim i zachodniopomorskim. W 2010 r. w placwkach
tych dwu wojewdztw wykonano 75,6% wszystkich zabiegw leczniczych wykonanych w zakadach przyrodoleczniczych w Polsce. Konsekwentnie te dwa wojewdztwa obsuyy 84% wszystkich leczonych w zakadach przyrodoleczniczych
pacjentw. W wojewdztwie dolnolskim w latach 2008-2010 liczba zakadw
przyrodoleczniczych zmniejszya si z 47 do 3184.
Kolejn wan placwk lecznictwa uzdrowiskowego s przychodnie uzdrowiskowe. W 2010 r. na terenie Polski wiadcze zdrowotnych udzielao 20 przychodni uzdrowiskowych (o 8 mniej ni w 2000 r). Ich udzia w oglnej liczbie
placwek lecznictwa uzdrowiskowego w 2010 r. wynis 7,5% (w 2000 r. 9,6%).
W 2010 r. wiadczeniami udzielanymi przez przychodnie uzdrowiskowe objtych byo 35,0 tys. pacjentw ambulatoryjnych, tj. o 34,0% wicej w porwnaniu
80
81
82
83
84

Idem, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 65-66.

Idem, Rocznik Statystyczny Wojewdztwa Dolnolskiego, s. 239.
Idem, Rocznik Statystyczny Wojewdztw, s. 447.
Idem, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 20, 45.
Ibidem, s. 77-79, 139.

373

do 2000 r. W latach 2000-2010 przychodnie uzdrowiskowe byy zlokalizowane

gwnie w poudniowej i zachodniej czci kraju. Liderem pod tym wzgldem
w kadym z analizowanych lat byo wojewdztwo dolnolskie w kocu 2010 r.
przychodni byo 7, co stanowio 35,0% oglnej liczby. Dalsze pozycje zajmoway wojewdztwa maopolskie (5 placwek, tj. 25,0%) oraz zachodniopomorskie
(4 placwki, tj. 20,0%). W 2000 r. liczba przychodni uzdrowiskowych w kadym
z wymienionych wojewdztw bya jednak wysza. W 2010 r. najwiksz liczb
pacjentw ambulatoryjnych, tj. 8,9 tys. (co stanowio 25,4% ogu pacjentw),
odnotowano w wojewdztwie dolnolskim, i co si z tym wie, take tutaj wykonano najwiksz liczb zabiegw leczniczych, gdy a 59,2% wszystkich zabiegw w tego typu placwkach w Polsce85. Przychodnie te mieciy si w miejscowociach: Cieplice lskie Zdrj, Duszniki Zdrj, Jedlina Zdrj, Kudowa Zdrj,
Ldek Zdrj, Polanica Zdrj, Szczawno Zdrj.
Najwicej kuracjuszy przyjo w 2010 r. wojewdztwo zachodniopomorskie,
a nastpnie kujawsko-pomorskie. Liczn grup kuracjuszy przyjy te zakady
dziaajce w wojewdztwie dolnolskim z usug lecznictwa uzdrowiskowego skorzystao tu 79,6 tys. osb (13,9% ogu pacjentw w kraju). Najwicej
kuracjuszy przyjy zakady w Szczawnie Zdroju (15,8% wielkoci wojewdzkiej), Polanicy Zdroju (14,8%) i Ldku Zdroju (14,1%)86. Rozwijajca si infrastruktura uzdrowisk moe przyciga coraz wicej klientw penopatnych oraz
cudzoziemcw. Liczba pacjentw wnoszcych pen opat za pobyt zmieniaa
si w cigu kilkunastu ostatnich lat. W 2010 r. w szpitalach uzdrowiskowych
liczba pacjentw penopatnych wyniosa 25,4 tys. W odniesieniu do 2000 r.
liczba ta wzrosa o 12,2 tys. (o 92,4%). W 2010 r. ta grupa pacjentw stanowia
17,8% wszystkich leczonych w trybie stacjonarnym w szpitalach uzdrowiskowych (w 2000 r. 10,3%). W 2010 r. najwikszy udzia kuracjuszy penopatnych wrd wszystkich leczonych w szpitalach uzdrowiskowych stwierdzono
w wojewdztwie zachodniopomorskim (25,1%) i dolnolskim (24,1%). W tych
wojewdztwach w porwnaniu z 2000 r. liczba kuracjuszy pokrywajcych cao
kosztw pobytu i leczenia z wasnych rodkw zwikszya si odpowiednio prawie czterokrotnie i trzykrotnie. Troch inaczej sprawa wygldaa w sanatoriach
uzdrowiskowych. Tu w ostatnich kilku latach zmalaa ilo pacjentw penopatnych, aczkolwiek jest ich zdecydowanie wicej ni w szpitalach. Pen opat
za pobyt w sanatoriach uzdrowiskowych w 2010 r. uicio 140,3 tys. kuracjuszy,
tj. o 18,7 tys. osb mniej ni w 2005 r. Najwicej pacjentw penopatnych w sanatoriach uzdrowiskowych odnotowano w 2006 r. (167,0 tys.). W tym te roku
najwikszy by rwnie ich udzia wrd wszystkich stacjonarnych pacjentw
sanatoryjnych i wynis 41,1%. W 2005 r. odsetek ten wynis 39,2%, a w 2010 r.
32,6%87. Najwicej pacjentw penopatnych w sanatoriach przyjo w latach
85
86
87

Ibidem, s. 71-75.
Ibidem, s. 48.
Ibidem, s. 48-68.

374

2005-2010 wojewdztwo zachodniopomorskie. Wojewdztwo dolnolskie byo

na 5 miejscu pod wzgldem udziau kuracjuszy penopatnych w leczeniu sanatoryjnym w 2010 r. Wane jest jednak, e w Dolnolskim zwikszya si ilo
pacjentw penopatnych (o 6,4%) od 2005 r., wbrew oglnopolskim tendencjom spadkowym88.
Zachodnia cz Polski jest te czsto wybierana przez kuracjuszy zagranicznych. Najwicej cudzoziemcw wybiera wojewdztwo zachodniopomorskie
(szczeglnie Koobrzeg i winoujcie). W 2010 r. w tym wojewdztwie przebywao 84,9% wszystkich obcokrajowcw przybyych na leczenie do Polski.
Najwicej kuracjuszy w ostatnich kilku latach w szpitalach i sanatoriach odnotowano w 2005 r. Od tego czasu obserwowano tendencj spadkow. W 2010 r.
wrd kuracjuszy stacjonarnych korzystajcych z usug szpitali uzdrowiskowych
byo 1,8 tys. pacjentw cudzoziemcw, o 0,4 tys. (o 17,6%) mniej ni w 2000 r.
W latach 2000-2010 do szpitali uzdrowiskowych w Polsce najwicej cudzoziemcw przyjechao w 2005 r. byo ich 9,2 tys. osb (6,4% kuracjuszy). W 2010 r.
cudzoziemcy korzystajcy ze szpitali uzdrowiskowych zatrzymywali si gwnie
w placwkach znajdujcych si w wojewdztwie dolnolskim 79,1% wszystkich cudzoziemcw przebywajcych w szpitalach uzdrowiskowych w kraju.
Wrd wszystkich kuracjuszy stacjonarnych przebywajcych w tym wojewdztwie stanowili oni 3,0%, o 0,3 pkt proc. mniej ni w 2000 r. i o 8,0 pkt proc. mniej
ni w 2005 r. Polskie sanatoria uzdrowiskowe rwnie przyjmoway kuracjuszy
zagranicznych. W 2010 r. z leczenia sanatoryjnego w uzdrowiskach skorzystao 40,4 tys. cudzoziemcw. Ich liczba, w stosunku do odnotowanej w 2005 r.,
zmalaa o 17,1 tys. osb, tj. o 29,8%. Przez wszystkie lata wystpowaa bardzo
dua koncentracja liczby cudzoziemcw korzystajcych z sanatoriw uzdrowiskowych. Zdecydowanie najwicej trafiao ich do placwek pooonych w wojewdztwie zachodniopomorskim. W 2010 r. ich udzia stanowi 88,0% oglnej
liczby zagranicznych kuracjuszy sanatoryjnych w Polsce (w 2005 r. 77,5%).
Druga pod wzgldem liczebnoci grupa cudzoziemcw przebywaa w sanatoriach wojewdztwa dolnolskiego (7,3%), a nastpnie lskiego (1,6%)89.
Obiekty uzdrowiskowe pooone w wojewdztwie dolnolskim s do
atrakcyjnie umiejscowione zarwno dla klientw z Polski, jak i zagranicy. Polska
baza uzdrowiskowa wci mogaby by jednak lepiej wykorzystana. Stopie jej
wykorzystania wzrs w ostatnich latach z 82% w latach 2005 do 86% w 2008 r.90
W 2009 r. utrzymaa si tendencja wzrostowa, a w 2010 r. odnotowano niewielki
spadek w wykorzystaniu bazy w sanatoriach i szpitalach uzdrowiskowych91. Jak
poda jednak raport NIK istniej uzdrowiska, ktrych wykorzystanie w kontrolowanych przez NIK latach sigao niespena 60%. Jednym z takich uzdrowisk
88
89
90
91

Ibidem, s. 123.
Ibidem, s. 48-68.
NIK, Informacja o wynikach realizacji strategii, s. 36.
GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 53, 63.

375

by wieradw-Czerniawa Sp. z o.o., w ktrym w omawianym czasie wykorzystanie bazy wzroso z 58% do 67%, lecz wci bdc znacznie poniej stopnia
wykorzystania bazy w innych uzdrowiskach92.
Turystw przycigaj do uzdrowisk take specyficzne urzdzenia uzdrowiskowe, do ktrych zgodnie z Ustaw o lecznictwie uzdrowiskowym zaliczy
moemy pijalnie uzdrowiskowe, tnie, parki, cieki ruchowe, urzdzone odcinki wybrzea morskiego, lecznicze i rehabilitacyjne baseny uzdrowiskowe, czy
urzdzone podziemne wyrobiska grnicze. Urzdzenia te, jak i wiele zakadw
leczniczych, s atrakcyjne rwnie ze wzgldu na ich zabytkowy charakter. Dolny lsk moe si poszczyci wieloma atrakcyjnymi zabudowaniami w uzdrowiskach. Zabytkowe pijalnie, poczone czsto z halami spacerowymi, pooone
w parkach zdrojowych znajduj si w wikszoci dolnolskich kurortw. Niektre z nich oferuj przyjemny odpoczynek organizujc na przykad czytelni
prasy, jak ma to miejsce w Szczawnie Zdrj.

Ryc. 1. Budynek Pijalni Wd w miejscowoci Szczawno Zdrj

rdo: Ze zbiorw autorki

Dla kuracjuszy i turystw dua ilo zieleni w miejscowoci jest bardzo zachcajca. Parki zdrojowe s czsto atrakcj ze wzgldu na bogactwo gatunkw rolin.
Zabytkowe pijalnie wd, parki zdrojowe, domy zdrojowe oraz inne zabudowania
92

NIK, Informacja o wynikach realizacji strategii, s. 36.

376

wymagaj czsto nie tylko prac konserwatorskich, ale rwnie inwestycji, ktre
dostosuj je do wspczesnych wymogw. Pijalnia wd w Jedlinie Zdrj, mimo
i ciekawa architektonicznie i stanowica charakterystyczny element miasta, od
czasw II wojny wiatowej nie speniaa swojej funkcji. Dopiero kompleksowy
remont przeprowadzony w 2006 r. pozwoli aby znw suya kuracjuszom93.
Problemem w tego typu dziaaniach w ostatnich latach byy czsto finanse. Jak
ju wyej wspomniano, do 1998 r. Minister Zdrowia mia w swoim budecie
rodki na inwestycje w uzdrowiskach. Po komercjalizacji Ministerstwo Zdrowia
przyznawao niewielkie dotacje na dokoczenie rozpocztych prac. Inwestycje
w rozbudow i renowacj uzdrowisk stay si wic problemem dla wielu spek.
Jak wskazuje raport NIK z 2002 r. konsekwencj trudnej sytuacji finansowej
w Uzdrowisku Ldek-Dugopole SA byo opnienie, a nawet wstrzymanie
planowanych inwestycji. Z drugiej strony Zesp Uzdrowisk Kodzkich SA
w Polanicy w latach 1999-2001 wykona sporo inwestycji sfinansowanych ze
rodkw wasnych oraz pozyskanych od Ministerstwa Zdrowia, Funduszu Rozwoju Strukturalnego Rady Europy, PFRON-u i EKO-funduszu. Poniesione nakady inwestycyjne przyczyniy si do wzrostu wartoci firmy94. Pomys dotyczcy dokapitalizowania spek, przedstawiony w Zintegrowanym programie, o czym
ju wczeniej wspominaam, nie doszed do skutku. Pewne dokapitalizowanie
w kolejnych latach zostao dokonane przez Ministra Skarbu Pastwa. W latach
2003-2005 dokapitalizowano 4 spki uzdrowiskowe na kwot 21 mln z, a w latach 2005-2007 kolejne 18 spek na czn kwot 101,5 mln. rodki miay by
przeznaczone na inwestycje prowadzce do wzrostu wartoci tych spek oraz
uzyskania przez Skarb Pastwa premii inwestycyjnej z tytuu zaangaowania
kapitau. Zadania inwestycyjne, jakie przewidziane byy w planach spek to:
dostosowanie obiektw do wymogw okrelonych w rozporzdzeniu Ministra
Zdrowia95; budowa basenw rehabilitacyjnych; dostosowanie obiektw do potrzeb niepenosprawnych; budowa lub rozbudowa zaplecza zabiegowego; zakup,
budowa lub rozbudowa zaplecza noclegowego i wyywieniowego; zakup sprztu
rehabilitacyjnego, zabiegowego i diagnostycznego; rewaloryzacja oraz renowacja obiektw umieszczonych w rejestrze zabytkw i objtych ochron konserwatorsk; rozbudowa linii technologicznych do produkcji wody mineralnej96.
Wrd spek dolnolskich ze rodkw tych skorzystay nastpujce uzdrowiska: Uzdrowisko Szczawno-Jedlina SA (modernizacja i adaptacja Sanatorium
Teresa na Kardiologiczny Szpital Uzdrowiskowy), Zesp Uzdrowisk Kodzkich
SA (budowa hali produkcyjno-magazynowej oraz zakup i monta linii techno93
Strona internetowa: http://www.szczawno-jedlina.pl/pl/obiekt-pl/jedlina-zdroj/pijalnia-wod-mineralnych [dostp: 2.07.2013].
94
NIK, Informacja o wynikach kontroli przeksztace, s. 61-62.
95
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. w sprawie okrelenia wymaga, jakim powinny odpowiada zakady i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego, Dz. U.
2006, nr 161, poz. 1142.
96
NIK, Informacja o wynikach realizacji strategii, s. 28-31.

377

logicznej do rozlewu wody w Polanicy Zdroju; przebudowa szpitala uzdrowiskowego Zameczek w Kudowie Zdroju oraz szpitala uzdrowiskowego Zdrowie
w Polanicy Zdroju), Uzdrowisko wieradw-Czerniawa Sp z o.o. (modernizacja
sanatoriw Soneczko i Gracja), Uzdrowisko Przerzeczyn Sp. z o.o. (I etap termomodernizacji Sanatoryjnego Punktu ywienia)97. Potrzeb inwestycyjnych jest
bardzo wiele. S to przede wszystkim koszty, ktre powinny ponie uzdrowiska na podniesienie standardu obiektw leczniczych i urzdze sucych bezporednio i porednio procesom leczniczym, na podniesienie standardu bazy
noclegowej i ywieniowej, na dostosowanie budynkw i urzdze do wymogw
przepisw prawnych (take unijnych) w zakresie sanitarnym, przeciwpoarowym, bezpieczestwa i higieny pracy, dostosowania zakadw do potrzeb osb
niepenosprawnych. Problem m.in. tkwi w tym, e cz dziaalnoci uzdrowiskowej, ktrej odbiorc jest NFZ bardzo czsto jest nieopacalna. NFZ w swoich
kalkulacjach nie uwzgldnia koniecznoci renowacji okrelonych obiektw oraz
innych nakadw inwestycyjnych.
Zakady i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego powinny spenia okrelone warunki. Najnowsze Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 kwietnia
2012 r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada zakady i urzdzenia
lecznictwa uzdrowiskowego98 nakada szereg wymogw na przedsibiorstwa
uzdrowiskowe, ktre powinny by zrealizowane do koca 2016 r. Rozporzdzenie okrela: 1) wymagania, jakim powinny odpowiada zakady lecznictwa
uzdrowiskowego; 2) wymagania eksploatacyjne, funkcjonalne i techniczne, jakim powinny odpowiada urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Dokument
wyszczeglnia w kwestii szpitali uzdrowiskowych, jak powinien by zorganizowany oddzia szpitalny, czyli m.in. skada si z zespow pomieszcze pielgnacyjnych i oglnych; w pokojach kowych powinna znajdowa si sygnalizacja
przywoawcza oraz przynajmniej umywalka z ciep i zimn wod. Sprecyzowane s wymogi dotyczce pomieszcze higieniczno-sanitarnych, pomieszcze dla
personelu, jadalni i pomieszcze, w ktrych przygotowuje si posiki, a take koniecznego sprztu, jaki musi si znajdowa w szpitalu. Podkrela si szczeglnie
konieczno dostosowania pomieszcze do wymaga osb niepenosprawnych.
Szpitale dla dzieci powinny dodatkowo posiada wietlic dla dzieci, sal szkoln, pokj do samodzielnej pracy dzieci, sal kinezyterapii, pokj dla nauczycieli,
separatk oraz wydzielony i ogrodzony teren do zaj ruchowych. Dodatkowo
placwki dla dzieci winny by odpowiednio zabezpieczone (gniazdka elektryczne, okna, krany z gorc wod, porcze). Cz z wymaga dla szpitali musz
spenia te sanatoria uzdrowiskowe. Rozporzdzenie precyzuje rwnie organizacj przychodni uzdrowiskowej oraz zakadu przyrodoleczniczego, w ramach
97

Ibidem, s. 60-63.
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 kwietnia 2012 r. w sprawie wymaga, jakim
powinny odpowiada zakady i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego, Dz. U. 2012, nr 0,
poz. 452.
98

378

ktrego szczegowo omwione jest konieczne wyposaenie sal leczniczych, sal

wypoczynkowych, punktw higieniczno-sanitarnych, odpowiednich wentylacji
oraz instalacji koniecznych przy wykonywaniu niektrych zabiegw. Wikszo
urzdze lecznictwa uzdrowiskowego, podobnie jak zakady lecznictwa uzdrowiskowego, powinna by zlokalizowana w strefie ochronnej A. Pijalnia uzdrowiskowa powinna spenia szereg wymaga, przede wszystkim by dostosowana
do eksploatacji caorocznej; by wyposaona w instalacje do wydawania wody
leczniczej pacjentom, speniajce wymagania sanitarne i techniczne, instalacje
do podgrzewania wody do temperatury zalecanej przez lekarza, urzdzenia do
kontrolowania temperatury wody, sal spacerow o wielkoci dostosowanej do
liczby kuracjuszy, pomieszczenia higieniczno-sanitarne znajdujce si przy pijalni uzdrowiskowej lub w odpowiedniej odlegoci. Wane jest, aby woda w trakcie pobierania z ujcia i przesyania za pomoc instalacji do pijalni i dystrybucji
nie ulega zmianom pod wzgldem sanitarno-higienicznym oraz wartoci terapeutycznej. W odpowiednie instalacje do tworzenia aerozolu o waciwociach
leczniczych powinna by te wyposaona tnia. Ponadto parki zdrojowe i cieki ruchowe musz by wyposaone w awki, pojemniki na odpady, odpowiednie
owietlenie, pomieszczenie higieniczno-sanitarne. Parki i inne urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego powinny umoliwi korzystanie z nich osobom niepenosprawnym poruszajcym si na wzku inwalidzkim99. To ostatnie kryterium
jest coraz lepiej wypeniane przez polskie uzdrowiska, cho wci s placwki
lecznictwa uzdrowiskowego sabo dostosowane do potrzeb osb niepenosprawnych100. Rozporzdzenie precyzuje take wymagania, jakie powinny spenia
urzdzone odcinki wybrzea morskiego, urzdzone podziemne wyrobiska grnicze, a take baseny uzdrowiskowe: leczniczy i rehabilitacyjny.
Dostosowanie do tych wymaga to kolejne wyzwanie, jakie stoi przed uzdrowiskami. O fundusze na kolejne niezbdne inwestycje uzdrowiska musz powalczy. Przede wszystkim przekona do siebie wielu turystw. Przejcie od dziaalnoci wycznie leczniczej do turystycznej nastpio ju w wielu uzdrowiskach.
wiee, czyste powietrze, tereny zielone, atrakcyjna lokalizacja jest zacht dla
ruchu turystycznego. Coraz wicej uzdrowisk otwaro si na dziaalno nie
tylko stricte lecznicz, ale rwnie na promocj zdrowia, profilaktyk, usugi
zwizane z modelowaniem sylwetki, czy wreszcie relaksem. Dla wielu turystw
moliwo zakwaterowania w miejscu, w ktrym w cigu dnia bd korzysta
z rozmaitych sportw: narciarstwa, wypraw rowerowych czy grskich wdrwek,
a popoudniami czy wieczorem bd mogli skorzysta z leczniczego klimatu spacerujc w parku uzdrowiskowym, lub basenu czy centrum SPA bdcego czci
hotelu jest bardzo pocigajca. Jak wynika z danych GUS w 2010 r. w polskich

99

Ibidem.
W 2010 r. 5,2% wszystkich obiektw nie posiadao adnych udogodnie dla niepenosprawnych [GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 46].
100

379

miejscowociach uzdrowiskowych101 byo 7 hoteli piciogwiazdkowych oraz

17 czterogwiazdkowych102. Hotele te oferuj cay szereg zabiegw leczniczych,
ale rwnie relaksacyjnych czy pielgnacyjnych. Coraz bardziej popularne staj
si weekendowe wyjazdy modych, aktywnych zawodowo osb do uzdrowisk
w celu poprawienia kondycji fizycznej i psychicznej poprzez skorzystanie z odpowiednich pakietw SPA oferowanych przez hotele.
Jak wskazuje Piotr Komornicki, polskie uzdrowiska rnie wykorzystuj te
nowe moliwoci. Uzdrowiska s zrnicowane pod wzgldem ich funkcji leczniczej, jak i turystycznej. W czci uzdrowisk zdecydowanie dominuje charakter leczniczy: Swoszowice, Wieniec Zdrj, Busko Zdrj czy Dugopole Zdrj.
Funkcja turystyczna natomiast najmocniej zarysowuje si w Krynicy Zdroju,
Ustroniu, Muszynie, Rabce Zdroju czy Szczawnicy oraz wikszoci uzdrowisk
sudeckich czy nadmorskich. Wan rol odgrywa czsto infrastruktura dla potrzeb okrelonych sportw, szczeglnie narciarska, jak to ma miejsce w Krynicy
i Dusznikach/Zielecu. Trzecia grupa uzdrowisk to te, ktre mimo wyranie
zaznaczonej funkcji leczniczej, ciesz si do dobrze rozwinit (cho gwnie
w sezonie letnim) funkcj turystyczn: Polaczyk, Iwonicz Zdrj, Polanica Zdrj
czy Koobrzeg103. Jak pokazuj dane GUS, wzrasta ilo osb wybierajcych na
pobyt wypoczynkowy miejscowoci uzdrowiskowe. Baza noclegowa w gminach
uzdrowiskowych rozwija si szybciej ni w innych gminach wojewdztw. Baza
turystyczna na terenie gmin uzdrowiskowych bya lepiej rozbudowana ni rednio w Polsce oraz przecitnie w poszczeglnych wojewdztwach. W 2010 r. (stan
w dniu 31 VII) liczba miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w przeliczeniu na 100 mieszkacw rednio na caym
obszarze kraju wyniosa 2, podczas gdy w gminach uzdrowiskowych 12 (6 razy
wicej). Wzrost liczby miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w gminach uzdrowiskowych w 2010 r. w stosunku do roku
2005 wynis 8,3% (w caym kraju 7,1%). Co istotne, w gminach uzdrowiskowych liczba miejsc noclegowych w obiektach hotelowych wzrosa o 57,5%,
a w pozostaych obiektach zmniejszya si. Co si z tym wie, liczba osb korzystajcych z noclegw w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania
w gminach uzdrowiskowych wzrastaa w 2010 r., w porwnaniu z 2005 r., bya
wysza o 21,7%. Ze wzrostu liczby hoteli w gminach uzdrowiskowych mona
wnioskowa, e dla wikszoci turystw ma znaczenie standard wiadczonych
usug. W wojewdztwie dolnolskim odsetek miejsc noclegowych w obiektach
hotelowych w stosunku do miejsc we wszystkich obiektach zbiorowego zakwaterowania ksztatowa si na poziomie 51,5% w kocu lipca 2010 r. Rozwj bazy
noclegowej o podwyszonym standardzie wydaje si odpowiada potrzebom
turystw, zarwno polskich, jak i zagranicznych (w 2010 r. stanowili on 20%
101
102
103

Byo ich wwczas 44. Aktualnie jest 45, gdy do listy uzdrowisk doczy Uniejw.
GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 84.
P. Komornicki, op. cit., s. 41.

380

oglnej liczby goci w obiektach zbiorowego zakwaterowania w gminach uzdrowiskowych wojewdztwa dolnolskiego)104.
Jak przewiduje P. Komornicki, rozwj turystyki uzdrowiskowej w Polsce
w najbliszych latach bdzie zwizany ze wzrostem popytu na wyjazdy krtkookresowe do miejsc pooonych blisko miejsca zamieszkania, z rosnc liczb
osb w wieku emerytalnym, ktre chc jak najduej zachowa sprawno, z popularyzacj i rosnc mod zdrowego stylu ycia, z rosncymi dochodami ludnoci, chtnie inwestowanymi w zdrowie i wygld, ze wzrostem zainteresowania wyjazdami w celach zdrowotnych i rozrywkowych105. Rozpoznanie tych moliwoci
daje du szans uzdrowiskom na rozwj i pozyskiwanie dodatkowych rodkw
na inwestycje. Te kierunki, ktre ju do tej pory do dobrze zostay wykorzystane, jak produkcja wody mineralnej (np. Staropolanka czy Naczowianka),
produkcja rodkw kosmetycznych na bazie naturalnych surowcw leczniczych,
mog si okaza niewystarczajce. Bardzo istotna jest tu rwnie pomoc gmin.
Uzdrowiska to czsto najwiksze podmioty zapewniajce prac mieszkacom
gmin. Wiele gmin uzdrowiskowych inwestuje w atrakcyjn infrastruktur turystyczn, z aquaparkami, basenami i innymi urzdzeniami sportowo-rekreacyjnymi. Przygotowuj take bogat ofert kulturaln, aby pobyt w danej miejscowoci
uczyni przyjemniejszym. Komornicki podkrela jednak, e usugi turystyczne
to pewien powizany acuch wartoci, w ktrym wszystkie ogniwa s wane:
poczwszy od planowania pobytu (dostpno informacji o bazie noclegowej,
moliwociach terapeutycznych, atrakcjach w gminie i jej pobliu), poprzez dojazd do miejscowoci (to jest problem wielu gmin, czsto lecych na uboczu
poza wzami komunikacji PKS i PKP), wreszcie baza noclegowa, usugi lecznicze
i opieka medyczna, sklepy, gastronomia, suby komunalne, oferta kulturalna,
moliwoci turystyczne regionu (oferowane wycieczki itp.)106.

Podsumowanie
Bardzo wiele uzdrowisk, w tym take dolnolskich, ju korzysta z szansy, jak
daje turystyka uzdrowiskowa. Czasami przegldajc strony internetowe placwek posiadajcych status szpitala uzdrowiskowego trudno si zorientowa na
czym polegaj oferowane usugi lecznicze, gdy na pierwszym miejscu reklamowany jest basen relaksacyjny, sauny i bogata oferta Wellness&SPA. Wydaje
si jednak, e koniecznoci dla polskich uzdrowisk bdzie dostosowanie swojej
oferty do potrzeb coraz liczniejszego ruchu turystyki uzdrowiskowej, gdzie pacjent (take ten kierowany przez NFZ czy ZUS) bdzie mg dobra sobie oferowane usugi SPA, rekreacj sportow w basenach i saunach, odpowiedni diet
104
105
106

GUS, Lecznictwo uzdrowiskowe, s. 79-84.

P. Komornicki, op. cit., s. 41.
Ibidem, s. 44.

381

itp. Wie si to z konieczn reorientacj nastawienia wielu polskich uzdrowisk,

ktre nadal prbuj sprzedawa produkt, na ktry popyt jest niewielki. Szans
dla nich jest stworzenie takiego produktu, ktry bdzie czy zarwno wartoci
lecznicze, jak i rekreacyjne, a tym samym bdzie dostosowany do potencjalnych
klientw, ich moliwoci czasowych, finansowych oraz stylu ycia.

Health resort infrastructure in the years 1989-2012

with particular emphasis on Lower Silesia
problems and the new opportunities after political transformation
The political transformation in Poland implied a change in the role of health
resorts in the structure of public health care, which was connected with a significant reduction of central budget funds spent in the public healthcare sector.
This situation has had a serious impact on the situation of Polish spas, leading
to important changes in their infrastructure.
The purpose of this article is to describe the changes that have surrounded
the spa, beginning at the turn of the twenty-first century to the present, and
moreover to show the impact of these changes on the development of spa infrastructure, as well as the way in which they are used.
The article discusses the political-economic changes that influenced the
modification of Polish spas after 1989. Also taken into account are social transformations in Polish society and their impact on new ways to use the spa facilities. The ability to exploit the opportunities arising from the new situation
appears to be critical for the future of Polish spas.