Professional Documents
Culture Documents
swoim rodowisku i spoeczestwie, jako lojalny obywatel, ktry prywatnie i/bd publicznie
gosi swoje pogldy. Fakt, e s one zbiene z lini polityczn i zabiegami propagandowymi
obcego mocarstwa, oceniany jest zazwyczaj, jako zbieg okolicznoci nie wart gbszej analizy,
natomiast szkody wyrzdzone przez agenta wpywu s potencjalnie ogromne, zwaszcza, jeli
jest on wysokim urzdnikiem pastwowym, uznanym autorytetem lub znajduje si na
stanowisku kontrolujcym przepyw informacji. Do jakiego stopnia jeden agent wpywu moe
zmieni histori i ukad si w skali kontynentu wiadczy przykad Jamesa Klugmanna.
Pochodzcy z ydowskiej rodziny Klugmann studiowa w latach 30-tych XX wieku w
Cambridge, gdzie by jawnym i aktywnym czonkiem uniwersyteckiej organizacji partyjnej oraz
werbowa lub wskazywa do werbunku agentw dla NKWD. Jego preferencje ideologiczne nie
byy tajemnic ani dla uniwersyteckich kolegw ani dla brytyjskich sub. Kiedy podpisano
pakt Ribentropp-Mootow i wybucha II wojna wiatowa, Klugmann zgodnie z wytycznymi
Moskwy unika suby wojskowej uznajc, e jest to konflikt imperialistw, ale kiedy Niemcy
zaatakoway ZSRR stan w obronie pastwa robotnikw i chopw. Zgosi si do wieo
utworzonej tajnej suby Kierownictwa Operacji Specjalnych SOE (Special Operations
Executive). Kady kandytat podlega wprawdzie sprawdzeniu przez Sub Bezpieczestwa
MI5 ale okazao si, e Klugmann ma czyste konto. Jego teczka zostaa najprawdopodobniej
usunita z archiwum MI5 przez innego sympatyka Moskwy. Przyjty do SOE, Klugmann zosta
wysany do Kairu, gdzie odpowiada za redakcj zbiorczych raportw misji cznikowych SOE
przy oddziaach partyzanckich w Jugosawii oraz za sporzdzanie analiz sytuacji politycznej na
Bakanach. Rzd brytyjski popiera w tym czasie czetnikw Dray Michajowicza, czyli
narodowy ruch oporu, ktry skutecznie walczy z Niemcami. Klugmann podbarwia jednak
umiejtnie raporty dla Londynu, lub wrcz faszowa meldunki z Jugosawii przedstawiajc
czetnikw jako faszystw, a komunistycznych partyzantw Josipa Broz Tito jako jedyn
organizacj stawiajc opr Niemcom. Kiedy w 1943 roku Niemcy rozlepili na murach domw
w Jugosawii plakaty oferujce 1000 marek w zocie za pomoc w ujciu Michajowicza i Tito, to
do Londynu trafi rzekomo autentyczny plakat, na ktrym widnia tylko Tito. Klugmann
wyretuszowa zdjcie Michajowicza. Gdy w padzierniku 1943 roku czetnicy Michajowicza
wysadzili 4 mosty na linii kolejowej Belgrad-Sarajewo oraz oczycili zbrojnie z Niemcw miasto
Visigrad, to do Londynu trafi meldunek, e byy to sukcesy atakw komunistw Tito.[10]
Brytyjska Suba Bezpieczestwa MI5 poznaa prawd, ale zbyt pno, dopiero kiedy
Klugmann po przyjedzie do Londynu relacjonowa swe dziaania przeoonym w siedzibie
Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii. Chwali si, e udao mu si zebra w Kairze grup
sympatykw komunizmu i rozmieci ich we wszystkich brytyjskich organizacjach
wywiadowczych. Dziaalimy jak sito. Wszystkie informacje napywajce z kraju [Jugosawii]
szy przez nas i zadbalimy, eby dalej poszy ju odpowiednie opowiada niewiadom, tak
jak jego rozmwca, e MI5 udao si zainstalowa podsuch w gabinecie wysokiego
funkcjonariusza kompartii. Klugmann opowiada, e po wielomiesicznych staraniach i
biurokratycznych manipulacjach przej kontrol na doborem cznikw SOE zrzucanych do
oddziaw partyzanckich w Jugosawii. Od tego momentu do czetnikw wysyani byli
prymitywni nieudacznicy, a do komunistw ludzie sprawni i inteligentni obserwatorzy. W
rezultacie od czetnikw nadchodziy wrcz mieszne raporty pisane przez panalfabetw, a
od partyzantw pierwszoklane meldunki pisane przez okoo tuzin naszych ludzi. W efekcie
bylimy w stanie na podstawie naszych wasnych, brytyjskich, rde udowodni to, co
rosyjska, komunistyczna prasa pisaa od dawna, e czetnicy stoj z broni u nogi, a
komunistyczni partyzanci Josipa Broz Tity skutecznie walcz z Niemcami.[11] Konsekwentne i
dugotrwae dziaania Klugmanna sprawiy, e premier Winston Churchill nakaza w listopadzie
1943 roku wycofa poparcie i pomoc sprztow dla czetnikw Dray Michajowicza i przerzuci
wsparcie SOE na komunistyczne oddziay Josipa Broz Tito. Bez brytyjskich zrzutw i
politycznego poparcia ruch czetnikw zmarnia i zosta rozbity przez komunistw. Wprawdzie
dekryptae niemieckich depesz z rejonu Bakanw odczytywanych w orodku
kryptowywiadowczym Bletchley Park, zaprzeczay raportom Klugmanna, ale rzd w Londynie
dawa wiar swoim ludziom z jugosowiaskiej sekcji kairskiej placwki SOE. Skutki tej wiary i
opanowania Jugosawii przez komunistw odczuwane s do dzisiaj w caej Europie. Caa
Europa rodkowa bya w latach 1940-tych ubiegego wieku opleciona sowieck agentura
wpywu. Prezydent Czechosowacji Edward Bene uciek z kraju do Wielkiej Brytanii po
wkroczeniu wojsk niemieckich w 1938 roku dziki finansowemu wsparciu NKWD i by pod
naszym wielkim wpywem. Po wojnie nadal sprawowa funkcj prezydenta i w 1948 roku
utorowa komunistom drog do przejcia wadzy. Szef czechosowackiego wywiadu z tego
okresu pk Frantiek Moravec by penoetatowym agentem NKWD zwerbowanym przez
[15] Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tum. Rafa Brzeski, Bellona, Warszawa 1997,
str. 38.
[16] John Hughes-Wilson, A Brief History of the Cold War, Londyn, Robinson, 2006, str. 261.
[17] Michael Smith, The Spying Game: The Secret History of British Espionage, Politicos,
London, 2004, str.52-53.
[18] Christopher Andrew, Secret Service, Londyn, Heinemann, 1985, str. 264.
[19] Wiktor Suworow, Klska, Pozna, Rebis, 2010, str. 92.
[20] Henry M. Pelling, The British Communist Party, wyd. 2, Londyn: A&C Black, str. 29.
[21] John J. Dziak, Chekisty: A History of the KGB, Lexington, Lexington Books, 1988, str.54.
[22] Cyt. za: KGB, tum. Rafa Brzeski, Bellona, Warszawa 1997, str. 121-122.
Wirtuozem organizowania sowieckiej agentury wpywu w Europie Zachodniej by Willi
Mnzenberg, jeden z zaoycieli Komunistycznej Partii Niemiec i przywdca Modzieowej
Midzynarodwki Komunistycznej. Za jego przykadem lokalne oddziay Kominternu zakaday
liczne agendy, ktre Mnzenberg nazwa cynicznie klubami niewinitek. W latach wojny z
Polsk i pniej, miay one oddziaywa na wiadomo elit polityczno-kulturalnych
poszczeglnych krajw. Musimy...mie w rku artystw i profesorw, wykorzysta teatry i
kina, by szerzy za granic doktryn, i Rosja gotowa jest powici wszystko, aby utrzyma
pokj na wiecie zaleca Mnzenberg. Natomiast ekspert w prowadzeniu destrukcyjnych
akcji propagandowych, czonek Komitetu Wykonawczego Kominternu Karl Radek (Karol
Sobelsohn) instruowa towarzyszy, e dziaalno inspirowanych przez Komintern organizacji,
stowarzysze i klubw winna by wymierzona w kraje, w ktrych nie jestemy wystarczajco
silni.[1] Mnzenberg dysponowa olbrzymimi sumami, ktre wykorzystywa do bardziej lub
mniej skrytego manipulowania wydawnictwami, redakcjami gazet lub wytwrniami filmowymi,
co przysporzyo mu przydomek czerwonego milionera, korespondujcy znakomicie z jego
upodobaniem do komfortowego ycia w kapitalistycznym luksusie. Najwikszym osigniciem
Mnzenberga byo utworzenie w 1933 roku w Paryu wiatowego Komitetu Pomocy Ofiarom
Niemieckiego Faszyzmu. Z pozoru bya to niezalena, pozarzdowa i ponadpartyjna
organizacja filantropijna. Przewodniczcym midzynarodowego zarzdu by lord Marley,
czonek brytyjskiej Izby Lordw, a prezesem Albert Einstein. W rzeczywistoci jednak paryski
sekretariat Komitetu zarzdzany by przez czysto komunistyczn klik, kierowan przez
Mnzenberga i nadzorowan przez Komintern.[2] wiatowy Komitet Pomocy Ofiarom
Niemieckiego Faszyzmu patronowa wydanej w 1933 roku Brunatnej ksidze hitlerowskiego
terroru i spalenia Reichstagu, uwaanej obecnie za najskuteczniejsz publikacj
propagandow w historii Kominternu.[3] Jej okadk zmanipulowano bardzo zgrabnie. Albert
Einstein ze zdumieniem stwierdzi: moje nazwisko zostao wydrukowane w angielskim i
francuskim wydaniu w takim miejscu, e wygldao, jakbym to ja napisa t ksik. To
nieprawda. Nie napisaem w niej ani sowa.[4] Chocia tre ksiki bya daleka od
wiarygodnoci, a cytowane w niej dokumenty zdemaskowano jako faszerstwa, to jednak w
lewicujcych salonach Europy traktowano j jak bibli antyfaszystowskiej krucjaty i szybko
przetumaczono na ponad 20 jzykw, od japoskiego po jiddysz.[5] Brunatna ksiga
przysporzya sowieckim subom wywiadowczym wicej kandydatw do werbunku ni
jakakolwiek inna publikacja, nie wykluczajc serii 3 artykuw o Fuenfergruppen, czyli
picioosobowych grupach konspiracyjnych, w ktre zorganizowali si pono niemieccy
komunici walczcy z narodowosocjalistycznymi wadzami III Rzeszy. Artykuy te opublikowa
New Statesman, czoowy tygodnik brytyjskiej lewicy. Ich autorem by Siemion Nikoajewicz
Rostowski, nielega OGPU (nastpcy CzeKa, a poprzednika NKWD), ktry pracowa w Londynie,
jako dziennikarz pod faszywym nazwiskiem Ernsta Henri. Brunatna ksiga oraz opowieci o
Fuenfergruppen rozpalay wyobrani modych ludzi studiujcych na najlepszych
uniwersytetach brytyjskich. Publikacje takie odpowiaday aktualnej taktyce OGPU, gdzie
wykrystalizowa si specjalny pion, ktrego zadaniem byo wywieranie wpywu na decyzje
innych krajw poprzez zaufane osoby uplasowane na wysokich szczeblach struktur
pastwowych. W odpowiedniej chwili ludzie ci mieli przechyla szal na korzy Kremla.
Pocztkowo prbowano wprowadza wasnych oficerw do politycznego establishmentu
innych krajw, plasowa ich w strukturach rzdowych i pomaga w uzyskaniu awansu. Nie
szczdzono nakadw, by zapewni im odpowiedni status spoeczny i pokry koszty
wystawnego ycia towarzyskiego. Rezultaty byy jednak mizerne. Dopiero na poczatku lat 30tych ubiegego stulecia jeden z szefw wywiadu zagranicznego OGPU zaproponowa, eby
wprowadzanie wasnych oficerw kadrowych do obcego establishmentu zastpi
werbowaniem dzieci lokalnych politykw, urzdnikw pastwowych, wpywowych osobistoci,
autorytetw akademickich, itp. Dzieciom z elity jest, bowiem stosunkowo atwo otrzyma
by od lat agentem sowieckiego GRU, co wyszo na jaw po wojnie. W 1950 roku Hiss zosta
skazany na 5 lat wizienia. Skutki jego wpywu na amerykaskich politykw najwyszego
szczebla odczuwamy nad Wis do dzisiaj.
Opierajc si na dowiadczeniach wiatowego Komitetu Pomocy Ofiarom Niemieckiego
Faszyzmu, Moskwa natychmiast po kapitulacji III Rzeszy przystpia do montowania jeszcze
szerzej zakrojonej sieci organizacji sterujcych midzynarodow opini publiczn. Z jej
inspiracji ju w 1945 roku powstay wiatowa Federacja Zwizkw Zawodowych,
Midzynarodowa Demokratyczna Federacja Kobiet oraz wiatowa Federacja Modziey
Demokratycznej. W 1946 roku doczyy do nich: Midzynarodowa Organizacja Dziennikarzy,
Midzynarodowa Organizacja Radia i Telewizji, Midzynarodowe Zrzeszenie Demokratycznych
Prawnikw, Midzynarodowy Zwizek Studentw, wiatowa Federacja Pracownikw Nauki i
wiatowa Federacja Zwizkw Nauczycieli. Charakter sponsorowanych przez Moskw
organizacji wiadczy o gwnych kierunkach dziaania Kremla:
opanowanie umysw niedowiadczonej politycznie, ale atwo angaujcej si emocjonalnie
modziey dwie organizacje bezporednio plus porednio nauczycielska i akademicka,
kontrolowanie rodkw komunikacji spoecznej organizacja dziennikarska, radia i TV oraz
porednio nauczycielska,
zdobycie wpyww i informacji w wiecie nauki organizacje akademicka i nauczycielska,
utrzymanie kontroli nad zwizkami zawodowymi.
Wszystkie te organizacje koncentroway swe dziaanie na aktualnych lub przyszych
rodowiskach opiniotwrczych, ktrych czonkowie albo ju wchodzili w skad elit narodowych
(prawnicy, dziennikarze, naukowcy), albo mieli znale si w nich w przyszoci (studenci).[9]
Operacje oddziaywania na wiadomo nabray takiego impetu, e w latach 1950-tych
powoano w ramach Pierwszego Zarzdu Gwnego KGB (wywiad zagraniczny) specjalny
Departament D, ktry w latach 1960-tych przemianowano na Departament A (od aktiwnyje
mieroprijatija rodki aktywne). rodki te nabieray wyranie znaczenia, bowiem w latach
1970-tych Departament A podniesiono do rangi Suby A, ktrej etat przewidywa szefa w
randze generaa KGB. Stopniowo Suba A rozrosa si do p tuzina departamentw i liczya
okoo 300 osb personelu. W rozsianych po wiecie rezydenturach rodkami aktywnymi
zajmowali si oficerowie pionu wywiadu politycznego (pion PR), ktrym polecono przeznacza
co najmniej jedn czwart czasu na dziaania obejmujce sterowanie wiadomoci spoeczn.
Plany takich operacji kada rezydentura KGB miaa obowizek skada moskiewskiej Centrali
kadego roku w grudniu, razem z rocznym sprawozdaniem. Rwnolegle plan swoich zamierze
przygotowywaa Centrala. Plan Pracy Pierwszego Zarzdu Gwnego KGB na rok 1984
podkrela, e gwnym celem dziaa aktywnych bdzie Watykan oraz osoba Papiea Jana
Pawa II. W ocenie KGB, Watykan uwaa, e polski Koci umacnia sw pozycj w pastwie i
starania te mog by rozszerzone na inne kraje socjalistyczne, przede wszystkim na Wgry i
Jugosawi. Dla przeciwdziaania tej polityce w KGB zaplanowano szeroko zakrojone rodki
aktywne, ktrych celem bdzie zdyskredytowanie Jana Pawa II, rozbudzenie niesnasek w
Kociele oraz osabienie autorytetu Papiea.[10] W oparciu o roczny Plan Pracy Pierwszego
Zarzdu Gwnego KGB przygotowywano wytyczne dla rezydentur. Oglne wytyczne na rok
1984 zobowizyway rezydentury do: przeciwdziaania uzyskaniu militarnej przewagi przez
USA i NATO, pogbiania niesnasek w onie NATO, stymulowania dalszego rozwoju
antywojennych i antyrakietowych ruchw na Zachodzie, zachcania tych ruchw do
prowadzenia skoordynowanych i bardziej aktywnych akcji.[11] Szczegowa, cile tajna,
instrukcja nr 733 datowana 19 grudnia 1984 zatytuowana Praca nad Watykanem,
zobowizywaa rezydentw do zwikszenia wysikw na rzecz penetracji czoowych
orodkw katolickich na Zachodzie przy wykorzystaniu agentury oraz innych rodkw
operacyjnych. Celem tych dziaa, obok uzyskania informacji z wewntrz Kocio, byo
przeprowadzenie zakrojonych na szerok skal dziaa aktywnych zmierzajcych do
skonienia czoowych osobistoci Kocioa katolickiego do protestowania w obronie pokoju oraz
polityki ograniczenia wycigu zbroje. Innymi sowy mwic, celem byo zorganizowanie
wewntrz Kocioa opozycji wobec Ojca witego. Dla zrealizowania tych planw instrukcja
zalecaa rezydentom nasilenie pracy operacyjnej z agentur w koach kleru kraju waszego
pobytu.Do instrukcji nr 733 doczona bya, rwnie cile tajna, ocena nr 2182/PR, w ktrej
podkrelano osobiste anty-komunistyczne i anty-sowieckie przekonania Jana Pawa II, ktry
na wszelkie sposoby stara si zmieni ustalone dawno stosunki midzy kocioem a
pastwem w krajach socjalistycznych. Dlatego rezydenci powinni wzmc dziaania aktywne,
ktre musz obejmowa przede wszystkim:
wzgldy ideologiczne,
pienidze, kariera lub inne motywy korzyci osobistych,
zaangaowanie uczuciowe,
upodobanie do przygd i ycia penego emocji,
ch ukrycia popenionych przestpstw i ucieczka przed odpowiedzialnoci,
dewiacje seksualne oraz skonnoci uwaane powszechnie za naganne.[16]
Wprawdzie Micha (Mejer) Abramowicz Trilissser, szef wywiadu zagranicznego OGPU w latach
1930-tych, gosi, e szanta jest szczytow sztuk zdobywania materiau wywiadowczego,
[17] to jednak z punktu widzenia oficera werbujcego i prowadzcego, najlepszym
rozwizaniem jest rozbuchane ego, usilnie szukajce uznania i pene niespenionych ambicji,
wsparte odpowiednim zastrzykiem finansowym. Jeeli cel werbunkowych zabiegw ma do
tego jakie perwersyjne skonnoci lub jakie grzechy przeszoci do ukrycia, to sukces jest
prawie pewny. Wedug Orowa dobrym rodowiskiem do werbunku jest spoeczno
homoseksualna. Nale, bowiem do niej ludzie wpywowi i jest ona wyjtkowo dyskretna.
Sowieccy oficerowie operacyjni byli zadziwieni stopniem wzajemnego zrozumienia i
niekamanej lojalnoci wrd homoseksualistw.[18] Prefekt policji francuskiej z pierwszej
poowy XIX wieku, Joseph-Henri Gisquet odnotowa we wspomnieniach, e wrd agentw
spotyka si wyrobnikw uprawiajcych swe rzemioso dla kawaka chleba, ludzi opanowanych
przez dz znaczenia lub silnych wrae, kierujcych si podejrzliw ciekawoci, albo
szukajcych tajemnic i sensacji. S jeszcze agenci dziaajcy z pobudek patriotycznych, ale
jest to kategoria wyjtkowa i niezwykle rzadka.[19] W czasach Gisqueta a nawet jeszcze sto
lat temu, obok korzyci materialnych, agentw wpywu wabiono nadaniem arystokratycznego
tytuu. Suby sowieckie nciy agentw wpywu wewntrz obozu pastw budujcych
socjalizm wizj wprowadzenia do internacjonalnej nomenklatury, natomiast obecnie zarwno
suby rosyjskie jak i innych pastw, obok profitw finansowych, skaniaj do wsppracy
obietnic przyznania prestiowych nagrd i wprowadzeniem do midzynarodowych salonw.
Pragmatyka wskazuje, e podatno na bodce finansowe nie jest zalena od pozycji
werbowanego w hierarchii pastwowej lub spoecznej. Rna jest zazwyczaj tylko wysoko
jurgieltu. W przypadku osb zajmujcych prominentn pozycj zawodow lub w hierarchii
pastwowej, gratyfikacj jest najczciej nie tyle honorarium pienine, co wsparcie w
spenieniu ambicji politycznych lub aspiracji osobistych. Przykadem politycznego
promowania na najwyszym szczeblu bloku sowieckiego byo poufne spotkanie na Kremlu
sekretarza generalnego KC KPZR Leonida Breniewa z I sekretarzem KC Niemieckiej
Socjalistycznej Partii Jednoci Erichem Honeckerem oraz sekretarzem generalnym KC KPCz
Gustavem Husakiem w dniu 16 maja 1981 roku. Przedstawiajc ocen sytuacji w Polsce, Erich
Honecker z uznaniem wymieni I sekretarza Komitetu Warszawskiego PZPR Stanisawa
Kocioka, ktry, jego zdaniem, by uczciwym komunist oceniajcy realistycznie sytyacj w
kraju i wykazujcym internacjonalistyczne podejcie. Kilka minut pniej, Honecker
podkreli, e towarzysz Kocioek wyranie opowiedzia si za udziaem bratnich partii w
przygotowywanym zjedzie PZPR. I zaraz potem, Kocioek to ..., Kocioek tamto ... W kocu ju
otwarcie Honecker zada pytanie kto moe przej kierownictwo? I szybko udzieli
odpowiedzi: towarzysz Olszowski, towarzysz Grabski, towarzysz Kocioek, towarzysz
abiski.[20]
[1] Cyt. za Roman Boreyko, Parawany, Kontakt, kwiecie 1988, str. 135.
[2] Arthur Koestler, The Invisible Writing, Londyn, Hutchinson, 1969, str. 242-3.
[3] Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tum. Rafa Brzeski, Bellona, Warszawa 1997,
str. 171.
[4] Ronald W. Clark, Einstein: The Life and Times, Londyn, Hodder and Stoughton, 1973, str.
463.
[5]Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tum. Rafa Brzeski, Bellona, Warszawa 1997,
str. 171.
[6] Allen Weinstein, Alexander Vassiliev, The Haunted Wood, Modern Library, Nowy Jork, 2000,
str. 73-78.
[7] Allen Weinstein, Alexander Vassiliev, The Haunted Wood, Modern Library, Nowy Jork, 2000,
str. 144-147.
[8] Pavel Sudoplatov, Anatoli Sudoplatov oraz Jerrold L. I Leona P. Schecter, Special Tasks,
Little Brown, Boston, 1994, str. 173.
[9] Roman Boreyko, Parawany, Kontakt, Pary, kwiecie 1988, str. 136.
[10] Christopher Andrew, Oleg Gordijewski (red.), More Instructions from the Centre: Top
Secret Files on KGB Global Operations, 1975-1985, Londyn, Frank Cass, 1992, str.47.
[11] Christopher Andrew, Oleg Gordijewski (red.), Instructions from the Centre: Top Secret Files
on KGB Foreign Operations, 1975-1985, Londyn, Hodder & Stoughton, 1991, str. 19-20.
[12] Christopher Andrew, Oleg Gordijewski (red.), More Instructions from the Centre: Top
Secret Files on KGB Global Operations, 1975-1985, Londyn, Frank Cass, 1992, str.47-52.
[13] John Hughes-Wilson, A Brief History of the Cold War, Londyn, Robinson, 2006, str. 260262.
[14] cyt. za: David A. Vise, The Bureau and the Mole, Nowy Jork, Atlantic Monthly Press, 2002,
str.157.
[15] David A. Vise, The Bureau and the Mole, Nowy Jork, Atlantic Monthly Press, 2002, str.239.
[16] Alexander Orlov, Handbook of Intelligence and Guerrilla Warfare, Ann Arbor, The
University of Michigan Press, 1963, str. 93-94.
[17] Richard Deacon, A History of the Russian Secret Service, Londyn, Frederick Muller, 1972,
str. 272-273.
[18] Alexander Orlov, Handbook of Intelligence and Guerrilla Warfare, Ann Arbor, The
University of Michigan Press, 1963, str. 16.
[19] Jean-Henri Gisquet, Mmoires de M. Gisquet ancient prfet de police crit par lui-mme,
t.2, Bruksela, A. Jamar, 1841, str. 215-217.
[20] Memorandum regarding the Meeting between Comrade Leonid Ilyich Brezhnev, Erich
Honecker, and Gustav Husak in the Kremlin, 16 May 1981, in: New Evidence on the Polish
Crisis 1980-1982, Cold War International History Project, Bulletin No: 11 Winter 1998, str.
127-129. Operacje z wykorzystaniem agentury wpywu nale do dziaa strategicznych i
zakrojone s na lata, a nawet dziesiciolecia, bowiem ksztatowanie zbiorowej wiadomoci
spoeczestw wymaga czasem wymarcia caego pokolenia. Skuteczno agentury wpywu
zaley w duej mierze od jej uplasowania i wiarygodnoci. Zarwno odpowiednie awansowanie
i przesuwanie agenta w hierarchii, jak i budowanie jego autorytetu, wymagaj czasu.
Dlatego te werbownicy najczciej dziaaj na uniwersytetach, ktre tradycyjnie s miejsce
cierania si idei i rewolucyjnych koncepcji urzdzenia wiata. Tym bardziej, e nawet skrajne
pogldy goszone w wiecie akademickim stosunkowo atwo przesczaj si do szk,
rodowisk naukowych, a nawet do kociow. Przykadami moe by teologia wyzwolenia lub
wieloletnia dziaalno publicystyczna anglikaskiego biskupa Southwark dr Mervyna
Stockwooda, ktry pisywa w komunistycznym dzienniku Morning Star, a w ksice The Cross
and the Sickle (Krzy i Sierp) zaleca wywaszczenie ziemian, potpia prywatn wasno
rodkw produkcji oraz zgadza si z Leninem, e wczeniej, czy pniej wszystkie narody
bd budowa socjalizm.[1] W Wielkiej Brytanii nie by on odosobniony. Kingsley Martin od
1930 do 1960 roku by redaktorem naczelnym New Statesman i nie zezwoli na publikacj ani
jednego artykuu krytykujcego polityk Stalina.[2] Dugoletni redaktor naczelny Tribune,
wpywowego pisma brytyjskiej lewicy, Michael Foot bra wcale spore sumy w gotwce od
oficerw operacyjnych KGB. Zdemaskowany zapewnia, e na Tribune braby pienidze nawet
od diaba. Foot, ktry na pocztku lat 1980-tych by liderem Partii Pracy, typowany by w
Moskwie na premiera Brytyjskiej Republiki Ludowej po planowanym obaleniu monarchii. W
drugiej poowie ubiegego stulecia, najistotniejszym agentem wpywu Moskwy na kierunku
amerykaskim by bez wtpienia Philip Agee. Rozgoryczony usuniciem z CIA za pijastwo i
przekrty finansowe, Agee nawiza w 1973 roku kontakt z rezydentur KGB w Meksyku.
Zaoferowa takie mnstwo informacji o CIA, e lokalny rezydent uzna go za prowokatora i
wyrzuci za drzwi. Agee poszed, wic do kubaskiej Direccin General de Inteligencia, gdzie
przyjto go przychylnie. Uzyskanymi informacjami Kubaczycy podzielili si z KGB i byy one
tak cenne, e wczesny naczelnik Zarzdu Kontrwywiadu z wywiadu zagranicznego KGB, Oleg
Kaugin wspomina: kiedy siedzc w moim moskiewskim biurze, czytaem otrzymane raporty
o wyduajcej si z dnia na dzie licie przekazywanych rewelacji, klem w ywy kamie
oficerw, ktrzy odrzucili taki skarb.[3] Philip Agee by rzeczycie propagandowym skarbem.
W styczniu 1975 roku opublikowa wspomnienia zatytuowane Inside the Company: CIA Diary,
w ktrych zdemaskowa okoo 250 oficerw kadrowych i agentw Agencji oraz owiadczy, e
CIA i popierane przez ni instytucje zniszczyy ycie lub spowodoway mier milionw ludzi
na wiecie. Agee nie kry, e pisa swe wspomnienia korzystajc z pomocy kubaskiej DGI, a
podczas pracy kontaktowa si z KGB. Napisana w Londynie ksika staa si bestsellerem, a
tygodnik Economist zaleca, e trzeba j przeczyta. Ku radoci Moskwy wadze brytyjskie
postanowiy autora wydali, co za dyskretnymi podszeptami KGB przeksztacono w prawdziwy
festiwal petycji, demonstracji i wiecw protestacyjnych brytyjskiej lewicy. Rwnolegle KGB
zorganizowao kampani poparcia dla Philipa Agee we Woszech oraz we Francji, Hiszpanii,
Portugalii, Holandii, Finlandii, Norwegii i w Meksyku.W 1978 roku Agee zacz wydawa we
wsppracy z DGI i KGB periodyczny Covert Action Information Bulletin, ktrego celem jak
pisa byo demaskowanie operacji i personelu CIA. Pierwszy numer rozkolportowano w
trakcie XI wiatowego Festiwalu Modziey i Studentw w Hawanie latem 1978 roku.
Rwnolegle Agee zaprezentowa sygnalne egzemplarze swej nowej ksiki Dirty Work: The CIA
in Western Europe, w ktrej ujawni nazwiska i yciorysy okoo 700 pracownikw CIA. Agee
zdemaskowa w sumie blisko 2 tysice kadrowych pracownikw CIA, co, jak ubolewaa komisja
do spraw wywiadu Senatu USA, wpyno negatywnie na nastroje ludnoci obcych krajw.Na
pocztku lat 1980-tych rewelacje Philipa Agee spowszedniay i przesta by pupilkiem salonw
europejskiej lewicy. Nieco pniej, zapomniano o nim rwnie w Ameryce aciskiej, gdzie
przez pewien czas by boyszczem lewicujcej modziey.[4]
We Francji znaczcym sowieckim agentem wpywu by Pierre-Charles Path, z rodziny
wydawcw synnych kronik filmowych. Zwerbowano go w 1959 roku i otrzyma pseudonim
Pieczerin zmieniony potem na Mason. W 1961 roku Path zaoy agencj prasow Centre
dInformation Scientifique, Economique et Politique. Do 1967 roku KGB pacio mu 6.000
frankw miesicznie, eby publikowa sprzedawany w prenumeracie biuletyn, ktry rozsyany
by rwnie darmo osobom wpywowym w rodowiskach politycznych, gospodarczych i
medialnych. W biuletynie tym Path w subtelny sposb prezentowa polityczn lini Kremla
zgodnie z otrzymanymi wytycznymi. W 1976 roku, z finansow pomoc KGB, Path zacz
wydawa dwutygodnik Synthesis powicony stosunkom zagranicznym oraz problemom
wojskowym, naukowym i gospodarczym. Liczcy 8 stron biuletyn zawiera zwykle od 3 do 5
artykuw i analiz. Rozprowadzany by w prenumeracie. W okresie szczytowej popularnoci
mia okoo 500 prenumeratorw, w tym 139 senatorw, 299 deputowanych, 41 dziennikarzy,
14 ambasadorw oraz zaledwie 7 osb prywatnych. Za porednictwem Path i Synthesis
inspirowane przez KGB treci docieray do 70 procent skadu francuskiej Izby Deputowanych
oraz 47 procent skadu Senatu. Do tego trzeba doliczy dziaalno agenta wpywu w
paryskich salonach politycznych, ktrych drzwi byy zawsze otwarte dla syna pioniera
francuskiej kinematografii i krewnego ministrw oraz prezesa koncernu samochodowego
Renault.[5] Nic dziwnego, e Path pobra w sumie od KGB prawie milion frankw.
Aresztowano go na gorcym uczynku odbierania honorarium i wytycznych od oficera
operacyjnego paryskiej rezydentury Igora Sacharowskiego. ledzony przez francuski
kontrwywiad DST w zupenie innej sprawie, Sacharowski doprowadzi niechccy ogon do
Path i 5 lipca 1979 roku stacja nasuchowa paryskiej rezydentury KGB odebraa na
czstotliwoci uzywanej przez DST komunikat: Wszyscy aktorzy s ju na scenie. Zaczynamy
przedstawienie. Chwil pniej Sacharowski i Path mieli kajdanki na rkach.[6] W archiwum
KGB jest te teczka wpywowego dziennikarza o pseudonimie Andr, ktry mia dostp do
francuskiego prezydenta, premiera i ministra spraw zagranicznych. Paryska rezydentura
meldowaa, e przy jego pomocy podsuwa czoowym politykom francuskim tendencyjne
informacje obliczone na skcenie Francji ze Stanami Zjednoczonymi. Dugoletnim agentem
sowieckich wpyww we Francji by dziennikarz obdarzony przez KGB pseudonimem Brok.
Zwerbowany w 1946 roku, suy Moskwie tak dugo, e mia a 10 oficerw prowadzcych. W
poowie lat 1970-tych pobiera od KGB 100.000 frankw rocznie.[7] Bardzo wysoko
postawionym, chocia nietypowym, agentem wpywu w Republice Federalnej Niemiec by
Gnther Guillaume. Nietypowym, bowiem by oficerem kadrowym wschodnioniemieckiego
wywiadu Hauptverwaltung Aufklrung. Wysoko postawionym, gdy by zaufanym
sekretarzem, praw rk kanclerza Willy Brandta. Pracowa dwukierunkowo. W jedn stron
dostarcza HVA i za jej porednictwem KGB, tajne dokumenty z sekretariatu kanclerza, w
drug inspirowa go zgodnie z wytycznymi Wschodniego Berlina i Moskwy. Podobn rol
spenia w Norwegii aresztowany w 1984 roku Arne Treholt, wpywowy polityk Partii Pracy i
rzecznik prasowy ministerstwa spraw zagranicznych. Zwerbowano go w latach 1960-tych i
cierpliwie czekano a zajdzie odpowiednio wysoko. Treholt dyskretnie wspiera ludzi
goszcych prosowieckie pogldy. Zwaszcza w debacie nad zgoszon przez Moskw
propozycj utworzenia w Skandynawii strefy wolnej od broni jdrowej.[8] Agentem Suby A w
Danii by m.in. fotograf Jacob Holdt specjalizujcy si w negatywnym prezentowaniu Stanw
Zjednoczonych. Jego album American Pictures zawierajcy setki zdj zrobionych w slumsach
zwrci uwag Moskwy. Holdt zosta zwerbowany przez Nikoaja Gribina z rezydentury w
Kopenhadze, a jego album by skrycie promowany przez KGB w caej Europie.[9] Operacj z
albumem duskiego fotografa uznano w KGB za sukces wart specjalnej informacji dla
Politbiura KC KPZR.[10] Innym bardzo skutecznym agentem wpywu dziaajcym w Danii by
Jorgen Dragsdahl, komentator uwaany za autorytet w sprawach bezpieczestwa i polityki
midzynarodowej. Pisywa na amach Information, dziennika o maym nakadzie, ale duych
wpywach w duskiej elicie wadzy. Zwerbowa go w poowie lat 1970-tych Stanisaw Czebotok
z rezydentury w Kopenhadze. W zamian za honoraria KGB duski dziennikarz ubiera w sowa i
argumenty otrzymane od Czebotoka tezy zgodne z aktualnymi interesami politycznymi
Moskwy. Oleg Gordiewski ocenia, e Dragsdahl by niezwykle skuteczny, bowiem mia
talent i pisa dobrze, a poza tym dysponowa du wiedz. Prezentowa czytelnikom tezy
KGB w bardzo przemylny sposb. Jego artykuy to nie byy prymitywne propagandowe
bzdury...czytelnicy nie byli w stanie wykry skd wzi koncepcje, ktre wbio mu w gow
KGB.[11] Jorgen Dragsdahl pisywa przy tym w Information bardzo przychylnie o starym
przyjacielu, ktrym by Jacob Holdt, natomiast Holdt w wywiadzie dla innego dziennika Ekstra
Bladet, zapewnia, e Dragsdahl uczyni mnie sawnym.[12] W Japonii agentami sowieckich
wpyww byli redaktor naczelny konserwatywnej gazety Sankei Shinbun oraz kilku czoowych
politykw japoskiej Partii Socjalistycznej. Zdemaskowa ich major KGB Stanisaw Lewczenko z
tokijskiej rezydentury, ktry wybra wolno w 1979 roku. Ocena skutecznoci agentury
wpywu jest bardzo trudna. Zdaniem Olega Gordijewskiego, rezydentury KGB miay skonno
do przypisywania swojej inspiracji niemal kadego gosu krytycznego wobec USA
opublikowanego w zachodnioeuropejskich mediach. Oceniajc dziaania agentury wpywu
podczas narady wyszych oficerw KGB w lutym 1984 roku, wczesny szef Pierwszego
Zarzdu Gwnego KGB, Wadimir Kriuczkow ograniczy si ostronie do stwierdzenia, e
wykonano znaczn prac przeciwko militarystycznym planom administracji amerykaskiej.
[13] Wysze noty przyznali dziaaniom sowieckim zachodni politycy. Sponsorowan przez KGB
kampani pacyfistyczn wymierzon w USA i NATO, prezydent Francji Francois Mitterand
skwitowa smutnym stwierdzeniem pociski s na Wschodzie, ale protesty pokojowe na
Zachodzie.[14] Udana kampania bya jednak abdzim piewem Suby A. Pod koniec lat
1980-tych zachodnie suby i media coraz skuteczniej demaskoway sowieckie manipulacje, a
powoane z inspiracji Moskwy organizacje midzynarodowe szybko traciy sw wiarygodno.
W 1989 roku wiatowa Rada Pokoju zostaa zmuszona do przyznania, e 90 procent jej
budetu pochodzi z sowieckich subwencji. Rok pniej Wadimir Kriuczkow, ktry w 1988 roku
awansowa na przewodniczcego KGB, bezradnie przyzna w rozkazie nr 107/OV, e na
Zachodzie rezydentury maj bardzo ograniczony dostp do rodkw masowego przekazu.
[15] Wykrycie agentury wpywu jest rwnie trudne, co ocena jej skutecznoci. Agenci wpywu
nale do osb o najcilej strzeonej tosamoci w ewidencji suby.[16] S bowiem
najczciej postaciami publicznymi, a ich skuteczno opiera si na totalnym utajnieniu. Raz
zdemaskowany agent wpywu nieodwracalnie traci sw przydatno. Agenci wpywu,
zwaszcza uplasowani wysoko w hierarchii politycznej, prowadzeni s najczciej werbalnie,
drog ustnych sugestii, bez zostawiania ladw w dokumentacji suby. Czsto w prowadzonej
przez sub ewidencji agentury jeden kryptonim obejmuje ca grup lub organizacj zoon
z wielu osb, ktrych tosamo nie jest wymieniana. Zdarza si, e anonimowi agenci
wpywu ukrywani s zbiorowo pod kryptonimem konkretnej operacji i uaktywniani
incydentalnie w momentach wanych rozstrzygni politycznych.[17] Zabiegi te sprawiaj, e
agentura wpywu dekonspirowana jest najczciej przez oficerw wywiadu, ktrzy przeszli na
drug stron. W rosyjskich subach mwiono, e kady wielki sukces wywiadowczy prowadzi
do klski.[18] Im agent jest lepszy, tym bardziej naraony jest na ryzyko. Nie tylko ze strony
kontrwywiadu kraju, w ktrym dziaa, ale rwnie z uwagi na fakt, e jego wysokie notowania
w Centrali zwracaj uwag lokalnych oficerw wywiadu, a zatem ronie niebezpieczestwo
zdekonspirowania przez uciekiniera, ktry przejdzie na drug stron i wykorzysta posiadane
informacje, jako swoisty bon obiadowy. Wysoki stopie utajnienia tosamoci agentw
wpywu sprawia, e udowodnienie im przed sdem dziaania na rzecz obcego pastwa jest
praktycznie niemoliwe. Podstaw demokracji jest, bowiem prawo do goszenia wasnych
pogldw. Agent wpywu nie wykrada tajemnic z sejfw i prawie nie sposb przyapa go na
gorcym uczynku. Najczciej nie kontaktuje si potajemnie z oficerem prowadzcym i nie
otrzymuje od niego instrukcji, zada lub wynagrodzenia. Nie odwiedza skrzynek
kontaktowych, nie zostawia nigdzie mikrofilmw lub innych materiaw wywiadowczych.
Agent wpywu wyjeda oficjalnie na jawne seminaria lub konferencje naukowe, pobiera
stypendia naukowe lub wykada na zagranicznym uniwersytecie, zagraniczni wydawcy
publikuj jego ksiki, otrzymuje nagrody twrcze, spotyka si z politykami, ludmi ze wiata
gospodarki i nauki. Zebrane wraenia ubrane we wasne przemylenia publikuje w
mediach, rozpowszechnia w politycznych salonach, albo podczas spotka z politykami i
decydentami wasnego kraju. Formalnie nie robi nic nielegalnego. Dlatego te jedynym
skazanym agentem wpywu pozostaje Pierre-Charles Path. Inni, przykadowo Gnther
Guillaume lub Arne Treholt stanli przed sdem, poniewa prowadzili rwnolegle