Dezinformacja - musisz to wiedzie!

W Monako ukazaa si wanie ostatnia ksika zmarego we wrzeniu 2005 roku Wadimira Wokowa,
francuskiego pisarza pochodzenia rosyjskiego i specjalisty od "medialnej manipulacji wiadomoci",
powicona jego uwagom na temat dezinformacji. Wokow znany jest w Polsce ze swej powieci
"Monta", wydanej u nas po raz pierwszy oficjalnie dopiero w ubiegym roku. "Monta" opowiada o
metodach dezinformacji stosowanych przez KGB celem wpywania na opini publiczn Zachodu, w tym
o posugiwaniu si dysydentami wiadomie wsppracujcymi z sowieck bezpiek. Ksika bya
uwaana przez michnikowszczyzn za niebezpieczn do tego stopnia, i Adam Zagajewski ukrywa, e
byjej tumaczem, a egzemplarze "Montau" wydanego w Londynie przez Poloni Book Fund znikay z
bibliotek publicznych i prywatnych, by "niebezpieczne treci" nie dotary do Polakw. W tym roku
wydano w jzyku polskim inn znan powie Wokowa, "Werbunek", powicon prbie
przewerbowania oficera KGB. W opublikowanej teraz "Dezinformacji widzianej ze Wschodu" Wokow
omawia ksik sowiecko-rosyjskiego politologa Siergieja Kara-Murzy "Manipulowanie wiadomoci",
wydan w Moskwie w 2003 r. Wokow pomija tez autora, jakoby twrcy pieriestrojki wykorzystali
dezinformacj do zlikwidowania komunizmu, i koncentruje si na charakterze i oddziaywaniu
manipulacji za porednictwem mediw. Wokow by i pozosta "zoologicznym antykomunist", ale
likwidacja imperium sowieckiego i powrt Rosji w postkomunistycznej formie spowodoway, e jego
zachwyt dla tradycyjnego nacjonalizmu rosyjskiego radykalnie wpyn na widzenie wiata przez
pisarza, ktry uwaa si za zachodniego Rosjanina. Dlatego Podzia strony Wokow wykorzysta swoj
ksik do krytykowania Stanw Zjednoczonych i popierania wszystkich tez propagandy putinowskiej,
np. w sprawie Czeczenii, Serbii, wojny w Iraku, niepodlegoci Ukrainy i wielu innych. Raz autor posun
si nawet do porwnania skazania Ericha Honeckera wedug prawa "innego pastwa", czyli RFN, do
ewentualnego porwania Clintona z Waszyngtonu i osdzenia go w Arabii Saudyjskiej. Da tym samym
doskonay przykad manipulacji, bowiem NRD nie byo adnym "innym pastwem", tylko sowieck
koloni, za Honecker funkcjonariuszem wadz okupacyjnych, a jedynym pastwem niemieckim bya
Republika Federalna, podczas gdy Arabia Saudyjska jest niepodleg ojczyzn swoich mieszkacw. Tak,
wic ocena tego, co jest, a co nie jest dezinformacj, zaley od pogldw dwu wymienionych
teoretykw. Te ideologiczne zarzuty pod adresem uwag Wokowa nie przekrelaj jednak wartoci
"Dezinformacji widzianej ze Wschodu", gdy omawia metody dezinformacji, warunki jej skutecznoci i
obrony przed nimi. Dezinformacja bya broni sowieck przejt od myliciela chiskiego Sun Tzu,
autora "Sztuki wojny" (V w. p. Chr.), a obecnie jest, zdaniem Wokowa, masowo stosowana przez media
spoeczestw postindustrialnych uzalenionych od telewizji, w ktrych manipulowanie wiadomoci
stao si technologi panowania. Normalnie wydarzenie tworzy informacje, natomiast z dezinformacj
mamy do czynienia wtedy, gdy zaleno jest odwrotna; informacja tworzy wydarzenie w wiadomoci
manipulowanego "ludu". Dezinformacji nie naley myli z kamstwem czy propagand. Kara- -Murza,
ktry woli posugiwa si terminem "manipulowanie wiadomoci", definiuje j jako narzdzie
narzucania swojej woli ludziom poprzez programowanie ich zachowania w drodze oddziaywania
duchowego. Dezinformacja zawsze jest w subie porzdku wiatowego", a posugujcy si ni chce
tego, co uwaa za nasze dobro, np. III RP, rzdy Kwaniewskiego, Mazowieckiego i Geremka, jako stan
najwyszego szczcia dla Polakw. Sens manipulowania wiadomoci polega nie na przymusie, lecz
na przenikniciu do duszy, do podwiadomoci, i sprawieniu, e manipulowany bdzie chcia tego, co
my chcemy, by pragn. By dominowa nad ludmi, najpierw trzeba zapanowa nad ich wiadomoci.
W ten sposb rodzi si, zdaniem Wokowa, mikki totalitaryzm. Manipulowanie wiadomoci pozbawia,
wic jednostk wolnoci skuteczniej ni przymus bezporedni, i to bezbolenie, co jest jednak
postpem. Kady przecie wolaby by manipulowany przez Lisa za pomoc programu, Co z t Polsk"
ni torturowanym przez Lun Brystygierow.
Warunki skutecznoci Czowieka bezbronnym wobec manipulacji czyni baagan w myleniu. Jeli
zmusi si go, by wtpi w stabilne prawdy yciowe, jeli wyczy si "zdrowy rozsdek", w czym
pomagaj nam media, zwaszcza telewizja, jednostka staje si bezbronna i w rezultacie jej ambicj jest
tylko mylenie tak, jak myl inne osoby, ktre z kolej myl tylko to, co nakazuj im media. Warunkiem
skutecznoci manipulowania wiadomoci jest wykorzenienie, odrzucenie przeszoci, tradycji.
Czowiek pozbawiony swojego naturalnego rodowiska, bez swojej grupy, rodziny, ojczyzny i
historycznych wizi, ktry odrzuci tradycyjne bariery kulturowe, wyeliminowa wszystkie zakazy i tabu
waciwe spoeczestwu tradycyjnemu i w to miejsce stworzy etyk jedyn i uniwersaln, staje si
bezsilny wobec dezinformacji. Czowiek jest winiem jzyka, ktrym si posuguje, ale sowa nie maj
ju swego waciwego sensu, lecz taki, jaki si im nadaje w danym momencie, np. okazuje si, e
system stalinowski to taki, w ktrym "represjonowany" Kaczmarek urzdza konferencj prasow przed
siedzib premiera. Std Wokow rozrnia jzyk tradycyjny i jzyk stworzony przez spoeczestwo
przemysowe, przejty przez ideologi i rozpowszechniany przez pras, radio, a zwaszcza telewizj.
Sowa klucze, jak demokracja, tolerancja, pluralizm, su w nim za wytrychy, by przenikn do
opiniotwrczej czci spoeczestwa. Pojawienie si jzyka telewizyjnego spowodowao gboki kryzys
wartoci, poniewa mowa jest cile zwizana z ich systemem. We Francji po 1968 r. kultur
humanistyczn zastpiono kultur-mozaik, czyli kultur wybircz, fragmentaryczn, pozbawion
ducha syntezy, oderwan od wartoci i tradycji, niszczc w ten sposb tradycyjny system
uniwersytecki. Nowe uniwersytety tworz proletariat myli", atwo poddajcy si manipulowaniu przez
oligarchi reprodukujc si przez dziedziczenie i kooptacj. By przekona si o prawdziwoci tej tezy

wystarczy sprawdzi, gdzie pracuj dzieci czoowych ludzi "Wybirczej" i "Polityki". Nowa szkoa nie
czyni czowieka zdolnym do refleksji i suby Ojczynie, ale wychowuje poprawnego obywatela i
konsumenta. Dlatego manipulanci, jeli chc by skuteczni, musz opanowa szko i media. Techniki
Zdaniem Kara-Murzy i Wokowa obecne metody dezinformacji polegaj na adaptacji technik
reklamowych do polityki. Ich podstaw jest zjawisko asocjacji; konsument kupuje samochd, poniewa
podwiadomie ywi nadziej, e dostanie dodatkowo pikn dziewczyn, ktra go reklamuje. W ten sam
sposb dezinformator "sprzedaje" idee, stara si przy tym oddziaywa na niskie instynkty
"konsumenta". Kandydata lub program rzuca si na rynek jak pachnce mydeko, przesanie polityczne
podaje si na przemian z neutralnym przesaniem reklamowym, w ten sposb pierwsze nadaje powagi
drugiemu. Wokow wymienia siedem podstawowych technik manipulowania wiadomoci.
Sowo Przeciwnikowi trzeba naklei etykietk, okreli go np. jako stalinist, faszyst, inkwizytora
polujcego na czarownice. Musi on wtedy stara si pozby tej etykietki, tumaczy, e nie jest
stalinist czy inkwizytorem, a jeli polityk nie ma dostpu do mediw, ju jest zaatwiony.
Liczba Klasycznym przykadem jest podawanie liczebnoci demonstracji; podczas gdy policja ocenia jej
uczestnikw na 500, media na 5 tysicy i wystarczajco czsto powtarzaj, by ta "informacja" pozostaa
w gowie suchacza.
Powtarzanie Sposobem najskuteczniejszym jest stae powtarzanie jakiej tezy. czc czsto
twierdzenia z ideami nieprawdziwymi tworzymy zudzenie logicznego acucha, np. Polska przeywa
chaos i pogra si w kryzysie nieznanym demokracjom zachodnim. Podstaw jest tu wiara, a nie
analiza, gdy jak pisa komunistyczny teoretyk Gramsci, masy mog przyj filozofi tylko w formie
wiary.
Haas Artykuy, audycje, programy pozbawione jakichkolwiek treci s wanym instrumentem. Ich rola
polega jednak nie na oddziaywaniu, ale na zajmowaniu miejsca. Im wicej ble, ble, tym mniej miejsca
dla rzeczowych informacji.
Clich Chodzi o wykorzystanie schematu znanego spoeczestwu. W pastwach postkomunistycznych
ludzie s przyzwyczajeni, e wadza podsuchuje i szpieguje, poniewa takie byo ich dowiadczenie.
Wystarczy, wic wykorzysta to przekonanie do opisu nowej sytuacji, ktr chcemy skompromitowa.
Wrzask obecnej opozycji o masowych podsuchach ma na celu wykorzystanie tego dowiadczenia i
spowodowanie asocjacji w umyle spoeczestwa obecnego rzdu z dawnym, komunistycznym.
Obraz Najprostsz metod jest zestawianie negatywnych zdj z tekstem na temat osoby lub
instytucji, ktr chcemy skompromitowa. Bardziej wyrafinowana technika to np. pokazywanie trikw
filmowych. Klasycznym przykadem jest tu reporta przedstawiajcy wiele trupw, rzekomych
demonstrantw zastrzelonych w Timisoarze przez ludzi Ceausescu, a w rzeczywistoci cia osb
zmarych z przyczyn naturalnych w szpitalach i zebranych z prosektoriw.
Triki Wokow przytacza klasyczny ju przykad. Dziennikarz pyta przybyego do USA papiea o jego
stosunek do domw publicznych. To u was one s? - dziwi si papie. Nastpnego dnia gazety donosz,
e papie chcia si przede wszystkim dowiedzie, czy w Ameryce s domy publiczne. Media przestay
by instrumentami informacji, lecz stay si narzdziami ideologii - podsumowuje Wokow. Przekazuj
nie wiadomoci, lecz idee, ktre wnikaj do naszej wiadomoci wbrew naszej woli.
Obrona Jak broni si przed manipulacj osaczajc nas z mediw? Zdaniem Wokowa dobrze jest od
czasu do czasu wyczy telewizor na dwa tygodnie, a wwczas zdrowy rozsdek powrci. Trzeba
szanowa tradycj i przeszo, nawizywa do niej i czerpa z literatury klasycznej swego narodu
zamiast pogra si w nowomowie wtaczanych nam bestsellerw. W gowie naley zawsze mie
interes wasny, swoich potomkw i interes narodu oraz pyta, jaki jest interes tego, ktry do nas mwi,
lub interes jego patrona. A najwaniejsze to myle, odrzuci jzyk, terminologi, koncepcje
manipulatora i unika wszystkich kategorii ideologicznych. Nie wolno nam przyjmowa narzuconej
paszczyzny konfrontacji. Trzeba zachowa przede wszystkim ostrono przed powtarzaniem clichs.
Gdy dziennikarz zamiast caego problemu przedstawia nam jedynie jego fragment, gdy zaczyna gra na
uczuciach, powinna zapala si nam w gowie czerwona lampka. Szczeglnie niebezpieczny jest brak
dialogu, ale te sztuczny okrgy st z wyreyserowan spontanicznoci. Klasycznym przykadem
takiej operacji jest cotygodniowa "Puszka Paradowskiej" w Superstacji, gdzie reprezentanci prawicy
maj zadanie uatwia propagand kolegom z lewicy w otoczce sztucznego pluralizmu. Vladimir Volkoff
jest jednym z gwnych publicystw piszcych o dezinformacji. Badaniu tej metody propagandy
powici Volkoff wiele lat ycia, czego owocem byy m.in. wydane w Polsce ksiki "Monta" i
"Dezinformacja: or wojny". W 1999 roku opublikowa dzieo pt. "Traktat o dezinformacji. Od Konia
Trojaskiego do internetu" bdce podsumowaniem jego dotychczasowych obserwacji w tej dziedzinie.
Pragnbym przedstawi polskiemu czytelnikowi podstawowe pojcia uywane w dezinformacji oraz
gwne metody prowadzenia operacji dezinformacyjnych. W nastpnych odcinkach zajm si innymi
tematami podjtymi przez Volkoffa w tej ksice.
Klient Kada operacja dezinformacyjna ma swojego klienta, to znaczy osob lub grup, ktra na tej
operacji zyskuje, podczas gdy jej przeciwnicy trac. Najczciej jest to firma komercyjna, pastwo,
partia lub frakcja polityczna, czy nawet pojedynczy polityk albo biznesmen. W historii ludzkoci
najwikszym klientem operacji dezinformacyjnych by bez wtpienia Zwizek Sowiecki. Klient czsto
paci za operacje dezinformacyjne pienidzmi zdobytymi na tych, ktrych zamierza oszuka - dotyczy to
nie tylko politykw, ktrzy dochodz do wadzy w wyniku dezinformacji, lecz rwnie np. firm

komercyjnych, ktre zwikszaj sprzeda w wyniku utrwalenia wrd konsumentw nieprawdziwych

sdw dotyczcych ich produktw.
Agent Kiedy jakie przedsibiorstwo pragnie zareklamowa swoje produkty, udaje si do profesjonalnej
agencji reklamowej. Nie inaczej jest z dezinformacj. Najwiksz agencj dezinformacyjn w historii by
Wydzia A KGB, ktry podlega pod dyrekcj wywiadu zagranicznego. Agencja dezinformacyjna uywa
agentw, ktrych nazywa si agentami wpywu.
Badanie rynku Podobnie jak w kampaniach reklamowych, przed operacj dezinformacyjn naley
przeprowadzi gruntowne badanie rynku. Profesjonalni agenci wpywu musz wietnie zna realia, w
ktrych dziaaj oraz "towar", ktry zamierzaj sprzeda. Inaczej przekonuje si zachodnich
intelektualistw, a inaczej np. zdeklasowanych choporobotnikw z byych PGR-w. Po przeprowadzeniu
badania rynku naley dokona doboru odpowiednich wspornikw, ktre uatwi operacj.
Wsporniki Wsporniki to gwne punkty, na ktrych opiera si kampania dezinformacyjna. Najczciej
s to doniose wydarzenia, niekoniecznie prawdziwe, lecz wywoujce jednoznaczne skojarzenia. W
czasie wojny domowej w Hiszpanii rol wspornika komunistycznej dezinformacji odegrao
zbombardowanie Guerniki. Obecnie wspornikami coraz czciej s szokujce zdjcia lub filmy. W
ostatnich tygodniach mielimy do czynienia z seri zdj ukazujcych sceny okrutnego traktowania
irackich winiw przez amerykaskich onierzy. Fotografie te zostay uyte do antyamerykaskiej
kampanii, ktra od jakiego czasu trwa na caym wiecie. Tymczasem kady, kto przeczyta np.
"Kamienie na szaniec", szybko si zorientuje, e sceny irackiego wizienia miay mao wsplnego z
prawdziwymi torturami, natomiast bardzo podobne obrazki z Parady Mioci w Berlinie od dawna
przedstawiane s u nas jako przykady europejskiej wolnoci i tolerancji.
Przekaniki Agenci wpywu staraj si w operacji dezinformacyjnej uywa jak najwikszej iloci
przekanikw z rnych rodzajw mediw: telewizji, prasy, radia. Im wicej pozornie lub naprawd
niezalenych przekanikw podchwyci temat przewodni operacji dezinformacyjnej, tym lepiej dla
klienta. Czasami pierwszym przekanikiem danej informacji jest mao popularna gazeta lub lokalna
rozgonia radiowa. Nastpnie temat zostaje podchwycony przez gwne media, a w wypadku
niepowodzenia operacji caa wina spada na "mao dowiadczonych dziennikarzy" z lokalnej prasy,
ktrzy "wprowadzili w bd" powanych pracownikw szanowanego tytuu.
Temat przewodni Kada operacja dezinformacyjna musi mie temat przewodni, im prostszy, tym
lepiej. Przykadowo przez cay okres III RP mielimy do czynienia z operacj dezinformacyjn, ktrej
tematem przewodnim byy zwizki braci Kaczyskich z afer FOZZ-u. W jej wyniku przecitny obywatel
naszego kraju natychmiast kojarzy niesawny fundusz z rodowiskiem byego PC.
Prowadzenie tematuTemat przewodni najlepiej prowadzi nieustannie powtarzajc najprostsze
slogany i implikujc najprostsze skojarzenia.
Puda rezonansowe Puda rezonansowe to zazwyczaj media niezwizane z agentami wpywu, a
jedynie bezmylnie powtarzajce tezy przez owych agentw wyprodukowane. Puda (najczciej
bezwiednie) maj za zadanie wytworzy wraenie, e "o tym si mwi" i sprawi, by temat by jak
najszerzej dyskutowany. Pniej jedne puda kopiuj dezinformacj od drugich i tak powstaje caa
orkiestra dyrygowana przez agentw wpywu. Warto tu zauway, e czsto pudami rezonansowymi
mog by po prostu zwykli obywatele, ktrzy jeden za drugim powtarzaj spreparowane wczeniej
dezinformacje.
Grupa docelowa Operacje dezinformacyjne zazwyczaj maj jasno sprecyzowan grup docelow (np.
intelektualici, robotnicy). W wielu przypadkach grup docelow jest cae spoeczestwo. Im mniej
czonkowie grupy docelowej zorientowani s w sytuacji oglnej, tym lepiej dla agentw wpywu.
Wikszo ludzi czerpie wiedz o wiecie gwnie z telewizji, dlatego te to medium najczciej staje si
przekanikiem dezinformacji.
Psychoza Udana operacja dezinformacyjna powoduje:
- niemale jednomylno wrd czonkw grupy docelowej.
- irracjonalny stan guchoty na argumenty przeciwnikw klienta.
Jako przykad mona poda prowadzon od bardzo dawna kampani "pacyfistyczn", ktrej celem jest
ukazanie Stanw Zjednoczonych, jako najwikszego zagroenia dla pokoju na wiecie.
METODY DEZINFORMACJI Volkoff podaje kilka gwnych metod dezinformacji uywajc prostego
przykadu: pan Dupont pobi pani Dupont. Zadaniem agenta wpywu jest obrona wizerunku pana
Dupont. Moe on posuy si nastpujcymi metodami:
Negacja faktw Jeeli opinia publiczna nie jest w stanie sprawdzi, co si naprawd stao, najatwiej
powiedzie oczywist nieprawd: "Pan Dupont nie pobi pani Dupont". Jeeli jednak publiczno zna
mniej wicej sytuacj w domu pastwa Dupont i kamstwo wprost nie jest moliwe (zbrodnie reimu
Gierka atwiej ukry, ni zbrodnie np. Pol
Pota), dezinformator moe uciec si do innego sposobu:
Odwrcenie faktw Agent wpywu moe stwierdzi wprost: "To pani Dupont pobia pana Dupont".
Powszechne uwielbienie dla ofiar, ktre charakteryzuje nasz epok sprawi, e sympatia opinii
publicznej odwrci si, a pan Dupont, jako "przeladowana ofiara" zostanie kompletnie oczyszczony z
winy. Pani Dupont bdzie si natomiast jawi jako "bezwzgldny kat". Obecnie metoda ta, podobnie jak
negacja faktw, nie jest zbyt czsto stosowana, gdy dzi o wiele trudniej ukry niektre fakty przed
opini publiczn, ni robiono to w systemach totalitarnych. Dlatego te o wiele czciej spotyka si
kolejny sposb dezinformacji:

Mieszanina prawdy i kamstwa Metoda ta stosowana jest w przypadku, gdy opinia publiczna jest ju
poinformowana o tym, co zaszo, lecz nie zna dokadnie wszystkich szczegw. W danym przypadku
agent wpywu moe stwierdzi, i rzeczywicie pan Dupont pobi pani Dupont, lecz tak naprawd to
ona zacza. Sytuacj uatwia fakt, e w obecnych czasach na agresora zazwyczaj spadaj gromy
moralnego oburzenia, natomiast napadnity, jaki by nie by, najczciej oczyszczany jest z wszelkiej
winy.
Modyfikacja motywu Sposb ten polega na zasugerowaniu takiego motywu dziaania, ktry nie byby
habicy dla pana Dupont. Jeeli bowiem podamy suchy fakt, e pobi on swoj on, wyszedby na
czowieka zego i niemoralnego. Jeeli jednak powiemy, i scena ta miaa podtekst erotyczny i pan
Dupont zgodzi si pobi pani Dupont, zdeklarowan masochistk, dopiero po dugich baganiach,
wtedy uzyskamy nie tylko moralne "rozgrzeszenie" czynu pana
Dupont, lecz rwnie ukaemy go, jako dobrego ma, ktry spenia nawet najdziwniejsze zachcianki
swojej ony.
Modyfikacja okolicznoci Jeeli nie jest znany stosunek si pomidzy panem Dupont a pani Dupont,
moemy atwo doprowadzi do rozmycia sytuacji. Wystarczy wwczas powiedzie, e pan Dupont to
chuderlak, za jego ona jest mistrzyni boksu i na niemiae prby uderzenia jej przez ma wybucha
jedynie miechem. Dezinformacja tego typu czsto stosowana jest w czasie konfliktw zbrojnych, kiedy,
w zalenoci od potrzeb, pomniejsza si lub powiksza zdolnoci bojowe jednej ze stron. Wystarczy,
bowiem wskaza na jeden z wielu czynnikw decydujcych o potencjale armii, np. "spoeczestwo
pastwa X jest wietnie przygotowane do wojny: sub wojskow ma za sob kady obywatel, w razie
potrzeby wadze mog rozda ludziom bro i przeksztaci cywilw w oddziay paramilitarne lub w
partyzantk. Spoeczestwo pastwa Y natomiast jest zupenie do wojny nieprzywyke, armia jest
nieliczna i zawodowa, przecitny obywatel nie ma adnego pojcia o konflikcie zbrojnym, a prawdziw
walk zna wycznie z filmw klasy B". Wwczas opinia publiczna nabiera przekonania o wyszoci
pastwa X, nawet gdyby w rzeczywistoci pastwo Y dysponowao najnowszym sprztem wojskowym,
podczas gdy uzbrojenie pastwa X opierao si gwnie na kaasznikowach domowej roboty.
Rozmycie Metoda ta polega na "zalaniu" gwnej informacji przez mas nieistotnych dla danej sytuacji
faktw. Agent
wpywu moe, wic napisa tak: "Pan Dupont od wielu lat pracuje na osiedlowym parkingu. Uwielbia
gra w bryda z kolegami oraz naley do lokalnego kka modelarskiego. Uczestniczy w biciu rekordu
Guinnessa, kiedy to w naszym miecie upieczono najwikszy tort wiata. Wyjtkowo dobrze wiedzie mu
si w yciu rodzinnym, cho ostatnio uderzy sw on w czasie sprzeczki, ma dwoje dorastajcych
dzieci, z ktrych jest bardzo dumny - jego synowie zdali matury na pitki z plusem. 'Spokj i
opanowanie to moja dewiza na ycie' podkrela w rozmowie z nami pan Dupont".
Kamufla Jest to wariant rozmycia polegajcy na wyjtkowo drobiazgowym opisywaniu zaistniaej
sytuacji po to, aby
zakry gwn informacj. Agent wpywu moe opisa zdarzenie w domu pastwa Dupont ze wszystkimi
szczegami, takimi jak pogoda za oknem czy kolor tapety w pokoju, natomiast sam akt bicia ony
przez ma omwi jedynie mao konkretnym stwierdzeniem typu: "Niewykluczone, e w kocu
maonkowie zaczli si poszturchiwa" lub "By moe w pewnym momencie dyskusja staa si do
fizyczna, lecz pani Dupont niezmiennie nie chciaa zgodzi si ze zdaniem ma popartym racjonalnymi
argumentami".
Interpretacja Kiedy faktw nie da si zaprzeczy, odwrci, rozmy lub zakamuflowa, mona je
omwi uywajc odpowiednich sw, ktre natychmiast wywouj negatywne lub pozytywne
skojarzenia u opinii publicznej. W danym przypadku agent wpywu, wystpujc w tej sytuacji najczciej
w roli niezalenego eksperta, moe stwierdzi, i "impulsywna, lekko niezrwnowaona i czsto gucha
na argumenty" pani Dupont zostaa pobita przez "znanego ze swego opanowania i zwykej, ludzkiej
wraliwoci" pana Dupont. M staje si w tym momencie niemale zmuszony, wbrew swej woli, do
uspokojenia atwo traccej rozum ony. Okrelenia stosowane wobec konkretnych osb mog niejako do
nich "przylgn". Czsto mamy do czynienia z sytuacj, gdy raz przyjte okrelenie jest pniej
powtarzane, zazwyczaj bezmylnie, przez innych. atwo zauway, jakie nazwiska w polskiej polityce
kojarz si z "liberalizmem", "moralnoci", "oszoomstwem" lub "wraliwoci spoeczn".
Generalizacja Celem tej metody jest ukazanie, e pewien fakt jednostkowy, w tym przypadku pobicie
ony przez ma, nie jest zjawiskiem unikalnym, e wystpuje czsto i nie jest w adnym wypadku
odstpstwem od normy. Agent wpywu moe wskazywa na fakt, e w wielu kulturach bicie on jest
dozwolone, e w przeszoci zdarzao si to nagminnie, a nawet, e niektre kobiety uwaaj, e takie
dziaanie jest cakowicie usprawiedliwione w myl przysowia "Jak bije, to kocha". W Polsce ten rodzaj
dezinformacji czsto pojawia si, gdy kto zwraca uwag na demoralizacj modziey. Wskazuje si
wwczas, e i tak u nas jest lepiej ni w Ameryce, gdzie uczniowie strzelaj do siebie z pistoletw, e od
zawsze mwio si "ach, ta dzisiejsza modzie" i e nawet jeden ze staroegipskich dokumentw zawiera
podobne stwierdzenia.
IlustracjaW tym przypadku fakt jednostkowy uywany jest jedynie, jako ilustracja pewnego szerszego
zjawiska spoecznego. Agent wpywu moe napisa dugi elaborat dotyczcy pozycji mczyzny w
rodzinie ukazujc powolny wzrost znaczenia kobiety i sprowadzanie ma do roli sugi robicej karier
zawodow ony. W kocwce agent napomknie o buncie mczyzn przeciwko takiej sytuacji wtrcajc:
"Usuwani w cie mczyni czsto uciekaj si do brutalnych metod, by broni swej pozycji. Wcale nie

najdrastyczniejszym przypadkiem byo niedawne zdarzenie w domu pastwa Dupont, kiedy to pan
Dupont uderzy w afekcie sw on. Pani Dupont i tak miaa duo szczcia, gdy, w przeciwiestwie do
wikszoci ofiar tego typu agresji, nie odniosa wikszych obrae na ciele". Istotne jest porwnanie z
innymi podobnymi sytuacjami, ktre zawsze wypada na korzy naszego konkretnego przypadku. Ten
sposb czsto uywany jest dla usprawiedliwienia chuligastwa i wandalizmu. Wiele razy widzielimy w
mediach komentarze typu: "Niedzielne zamieszki byy jedynie wybuchem spoecznego niezadowolenia z
rzdw premiera X. Desperacja ludzi signa zenitu, lecz to, co stao si u nas to i tak nic w
porwnaniu z wydarzeniami w kraju Z, gdzie oprcz rabowania sklepw i demolowania samochodw
dochodzio do wyjtkowo krwawych walk z policj, w czasie ktrych gino znacznie wicej osb ni w
ostatni niedziel".
Nierwna reprezentacja W tym przypadku agent wpywu powici czynowi pana Dupont skromn
notk w mao eksponowanym miejscu gazety, za kilka stron wczeniej umieci duy artyku sawicy
pana Dupont, jako wzorowego obywatela i przykad wszelkich cnt. Ta metoda czsto uywana jest w
przypadku walki politycznej. Przeciwnikom ucina si wypowiedzi, streszcza si szerszy punkt widzenia w
jednym zdaniu, przerywa w p sowa. Przykadem stosowania metody nierwnej interpretacji byo
zachowanie dziennikarza Piotra Gembarowskiego w czasie kampanii prezydenckiej w 2000 roku, kiedy
brutalnie i po chamsku atakowa Mariana Krzaklewskiego, podczas gdy innym kandydatom zadawa
pytania w stylu: "Jak pan to robi, e jest pan mdry i uczciwy zarazem?". Metoda nierwnej interpretacji
jest rwnie czsto uywana w rnych gazetach w rubryce "Listy od czytelnikw", kiedy publikuje si
jedn mao przekonujc wypowied przeciwko jakiej tezie i dziesi dobrze napisanych popierajcych
ow tez. Nie ma przy tym znaczenia, czy s to rzeczywiste wypowiedzi czytelnikw, czy te s pisane
przez samych redaktorw, co jak wiadomo si zdarza.
Rwna reprezentacja Metoda ta stosowana jest w ostatniej fazie kampanii dezinformacyjnej, kiedy
zdecydowana wikszo publicznoci jest ju przekonana do tez lansowanych przez agentw wpywu.
Wwczas naley przede wszystkim utrwali powszechnie ju obowizujc opini i zamkn temat.
Dezinformator publikuje wtedy rwn ilo argumentacji za i przeciw tezie. Argumenty suce klientowi
s jednak przedstawione w sposb o wiele bardziej przekonujcy, poparte zdaniem "ekspertw"
budzcych zaufanie. Argumenty przeciwnikw podane s nieciekawie i czsto wygaszaj je osoby mao
wiarygodne.
Przedstawione wyej metody nie wyczerpuj oczywicie caego arsenau rodkw dostpnych,
szczeglnie w obecnych czasach, dla profesjonalnej dezinformacji.
Korzystaem z rumuskiego przekadu ksiki Volkoffa - "Tratat de dezinformare.
De la Calul Troian la Internet", ed. Antet, Bucureti 1999