CZWARTY ROZBIR POLSKI 23 VIII 1939

W zwizku z niesawn rocznic paktu przyjani midzy naszymi ssiadami, wczeniej

napisany odnony tekst, bdcy swego rodzaju kalendarium wydarze prowadzcych do
podpisania Paktu).

Poruszajc zagadnienie stosunkw sowiecko-niemieckich w przededniu wybuchu II wojny

wiatowej w odniesieniu do II RP naley nieco zatrzyma si nad ich histori po I wojnie
wiatowej, kiedy to obydwa pastwa nie zostay usatysfakcjonowane postanowieniami
Traktatu Wersalskiego.
16 kwietnia 1922r. z okazji midzynarodowej konferencji w Genui w sprawie kryzysu
ekonomicznego w Europie, nastpio nieoczekiwane porozumienie Niemiec i Rosji Sowieckiej w
Rapallo, po tajnych naradach obu delegacji. Marszaek Pisudski ocenia Rapallo, jako klsk
Polski i porzdku europejskiego nakrelonego traktatem wersalskim. Dla Polski byo to
porozumienie dwch historycznych zaborcw i wrogw naszej niepodlegoci.
16 maja1922r. min. spraw zagr. Niemiec Stresemann podpisa z Sowietami traktat
gwarantujcy wzajemn neutralno w jakimkolwiek konflikcie z jednoczesnym
potwierdzeniem umowy z Rapallo. Trzeba doda, e Niemcy (na ktrych traktat naoy szereg
ogranicze) korzystali z sowieckich poligonw wojskowych, szkolili siy sowieckie, zaopatrywali
je czciowo w bro i amunicj. Po Monachium oraz ostatecznym zlikwidowaniu
Czechosowacji (15 marca 1939r.) w stolicach europejskich mnoyy si plotki odnonie
nastpnej ofiary Hitlera. Wymieniano Wgry, Rumuni, Polsk, a nawet Szwajcari. Generalnie
mwic, mimo, e Hitler nie ukrywa swojej nienawici do komunizmu, to jednak przysze
porozumienie z Rosj byo prb przezwycienia starego dylematu niemieckiego sztabu
generalnego za wszelk cen nie dopusci do wojny na dwa fronty! Francja i Anglia nie byy
gotowe do wojny, czego dowodem byo Monachium, a nastpnie prba zawarcia ukadu z
Sowietami majca powstrzyma dalsze akty agresji Hitlera. Podobne funkcje miay spenia
gwarancje udzielone przez Angli i Francj Polsce, Rumunii i Grecji. Jednak to Polska miaa
pochon uwag Hitlera, 26 padziernika 1938r. Ribbentrop przedstawi amb. J. Lipskiemu
dania oddania Gdaska i korytarza przez Pomorze. Tak, wic w zwizku ze swoimi
antypatiami do komunizmu Hitler chcia zagra kart polsk.
6 stycznia 1939r. w Monachium Ribbentrop wysun Beckowi ofert przystpienia do paktu
antykominternowskiego, wsppracy militarnej przeciw Rosji Sowieckiej. W zamian za za
ustpstwa w sprawie Gdaska i autostrady przez Pomorze, obiecywa Polsce Sowieck
Ukrain, (ktrej sam potrzebowa...) Polska dyplomacja pozostaa jednak wierna tezie mar.
Pisudskiego, ktra sprowadzaa si do utrzymania pokojowych stosunkw z dwoma
ssiadami. Tym samym nie zamierzaa wystpowa z jednym przeciwko drugiemu . Rosjanie,
jak si wkrtce okazao, nie mieli podobnych skrupuw, mimo, e byli zwizani z Polsk
paktem o nieagresji z 25 lipca 1932r. zawartym na pi lat i przeduonym nastpnie do 31
grudnia 1945r.
W kilka dni po Monachium, 4 padziernika 1938r. wicemin. spraw zagr. Rosji Sowieckiej
Potemkin powiedzia ambasadorowi francuskiemu w Moskwie Coulondre:
Nie widz dla nas innego wyjcia anieli czwarty rozbir Polski .
10 marca 1939r. na XVIII Zjedzie KPZR (tj. przed zajciem Pragi przez Hitlera) Stalin zrobi
pierwszy krok sygnalizujcy moliwo sojuszu z Hitlerem. W swoim przemwieniu da do
zrozumienia, e pragnie zmiany w stosunkach z Niemcami i nie pozwoli, by ZSRR:
Zosta wcignity do konfliktw przez podegaczy wojennych, ktrzy d do tego by inni
wycigali za nich kasztany z ognia.

Bya to aluzja do oczekiwa Zachodu i nadziei na wsplny front przeciwko Niemcom.

26 marca amb. RP w Berlinie J. Lipski wypowiedzia kategoryczne nie na niemieckie danie
w sprawie Gdaska i Pomorza, za 31marca Anglia udzielia Polsce gwarancji. 3 kwietnia Hitler
nakaza szefowi kwatery gwnej i gen. Keitlowi rozpoczcie przygotowa do operacji biaej
to jest do ataku na Polsk, precyzujc dat ataku nie pniej ni 1 wrzenia.
28 kwietnia Hitler w synnej mowie zerwa pakt o nieagresji z Polsk (ze stycznia 1934r.) oraz
pakt morski z Angli. W jego mowie zabrako tradycyjnych atakw na Rosj Sowieck. By to
sygna, e przyszli partnerzy zaczynaj si rozumie.
3 maja sowieckiego komisarza spraw zagr. Maksima Litwinowa, yda kojarzonego z polityk
tworzenia antyniemieckiego frontu w Europie, Stalin zastpuje Wiaczesawem Mootowem
(wa. Skriabin). Zmiana ta zostaa dostrzeona i dobrze przyjta w Berlinie.
23 maja Hitler na odprawie z generaami rzek: Dalsze powodzenia nie mog zosta
osignite bez przelewu krwi. Nie moemy spodziewa si powtrzenia Czechosowacji.
Bdzie wojna.
27 maja min. spraw zagr. III Rzeszy Ribbentrop otrzyma informacje z Japonii, e na wypadek
wojny w Europie, sojusznik zamierza zachowa wolno wyboru swojego stanowiska. Hitler nie
mogc liczy na Japoni zacz szuka porozumienia z Rosj. W zwizku z tym z kocem maja
zabroniono prasie niemieckiej atakw na Rosj. Rokowania anglo-niemiecko-sowieckie
rozpoczy si tu po udzieleniu gwarancji Polsce przez Angli. Odtd toczyy si przez cae
lato 1939r. podwjne rokowania, jawne z Zachodem i tajne z Niemcami. Zestawienie gwnych
etapw i dat obu negocjacji prowadzi do wniosku, e Rosjanie zdecydowali si wybra t
ofert, ktra da im wicej - bez wojny.
31 maja Mootow w mowie oficjalnej poinformowa, e umowa z Zachodem moe by zawarta
jedynie w myl warunkw sowieckich oraz, e nie wyklucza to rokowa z Niemcami. Dla
Niemiec, rosyjskie rokowania z Zachodem byy wyranym sygnaem, e nie mona wyklucza
porozumienia z Francj i Angli, co pokrzyowaoby wszelkie nadzieje Hitlera na teori tzw.
wojen lokalnych. Rosjanie z kolei obawiali si, e niedoszli sojusznicy chc wcign ich
pastwo w wojn z Niemcami, co zwolnioby Zachd z przyjcia z pomoc Polsce. Stalin chcia
wybada, czego moe spodziewa si od zachodu w zamian za sojusz. Mechanizm rokowa
przedstawia si nastpujco: gdy Zachd po dugich deliberacjach godzi si na sowieckie
propozycje, rzd sowiecki mia ju nowe dania do uwzgldnienia. Rzd sowiecki wysun np.
projekt udzielenia gwarancji bezpieczestwa wszystkim krajom midzy Batykiem a Morzem
Czarnym w razie agresji bezporedniej (atak Niemiec) lub poredniej (np. zamach stanu). Taki
zapis umoliwiaby Sowietom wkroczenie do krajw ociennych z zaprowadzenia tam swoich
porzdkw (co w rodzaju synnej pniej i wyprbowanej doktryny Breniewa).
5 sierpnia Zachd wysa swoj delegacj wojskow do ZSRR. Trzeba doda, e wysano j
wolnym ( o szybkoci 13 wzw) statkiem, tak, e dopyna ona dopiero 11 sierpnia.
Kompetencje wysannikw byy rne, podobnie jak cele. Francja (gen. Joseph Doumerc)
pragna zawrze z Sowietami umow za wszelk cen. Natomiast Anglia (admira Reginald
Drax) chciaa jak najduej przecign rokowania pokojowe, a do podpisania umowy
politycznej.
10 sierpnia sowiecki charge daffairs w Berlinie Astachow otrzymuje wyran ju ofert
podziau Polski z lojalnym uprzedzeniem, e Niemcy planuj napa na Polsk. J. Schnurr,
kierownik wydziau MSZ niemieckiego powiedzia mu:
Polska mania wielkoci chroniona przez Wielk Brytani, pcha Polsk do coraz nowych
prowokacji. Mamy cigle nadziej, e Polska opamita si tak, i moliwe bdzie pokojowe
rozwizanie. Nawet w razie rozstrzygnicia ornego interesy niemieckie w Polsce s cakiem
ograniczone. Nie musz one wcale kolidowa z interesami sowieckimi jakiegokolwiek rodzaju.
Ale musimy zna te interesy.
12 sierpnia w letniej rezydencji Hitlera w Obersalzberg przeraony minister Woch Ciano (zi
Mussoliniego) dowiedzia si, e Hitler zamierza uderzy na Polsk w cigu trzech tygodni. Na
sowa Ciano, e nie wierzy by atak na Polsk mgby by zlokalizowany, za Wochy bd
gotowe do wojny europejskiej dopiero w 1942 r., Hitler przekaza mu tre ostatniego
telegramu z Moskwy, ktry wyraa zgod Rosjan na przyjazd ministra Ribbentropa do Moskwy
w celu podpisania wsplnego paktu, po wczeniejszym przedyskutowaniu wszystkich
interesujcych obie strony spraw wcznie z Polsk. Oczywicie zgodnie z sowieck
mentalnoci Rosjanie ju po podjciu decyzji o sojuszu z Hitlerem win za niepowodzenie
rozmw z Zachodem chcieli przerzuci na Zachd. W zwizku z tym przewodniczcy rozmw z
Zachodem Woroszyow przedstawi danie zgody na przemarsz Armii Czerwonej przez
terytorium Polski i Rumunii, dodajc, e od zaatwienia tej sprawy uzalenia powodzenie

dalszych negocjacji.
17 sierpnia Wobec zgody Niemiec na wszystkie warunki sowieckie Stalin rozkaza
Woroszyowowi odroczenie na cztery dni rozmw z Zachodem.
18 sierpnia Mootow wysun propozycj podpisania tajnego paktu, ktry regulowaby
wszelkie kwestie interesw obu mocarstw w Europie Wschodniej. Bya to pierwsza zapowied
tajnego protokou w sprawie rozbioru Polski, podpisanego w tydzie pniej na Kremlu.
Tymczasem Hitler gorczkowo naciska na postp w tajnych rokowaniach ze Stalinem w
zwizku ze zbliajcym si terminem zaatakowania Polski (1 wrzenia). W trakcie czstych
rozmw Ribbentrop wysuwa propozycj swojej wizyty zaraz po 18 sierpnia, za Mootow
zaproponowa dat 26 lub 27. Dla Hitlera by to termin nie do przyjcia, dlatego 20 sierpnia
wysa osobist depesz do Stalina proszc o przypieszenie terminu. Jednoczenie 19 sierpnia
w Berlinie podpisany zosta daleko idcy ukad handlowy midzy Niemcami i Rosj.
Apel Hitlera do Stalina zrobi na tym ostatnim bardzo dodatnie wraenie (dorczony
Mootowowi 21 sierpnia o godz. 15). W dwie godziny pniej niemieckiemu ambasadorowi w
Moskwie dorczono odpowied Stalina zapraszajc Ribbentropa na dzie 23 sierpnia. Hitler
przyj t odpowied z wybuchem radoci. Wedug relacji obecnego wtedy dyplomaty
niemieckiego Hewela wykrzykn: Teraz mam wiat w swojej kieszeni!
Interesujce jest, e 19 sierpnia ambasador Schulenburg otrzyma tekst paktu o nieagresji od
Rosjan z dopiskiem, e bdzie specjalny protok dotyczcy interesw obu stron. Stalin
uzalenia tym samym podpisanie paktu od wczeniejszego ustalenia, jaka cz upw
przypadnie mu w udziale. Zbija to do koca tez historykw sowieckich, e Rosjanie nie
zdawali sobie sprawy, e wsplnie z Hitlerem rozptali drug wojn wiatow. W tym czasie
Zachd, a szczeglnie Francja mocno naciska na Warszaw na wyraenie zgody na przemarsz
wojsk sowieckich. Polska rzecz jasna zaja zdecydowane stanowisko w tej sprawie.
19 sierpnia minister spraw zagranicznych Beck powiedzia ambasadorowi Francji Noelowi:
To to jest nowy rozbir Polski, ktry my sami mamy na siebie podpisa, jeeli my mamy ulec
rozbiorowi, to przynajmniej chcemy si broni. Nie mamy adnej gwarancji, e Rosjanie
wszedszy na nasze ziemie wschodnie wezm rzeczywicie udzia w wojnie. Co rzeczywicie
nastpio, tle, e za zgod Hitlera, a nie Polski.
19 sierpie 1939r - Stalin do towarzyszy na posiedzeniu BP KC KPZR:
Jeeli wyrazimy zgod na propozycje Anglii i Francji, ktrych misje przebywaj
wanie w Moskwie, i z nimi, a nie z Niemcami podpiszemy ukad sojuszniczy, Hitler
moe zrezygnowa z napaci na Polsk. Wwczas wojna nie wybuchnie, bowiem
Niemcy zaczn szuka jakiej ugody z Zachodem. Tymczasem dla Zwizku
Sowieckiego wojna jest konieczna i niezbdna, poniewa w warunkach pokojowych
bolszewizm nie jest w stanie opanowa krajw Zachodu( opublikowano po raz
pierwszy w Die Welt, 23/07/96) Jednoczenie Stalin dogadywa si z Hitlerem; 19 sierpnia W.
Mootow podczas spotkania z niemieckim amb.Schulenburgiem przekaza mu projekt sowiecki
paktu o nieagresji. Nastpnego dnia telegram Hitlera do Stalina:
Niemcy powracaj do linii politycznej, ktra bya korzystna dla obu pastw w minionych
stuleciach, zgadzam si na wasz tekst paktu o nieagresji.
22 sierpnia przerwano rozmowy angielsko-rosyjskie, Hitler da lepsz ofert Stalinowi i wygra.
Celem Anglii i Francji byo rozbudowanie, wzmocnienie frontu wschodniego przeciwko
Hitlerowi, za Stalin chcia, aby zachodnie mocarstwa uznay hegemoni Rosji we wschodniej
Europie. Mniej znany jest fakt, e ju 25 sierpnia sekretarz ambasady niemieckiej w
Moskwie Hans-Heinrych Herwartha von Bittenfeld przekaza tre tajnego protokou
przedstawicielowi ambasady USA (amb. Charles E. Bohlen), wkrtce poznali jego tre Anglicy
(Lord Halifax- 27 VII) i Francuzi, tu naley szuka klucza do ich biernoci na pocztku
wojny i oczekiwania na wkroczenie do Polski Armii Czerwonej. Mimo tej wiedzy Anglicy
interweniowali u marszaka Rydza-migego, aby opnia mobilizacje wojska. Wydaje si, e
podpisujc ukad ze Stalinem, Hitler przekreli swoj szans zawarcia (w terminie
pniejszym) separatystycznego pokoju, do tego czasu Anglia miaa jeszcze nadziej na
skierowanie Hitlera przeciwko Rosji. Tu strategicznym zwycizc okaza si Stalin, ktry
wcigajc Hitlera do wojny w Polsce, otworzy mu drugi zachodni front, sam zyskujc czas na
uspokojenie Japoczykw na Dalekim Wschodzie. Brytyjski ambasador w Warszawie Howard
Kennard powiedzia (jeszcze w 1938 r.):
...Gdyby wojska rosyjskie raz si znalazy na ziemi polskiej, trzeba by prowadzi now wojn
by je stamtd usun, choby Polska i Rosja byy uczestnikami sojuszu antyniemieckiego.
Nic bardziej proroczego na rok 1945!
21 sierpnia zaniepokojenie Zachodu moliwoci porozumienia niemiecko-sowieckiego

osigno szczegln form. Francuski premier Daladier upowani szefa delegacji wojskowej
w Moskwie gen. Doumenc, do wyraenia zgody na przejcie Armii Czerwonej przez ziemie
polskie (bez jej zgody), ale Woroszyow nie by ju tym zainteresowany. Dyplomatycznie
stwierdzi, e Polska jest pastwem suwerennym i Francja nie moe mwi w jej imieniu.
Oficjalnie rozmowy zachodnio-sowieckie zakoczyy si 25 sierpnia dwa dni po podpisaniu
paktu Ribbentrop-Mootow. Stalin do ostatniej chwili chcia mie delegacje obu mocarstw u
siebie, jako rodek nacisku na Niemcy, co pozwalao mu wynegocjowa jak najlepsze warunki.
William Strang, specjalny przedstawiciel brytyjskiego MSZ, ktrego misja polityczna
zakoczya si z powodu impasu w rozmowach, tak oceni gr Sowietw:
Niemcy miay wicej do zaofiarowania, rzd sowiecki mg sdzi, e jeli zawrze ukad z
mocarstwami zachodnimi wojny da si moe unikn, ale istniejcy system terytorialny
pozostanie niezmieniony, jeliby jednak doszo do wojny rzecz wicej ni prawdopodobn, e
Zwizek Sowiecki ponisby gwny jej ciar otrzymujc mao skutecznej pomocy od W.
Brytanii i Francji. Jeliby zawar ukad z Niemcami to wojna byaby rzecz pewn, ale Sowiety
mogyby pozosta neutralne i mogyby zarobi na rozbiorze Polski i wchoniciu niektrych
pastw batyckich ofiarowanych przez Niemcy. Tymczasem Niemcy i mocarstwa zachodnie
wyczerpywayby si wzajemnie.
Joachim von Ribbentrop przyby do Moskwy w poudnie 23 sierpnia. Na lotnisku witay go flagi
z sierpem i motem oraz ze swastyk ( znaleziono je podobno w popiechu w rekwizytorni
Mosfilmu). W cigu pierwszego spotkania ustalono szczegy o podziale Europy wschodniej. W
czasie przyjcia Stalin spontanicznie wznis historyczny toast: Wiem jak bardzo nard
niemiecki kocha swego Furhrera. Dlatego pragnbym wypi za jego zdrowie.
Pnej nocy z 23 na 24 sierpnia na Kremlu zosta podpisany pakt o nieagresji (wany na 10
lat). Pakt ten rni si od innych paktw o nieagresji podpisanych przez Sowiety tym, e nie
posiada klauzuli moliwego uniewani go jeliby jedna z podpisujcych stron zaatakowaa
trzecie pastwo. Zawierany by, bowiem z myl i wiadomoci o agresji.
Tajny protok zaczony jak pamitamy z inicjatywy sowieckiej do paktu o (nie)agresji (!)
traktowa o udziale Sowietw w upach i brzmia nastpujco:
Z okazji podpisania aktu o nieagresji midzy Rzesz Niemieck a ZSRR podpisani
penomocnicy obu stron poruszyli w cile poufnej wymianie zda spraw wzajemnego
rozgraniczenia sfer interesw obu stron. Wymiana ta doprowadzia do nastpujcego wyniku:
1. Na wypadek przeksztacenia terytorialno-politycznego obszaru nalecego do pastw
batyckich (Finlandia, Estonia, otwa i Litwa), pnocna granica Litwy tworzy automatycznie
granic sfery interesw niemieckich i ZSRR, przy czym obie strony uznaj roszczenie Litwy do
terytorium wileskiego.
2. Na wypadek terytorialno-politycznego przeksztacenia terytoriw, nalecych do pastwa
polskiego, sfery interesw Niemiec i ZSRR bd rozgraniczone w przyblieniu przez lini
Narew-Wisa-San. Kwestia czy w interesie obu stron uznane bdzie za podane utrzymanie
niepodlegego pastwa polskiego, zostanie definitywnie zdecydowane dopiero w cigu
dalszego rozwoju wypadkw politycznych. W kadym razie oba rzdy rozwi kwesti t na
drodze przyjacielskiego porozumienia.
3. Jeli chodzi o poudniowy wschd Europy, to ze strony rosyjskiej podkrela si
zainteresowanie Besarabi. Ze strony Niemiec stwierdza si zupenie desinteressement
odnonie tego terytorium.
4. Protok ten traktowany bdzie przez obie strony w sposb cise tajny.
Podpisali:
Za Rzd Rzeszy: J. Ribbentrop
Jako penomocnik Rzdu ZSRR: W. Mootow
Moskwa, 23 sierpnia 1939r."
Obie strony podjy specjalne kroki, aby tre specjalnego protokou nie staa si publiczna.
Ribbentrop zada od niemieckiego ambasadora w Moskwie, aby wszyscy pracownicy, ktrzy
wiedzieli o protokole zobowizali si na pimie do zachowania tajemnicy. Rosjanie do dzi
dostaj czkawki, gdy przychodzi im wymwi nazw tego protokou twierdzc, e dokumenty
dyplomacji niemieckiej zdobyte przez Zachd w Berlinie nie s autentyczne. Niemcy zmienili
front dopiero po klsce i ich obrona na procesie norymberskim usiowaa wczy do akt tajny
protok, aby za wynik II wojny wiatowej pocign do odpowiedzialnoci swoich wsplnikw
ukrytych wtedy w togach sdziw. Strona sowiecka, zrobia wszystko, aby nie dopuci do
wczenia tego protokou do akt oddalajc kad prob, jako prowokacj. Protok zosta
jednak ogoszony przez prokuratora brytyjskiego, ktry zoy jego tekst Trybunaowi.
Jacek K. Matysiak

Pk. Jzef Beck wzlot i upadek

Prba spojrzenia na polityk zagraniczn przez pryzmat dziaa jej ostatniego kierownika
pk.dypl. Jzefa Becka cigle pozostaje atrakcyjn przygod intelektualn. W cigu ponad p
wieku powicono analizie przyczyn upadku II Rzeczpospolitej setki opracowa i przyczynkw
tak w kraju, jak i za granic. Podejmujc ten temat sprbujmy najpierw odpowiedzie na
pytania: kim by i jakie miejsce zajmowa Jzef Beck w koach politycznych II Rzeczpospolitej,
oraz w jakich midzynarodowych realiach okresu midzywojennego przyszo mu
reprezentowa polsk racj stanu. Cz pierwsza obejmuje okres do kryzysu czeskiego. Na
pocztek kilka sw o Becku. Wychowany w patriotycznej rodzinie (ur. 4X1894 w Warszawie,
pochodzenie flandryjskie, wg. innych ydowskie), w sierpniu 1914 roku w przededniu swoich
20-tych urodzin trafia do Legionw, do artylerii. Po licznych bojach i misjach od lutego 1919
roku odwoany przez Komendanta Pisudskiego do zada specjalnych. Reprezentuje myl
Pisudskiego w negocjacjach z Rumunami, udaje si w wanych misjach do Budapesztu i
Brukseli. Jest jednym z szefw II Oddziau (Wywiadowczego) Sztabu Generalnego. Od 1922r.
peni funkcj attache wojskowego w Paryu i Brukseli. Po odejciu Pisudskiego od czynnego
ycia pastwowego w 1925r. Beck wraca z Parya i w lad za swoim patronem opuszcza na
krtko wojsko. Jest czowiekiem bardzo inteligentnym,chocia nie posiada wyszego
wyksztacenia (co prawda ukoczy Wysz Szko Wojenn). Dla obcych oschy (styl
wojskowy), czasem arogancki, zna dobrze francuski i niemiecki. Z tego okresu pochodz
oskarenia , jakoby Beck wykrada francuskie tajemnice wojskowe dla Niemcw, wydaje si to
kompletn bzdur, nie popart adnymi dowodami zainteresowanych. Natomiast prawd jest,
e tak Pisudski jak i Beck byli b. niechtni szarogsieniu si francuskiej misji wojskowej na
przeomie lat 20-tych. Beck po powrocie do kraju rozwid si (syn Andrzej) i przeszed na
kalwinizm aby polubi rozwiedzion b. on kolegi (gen.S. Burhardt-Bukacki). W 1926r.
zostaje szefem sztabu zamachowcw pod dowdztwem gen. G. Orlicz-Dereszera. Nastpnie
Pisudski jako minister spraw wojskowych mianuje Becka szefem swojego gabinetu. W 1930r.
36-letni Beck ku powszechnemu zdumieniu obejmuje funkcj wicepremiera w rzdzie
Pisudskiego. Marszaek darzy go penym zaufaniem. Od 6 grudnia 1930r. jako wiceminister
spraw zagranicznych jest przygotowywany przez Pisudskiego do funkcji kierownika polskiej
polityki zagranicznej, ktr to funkcj obejmuje Beck 2 listopada 1932r. po A. Zaleskim, stajc
si najmodszym szefem dyplomacji wrd liczcych si pastw europejskich. Pisudski wysoko
ceni inteligencj i dynamizm modego oficera. Wrd pisudczykw mody pukownik mia
opini pomazaca, osoby najbardziej do Marszaka zblionej w cigu ostatnich lat ycia. Ten
ojcowski stosunek Pisudskiego do Becka, jak pisze wiadek tamtych dni, adiutant Marszaka,
M. Lepecki, wynika z dumy, e ucze wybrany przeze do zada na wielk miar, nie
zawodzi.
Spjrzmy teraz na pozycj Polski na mapie gospodarczej i politycznej Europy. Pod wzgldem
obszaru i ludnoci II Rzeczpospolita znajdowaa si w czowce pastw europejskich, jednak
pod wzgldem potencjau gospodarczego wyranie od tej czowki odstawaa. Bya te krajem
na mapie politycznej Europy nowym. Miaa opini pastwa raczej niestabilnego, ze znacznym
procentem mniejszoci narodowych, co nie sprzyjao napywowi zagranicznego kapitau i w
konsekwencji rzutowao negatywnie na rozwj gospodarczy kraju (ok. 1/3 mniejszoci
narodowych).
Francja
Niejako w spadku po Rosji carskiej, Polska bya naturalnym sojusznikiem Francji wobec
Niemiec z tym, e dyplomacja francuska traktowaa Polsk przedmiotowo. Pisudski, a za nim
Beck zdecydowanie odrzucali francuskie prby zwasalowania Polski. Francuski amb. Leon Noel
(od 1935r.-poprzednio amb. w Pradze), mia ambicje doprowadzenia do sojuszu PragaWarszawa i nie znajdujc akceptacji do tego projektu Becka, znienawidzi go i pniej
prbowa namwi Pary (bez powodzenia) na rozlunienie sojuszu z Warszaw. Saba,
niezdecydowana i bez wyrazu prowadzona polityka zagraniczna Francji pchna kierownictwo
polskie do bezporednich rozmw z Hitlerem. Najlepsze, przyjacielskie stosunki mia Beck z
amb. USA A.J.Drexel Biddle. Oczywicie pooenie geopolitycznie II Rzeczpospolitej midzy
dwoma agresywnymi totalitaryzmami i byskawicznie rosncymi ich potencjaami
gospodarczymi i militarnymi nie pozostawiao zbyt wielkiego marginesu dla gry
dyplomatycznej w przyszoci. Jeszcze w 1925r. Polska bya potg militarn w Europie, ale
kady nastpny rok przynosi niekorzystne zmiany midzy polskim potencjaem gospodarczym
i militarnym, a potencjaami jej ssiadw. Reasumujc: dla Francji Polska pozostawaa nadal
partnerem numer 1 we wschodniej Europie, co byo jednym z gwnych zada wyznaczonych
Beckowi przez Jzefa Pisudskiego. Oryginaln ide francusk byo denie do zmontowania

paktu wschodniego-bezpieczestwa zbiorowego dla Rosji, Czechosowacji, Polski i krajw

batyckich. Jednak pastwa te byy midzy sob tak pornione, np. Rosjanie chcieli baz
wojskowych w Polsce i prawa przemarszu, e nikt na to by si nie zgodzi.
Rosja Sowiecka
Jeli chodzi o Rosj Sowieck to podstawow przesank jej polityki zagranicznej bya ch
utrzymania wsppracy z Niemcami na podstawie ukadu z Rapallo z 1922r. Rosja Sowiecka
nie bya zainteresowana oywieniem kontaktw z Warszaw obawiajc si reakcji Berlina.
Wanie Rosja obok Niemiec bya przeciwnikiem postanowie Traktatu Wersalskiego. Dopiero
dojcie Hitlera do wadzy stwarzao przesanki do odprenia midzy Warszaw i Moskw, a
take wpyno na moliwo rewizji sowieckiego stanowiska wobec Traktatu Wersalskiego i
mocarstw zachodnich. Nowa sowiecka polityka wobec Polski czy Francji bya jedynie
elementem tej zmiany i Rosja traktowaa j jako konieczn asekuracj wobec nowego
stanowiska Berlina. Rosjanie zabiegali o zblienie z Niemcami, na przeomie 1936/37r.
dyrektor rosyjskiej misji handlowej w Berlinie, Kendelaki, zoy w imieniu Stalina propozycj
polepszenia stosunkw niemiecko-sowieckich, ktr Hitler odrzuci. Po polsko- niemieckiej
deklaracji o nieagresji z 26 stycznia 1934r. Moskwa bya zdania, e moliwoci jej wsppracy z
Polsk przeciwko III Rzeszy ulegy likwidacji. Ocena ta zbiega si z moskiewsk wizyt J.
Becka (13-15 lutego 1934r.) w czasie ktrej przeduono pakt o nieagresji (z 1932r.) do roku
1945. Reprezentujc polsk racj stanu Beck by przeciwny "wschodniemu Locarno", ktre
poprzez zblienie Rosji i Francji pomniejszao pozycj Polski w Europie Wschodniej na rzecz
Rosji, a ponadto obniao do minimum warto sojuszu polsko-francuskiego. W maju 1935r.
zawarte zostay ukady o wzajemnej pomocy, najpierw midzy Francj a Rosj Sowieck, oraz
pniej miedzy Rosj a Czechosowacj. Ukady te nie posiaday jednak konwencji wojskowej,
precyzujcej warunki pomocy w przypadku zagroenia sygnatariuszy przez Niemcy. Stare
porozumienie rosyjsko-niemieckie po dojciu do wadzy Hitlera, zostao zastpione
porozumieniem rosyjsko-francuskim, ktre to przynioso porozumienie polsko- niemieckie.
Jednak prawdziwym zwycizc tych porozumie wydaje si by Rosja, poniewa jej pakty o
nieagresji z Francj i Polsk zabezpieczay jej zachodni granic, przez co miaa woln rk
przeciwstawi si agresywnej Japonii na dalekim wschodzie.
Anglia
Jeli chodzi o stosunek Anglii (pniejszego alianta) do Polski, to wynika on z imperialnej
polityki brytyjskiej na kontynencie europejskim. W czerwcu 1935r. Anglia podpisaa ukad
morski z Hitlerem, ktry oddawa mu kontrol nad Batykiem. Po I wojnie wiatowej wygranej
w sojuszu z Francj ( i USA), w obawie przed nadmiernymi wpywami Francji, Anglia prowadzia
polityk wspierania Niemiec przeciwko Francji (std poparcie dla WM Gdask i innych praw
niemieckich na wschodzie). Dla Anglii, Polska stanowia jedynie jeden z elementw
umacniajcych kontynentaln si Francji. Przejciowo Anglia patrzya sympatycznym okiem
na zbrojenia Hitlera jako przeciw wag zbroje sowieckich. W latach trzydziestych sytuacja
zmienia si radykalnie: to wanie Rzesza Niemiecka zacza zagraa brytyjskiej polityce na
kontynencie. W grudniu 1935r. R.C. Stevenson (z brytyjskiego MSZ) owiadczy czonkom
polskiej delegacji w Genewie; ...adna Izba Gmin nie zgodzi si na interwencj w obronie
istniejcego porzdku rzeczy w centralnej lub wschodniej Europie, np. w obronie korytarza.
Pisudski ju wczeniej uzna, e zaznacza si przewaga polityczna Londynu nad Paryem i e
Francuzi niczego nie zrobi bez Anglikw. Podsumowujc: gwnym zadaniem pozostawionym
Beckowi przez Pisudskiego byo umocnienie sojuszu wojskowego z Francj z 1921r. i zawarcie
takiego sojuszu z Wielk Brytani.
Czechosowacja
Na poudniu naszym naturalnym sojusznikiem bya Czechosowacja. Polsko-czeskie stosunki
prawie nigdy nie byy poprawne, poczwszy od zdradzieckiego zajcia Zaolzia przez Czechw
w czasie krytycznej dla nas fazy wojny polsko-bolszewickiej. Do podanego zblienia obydwu
ssiadw nieomal doszo na przeomie 1933-34r., w ramach reakcji obronnej na woski projekt
paktu czterech (marzec 1933), ktry przyjmowa Niemcy do europejskiej czowki mocarstw
obok Francji, Anglii i Woch, a jego ide byo ograniczenie roli mniejszych pastw w
stosunkach midzynarodowych.W odpowiedzi Beck zagrozi wystpieniem z Ligii Narodw jak i
przegldem stosunkw z Francj, w Genewie za Beck spotka si z Beneszem zapowiadajc
swoj wizyt w Pradze w celu zawizania aliansu antyniemieckiego. Niestety Czesi szybko
wycofali si z tej propozycji, powodujc narastajcy antyczeski uraz u Becka. Wydaje si, e
kierownicy polskiej polityki zagranicznej, najpierw Pisudski a pniej Beck, nie byli w stanie do
koca zrozumie strategicznego znaczenia Czechosowacji jako klucza do zachowania adu
wersalskiego, ktry zrodzi Polsk. Naley jednak przyzna, e niezrozumienie byo wzajemne

albowiem jeszcze w 1925r. Benesz odmwi aliansu A. Skrzyskiemu (min. spraw zagr. Polski)
motywujc to obaw zepsucia swoich stosunkw z Niemcami. Faktem pozostaje, e
Czechosowacja bya zapleczem antypolskich dywersyjnych i terrorystycznych ruchw
ukraskich. Rwnie na Morawach istniaa oficjalna ekspozytura komunistyczna na Polsk.
Polska mniejszo (1 % ludnoci Czech.) bya traktowana le. Dla Pisudskiego i Becka,
Czechosowacja bya sztucznym zlepkiem rnych narodowoci, ktry wczeniej czy pniej
musi si rozpa (podobnie Czesi myleli o Polsce!). Z 14.5 mln ludnoci Czesi stanowili 40%,
Niemcy 25%, Sowacy 15%. Tak wic byo to pastwo w ktrego skad wchodzio 45%
mniejszoci narodowych.
Niemcy
Od 1933r. niewtpliwie pod wpywem projektu paktu czterech i dojcia Hitlera do wadzy,
Pisudski przenosi z koniecznoci wektor aktywnoci polityki zagranicznej z Ligi Narodw (z
ktrej Niemcy wystpuj w padzierniku 1933) i ukadu bezpieczestwa zbiorowego
(zawiedziony uwidem woli francuskich politykw) na stosunki dwustronne. Zmiany te
poprzedzio odejcie ligowca jakim by min. A. Zaleski i objcie urzdu przez J. Becka. Tak
zwana polityka rwnowagi czyli jednakowego dystansu wobec Moskwy i Berlina opieraa si
na paktach o nieagresji z Rosj Sowieck (1932r.) i z Niemcami (1934r.). Z pozycji dzisiejszej
wiedzy i dowiadczenia trzeba przyzna, e bya to polityka cakowicie trafna dla polskiej racji
stanu w okresie jej inicjacji, aczkolwiek jej autor marszaek Pisudski uwaa, e nie bdzie
mona jej prowadzi w nieskoczono.Zadaniem wielkiej wrcz wagi byo nawizanie
poprawnych stosunkw z Niemcami. Jak pisze Beck: nie chodzio o to, jakie one maj by w
przyszoci, dobre, czy ze. Poprzednio byy one uwaane za niemoliwe i sam fakt moliwoci
wprowadza nowy element do polityki europejskiej. Stosunki te z okresu republiki weimarskiej
byy b. ze i co gorsze niemiecka polityka znajdowaa ciche zrozumienie pozostaych
mocarstw.Podstawowym rezultatem ukadu z Niemcami byo zakoczenie bardzo kosztownej
wojny celnej oraz zlikwidowania wojny prasowej. Hitler, na ktrym waciwie Pisudski wymg
pakt o nieagresji, odnosi si do Pisudskiego jako pogromcy bolszewikw i czowieka silnej
rki, z respektem. W swoich dalekosinych planach widzia armie polskie jako fortpoczt
swoich si idcych na Rosj. Stanowisko to lansowane byo tak za ycia jak i po mierci
Marszaka przez Wielkiego owczego III Rzeszy, marsz. H. Goringa wobec przywdcw II RP,
ale nigdy nie znalazo ich akceptacji. Oczywicie Hitler potrzebowa czasu dla realizacji
swojego programu zbroje. Przyjmujc ofert normalizacji stosunkw z Polsk postanowi j
take wykorzysta na arenie midzynarodowej wystpujc w roli miujcego pokj przywdcy,
w perspektywie jednak gotujc Polsce rol cakowicie podporzdkowanego wasala.Pisudski
uwaa, e zyskalimy cztery lata spokoju. Liczni historycy (szczeglnie z epoki PRL-u)
uwaaj, e upojony sukcesem Beck traktowa ten ukad jako nieomal niezmienny i czyni go
fundamentem swojej polityki. W rzeczywistoci Beck w finezyjny sposb usiowa czy
samodzielno we wzajemnych stosunkach z Niemcami i Rosj; z niewypuszczeniem z doni
atutu sojuszu wojskowego z Francj majcego by gwarancj przed z wol Niemiec. Beck
zakada jednak, e Hitler, jako weteran I wojny swiatowej, nie straci zmysw i nie wywoa
nastpnej wojny ktr przegra. Sdzi natomiast, e Hitler ostro blefuje. Nawet byskotliwy
publicysta S. Cat-Mackiewicz uwaa, e Beck nie by bardziej ugodowy w stosunku do
Niemiec, ni politycy Francji czy Anglii oraz, e bardziej dba o interesy Francji ni Francja o
interesy polskie. Wydaje si, e po wizycie w Moskwie 1934r. (gdzie przyby jako pierwszy
minister europejski i gdzie pierwszy raz grano polski hymn narodowy), upewni si, e Niemcy
nigdy nie zbli si do Rosji, Rosja za nie pozwoli Niemcom naruszy integralnoci Polski.
Wnioskowa on, e Rosja nie ma adnego interesu w posiadaniu wsplnej granicy z Niemcami.
Kiedy w marcu 1936r. Hitler wkroczy militarnie do Nadrenii, Beck pospieszy z zapewnieniem,
e jeeli Francuzi stan na wysokoci zadania sojusznik polski rwnie wystpi zbrojnie
przeciwko Niemcom. Byo to konsekwentne echo koncepcji wojny prewencyjnej wysunitej w
1933r. przez Pisudskiego i niepodjtej przez Francj. Beck wiedzia,e tak naprawd nie moe
liczy na Francj, ktra ma swoje problemy.
Spadkobiercy J. Pisudskiego
Kiedy spojrzymy na rozgrywki personalne po mierci Marszaka Pisudskiego, nazwane przez
B. Miedziskiego dekompozycj obozu rzdzcego zauwaymy, e ze starej ekipy
pukownikw u steru wadzy pozosta jedynie pk. Beck. Nie tylko nie straciwszy na tych
rozgrywkach, Beck wchodzi w skad cisego triumwiratu obok Mocickiego i Rydza-migego.
Doda trzeba, e to on w tym towarzystwie decydowa o jake wanych sprawach polityki
zagranicznej II RP. Po mierci Pisudskiego, zgodnie z jego yczeniem, Mocicki mia ustpi
miejsca pk. W. Sawkowi, ktry by dugoletnim przyjacielem Becka i obaj byli najbliszymi

ludmi Marszaka. Kiedy Mocicki nie chcia ustpi z funkcji Prezydenta, Beck usiowa go
przycisn do muru swoj dymisj. Sawek jednak honorowo odmwi udziau w tej grze, a
poproszony przez Mocickiego Beck zmik i wycofa swoj dymisj. W 1936r. Rydz-migy
uda si po kredyty do Francji i ca wypraw ktra zakoczya si sukcesem, przygotowywa
poza plecami min. spraw zagr. Becka, ktry odczu to jako niezasuone upokorzenie. Opozycja
w Polsce, a gwnie gen. W. Sikorski, w porozumieniu z amb. francuskim w Warszawie L.
Noelem i czynnikami francuskimi, chciaa przehandlowa francuskie kredyty w zamian za
dymisj znienawidzonego Becka. Twierdzili oni, e dopki na czele polskiej dyplomacji stoi
minister przychylny Niemcom, Francja nie moe da Polsce kredytw na rozbudow potencjau
wojennego. Rydz-migy opar si jednak tym naciskom, potwierdzajc korzy taktyczn i
przydatno Becka jako min. zaprzyjanionego z Niemcami, podkrelajc wobec gen. M.
Gamelina, e daje to czas na dozbrojenie Polski i Francji. Wydaje si, e na pozostawienie
Becka w gabinecie wpyno rwnie to,e mia niekwestionowany charyzmat wrd
pisudczykw (chocia jedynym, ktry go lubi by Sawek), ch utrzymania rodowodu i
tradycji zamachu majowego, niepisany testament J. Pisudskiego oraz utrzymanie mitu o
monolicie obozu rzdzcego. Faktem jest, e Beck nie by w stanie zrezygnowa ze swojej
frankofobi. Zmarnowa okazj kiedy pierwszy raz Francja doceniajc zagroenie hitlerowskie
zabiegaa o Polsk. Dla Becka ten nowy rzd francuski, ktry to czyni by zbyt lewicowy (rzd
frontu ludowego). Z drugiej strony, francuski rekord sojuszniczy by mierny i Beck takim go
widzia. Rydz-migy jako Generalny Inspektor Si Zbrojnych interesowa si bezpieczestwem
pastwa i bardzo potrzebowa kredytw i sojuszu francuskiego, tak jak i rumuskiego, a nawet
czeskiego. Twierdzi on, e naley kontynuowa lini porozumienia z Niemcami, wiedzc
jednak, e wielkie zbrojenia niemieckie s skierowane rwnie przeciwko Polsce, a wojna jest
tylko kwesti czasu, dlatego kad nacisk na cis wspprac midzy polskim a francuskim
Sztabem Generalnym. migy by zdania (inaczej ni wczeniej Pisudski i cigle Beck), e
bdziemy mieli wkrtce wojn z Niemcami (a nie z Rosj). Beck za nie lubi Francuzw,
gardzi Rumunami, a przy wymawianiu nazwy Czechosowacji robio mu si wprost niedobrze,
a by raczej chorowity.
Anschluss Austrii
12 czerwca 1938r. Werhmacht wkroczy do Austrii, a nastpnego dnia Niemcy proklamoway
wcielenie Austrii do Rzeszy. Wczeniej Niemcy zabiegay o zapewnienie sobie neutralnoci
rzdu polskiego w sprawie Anschlussu. Beck odpowiedzia Goringowi, e Polska posiada w
Austrii interesy jedynie gospodarcze. Rwnie rzd polski jako jeden z pierwszych uzna
Anschluss jako fakt dokonany. Dziwi moe jak m stanu takiej miary i dowiadczenia jak
Beck mg uczyni podobne bdy strategiczne. Przecie likwidacja niepodlegej Austrii,
zapowiadaa likwidacj Czechosowacji, paraliowaa Budapeszt, neutralizowaa Bukareszt,
niszczya doszcztnie polskie plany midzymorza. Beckowska koncepcja midzymorza
polegaa na przeciwstawieniu potdze obydwu ssiadw tzw. trzeciej siy. Mia ni by zwizek
pastw neutralnych bdcych w podobnej sytuacji co Polska. Obejmowaaby ona pastwa
lece midzy Batykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem (z nieszczsnym wykluczeniem
Litwy i Czechosowacji). Pozostali partnerzy nie byli niestety skonni do zachowa w myl
koncepcji Becka a i czas na to stawa si coraz mniej odpowiedni. Przy zgodzie Becka Europa
rodkowa stawaa si domen Niemiec, a porzdek ustanowiony w Wersalu na ktrym
opierao si bezpieczestwo Polski zosta powanie zagroony. Wypada przypomnie,e
jeszcze marsz. Pisudski przepowiada takie zachowanie Polski wobec ewentualnego
Anschlussu. Polska nie miaa szerokiego pola manewru. Jednak rzdzca elita IIRP, mimo
wspaniaych raportw attache wojskowego w Berlinie pk.A. Szymaskiego, niezbyt
orientowaa si w zbliajcej si katastrofie. Ambasador A. Wysocki podaje, e ju wiosn
1938 r. ostrzega prezydenta Mocickiego, e po zajciu Austrii Niemcy stan si
najpotniejszym militarnie mocarstwem Europy. Prezydent przerwa mu i rzek: Ach panie
Wysocki! Jake moe Pan powtarza takie bajki! Przecie ten cay hitleryzm chwieje si w
posadach. Hitler nie dowierza nikomu i dlatego obj naczelne dowdztwo, bo nie jest pewien
armii. A wiadomo przecie co to znaczy! W tym czasie udao si Beckowi uregulowa przy
pomocy ultimatum stosunki dyplomatyczne z Litw (Wodzu prowad nas na Kowno!), ale
fakt postawienia ultimatum wywoa w wiecie skojarzenia, e Polska posuguje si szantaem
w stosunkach midzynarodowych podobnie jak Niemcy. Trzeba przyzna, e ultimatum byo
bardzo wywaone i ograniczone do minimum.
Zajcie Czechosowacji
Po Austrii, Hitler zabra si do likwidacji Czechosowacji, czynic przygotowania do zdobycia
koniecznej wielkiemu narodowi niemieckiemu przestrzeni yciowej na wschodzie. Na jego

drodze w nastpnym etapie stanie Rzeczpospolita, ktr Hitler planowa podporzdkowa

sobie metodami pokojowymi (obiecujc Polsce np. Ukrain) lub zbrojnie jeliby zachodzia taka
potrzeba. Tymczasem optujc za pierwszym wariantem pozwala Beckowi gra rol partnera
wsppracujcego w oczach wiatowej opinii publicznej w dziele zaprowadzenia niemieckiego
porzdku w Europie.
Jeszcze w 1936r. gen. Gamelin wracajc z Warszawy przez Prag wzi list od Benesza i
wrczy go Rydzowi-migemu bawicemu w Paryu. List zawiera akcenty polemiczne, ale i
sugestie zblienia polsko-czechosowackiego, a do sojuszu militarnego pod patronatem
Francji wcznie. Po przestudiowaniu listu Rydz-migy owiadczy, e osobicie uwaa, e
solidarno obu krajw jest konieczna. Kiedy francuskie gazety ogosiy, e nastpio zblienie
polsko-czechosowackie, min. Beck ogosi ostre dementi w tej sprawie. Wyglda na to, e
Beck rozbir Czechosowacji widzia jako budow nowego adu w Europie, a nie okranie
Polski w pochodzie Hitlera na Wschd. 12 maja 1938r. Mocicki, Rydz-migy i Beck uzgodnili
na Zamku, e nie bd zacigane adne zobowizania polityczne wobec Czechosowacji. Beck
spodziewa si rozupania Czechosowacji na dwa narodowe czony: czeski i sowacki, planujc
cz sowack wzi pod protektorat polski, za Rus Zakarpack chcia odda Wgrom. Oto
jak pragn w nowych warunkach realizowa koncepcje Miedzymorza, poczynajc od
wsplnej granicy z Wgrami. Wydaje si, e strategia polska wymagaa ze wzgldu na dugo
granicy z Niemcami chronienia tych pozycji, ktre ju istniay tak bya Czechosowacja. Z
punktu widzenia strategicznego ocalenie Czechosowacji byo dla Polski sprawa ycia i mierci.
Tak te widzieli spraw Niemcy. Jeszcze 7 lipca 1938r. Hitler wydajc dyrektywy do rozbicia
Czechosowacji, nie by pewien czy Polska nie uderzy wtedy na Niemcy, ktrym daleko jeszcze
byo do penej gotowoci bojowej w tym czasie. Wypada przypomnie, e poczone siy
polsko-czechosowackie mogyby razem wystawi co najmniej 80 do 85 zwizkw taktycznych,
1500 czogw i 1600 samolotw. Bardzo wanym elementem byby rwnie silnie rozwinity
czeski przemys zbrojeniowy o duych mocach produkcyjnych oraz dogodne strategiczne
pozycje wyjciowe w stosunku do niemieckich baz wypadowych ze Slska. Byo jednak inaczej.
Nie byo ju polityki rwnego dystansu, byo uczestnictwo w bardzo aktywnej karuzeli
politycznej reyserowanej w Berlinie, a podejmowane z koniecznoci w Warszawie. Beck
prowadzi jak najbardziej ostron i przyjazn polityk z Niemcami, czujc zbliajce si
niebezpieczestwo chcia zyska na czasie i poprawi sytuacj obronn Polski. Zaczyna
jednak nabiera niepokoju. W styczniu 1938r. Hitler, jak nigdy przedtem by kategoryczny
wobec Becka w swoich zapewnieniach co do nienaruszalnoci bezporednich i porednich
interesw polskich. Podobne stosunki Beck wypracowa z Mussolinim: w marcu 1938r. Wielki
Faszysta zapewni go, e nie pozwoli na usadowienie si komunistw w Hiszpanii. Beck
wykorzystywa niech Mussoliniego do niemieckiego Anschlussu ssiedniej Austrii.
Przedmiotem trosk Becka i jego obydwu faszystowskich partnerw bya sytuacja we Francji,
gdzie byli zaniepokojeni szerzeniem si komunistycznej propagandy jako efektw zbliania si
Francji do Rosji. Na skutek naciskw Becka nie wycigano konsekwencji w stosunku do
organizacji hitlerowskich w Polsce, do jej szkole i rnych form organizacyjnych. Beck m.in.
przeciwdziaa bojowej polityce wojewody Grayskiego na lsku. Rozcign cenzur na
antyhitlerowskie artykuy w prasie polskiej, zabrania rwnie organizowania imprez o
zabarwieniu antyniemieckim. Z dzisiejszych pozycji nie byo to zbyt mdre. Wydaje si, e
Beck by trafnie przekonany co do nieuniknionego koca Czechosowacji. W Ostatnim
Raporcie: pisa: wynikao wyranie, e Anglia o czeskie interesy nie bdzie si bi. Nie tylko
bowiem Beck ustpowa i dostosowywa si do rytmu hitlerowskiej polityki, przysowiowy duch
Monachium by przecie powszechny w caej Europie. Pozostaje jeden problem: Czy nie zbyt
atwo zapatrzy si Beck w reakcje Anglii i Francji, przecie to Rzeczpospolita graniczya z III
Rzesz i Czechosowacj, nie za Anglia. Podczas omawiania wyej wymienionej sytuacji na
Zamku, Beck postawi nastpujce tezy: Czesi nie bd si bi, pastwa zachodnie nie s w
stanie moralnie jak i materialnie dziaa na ich korzy, podobnie jest z Rosj Sowieck. Co do
polskiego stanowiska, triumwirat na Zamku ustali, e Polska nie moe rozpocz jako
pierwsza akcji wojskowej przeciw Czechosowacji, ale nie odstpi od dania zwrotu Zaolzia
(ustalone to byo jeszcze midzy Beckiem a Pisudskim we wrzeniu 1934r)Czesi faktycznie
nie byli anioami, W. Witos wielki przyjaciel Czechw i Sowakw pisa w czasie swojego azylu
politycznego w Czechosowacji:..w stosunku do Polski, rzd czechosowacki posugiwa si nie
tylko przemoc, ale te zdrad, poamawszy wszystkie dobrowolnie zawarte umowy..
Rozptano demagogiczn propagand o przeladowaniu braci-Polakw w Czechosowacji, cho
to samo dziao si z Polakami w Niemczech i w Gdasku. Idylla polsko-niemiecka trwaa. 20
wrzenia Hitler owiadczy ambasadorowi Lipskiemu, e w razie konfliktu zbrojnego polsko-

czechosowackiego Niemcy stan po stronie polskiej (sic!). Lipski odwzajemni si informacj,

e rzd polski sparaliowa akcj sowieck w sprawie Czechosowacji poprzez manewry
wojskowe na Woyniu. Przypo mina rwnie, e w ciagu minionego lata rzd polski odrzuci
czterokrotnie propozycje midzynarodowe na rzecz obrony Czechosowacji. Doda poufnie, e
21 wrzenia nastpi koncentracja si polskich na poudniu Slska, ale nie przeciw Niemcom.
Gdyby Francja i Anglia nie rzuciy cynicznie Czechosowacji na poarcie Hitlerowi to oczywicie
Beck by ich popar, zgodnie z przypadkiem remilitaryzacji Nadrenii (marzec 1936r.), kiedy
zada wsplnej interwencji, ale Francja zaprzepacia i t okazj i Beck tego si spodziewa.
Istniay rozsdne gosy wrd polskich k wojskowych na temat koniecznego wsplnego
frontu przeciwniemieckiego z Czechosowacj, podobne gosy rwnie docieray do migego
ze strony sztabowcw czechosowackich. Sondowali oni koa polskie od koca 1937r. przez
attachat w Bukareszcie i pniej w Moskwie. Dopiero jednak pod koniec wrzenia 1938r.
przyszy 2 listy od prezydenta Benesza i min.spraw zagr. Krofty z wol poprawienia
wzajemnych stosunkw i naprawienia polskich krzywd na Zaolziu. Zbyt pno, szkoda. Ale
sukces uzyskany w Czechosowacji wsplnie z Niemcami mia by ju tylko sukcesem
niemieckim. Niestety wszystko co Beck robi wygldao w oczach wiata na synchronizacj
polityki zagranicznej Polski z polityk zagraniczn III Rzeszy. W Monachium polskich
postulatw, mimo stara Becka nie uwzgldniono, dlatego postawienie da Czechom
bezporednio byo ze strony Becka demonstracyjnym protestem przeciwko niekonsultowaniu
naszego stanowiska i interesw. 1 padziernika 1938r. Czechosowacja przyja dania
polskie. Hitler nie by zadowolony. Dzie pniej oddziay polskie pod dowdztwem gen. W.
Bortnowskiego, wkroczyy na Zaolzie. Genera Hrabczyk reprezentujcy stron
czechosowack w przejmowaniu Zaolzia wyrazi przekonanie, i Polska niedugo odda to
terytorium Hitlerowi. Polacy witowali, nawet Paderewski przysa telegram gratulacyjny
Mocickiemu. Niestety opozycja polska popara polsk polityk Becka wobec Czechosowacji
(wyjtek J. Giertych plus nieliczni). Po Monachium (29-30 wrzesnia 1938r.), Beck obawia si,
e Niemcy zajm cae terytorium Czechosowacji i wtedy zadaj od Polski Gdaska i
autostrady w zamian za Zaolzie. Dlatego wystosowa ultimatum z 30 wrzesnia, aby uprzedzi
tak sytuacj. Lawinowo nasza sytuacja strategiczna zmieniaa si na gorsz, pniej w
przemwieniu do Reichstagu z 28 kwietnia po zajciu reszty Czech, Hitler podsumowa swoje
zdobycze: 1,500 samolotw, 469 czogw, 500 dzia przeciwlotniczych, ponad 43,000
karabinw maszynowych, 1 mln karabinw, 1bln sztuk amunicji etc. Podsumowujc ten okres
wydarze, zauway mona, e Beck wiedzia, e sprawa polskiej niepodlegoci znalaza si
na rwni pochyej, dalsze uprawianie polityki bilateralnej przestao mie sens. Myla o sobie,
e gra w szachy z Hitlerem, a tu zaczo wyglda na to, e moe jest tylko jednym z pionkw
na szachownicy. Polska bdc produktem traktatu wersalskiego nie znalaza partnerw na
arenie midzynarodowej aby nie dopuci do jego zmian (np. Nadrenia, Czechosowacja), std
przyja kurs na samodzielno. Teraz przestao to wystarcza, trzeba byo wzmc aktywno
w wypracowaniu cilejszego sojuszu z Francj i jeli to tylko moliwe (o czym marzy J.
Pisudski) z prawdziwym mocarstwem wiatowymAngli.
POLITYKA ZAGRANICZNA II RZECZPOSPOLITEJ PO KRYZYSIE CZESKIM
Poniszy artyku ma za zadanie omwi sytuacj polskiej polityki zagranicznej kierowanej
przez pk. dypl. Jzefa Becka po zajciu przez Hitlera Austrii (Anschluss) i nastpnie rozbiciu
Czechosowacji. W czci poprzedniej omwilimy stosunki polsko-niemieckie w latach 193438, niemieckie zajcie Sudetw przy zrozumieniu polskim oraz zajcie Zaolzia w padzierniku
1938r.
Niemieckie dania
Tymczasem 24 padziernika 1938r. min. spraw zagr. III Rzeszy Joachim von Ribbentrop
przedstawi amb. J. Lipskiemu nowe propozycje swojego rzdu. Niemcy day Gdaska i
eksterytorialnej autostrady przez Pomorze. Dla Becka by to szok i bankructwo jego polityki
zagranicznej. Nie przewidzia on nagej wolty politycznej Hitlera i nie mg zrozumie
motyww zmiany u partnera, ktrego wydawao mu si, e zna i rozumia. Lipskiemu poleci
odpowiedzie zdecydowanie, e kada prba wczenia Gdaska do Rzeszy spowoduje
wybuch konfliktu. Jednak nowa niemiecka zmora nie odchodzia; 15 grudnia Ribbentrop
powtrzy wczeniejsze dania wobec Lipskiego. Dopiero w trzy miesice po
"padziernikowych" daniach, po osobistej rozmowie z Hitlerem, Beck zauway, e si
daremnie udzi. Prezydenta Mocickiego i marsz. Rydza-migego powiadomi o daniach
niemieckich dopiero 4 stycznia 1939r.(!). Dla przygotowa obronnych 3 miesice to bardzo
duo. W styczniu 1939r. Ribbentrop w Warszawie, przedstawiajc ponownie niemieckie
propozycje uoenia stosunkw z Polsk cigle wierzy, e Polska przyjmie warunki i

energicznie przeciwdziaa wyjazdowi wysannika Schnurre do Moskwy w celu negocjowania

ukadu handlowego. Czujc si w potrzasku Beck zacz poprawia stosunki z Moskw, ktra
zaniepokojona niemieckim poparciem dla nacjonalistw ukraiskich, podpisaa z Polsk w
listopadzie 1938r. polskorosyjski ukad handlowy.
Kontrofensywa Becka
Trzeba przyzna, e Beck natychmiast te zintensyfikowa zabiegi o sojusz z Angli
przekonujc Lorda Halifaxa, e kwestia gdaska nie moe by rozwizana bez zgody Polski.
Gdask, ktry by mandatem Ligii Narodw, tak naprawd nie by polski, ale mielimy tam
prawnie zagwarantowane interesy, na 400 tys. mieszkacw, tylko ok. 10 - 15% to Polacy.
Gdyby Beck odda Gdask i korytarz, byyby dania zwizane z ochron niemieckiej
mniejszoci (plebiscyty) i przejmowanie zachodnich obszarw Polski. Przez swoje pooenie
geograficzne Polska bya skazana na poknicie przez Hitlera, w oczach ktrego 1/3 polskiego
terytorium byy to ziemie wydarte Niemcom postanowieniami traktatu wersalskiego. Celem
naszych sojusznikw byo odwleczenie wojny, bez znaczenia czyim kosztem, dbali po prostu o
swj interes. Hitler wiedzia, e Polsk militarnie zamie, tym bardziej do spki ze Stalinem,
ktry odstraszajc aliantw zaopatrywa Rzesz w surowce tak potrzebne w prowadzeniu
wojny. 31 marca 1939r. Neville Chamberlain, premier Wielkiej Brytanii udzieli synnych
gwarancji brytyjskich na rzecz niepodlegoci Polski. 6 kwietnia 1939r. Beck osign swoje
yciowe apogeum. W krytycznych okolicznociach, bdc osaczany przez Hitlera, udao mu si
dokona tego o czym prno rozmyla marsz. Pisudski. Polska znalaza si w sojuszu z Angli.
Anglia to magiczne sowo oznaczao mocarstwo wiatowe, ktre wygrao wielk wojn.
Pisudski radzi Beckowi balansowa midzy Rosj a Niemcami, a kiedy to bdzie ju
niemoliwe - podpali wiat (czytaj - wywoa wojn wiatow). W rzeczywistoci gwarancje
brytyjskie byy jedynie wyrazem gry dyplomatycznej, ktrej nie towarzyszyy przygotowania
wojenne. Po pierwsze, Anglia nie bya przygotowana do wojny, nie byo wyszkolonych rezerw,
poniewa nie obowizywaa jeszcze powszechna suba wojskowa. Poziom nasycenia broni
pancern i jej jako byy podobne jak w Polsce. O lotnictwie mona powiedzie podobnie, za
chluba imperium brytyjskiego flota wojenna, bya przestarzaa i wybitnie nieodporna w
wczesnym teatrze wojennym. Dla Becka jednak ten zwizek by zwizkiem z Imperium. W
Londynie nie zapyta nawet o formy pomocy takie jak kredyty, moliwoci dostaw broni i
sprztu. Wydaje si z reszt, e obydwie strony zawary to porozumienie w pospiechu,
traktujc je jako ukad propagandowy, majcy odstraszy Hitlera.
28 kwietnia Hitler ogosi po raz pierwszy wiatu swoje dania wysunite (w
padzierniku1938r.) wobec Polski. Jednoczenie wypowiedzia deklaracj o nieagresji midzy
Polsk a Niemcami ze stycznia 1934r. oraz niemiecko-brytyjski ukad morski z 1935r..
Gwnym powodem dla ktrego to zrobi, by nowy ukad polsko-brytyjski, ktry rzekomo
narusza wymienione wyej pakty.
Honor i sojusznicy
W odpowiedzi Beck w synnym przemwieniu sejmowym z 5 maja odrzuci dania niemieckie.
Podobnie jak w padzierniku 1938r. zdoby nawet poparcie opozycji. Z chwil kiedy przekreli
ostatecznie i wobec caego wiata gwn lini dotychczasowej polityki zagranicznej z
nagrobka swojej polityki uczyni sobie piedesta jak pisa Cat-Mackiewicz. Zapomniano mu
wiele, sta si nagle wyrazicielem postawy i honoru Polakw. Na tajnym spotkaniu z 23 maja z
dowdcami Hitler powiedzia, e dania odnonie Gdaska s tylko wybiegiem, eby rozbi
tworzcy si sojusz Polski z Zachodem. Wypada si zastanowi jakie byy rzeczywiste motory
brytyjskiej gwarancji zobowizania si do przystpienia do ewentualnej wojny po stronie
Polski. Przyzna na wstpie naley, e decyzja z 24 marca 1939r. podjta przez najwysze
czynniki II RP o zbrojnym oporze zostaa podjta samodzielnie. Beck i wspdecydujcy
wiedzieli, e jeli przyjm oni warunki niemieckie to nie powstrzyma to dalszych da.
Decyzja o wojnie zapada zatem na 6 dni przed udzieleniem brytyjskich gwarancji. Dla
Becka nie bez znaczenia byo stanowisko przyjaciela, amb. USA, Drexel Biddle, odradzajce
przyjcia niemieckich da. Brytyjskie gwarancje zabraniay zmian, rewizji granic przy uyciu
siy, ale nie w drodze rokowa. Dotyczyy niepodlegoci Polski, nie dotyczyy za Gdaska, ani
te nienaruszalnoci terytorialnej Polski. Gwarancje miay miejsce dlatego, e Chamberlain
uwaa Polsk za klucz do sytuacji. Po pierwsze Polska bya uwaana bya za najsilniejsze
wojskowo pastwo, nie liczc Rosji, w tej czsci Europy. Jednoczenie Polska miaa dug
granic z Niemcami. Gwarancje miay te doda odwagi pastwom bakaskim, oczekiwano
nawet aby Polska przeksztacia swj sojusz z Rumuni w antyniemiecki. Anglicy byli
przekonani, e Polska bya im potrzebna do powstrzymania Hitlera. Przypuszczali te, e
Hitlerowi, ktremu dotd wszystko przychodzio zbyt atwo, wystarczy tylko zby pokaza i

to go powstrzyma. Historyk T. Jurga pisze (U kresu Rzeczypospolitej, Warszawa, 1979), e

Beck ukry przed Angli i Francj tre niemieckich da, co nie byo zgodne z prawd, gdy
sojusznicy znali ich tre ju od 29 marca poprzez swoich ambasadorw. Mimo tego
Brytyjczycy wiedzieli, e bez Polski nie moe istnie aden front wschodni. Generalnie biorc
politycy brytyjscy udzielajc Polsce gwarancji prowadzili t sam polityk ustpliwoci wobec
Hitlera, jak w okresie Monachium w 1938r. Celem jej byo wynegocjowanie ugody polskoniemieckiej, tj. oddanie Gdaska Niemcom (przy zagwarantowaniu tam praw Polski) oraz
ustanowienie niemieckiej komunikacji eksterytorialnej przez Pomorze (nieszczsny polski
pomys z lat 30-tych). Innymi sowy groono Hitlerowi wojn na dwa fronty z jednoczesn
sugesti, e moe osign co chce drog negocjacji. Sytuacja Polski z punktu widzenia Anglii
bya podobna do sytuacji Czechosowacji i j te miay obj midzynarodowe gwarancje.
Wolne Miasto Gdask
Powane nieporozumienie towarzyszyo sprawie Gdaska. Fryderyk II powiedzia: Ten kto
kontroluje Gdask, rzdzi Polsk. Ot nie by on wymieniony w ukadzie z 6 kwietnia 1939r.,
jedynie Beck wywalczy Gdask do akapitu 2b porozumienia. Same podpisanie ukadu
opniono do 25 sierpnia gdy ywiono nadziej na pokojowe uregulowanie sporu z
Niemcami oraz liczono na dobre wyniki rozmw Anglii i Francji z Rosj Sowieck. Co do
politykw francuskich sprawa bya prostsza. Zakadali oni od dawna, e Gdask wrci kiedy
do Niemiec. Dr. J.Goebbels zdoa rozpowszechni we Francji ; Dlaczego mamy umiera za
Gdask. Francuzi zgodzili si na wniosek Polski, o aktualizacj sojuszu z 1921r. i
dostosowanie go do ukadu londyskiego z 6 kwietnia. Z powodu Gdaska Francuzi nie
podpisali ukadu politycznego i powiedzieli, e wojskowy nie jest wany bez politycznego
(ktry podpisali dopiero 4 wrzenia 1939r !). W sytuacji wielu niedomwie 23 kwietnia Beck
ostrzeg brytyjskiego amb. Kennarda, e Polska nie bdzie prowadzia rokowa w oparciu o
dania niemieckie, ju odrzucone przez Polsk, bez wzgldu na to co zechce zrobi Wielka
Brytania.
Rozgrywki
3 sierpnia doradca premiera Anglii, Wilson w rozmowie z amb. III Rzeszy H. von Dirksen
zaproponowa aby Niemcy wyraziy zgod na podpisanie deklaracji o nieagresji z Wielk
Brytani. Doda nastpnie, e wwczas rzd brytyjski cofnie gwarancje udzielone Polsce,
Grecji i Rumunii. W ten sposb Hitler dowiedzia si, e Anglia nie ma zamiaru wywizywa si
ze swoich zobowiza wobec Polski. Wilson otrzyma odpowiedz 20 sierpnia, byo ni
potwierdzenie poprzednich da oraz propozycja przygotowania wizyty H. Goringa w Angli na
23 sierpnia. Ta gra przestaa jednak bawi Hitlera w sytuacji wyjazdu min. Ribbentropa do
Moskwy, gdzie Niemcy znalazy podatniejszy grunt do rozgrabienia Europy. Z drugiej strony
premier i min. obrony naszego drugiego sojusznika, Francji, Daladier wysa 26 sierpnia list do
Hitlera w ktrym ofiarowa pomoc w wynegocjowaniu ukadu z Polsk. 19 sierpie 1939r
-Stalin do towarzyszy na posiedzeniu BP KC KPZR : Jeeli wyrazimy zgod na propozycje
Anglii i Francji, ktrych misje przebywaj wanie w Moskwie, i z nimi, a nie z Niemcami
podpiszemy ukad sojuszniczy, Hitler moe zrezygnowa z napaci na Polsk. Wwczas wojna
nie wybuchnie, bowiem Niemcy zaczn szuka jakiej ugody z Zachodem. Tymczasem dla
Zwizku Sowieckiego wojna jest konieczna i niezbdna, poniewa w warunkach pokojowych
bolszewizm nie jest w stanie opanowa krajw Zachodu( opublikowano po raz pierwszy w
"Die Welt", 23/07/96) Jednoczenie Stalin dogadywa si z Hitlerem; 19 sierpnia W. Mootow
podczas spotkania z niemieckim amb.Schulenburgiem przekaza mu projekt sowiecki paktu o
nieagresji. Nastpnego dnia telegram Hitlera do Stalina: Niemcy powracaj do linii
politycznej, ktra bya korzystna dla obu pastw w minionych stuleciach, zgadzam si na wasz
tekst paktu o nieagresji. 22 sierpnia przerwano rozmowy angielsko-rosyjskie, Hitler da lepsz
ofert Stalinowi i wygra. Mao znany jest fakt, e sekretarz ambasady niemieckiej w Moskwie
przekaza tre tajnego protokou przedstawicielowi ambasady USA, wkrtce poznali jego tre
Anglicy i Francuzi, tu naley szuka klucza do ich biernoci na pocztku wojny i oczekiwania
na wkroczenie do Polski Armii Czerwonej. 25 sierpnia zosta wreszcie podpisany ukad o
wzajemnej pomocy midzy Wielk Brytani a Polsk (Halifax kad nacisk wobec amb. E.
Raczyskiego o rozrnienie midzy Gdaskiem a terytorium Polski). Jednoczenie Hitler
otrzyma synny Raport o Niemocy od Mussoliniego, w ktrym ten ostatni wyznawa, e
wcale nie jest do ewentualnej wojny przygotowany. Brytyjczycy wiedzc o powyszym
spodziewali si, e Hitler musi ustpi. Rzeczywicie, Hitler odwoa atak na Polsk, ktry mia
nastpi nazajutrz. Owiadczy te, e zgadza si na rokowania i gwarancje midzynarodowe
pod warunkiem, e jednym z ich sygnatariuszy bdzie Rosja Sowiecka(!). Zada aby polski
penomocnik przyby nie pniej ni 30 sierpnia w poudnie (Beck przewidywa min. A. Romana

na t funkcj). 30 sierpnia o pnocy Ribbentrop odczyta brytyjskiemu amb. Hendersonowi 16

punktw (Henderson nalega na Becka, aby Polacy przystpili do rokowa podkrelajc, e
opinia publiczna wiata oczekuje tego). W odpowiedzi Beck poinformowa Ribbentropa, e
Polska rozwaa 16 punktw niemieckich. 31 sierpnia Mussolini wystpi z projektem
konferencji na temat sporu polsko-niemieckiego w sprawie korytarza i sporw terytorialnych.
Brytyjczycy zacierali rce zastrzegajc jedynie, e Gdask nie moe wrci do Rzeszy przed
rokowaniami. W niewdzicznej sytuacji by (z perspektywy czasu powszechnie krytykowany)
Wdz Naczelny marsz. E. Rydz-migy, ktremu dyplomacja polska zamiast pomc coraz
bardziej komplikowaa zadania obronnoci kraju. Wobec monachijskiej atmosfery obawiajc
si, eby Francuzi nie przyjli oferty pokojowej Hitlera po ewentualnym zajciu przez niego
Gdaska, Pomorza i Grnego Slska, zamiast wycofa si za linie Wisy (na korzystne pozycje
obronne), postanowi podj walk o ziemie zachodnie. Jak wida polski plan obronny by
cakowicie zdeterminowany realiami i efektami polityki zagranicznej.
Wojna i dziwna wojna
1 wrzenia 1939r. w wyniku niemieckiej agresji Anglia i Francja przekazay noty protestacyjne i
zagroziy wojn w wypadku gdyby Niemcy nie zgodziy si na wycofanie wojsk z Polski i nie
podjy rokowa. Noty te nie zawieray adnego terminu. Kiedy Niemcy zapytali czy noty maj
charakter ultymatywny odpowiedziano, e nie. Hitler umiecha si ze zrozumieniem,
ponownie wszystkich zaskoczy. Nastpnego dnia wieczorem gabinet brytyjski zwrci si z
propozycj do III Rzeszy, i jeeli Niemcy wycofaj si z Polski i przystpi do rokowa to rzd
brytyjski potraktuje jakby nic si nie zdarzyo i poprze rokowania. Jak uwaa znawca
problemu, historyk Anna Ciciaa (profesor historii w University of Kansas), bya to ostatnia
prba ratowania pokoju kosztem ofiary. Jednak w tym momencie zabraa gos angielska opinia
publiczna i opozycja (Churchill) w parlamencie. Rzd brytyjski wypowiedzia Niemcom
niechcian wojn, tak samo z ociganiem postpili Francuzi. Sprbujmy spojrze w jaki sposb
nasi sojusznicy postanowili wywiza si ze swoich sojuszniczych zobowiza wobec Polski.
Pozostawmy na boku kwesti poyczek finansowych i pomocy materiaowej w sprawie ktrych
rokowania szy bardzo opornie i ktre zostay tylko w niewielkim stopniu zrealizowane. Znajc
tre tajnego protokou midzy Ribbentropem a Mootowem, czekali na wejcie Armii
Czerwonej w granice Polski. Ju 12 sierpnia 1939r. sztaby Anglii i Francji uznay, e jedyn
form pomocy Polsce bdzie ofensywa powietrzna (odnone ukady podpisano w Warszawie w
czerwcu 1939r.). Nastpnie odwoano i to. Midzy Francj i Polsk istnia ukad z 19 maja
1939r. (Gamelin-Kasprzycki), ktry zakada, e w razie ataku Niemiec na Francj, Polska
niezwocznie zaatakuje Niemcy. W przypadku ataku na Polsk, Francja rozpocznie akcj na
ldzie i w powietrzu od zaraz, a 15 dnia od mobilizacji nastpi ofensywa generalna. W
rzeczywistoci tak Anglia, jak i Francja ustaliy wczeniej defensywn strategi z jednym
wyjtkiem: Francja zamierzaa zaatakowa Wochw w Libii. Oczywicie o swoim nowym
stanowisku nie powiadomiy one Becka. 12 wrzenia w Abbeville na spotkaniu Najwyszej
Rady sojuszniczej ustalono, e Polska musi wykrwawi si sama i adna pomoc nie bdzie jej
udzielona. Czynnik rosyjski by zbyt wielk niewiadom. Chciano Polakw zmusi do jak
najduszego oporu po to aby Francja moga zyska na czasie. Postanowiono to z
premedytacj nie majc zamiaru wywizywa si ze swoich zobowiza. Oczywicie polski
sojusznik daremnie wyczekujcy ofensywy francuskiej nic o tym nie wiedzia.
Oceny i dywagacje
Zacieke walki w Polsce zeray niemiecki sprzt pancerny angaujc wikszo ich si (ok.
70%), alianci nie bd mieli ju nigdy tak duej szansy aby skrci wojn. Za t
krtkowzroczno bd musieli drogo zapaci. Mamy popularne obrazy niemieckich zagonw
pancernych, ale armia niemiecka miaa na wyposaeniu ok.600 tys koni . Szacuje si, e
Niemcy w latach 1934-39r. wyday ok. $40 mld na zbrojenia, Polska ok. $ 1/2mld (tj. 80 razy
mniej!). Generalnie ujmujc Beck prowadzi polityk zagraniczn pastwa, ktrego pooenie
pomidzy wielkimi mocarstwami byo najwaniejszym problemem w caym okresie jego
istnienia. Co do Niemiec, to Beck nie by jedynym z wanych europejskich politykw ktrzy
wierzyli Hitlerowi. W towarzystwie tym odnajdujemy premiera Anglii Chamberlaina, Francji
Daladiera, Czechosowacji i wielu innych (chociaby towarzysz Stalin a do 22czerwca 1941).
Na marginesie krytykw Becka bdcych zwolennikami Parya, godzi si przypomnie i
Benesz bdc nad wyraz profrancuski pozostawiony by w godzinie prby bez adnych
nawet papierowych gwarancji francuskich. Jednak wydaje si, e szczeglnie tysicletnia
historia Polski interpretowana w kombinacji z wczesn geopolityk nie powinny Beckowi
pozwala na zaufanie do niemieckich ruchw nacjonalistycznych. Nieszczciem byo, e Beck
uwaajcy si za najlepszego spadkobierc politycznej myli Marszaka identyfikowa jego

wczeniejsze idee z wasnymi i nadawa im tak sam absolutn warto uwaajc, w

zmieniajcym si wiecie, siebie za polityka nieomylnego. Byskotliwe przemwienie z 5 maja
1939r. o honorze, w adnej mierze nie miao si do szybkiej ucieczki do Rumunii i opuszczenia
walczcych Polakw, ale jakie byo lepsze wyjcie? Czas pokaza, e Beck nie dopracowa
szczegw tranzytu rzdu polskiego ze stron rumusk, co i na nim si zemcio. Zarzuca
mu si arogancj w stosunku do krla Rumunw Karola II oraz e zbyt szybko zwolni
Rumunw z wypenienia sojuszniczych zobowiza. Patrzc oglnie: Niemcy rosy szybko w
si i przy rewolucyjnej, "rock star" dyplomacji Hitlera, oszoomiony zachd prbowa go
uspokoi, oswoi i skierowa na wschd, Hitler jednak porozumia si ze Stalinem. Ale zachd
nie mg zaakceptowa dynamizmu potgi Hitlera i wojny nie daoby si unikn. Polska bya
tylko geograficznie koniecznym epizodem tej wojny, tak dla Zachodu jak i dla Hitlera. Ciko
rozchorowalimy si w przecigu historii.
Karta rosyjska
W dyskusjach historykw, a nawet wojskowych II Rzeczpospolitej pojawia si opinia, e Beck
absolutnie nie rozegra karty rosyjskiej. Gdybanie w tej dziedzinie nie naley do
najatwiejszych. Niektrzy, wg. mnie, krtkowzrocznie ( szczeglnie wojskowi np. gen. T.
Kutrzeba) sugerowali dobrodziejstwo usztywnienia polskiej obrony kilkunastoma dywizjami
sowieckimi zarzucajc Beckowi niewykorzystanie tej potencjalnej moliwoci. Dzi przy caej
dostpnej wiedzy na temat natury sowieckiego systemu pachnie to wrcz polityczn
nekrologi. Wiemy, e skoczyoby si to "usztywnieniem" II Rzeczypospolitej i jej
braterskim rozbiorem tak jak si stao na pimie 23 sierpnia, a w materii nieco pniej.
Wydaje si, e Beck do dobrze zna kart rosyjsk i dlatego jej nie uy. Niech
potwierdzeniem powyszego bdzie jego wypowiedz tu po zawarciu ukadu z 31 lipca 1941r.
(Sikorski Majski), kiedy zrezygnowany byy sternik polskiej polityki zagranicznej rzek: "Ju
mnie wicej nie potrzebuj". Czy wiedzia wwczas, e Rzeczpospolita ju stracia swoj
niepodlego? To zaniedbanie odcinka sowieckiego, a waciwie upienie czujnoci i
niebezpieczestwa z tej strony wyjaniaj dopiero archiwa. U boku Becka dziaa sowiecki
szpieg ppk.Tadeusz Kobylaski, zaufany prezydenta Mocickiego (dyr. departamentu
wschodniego MSZ), ktry mia wgld w polityk wschodni ale i j ksztatowa.
Karta niemiecka
Beck nie mg sprzymierzy si z Hitlerem, kto powiedzia, e byby to sojusz midzy
godnym czowiekiem a kawakiem chleba. Odpowiedzi byby sojusz Anglii, Francji i Rosji ,
(pniej USA) i wojna. Trudno sobie wprost wyobrazi 30 polskich dywizji pod Moskw (bylimy
ju tam z Napoleonem, tym razem zgodzilimy si z T. Kociuszk, ktry Napoleonowi
odmwi), poza tym Hitler planowa pozostawienie na ziemiach polskich tylko 10 mln.
niewolnikw Rzeszy, reszcie fundowa wycieczk za Ural. Ewentualne uczestnictwo w pakcie
antykominternowskim z Hitlerem nie przeszoby przez gardo polskim elitom ktre 20 lat
wczeniej walczyy o niepodlego i jak zareagowaby na to koci katolicki?
Moliwe konsekwencje
Groza bierze, kiedy pomylimy co by z nami zrobi Stalin, kiedy karta wybranego (z Hitlerem)
mniejszego za odwrciaby si. Moe skoczyoby si na jakiej Republice Krakowskiej z
wdow po Feliksie Edmundowiczu Zofi Dzierysk jako prezydentem. Nie bylibymy ju
przedmiotem targw zwyciskich aliantw; pies z kulaw nog nie upomniaby si o polskich
faszystw. Przecie Stalin i tak nazywa onierzy AK faszystami(!). Nie wspomn o
ewentualnym losie polskich kobiet na trasie przejcia Armii Czerwonej. Rezultatem wyprawy
na Moskw byyby dotkliwe straty. Po klsce Niemcw w Rosji Stalin zacignby Polakw do
Armii Czerwonej; do tego do dzi budzilibymy si na post-faszystowskim kacu. Rozpatrujc
wariant porozumienia z Czechosowacj w 1938 r. przeciw Niemcom, w sojuszu z wojownicz
Francj i Angli, usztywnieni zostalibymy przez bratni armi sowieck. Tym, ktrzy
porwna chc sytuacj aliantw Hitlera (np. Wgry czy Rumunia) trzeba poleci atlas
geograficzny oraz zapoznanie si z niemieckimi stratami terytorialnymi na rzecz Polski w
wyniku Traktatu Wersalskiego (1919). Troch rozsdku. Ale Beck, przy swojej inteligencji mg
przewidzie, e udzielenie Polsce gwarancji przez Francj i Angli, w perspektywie odda Polsk
sowietom.
Beck mia racj
Trzeba zauway, e koncepcja J. Pisudskiego na temat dwch wrogw wzia si z pooenia
geopolitycznego jak i z naszych dowiadcze historycznych. Polacy dumni ze swojej
niepodlegoci, nie mieli zamiaru przelewa krwi za Hitlera przeciwko Sowietom, albo ze
Stalinem przeciwko Hitlerowi; przecie przez 20 lat byli niepodlegli. Beck w sensie
strategicznym mia racj. Polska z caym swoim obcieniem jako pastwo po przeszo 120

latach odrodzone, wybraa trudn drog aby pod koniec wojny stan (co prawda oszukana) w
obozie zwycizcw. Przez to bdc przedmiotem targw midzy zwyciskim wschodem a
zachodem, geopolitycznie w sowieckiej sferze wpyww, ucierpiaa wydaje si mniej, ni
gdyby przyja inn postaw w latach 1938-39
Koniec
Kiedy Beck zosta internowany w Rumunii, Niemcy wywierali ogromn presj aby go przekaza
Rzeszy, a przynajmniej nie wypuci. Rwnie rzd Sikorskiego i wszechwadny amb. L. Noel
robili wszystko, aby Beck nie wydosta si z Rumunii. Byy propozycje ucieczek: przez
ambasadora Turcji (Beck odmwi), o innym planie ucieczki poinformowaa polska sekcja BBC
zanim doszo do ucieczki. Ambasador USA TonyDrexel Biddle, nawet zaatwi Beckowi posad
na Uniwersytecie w Pensylwanii. Roosevelt (wg. Andrzeja Becka) chcia uy Becka z powodu
jego dowiadczenia w Lidze Narodw, do prac nad tworzeniem Narodw Zjednoczonych.
Wielko Becka polegaa na tym, e w przeciwiestwie do innych ministrw Europy,nie ugi
si przed Hitlerem (historyk Peter Raina), opniajc wybuch wojny spowodowa, e Polska
wesza do II wojny wiatowej nie izolowana, ale sprzymierzona z najwiksz potg Europy,
Angli (prof. Piotr Wandycz).Interesujcym rdem informacji na temat ostatnich lat Becka z
internowania w Rumunii jest Leopold Unger (polski yd ze Lwowa), ktry bdc koleg
Buby, pasierbicy ministra, zamieszka z Beckami, razem z okoo setk agentw ochrony.
Beck gra w bryda, budowa modele statkw, duo pali. Mwi Ungerowi, e bd nowe
granice, e Rosjanie nie wycofaj si z Polski, ale nastpnej wojny dugo nie bdzie, wydawao
te si, e bardziej kocha wojsko ni dyplomacj. Zmar na grulic 5 czerwca 1944 w wiosce
Stanesti, gdzie opiekowaa si nim ona Jadwiga w dwuizbowej lepiance bez kanalizacji. W
1991r. Andrzej Beck (syn z pierwszego maestwa, ktry przeszed przez Rumuni, Wochy,
Angli, USA, pod koniec wojny wstpi do Armii Polskiej na Zachodzie), przy pomocy min.
spraw zagr. K. Skubiszewskiego sprowadzi prochy ojca i pochowa na Cmentarzu Wojskowym
na Powzkach w Warszawie (obecny by b. sekretarz Becka, Ludwik ubieski).
Oceny kolegw
Pozwol sobie na zakoczenie przedstawi kilka "rdowych" wypowiedzi o sytuacji Polski w
1939r., jak i opinii o sterniku polskiej polityki zagranicznej:
Olgierd Terlecki, historyk (...) osoba Jzefa Becka niewtpliwie rzadkiego w Polsce
frankofoba, ktry od roku 1935, od mierci Pisudskiego, prowadzi polityk zagraniczn w
trybie waciwie dyktatorskim i ktry uzasadnion oporno wobec francuskich prb
zwasalowania Polski doprowadzi do aosnych wynaturze.
Raffaele Guariglia, amb. Woch w Paryu Pk.Beck ponosi najwiksz odpowiedzialno
za t przeraajc naiwno polityczno-wojskow na skutek ktrej Polska wolaa popa w
konflikt z oboma (a nie tylko z jednym) ze swoich najbliszych ssiadw(...). Polska zostaa
popchnita do samobjstwa, do czego ten nieszczsny i szlachetny kraj przejawia zreszt
szczegln skonno w swojej historii.
Galeazzo Ciano, min. spraw zagr. Woch (zi Mussoliniego). Polska w kadym
przypadku zapaci koszta konfliktu. S dwie moliwoci, albo Os zwyciy i wtedy Niemcy
wchon Polsk, albo Os zostanie pokonana i wtedy Polska stanie si jedn z prowincji
Midzynarodwki bolszewickiej.
Andrzej Ajnenkiel, historyk Styl Becka charakteryzowaa tajemniczo, unikanie jasnych
wypowiedzi, pozostawianie moliwoci manewru. Ten mody, liczcy 38 lat, wysoki mczyzna
mwicy kilkoma jzykami, w krtkim czasie uznany zosta za jednego z najbardziej liczcych
si w Europie dyplomatw. (...) Szczeglnie nieufni byli wobec niego dyplomaci francuscy,
ktrzy nie mogli mu wybaczy niekiedy brutalnie realizowanej linii Marszaka ukazywanie
Quai dOrsay, e Warszawa moe prowadzi niezalen polityk od Parya.
Roman Knoll, dyplomata (pisane na pocztku 1939 roku) Co do oceny przeszoci (...)
moemy stwierdzi, e przemiany niemieckie 1933 roku miay dla nas znaczenie poniekd
korzystne, poniewa zniechcay do Niemiec wwczas bardzo mocne i aktywne w Europie
mocarstwa zachodnie, odwracay od siebie finansjer ydowska, ktra przez lat pitnacie
odbudowywaa potg niemieck i wreszcie poniewa pooyy one kres naszym
prawowaniom si z Niemcami na rynku midzynarodowym jako e nowi szefowie niemieckiej
polityki narzucili swojej opinii publicznej przychylny do Polski ton, potrzebny im na czas
zaatwienia gdzie indziej innych spraw. (...) .
Micha Sokolnicki, Ambasador RP w Ankarze Jego postpowanie w sprawie Slska byo
politycznym bdem. Bdu tego nie usprawiedliwia przewiadczenie Becka, zreszt trafne, e
do wojny z powodu kryzysu sudeckiego nie dojdzie.

Leon Noel, ambasador Francji w Polsce Posiada znakomit pami (...) Znamienn jego
cech bya niezwyka finezja, wypywajca ze wiadomie pielgnowanej tendencji do
ukrywania myli. Pk Beck posiada niewtpliwie due uzdolnienia do dyplomacji i myl zawsze
czujn i yw, pomysowo, zaradno, wielkie opanowanie, gboko wpojon dyskrecj,
zamiowanie do niej: nerw pastwowy, jak go nazwa Richelieu, no i konsekwencj w dziaaniu.
Znajc go mona zrozumie, z caym uznaniem, e Pisudski tego wanie modego oficera
skierowa ku sprawom zagranicznym. By to grony partner. (...) Pk. Beck mgby by
prawdziwym mem stanu, gdyby tak nie lekceway dowiadcze przeszoci, ktrych sam
nie mia. Jak zbyt wielu mu wspczesnych, majcych okoo 20 lat w roku 1914, jak tylu
przywdcw (...) faszystowskich, ktrzy rwnie zbyt szybko doszli do wadzy i zaszczytw (...)
odznacza si tendencj do traktowania wszystkiego co dziao si poprzednio, za mao wane,
a dotychczasow sztuk rzdzenia jako bdc dopiero w kolebce.
Jacek K. Matysiak