FREUDOWSKA

METODA PSYCHOANALITYCZNA

(1904 [1903])

Specyficzna metoda psychoterapeutyczna, praktykowana przez Freuda i okrelana przeze mianem psychoanalizy", zrodzia si z tak zwanej metody katartycznej, o ktrej donosi on w opublikowanych w 1895 roku razem z Josephem
Breuerem Studien ber Hysterie. Terapia katartyczna zostaa wynaleziona przez
Breuera, ktry za jej pomoc okoo dziesi lat temu wyleczy histeryczn
pacjentk, zdobywajc przy tym wgld w patogenez jej symptomw. Dziki
osobistej zachcie skierowanej do przez Breuera, Freud przej t metod
i zastosowa j na wikszej liczbie chorych.
Metoda katartyczna zakada, e pacjent jest podatny na hipnoz, zasadza
si za na przechodzcym w hipnoz poszerzeniu wiadomoci. Celem stosowania tej metody jest usunicie symptomw chorobowych dochodzi do
tego w taki sposb, e lekarz kae pacjentowi przenie si wstecz w w stan
psychiczny, w ktrym dany symptom pojawi si po raz pierwszy. U wprowadzonego w stan hipnozy pacjenta pojawiaj si wwczas wspomnienia, myli
i impulsy, ktre dotychczas nie wystpoway w jego wiadomoci; kiedy chory
opowiada o tych procesach psychicznych relacji tej towarzyszyy przejawy gwatownego afektu symptom znika, zlikwidowana zostaa moliwo
jego powrotu. Owo regularnie powtarzajce si dowiadczenie obaj autorzy
w opublikowanej przez nich wsplnie pracy tumaczyli w taki sposb, e
symptom zajmuje miejsce stumionych, nie docierajcych do wiadomoci
procesw psychicznych, a zatem stanowi ich przeksztacenie (konwersj").
Skuteczno terapeutyczn tego postpowania obaj autorzy wyjaniali odprowadzeniem dotychczas niejako zaczopowanego" afektu zwizanego ze
stumion akcj psychiczn (odreagowanie"). Ten prosty schemat interwencji
terapeutycznej komplikuje si jednak prawie zawsze, okazuje si bowiem, e
w procesie powstawania symptomu udzia bierze nie jednostkowe (traumatyczne") wraenie, e najczciej mamy tu do czynienia z trudnym do ogarnicia szeregiem takich wrae.
A zatem gwna cecha charakterystyczna metody katartycznej cecha,
za spraw ktrej metoda ta diametralnie si rni od wszystkich innych metod
psychoterapeutycznych polega na tym, e w tym wypadku skuteczno terapeutyczna nie jest przenoszona na sugestywny zakaz wydany przez lekarza.
Stosujc t metod, spodziewamy si raczej, e symptomy znikn same z siebie, jeli ingerencji powoujcej si na pewne hipotezy na temat mechanizmu
psychicznego uda si tak pokierowa procesami psychicznymi, by przybray
one inny od dotychczasowego przebieg, ktry zakoczyo uformowanie symptomu.
O ile ju sama metoda katartyczna zrezygnowaa ze stosowania sugestii,
o tyle Freud zrobi nastpny krok naprzd i zrezygnowa ze stosowania hipnozy.

74

Technika terapii

Freud leczy obecnie swych pacjentw w taki sposb, e nie wywierajc na

nich adnych innych wpyww kae im wygodnie wycign si na
kozetce, podczas gdy on sam, dla nich niewidoczny, siedzi na krzele u
wezgowia. Freud nie wymaga rwnie od pacjentw zamykania oczu1,
unika dotykania pacjentw oraz stara si nie stosowa adnej procedury,
ktra mogaby przypomina hipnoz. Posiedzenie takowe przebiega
niczym rozmowa dwojga przytomnych osb: jedna z nich dba jednak o to,
by unika jakiegokolwiek wysiku mini, jakiegokolwiek wraenia
zmysowego, ktre mogoby zaburzy koncentracj uwagi na wasnej
aktywnoci psychicznej.
To, czy dana osoba moe zosta zahipnotyzowana, sprowadza si mimo
caej zrcznoci lekarza do dobrej lub zej woli pacjenta; wielu
neurotykw nie sposb wprowadzi w stan hipnozy za pomoc
jakiejkolwiek metody w ten sposb rezygnacja z hipnozy sprawia, i
metod t mona stosowa na niczym nie ograniczonej liczbie chorych. Z
drugiej strony zwizane to zostao rwnie z wyrzeczeniem si moliwoci
poszerzenia wiadomoci metody, za pomoc ktrej lekarz mg
dysponowa owym materiaem psychicznym skadajcym si ze
wspomnie i wyobrae pozwalajcych na przeksztacenie symptomw i
uwolnienie afektw. Gdyby nie dao si znale adnego zastpstwa tego
braku, nie sposb byoby te mwi o jakimkolwiek oddziaywaniu
terapeutycznym.
W peni zadowalajce zastpstwo tego znalaz Freud w postaci skojarze
chorego, to znaczy niechcianych, najczciej odczuwanych jako zaburzajce,
przeto w zwykych okolicznociach usuwanych myli, ktre zwyky
zaburza kontekst zamierzonego przedstawienia. Chcc zawadn tymi
skojarzeniami, Freud wzywa chorego, by zda si on na sw mow, tak jak
odbywa si to w trakcie rozmowy, gdy czowiek swobodnie plecie o tym
czy o tamtym". Freud zwraca choremu uwag, by zanim przejdzie do
szczegowego opowiadania swej historii choroby powiedzia wszystko,
co wpadnie mu do gowy, nawet jeli sam chory uwaa, e jest to
niewane, e nie jest to zwizane ze spraw, e jest to nonsens. Ale ze
szczeglnym naciskiem domaga si on od chorych, by nie omieszkali
poinformowa go o jakiejkolwiek myli czy jakimkolwiek skojarzeniu tylko
dlatego, e informacja takowa byaby dla nich czym wstydliwym czy
przykrym. Podejmujc wysiki majce na celu zebranie materiau
skadajcego si z innych poniechanych skojarze, Freud poczyni
obserwacje miarodajne dla caego jego ujcia. Ju w chwili, gdy chorzy
opowiadali sw histori choroby, mona byo dostrzec luki w pamici czy
to dlatego, e odnone zdarzenia istotnie ulegy zapomnieniu, czy to
dlatego, e zwizki chronologiczne zostay popltane, a zwizki przyczynowe zostay zerwane dawao to efekt doprawdy niepojty. C, nie znamy
jednak adnej historii choroby nerwicowej, w ktrej nie pojawiaaby si taka
1
Ale w Die Traumdeutung (dz. cyt; Gesammelte Werke, t. HIII; Studienausgabe, t. II, s. 121.
[Objanianie marze sennych (Dziea, t. I), dz. cyt., s. 103 Przyp- tum.]) Freud powiada, i
chory powinien zamkn oczy. [Przyp. wyd.]

Freudowska metoda psychoanalityczna (1904 [1903])

75

c/y inna amnezja. Kiedy zaczniemy naciska chorego, domagajc si ode, by

w wyniku uporczywej pracy uwagi wypeni te luki pamici, zauwaamy, i
wszystkie odnone skojarzenia s wypierane przez chorego, ktry posuguje
si w tym celu wszystkimi rodkami krytyki czyni to dopty, dopki on
sam nie poczuje wprost nieukontentowania pojawiajcego si w chwili, gdy
wspomnienie rzeczywicie daje o sobie zna. Z dowiadczenia tego Freud wysnu wniosek, i amnezje stanowi wynik pewnego zjawiska, ktre okreli on
mianem wyparcia Freud uzna, i zjawisko to motywowane jest uczuciami
przykroci, stwierdzajc, i siy psychiczne, ktre wprowadzaj wyparcie, wyczuwa w oporze wobec przywrcenia wspomnienia.
Czynnik oporu sta si jednym z fundamentw jego teorii. Skojarzenia
likwidowane pod najrniejszymi pretekstami (wyliczonymi przez powysz
formu) Freud postrzega jako zstpnych wypartych formacji psychicznych
(myli i pobudek), jako ich znieksztacenia, ktre pojawiy si za spraw oporu
przed reprodukcj.
Im wikszy opr, tym bardziej wydajne znieksztacenie. Na tym stosunku
niezamierzonych skojarze do wypartego materiau psychicznego polega ich
warto dla techniki terapeutycznej. Jeli znamy metod umoliwiajc dochodzenie od skojarze do wypartego, od znieksztace do znieksztaconego,
wwczas nawet bez pomocy hipnozy moemy udostpni wiadomoci to, co
wczeniej byo niewiadome w yciu psychicznym.
Na takim fundamencie Freud zbudowa sw sztuk objaniania sztuce
tej przypada w udziale zadanie polegajce na tym, by niejako z rudy niezamierzonych skojarze wydoby zawarto metali, ktrymi s tu wyparte myli.
Obiektami tej sztuki objaniania nie s jedynie skojarzenia chorego, lecz rwnie jego marzenia senne, ktre otwieraj najbardziej bezporedni dostp do
poznania niewiadomoci, jej niezamierzonych, nie kierujcych si adnymi
planami czynnoci (czynnoci symptomatyczne) oraz bdw wystpujcych
w jej sprawnociach w yciu codziennym (przejzyczenia, czynnoci pomykowe itd.). Freud jeszcze nie opublikowa pracy, w ktrej przedstawiby szczegy tej sztuki objaniania czy techniki przekadu. Na podstawie poczynionych
przez niego wzmianek, chodzi tu o szereg wyekstrahowanych z empirii regu ,
powiadajcych, w jaki sposb na podstawie skojarze naley rekonstruowa
materia niewiadomy, o wskazwki powiadajce, jak naley rozumie sytuacj, w ktrej skojarzenia pacjenta zawodz, a take o dowiadczenia w kwestii
najwaniejszych oporw typowych pojawiajcych si w trakcie prowadzonej
w ten sposb terapii. Opublikowan przez Freuda ksik pt. Die Traumdeutung2 rozumie naley jako zapowied takiego wprowadzenia do techniki.
Na podstawie tych wzmianek na temat techniki metody psychoanalitycznej
mona by wysnu wniosek, e jej odkrywca zada sobie zbdny wysiek i e
postpi niewaciwie, porzucajc niebyt skomplikowan metod hipnotyczn.
2
Dz. cyt; Gesammelte Werke, t. IIIII; Studienausgabe, t. II. [Objanianie marze sennych
{Dziea, t.1), dz. cyt. przyp. tum.] [Przyp. wyd.]

76

Technika terapii

Ale, z jednej strony, technika psychoanalizy jest znacznie atwiejsza w praktyce, jeli ju kto si tego nauczy, ni wydawaoby si na podstawie opisu,
z drugiej za, do celu nie prowadzi adna inna droga, tote droga nawet mozolna i tak jest najkrtsza. Hipnozie trzeba by zarzuci, i skrywa opr, a tym
samym nie pozwala lekarzowi wejrze w gr si psychicznych. Hipnoza nie likwiduje jednak oporu, lecz tylko schodzi mu z drogi, daje nam zatem niepene
jedynie informacje i pozwala odnie przelotne sukcesy.
Zadanie, jakie prbuje rozwiza metoda psychoanalityczna, mona by
uj w rnych formuach, wszystkie s jednak ekwiwalentne wzgldem siebie podug swej istoty. Mona powiedzie: zadanie terapii polega na likwidacji
amnezji. Gdy wszystkie luki w pamici zostan wypenione, gdy wszystkie
zagadkowe efekty ycia psychicznego zostan wyjanione, utrzymywanie si
cierpienia jest niemoliwie, nie mwic ju o powstawaniu nowego. Warunek
ten mona te uj inaczej: naley zawrci wszystkie wyparcia; stan psychiczny, jaki powstanie w wyniku tego, bdzie wwczas taki sam, wszystkie
amnezje zostan wypenione. Ale znacznie bardziej dalekosine jest inne ujcie: chodzi o to, by niewiadomo udostpni wiadomoci moliwe jest
to w wyniku przezwycienia oporw. Nie naley jednak przy tym zapomina,
e taki idealny stan nie wystpuje nawet w wypadku normalnego indywiduum, e zatem jedynie rzadko moemy znale si w stanie, w ktrym choby
w przyblieniu moglibymy tak bardzo posun si z terapi. Jak zdrowie
i choroba zasadniczo nie rni si od siebie, lecz zrnicowane s jedynie za
spraw ustalanej praktyczne granicy sumowania, tak rwnie nigdy nie obierzemy innego celu terapii, jak tylko uzdrowienie chorego, przywrcenie mu
zdolnoci do pracy i do radoci. W wypadku terapii niekompletnej czy w wypadku niekompletnego sukcesu osigamy przede wszystkim znaczn popraw
oglnego samopoczucia psychicznego, podczas gdy same symptomy mog
nadal si utrzymywa, nie majc ju dla chorego tak wielkiego znaczenia, nie
stygmatyzujc go jako chorego.
Metoda terapeutyczna pozostaje zatem identyczna pomijajc niewielkie
modyfikacje w odniesieniu do wszystkich obrazw symptomatycznych
tak rnorodnej histerii; to samo dotyczy rnych form nerwicy natrctw.
Nie mona tu jednak mwi o nieograniczonych moliwociach stosowania
tej metody. Natura metody psychoanalitycznej sprawia, e istniej wskazania
i przeciwwskazania dotyczce jej stosowania odnosi si to do terapeuty i do
obrazu choroby. Najkorzystniejsze, jeli chodzi o moliwoci stosowania psychoanalizy, s przypadki chronicznych psychonerwic, ktrym towarzysz nie
tak gwatowne czy grone symptomy, a zatem przede wszystkim wszelkie typy
nerwicy natrctw, myli i czynnoci natrtnych, przypadki histerii, w wypadku
ktrych gwn rol odgrywaj fobie i abulie, a take wszystkie somatyczne
przejawy histerii, o ile w tym wypadku na przykad w przypadku anoreksji
gwne zadanie lekarza nie polega na jak najszybszym usuniciu symptomw. Jeli chodzi o przypadki ostrej histerii, naley poczeka, a choroba
wejdzie w spokojniejsze stadium; we wszystkich przypadkach, w ktrych na

Freudowska metoda psychoanalityczna (1904 [1903])

77

czoo wysuwa si wyczerpanie nerwowe, naley unika stosowania metody

wymagajcej wysiku ze strony pacjenta, obiecujcej jedynie powolne sukcesy i nie mogcej przez jaki czas uwzgldnia dalszego utrzymywania si
symptomw.
Jeli chodzi o osob, ktra miaaby z korzyci stosowa psychoanaliz,
naleaoby stawia jej wiele wymaga. Po pierwsze, musi to by indywiduum
znajdujce si w normalnym stanie psychicznym; w wypadku, gdy mamy do
czynienia z histeri produkujc objawy spltania czy depresji melancholijnej,
i tak nie mona niczego zdziaa. Od czowieka praktykujcego analiz naleaoby wymaga jakiej dozy wrodzonej inteligencji i postawy etycznej; lekarz,
ktry ma do czynienia z osobami bezwartociowymi, niebawem poczuje, jak
traci cae zainteresowanie, a przecie to wanie ono sprawia, e jest on w
stanie zgbia ycie psychiczne chorego. Wyraziste wady charakterologiczne,
przejawy konstytucji zdegenerowanej, staj si w trakcie prowadzenia terapii
rdem oporw, ktrych niepodobna wrcz przezwyciy. W tej wanie
mierze konstytucja indywiduum stanowi tak w ogle granic podatnoci na
leczenie psychoterapeutyczne. Rwnie fakt, e dane indywiduum dobiega
pidziesitki, stanowi niekorzystn okoliczno dla stosowania psychoanalizy, albowiem nie sposb poradzi sobie wwczas z ca mas materiau psychicznego: czas, jaki naleaoby powici na prowadzenie terapii, wydaje si
zbyt dugi, zdolno zawracania procesw psychicznych z wolna pada ofiar
paraliu.
Mimo wszystkich tych ogranicze liczba osb nadajcych si do poddania
ich psychoanalizie jest nadzwyczaj dua, Freud twierdzi za, e psychoanaliza
pozwala nam w bardzo powany sposb poszerzy nasze umiejtnoci psychoterapeutyczne. Mwic o skutecznej terapii, Freud uwaa, e naleaoby
zarezerwowa na ni wystarczajco duo czasu od p roku do trzech lat;
Freud informuje jednak, e w zwizku z okolicznociami, ktrych natur atwo odgadn, najczciej by on w stanie wyprbowa sw metod jedynie
na podstawie bardzo skomplikowanych przypadkw, chorych ju od lat, osb
cakowicie niezdolnych do pracy, indywiduw, ktre udzone wszelkimi rodzajami terapii poszukiway w nim oraz w jego przez tak wielu kwestionowanej metodzie ostatniej deski ratunku. W wypadku lejszych schorze czas
trwania terapii mona byo powanie skrci, mona byo rwnie uzyska
nadzwyczaj wielk korzy w postaci prewencji.