You are on page 1of 47

KTYRA

ARC
ii BYDOWICWO
MIESICZNIK

ILUSTROWANY

SIERPIE 1925
ROK 1.

W A R S Z A W A

ZAKADY GRAFICZNE B. WIERZBICKI I SKA, WARSZAWA, CHMIELNA i.

OD REDAKCJI.
Warszawa stolica Polski nie posiada ani jednego pisma, powiconego
sprawom architektury i budownictwa,
Wiadomoci w te) dziedzinie czerpalimy dotychczas z krakowskiego czasopisma
Architekt*, ktry od lat 20 rozwija si pomylnie, dziki wielce zasuonej pracy
obywatelskiej prof. W. Ekielskiego.
Wobec jednak ustpienia p, Ekielskiego ze stanowiska kierownika i naczelnego
redaktora i wobec koniecznoci istnienia takiego pisma w stolicy Polski, Zjazd Delegacy]
Architektw Polskich z udziaem przedstawicieli K Architektw

w listopadzie r. ub.

w Krakowie powzi jednomyln uchwa,, zobowizujc Warszawskie Koo Architektw do zorganizowania nowego wydawnictwa

architektonicznego w

Warszawie,

ktrego zadaniem byoby suenie sprawom architektury w Polsce,


Grono architektw z Warszawy, Krakowa, Lwowa, Poznania i Wilna podjo
si tej trudnej pracy w nadziei uzyskania yczliwego poparcia dla swych usiowa
i zamierze, zwaszcza ze strony wszystkich Kolegw^Architektw.
Wydawnictwo nasze obejmowa bdzie sprawy architektury wspczesnej i za=
bytkowej, regulacji miast i osiedli, sztuki zdobniczej, zwizanej z architektur, a take
budownictwa wraz z caym dziaem techniczno^konstrukcyjnym.
W celu staego informowania czytelnikw pisma o ruchu i yciu budowlanem
w innych pastwach, wydawnictwo

nasze podawa bdzie reprodukcje i streszczenia

z zagranicznych czasopism architektonicznych.


Nagromadzona ilo rozstrzyganych obecnie i oczekujcych rozwizania, ywotnych
i palcych zagadnie w dziedzinie architektury i budownictwa w Polsce zmusza i wzywa architektw do publicznego wystpienia z opinj i rad fachow, tetnbardziej, e
zbyt wiele spraw architektonicznych rozwaa si bez udziau i opinji si fachowych.
Wydawnictwo

nasze pragnie te nawiza cilejszy

kontakt midzy

wiatem

architektw i pras codzienn, od ktrej yczliwego traktowania biecych zagadnie


architektonicznych w duym stopniu uzalenione jest spopularyzowanie idei racjonaU
nego budownictwa w stolicy i w Polsce.

Potny i wci wzrastajcy rozwj techniki, dzisiejszej,


ktra ma. za podstaw: celowo, uyteczno, konstru^
kej i ekonomizacj materjau,.'wywiera przemony wpyw
na ksztaftowanie si nowoczesnych "Budowli.
Architektura sztuka, opierajca si na bezwadnoci
mas, pa rwnowadze i. harmonji, kojarzy si z technik,,
majc za cel wprowadzenie masy wTuch. , .
, .Std wpyw. dynamiki, mechanicznej na statyk archi=
tektoniczn: dno do podkrelenia linijnoci z uszczerb=
kiem _ dla paszczyzny, zanik tendencyj zdobniczych,
a^ natomiast uzewntrznianie w masach bryy poziomego
lub pionowego ukadu wewntrznego.
Technika, jako wyraz racjonalizmu nowoczesnych spo=
eczestw, wyciska swe pitno i na architekturze.
Architekt z poety i marzyciela staje si intelektualist^
konstruktorem.
Byo tak i dawniej. Architektura egipska, grecka, go=
tycka bya sztuk matematyko wdarty stw.
. .
Pikno w architekturze, jako pojcie sztuki dla sztuki,
podporzdkowuje si dzisiaj powyszym nakazom.
Hasa i wyraz architektury wspczesnej, to nie po=
garda dla przeszoci myli architektonicznej i nie miotanie
gromw na nowoczesne jej wysiki, lecz szczero, celo=
wo i twrczo poczyna architekta=inyniera.

-- ""

K.J.

"".":"

' " *'.

ARCH. TADEUSZ TOWISKI.

PROJEKT GIMNAZJUM PASTWOWEGO IM. STEFANA BATOREGO.

GIMNAZJUM PASTWOWE IM. STEFANA BATOREGO W WARSZAWIE


Jeeli chodzi o twrczy wysiek w dziedzinie za=
gadnie nowoczesnej architektury to wty doro*
bek naszego budownictwa w cikim okresie powo=
jennym posiada bdzie dla przyszych pokole nie=
wtpliwie charakterystyczn i b. ciekaw cech, e
dotyczy nieomal wycznie budownictwa szkolnego.
Zdawaby si mogo, e wfanie w Polsce, tak iszczonej nawa wojenn, przedewszystkiem kwestja
mieszkaniowa przysporzy architekturze nowoczesnej
widocznych ladw myli twrczej i suy bdzie, jak
, to ma obecnie miejsce na zachodzie, rdem inwencji
i eksperymentw nowatorskich/ tymczasem naodwrt
potny ruch budowlano=mieszkaniowy w innych
pastwach, zasilajcy ca wspczesn literatur fa=
chowa, u nas nie znalaz dotd powanego ujcia,
zrozumienia i wprowadzenia w czyn.
Przyczyn, e wanie budownictwo szkolne w mo=
demnaszem pastwie" zdoao pierwsze stworzy je*
den z gwnych orodkw twrczych szeregu naj=

zdolniejszych architektw-przypisa naley w znacz=


nej mierze celowej i programowo zorganizowanej
pracy Wydziau Budownictwa Szkolnego Min. W.
R. i Ow. Ptibl:, Ktry,' pomimo niekorzystnych wa=
runkw finansowych, posiada dzisiaj szereg zrealizo^
wanych, a ponadto wielk ilo gotowych projektw
szk ~ ilustrujcych zamierzenia i istot nowocze=
snego szkolnictwa w Polsce.
Wznoszone lub gotowe dotd gmachy szkolne
nale do typu szk powszechnych oraz zawo*
d owych.
Pierwsz b. ciekaw prb ujcia w koncepcj
architektoniczn programu dla szk rednich jest
gmach gimnazjum im. Stefana Batorego w Warsza=
wie przy ul. Myljw||ckiej, zaprojektowany i wyko=
nany przez arch. Prof. Tad. Towiskiego.
Sposb usytuowania gmachu na tle zieleni w oto=
czeniu trawnikw i drzew z boiskiem i ogrodem
wskazuje przedewszystkiem, e gmach szkoy nie po=

winien, jak dotychczas u nas, suy wycznie ce=


lom naukowym, ale rwnie F wymaganiom ~zcfro=
wotnym oraz rozwojowi fizycznemu,
Rzut szkoy o zaoeniu czworoktnem z dzie=
dzicem w rodku odpowiednio do potrzeb owie=
tlenia mieci w skrzydach od zachodu i wschodu
klasy normalne, ku pnocy pracownie, za ku po^
udniowi aul z piknym widokiem na park So=
bieskiego.
Stworzenie wewntrznego dziedzica o wymia=
rach 27 X 33 mtr. posiada poza wdziczn myl
architektoniczn i drug dodatni stron, a mianowicie, e wiryda taki suy moe dla ruchu modzie=
y wrazie ostrych wiatrw na boisku.
W gmachu o 3 kondygnacjach znajduj si w su=
terenach szatiiie^Jadalnie, kuchnia, pywalnia, ko=
townia,- \v przyziemiu sala gimnastyczna, sala.ro*
bt rcznych i klasy,- na pitrze, poza klasami

mieci si aula oraz pracownie chemji, fizyki i przy*


rody.
Spokojna, o wyrazie monumentalnym archite=
ktura, ujta w formach najprostszych, posiada wy=
bitne pitno gmachu szkolnego. Wntrza s opra=
cowane starannie i przystosowane do najnowszych
potrzeb szkolnych.
Wobec znacznej iloci izb szkolnych, skadw,
jak rwnie z uwagi na wielko szatni i jadalni, na
wymiary pracowni, okaza aul^wtpi. .naley,
czx, gpstwa... polskie sta .bdzie na wznoszenie
w przyszoci tak szeroko zakrojonych gmachw
gimnazjalnych.
W kadym razie gmach gimnazjum im. Stefana
Batorego jest eksperymentem o przemylanej kon=
cepcji, w doskonale skomponowanej i interesujcej
szacie architektonicznej.
Jerzy Beiff.

ARCH. TADEUSZ TOWISKI.


PLAN ZABUDOWY GIMNAZJUM IM. STEFANA BATOREGO W WARSZAWIE,

WIDOK OGLNY

WIDOK OD ULICY.
ARCH. TAD. TOW1SKI.

GIMNAZJUM IM, STEFANA BATOREGO W WARSZAWIE.

FRAGMENT FASADY OD STRONY ZACHODNIEJ.

ARCH. TADEUSZ TOWINSKI,

GIMNAZJUM IM. STEFANA BATOREGO W WARSZAWIE,

KORYTARZE W PRZYZIEMIU,

WESTYBUL PRZY AULI.


ARCH. TADEUSZ TOWISKI.

GIMNAZJUM IM, STEFANA BATOREGO W WARSZAWIE.

DOM ERICSSON" PRZY AL. UJAZDOWSKICH W WARSZAWIE.

ARCH. MARJAN LALEWICZ.

SZCZEG BOCZNEGO RYZALITU


ARCH. CZESAW PRZYBYLSKI.

MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH PRZY UL. NOWOWIEJSKIEJ W WARSZAWIE.

O PLANACH REGULACYJNYCH MIAST I OSIEDLI.


dowlane dla gmin miejskich, z r. 1889 dla znaczniejszych miejscowoci, oraz nowel z 1907 r. zobowi=
zano Wydziay Powiatowe do 2=ch lat od wejcia
w ycie ustawy przedoy Wydziaowi Krajowemu
do ostatecznego zatwierdzenia plan regulacyjny gmi*
ny na jej koszt sporzdzi si majcy. W razie zni*
szczeni gminy lub jej czci przez pour, obowizany
bdzie Wydzia Powiatowy przystpi w cigu 8=iu
dni do sporzdzenia, wzgldnie rewizji planu regua*
cyjnego gminy.
Nawet ustawa budowlana dla miasteczek i wsi
z 1889 r. w brzmieniu noweli z r. 1907 poleca Wy*
dziaowi Powiatowemu, w ra2ie zniszczenia maej
miejscowoci, lub znaczniejszej czci, bezzwoczne
zbadanie zniszczonej przestrzeni, a nastpnie zar*
dzenie odbudowy .na podstawie planu regulacyjnego
1 jedynie na podstawie tego planu mona wyda po*
zwolenie na budow.
Rwnie nie zapomniay ustawy o zdrojowiskach
i stacjach klimatycznych, polecajc sporzdzenie pla*
nu regulacyjnego, ktry winien by podstaw dla
wydawania konsensw budowlanych. Niestety, jednak mimo tych nakazw regulacyjnych, zalewie
nieznaczna liczba miast Krlestwa i Galicji posiadaa
przed wojn omawiane plany regulacyjne. Przytem
i te plany, ktre byy przed wojn obowizujce,
w przewanej czci nie odpowiaday nowoczesnym
pojciom gruntownej ju dzisiaj wiedzy budowy
miast*. Nie dotyczy to naturalnie dawnych poU
skich planw regulacyjnych, specjalnie w Krlestwie,
ktre posiaday ostajce si czasowi, powane war*
toci urbanistyczne.
Wobec tego przyj moemy, i ziemic^^jiolskie
w Krlestwie i Galicji stay przed wojn wobec nie*
rozwizanego zadania ksztatowania miast nowych na
podstawie planw regulacyjnych.
Potrzebne ju w czasach normalnych plany re*
gulacyjne, czyli zabudowy, stay si niezbdne dla
osiedli naszych po zniszczeniu wojennem oraz
w okresie kryzysu mieszkaniowego, ktry zmusi mia*
sta nasze przy pomylniejszych gospodarczych kon*
junkturach do znacznego rozwoju budowlanego. Za*
razem zaznaczy naley, i czas obecny stawia inne,
anieli przed wojn, zadania, ktre winny by roz*
wizane przez plany zabudowy.
Wobec braku planw zabudowy, oraz wobec
koniecznoci racjonalnej odbudowy zniszczonych

Zniszczenie naszych osiedli podczas wojny i ko=


nieczno odbudowy kraju zmusiy do skierowa*
nia uwagi sfer fachowych, jak i poniekd caego ogu,
na potrzeby i braki naszych wsi, miasteczek i miast.
Odbudowa kraju data zarazem naszej epoce mono
poprawy niekorzystnych warunkw naszych osiedli.
Gdy z gruzw miay powsta cae osiedla, moliw
bya gruntowna poprawa ich wad przez celow od=
budow.
Poza odbudow konieczno stworzenia ogrom*
nej liczby brakujcych mieszka wyrosa do drugie=
go budowlanego i zasadniczego zadania doby powo=
jennej.
Przez pryzmat tych dwch zada zrozumiana zo=
staa u nas w okresie wojny kwestja budowy miast
i wogle
zagadnienia
urbanistyczne.
Vv
g
g
y
ScP9

wicona powyszym zagadnieniom, ^powstaa u nas


w tym okresie, wyjania, a nawet przyzna naley,
soppularyzowal.idee urbanistyBz"ri'e""Zi;OziimTSem jest
obecnie, i wznowiona dziaalno budowlana i spo=
dziewany rozwj miast naszych winien,, by ujty
w racjonalne ramy i otrzyma kierunek, podany
dla ogu. Zrozumiano rwnie, i ramami temi
s plany odbudowy. Zdawaoby si, i obecnie zby=
tecznem jest uzasadnianie potrzeby planw zabudowy
dla naszych miast i miasteczek. Niestety, miasta
nasze naog tych planw jeszcze nie posiadaj
i przewanie zarzdy miast niezbyt energicznie bior
si do ich wykonania, mimo obowizujcego w tym
wzgldzie ustawodawstwa. Ju dawne polskie projekty budowlane przewidyway konieczno planw
zabudowy, zwanych regulacyjnemi. Wedug przepi*
sw administracyjnych Krlestwa Polskiego:
Kade miasto powinno mie plan regulacyjny
ulic i placw w jego obrbie znajdujcych si. We=
dug tego planu wznoszone by powinny w linjach
regulacyjnych wszelkie domy i budowle w miecie*,
a w szczeglnoci w myl Przepisw oglnych po=
licji budowlanej dla miast w Krlestwie Polskiem
z 1820 r.. W roku 1848 Rada Administracyjna
rwnie nakazaa przygotowanie planw wszelkich
miast.
Tak samo w b. zaborze^austrjackim uznano
wano planw regulacyjnych, nakazujc w usta*
wach budowlanych stosowanie dziaalnoci budowla*
nej do oglnego planu regulacyjnego caego miasta.
Ustawami z roku 1882, zawierajcemi przepisy bu-

18

przez wojn naszych miast i miasteczek, powstaway


ju w czasie wojny usiowania, dce do zorganizowa
nia sprawy regulacji miejscowoci.
W roku i9i5if<iigowstaje we Lwowie w Wydziale
Krajowym Biuro regulacji i odbudowy zniszczo=
nych miejscowoci*, w ktrem miaem sposobno
wspdziaa. Wymienione biuro wykonao cay
szereg wyczerpujcych. planw zabudowy zniszczo=
nych miejscowoci. Jednak, wobec ogromu znisz*
czenia osiedli w Galicji, zamiar biura nie odpowia*
da olbrzymim potrzebom kraju.
Na ziemiach Krlestwa Gwny komitet ratun=
kowy w Lublinie* powoa do ycia w r. 1917 Wy=
dzia Budowlany, ktry, w zrozumieniu potrzeby ce=
lowej odbudowy zniszczonych miejscowoci, zorga=
nizowa przeprowadzenie pomiarw szeregu miaste=
czek i rozpocz wykonanie planw zabudowy kilku
osiedli.*)
Dla dopenienia obrazu dziaalnoci w sprawach
regulacyjnych w czasie wojny, wspomnie naley
0 dziaalnoci ustawodawczej. Ot w czasie oku=
pacji niemieckiej w Krlestwie, wydane zostao Roz=
porzdzenie dotyczce sporzdzania planw zabudo=
wy z dn. 29 listopada 1917 r..
Rozporzdzenie owo po raz pierwszy normuje
wyczerpujco sposb sporzdzania planw zabudo=
wy oraz ustala konsekwencje, wynikajce z za=
twierdzonego planu, Powysze rozporzdzenie zo=
stao uzupenione oklnikiem wadz niemieckich,
rozesanym do wszystkich wczesnych prezyden=
tw policji. Stanowi ono w skrceniu cay tra=
ktat regulacyjny i odznacza si penem zrozumienia
ujciem wanoci regulacji osiedli oraz wyczerpuj^
cem przedstawieniem problemu, zawiera rwnie wska^
zwki, jak i kiedy naley stosowa przymus regulacyjny.
Na podstawie tego rozporzdzenia wydany zo=
sta w czasie wojny przymus regulacyjny dla odzi
1 jej okolicznych miast, a take owemu rozporzdze
niu zawdzicza Warszawa rozpoczcie prac okoo
wykonania planu zabudowy miasta.**) Pozatem wadze
niemieckie dokonay pomiarw szeregu miast, z kt=
rych, niestety, tylko kilka uratowano, jak np. miasta
Przasnysza, Ostroki oraz projekt zabudowy tego
miasta i in.

*> Autor niniejszego artykuu pomin najpowaniejsz placwk: Wydzia budowlany Rady Gwnej Opiekuczej w Warszawie, i Centr. Komit.^ Obywatelskiego. Zasug tego Wydziau
by konkurs na rozplanowanie i regulacj Kalisza, zburzonego
prze Niemcw. <przyp, red).
**) Dla cisoci naley zaznaczy, e pierwsze szkice
i studja do regulacji Warszawy byy wykp.nan.e jeszcze za czasw,
rosyjskich, przez architektw Polakw. <przyp. red.).

Z chwil utworzenia Pastwa Polskiego, podejmo^


wano w dalszym cigu usiowania w kierunku racjo=
nalnego ujcia rozwoju naszych miast.
Z utworzeniem Ministerstwa Robt Publicznych,
do Sekcji Budowlanej przesza dziaalno wspomnia=
nego Wydziau Budowlanego Gwnego Komitetu
Ratunkowego w Lublinie. Wobec wanoci spraw
regulacyjnych, ktre nie mogy nalee nieorganicznie
do Wydziaw, majcych inne, naczelne cele, powsta w r, 1919 w wczesnej Sekcji Budowlanej M.
R. P. osobny Wydzia, powicony tym sprawom,
kierownictwo powierzono
podpisanemu.
Rzd Polski wykaza pene zrozumienie zagadnie
regulacji naszych osiedli. Po krtkim bowiem okre=
sie doranej ze strony Rzdu dziaalnoci regulacyj=
nej dla zniszczonych miejscowoci, uj on kwestje
urbanistyczne na podstawie caoci spraw komunal=
nych. Caoksztat budownictwa komunalnego i pry^
watnego, caa technika komunalna: drogi, kanalizacje,
wodocigi, sprawy terenowe, scalania i wywaszcze=
nia oraz osiedleczo=mieszkaniowezostaj ujmowa=
ne na podstawie planw zabudowania i zasad racjo=
nalnej rozbudowy osiedli. Wobec powyszego, Mi=
nisterstwo Robt Publicznych dyo w interesie
miast do posiadania przez nie planw zabudowania.
Widzc, i same paragrafy ustawowe, ktre
obowizuj miasta do wykonywania tych planw,
dla braku rodkw materjalnych nie dadz po=
danego rezultatu, ^M.R.P. przyszo miastom z pomoc,
wydatnie finansujc wykonanie planw pomiarowych
i regulacyjnych, Jub te w razie koniecznej potrzeby
wykonywujc je we wasnym zarzdzie. W ten
sposb M. R. P. zorganizowao cznie z podlegemi
Dyrekcjami pomiary okoo 90 miast i wykonao 38
planw zabudowania, wzgldnie wikszych fragmen=
tw regulacyjnych, oraz dopomogo caemu szerego=
wi miast do wykonania tyche planw. O wysokim
poziomie prac regulacyjnych, wykonanych przez M.
R. P., wiadczy fakt, i znaczn liczb tych prac,
po ich odpowiedniem zakwalifikowaniu wystawio=
no. na wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryu.
Po tej koniecznej, doranej pomocy, regulacyjnej
M. R. P. nie wykonywa obecnie planw zabudowy,
lecz w miar monoci organizuje i pomaga w wy=
konaniu poszczeglnym zarzdom miast.
Poza t bezporedni realn dziaalnoci technik
czn M. R. P. uznao, i niezbdne jest zarazem usta=
wowe ujcie spraw regulacyjnych. Przyzna bowiem
naley, i, poza ustawowemi nakazami o posiadaniu
planw regulacyjnych, ustawodawstwo regulacyjne
jest niewystarczajce. Temu te naley przypisa
w wielkiej mierze nieskuteczno samych nakazw.

i pobudzi ona zarzdy miast naszych do intensy*


wniejszego zajcia si przygotowaniem dla miast pla*
nw zabudowy. Wszelkie bowiem obecne konie*
cznoci rozwojowe miast zmuszaj do wykonania tych
planw: skanalizowanie miast Krlestwa niemoli=
wem jest bez planw pomiarowych i zabudowania.
Realizacja caego szeregu ustaw dobroczynnych dla
miast moliwa jest obecnie jedynie na podstawie
planw zabudowania, chociaby wymieni ustaw
roln i ostatni ustaw o rozbudowie miast. Tak=
samo rozwizanie kwestji mieszkaniowej jest niemo=
liwe bez szerokiego programu budowlanego, nakrelonego planami zabudowy.

Brak prawnych podstaw realizowania planw spra=


wia, i Byy one czsto w swych zasadniczych pod=
stawach trudne do urzeczywistnienia.
Ot w wyniku kilkuletniej pracy w M. R. P. dobiega koca prawdopodobnie ostatnia redakcja ogl*
nej ustawy budowlanej, w ktrej zasadniczym roz=
dziaem" bdzie regulacja osiedli. Pierwszy raz w usta*
wach naszych s tu wyczerpujco ujte kwstje planw zabudowania, przeksztacenia dziaek wadliwie
zabudowanych <asanacja), parcelacja terenw budo*
wlanych, oraz scalanie dziaek budowlanych. =
cznie z opracowa si majc, jednolit ustaw wy*
waszczajc moliwa bdzie na podstawie powy*
szej ustawy budowlanej realizacja nawet najbardziej
skomplikowanych zagadnie urbanistycznych.
Inicjatywa M. R. P. w sprawie racjonalnego uj*
cia rozwoju miast naszych jest potnym bodcem
dla pracy urbanistycznej w Polsce. Mamy nadziej,

Problemy urbanistyczne osiedli naszych s ko*


niecznoci obecnej doby i mam nadziej, i konie*
czno ta zostanie przez zarzdy miast naleycie zro*
zumiana i rozwizana pomylnie.
In. arch. Roman 'Tefisfu.

KONKURS NA GMACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE.


Warszawie ma przyby gmach o znaczeniu do*
szych prac dowioda wysokiego poziomu twrczoci
niosem ginach Muzeum Narodowego jako pier*
architektonicznej w Polsce,
wszy z pawilonw Wielkich Muzew Pastwowych,
Rezultat konkursu ujawni szereg wanych po*
Spoeczestwo czekao na
stulatw, ktrych uwzgldnieten gmach 130 lat, bo od chwili
nie wydaje si nam koniecznem
uwiadomienia sobie potrzeby
przy budowie gmachu takiej
tego rodzaju gmachu, ktry
doniosoci, jak Muzeum Na*
byby wznis krl Stanisaw
rodowezwaszcza w niezwy*
August, gdyby duej panowa
kych warunkach terenowych,
i mg urzeczywistnia swe
jak to ma miejsce w obecnym
dodatnie manjactwa kultu*
wypadku z placem, przeznaralno^artystyczne.
czonym pod budow midzy
Alej 3=go Maja a alej, pro*
Wreszcie powoano w r. ig24
jektowan na Skarpie*, Te*
Komitet Wykonawczy wznie*
ren ten, przylegajc do szeregu
sieni gmachu i Komitet ten spo=
posesyj ulicy Nowy wiat, t. j .
wodowa ogoszenie konkursu
ssiadujc z ich tyami, fatal*
za porednictwem Koa Archi*
nie zabudowanemi, zmusza do
tektw w Warszawie.
radykalnej regulacji. Na gra*
Za podstaw do programu
nicy tych posesyj i terenw
konkursu posuy gboko prze=
wolnych naleaoby przepro*
mylany i szeroko zakrojony
wadzi ulic, czc rwno*
program obecnego Dyrektora
legie do ul. Nowy wiat,
Muzeum Wojska p. PukoAlej 3=go Maja z ul, Ksi=
wnika Bronisawa Gembarzewc.
Cay pozostay teren
skiego.
powinien
by zgry rozpla*
Konkurs rozstrzygnito w
nowany
wedug
jednolitego
grudniu 1924 r. Ilo nadesa*
ARCH. MARJAN NIKODEMOWICZ.
programu budowlanego, z na*
PLAN SYTUACYJNY MUZEUM NARODOWEGO.
nycn prac (.6), biorc w tej
leytem uwydatnieniem zasa*
liczbie prac~zbiorow, wyka*
zaa wielkie zainteresowanie konkursem, nie baczc
dniczego zamierzenia budowlanego, to jest gmachu
na bardzo niskie nagrody za jako powy*
Muzeum Narodowego.
20

ARCHITEKT
MARJAN
NIKODEMOWICZ

-pj

D D D O p p tif^n n n c o n n.n

[LWW).

PROJEKT Nr 3.

21

ar tuf

inin

__flJLflJLfl_fl_flJ_fl_fl

I
I

t
I

TT'

t:

TT

-H

ARCHITEKCI: HIPOLIT RUTKOWSKI I MAKSYMILJAN GOLDBERG.

1 .

i f !
i
i,
j t

-i >

PROJEKT Nr. 20.


22

ARCHITEKCI: MAKSYMILJAN GOLDBERG I HIPOLIT RUTKOWSKI.

PLAN SYTUACYJNY DO PROJEKTU Nr. 20.

PROJEKT Nr. 21.

PLAN SYTUAGYJNY DO PROJEKTU Nr. 21

A
o

o__,....B...

a.i

D
ARCHITEKCI:
BOLESAW URKOWSKI,
JADWIGA DOBRZYSKA,
STEFAN SIENNICKI,

PROJEKT Nr. 35.

ARCHITEKCI: JERZY MULLER I MARCIN WEINFELDT.

PROJEKT Nr. 28,

20

nnnnnnnnnnnnnnnnnnni

QQ O

fl 11

r'-r

-i-j--l
.... _ _

,-J

|nr.Br iriuj IFfrl' n llUflT

m\

Kt " l i

in 11

:.rJ

' 11

PROJEKT Nr. 26.

ARCHITEKT JERZY STACHIEWICZ.

K i .. i .

-i

PLAN SYTUACYJNY DO PROJEKTU Nr. 28.

PLAN SYTUACYJNY DO PROJEKTU Nr. 26.

ARCHITEKT JAN BAGIESKI (LWW).

PROJEKT Nr, 7.

Nie mniej wanym czynnikiem w wyborze spo=


Drugi wzgld przewaa w wikszoci prac kon=
sobu zabudowy terenu jest widok na t dzielnic
kursowych, cho i pierwszy mia wybitnego przed=
z nowego wiaduktu kolejowego i wiaduktu od mo=
stawiciela szczeglniej w projekcie Nr. 22 <prof. Cze=
stu Poniatowskiego.
Czofo zabudowy alei na
sawa Przybylskiego), w ktrym od wejcia gwne^
Skarpie* winno tworzy kompo^
go przy Skarpie ukad wntrz
zycj architektoniczn o charai=
gmachu stopniowo wykazywa
terze monumentalnym, jednolitym.
coraz to wiksz monumental=
Nie mylimy bynajmniej o symeno, przechodzc w pewnym
trji akademickiej: mamy na uwa=
kocowym momencie w potn
dze rwnowag architektoniczn
kopu, z ktrej przechodzi si
i harmonj ogln majcych po^
jakby do punktu kulminacyjne^
wsta gmachw czoowych i wzno*
go otwartego wielkiego dzie*
szcych si bry architektom*
dzica z podcieniami, t. j . Mu*
cznych oraz projektowanych plazeum Wojska z wielk od Alei
cw czy tarasw. Przy uwzgl3=go Maja dojazdow bram
dnieniu czynnika powyszego za=
tryumfaln*.
chodzi pytanie, jak naley sy*
Nie usiujemy rozstrzygn,
tuowa gmach Muzeum; czy o
ktry z tych pogldw jest su=
gmachu winna mie kierunek od
szniejszy, bo oto znw jako przed=
*&. J l/,,"
Skarpy ku ul, Nowy wiat,
stawiciel drugiej idei zjawia si
PLAN SYTUACYJNY DO PROJEKTU Nr. 7.
czy te jak to w wikszoci
doskonay w swem ujciu planu
wykaza plan konkursu naley uwaa Alej
i jednolitoci bryy projekt Nr. 20 archit. M. Gold=
3=go Maja za arterj gwn i prostopadle do niej
berga i H, Rutkowskiego, zdaniem mojem z nadesazakada gwn o gmachu, lub te <3=ci wypadek)
nych na konkurs najodpowiedniejszy do realizacji.
nie liczy si z temi osiami i projektowa sytuacj
Trzeci wypadek jest uwydatniony w projekcie
dowolnie.
Nr. 21, lecz naley podkreli, e kompozycja si tu
28

zaamuje i cao traci na wyrazie monumentalnym.


Przechodzc do uksztatowania bryy architekto=
nicznej gmachu Muzeum, jedno wydaje nam si pe
wnem, e brya ta winna by jednolita, za w ad=
nym razie nie tak rozczonkowana, jak to wykazuje
projekt Nr. 35, zbyt skomplikowany w swych rzutach.
Nie wtpimy te, e powstajcy gmach, wznie=
siony w bliskiem ssiedztwie stylowej zabudowy
ulicy Nowy wiat, nie powinien razi zbyt daleko
posunitem nowatorstwem,- nigdy si natomiast nie
zgodzimy, iby gmach ten na Skarpie traktowany
by tak archaistycznie, jak to chce projekt oznaczony
Nr. 3, wyrniony'* przez Sd Konkursowy dodat=
kow zapat!
Niewiele mona powiedzie o rzekomo stylo=
wym projekcie, oznaczonym Nr, 7 <arch. Bagieski).
Koncepcja planu jest sabo rozwinita, za archi
tektura zbyt akademicka, o charakterze obcym, zgoa
dla Warszawy niepodanymi Mwic o wyrazie
architektonicznym gmachu Muzeum Narodowego,
z ca stanowczoci i wiadomoci twierdzimy, e
gmach ten winien by nawskro nowoczesny, lecz
nie w sensie daleko idcego modnego nowatorstwa
eksperymentalnego lub nieszczeroci form, jak to ma
miejsce w fasadzie projektu oznaczonego Nr. 24 <Tre=
ter, Tichy)/ dobra jednolita brya, bdca wyrazem
planu, pomylanego jako jedna cao kompozycji,
spokojny i szczery podzia architektoniczny cian bez
faszw i tanich efektw oraz ograniczenie szczeg
w zdobniczych do minimum oto postulaty archi=
tektoniczne, ktrym winien odpowiada wspczesny
gmach Muzeum w Warszawie.
Z szeregu prac, na nowe sposoby ilustrujcych
myli autora, wyrni si projekt architekta Niemo=
jewskiego i in., projekt ten obfitowa w pomysy,
"powstae drog mylowego analizowania i konkretyzowania zagadnie muzealnych. Autorzy projektu
usiowali, zdaje si, nawiza formy poszczeglnych
dziaw do ducha zawartych w nich eksponatw.
Do gbszej analizy tego projektu powrcimy
w przyszoci, gdy si bdzie mwi p usiowaniach
stworzenia nowych kierunkw w architekturze.
Dajc przegld planu konkursu na gmach Mu=
r.eum Narodowego w Warszawie, ilustrowany zdj=
ciami projektw, pragniemy poruszy szersz opinj
architektw, celem zajcia odpowiedniego stanowiska
wobec tak wanego zagadnienia. yczeniem naszem
byoby, eby sprawa, do ktrej poczcia zosta
wezwany przed rokiem cay wiat architektoniczny,
bya i w dalszych etapach swoich dostpna dla kry=
tyki fachowej i jawnej.
AfeUsander Raniecki.

PROTOK IlUgo POSIEDZENIA SDU KONKURSOW E G O NA GMACH MUZEUM N A R O D O W E G O


W WARSZAWIE
w dniu zo grudnia 1924 r.
Obecni P. P.: Prezydent Jaboski, dyrektor Gembarzewski,
prof. Lewiski, architekci: Lilpop Fr., Raniecki,
Wojciechowski (czasowo Waloski i viceprezy<*
dent Jankowski).
Po przedstawieniu przez referentw oceny niektrych pro=
jektw, z z; rozpatrywanych postanowiono jednogonie przenie
do III kategorji projekty, oznaczone Nr. Nr. 12, 16, 17 27, 31
i 34/ temu losowi uleg projekt opniony, oznaczony Nr. 45,
ktry na podstawie warunkw oglnych* postanowiono roz=
patrzy.
Wskutek tego bliszemu rozpatrzeniu podlegaj projekty,
oznaczone Nr. Nr. 3, 7, 10, 11, 13, 18, 19, zo, 21, 22, 23, 24, 25,
26, 28. 3j, 38, 40 i 42 ogem 19 projektw.
Po wysuchaniu oceny powyszych 19-11 projektw przez
referentw, zatrzymano w II kategorji prace, oznaczone Nr. Nr.
io, 11, 13, 18, 19, 22, 23, 25, 38, 40 i 42 razem u prac, pozo2
Z
stae za 8 prac, oznaczonych Nr. Nr. tfjh ?(3-1/._ .4 Z6, a8__
1 35, zaliczono do kategorji I i uznano'za nadajce si do wyrnienia i zakupu. Naskutek yczenia Pana Prezydenta Miasta Jaboskiego, ktry z uwagi na wysoki poziom prac konkur
sowych i du ilo woonej pracy przez p. p. architektw po=
stanowi ilo programowych zakupw powikszy, wszystkie
wyszczeglnione prace I kategorji w iloci 8=iu zostay zakupione.
W debacie, ktrej z prac, jako najlepszej, sd przyzna dodatkow zapat w wysokoci 1500 zotych, wymieniono dwie prace oznaczone Nr. Nr. 3 i 20. W gosowaniu tajnem dopata
powysza przypada pracy Nr, 3 (5 gosw za prac Nr. 3,
2 gosy za prac Nr. zo),
PROJEKT Nr. 3.
Sytuacja w stosunku do terenu wasnego wyzyskana, sytu->
acja caoci niepokazana.
Architektura zewntrzna dodatnia, przypominajca zaoenia
architektoniczne dawnej Warszawy.
Wejcie gwne potraktowane zbyt podrzdnie, w prawem
skrzydle zbytnie nagromadzenie poprzecznych korpusw,- na pi=
trze gmach si redukuje do wskich galeryj ze strat miejsca na
grne owietlenie dla sal parteru,
Brak wyranego podziau na gwne dziay muzealne.
Pomieszczenia administracyjne wtoczone wewntrz gmachu
muzealnego.
Mieszkania w pawilonach osobnych, dobrze umieszczonych.
Strona rysunkowa projektu bardzo dodatnia, Kubatura
3
187.780 m .
Projekt nadaje si do dalszego rozpatrywania.
PROJEKT Nr. 7.
Usytuowanie wasnego terenu prawidowe, aczkolwiek cz
mieszkalna jest zbyt upodobniona do muzealnej, jako odpowiednik architektoniczny, Rozplanowanie caego terenu bardzo dobre.
Architektura zewntrzna powana o wyrazie raczej paacowym, Bloki boczne, jako masy, w pierwszym planie s zbyt dominujce z powiceniem bloku rodkowego, zamao uwydatnionego.
Ukad planu oglnie dobry, podzia na dziay muzealne poziomy, pitrami. Na drugiem pitrze jedno z Muzew <ku(tura
lub sztuka) przecite na dwie czci odrbne westybulem, id
cym z dou.
29

przy ulicy. Rozwizanie oglnej sytuacji o wysokiej wartoci


artystycznej. Budowa od Alei 3=go Maja nie wymaga zapewnienia wiata od strony dotychczasowego placu szpitalnego,
gdyby wykonanie caoci pg. tego planu nie miao doj do
skutku. Autor niewaciwie projektuje okna w czci zacho=
dniej, wychodzce na nieruchomo pastwow.
z. Wygld gmachu monumentalny odpowiada przeznacz^
niu. Kompozycja bardzo harmonijna i zrwnowaona.
3. Plan naog dobry, prosty, przejrzysty, wydzielanie czci
sal uatwione. Architektura wntrza nie zapowiada pomylnych
efektw z powodu monotonji sal.
4. Sale przewanie jednego typu, w przyziemiu wikszo
z owietleniem dwustronnem, pitro wycznie z grnem wiatem. Owietlenie sal w czci rodkowej oraz w zachodniem
skrzydle przyziemia niedostateczne.
5. Muzeum wojska ma zapewnione poczesne miejsce, jednak bez majoryzowania reszty wntrz.
6. Gmach posiada, oprcz przyziemia, tylko jedno pitro
na eksponaty, Nadto podziemia na wszelkie pomocnicze urzdzenia w duej iloci.
7. We wschodniem skrzydle rozmieszczono bardzo trafnie
pracownie naukowe, sal wykadow, bibljotek i t. d. AdmU
nistracja le umieszczona.
8. Mieszkania w oddzielnym budynku bardzo dobrze sytuowane i dobrze opracowane.
9. Ogrzewanie umieszczone waciwie.
10. Wykonanie projektu bardzo dobre. Kubiczno 179,308 m.
kubicznych.
u. Projekt, pomimo pewnych wad, zasuguje na wyrnienie
ze wzgldu na warto artystyczn.

Sale na eksponaty dobrze owietlone z wyjtkiem naronikw drugiego pitra.


Charakter sal dobry.
Muzeum czciowo w suterynach, ponad ktremi przewaaj
trzy kondygnacje.
Urzdzenia pomocnicze przy Muzeum dobrze poczone
z caoci i z czci administracyjn, ktra jest wyodrbniona,
jak rwnie mieszkania.
Strona rysunkowa dobra.
Kubatura nie podana.
Projekt nadaje si do rozpatrzenia dalszego.
PROJEKT Nr. zo.
i. Ukad cglny wymaga zapewnienia wiata od strony
szpitala. Sytuacja caoci terenw nieopracowana.
z. Wygld zewntrzny przystosowany do zaoenia, lecz
bez wikszych zalet artystycznych.
3. Plan dobrze rozwizany z wyczeniem gwnego wej=
cia, gdzie brak kierunku osiowego. Wntrze niepozbawione
pewnych wartociowych efektw architektonicznych. atwo
wydzielania sal zapewniona.
4. Sale wystawowe naog dobrze zaprojektowane.
5. Muzeum wojska dominuje nad caoci muzealn.
6. Trzy kondygnacje. Dla braku planu podziemia odpada
ocena pg. p.p. 7 i 9.
10. Opracowanie zupenie dobre. Kubatura z 10.000 m. kub.
u. Wobec pewnych walorw artystycznych projekt zasuguje na wyrnienie.
PROJEKT Nr. 21.
1. Teren jest wyzyskany naleycie z tem jednak, e budynek nie moe si obej bez wiata na teren szpitala. Kompo=
zycja oglnej sytuacji bardzo dobra, nadto jest zaznaczone powizanie z zabudowaniem placw pastwowych,
z. Architektura odpowiada przeznaczeniu gmachu, powana,
monumentalna. O ile bryy oglne s dobrze ustosunkowane,
efektowne przy swej rnorodnoci, poszczeglne partje s surowo traktowane.
3. Ukad planu prosty, przejrzysty, bardzo dobrze ustosunkowany. Wydzielanie czci sal wystawowych zapewnione w wie
loraki sposb. Gwne wejcie od szczytu, od ulicy na skarpie,
a gwny akcent planu umieszczony porodku, od strony Alei
3-go Maja. Plany daj mono rozwinicia bardzo wymownej
architektury wewntrz, penej imponujcych efektw.
4. Wielka rnorodno sal w bardzo korzystnych warunkach co do rozkadu i "owietlenia.
5. Muzeum wojska ma zapewnione bardzo efektowne i ce*
Iow pomieszczenie6. Ilo piter: czciowo 4, czciowo 3, czciowo
z kondygnacje w bardzo dobrem ustosunkowaniu. Urzdze
pomocniczych nie wskazano dokadnie, grupuj si one w czci
zachodniej.
7. Administracja, jak wyej.
8. Mieszkania w oddzielnym budynku, Zaoenie bardzo
dobre wymaga odpowiednika na placu szpitalnym.
9. Nie wskazano miejsca na owietlenie centralne.
10. Pod wzgldem rysunkowym opracowanie dostateczne,

PROJEKT Nr. z.
1. Waciwy plac zabudowany w caoci. Konieczne jest
posikowanie si wiatem z placu szpitalnego,
2. Wygld monumentalny., odpowiedni do przeznaczenia
gmachu.
3. Plan naog dobry, cho zaoenie rodka jest niewsp
mierne do caoci gmachu, mao monumentalne.
4. Ukad sal dobry, wydzielanie ich czci zapewnione.
5. Muzeum wojska niema osobliwych akcentw.
6. Trzy kondygnacje. Urzdzenia pomocnicze wykazane
czciowo.
7. Administracja le umieszczona.
8. Mieszkania dobrze sytuowane.
9 i 10 bez oceny 185,500 m'.
11, Projekt, z uwagi na warto artystyczn, nadaje si do
wyrnienia,
PROJEKT Nr. 28.
1. Plan sytuacyjny w stosunku do caego terenu rozwizany pomylnie, odnonie zabudowy placu muzealnego projekt nie wyzyskuje go dostatecznie.
2. Architektura gmachu, w dostatecznej mierze monumen=
talna, niedo posiada wyrazu muzeum z powodu zbyt maych
okien w z=ch kondygnacjach sal muzealnych.
3. Oglna koncepcja planu dodatnia, z wyjtkiem zabudowy
dziedzica lewego.
Przedsionek zbyt ciasny i ciemny, schody gwne od wejcia zbytnio oddalone, bieg schodw do kopuy na pierwsze
wraenie wchodzcych niekorzystnie zaprojektowany,- kopua, na
mocnych filarach osadzona, nie znajduje wyrazu w architekturze
zewntrznej. Wntrze nie posiada wikszej iloci efektowniejszych sal dla eksponatw wyszego rzdu.

191.750 m .

11. Projekt wyranie kwalifikuje si do dalszego opracowania.


PROJEKT Nr. z 4 ,

i. Cao terenu zajta na gmachy muzealne, z, ktrych


pierwszy miaby stan przy Alei 3-go Maja, i to bezporednio
30

Schody w przejciach midzy salami dla komunikacji nie


podane <sala chorgwi)/ brak dojazdw do wprowadzenia wielkich eksponatw,- dwoje schodw przy kopule ciemnych.
4. Owietlenie gbokich sal z bocznem wiatem niedo=
stateczne.
5. Pomieszczenie dla administracji zbyt szczupe.
6. Mieszkania rozwizane niepomylnie.
7. Brak planu podziemia z pomieszczeniami pomocniczemi.
8. Wobec dodatnich walorw architektonicznych projekt
zasuguje na wyrnienie.
PROJEKT Nr. 35.
1, Plan sytuacyjny caego terenu zwaszcza od Skarpy
dodatni, mniej- od ulicy Ksicej.
Zabudowa waciwego placu, wskutek podziau parceli na
czci wedug dziaw muzealnych, dla jednolitoci i monument
talnoci gmachu niekorzystnie rozwizana,- nadto od strony
ssiedniej posesji wadliwie pomylana.
2. Architektura muzem Wojska rozwizana monumentalniej,

ni pozostaego gmachu,- jednakowo kolumny, ktre powoduj


monumentalno tej czci gmachu, s niekorzystne dla owie=
tlenia,- druga cz gmachu jest zbytnio w swych formach rozdrobniona.
3. Wyodrbnienie dziaw w poszczeglnych budynkach
pozbawio gmach przejrzystoci i jasnoci, pomimo przemylenia
kadej ze skadowych czci gmachu jako caoci. Poczenia
dziaw spowodoway zaduo klatek schodowych i wietlikw.
4. Sale muzealne pomylane architektonicznie i s owietlone dostatecznie,- jednakowo czsto osiga si to owietlenie
drog poredni i kosztem znacznym przez wietliki.
5. Muzeum wojska jest zaprojektowane najpomylniej.
6. Pomieszczenie pomocnicze niewyjanione na planach.
7. Pomieszczenie administracji przy wejciu gwneni wa
dliwie zaprojektowane.
8. Mieszkania potraktowane zbyt podrzdnie.
9. Projekt jest b. starannie opracowany.
10. Wobec dodatnich walorw artystycznych, projekt zasu=
guje na wyrnienie.

PLAN ROZBUDOWY M. ST. WARSZAWy W DZIESICIOLECIU OD 1925 -1935 .-*>


C Z I.

KALKULACJA POTRZEB MIESZKANIOWARSZAWy.


1. Uwagi ogfne.
W kalkulacji niniejszej bierzemy pod uwag tyl=
ko cz fudnoci, zamieszka w fokafacB wy
cznie mieszkafnycB i ifod izB w tych fokafach.
W obliczeniu iloci izb, niezbdnej dla zaspoko=
jenia potrzeb przyrostu ludnoci, opieramy si wy=
cznie na ogfnej cyfrze przyrostu, nie wdajc si
w takie szczegy, jak ilo maestw lub nowo*
instalujcych si wolnych zawodw, ubytek lokali
mieszkalnych przez zajmowanie ich na biura, w cen=
trum miasta, etc. Liczy si bdziemy pozatem
z nastpujcemi zasadami:
1. Ustalona przez kongres londysk.. minimalna
ilo 4 izB na rodzin,
2. Stosunek przecitny 5 osB na 4 izBy: bie=
rzemy tu pod uwag, e w znacznej iloci lokali,
zajmowanych przez ludzi zamoniejszych, stosunek
ten bdzie o wiele korzystniejszy nawet 2 osoby
na 4 5 izb. Prcz tego naley przewidywa, e
3% lokali w miecie powinno by niezajtych, jako
zapas i dla remontu, stosunek przecitny 5 osb na
4 izby, czy liustosunek,J.,2j 1 uwaamy za stan
zupenie zadawafa/cy, stan przeprowadzonej sa=>
nacji mieszkaniowej, dla ktrej okrelamy termin
2o=letni I/I1945 r.
-stan ostrego godu mieszkaniom
*> Referat Naczelnika Wydziau VII Technicznego Magistratu m. st. Warszawy Inyniera Zygmunta Somiskiego.

wego^wyraa si, jak to z dalszych oblicze wynU


ka, przez stosunek ludnoci do izb = 2,47 do i,- sto=
sunek redni pomidzy 2,47:1, a 1,25:1, t. j . stosw
nek 186:1 uwaa Bdziemy za wyraz
stanu
zaspokojonego ostrego gfodu mieszkaniowegoter=
min dojcia do tego stanu ustalamy 5=letni do i/L
1930 r.
4. Musimy si liczy z niskim poziomem do=
brobytu ludnoci, niepozwalajcym przecitnej rodzinie warszawskiej na utrzymanie mieszkania 4=poko=
jowego.
Poniewa jednak uwaamy to za minimum pod
wzgldem warunkw kulturalnych, naley wic d=
y do tego, aby mono t dla przecitnej rodziny
warszawskiej stworzy. Prowadz do tego dwie dro=
gi: jedna, to podniesienie dobrobytu ludnoci nie=
zalena od nas,- druga to Budowa mieszka jak=
najtaszych, drog obnienia kosztw ich produkcji
i pobierania minimalnego komornego, obliczonego na
amortyzacj kapitau, ewentualnie na spat amorty=
zacyjn dugoletni, z przejciem lokalu lub domu na
wasno mieszkaca.
2. OBficzenia ifoci izB w fokafacB wyfcz=
nie mieszftafnycB w Warszawie w 26 komisarja*
tacB w 1924 r.
Ifo izB w lokalach wycznie miesz=
kalnych w 1919 r. lokali . . 156.193izb . 350.378
Przyrost izB w fatach 1919-22 <dane
zebrane przez Komitet rozbudowy). . . . 3.595
Przyrost
odljl-23

przypuszczafny
r. do i\I~25

izB w
r.

. . . .

Razem na I / I 25 r. .

okresie
.

3.00

357-573

ZESTAWIENIE OBSZARW DO ZABU


Powierzchnia oglna
Uwagi

koszt

i.

kubatura

wysoko
rednia

p owierzchnia
zabudowana

a 50 z.

tys. z.
2.800

z5/o od
pow.
term.
bud.

m. sz.
560 000

m. b.
8

7.00

25/o
pow.

D A W N y OBZ BIE*
LASKI
zabudw, lune i grupowe.
Dzielnice parkowe i willowe

ha

term.

m. sz.
128.000

miejskie

] >rywatne

7-

8.

9-

m. b.
8

ha
1,6

pow. zabud.

wys

r.

1!.

POLA BIELASKIE
zabudw, przecitnie 2 p.
zwarte, 4 5 % P w - 2 2 3 ha
zabudw.
. . . 223 ha
40/o "~ n a plac. ul. komun,
i ul. mieszk.
. .
89 ha
teren bud. . . .
134 ha
pod budow
public2n 2 0 % . 27
ter. pod dom miesz. 107 ha

a 50

tys. z.

Pastwow.

6.

3-

t z r e n y

Nazwa obszaru

DOWANIA W NAJBLISZYM CZASIE.


u

kubatura

na sklepy
3% pow. wsz.
3% kubat.

ilo izb mieszka^


nych

12.

'3-

14.

e.

koszt oglny wraz


z lok. sklep.

og. ludnoci

5-

16.

a 40 z. m sz.

stosunek ludn.
do iloci izb
I/25:1

tys. zl.

ludzi

ludzi
317-5

45% w stos
do dzia.

przecitnie

ha

m. b.

m. sz.

m. sz.

izb

48,2

4,338.000

130.140

56.105

173-521

70.000

15% pow.
zabud.

1 i 2 p.

mieszk. luks. 90 m.3


na izb

a 40 z m. sz.

stosunek ludn.
do iloci izb 1: i

m. sz.

izb
1.600

tys. z.
6.500

ludzi
1.600

3 % na sklepy

po j ^ m. sz. na
izb

a 40 z. m. sz.

stosunek ludn.
do iloci izb

1 - 2 p.

po 75 m. sz. na
izb <od kub. po
potrc. na sklep 3%)

ludn. na 1 ha
17na 1 ha

powierzchnia oglna
na ulice place, parki
teren budowy . .
pod budw,
publiczne . . .
teren pod domy
mieszkalne . . .

18.2 ha

ha
1/8

6.2

, m. b.
8

m. sz.
144.000

12 ha

KOO
zabud. 2 i 3 p.
50%-e

zwarte

powierzchnia oglna
4 0 % na ul. komun, place
i ul. mieszk. . . . 15 ha
tys. z.
5.000

m. sz.

m. b.

ha

teren budowy ogl. 22.5 ha


pod budowy
publiczne 2 0 % 4-5 t,

100.000

1,25

teren pod domy


mieszkalne . . .

20 h .

a 50

10.000

ni. sz.
200.000

m. b.
8

ha
2/5

CZ GRUNTW
FUND. na RAKOWCU 3>
zab. lune i grup. 25% na
ul. mieszk. i place .. 7 ha
teren budowl.. . . 20
pod bud. publ. 10
ter. pod dom. mieszk. 10

i> Zabudowanie tego terenu zalenem jest od regulacji Wisy <od granic Wielkiej Wody),- powierzcnma og. ?z na, z icK<2) Z zastrzeeniem Sekcji Regulacji, wobec ewent. przeznaczenia caJego terenu portu pod park zoologiczny.
3> Opinja Sekcji Regulacji: nadaj si pod ewent. szkoy pomologiczne, ogrodnicze w pobliu ogrodu pomologicznego.

.- ~

na 1 ha

1,25:1

18 ha

FORT MOKOTOWSKI 2>


pas gruntu pastw, dook.
fort. pow. og. zab. lune
i grup. 35%=e^8 m.~wys.

2 i 3 p.

37/5

G O L D Z I N W - wybrz. 1 )
powierzchnia ogl.
20 ha
na ulice . . . .
6
teren budowy . .
14
pod skady .
9
teren pod domy
mieszk. . . . .
5

9 ha pod skady
wzdu wybrz.

szkoy

50% w stos.
do dzia,

ha

" 7 -

-~

ha

m. b.

10

m. sz.

izb

tys. z.

ludzi

ludzi

900.000

27.000

11.640

36.000

14.550

388

3% na sklepy

po 75 m. sz. na

a 40 z. m. sz.

stosunek ludn.
do iloci izb
1,25:1

6o/0 w stos.
pow. dzia.
ha

m. b.

m. b.

m. sz.

izb

tys. z.

ludzi

12

360.000

10 800

4.670

14.000

5.838

mieszk. bogatsze
80 m.-sz. na izb

a 40 z. m. sz.
tys. z.
4.000

stosunek ludn.
do ii. izb 1,25 : 1
ludzi
1.560

po 75 m. sz. na
izb

a 40 z. m. sz.

stosunek ludn.

35% dzia,
ha
1,25

27 h.

m. sz.

m. b.
8

m. sz.
100.000
3% na sklepy

45-50%
dzia.

ha
5

m. b,
10

m. sz.
500.000

m. sz.
15.000

izb
6.467

na 1 ha

na 1 ha

1/25:1

tys. z.
20.000

ludzi
7.834

ludzi
283

pozostaje 20 ha. Ze wzgldu na swe pooenie nadaje si pod skady <opinja Sekcji Regulacji). Pas wzdu szosy monaby zabudowa domami mieszkalnemi,

Oglna powierzchnia Warszawy wraz z terena*


mi w sferze interesw miejskich, to znaczy w pro=
mieniu 15 kim. wynosi:

3. rednio na okres dziesicioletni


w czasie od 1851 r. 1914 r. przyrost wynosi 22,5%
Przyrost roczny wynosi
'.
z%
4. OBficzenie iloci fudnoci w Warszawie
w r. 1Q24 i stosunku ifoci izB do ifoci fudzi.
Rok Komisarjat

3,i4X i 5 = 70.650 ha.


Powierzchnia W . Warszawy
. . . 12.100 ha
Powierzchnia oglna terenw, lecych
w sferze interesw miejskich, poza obsza=
8
rem W . Warszawy
. 5 '55
o podziale tych gruntw na rzdowe i prywatne
nie mamy narazie danych.
2. Place niezabudowane w obrbie W . Warsza=
wy (Rocznik Statystyczny dane z 1918 r.).

w lokalach
wycznie
mieszkalnych

1924

I XXVI

884.000

igig
igzz

i-XXVI
i XXVI

724833
850.000

(przyrost

2% rocznie = 34.000)

<przez porwnanie z IOI9 r.)

Oglna ilo izb w lokalach wycznie mieszkalnych w 1924 r. 357-573 (patrz 2).
Stosunek iloci ludnoci do iloci mieszka: 884.000
T

= 2,47

Komisarjat

357-573

5. OBficzenie ifoci izB do Budowy iv po*


szczegfnycB fatacB okresu ljT'25 ~ 1/I"35 >'
1) A b y zaspokoi ostry gd mieszkaniowy
w cigu pierwszych 5=u lat (do 1/1^30 r.) patrz
1 naley wybudowa:
(iudzi)
_ ,, ,
3 5 7 5 7 3
<lzb
~
'
w 1924 t\>
117695 izB
. 117.500 izb
= po 23.5oo
to znaczy rocznie:
j

I XV
XVI-XVVI

R a z e m .

pow. oglna niezabudowana


3.273 ha 539-6 ha
8.210
4.929.1

5.5S.7 ha

W tej ficzBie:
placw pooonych przy ulicach skanalizowanych (wg. wykazu, bdcego w posiadaniu
biura Komitetu Rozbudowy) . . . . . . . . 109 ha
Zabudowa

2) A b y przeprowadzi ostateczn sanacj miesz*


kaniow w cigu 20 lat (do 1/I-45 r.> patrz 1 na=
ley wybudowa:
884.000 (ludzi)
357.573 (izb
1,25 (ludzi na 1 izb)
w 1924 r.) -117,500
= 232,127 izB
, 232.000 izb
to znaczy rocznie:
,
= po II.000

'
20 lat
3) A b y zaspokoi potrzeby przyrostu naturalnego i napywowego ludnoci, naley dobudowywa
w kadym roku ilo, wykazan w tablicy,- ilo izb
obliczamy tu na zasadzie stosunku 1 izba na, 1,25
osb.
4) A b y zastpi ubytek roczny w lokalach, na=
ley dobudowywa rocznie minimum 1% istniejcej
w kadym roku iloci izb (patrz tablic).
Obliczenia powysze s czysto teoretyczne i rok
rocznie winny by kontrolowane.
W tym celu biuro Komitetu Rozbudowy w po=
rozumieniu z Wydziaem Statystyki miejskiej bdzie
zbierao moliwie cise dane o ruchu ludnociowym
i budowlanym w Warszawie i t drog stwarza
bdzie obraz stosunkw mieszkaniowych w kadym
roku.
C Z II.

placw pustych
W. W a r s z a w y .

obrbie

a) Zabudowa placw skanalizowanych:


powierzchnia zabudowana 7 0 % pow, oglnej (109 ha
to suma powierzchni poszczeglnych placw na
ulice nic nie odchodzi)
76.3 ha
kondygnacyj zamieszkaych rednio 5 (w centrum, lecz
zato parter odejdzie na sklepy)
powierzchni uytkowej (mieszkalnej): 76.300 m, kw, X
2
5 kondygnacyj 3.815,000 m. ,- izb mieszkalnych (liczc
26 m. kw. na izb)
,
146.731
koszt oglny po z. 3.000 na 1 izb (naleaoby liczy nieco wicej, lecz odpada koszt
inwestycji
z. 440.193.000.
z tego odejdzie + cz pod biura i lokale handlowe.
Zabudowa

placw

11 i e s k a n a 1 i z o w a 11 y c h,

Powierzchnia terenw niezabudowanych,


nieskanalizowanych
ha 5.460
na park odejdzie z tego 4o/0
: . . ,, 2.184
teren pod budow domw
3.276
pod ulice i place 4 0 % . . . . . . ,, 1.300
place budowlane
1.976pod budowle publiczne i5/0

296
pod domy mieszkalne . . ,
,-, 1,680
n
powierzchni zabudowanej 5o /a . . . . , ,
840
wysoko rednia 15 m.
8
kubatura 840 h a X i 5 m. = 126.000.000 m.
na sklepy 3%
3.780.000

5. Tereny, ktoremi miasto rozporzdza,


u Powierzchnia oglna terenw poza W . War=
szaw, w sferze interesw miejskich leca.

kubatura izb mieszkalnych.

34

122.220.000 m. sz.

Koszt oglny wraz ze sklepami po z. 40.

budowa

mieszka t. zn.:

z. 504.000.000.

Izb po 75 m3. s. na 1 izb 1.629.626.

<2o/0 od 357.573 izb)

Obszar gruntw pastwowych


b i e W. W a r s z a w y .

w ob r=

Na brzegu warszawskim
~~~r,77

70.514 izb

z. 211.543.000.

Prcz uzyskania t drog nowych mieszka, osi=


ga si tu jeszcze t korzy, e przy okazji n a d b u d o w y
przeprowadzony bdzie remont, a nieraz i przebudo=

172 ,,

R a z e m .

koszt oglny budowy 70.514X3.000

62^ ha

praskim ._

Daoby to 20n/o nowych

do 4=ch piter.

wa domu, to zn. dostosowanie go do wymaga

no-

woczesnych.
Dalsza korzy to wyrwnanie linji domw
uzyskanie bardziej jednolitej sylwety.
Z powyszych wzgldw byoby rzecz poda^
n opracowanie warunkw, w jakich nadbudow do=

. 796 ha

6. Domy do nadBudowy.
Obliczajc w przyblieniu i biorc pod uwag
przepisy o strefowem zabudowaniu, 6oc/0 domw
H^pitrowych i 3o/0 IH-pitrowych mona nad=

PLAN SANACJI MIESZKA NIOWEJ W WARSZAWIE


W lokal.
Rot

wyf ]czn.

Przy-

mieszk.
ludnoci

rost

Zastpi*
nie ubyt=
\f 1 T

KU

"Yl 1 C* C T \Z

111 H. *i l\ .

1% S

iloci izb
istniejc.

Razem
izb

Zaokr- Kubatura
75 na

(po 3 000 z.

ilo izb

izb

1 izba)

1925

23.500

11.600

14.100

4.272

53-472

53.500

1926

Z3.500

11.600

14 200

4.716

54 016

54.000

36.774

1927

23.500

11.600

14.600

5.201

54.901

956 134
1928
od 1/U26
38.244
do 1/I-31 . . . .

1928

23.500

11.600

14.800

5.650

1920

23.500

11 600

15 200

1930
od 1/U31
do 1/I-29

994.378

1930

11.600

1932
od 1/I-33
do 1/1=27

1,034.252

'934

1,075.620

I9Z

od 1/U27
do 1/I-33

Koszt

glona

Rok

1924

88J.OOO

od 1/I-25
do 1/U35

Rok

Zaspoko- Przepro- Zaspokojenie ostr wadzenie jenie pogodu


sanacji trzeb przymieszk.
mieszk. rostu/prz.:
do i / l - do l / l - ilo izb
1930 r.
'945
' jak 1,25:1
p. 1
p. 2
P- 3

35.360
919 360

39.874

4..38

4.012.500
ni. sz

160,500.000

1925

162,000.000

1926

54.900

164,700.000

1927

55-550

55.500

166,500.000

1928

6.01

56 361

56.400

169,200.000

IQ2Q _

15.400

6.516

33.516

33500

100,500.000

1930

102,600 000

1931

4,230.000
m. sz.
2,510 000
111. sz.

1931

11 600

15.800

759-

3-H59

34200

1932

11.600

16.000

7.006

34 606

34.600

103,800 000

19J2

'933

11.600

16.400

7-255

35-255

35.300

105,900.000

'933

'934

11.600

16.700

7.50S

35,808

35.800

116.000

153.200

447.644

447.700

117.500

60944

mw naleaoby popiera, a take sposobw udzie=


lania nadbudowujcym poparcia.

229 domw

rednio

2,685.000
m sz.

107,400.000

1.343.100.000

po 4.000 m. 8 =

920.000

m. 3 ,

czyli do l.ooo.ooo ///.' Br.dowfi rocznie.


Budowa 50.000 izb rocznie, czyli 4.000.000 m.3
budowli bdzie wymagaa cztery razy wikszej iloci
materjaw i zatrudni cztery razy wicej rk roboczych.Std mona wywnioskowa, e, aby przystpi
do robt budowlanych w rozmiarach, przewidzianych
w czci III referatu, trzeba przedewszystkiem uru=
chomi przemys budowlany w rozmiarach o wiele
wyszych, ni przed wojn. Aby za da dosta=
teczn ilo rk roboczych, koniecznem jest wyszko=
lenie w tempie przypieszonem caych rzesz malarzy,
cieli i innych robotnikw budowlanych.

C Z IV.
7. Mono reafizacji rozudowy zafenie
od sif roBoczycfj i mateiyafw Budowfanycfj.
W latach 1891 1919 wybudowano w Warsza=
wie 5.273 domy. Poniewa w latach wojennych
19151919 ruch budowlany usta bierzemy pod
uwag tylko okres 1891 1914, to znaczy 23 lata:
5-273
<
- - - = 22o domw rocznie.
23

35

Niej prbujemy obliczy potrzebn ilo mate=


rjaw i si roboczych dla rocznej produkcji 50.000
izb = 4.000.000 m. sz. budowli, to znaczy 1.200.000
m. 3 muru <po 0.3 m. 3 muru na 1 m.3 budowli, liczc
piwnice i sklepienia).
400.000 m. 2 dachw (w planie)/ 1.600.000 m.2
podg.

Robocizna:
a) murarzy/ liczc po 3,5 godz. na 1 m. 3 muru w y
padnie 4.000.000 m. 3 X3,5 godz. = godz. 14.000.000
przy 8 godz dniu roboczym bdzie:
14.000.000 .

J.
1.750.000

cegy (po 333 na 1 m. sz.)


. szt. 400.000.000
dachwki (1/i dachw 100.000
m. 2 -j- lJs 100.000)
,,
2.500.000
3) wapna niegaszonego (250 1. zapr.
na 1 m. sz. muru, po 0.50 m.
sz. wapna niegaszonego na 1 m.
sz. ciasta wap.)
m.3
75.000
4) piasku (250 1, zapr. na 1 m. sz.
muru,- 0.90 m. sz. piasku na 1 m.
zaprawy)

270.000
5) drzewa <bali, desek)
dachy (po 0.085 m - s z ' n a ' m kw. muru -|- oszal. do . . .
m.2
50.000
stropy, schody
m.3
50.000
6) elaza (belek el.) 200 do 250.000
m. b v czyli kgl. 10.000.000 do kgl. 12.000.000
7) blachy (elaznej, elaznej ocyn=
kowanej, cynkowej, i/i dachw
-(- rynny, rury)
m. kw. 150.000
8) papy dachowej C/2 dachw) .

250.000
^
kgl. 25.000.000

LUDWIK SUE.

przy 10 mie w roku po 25 dni rob. wypadnie

M a t e r j a 1 y:
1)
2)

, .

= dni rob. 1.750.000.

250

b) pomacnihiv

-....

"V . murarzy

J.000

murarskich:

/3 iloci murarzy
7.000 X 2 . __
pom. murarzy 4.7oo
3
c) ciefi: po 5 godz. na 1 m.
kw. pow. zabudowanej,
liczc w tem dachy i stropy:
400.000 m. kw. -j- 5 godz. =
2.000.000 godz. rob.
2.000.000 godz.: 8 godz. = 250.000
dni rob.
250.000 dni rob. : 250 dni rob.
ciefi l.ooo
w roku
Wedug spisu ludnoci z roku io.2i=go w ^v"ar
szawie byo robotnikw w brany budowlanej og=
em 6.060. W urzdzie porednictwa pracy zare=
jestrowanych bezrobotnych murarzy i cieli jest
obecnie 300. Znaczna ilo robotnikw przebywa
obecnie poza Warszaw, lub, mieszkajc w Warsza=
wie, trudni si prac zarobkow, niemajc nic wsplnego z ich waciwym zawodem.

FRAGMENT PARKU PRZY WILLI W SAINT-CLOUD.


(Do artykuu Nowa architektura francuska)".

Z KOA ARCHITEKTW W WARSZAWIE.

Otwierajc dzia kroniki biecej, zwracamy si do wszysiklch kolegw architektw nie tylko z Warszawy, ale ze wszy*
stkich stron Polski, jak rwnie i do osb, bliej sprawami budownictwa si interesujcych, by zechcieli askawie pod adresem
redakcji nadsya nam wszelkie wiadomoci o sprawach, dofyczcych architektury i budownictwa, a wic o przejawach ruchu
buJowlanego, o wszelkich zamierzeniach i poczynaniach budo*
wlanych zarzdw miast, czy zarzdw sejmikw, o budowlach
zarwno spoecznych, jak i prywatnych. Rwnie podanem
byfoby informowanie nas o sprawach regulacji miast, o powstawaniu nowych osiedli mieszkaniowych, o stanie zabytkw archi*
tektury, o wszelkich zarzdzeniach, wchodzcych w zakres in^
spekcyj budowlanych.

W ostatnich latach Warszawskie Koo Architektw, poza


sprawami biecemi i szeregiem konkursw, ktre Kolo rozpisao, jak naprz. na Muzeum Narodowe w Warszawie, na
Szko Gwn Gospodarstwa Wiejskiego i wiele innych, zajmowao si te sprawami, zwizanemi z organizacj budownictwa.
W sprawie tej zoono szereg memorjaw do wadz, w celu
zwizania wszystkich architektw w" jednolit organizacj izb
Architektonicznych i t drog suenia Pastwu przy ksztatowaniu i ujednostajnianiu zagadnie architektonicznych.
Dziki utrzymaniu cisego kontaktu z Koami zamiejscowemi, osignito w wystpieniach naszych zupen jednolito.
Zajmowalimy si te spraw uprawnie architektonicznych,
wychodzc z zaoenia, e kwestja ta w porozumieniu z wyszemi uczelniami winna by w jaknajszybszym czasie rozstrzygnit.
Pozatem urzdzilimy w roku biecym wystaw architektoniczn w Warszawie, w zwizku 2 obecn wystaw sztuki
dekoracyjnej w Paryu.

Pragnlibymy rozporzdza jaknajpeniejszym marerjaem


informacyjnym, by mc nietylko podawa go szerszemu og=
owi, lecz rwnie poredniczy w korzystnem zaatwianiu wielu
spraw i wpywa t drog na uwiadomienie spoeczestwa, e
architekci pragn nie tylko dobra swych wasnych interesw zawodowych, ale przedewszyslkiem celem i zadaniem ich jest sfu
y architekturze polskiej.

LIbiegy okres prac Koa mona scharakteryzowa jako


wysiek dla przygotowania podstaw do waciwego rozwizania
organizacjrbuifownictwa. Okres ten jednak z powodu oglnego
przesilenia gospodarczego, ktre przeywalimy, odznacza si
zbyt ma miaoci w swych poczynaniach, co przyczynio si
te do odwlekania decyzji i niedostatecznej akcji.

W ostatnich czasach wiele mielimy przykadw, e zarwno osoby prywatne, jak i instytucje spoeczne zaatwiaj tru*
dne i wane nieraz sprawy architektoniczne i budowlane w sposb najzupeniej nieodpowiedni, czsto z krzywd du dla archi'
tektur)', a najczciei ze szkod wasn.
Tak np. cay szereg konkursw archit., ogaszanych przez
Zarzdy rnych instytucyj na powane gmachy uytecznoci
publicznej ciga do pracy architektw, ktrzy nie s w monoci wykona zadania, wobec zupenie wadliwie i bdnie
ukadanych warunkw konkursu. Stwarza to obustronne niezadowolenie i rozgoryczenie. Nastpstwem czste przekrelanie rezultatw konkursu i przypadkowe zaatwienie sprawy projektu.

Obecnie, wobec zwartej npinji w Kofach Architektonicznych


i gdy nasze ycie pastwowe coraz bardziej si konsoliduje,
mamy nadziej, e przy wsppracy naszych Kolegw, zorganizowanych w Koa, i poparciu naszych pism fachowych zdoamy rycho osign owoce naszej dziaalnoci.
T. Z.
TOWARZYSTWO OPiEKI NAD ZAByTKAMI PRZESZOCI w okresie przedwojennym byo jedyn instytucj,
ktra na terenie b. Kongreswki szerzya kult dla zabytkw
sztuki i zapocztkowaa prace konserwatorskie, a szeregiem wystaw, urzdzanych w odrestaurowanej mieszczaskiej kamienicy
Baryczkw, na Rynku Staromiejskim, rozpocza popularyzacj
ruchomych pamitek, zgrupowanych w rkach prywatnych.

Samo zapraszanie delegatw architektw do osdzenia ju


nadesanych prac nic tu nie pomoe.
Koa Architektw w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Poznaniu i w Wilnie winny by zawsze w sprawach konkursu
zapraszane do uoenia programu i warunkw szczegowych.
O nieudanych i wadliwych konkursach pisaa ju redakcja krakowskiego Architekta" w Nr. 3. Do gosu jej przyczamy si
cakowicie. Dodajemy przykad nowy: konkurs w odzi na
gmach Kasy Chorych. Protok Sdu wyranie tu zaznacza,
e warunki byy wadliwie opracowane, rezultat przeto konkursowy nie odpowiada wymaganiom.

Okres wojny, mimo trudnych warunkw, zaznaczy si wyton prac w dziedzinie inwentaryzacji budowli pastwowych,
jako to zamku krlewskiego i szeregu dawnych paacw, wykonywan przez specjaln pracowni inwentaryzacyjn, ktr zorganizowa Wydzia Konserwatorski.
Prace posuyy w krtkim czasie za podstaw do odbudowy
tych gmachw dla polskich minisierstw.
Filje Tow. w Petersburgu i Moskwie, zbierajc i inwentaryzujc zabytki, zgrupowane bd w rosyjskich muzeach, bd
w prywatnych rkach zamieszkaych tam Polakw, przyczyniy
si wydatnie do przyszych prac polskiej Komisji Rewindykacyjnej.
Z chwil zdobycia niepodlegoci, znaczna cz materjaw
i prac, dokonanych przez Wydziay Tow., zostaa przekazana
wadzom pastwowym, szereg ludzi pracujcych przeszed na
waciwe stanowiska rzdowe. Legalne wadze przejy oficjalnie
szereg czynnoci, spenianych dotychczas w poczuciu obowizku
obywatelskiego i zdawao si, e Towarzystwo znajduje si
w przededniu likwidacji.

Redakcja nasza pragnie w miar monoci zapobiega na


przyszo takim stosunkom i w rubryce korespondencji informowa zainteresowanych o sposobach rozwizywania rnych
wtpliwoci w dziedzinie budownictwa.
Dlatego zamierzamy nawiza stosunki przedewszystkiem
z poszczeglnemi Zarzdami Miast i Sejmikw, by nastpnie spra=
wy zainteresowanych skierowywa pod odpowiedniemi adresami,
a wic do odpowiednich K Architektonicznych, czy do Towarzystw Urbanistycznych, czy te do Tow. Op- n. Z. P.
Znajc ustrj instytucyj budowlanych zarwno pastwowych,
jak i samorzdowych, Redakcja bdzie staraa si rwnie suy
informacjami w sprawach natury prawno-budowlanej.

Z. W.

37

Niezmordowanej pracy kilkunastu jednostek, a gwnie pcl


nej powicenia pracy generalnego Sekretarza Dra Klyszewskiego, udao si przetrzyma chwilowy upadek ducha.
Organizacja wystaw, ktre stay si tak bardzo w Warszawie popularne, pozwolia na sfinansowanie potrzeb Tow.
w najgorszym czasie dewaluacji, za prace Wydziau Konserwatorskiego z kadym rokiem przybieraj coraz bardziej celowy
charakter w dziedzinie inicjatywy, opinjowania w zamierzonych
pracach konserwatorskich oraz pomocy organom pastwowym
w dziedzinie ochrony zabytkw.
Z waniejszych spraw, jakie w ostatnich czasach wyszy
z Wydziau Konserwatorskiego, naley wymieni:
i) inicjatywa i udzia w restauracji paacu i pamitek
w Wilanowie,z) udzia w pracach komisji restauracji Zamku Krlewskiego w Warszawie,3) inicjatywa i ogoszenie konkursu na rozplanowanie placu
Saskiego/
4> cznie z Koem planistw i Tow. Urbanistw ogoszenie
konkursu na regulacj parku azienkowskiego i Belwederu.
Nadto na porzdku dziennym staych posiedze wtorkowych
znajdoway si sprawy projektw paacu Staszica, otoczenia
paacu b, prymasowskiego (min. rolnictwa), kocioa garnizonowego, rozbudowy gimnazjum na Bielanach, rozbudowy gmachw szkolnych przy kociele w Czerwisku i cay szereg drobniejszych debat i opinij w sprawach projektw konserwacji
lub odbudowy objektw zabytkowych. Specjaln trosk Wydziau Konserwatorskiego w ostatnich te czasach staa si
1
sprawa organizacji racjonalnej opieki nad remontami budynkw
w dzielnicy staromiejskiej.
Masowy charakter robot, wywoanych udzielaniem przez
Magistrat poyczek, przy niedostatecznej sprystoci i uwiadomieniu organw policji, grozi moe zabytkom tej dzielnicy
powanem niebezpieczestwem.
Wrd projektw, jeszcze niezrealizowanych z powodu
trudnoci finansowych, ley projekt odbudowy oficyn od strony
Krzywego Kola, urzdzenie pracowni i sal zbiorw inwentaryzacyjnych oraz bibljoteki. Urzeczywistnienie tego projektu
pozwoli Wydziaowi Konserwatorskiemu na rozszerzenie swych
prac w kierunku naukowo-wydawniczym.

J. L
SPRAWOZDANIE Z DZIAALNOCI
TOW. URBANISTW POLSKICH.

Rozumiejc wano postawienia sprawy rozbudowy kraju


na poziomie nowoczesnych zdobyczy nauki oraz konieczno
powstania instytucji, ktraby zagadnienia urbanistyki kultywo=
waa i szerzya, wrd spoeczestwa, gronojarchitektw zaoyo To'xs;^siteo Urbanistw Polskich 'p/zy "'.yfaifife.An^ilf
"tektury Politechniki Warszawskiej w grudniu io2z...r, Celem
Stowarzyszenia jest:
i. Praca naukowa nad wszelkiemi zagadnieniami z dziedziny
powstawania, ycia i uzdrowienia organizmw miejskich oraz
wszelkich osiedli ludzkich, ze szczeglnem uwzgldnieniem stosunkw polskich,z. Praca opinjodawcza w powyszym zakresie,3. Szerzenie tej gazi wiedzy wrd spoeczestwa.
Liczebno Towarzystwa wynosia w 1923 r. 10 czonkw, obecnie za 23. Zebra odbyto 47.
Dziaalno T. U. P. w pierwszej fazie istnienia obejmowaa
sprawy organizacyjne zarwno wewntrzne, jak i dotyczce wykonywania prac z zakresu urbanistyki. Opracowano wic: Sta-

tut, Regulamin konkursowy, Normy wynagrodze za prace


urbanistyczne" oraz wspdziaano z czynnikami rzdowemi przy
ustalaniu przepisw do wykonywania projektw regulacji i zabudowy". Rwnoczenie omawiano zagadnienia biece, jak
spraw stworzenia muzeum pod otwarrem niebem, sytuowania
gmachu M. S. Wojsk, w zwizku z projektowanym placem
Sejmowym, uprawnie budowlanych, likwidacji M. R. P., sytuowania kocioa Opatrznoci Boej", Muzeum Narodowego, pomnika Chopina, nastpnie wystawy w New-Yorku, konkursw
na rozplanowanie Lublina, Radomia, azienek Krlewskich, placu
Saskiego w Warszawie i t. d.
Jedno z najpowaniejszych zada T. U. P. stanowio roz. -patezenjjj^jjJjinu^regufacyTSgoT]!. "st. Warszawy. Sprawa bya
omawian na licznych posiedzeniach, ^wyoniona Komisja opracowaa szereg postulatw, ktre nastpnie, po rozpatrzeniu przez
og czonkw Towarzystwa, zostay przedstawione odnonym
czynnikom, jako opinja instytucji fachowej.
W zwizku z powyszem wygoszone byy na zebraniach
referaty:
O planie regulacyjnym m. st. Warszawy" arch. A. Jawornicki/
O strefowem zabudowaniu m. Warszawy" A. Jawornicki,O projekcie strefowego zabudowania" in. Cz. Rudnicki/
O sieci kolejowej "na terenie m. st. Warszawy" in.
T. Pogrski,Stanowisko konserwatorw wobec planu regulacyjnego
ni, st. Warszawy" arch. Winiowski,O historycznym rozwoju sieci ulicznej w zwizku z rozwojem terytorialnym m. st. Warszawy" prof. O. Sosnowski.
Przedmiotem szczegowych rozwaa byy rwnie projekty regulacyjne:
placu Krasiskich (prof. O. Sosnowski),m. owicza (arch. A. Paprocki),m. Wocawka (arch. K. Saski),m. Oarowa i Kazimierza n/W (M. R. P. arch. B. Zbo*
rowski i A. Kuncewicz)
zgaszane przez autorw na zebrania Towarzystwa i referowane nastpnie przez wybierane w kadym wypadku komisje,
Dotychczasowa dziaalno T. U. P. miaa charak,ter,..w.ewntrzny, naukowy i dotyczcy zagadnie urbanistycznych, jako
takich. Obecna sanacja finansowa kraju otwiera perspektywy
na niedalekie czasy, w ktrych ruch budowlany stanie si faktem
konkretnym, a skierowanie go na waciwe tory zagadnieniem
chwili. Poniewa za racjonalna rozbudowa kraju moliw jest
przy wspdziaaniu i poparciu realnem, czy te moralnem
wiadomego spoeczestwa, w dalszym programie dziaalnoci
T. U. P. ley propagowanie idej urbanistycznych wrd najszerszych warstw, przez nawizanie kontaktu z organizacjami
miejskiemi samorzdowemi, artykuy, referaty i odczyty.
Konkursy

u r b a n i.s t y c z 11 e.

Naskutek zgoszenia si Magistratu m. Lublina, Towarzystwo Urbanistw Polskich ogosio konkurs na sporzdzenie szkicu
regulacji i zabudowania miasta. Termin skadania prac zosta
przesunity na dzie 14 sierpnia r. b.
Rwnie Magistrat m. Radomia przygotowuje si do rozpisania konkursu.
Fakty powysze, z uznaniem podkreli naley, stwierdzaj
zrozumienie ze strony Zarzdw miast, e opracowany definitywnie plan regulacji umoliwia racjonalny i odpowiadajcy
wspczesnym wymaganiom urbanistyki ich rozwj.

J. .

ZWIZEK MIAST POLSKICH.

SEJMIK ZAWODOWY INyMERW-ARCHITEKTW


WE LWOWIE.

Z radoci notujemy fakt, ktry, wbrew naszym pesymU


stycznym zapatrywaniom na wadliwe zaatwianie spraw i zagadnie architektonicznych przez rne instytucje, doskonale wiadczy, i Zwizek Miast Polskich, jedna z najpowaniejszych instytucyj, rozwizuje sprawy spoeczne w sposb najodpowiedniejszy,
rokujcy pomylne rezultaty rozpocztej akcji.
W myl uchwavVHI Oglnego Zebrania Zwizku Miast
Polskich opracowania w porozumieniu z kompetentnemi organizacjami technicznemi warunkw wszechpolskiego konkursu na
najlepsze pod wzgldem hygienicznym i ekonomicznym rozplanowanie dzielnicy mieszkaniowej w inwestycjach uproszczonych
i najlepszy typ domu mieszkalnego dla rodziny pracujcej w Polsces, Zarzd Zwizku M. P. zwrci si o pomoc fachow
i wspprac do Warszawskiego Koa Architektw.
Rezultatem odbytych konferencyj byo ukonstytuowanie
specjalnego komitetu, zoonego z z delegatw Koa Architektw, 2 delegatw Towarzystwa Urbanistw oraz 2 przedstawicieli Zarzdu Z. M. P.
Wobec wyjaniajcej ca spraw dyskusji, ustalono oglne
wytyczne i zakres pracy Komitetu, zgodnie z ide uchway:
i. Postanowiono zebra moliwie najkompletniejszy materja
ju przygotowanych projektw z dziedziny rozplanowania osiedli
w Polsce, a take prac, czy te publikacyj zagranicznych.
z. Rwnie dotyczy to i sprawy typw domkw mieszkalnych jednorodzinnych lub grupowych, wczajc w to projekty
polskie i zagraniczne.
3. Odpowiednio zgrupowany i wybrany materja bdzie
ujty w ramy wystawy specjalnej i przedstawiony na Zjedzie
Zwizku Miast na jesieni r. b.
4. Materja wystawowy bdzie nastpnie przesyany do
rnych miast polskich, ewentualnie take na Kongres Miast
Europejskich do Parya (dotyczy to eksponatw polskich).
5. Materja wystawowy uzupeniony bdzie specjalnemi
publikacjami i referatami, dotyczcemi zagadnie racjonalnego
rozplanowania i budowy osiedli i projektowania oraz wykonywania domw mieszkalnych.
Zamierzonem jest rwnie wydawnictwo specjalne wybranych eksponatw i publikacyj. Do czasu jednak uoenia caego
wydawnictwa waniejsze prace publikowane bd w fachowych
pismach. W tym celu nawizano ju cilejszy kontakt z naszem pismem architektonicznem sArchitektura i Budownictwo*.

Dnia iz maja r. b. odby si we Lwowie sejmik inynierwarchitektw, zwoany przez Lwowskie Koo Architektw i Maopolsk Izb Inynierw.
W sejmiku tym wzili udzia przedstawiciele wadz, delegaci Kl Architektw z Warszawy i lska, reprezentant Towarzystwa Politechnicznego oraz kilkudziesiciu Inynierw-Arcliitektw ze Lwowa.
Szczegowe sprawozdanie z obrad zamiecio Czasopismo
Techniczne*, organ Min. R. P., w Nr. 12 z dnia Z5 czerwca r. b.
Ograniczymy si wic tutaj tylko do podkrelenia zasadniczych postulatw, uchwalonych jednomylnie, a dotyczcych stanowiska i uprawnie architektw dyplomowanych.
Sejmik zawodowy architektw z wyszem wyksztaceniem,
zwoany w dniu 12 maja r. b., stwierdza smutne pooenie, w ja*
kiem si znajduje og architektw 7. wyszemi studjami w Polsce, wywoane^brakJsiJaJiJfiJlipKyiek ochrony praw zawodowych
i tytuu architekta ze strony Pastwa. Sejmik, uwaajc, i stan
taki jest w racej sprzecznoci z wan rol, jaka przy rozbudowie kultury kraju przypada architektom, uchwala domaga si
od Rzdu wprowadzenia, zgodnie z uchwaami Zjazdu Architektw w Warszawijjjjjizjp^roku, oglno-pastwowej organizacji
Izb Architektw, ktre, obejmujc og architektw z wyszem
wyksztaceniem^, zabezpiecza im ochron praw zawodowych
oraz tytu architekta i przyczyni si da....utr,walenia nalenego
poziomowi wyksztacenia .s.tatiawis,ka- w spoeczestwie*.
Nastpne uchway wyranie rozdzielaj kompetencj architektw, jako projektodawcw i kierownikw budowy od kompetencji wykonawcw robt budowlanych, ktrymi by winni
zawsze wyspecjalizowani majstrowie.
Uchway te wyranie wystpuj przeciw koncepcji tak
zwanych budowniczych koncesjonowanych:*, ktrzy odgrywaj
rol zbdnych i szkodliwych porednikw.
Z. W.
ZJAZ,D MAJSTRW MURARSKICH I CIESIELSKICH
" " W WARSZAWIE 5 - 7 KWIETNIA 1925.
Zjazd Majstrw Murarskich i Ciesielskich Rzeczypospolitej
Polskiej, ktry odby si w stolicy w dn. 5, i 7 kwietnia
byl pierwszym zjazdem polskiego rzemielnictwa budowlanego
w czasach powojennych. Inicjatorem zjazdu byo Zrzeszenie
Polskich Majstrw Murarskich w Warszawie ktre jeszcze
w jesieni ubiegego roku urzdzio dzielnicowy zjazd majstrw
b. zaboru rosyjskiego. W Komitecie organizacyjnym wziy udria
prcz Zrzeszenia polskich majstrw murarskich Cechy: murarski i ciesielski z Warszawy oraz Stowarzyszenie zawodowe
przemysowcw fmclo.t fanycfi.

W celu sprystego i systematycznego wykonania powyszych zamierze, postanowiono natychmiast zaangaowa na


przecig paru miesicy energicznego i uzdolnionego architekta,
ktry prace przygotowawcze prowadzi bdzie pod dyrekcj Komitetu, Niezalenie od powyszego zakresu dziaalnoci Komitetu uchwalono spraw ogoszenia odpowiednich konkursw
przestudjowa, traktujc j, jako drugi etap rozpocztej akcji.
Jak z powyszego programu wida, zapocztkowana przez
Zwizek Miast Polskich akcja przybiera ro/miary powaniejsze
i, jeeli przeprowadzona bdzie zgodnie z intencjami, to rezultaty mog mie doniose znaczenie dla uwiadomienia i podniesienia poziomu potrzeb kulturalnych naszych miast prowincjonalnych, dotychczas tak bardzo zaniedbanych.
Komitet w imieniu Zwizku Miast .Polskich, Koa Architektw i Towarzystwa Urbanistw zamierza zwrci si do
wszystkich architektw polskich o poparcie swych zamierze
przez nadsyanie prac i projektw, objtych niniejszym programem.
Redakcja Architektury i Budownictwa* ze swej strony go=
raco poleca uwadze Kolegw architektw t spoeczn akcj
i yczy Komitetowi jaknajpomylniejszycli wynikw pracy.

Podczas prac organizacyjnych zaczy si zarysowywa


pewne rnice zda, ktre wybitnie uwydatniy si w pogldach poszczeglnych, zasiadajcych w komitecie organizacyj, na
spraw uprawnie w budownictwie i na organizacj budownictwa.
Liczne i Honieczne wyjazdy propagandowe na prowincj wy*
kazay rwnie dzielnicow rozbieno zda w wyej wymi'
mienionej sprawie/ specjalnie ostro zarysowaa si ta rozbieno
w ujciu kwesrji uprawnie na konferencjach, odbytych w Maopolsce, gdzie panuje odmienny ustrj organizacji budownictwa.
mudna i intensywna praca oraz ch porozumienia si
i uzgodnienia pogldw doprowadzili do uzgodnienia pogldw
wszystkich majstrw murarskich i ciesielskich, ktre nastpio
na z tygodnie przed zjazdem. Stowarzyszenie przemysowcw
budowlanych swego stanowiska nie ujawnio a do zjazdu, na
ktrym okazao si. e pogld ich nn sprawy budownictwa by

Z. W.
39

0 ile tacy znajduj si w danem miecie, lub okrgu gminnym, a w kadym


razie przez jednego z tych rzemielnikw, t. j . przywrcenia w pefni przepisw
administracyjnych b. Krlestwa Polskiego do obowizujcej ustawy,

zupenie odmienny i idcy zasadniczo wbrew interesom rze*


mielnictwa Bucfowfaii7ffo^~r^frjii.ntcssi/zne% na "Zjedzie.
"" Mimo^uUwa pewnego odamu, reprezentowanego w komitecie, by niedopuci do zjazdu przez secesje z komitetu or
ganizacyjnego, spowodowan bahemi i drobnemi faktami, mimo
wielkich utrudnie, jakie komitet mia do opanowania i poko
nania, dnia 5 kwietnia katedra w. Jana zapenia si o 9 rano
ca rzesz rzemielnictwa budowlanego, ktre ze sztandarami
cechowemi, sztandarami zrzesze majstrw, czeladzi i t. p. organizacyj zbonie rozpoczo swj pierwszy zjazd. Zjazd
zaszczyci sw obecnoci Protektor Zjazdu p. Minister Robt
Publicznych oraz liczni przedstawiciele Rzdu, Sejmu, Magi
stratu, Koa Architektw i t. d. Obrady, rozpoczte tego sarniego dnia o godz. u rano, toczyy si przez 3 dni. Dyskusje
byiy powane i oywione. W przemwieniach wyczuwao si
zrozumienie rzeczy, wyrobienie spoeczne naszego rzemielnictwa
i yciowe pojmowanie obowizkw oywatefsfiicB.

IV.
damy ustawowo i bezspornie w ustawie budowlanej zagwarantowanego
prawa niedopuszczania do wykonywania robt budowlanych przez osoby trzecie, z tem, e wrazie niewykonania robt bezporednio przez deklaranta podlega karze wysokiej grzywny tak kierownik budowlany, niewaciwy wykonawca i dawca roboty, jak i deklarant. Grzywny przekazane bd na rzecz
szkolnictwa zawodowego, przyczem mistrz murarski lub ciesielski, ujawniajcy
ch prowadzenia zawodu tylko przez podpisywanie deklaracji, podlega ma
surowym przepisom ustawy od czasowego a do zupenego odebrania prawa
wykonywania, z tem, e odebranie prawa wykonywania rzemiosa nie moe by
mniejsze, jak na jeden rok.
V.
damy ustawowego niedopuszczania w odniesieniu do Urzdw Pastwowych, Magistratw Miast i Urzdw Gminnych prowadzenia robt budowlanych, pod jakimkolwiek pozorem w zarzdzie wasnym.
VI.
Wyluszczone w niniejszej deklaracji dane prawa i zobowizania wykonywania przepisw Ustawy przemysowej i budowlanej bd zastosowane
w caej peni do tych wszystkich mistrzw zawodu budowlanego, ktrzy ju
obecnie uprawnienia posiadaj, na mistrzw murarskich i ciesielskich prawidowo nabyte, t. j . legalne na caym obszarze Rzeczypospolitej.

Powitalne przemwienia podniosy znaczenie zjazdu, znaczenie budownictwa w naszym organizmie pastwowym i znacze. nie rzemielnictwa budowlanego w Polsce.
W toku obrad zarysowaa si wyranie czno interesw
architektw i rzemielnikw.
Wygoszono szereg rzeczowych referatw, traktujcych
0 najywotniejszych sprawach, zwizanych z yciem budowlanem, mianowicie: o historji cechw, o uprawnieniach w budownictwie, o sprawie ubezpiecze spoecznych, o organizacji ruchu
budowlanego, spdzielczoci mieszkaniowej, o szkolnictwie za=
wodowem, o omiogodzinnym dniu pracy (referat, ze strony
Stw. Zaw. "Przemysowcw budowlanych), o kredycie budowlanym, o organizacji budownictwa i t. d.
Wszystkie referaty byy przez sal, na ktrej zgromadzio
si okoo Z70 uczestnikw zjazdu, przychylnie przyjte, za wy
jtkiem referatu, wygoszonego ze strony Stowarzyszenia' Przemysowcw Budowlanych, ktry wyjawi pogld na spraw organizacji budownictwa zupenie odmienny od stanowiska i pogldu
majstrw murarskich i ciesielskich. Referat Pzemysowcw, ktry
ogosi koncepcj budowniczych na wzr Maopolski spotka
si z energicznym sprzeciwem sali i wywoa nader ostr dy=
skusj, zbijajc tezy Stowarzyszenia Przemysowcw. Zjazd
w koncepcji przemysowcw zrozumia, wyczu niebezpieczestwo,
groce nietylko interesom zawodowym majstrw, ale i sprawie
budownictwa w Polsce i przeciwstawi si jej z ca energj.
Dla rozwaenia caoksztatu spraw budownictwa wyoniono specjaln komisj. Jednak pogldy rzemielnictwa i przemysowcw
okazay si do tego stopnia odmienne, e po jednogonej
rezolucji zjazdu Stowarzyszenie przemysowcw Budowlanych
w ostatnim dniu obrad wycofao swych czonkw ze zjazdu
1 zgosio^ protest przeciw uchwaom" zjazdu.
Uchway zjazdu s nastpujce:

VII.
Z chwil wejcia w ycie unifikowanych ustaw, prawa nadane i obowizki wykonywane by mog tylko przez tych, ktrzy uzyskaj ustawowo
przepisany cenzus wyksztacenia teoretycznego, technicznego, zawodowego
1 praktycznego w odniesieniu do mistrzw murarskich i ciesielskich, t. i. od
praktykanta do czeladnika, od czeladnika do podmajstrzego, od podmajstrzego
do mistrza.
VIII.
W zakoczeniu niniejszej deklaracji owiadczamy, e jestemy bezwzgldnie za uprawnieniem typu dwuosobowego, t. j . inyniera-architekta jako kierownika budowy, mistrza murarskiego i ciesielskiego, jako wykwalifikowanych
wykonawcw budowy,
IX.
Szkoy zawodowe, wychowujce majstrw, przy rwnoczesnem utrzymaniu zreorganizowanego cechu, winny si znajdowa w staym kontakcie z ce
chami, aby w wydawaniu wiadectw majsirowskich bray udzia cechy.
X.
I Zjazd Majstrw Murarskich i Ciesielskich uchwala zorganizowanie
zjednoczenia wszystkich cechw murarskich i ciesielskich z caej Rzeczypospolitej w jedn central w stolicy. Wykonanie powyszej uchway powierza
Komitetowi Wykonawczemu Zjazdu.

Dla urzeczywistnienia postulatw, zawartych w punkcie


X uchwa, Zjazd wyoni z siebie komitet wykonawczy. Praca
komitetu rozwija si w naleytem tempie i daje wyniki pomylne.

J. M.
ODBUDOWA B. PAACU STASZICA.

Spniona, a jednak tak wana dla oblicza Warszawy


chwila odbudowy b. paacu Staszica nastpia. Podniesienie roli Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, nie tylko
jako terenu pracy naukowej, ale i reprezentacji nauki polskiej
w stosunkach midzynarodowych, uczynio aktualn i spraw
odbudowy paacu Staszica. Nawizanie stosunkw z ciaami
naukowemi Francji w pierwszej mierze pocigno za sob ulo=
kowanie, Instytutu Francuskiego w murach paacu Staszica,
a otrzymane zgry komorne umoliwio odremontowanie lokalu,
obranego dla Instytutu Francuskiego oraz postawienie rusztowa
od strony pomnika Kopernika. Samo postawienie tych rusztowa zrodzi miao w sercu obywatela Warszawy wiar w to,
e ohyda obdrapanego budynku na najprzedniejszej z ulic stolicy
zastpiona zostanie architektur, drog przez sw tradycj i bodaj przez swoj martyrologi. Na tem jednake w roku 1924
sprawa utkna, pomimo niezmordowanej energji p. Franciszka
Puaskiego, zabiegajcego o dalsze uruchomienie budowy. W grudniu 19Z4 zosta powoany komitet pod przewodnictwem marszalta Rataja, a w maju Sejm wstawi do budetu sum 300 tysicy
na rok lgzj.

I.

Uznajc, i od prawidowego wykonywania robt murarskich, ciesielskich


i elbetowych w duym stopniu zalenem jest bezpieczestwo zdrowia i ycia
publicznego, I Zjazd Majstrw Murarskich i Ciesielskich Rzeczypospolitej
Polskiej da, aby do wykonywania tych robt na terenach miast, miasteczek,
osad oraz wykonywania budynkw uytecznoci publicznej w gminach wiejskich upowajjieaiJ)X.li,nia|5trowie murarscy i ciesielscy, jako jedyni posiadacze penych kwalifikacyj zawodowych.
II.
W ustawie budowlanej, wzgldnie w ustawie o uprawnieniu budowlanem,
damy jednego I bezsprzecznego okrelenia stanowiska architekta-inynicra
dla wykonywania planw i technicznego dozoru nad robotami, z tem, e wy
konawcami musz by majstrowie murarscy i ciesielscy.
III.
damy prawa, zagwarantowanego ustaw budowlan, podpisywania deklaracyj na wykonanie i bezpieczestwo budowli tylko przez uprawnionego mlstrza murarskiego dla robt murarskich i ciesielskiego dla robt ciesielskich,

40

Na posiedzeniu wyej wspomnianego komitetu przedstawione


przez prof. M. Lalewicza szkice ustaliy pewien program odbu=
dowy paacu Staszica w tym sensie, e elewacje frontowe winny
odtworzy dawne oblicze tego budynku. Posiadane fotografje
umoliwiay w pewnych granicach tak prac, aczkolwiek faktyczne pomiarowe dane day si dziki przeprowadzonym badaniom ustali tylko dla dolnych murw budynku. Grne czci
zostay tak radykalnie przebudowane, e nie zawieraj w chwili
obecnej adnych uchwytnych ladw. Odtworzenie wntrza,
w szczeglnoci dawnej sali posiedze b. Towarzystwa Przyjaci
Nauk, nie daje si dokona tak dla braku danych, jak i z tego
wzgldu, e nie odpowiadaaby ona dzisiejszym wymaganiom.
Na podstawie tych dyrektyw zosta opracowany szkicowo
projekt, przedstawiony przez autora w kwietniu do rozpatrzenia
Min. Rob. Publ. i Towarzystwu Opieki n. Zabytkami Przeszoci.
Obydwie te instytucje wypowiedziay si za koniecznoci zachowania podcienia od Krakowskiego Przedmiecia oraz zaprojektowania sali posiedze o dwu kondygnacjach, ktra odpowiadaaby bardziej potrzebom zebra publicznych, a przez sw
reprezentacyjno odrodzia zewntrznie chlubn przeszo dawnej sali, zwizane] z historj wielkich imion zasuonych Polakw. Pragn naley, aby starania, z takim trudem zapocztkowane, ktre z martwego punktu przykr dla stolicy spraw
usunicia szpetnego widoku poruszyy, nie osaby i aby znalazy
oddwik i poparcie nietylko Sejmu, czy sfer rzdowych, lecz
i szerszego ogu.

4. Remont kapitalny gmachu Sdu Najwyszego przy placu


Krasiskich <b. paac Rzeczypospolitej) kierownik robt arch.
prof. Rudolf wierczyski.
5. Gmach medycyny sdowej przy ulicy Oczki kierownik
robot arch. Tadeusz Zieliski.
. Pastwowa Szkota Techniczna Kolejowa przy ulicy
Chmielnej Nr. 88 kierownik robt arch. Henryk Gay.
7. Gmach krelarni Politechniki przy ul. Polnej kierownik robt arch. Tadeusz Zieliski.
8. Pastwowa Szkoa Budownictwa przy ulicy Chaubiskiego kierownik robt arch. Alfons Gravier.
9. Pastwowa szkoa Zawodowa eska przy ulicy Gr=
nolskiej (rg ul. Rozbrat) kierownik robt arch. Romuald
Gutt.
10. Pastwowa Szkoa Handlowa przy ul. Bugaj kierownicy robt: arch. Kazimierz Tolloczko i Bruno Zborowski.
11. Gmach Chemji dla Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiej=
skiego przy ul. Rakowieckiej kierownik robt arch. Tadeusz
Zieliski.
12. Dom mieszkalny dla urzdnikw pastwowych przy
ulicy Topolowej kierownik robt arch. Roman Feliski.
Ponadto cay szereg gmachw znajduje si w opracowaniu
architektonicznem, wzgldnie w najbliszym czasie bdzie powierzony do opracowania architektonicznego, a mianowicie:
1. Gmach Telegrafu Pastwowego przy ul. Nowogrodzkiej
<rg Poznaskiej) projektodawca architekt prof. Tadeusz To=
wiski.
z. Gmach Centralnego Archiwum Pastwowego na terenach byych koszar litewskich projektodawca arch. prof. Czesaw Przybylski.
j. Gmach Ministerstwa Wyzna Religijnych i Owiecenia
Publicznego przy Alei Szucha projektodawca achitekt Zdzisaw
Mczeski.
4. Gmach dla Najwyszej Izby Kontroli przy u(. Poznaskiej <rg ul. w Barbary) konkurs midzy architektami: To=
maszewskim i Walewskim.
5. Gmach Chemji Uniwersytetu Warszawskiego przy ulicy
Grjeckiej niezadugo bdzie urzdzony cisy konkurs.
6. Dom mieszkalny dla niszej suby Politechniki przy ulicy Kaliskiej projektodawca architekt Bogumi Rogaczewski.
7. Przebudowa stajen w parku Sobieskiego na Instytut wy=
chowania" fizycznego projektodawca arch. Aleksander Bojemslci.
8. Pastwowa Szkoa Rzemielnicza na Pradze przy ulicy
Ratuszowej projektodawca arch. Romuald Miller.
Ponadto w toku robt znajduje si szereg wikszych i mniejszych remontw.

K.

ROZBIRKA SOBORU.

W aktualnej dzi sprawie rozbirki Soboru na placu Saskim


otrzymalimy od p. T. Szaniora, Dyrektora Rob. Publ. m. st.
Warszawy, nastpujce informacje;
3
Do chwili obecnej rozebrano ju okoo 3000 mtr. murw
z grnych czci i bocznych naw soboru/ pozostaje za do ro3
zebrania okofo z.ooo mtr murw wraz z fundamentalni
W celu przypieszenia robt bd stosowane urzdzenia ..mechaniczne, jak np, moty pneumatyczne, widry z napdem elektrycznym i t. p.
Usuwanie materjaw, powstaych z rozbirki, odbywa si in=
tensywnie, dziki zapotrzebowaniu na gruz, ktrego uywa si do
robt regulacji Wisy oraz do robt budowlanych.
W najbliszym czasie bd podjte prace, zmierzajce do
zdjcia bez uszkodze artystycznych mozaik zewntrznych i we
"wntrznych.
Dotychczasowy sposb rozbirki prostemi narzdziami {moty, omy, mesie i t. p.) oraz si ludzi, pomimo zatrudnienia
okoo 100 robotnikw, nie dawa pewnoci dotrzymania terminu ukoczenia robt na dzie 1 stycznia to.26 roku. Obecnie,
wobec zastosowania maszyn kruszcych, dotrzymanie wyej
wspomnianego terminu jest moliwe.

J. K.

W SPRAWIE RZDOWYCH PRAKTyKBUDOWLANyCH.

Obecny ruch budowlany w przewaajcej czci zawdzicza


swe istnienie rzdowym kredytom budowlanym. Poniewa modzie, ksztacca si w politechnikach na wydziaach architektury,
powinna posiada obowizkow praktyk budowlan, przeto Rzd
t. j. Ministerstwo Robt Publicznych mogo w tej sprawie oka=
za uczcej si modziey niepoledni usug przez zaofiarowanie pewnej iloci miejsc dla studentw-praktykantw przy wykonywanych budowlach pastwowych.
Poniewa skdind wiadomem byo Redakcji, e Minister^
stwo Rob. Publicznych zapocztkowao ju podobn akcj,
przeto udalimy si. z prob o udzielenie informacji w powyszej sprawie do kierownika oddziau administracji i instytucji budowlanej Min. Rob. Publ., p. in. arch. Bolesawa Pawlu=
cia. Tre udzielonej odpowiedzi podajemy poniej.

W SPRAWIE BUDOWLI PASTWOWYCH, wznoszonych w Warszawie, otrzymalimy od p. S. Tomorowicza, kierownika wydziau architektonicznego Okr. Dep. Rob. Publi*
cznych m. st. Warszawy, ponisze informacje.
W chwili obecnej w toku budowy znajduj si nastpujce
gmachy:
1. Odbudowa kocioa garnizonowego przy ulicy Dugiej
kierownik robt arch. prof. Oskar Sosnowski..
z. Pawilon chemiczny i mechaniczny Instytutu Geologicznego przy ul. Rakowieckiej kierownik robt arch. prof. Marjan
Lalewicz.
). Drugi dom mieszkalny urzdnikw Ministerstwa Handlu
i Przemysu kierownik robt arch. Teofil Winiewski.

41

si ze swoim zawodem i wyszkolenia technicznego przyszych kadr


pracownikw technicznych oraz stopniowego zaznajomienia si
z ustrojem pastwowym i samorzdowym w'dziedzinie budownU
ctwa, w celu przygotowania przyszych urzdnikw pastwowych.
Poniewa w stosunku do uprawnie -budowlanych Min. Rob.
Publicznych idzie po linji koniecznej praktyki budowlanej po
ukoczeniu studjw, przeto ju obecnie przed ostatecznem zdecydowaniem sprawy uprawnie stara si wytworzy takie warunki, aby uczca si modzie moga owe konieczne praktyki budowlane znale bez trudu. Statystyka zaofiarowanych
miejsc dla praktykantw przedstawia si w nastpujcy sposb.
W roku 1924 przyj Wydzia powiatowy Sejmiku Bdziskiego
i praktykanta, Magistrat m. Kalisza 1 pr, Magistrat m. B=
dzina ~ 1 pr. oraz Okrgowa Dyrekcja Rob. Publ. Wojewdz*
twa Poleskiego 4-ch praktykantw.
W roku biecym znajdzie zajcie na robotach rzdowych
i samorzdowych pokana liczba studentw, co ilustruje zacony wykaz.
Na podstawie informacji, uzyskanej w Okrgowej Dyrekcji
Robt Publicznych nr, st. Warszawy, notujemy, e cena orjentacyjn 1 nitr. kub. budynku mieszkalnego w Warszawie <za i
procza 25 roku) wynosia 42 45 z.

Ministerstwo Robt Publicznych w roku biecym zwrcio


uwag podlegym organom (Okrgowym Dyrekcjom Rob. Publicznych przy urzdach wojewdzkich), aeby na zasadzie przyznanych kredytw programu:robt' na rok biecy ustaliy jaknajwiksz liczb studentw wydziau architektury oraz uczniw
rednich szk budowlanych, celem przyjcia na praktyk' budowlan przy wykonywanych budowlach. Ustalono przytem e
wynagrodzenie ich bdzie analogiczne do wynagrodzenia X, XI,
wzgldnie XII stopnia subowego funkcjonarjuszw pastwo-'
wych, przyczem koszty przejazdu do miejsca praktyki i z powrotem
opacone bd take przez urzd, angaujcy praktykanta. W celu
uatwienia praktykantom pobytu na miejscu, polecono podlegym
urzdom wspdziaa w znalezieniu mieszkania, wzgldnie udziela im na czas praktyki mieszka w domach, rzdowych.
Ponadto polecono Okrgowym Dyrekcjom wyda oklne
pisma do wszystkich zarzdw samorzdowych (wojewdzkich,
powiatowych i miejskich), dziaajcych na terenie waciwych
wojewdztw, z zapytaniem, czy studenci architektury oraz ucznio"
wie szk technicznych nie mogliby znale zajcia podczas sezonu letniego jako praktykanci.
Motywy akcji Ministerstwa s nastpujce: przedewszystkiem
danie monoci studjujcej modziey praktycznego zaznajomienia

Nr.
Okr.

Urzd zaofiarowujcy

Wojewdztwo

Poznaskie

Lwowskie

Krakowskie

4
5

Woyskie

Poleskie

Wileskie

. . .

dzkie .

-.

...

Kieleckie

. . . .

Biaostockie

.' .

Gwne

'4
'5

Wydzu

10
1

. . .

kierownictwo
w

budowy

wojewdztwach

domw

powiatowy

oraz
.

Sejmiku w Biaej Siedleckiej

w Kole

p r a k t y k i

urzdni-

wschodnich

Korpus Ochrony Pogranicza


1 2

Warszawskie

czych

1-5

3
.

11

O b j e k t

Budowa Uniwersytetu Poznaskiego.


Odbudowa zamku Sobieskiego w kwiBudowa kliniki ginekologicznej. Budowa szklarni w ogro-=
dzie botanicznym, Remont gmachw Collegium ]uridicum Collegium Minus i Coflegium Nowodworskiego. Odnowienie zamku na Wawelu.
Odnowienie zamku w Niepoomicach. Budowa
Sdu Okrgowego w Tarnowie. Budowa Urzdu
Pocztowego w Krynicy.
Roboty budowlane rzdowe w powiecie Rwnieskim.
Roboty budowlane rzdowe.
Budowa i rozbudowa rnych gmachw pastwowych.
Budowa Seminarjum Nauczycielskiego w Zgierzu.
Budowa Izby Skarbowej w Kielcach. Budowa Seminarjum Nauczycielskiego w Kielcach oraz szkoy
Grniczo-Hutniczej w Dbrowie Grniczej
Budowa gimnazjum mskiego w Biaymstoku. Budowa
gimnazjum w Ostroce. Rozbudowa przemysu
drzewnego w Hajnwce. Rozbudowa szkoy mierniczej i lenej w omy,
Rozbudowa Pastwowej Szkoy Technicznej we Wocawku,- Starostwa w Rypinie. Remont kapitalny
budynku Szkoy Gospodarstwa Wiejskiego w Skier*
niewicach.

stanowisk
2

7
8

10

Ilo

miejsce dla p r a k t y k a n t w

. . .

"Magistrat m. Kalisza
Okr. Dep. Rob. Publ. dla m. st. Warszawy . .

Budowa domw urzdniczych oraz budynkw dla Korpusu Ochrony Pogranicza.


Odnowienie zabytkowego zamku Radziwiw w Biaej.
Budowa Szkoy redniej w Kole.

"_.

Przy urzdzie inspekcyjno - budowlanym i robotach budowlanych miejskich.


Budowle pastwowe.

Razem . .
praktyk, wakacyjnych.
55
Naley zaznaczy, e powyszy wykaz obejmuje tylko zgoszenia, ktre wpyny do dn. z5/VI r. b v mona przypuszcza,
i liczba ich znacznie si zwikszy w najbliszym czasie.
/ J(.

WySTAWA SZTUKI DEKORACYJNEJ W PARyU.

W pierwszym numerze pisma naszego pomieszczamy par


zdj fotograficznych z pawilonu polskiego na wystawie paryskiej. Opisu nie podajemy, wobec zapowiedzianego w ostat
nim zeszycie krakowskiego Architekta specjalnego numeru,
powiconego Wystawie Paryskiej.

A. i G. PERRET.

DREWNIANA HALA WYSTAWOWA

W PARYU.

A. i G. PERRET.

DREWNIANA HALA WYSTAWOWA

W PARYU

godni, pokrywajc przestrze 4000 metrw kwadratowych. Wy=


konanie zostao uproszczone przez zarzucenie systemu wizania,
zastpionego przez gwodzie i haki. Pokrycie stanowi taras
z cementu wulkanicznego. Owietlenie grne i grnoboczne.
Cao, pozbawiona wszelkich^elementw zdobniczych i irracjonalnych, osiga swj cel wycznie rodkami samej konstrukcji
przy ujawnieniu szkieletu bez adnych osonek. Wystawienie
podobnej hali w Warszawie byoby niezmiernie podane- *)

A, i G. PERRET.

Gboko wkorzenione i na potnej tradycji oparte zamiowanie do form historycznych zaczyna we Francji powoli zanika, czego dowodem, midzy innemi, jest iviffa (hotel parriculier) w SaintCfoudpod
Paryem, wedug projektu architekta
Louis Siie. Na korzy projektodawcy, wybijajcego si coraz
wicej na czoo wspczesnych architektw francuskich, naley
powiedzie, i nie szuka on w elazobetonie jedynych moliwoci, majcych odrodzi architektur i e nie odrzuca dla teoretycznej zasady tych form historycznych, ktre w rkach
wspczesnego artysty mog by iywe, i w ktrych przejawia
si trudno uchwytny, a jednak realny genjusz rasy. Willa
w Saint-Cloud ma niezaprzeczone cechy francuskiej klasycznej
rwnowagi, harmonji i elegancji, co jest w istocie swej tradycj,
przy jednoczesnej prostocie formy, czystoci linji i paszczyzn
co jest -wspczesnoci. Zdaje mi si, i kompromis midzy
tradycj a deniami konstruktywistycznemi atwiejszy jest we
Francji, ni w krajach germaskich i anglosaskich, a to ze wzgldu
na francuski racjonalizm i acisk niech do romantycznych
rozwichrze.

DREWNIANA HALA WYSTAWOWA W PARYU.

NOWA ARCHITEKTURA FRANCUSKA.

W kwartalniku L'Architecture Vivante (zeszyt jesienny 1924),


wydawanym zbytkownie przez znan firm nakadow w zakresie architektury Albert Morance, pod redakcj Jana Badovici,
a przy wspudziale czoowych architektw nowych kierunkw
w architekturze nie tylko francuskiej, znajdujemy kilka prac, za*
sugujcych na uwag czytelnika polskiego.
W Paryu przy Porte Maiffot wystawiono w roku zeszym
fiaf wystawow pod nazw palais de bois", wedug projektu zna*
nycfi architektw braci A. i G. Perret. Hala ta odznacza si
cakowit prostot konstruktywistycznie pomylanego ksztatu,
a, przeznaczona na wystawy dzie sztuki w tej czci Parya,
rozwizuje zadanie pod wzgldem przestrzeni, owietlenia i harmonji w sposb najzupeniej zadawalniajcy, przy wycznein
uyciu drzewa. Budynek wystawiono w przecigu siedmiu ty*

*> Autor jednak przemilcza spraw bezpieczestwa pod wglclcin ognio


wym. ' <Przyp, red.).

46

W Hucie Krlewskiej (Katowice) w maju r. b. rozstrzygnito konkurs na gmach Towarzystwa Wzajemnych Ubez^
piecze.
Z prac nadesanych adna nie wyrniaa si wybitniej,
Oglny poziom konkursu nie wzbudzi wikszego zainteresowania wrd sdziw delegatw Kf: Warszawskiego, Lwowskiego
i Poznaskiego.
I nagrod przyznano panu Stanisawowi Tabeskiemu z wo=
jewdztwa Katowickiego.
II p. R. Ziko ze witochowic.

LUDWIK SUE.

WIDOK OGLNY WILLI W SAINT-CLOUD.


LUDWIK SUE.

Na'uwag zasuguje pracownia dekoracji, wystawiona w Pa=


ryu przez braci A. i G. Perret. Jest to elazobetonowa hala,
dugoci 51 metrw, wsparta na omiu ukach o przekroju pem
rz
nego pkola i rozpitoci 12,85 - P Y znaczniejszych rozpito^
ciach uywa si obecnie ukw parabolicznych, jak naprz.: w hangarach w Ory, ktre maj u podna rozpito 91 m. a grU'
b w kluczu 3 cmt., gdy sklepienie katedry w Reims dochodzi
do z metrw. Jest to zdobycz techniki, ktrej architektura n>?
moe bagatelizowa.

PLAN SYTUACYJNY WILLI W SAINT-CLOUL


. ^

A L.

KONKURSY ARCHITEKTONICZNE.

Ostatnie czasy obfitoway pod wzgldem ilociowym w cay


szereg konkursw. Nie wszystkie jednak pod wzgldem jakociowym byy na jednakowym poziomie. Poza konkursem na
Muzeum Narodowe w Warszawie, ogoszonym za porednictwem Warszawskiego Koa Architektw, wszystkie inne byy
ogaszane bez udziau odpowiednich organizacyj fachowych
i dlatego moe daway wyniki nieoczekiwane. O rezultacie
konkursu na katedr w Katowicach informuje nas dokadnie
ostatni zeszyt krakowskiego Architekta <Nr. 4). Ograniczamy
si wic tylko do powtrzenia nazwisk autorw prac nagrodzonych.
Trzy rwnorzdne nagrody (lUgie) otrzymali pp.: Adolf
Szyszko=Bohusz (Krakw), Romuald Gutt (Warszawa), Zje
dnoczone przedsibiorstwa Budowlane* (Mysowice).
Nagrody III otrzymali: Oskar Sosnowski (Warszawa),
Franciszek Krzywda-Polkowski (Krakw).
Nagrod IV otrzymali: Franciszek Mczyski (Krakw),
E. Wieczorek (Lww).
Zaszczytn wzmiank odznaczono prac pod godem
kt p. Czesawa Przybylskiego z Warszawy.

LUDWIK SUE. DRZWI WEJCIOWE I WESTYBUL WILLI W SAINT-CLOUD.

III nagrod otrzymaa praca p. Brunona Iwaskiego i S-ki


z Katowic.
IV nagrod otrzyma p. Tadeusz Jaworski z Krakowa.
IV nagrod otrzymaa rwnie praca Zjednczonych
Przedsibiorstw Budowlanych z Mystowic*.
Przytem charakterystyczn jest uchwaa sdu konkursowego, powzita przed gosowaniem na nagrody.
Wobec dowiadczenia z konkursu na katedr w Katowicach
i na wniosek architektw - delegatw Kf Arch., zgodzono si
na ewentualne zadanie ujawnienia autora pracy, gdyby w ko-

percie byfo pominite jego nazwisko. I rzeczywicie uchwaa


okazaa si suszn wobec nagrodzenia I V nagrod pracy <<Zje=
dnoczonych przedsibiorstw w Mysowicach*.
Dotychczas niestety nie otrzymalimy wiadomoci, czy ogaszajcy konkurs i wypacajcy nagrod otrzymali od tego towarzystwa ukryte nazwislf~reczywTsRgu autora. """
W~Eodzi w poowie czerWa r. b. rozstrzygnity by konkurs na gmach Kasy Chorych.
Zaproszony do osdzenia i rozstrzygnicia nadesanych
prac delegat W a r s z . Kota Architektw zmuszony byi stwierdzi protokolarnie wadliwy ukad warunkw konkursowych.
I nagroda przyznan bya pracy p. Antoniego Kowalskiego
z Warszawy.
II p. Henrykowi Herszenbergowi z odzi,
]|[ _ pp. Szymonowi Syrkusowi

i Henrykowi Oderfeldowi

z Warszawy.
IV p. Mieczysawowi Rzepeckiemo z Warszawy.
Obecnie Warsz. Kolo Archit. otrzymao z odzi zawiadomienie, e Magistrat m. odzi rozpisuje szereg konkursw na
budynki szkolne, a mianowicie:
0

na szkol 26-klasow przy ul. czyckiej


I nagroda 1.500 z.
I!

1.000

2)

na szkol 8-klasow w Karolewie

III

500

3}

II

500

35

na szkol 8-klasow na Brussie


I nagroda

750 z.

II

III

"

z5o

4)

na seminarjum nauczycielskie
1 nagroda 1.500 z.
II

1000
III

500
Szkice naley skada do 15 sierpnia r. b. do godz. iz=ej
w Magistracie m. odzi pl. Wolnoci N r . 14 III pitro, pokj
N r . 40, gdzie otrzyma mona odrys terenu, przeznaczonego
pod budow. Do konkursu stawa mog architekci-inynierowie, majcy prawo prowadzenia robt.
Nadesano rwnie w dniach ostatnich z Katowic warunki
konkursu, ogoszonego przez lski Urzd Wojewdzki na projekt
Pastwowego Seminarjum Nauczycielskiego w Pszczynie.
Termin konkursu 9 wrzenia r. b.
Nagrody
1 4.000 z.

II 2.500

,,

111 [.500
IV 1.000
i zakupy po 500

I znw warunki konkursu opracowano bez udziau organie


zacyj fachowych, jakkolwiek w warunkach jest wzmianka, e do
skadu Sdu Konkursowego maj by zaproszeni 4 delegaci k
Architektonicznych.
<

Redaktor naczelny: in. arch. Zygmunt

Z. W.

PRZEGLD PRASy.
Poza posiadanemi przez redakcj czterema zeszytami krakowskiego Architekta, ilustrujcetni:
i> budowle amerykaskie,
2) kolonj oficersk na oliborzu,
3) prace konkursowe na Kas Chorych w Krakowie,
4> prace konkursowe na katedr w Katowicach,
otrzymalimy askawie nadesane nastpujce wydawnictwa,
o ktrych pieszymy poinformowa naszych czytelnikw.
Projekty studentw Wydziau Architektonicznego po(i=
techniki Lwowskiej, tuykonane w pracowni katedry aretiite*
ktury monumentafnej w roku 1923 - 4". Z artykuem wstpnym profesora Witolda Minkiewicza O_ projektowaniu^
Wilno rwnie wydao: Projekty architektoniczne, wykonane przez studentw architektury W. S. ~P. TTniioersytetu
Stefana Batorego w Wifnie pod kierunkiem profesora Ludwi'
ka Sokofowskiego".
Zeszyt I zawiera szkice konkursowe Gimnazjum im. Szymona Konarskiego w Wilnie.
Ministerstwo Robt Publicznych wydao zeszyt pod tytuem : Budowa domw dfa urzdnikw pastwowych w Wo'
fewdztwach Wschodnich"'.

i nagroda 1.000 z.
III

Dowiedzielimy si take, ze magistrat ni. odzi ogosi warunki konkursu na Dom Ludowy z terminem 1 padziernika r. b.
W dniach najbliszych ma by ogoszony w Warszawie
powany i wielce ciekawy konkurs na rozplanowanie azienek
Krlewskich. Prawdopodobnie w nastpnym numerze naszego
pisma bdziemy mogli poda dokadne informacje w tej sprawie.

Wycicki.

Ministerstwo W. R. i Owiecenia Publicznego wieo wydao zeszyt I Projektw hudynkw


szkfpowszechnych".
Stowarzyszenie Zawodowe Przemysowcw budowlanych
w Warszawie nadesao nam publikacj, przeznaczon na IV kongres midzynarodowy budownictwa w Paryu, w celu zaznajomienia sfer budowlanych i finansowych zagranicy z t dziedzin gospodarstwa spoecznego w Polsce.
Wydawnictwo to pod tytuem: Le batiment en Pofognes,
zredagowane w jzykach; francuskim, polskim i angielskim, za=
wiera szereg zdj fotograficznych z cenniejszych gmachw
w Polsce.
Oprcz tego otrzymalimy rwnie od tego Stowarzyszenia
Zawd. Przem. bud. odbitk z Przegldu Gospodarczego* pod
tytuem Ruch budowlany*, zawierajc cay szereg artykuw,
dotyczcych organizacji budownictwa w Polsce oraz postulatw
przemysu budowlanego.
Wszystkie powyej wymienione wydawnictwa
zawieraj
w sobie bardzo duo ciekawego i cennego materjau, ktrego
bliszem omwieniem redakcja nasza zamierza si zaj w nastpnych numerach.
Dotychczas jednak warunki te nie zostay przysane do Koa
Architektw, pomimo zamieszczenia wzmianki o delegatach K
Architektonicznych do Sdu.
I w konkursie dzkim i w konkursie katowickim oglne
prawo autorskie jest zupenie bdnie zastosowane do ogaszajcych konkurs, a nie do autorw prac nagrodzonych.

Adres Redakcji: Warszawa, Wsplna 40, tel. 303=08.

You might also like