ZagroenialudzkociwXXIwieku

Thingsfallapartthecentrecannothold
Mereanarchyisloosedupontheworld()
Thebestlackallconviction,whiletheworst
Arefullofpassionateintensity
.
WilliamButlerYeats,TheSecondComing(1919)

Osoby, ktre powszechnie nazywane s czonkami Generacji Y (tudzie

millenialsami), a doroso osigny w momencie zblionym do nastania dwudziestego
pierwszego wieku, byy wiadkami jednej z najwikszych (obok chociaby rewolucji
przemysowej) zmian paradygmatu funkcjonowania wiata w ogle mogy one nawet,
jeeli porednio zaobserwowa wydarzenia takie, jak upadek Muru Berliskiego, rozpad
ZSRR czy te pierwsze wolne wybory w wielu krajach Bloku Wschodniego. Wszystko to,
bdc wyrazem rosncej hegemonii zachodniego wiatopogldu, zdawao si by
wydarzeniami, majcymi ukoronowa zwycistwo liberalnej demokracji nad wszelkimi
innymi systemami, koczc tym samym czasy chaosu poprzedzajcego wielk stabilizacj
lat 90. Na pierwszy rzut oka dao si zauway, e millenialsi y bd w wiecie zgoa
odmiennym od tego, ktry ugoci poprzednie generacje, z czego wielumylicieli,bdcych
przedstawicielami pokole minionych, byo dumnych warto wspomnie chociaby o
niechlubnym przykadzie Francisa Fukuyamy, ktry czas po upadku Muru nazwa kocem
historii, z czego si pniej, dowiadczywszy wydarze z jedenastego wrzenia 2001 roku,
wycofa. Wraz z kocem dwudziestego ipocztkiemdwudziestegopierwszegowieku,celem
wszelakich organizacji o zasigu wiatowym stao si denie do utworzenia ostatecznego
porzdku wiata, ktry cechowa mia si powszechnym szczciem i godnymi warunkami
ycia wszystkich ludzi wedle Milenijnych Celw Rozwoju, czyli planu dziaania ONZ na
pitnacie lat nastpujcych po roku 2000, kraje bogate zobowizay si midzy innymi do
zmniejszenia ubstwa i godu w obszarach mniej rozwinitych, zapewnienia edukacji caej
ludzkoci oraz zaprowadzenia pokoju poprzez zakoczenie wszelkich toczonych wojen.
Wspomniane wczeniej wydarzenia z 11.09.2001 szybko zweryfikoway prawdziwo tych
obietnic, a wiat zachodni razjeszczezjednoczysiw witejnagoncenawsplnegowroga,
ktrego umieszczono w grupie pod nazw terroryci. Wojny toczone od tamtego czasu na
Bliskim Wschodzie doprowadziy do multum tragedii, a wiat ponownie spowia mga
paniki, chaosu i niepewnoci, co przypiecztoway krach finansowy w roku 2008, ktry
poskutkowa trwajcym do dzi oglnowiatowym kryzysem oraz tzw. Arabska Wiosna,
czyli naturalne nastpstwo wywoanych przez Zachd przewrotw w Afganistanie i Iraku,
cechujce si liczb ofiarniemniejszniliwprzypadkubushowskiejWaronTerrorwarto
tu wspomnie take o napywie uchodcw z krajw pogronych w wojnach domowych
wszcztych wskutek Arabskiej Wiosny, ktrzy to stanowijedenznajwikszychproblemw
Zachodu, bdc punktem zapalnym dyskusji politycznych na temat ksztatu wiata i
organizacji ponadnarodowych, takich, jak NATO czy Unia Europejska (lewic i prawic
zdaje si dzi definiowa gwnie ze wzgldu na stosunek danego ugrupowania, tudzie

kandydata, do przyjmowania uchodcw). Baczni obserwatorzyi badaczewiatowejpolityki

coraz czciej popadaj w zwtpienie w stosunku do zasadnoci tez o kocu historii i
doskonaoci demokracji, usysze da si gosy afirmujce konieczno przyjcia innego
systemugospodarczego,a ponadtym wszystkimfigurujepytanie:nailerzetelnierealizujesi
faktyczniepostulatyogoszonenapocztkuXXIwieku?

Miao by o zagroeniach czyhajcych na ludzko w naszych czasach1, tote

pragnbym, odpowiadajc tym samym porednio na postawione w poprzednim akapicie
pytanie, wymieni dwa z nich, moim zdaniem, najistotniejsze: pierwszezawierasiwsferze
gospodarczej, a drugie jest zjawiskiem raczej spoecznym, cho oba s nierozerwalnie
poczone i stanowi dwojaki symptom tej samej choroby, toczcej ludzk cywilizacj:
chodzi tu mianowicie o niesprawiedliwy podzia dbr we wspczesnym spoeczestwie
kapitalistycznym, ktre, pomimo upywu wielu dekad, wci rzdzi si prawamipodobnymi
do tych, jakie opisywa chociaby Karol Marks czy twrcy Konstytucji USA oraz,
niepokojco wzrastajcy w ostatnich latach, marazm i bezczynno spoeczna,
uwidaczniajca si w niemonoci stosowania pryncypium spoeczestwa obywatelskiego w
krajach takich, jak Polska czy USA, ktre skdind wypeniane jest coraz czciej pod
postaci nowoczesnych ruchw nacjonalistycznych iultraprawicowych,costanowikolejnyz
problemw wspczesnego wiata. Pomimo postulowanej na Zachodzie rzeczywistoci
demokratycznej, oba te kwestie ugruntowane s w skrajnie niedemokratycznych
ukierunkowaniach zarwno tych, ktrzy sprawuj urzdy w pastwach, jak i tych, ktrzy
osobytewwyborachmianuj.

Pierwszy z problemw przeze mnie wyrnionych da si sprowadzi do

arytmetycznie banalnej funkcji rosncej, ktra to wskazuje, w jaki sposb na przestrzeni lat
najbogatsze rodziny akumuluj kapita, doprowadzajc do sytuacji, w ktrej najbogatszy
procent ludzi utrzymuje w swoim posiadaniu 50% wiatowego bogactwa,wbrewgoszonym
przez elity polityczne zasadom filantropii i deniadowiatowejstabilnoci,ktretozostay
nakrelone midzy innymi w Milenijnych Celach Rozwoju ONZ. Od czasw kolonialnych,
powszechnie znanym faktem jest, e, przynajmniej na tak dugo, jak potrwa dobrobyt i
dominacja Zachodu, od decyzji potg wiatowych zale los i standardy ycia obywateli
krajw Trzeciego wiata i jedynie w ich gestii ley pomoc gorzej usytuowanym. Wobec
politycznie niejasnych mechanizmw rzdzcych funkcjonowaniem gospodarek i rzdw
pastw zachodnich, ich relacje z dotknitymi ubstwem terenami pozostaj poniekd
ambiwalentne, stanowic osobliw mieszank pomocy humanitarnej oraz militarnych
eskapad, takich, jak inwazje na Irak, Afganistan i Syri. Posugujc si analogi czasw
kolonialnych, w przejrzysty sposb moemy zrozumie, jak rol odgrywaj w tej koneksji
pastwa biedniejsze: tak, jak za czasw kolonialnych, gwnymi osiami zainteresowania
1

Podejrzewam,esprawtujmonaanalogiczniedozagroenia,jakiestanowiyzwierzta

drapienedlanaszychprzodkwwczasachnadugoprzedcywilizacjczytegrypahiszpankadla
Europejczykwwdwudziestoleciumidzywojennym,aleniezamierzamprzeprowadzamojego
wywoduwpodobnysposb,poniewatematemtejpracyniebdzagroeniaposzczeglne,aszersza
perspektywaproblemw,wobecjakichprzychodzidzistanwiatu.

zagranicznych inwestorw s tania sia robocza,ktratowykorzystywanajestdoprodukcji

wyrobw,majcychnastpniezostasprzedanenarynkueuropejskimbdamerykaskim,w
Azji i niektrych regionach Afryki, gdzie, na zasadzie specjalnych stref ekonomicznych,
koncerny s w stanie zakada fabryki niekoniecznie speniajce standardy okrelone w
kodeksach pracy i opaca pracownikw sumami niekoniecznie speniajcymi wiatowe
wymagania pacy minimalnej, podobnie, jak dziao si chociaby w przypadku plantacji
baweny belgijskiego krla Leopolda. Wszelkie wojny, ktre toczone s do dzi w tamtych
rejonach s zawsze wojnamiwinteresiehandluipodejmowanezostaj zewzgldunazasoby
spoczywajcewokupowanychterenach(ropa,mineray).

Cho kraje bogate deklaroway wielokrotnie, e celem ich dziaania jest powszechny
dobrobyt, niesposbuznateobietnicezawice,gdybardziej nioczywistestajesito,e
cz demokracji wiatowych, w tym min. USA, najbardziej znaczcy gracz na arenie
midzynarodowej, kuleje, znajdujc si pod wpywem licznych lobby i jedn nog stojc w
imperiach finansowych. Ta dominacja pienidza w obu gwnych siach politycznych USA
wynika zewspomnianegoprzezemnieniesprawiedliwegopodziaukapitau,gdy przyczynia
si on do ustanawianiawmiejscedemokracjioligarchii,zarzdzanej przez1%najbogatszych
i dbajcej przede wszystkim o ich interesy, ktrych najczciej nijak nie da si pogodzi z
interesami osb na wiecie najbiedniejszych, albowiem na ich barkach oparte jest bogactwo
tych elit, a ju wprowadzenie podstawowych praw pracowniczych, jednakowych na caym
wiecie, mogoby wielce zagrozi stabilnoci wielu podmiotw, nie wspominajc o
wymuszaniu pacenia przez nie podatkw, tak, jak powinny to czyni, ale, wedle
opublikowanych ostatnio
Panama Papers
, nie czyni, wraz z elitami politycznymi caego
wiata.

Ta synonimizacja wadzy i pienidza jest czynnikiem najbardziej zagraajcym

bezpieczestwu ludzkoci, poniewa cignie za sob multum katastrofalnych w skutkach
reakcji, takich, jak eksploitacjasurowcwnieodnawialnychizasobwludzkichkrajwmniej
rozwinitych, terroryzm wynikajcy z licznych inwazji o podou finansowym na Bliski
Wschd oraz oglny imperializm, nie znajcy granic i dcy jedynie do powikszenia
kapitau tych najbogatszych, jak dzieje si od zarania dziejw. Najbardziej fascynujc nas
wspczenie spraw powinno jednak by co zgoa odmiennego:wspomnianeelity,ktrych
dokonaem demonizacji, utrzymuj wadz jedynie dziki swoim aparatom przymusu oraz
ideologii narzucanej obywatelom pastw za porednictwemmediw.Jakzatemmoliwyjest
stan, w ktrym, pomimo coraz jawniejszej korupcji i hipokryzji klas rzdzcych, ktre
wpdzaj wiat w liczne kryzysy i wojny, reimdemokracjiliberalnejpozostajeniezmiennie
najsilniejszynawiecie?
W tym momencie pragnbym przej do drugiego punktu, przytoczonego na
pocztku tej pracy: spoeczny marazm i bezczynno s plag XXI wieku. W celu
ustanowienia rzeczywistej demokracji, narodzi musi si spoeczestwo obywatelskie, czyli
takie, w ktrym obywatele danego kraju myl krytycznie o sprawach politycznych, chtnie
podejmuj rnego rodzaju aktywnoci zwizane z pastwem (referenda, wybory,
manifestacje, projekty ustaw) oraz dokonuj wiadomych wyborw. Miast takiego
spoeczestwa, zaobserwowa moemy masy ludzi, podlegajce pod wpyw czwartej

wadzy medialnej i dajce woln rk nastawionym wrogo elitom. W wiecie

zdominowanym przez rodkimasowegoprzekazu,takczstowystpujcymarazmspoeczny
jest anomali prawdziwie fenomenaln i, podczas, gdy rodki przekazu zdaj si
wykorzystywa klasy rzdzce, aby sprawowa jeszcze doskonalsze i precyzyjne rzdy na
zasadach konspiracji (jak zostao to opisane przez Juliana Assangea w eseju
Conspiracy as
governance i potwierdzone przez niedawny przeciekzapiswtransatlantyckiegopaktuTTIP,
negocjowanego w sekrecie), spoeczestwa zdaj si preferowa zanurzenie we wasnej
bezwadnoci, podug ktrej miotane s przez medialn maszynieri, obecn take w
internecie.
Teraz, bardziej ni kiedykolwiek, adekwatne zdaj si by postulaty Immanuela
Kantazeseju
CzymjestOwiecenie?,
jako,eludzkostykasidzizwyjtkowymbrakiem
autorytetw, a krytyczne mylenie jest narzdziem, ktre, jak moe si okaza, decyduje o
przetrwaniu w biaym szumie wspczesnej mediasfery. Ewentualne obalenie i reforma
zepsutego systemu liberalnej demokracji wie si z koniecznoci powstania obywatelskiej
siy pozagranicamistrukturpantwowych,dzikiktrejmogobydojchociabydowyboru
alternatywnej formacji w wyborach powszechnych czy nawet bojkotu ewenementw takich,
jak TTIP. Niestety, stada ludzkie, zamiast wykorzysta potencja drzemicy w najnowszych
zdobyczach techniki, wybieraj apatyczne poddanie si wpywom obcym, anawetkampanie
tak udane i przeciwne zastanemu
status quo
, jak kampania prezydencka Berniego Sandersa
opieraj si nie na oddolonej entropii, acz caa swoj si czerpi zcharyzmyiatrakcyjnoci
samegokandydata.
Pokonanie tego marazmu poprzez promocj mylenia krytycznego jest niekorzystne
dla elit rzdzcych, tote pierwszym krokiem jakiegokolwiek reformatora powinno by
denie do obalenia tego molocha, czy to za spraw edukacji,czymanifestacjiendogennego
gniewu, zrodzonego z frustracji obywatelskiej. Podobnie, jak w wypadku niespokojnych
czasw dwudziestolecia midzywojennego, gdy furia obywateli, w synergii z ideologiczn
dominacj, doprowadzia do ustanowienia potg takich, jak Trzecia Rzesza, egzystujemy
wspczenie w czasach wzrostu ruchw erujcych na podobnych mechanizmach, podczas,
gdy, wedle przytoczonego na pocztku wiersza W.B. Yeatsa, najlepszym brakuje
przekonania: nie powinnimy tolerowa tej mrocznej cyklicznoci historii, a w naszym
obowizku ley udaremnienie wystpienia kolejnej tragedii, wynikej z bezwadnoci,
przeciwnocispoeczestwaobywatelskiego.
Najpowaniejszym dzi zagadnieniem, codoktregoznaczenianiepowinnimymie
adnych wtpliwoci, jest kwestia przyszego zrywu mas, dziaajcych pod wpywem idei
reflektujcej w wielkim stopniu frustracj naros wskutek interferencji tych elementw
rzdw globalnych, ktre w jawny sposb krzywdz obywateli wiata i tego, czy zmiana,
ktra jest nieuchronnym wynikiem tego zrywu, bdzie wyrazem de pokojowych, czyli
polityki opartej na empatii, czy te pobudek chaotycznie agresywnych, jak dziao si to
wielokrotniewewspczesnejhistoriiizawszekoczyosikatastrofalnie.wiatznajdujesi
bez wtpienia w momencie poprzedzajcym okres gigantycznych zmian, a dwa gwne
problemy ponowoczesnoci, rozrysowane przeze mnie pobienie w poprzednich akapitach,
mog zosta rozwizane, gdy tylko Zachd zdecyduje si podj odwany krok zarzucenia

aktualnie panujcego systemu gospodarczego i, kosztem najbogatszego procenta, przyjmie

model bardziej sprawiedliwy,skupionywokrzdwprawaiempatiisowem:nazasadach
socjalistycznych, cho w ujciu wspczesnym, bez zbdnego bagau przeszoci.
Najbardziej kluczowym elementem jest w tej chwalebnej rewolucji (ktra nie powinno
odbywa si wcale na gruncie militarnym) kompletne przewartociowanie dekadenckich
wartoci liberalnej demokracji i zburzenie misternego systemu wadzy pienidza, ktry
nawiedza aktualnie myl w stopniu wikszym, anieli czyni to wspczucie i dbao o
wartoci takie, jak wolno, czy rwno: kwestia stopniowego rozkadu globalnej sieci
pastw jest kwesti uswegopodoamoraln,azatem,wpodejmowaniujakichkolwiekakcji
majcych na celu zbudowanie nowego porzdku, ludzie powinni percypowa kwesti t w
kategoriach etycznych, a nie politycznych, czyli tych, ktre od lat doprowadzajnasdotego
samego miejsca,doprzeraajcegoduetuniesprawiedliwociiutrzymujcejjignorancji.Od
tego, czy podoamy zadaniu rozwizania tych kwestii zaley, czy, jako Zachd,bdziemyw
staniezwalczypozostaesymptomywsplnejcaemuglobowichoroby.

JanBk