Instytut Miltona H.

Ericksona w Kalifornii, Central Coast

Nowa neuronauka
psychoterapii, hipnozy terapeutycznej i
rehabilitacji:
twrczy dialog z naszymi genami
Ernest Lawrence Rossi, Ph.D. i Kathryn Lane Rossi, Ph.D.

Copyright 2008
by
Ernest Lawrence Rossi, Ph.D. & Kathryn Lane Rossi, Ph.D.
Wszelkie prawa zastrzeone. aden fragment tej ksiki nie moe byd reprodukowany w aden
sposb, czy fragmentarycznie czy w caoci (poza krtkim cytowaniem, artykuami krytycznymi oraz
przegldami) bez pisemnej zgody autorw.

Opublikowane przez:

Ernest Lawrence Rossi, Ph.D. i Kathryn Lane Rossi, Ph.D.

125 Howard Avenue
Los Osos CA 93402
USA
www.ErnestRossi.com
Email: Ernest@ErnestRossi.com
Email: Kathryn@ErnestRossi.com

Redakcja i tumaczenie:

Jan Dyba
Korekta jzykowa:

Daria Bdkowska
Konsultacja naukowa z zakresu matematyki:
Mirosaw Nadymus

Styczeo 2014, tumaczenie polskie:

Wersji 2.0 wrzesieo 2008

Spis Treci
ROZDZIA 1
Zarys sylwetki Miltona H. Ericksona, M. D. (1901-1980) . . . . . . . . 6
ROZDZIA 2
Historyczne rda nowej neuronauki
psychoterapii, hipnozy terapeutycznej i rehabilitacji . . . . . . . . . . 9
ROZDZIA 3
Nowy, neuronaukowy model czterostopniowego procesu twrczego
w naukach humanistycznych, cisych i psychoterapii . . . . . . . . . 11
ROZDZIA 4
Ekspresja genw, plastycznod mzgu i czas w psychoterapii . . . . . 19
ROZDZIA 5
Punkty zwrotne w yciu. Ewolucyjne spojrzenie na: tworzenie Ja,
nienie oraz konstruktywny umys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
ROZDZIA 6
Neurony lustrzane, empatia i konflikt:
Sztuka, prawda i pikno zaporedniczone przez ekspresj genu
i plastycznod mzgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
ROZDZIA 7
Muzyczne interludium
Forma sonatowa czterech etapw twrczego procesu . . . . . . . . 37
ROZDZIA 8
Czterostopniowa twrcza psychoterapia:
Konstruowanie przyszego umysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
ROZDZIA 9
Proces terapeutyczny #1
Czterostopniowy proces twrczy z odzwierciedlaniem rki . . . . . . 49
ROZDZIA 10
Proces terapeutyczny #2
Psychoterapeutyczne wprowadzanie klarownoci i siy . . . . . . . . 52
3

ROZDZIA 11
Proces terapeutyczny #3
Wzbudzanie wiadomoci oraz kreatywnoci poprzez
integracj przeciwieostw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
ROZDZIA 12
Proces terapeutyczny #4
Radosna pogoo za symptomem w subie leczenia
opartego o relacj ciao-umys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
ROZDZIA 13
Epigenetyka
Psychospoeczna genomika ekspresji genu i plastycznoci mzgu . 62
ROZDZIA 14
Ewaluacja warsztatu oraz formularz badawczy . . . . . . . . . . . 66
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Spis rycin i tabel

Rycina 1: Przedstawienie graficzne klasycznego 4-stopniowego procesu
twrczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rycina 2: Profil ludzkiego mzgu podczas nieaktywnych faz snu . . . . . 13
Rycina 3: Ludzki sensomotoryczny homunkulus zwizany z interakcj
ciao umys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Rycina 4: Cztery poziomy psychobiologicznej aktywnoci w psychoterapii . . 15
Rycina 5: Neuronowa ilustracja parametrw czasowych
ultradobowego, podstawowego rytmu spoczynku i aktywnoci . . 17
Rycina 6: Parametry czasowe podziau komrek . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Rycina 7: (90 - 120 minut) 4-stopniowego procesu twrczego . . . . . . . . . 21
Tabela 1: Porwnanie ultradobowych reakcji leczcych i stresowych . . . . . 22
Rycina 8: Zakres pracy hipnoterapeutycznej: fazy wysoka i niska . . . . . . . 23
Rycina 9: Dynamika adaptacyjna podczas zmian yciowych . . . . . . . . . . 25
Rycina 10: Neurony lustrzane w procesach adaptacyjnych . . . . . . . . . . 32
Rycina 11: Czterostopniowy zarys formy sonatowej . . . . . . . . . . . . . . 37
Rycina 12: Proces terapeutyczny #1: Odzwierciedlanie rki . . . . . . . . . . 50
Rycina 13: Proces terapeutyczny #2: Dobroczynnod nieobawianie si
Buddy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Rycina 14: Proces terapeutyczny #3: Integracja przeciwieostw . . . . . . . . 56
Rycina 15: Proces terapeutyczny #4: Transformacja symptomw w sygnay . 59
Rycina 16: Wpyw ekspresji genu/plastycznoci mzgu na grup spoeczn . 62
Tabela 2: Umysowa modulacja ekspresji genu w ludzkich leukocytach . . . 64

ROZDZIA 1
Zarys sylwetki
Miltona H. Ericksona, M. D. (19011980)
Milton H. Erickson zosta uznany za jednego z najbardziej wpywowych psychoterapeutw
wszechczasw wedug sondau, ktry zosta niedawno przeprowadzony dla The Psychotherapy
Networker (marzec 2006). W psychoterapii Milton H. Erickson jest stawiany w pierwszej dziesitce
obok Zygmunta Freuda, Carla Junga i innych. Poniej znajduje si zamieszczony w badaniu krtki
portret Ericksona sporzdzony generacj po jego mierci.
Mimo wszystkiego co zostao napisane o Miltonie Ericksonie oraz usilnych starao wielu,
by zrozumied jak dziaa w terapii i dlaczego jego dziaanie odnosio tak dobre rezultaty,
powiew tajemnicy wci otacza jego prac. Tu po mierci Ericksona jego
dwudziestoletni uczeo stwierdzi: nie byo dnia abym nie uy w mojej pracy czego,
czego nauczyem si od Ericksona, a mimo to jego podstawowe zaoenia pojmuj tylko
czciowo. Wizerunek Ericksona, jaki wyoni si w rodowisku, jest wizerunkiem
terapeutycznego czarodzieja obdarzonego niezwyk moc osobist.
On nie by osob z ktr, tak po prostu, siadae i rozmawiae wspomina Jeffrey Zeig.
On wci pracowa, wci bdc Miltonem Ericksonem, czym wywoywa najgbsze
moliwe dowiadczenia, jakie mg wywoad, w osobie z ktr przebywa. W tym
znaczeniu by on cigle hipnotyzujcy, cigle terapeutyczny, cigle uczcy.
Moliwe, e byo to spowodowane jego stanem fizycznym, ktry wymusza nadzwyczajne
wyostrzenie wszystkich jego zdolnoci. Dyslektyk, cierpicy na guchot wybircz
(amuzj), daltonizm, skonnoci do zawrotw gowy i dezorientacji, dotknity przez polio
w wieku siedemnastu, a nastpnie piddziesiciu jeden lat. Spdzi trzynacie ostatnich
lat swojego ycia (okres, w ktrym wielu jego dobrze znanych uczniw spotkao go po raz
pierwszy) bolenie przykuty do wzka. Prbujc modelowad elastycznod i subtelne
metody werbalne, nad ktrymi spdzi cae ycie, dokonujc tego z czciowo
sparaliowanymi ustami oraz przemieszczonym jzykiem.
Mimo to, jak wspomina Haley, pracowa dziesid godzin dziennie, szed czasami siedem
dni w tygodniu prowadzc terapi Co weekend albo pracowa z pacjentami albo by w
trasie i naucza. Zeig dodaje: To, co byo tak imponujce u Ericksona, to czas i energia,
ktr by w stanie powicid terapii. Kiedy ju przyj kogo, jako pacjenta, robi
dosownie wszystko co mg, aby pomc tej osobie. Kiedy bye klientem Ericksona, po
prostu czue, e by skupiony cakowicie i wycznie na tobie.
Erickson spdzi poow stulecia rozwijajc wyjtkowo subteln terapi opart o
wielopoziomowe rozpoznawanie wzorcw, bdc prawie cakiem w sprzecznoci z
gwnymi nurtami terapii jego czasw. Choroby, mwi Erickson, czy o genezie
6

psychicznej czy organicznej, podaj wedug okrelonych wzorcw pewnego rodzaju,

zwaszcza w przypadku chorb psychogennych. Zaburzenie tego wzorca moe byd
najlepsz miar terapeutyczn i zwykle niewielkie znaczenie ma to jak due jest to
zaburzenie, jeli wprowadzone zostanie odpowiednio wczenie.
Zauway on, e wikszod zasad yciowych tworzcych ludzkie ograniczenia to
arbitralne przekonania a nie fakty. Jego badania i mistrzostwo w dziedzinie hipnozy
nauczyy go, e alternatywne stany umysu oraz trans s w duym stopniu czci
codziennego ycia. Ten wniosek, pisze Ernest Rossi, uformowa zasady lece u
podstawy jego pniejszych studiw nad psychopatologi oraz rozwj podejcia
naturalistycznego, jak i spoytkowania w terapeutycznej hipnozie. Intuicja wanie bya
fundamentalna dla podejcia Ericksona, nie poszukiwa on jednak precyzyjnej teorii,
ktr mgby przekazad w formie spucizny. Erickson nie stworzy metody zauwaa
Haley. Jeli jedna procedura nie dziaa prbowa nastpnej, a w koocu ktra zadziaa.
Szczegln uwag swoim uczniom zwraca wanie na to, doradzajc postaw
podwyszonej wraliwoci nieskaonej formalnymi zaoeniami. Erickson ujmowa to w
taki sposb: Nie staram si strukturyzowad mojej psychoterapii, chyba e w bardzo
oglny i niejasny sposb. I w ten oglny i niejasny sposb pacjent strukturyzuje j
samodzielnie W harmonii z jego wasnymi potrzebami Pierwsz rzecz, jak trzeba
wzid pod rozwag, podczas pracy z pacjentem, jest zdanie sobie sprawy, e jest on
indywidualnoci... Tak wic w pracy z ludmi starasz si nie podporzdkowywad ich do
wasnych koncepcji odnonie tego, kim powinni byd Powiniene sprbowad odkryd, jaka
jest ich wasna koncepcja tego, kim s To nie kwestia czasu. To nie kwestia teorii
terapii. Chodzi o to, jak kontaktujesz si z osobowoci, poprzez wypowiadanie
odpowiednich rzeczy, w odpowiednim czasie.
Kolejne sowa mdroci od Ericksona: Ufaj swojej niewiadomoci. Jest to wyborny
sposb ycia i wyborny sposb dokonywania rzeczy oraz Nie staraj si uywad techniki
kogo innego po prostu odkryj wasn.

Wierzymy, e te sowa Nie staraj si uywad techniki kogo innego po prostu odkryj wasn. S
bardzo wane dla terapeutw, ktrzy chc nauczyd si czego o sobie, tak jak Erickson. Terapeuci
zdobywaj wiedz zwykle metod prb i bdw. Prbuj rnych sposobw, aby wydobyd te cechy
swojej unikatowej osobowoci, dziki ktrym mog stad si najbardziej efektywnymi w pomaganiu
innym. To wymaga odwagi, wytrwaoci i szczeroci od kadego terapeuty a nauczenie si tego moe
byd w istocie samotn wdrwk.
Kto moe wiedzied lepiej, ni ty sam, kiedy jeste najlepszy i najefektywniejszy w pracy z ludmi? To
wymaga ostronej i cigej autorefleksji odnonie tego, co si robi. Nie ma dwch jednakowych ludzi.
Nie moe byd dwch dokadnie takich samych sesji terapeutycznych. Kada sesja to unikatowy proces
tworzenia, unikatowy kawaek rozwoju w genezie nowej wiadomoci i samoidentyfikacji zarwno w
pacjencie, co i terapeucie. Oczekujemy, e nasza empatia, zrozumienie oraz skutecznod
terapeutyczna bd wzrastad z kadym spotkaniem z drugim czowiekiem, dzieo po dniu.

Ta praca, przeznaczona dla licencjonowanych specjalistw, prezentuje now perspektyw

neuronauki na psychoterapi, hipnoz terapeutyczn i rehabilitacj, jako wysoce osobisty i twrczy
dialog z naszymi genami. Podczas gdy ta prezentacja wywodzi si z wielu badao, ktre przywoamy,
wiele dodatkowych badao bdzie trzeba jeszcze przeprowadzid, aby dowied jej naukowego
potwierdzenia oraz terapeutycznej skutecznoci. Przedstawimy wiele procesw empirycznych, w
charakterze ukierunkowujcych heurystyk, do pracy terapeutycznej. Nie s one jednak na ten
moment zweryfikowanymi metodami zmiany zachowania. Nasze podejcia powinny byd raczej
postrzegane jako personalne formy samorozwoju w sztukach humanistycznych, autobiografii oraz
medytacji. Mog byd przydatne w procesie tworzenia nowej wiadomoci, samowiedzy, dbania o
siebie, ktre maj wartod dla ludzi je praktykujcych, nie s jednake medycznymi czy
psychologicznymi zaleceniami dla wszystkich. Zaczniemy od krtkiego przegldu niektrych, z
naszych, twrczych podejd w historii sztuki, medycyny i psychoterapii, jak rwnie rozwijajcej si
neuronauki.

Twrcze implikacje

Uczenie si od innych to dopiero pocztek

Kady terapeuta musi rozwind swoje specyficzne uzdolnienia.
Codzienne twrcze wysiki s potrzebne, by zoptymalizowad umiejtnoci terapeutyczne.
Kada sesja terapeutyczna to unikatowy proces tworzenia.

ROZDZIA 2
Historyczne rda nowej neuronauki,
psychoterapii, hipnozy terapeutycznej i
rehabilitacji
Najwczeniejszych rde psychoterapii i terapeutycznej hipnozy szukad naley prawie trzysta lat
temu, kiedy to Anton Mesmer broni swojej rozprawy medycznej Dissertatio Physico-Medica de
Planetarum Influxu, 27 maja 1766 roku. Byy to czasy szwajcarskiego filozofa Jana Jakuba Rousseau
(1712-1778), wtedy rwnie dochodzio do tard filozoficznych pomidzy mechanicystyczn a
naturalistyczn koncepcj ludzkiej natury. Rousseau wierzy, e ludzie dowiadczaj stadialnego
rozwoju oraz e dwiczenie zdolnoci umysowych uatwiao wzrost mzgu. Charles Bonnet (17201793), dowiadczalny naturalista, zaznajomiony z pogldami Rousseau, zasugerowa woskiemu
badaczowi Michele Vincenzo Malacarne (1744-1816), e neurony mog reagowad na dwiczenia
dokadnie w taki sam sposb jak minie. Malacarne (1793, 1819) przeprowadzi nastpnie badania
na noworodkach ptakw i psw. Zauway on, e te z nich, ktre przebyway w bogatszym
rodowisku oraz zostay poddane intensywnemu treningowi miay wiksze mzgi! To byo
zwiastunem badao z zakresu nowoczesnej neuronauki, dokumentujcych jak nowod, dwiczenie,
trening oraz wiadome skupianie uwagi moe wspomagad rozrost i reorganizacj sieci neuronalnych
w mzgu. Stao si to podoem naszej obecnej koncepcji odnonie tego, jak ekspresja genowa i
plastycznod mzgu w psychoterapii, terapeutycznej hipnozie i rehabilitacji moe wspomagad rozwj
czowieka oraz proces leczenia (Rosenzweig, 1996, Rosenzweig i in., 1962, Renner i Rosenzweig,
1987).

Fizjologia fascynacji w terapeutycznej hipnozie, psychoterapii i

nowoczesnej neuronauce
Medyczni pionierzy tacy jak Anton Mesmer (1734-1815) oraz James Braid, M.D. (1795-1860), ktrzy
jako pierwsi odkryli terapeutyczn hipnoz jako metod leczenia, mieli niewielkie pojcie na temat
tego, jak ona waciwie dziaa. Przykadowo James Braid definiuje hipnotyzm, w swojej ksice z 1855
roku The Physiology of Fascination, w taki oto sposb:
Upraszczajc do pewnego stopnia studia nad zwrotnymi akcjami i reakcjami umysu i
materii na siebie nawzajem warunek (hipnotyczny) powsta w rezultacie wpyww,
istniejcych wewntrz ciaa pacjenta, mianowicie skoncentrowana uwaga lub
dominujca idea doprowadza do modyfikacji fizjologicznych procesw, te dynamiczne
zmiany z kolei wpywaj na umys podmiotu. Zapoyczyem termin hipnotyzm lub sen
nerwicowy dla okrelenia tego procesu Wreszcie jako termin oglny, obejmujcy caod
tego zjawiska wynikajcego z wzajemnych wpyww umysu i materii na siebie
nawzajem, proponuje, jako najwaciwszy, termin psychofizjologia (Braid, 1853).
9

Dzi przyjmuje si, e to wanie Braid wprowadzi termin psychofizjologia, aby opisad w jaki sposb
umys i materia wchodz w interakcj, by umoliwid leczenie poprzez relacj ciao-umys w ramach
terapeutycznej hipnozy (Tinterow, 1972). Nawet dzisiaj, sto piddziesit lat pniej, nie udao si
dokadnie zrozumied, jak waciwie psychofizjologia oddziauje w terapii opartej na relacji ciao umys. Nie ma oglnie uznawanych wydziaw terapeutycznej hipnozy, czy terapii ciao - umys na
naszych uniwersytetach czy szkoach medycznych, ktre przeprowadzayby systematyczne badania
odnonie tych rodzajw terapii. W ostatnich czasach jednake wyonia si nowa dyscyplina
neuronauki, wraz z pojawieniem si nowych technologii umoliwiajcych naukowe badanie
naturalnych relacji pomidzy ciaem a umysem, ktre Erickson (1958/2008, 1959/2008) nazwa
podejciem naturalistycznym czy technikami spoytkowania w hipnozie. Funkcjonalny rezonans
magnetyczny (fMRI), mikromacierze DNA, i bioinformatyczne bazy danych DNA, przykadowo
umoliwiy przeprowadzenie wielu nowych badao, ktre teraz opiszemy pokrtce, aby uaktualnid
nasze rozumienie terapeutycznej hipnozy, psychoterapii i rehabilitacji.
Ostronie podsumujemy implikacje dzisiejszej neuronauki w serii obrazkw ilustrujcych szlaki
komunikacji ciao - umys, ktre wykorzystamy w naszej pracy terapeutycznej. Nastpnie zilustrujemy
pewne innowacyjne podejcia, ktrych mona si atwo nauczyd i dwiczyd w ramach specjalistycznych
warsztatw dla licencjonowanych terapeutw. Nauczalimy ericksonowskich podejd:
naturalistycznego i spoytkowania w ramach specjalistycznych warsztatw na caym wiecie,
przez ponad czterdzieci lat. Przedstawilimy, w tym opracowaniu, kilka z nich w formie ostronie
uporzdkowanych wytycznych, dla licencjonowanych profesjonalistw (Rossi, 2002a, 2004a).
Pokazujemy, jak bardzo s one podatne na nieograniczone wrcz modyfikacje, dokonywane przez
bardziej dowiadczonych terapeutw.
Podczas tych praktycznych dwiczeo, odnotujemy rwnie miejsca, w ktrych naley przeprowadzid
dalsze badania, tak aby podejcie to mogo spenid kryteria medycyny, opartej o dowody naukowe
(Evidence Based Medicine). Oczywicie zapraszamy ci do wsppracy w ramach otwartych badao na
poziomie midzynarodowym (Rossi, Rossi, Yount, Cozzolino i Iannotti 2006). Nagroda Ernesta R. i
Josephine R. Hilgard za najlepsz prac teoretyczn w 2001 roku zostaa przyznawana w ramach The
Society of Clinical and Experimental Hypnosis pracy, ktra rewiduje podoe naukowe nakrelonych
przez nas twrczych podejd (Rossi, 2000). Dokadniejsze omwienia mona znaled w ksikach
(Rossi, 2002a, 2002b, 2004a, 2007), na kasetach wideo oraz pytach CD dostpnych w wydawnictwie
Fundacji Miltona H. Ericksona (Milton H. Erickson Foundation Press) (Erickson, Rossi, Erickson-Klein i
Rossi, 2008) oraz w ramach nowatorskich publikacji specjalistycznych dotyczcych kreatywnej
hipnozy (Bloom, 1990).

Twrcze implikacje

Nowod, dwiczenia, trening i skupianie uwagi moe wspierad rozrost mzgu.

Stan hipnozy powstaje jako konsekwencja wpyww wewntrz pacjenta.
Rezultatem neuronauki s nowe kierunki badao dla psychoterapii.
Ericksonowskie podejcia: naturalistyczne oraz oparte o spoytkowanie, przeznaczone s dla
licencjonowanych profesjonalistw

10

ROZDZIA 3
Nowy, neuronaukowy model
czterostopniowego procesu twrczego
w naukach humanistycznych, cisych i
psychoterapii
Historia ilustrujca klasyczny, czterostopniowy proces twrczy, zamieszczona na rycinie pierwszej
przedstawia studenta zaangaowanego w dowodzenie teorii matematycznej (Tomlin, 2005).
Pocztkowe dwa panele reprezentuj pierwszy etap procesu twrczego, kiedy to koa zbate
zaczynaj si krcid w umyle a student zaczyna tworzyd diagramy i rwnania, prbujc w ten
sposb rozwizad problem.

Rycina 1. Czterostopniowy proces twrczy. Pierwszy etap to pomys na rozwizanie oraz rozpoczcie
pracy nad problemem. Etap drugi to nierzadko trudne dowiadczenie walki i konfliktu podczas prby
rozwizania problemu. Etap trzeci to twrczy moment uzyskania wgldu. Etap czwarty to szczliwa
weryfikacja rozwizania problemu (za pozwoleniem Tomlina, 2005)

Zwykle, w typowym przedsiwziciu zmierzajcym do rozwizania jakiego problemu, w codziennym

yciu student wkrtce napotka trudnoci. Bdzie czu e utkn ma drugim etapie twrczego procesu,
kiedy jego konflikt emocjonalny i rozpacz staj si ewidentne, w rodkowym panelu humorystycznie
pokazuje si dym wydobywajcy si z jego przegrzanej gowy. Etap trzeci procesu twrczego
zilustrowany jest w nastpnym panelu, jako bysk wiata otaczajcy jego gow. Sam jest tak
zaskoczony swoim twrczym wgldem, e a upuszcza owek! Etap czwarty procesu twrczego jest
widoczny, kiedy na jego twarzy pojawia si szczliwy umiech spowodowany sukcesem oraz gdy
wykrzykuje Magia! Popularna tradycja leczenia za pomoc psychoterapii i terapeutycznej hipnozy
czsto opisywana bya jako magia. Jak jednak ta magia dziaa? Teraz nakrelimy nowy, neuronaukowy

11

model tego, w jaki sposb to zjawisko moe dziaad w codziennym yciu, naszych snach oraz
psychoterapii jako twrczym dialogu z naszymi genami.

Dialog umys - mzg geny

Twrcza reakcja jako esencja psychoterapii
Rycina druga ilustruje profil ludzkiego mzgu z wyciciem, pokazujcym szczegy formacji
hipokampa. Jest to struktura w mzgu, ktra jako pierwsza rejestruje wspomnienie tego, czego
dowiadczamy jako nowe i zaskakujce. Hipokamp jednake jest miejscem, w ktrym nasze
zarejestrowane wspomnienia, rzeczy wyuczone oraz zachowania pozostaj tylko czasowo. Pniej
podczas tak zwanych nieaktywnych okresw nienia i odpoczynku, kiedy to wiadomy umys nie
jest aktywnie zaangaowany w proces radzenia sobie z zewntrzn rzeczywistoci, hipokamp i mzg
angauj si w dialog sucy uaktualnieniu, powtrzeniu oraz konsolidacji nowego dowiadczenia
yciowego w przystosowawczy sposb.
Lisman i Morris (2001) opisuj ten uaktualniajcy dialog nastpujco:
nowo nabyta informacja sensoryczna jest przesyana poprzez kor do hipokampa. Co
ciekawe, tylko hipokamp waciwie uczy si w tym momencie, to znaczy jest aktywny.
Pniej, kiedy hipokamp jest nieaktywny (prawdopodobnie podczas snu), powtarza
zmagazynowane informacje, przekazujc je do kory. Kora jest okrelana jako powolny
uczeo, zdolny do utrzymywania magazynu pamici dugotrwaej tylko dziki tym
powtarzajcym si powtrkom informacji przez hipokamp. W ramach niektrych
pogldw hipokamp jest tylko tymczasowym magazynem wspomnieo kiedy lad
pamiciowy zostaje ustabilizowany w korze, wspomnienia mog byd wydobywane nawet
jeli hipokamp jest usunity. Dzisiaj mamy bezporedni dowd na to, e zachodzi jaka
forma hipokampalnego powtarzania Te dane wspieraj pogld, w ramach ktrego
hipokamp jest szybkim i aktywnym nauczycielem, ktry uczy woln kor w stanie
nieaktywnym. (str. 248-249, dodano kursyw)
Ten aktualizacyjny dialog, ktry wpywa na niewiadomod czy ukryty poziom stanowi esencj
naszego nowego, neuronaukowego modelu twrczoci w psychoterapii. Wraeniem ukrytej magii
wydaje si byd dla naszego wiadomego umysu tylko moment, gdy budzimy si ze snu, nimy lub
jestemy w stanie gbokiego skupienia w codziennym yciu. Jestemy zaskoczeni w momencie
zdania sobie sprawy, e oto nauczylimy si czego nowego. Jak si wkrtce przekonamy, twrcza
korespondencja adaptacyjnych, nowych i znaczcych yciowych dowiadczeo, pomidzy kor a
hipokampem, jest podstawowym yciowym procesem, ktry umoliwia psychoterapi, terapeutyczn
hipnoz oraz rehabilitacj. Ten cakowicie naturalny psychobiologiczny dialog jest podstawowym
procesem, ktry prbujemy spopularyzowad w naszym neuronaukowym modelu twrczej
terapeutycznej sugestii. Z tej nowej perspektywy terapeutyczne sugestie mog byd trafniej opisane
jako ukryte heurystyki przetwarzajce, ktre umoliwiaj ten naturalny dialog pomidzy
hipokampem a kor, jak przedstawiono na rycinie drugiej.

12

Rycina 2: Profil ludzkiego mzgu podczas nieaktywnych faz snu, nienia i odpoczynku, kiedy
hipokamp i kora angauj si w dialog (niebieskie strzaki), by powtarzad, uaktualnid i konsolidowad
nowe wspomnienie i rzeczy wyuczone (zaktualizowane z Rossi, 2002a). Ten cakowicie naturalny
dialog jest podstawowym procesem, ktry chcemy zasymulowad, udostpnid i wykorzystad w
naszym nowym, neuronaukowym modelu ukrytych heurystyk przetwarzajcych.

Ludzki mzg i strefy porozumienia

w psychoterapii i terapeutycznej hipnozie
Rycina trzecia przedstawia niektre ze stref porozumienia w korze mzgowej, ktre jak wierzymy
s miejscami w ludzkim mzgu, zaangaowanymi w twrczy dialog w psychoterapii i terapeutycznej
hipnozie (Rossi i Rossi, 2006).
13

Rycina 3: Ludzki sensomotoryczny homunkulus zwizany z interakcj ciao - umys. Przeronite rce
oraz rejon ust - jzyka - twarzy odzwierciedla niezwykle due obszary w mzgu, wyodrbnione przez
ewolucje do zmapowania tych dwch wanych obszarw chwytania i komunikacji (zaadaptowane z
Penfield i Rasmussen, 1950). A. Postuluje si, e sensoryczny homunkulus jest aktywny w zbiorze
stref porozumienia, poprzez ideo-sensoryczne procesy zwizane z hipnoz terapeutyczn. B.
Postuluje si, e motoryczny homunkulus jest aktywny w zbiorze stref porozumienia, podczas
procesw ideomotorycznych zwizanych z terapeutyczn hipnoz.

Komunikacja ciao - umys

Podstawowy cykl aktywnoci spoczynku (BRAC)
Ramy czasowe po prawej stronie ryciny czwartej ilustruj kolejny, niezmiernie wany aspekt terapii
opartej na relacji ciao - umys. Komunikacja ciao - umys za porednictwem naszego ukadu
nerwowego zachodzi niemal natychmiast, w czasie milisekund. Przepyw komunikacji ciao - umys
poprzez transportery molekularne, takie jak hormony w krwioobiegu, potrzebuje okoo minuty.
Kiedy te sygnay docieraj do komrek, wiele z nich dociera do jdra komrkowego, gdzie
uruchamiaj transkrypcje genow (ekspresj genow).

14

Rycina 4: Cztery poziomy psychobiologicznej aktywnoci w psychoterapii, terapeutycznej hipnozie i

rehabilitacji (1) Informacja ze wiata zewntrznego zakodowana w neuronach kory mzgowej zostaje
przetransformowana wewntrz osi limbiczno - podwzgrzowo - przysadkowej w molekuy
transportera, ktre podruj w krwioobiegu, by oddziaywad na receptory w komrkach w mzgu i
ciele. (2) Receptory na bonie komrki transmituj sygna poprzez kolejne transportery do jdra
komrki, gdzie geny modyfikatory wczesnej odpowiedzi komrkowej aktywuj inne geny docelowe,
15

ktre dokonuj transkrypcji swojego kodu w transporter RNA. (3) Transportery RNA peni rol
matrycy dla syntezy biaek, ktre bd funkcjonowad jako (a) finalne struktury leczce w ciele, (b)
enzymy umoliwiajce przepyw energii oraz (c) receptory i czstki transporterw penice rol w
przesyle informacji wewntrz komrki (4) Czstki transportera funkcjonuj jak swego rodzaju typ
pamici molekularnej, ktra moe wywoad zjawisko pamici zgodnej ze stanem, procesy uczenia
si oraz zachowania w sieciach neuronalnych w mzgu (zilustrowane, jako prostoktna macierz
zoona z liter od A do L w grnej czci). (z Rossi, 2002a, 2004a, 2007)
Geny dokonuj ekspresji kodu DNA, aby wyprodukowad biaka, ktre s molekularnymi maszynami
mogcymi wywoad fizyczne zdrowienie w terapii opartej na relacji ciao - umys. Jak zilustrowano na
rycinie czwartej, cay cykl komunikacji ciao - umys oraz zdrowienie tak samo jak zwyke
wydarzenia i aktywnoci ycia codziennego, zajmuj okoo 90-120 minut. Czasami okrela si to
mianem rytmw ultradobowych (w kontracie do Ciradialnych, zwanych rwnie okoodobowymi,
trwajcymi 24 godziny). W chronobiologii (biologii czasu), uywa si rwnie nazwy podstawowy cykl
spoczynku - aktywnoci (BRAC - the Basic Rest - Activity Cycle) (Lloyd i Rossi, 1992, 2008). Oznacza
to, e podstawowa jednostka komunikacji ciao - umys w terapii moe zostad zainicjowana oraz mied
miejsce w ramach typowych parametrw czasowych jednej sesji psychoterapii lub terapeutycznej
hipnozy. Warto odnotowad, e Milton H. Erickson (Erickson, Rossi, Erickson Klein, Rossi, 2008),
oglnie postrzegany, jako jeden z najbardziej innowacyjnych terapeutw naszych czasw, zwykle
przeprowadza swoje sesje terapeutycznej hipnozy w czasie od 90 do 120 minut.
Przebieg podstawowego cyklu spoczynku - aktywnoci (BRAC) w ramach pojedynczego neuronu w
mzgu jest przedstawiony na rycinie pitej. Nowe, zaskakujce oraz nieoczekiwane dowiadczenia
yciowe mog aktywowad geny zalene od pobudzenia istotne w procesie wytwarzania biaek,
ktre stymuluj wzrost i transformacje poczeo synaptycznych pomidzy neuronami, nazywany
plastycznoci mzgu (Rossi, 2000, 2004a, 2007).

16

Rycina 5: Parametry czasowe ultradobowego, podstawowego rytmu spoczynku i aktywnoci,

pokazuj, jak neurony w mzgu, ktre s pobudzane przez nowe i wyrane sygnay ze rodowiska,
aktywuj ekspresj genw zalenych od pobudzenia, syntez nowych biaek oraz plastycznod mzgu.
(zaadaptowane z Kandel, 2001, 2006; Rossi, 2002a, 2004a, 2007).
Ilustracje zawarte w tym rozdziale dostarczaj krtkiego opracowania nowego, opartego o
neuronauk modelu procesu twrczego, od umysu do genu, ktremu teraz przyjrzymy si nieco
dokadniej.

17

Twrcze Implikacje

Wykorzystujemy oparty o neuronauk model procesu twrczego: od umysu do genw.

Umoliwienie naturalnego dialogu na osi umys - mzg - geny jest esencj psychoterapii.
Cay cykl komunikacji ciao - umys oraz leczenie trwa od 90 do 120 minut
Dowiadczenie psychoterapeutyczne moe uruchomid geny i plastycznod mzgu podczas
trwania pojedynczej sesji.

18

ROZDZIA 4
Ekspresja genw, plastyczno mzgu
i czas w psychoterapii
Ekspresja genw i plastycznod mzgu stanowi fizjologiczn podstaw naturalnych transformacji
umysu, wiadomoci i zachowania. Rycina 6 pokazuje jak formuowane s nowe poczenia
synaptyczne pomidzy neuronami, co godzin lub dwie, w podstawowym cyklu spoczynku
- aktywnoci. Nasz neuronaukowy model psychoterapii i terapeutycznej hipnozy, poprzez twrczy
dialog z naszymi genami wykorzystuje te cakowicie naturalne ramy czasowe ycia, ktre rozwiny
si na drodze milionw lat ewolucji. Bezporednie dowody na ekspresj genow oraz plastycznod
mzgu wywoywan przez psychoterapi s obecnie dobrze udokumentowane (Kandel, 2001;
Lichtenberg i in., 2000, 2004; Rossi, 2002b, 2004b,2005-2006, 2007, 2008), Dowody na udzia
ekspresji genowej i plastycznoci mzgu w psychoterapii byy po raz pierwszy podkrelane przez Erica
Kandela (Kandel 2001, 2006), ktry ostatnio zdoby Nagrod Nobla za yciowe osignicia w tej
dziedzinie. Kandel (1998) przedstawia swoj perspektyw nastpujco:
Jak dotd zwykle, kiedy psychoterapia i poradnictwo s efektywne i wytwarzaj zmiany
dugoterminowe w zachowaniu, dokonuj tego prawdopodobnie wykorzystujc procesy
uczenia si, poprzez wytworzenie zmian w ekspresji genowej, ktra zmienia si poczeo
synaptycznych oraz poprzez zmiany strukturalne, ktre zmieniaj anatomiczny wzorzec
poczeo pomidzy komrkami nerwowymi w mzgu. Wzrost rozdzielczoci technik
obrazowania mzgu powinien w koocu umoliwid ilociow ewaluacj rezultatw
psychoterapii Upraszczajc: regulacja ekspresji genowej przez czynniki spoeczne
powoduje, e wszystkie funkcje ciaa, wczajc w to wszystkie funkcje mzgu, staj si
podatne na wpywy spoeczne. Te wpywy spoeczne zostan biologicznie wczone w
zmodyfikowan ekspresj specyficznych genw, w okrelonych komrkach nerwowych,
w sprecyzowanych obszarach mzgu. Te spoecznie kierowane zmiany s transmitowane
kulturowo. Nie s wczone w sperm czy jajeczko i dlatego nie s przekazywane
genetycznie. (str. 460, kursywa zostaa dodana)
Badania z uyciem poczonych technologii mikromacierzy DNA, funkcjonalnego rezonansu
magnetycznego oraz bioinformatycznych baz danych takich jak Atlas Mzgu Allena dotyczcych
ekspresji genu http://www.brainatlas.org/aba/ s teraz bardzo potrzebne, aby mona byo spenid
kryteria medycyny opartej na dowodach (evidence based medicine), dla zaoenia udziau ekspresji
genu i plastycznoci mzgu w psychoterapii.

19

Rycina 6. Ultradobowa (czasowa) dynamika, zalenej od pobudzenia pamici, uczenia si i zmiany

zachowania, jak zaproponowano przez Lschera i in., (2000). W cigu pierwszych 10 minut mierzalne
zmiany zachodz w ekspresji genu oraz aktywacji (fosforylacji) i wzrocie receptorw, ktre bior
udzia w procesie synaptycznej komunikacji poprzez neurotransmitery. W trakcie 30 minut zwiksza
si rozmiar wypustki synaptycznej a receptory przemieszczaj si do bony postsynaptycznej.
Doprowadza to do wzrostu rozmiaru postsynapsy. W cigu godziny niektre postsynapsy dziel si
na dwie. To prowadzi w konsekwencji do dalszego wzrostu presynaptycznych podziaw i
przeksztacenia, ktre w koocu doprowadzaj do stworzenia nowych sieci neuronalnych kodujcych
wspomnienie, proces uczenia i zmian zachowania, ktra jest podstaw psychoterapii oraz wielu
zalenych od pobudzenia procesw ekspresji genu, syntezy biaek oraz synaptogenezy, zachodzcych
podczas dowiadczeo twrczych w sztuce i w nauce, jak i rwnie w codziennym yciu. Badania
sugeruj, e potrzeba okresu od czterech tygodni, do czterech miesicy, by ustabilizowad nowe sieci
neuronalne kodujce nowe wspomnienie, czy porcj wiedzy (Van Praag i In., 2002). Ten prosty fakt
sugeruje naturalne parametry czasowe dla neuronauki psychoterapii krtkoterminowej i rehabilitacji.

Darwin, ewolucja, adaptacja i czas na leczenie

W niezwykle proroczym stwierdzeniu swojej teorii naturalnej selekcji, Charles Darwin (1859) wysnu
to, co dzi opisujemy jako naturalne czasowe parametry psychoterapii, w nastpujcy sposb:
Mona powiedzied, e naturalna selekcja kadego dnia, kadej godziny analizuje, na
caym wiecie, kade, nawet najmniejsze odchylenie; odrzucajc to, co jest ze, strzegc i
dodajc to, co jest dobre. Bezgonie i niezauwaalnie pracuje gdziekolwiek i z
czymkolwiek ma okazj, nad polepszeniem kadego ywego organizmu w relacji do jego
organicznych i nieorganicznych warunkw yciowych. Nie jestemy w stanie w ogle
zauwayd tych maych zmian w czasie ich trwania, dopki pitno czasu nie odcinie na
osi dostatecznie duego odstpu a nawet wwczas nasze moliwoci spojrzenia w bardzo
oddalone geologicznie czasy s tak niedoskonae, e jedyne co dostrzegamy, to fakt, e
ycie wyglda teraz inaczej, ni kiedy. (kursywa zostaa dodana)

20

Rycina sidma przedstawia profil psychoterapii, jako czterostopniowego procesu twrczego, ktry
odbywa si co kade 90 - 120 minut podstawowego rytmu spoczynku - aktywnoci.

Rycina 7: profil (90 - 120 minut) 4-stopniowego procesu twrczego w psychoterapii zosta
przedstawiony w grnej czci ryciny (grna krzywa). Proteomiczny (biakowy) profil na rodkowej
krzywej przedstawia krajobraz energetyczny rozkadu biaek w neuronach mzgu, potrzebnych dla
plastycznoci mzgu. Ten proteomiczny profil wyoni si z funkcjonalnej zgodnoci genw wsplnie
podlegych ekspresji, przedstawionych na profilu genomowym poniej niego. Krzywa genomowa
reprezentuje waciwe profile ekspresji genw modyfikatorw wczesnej odpowiedzi komrkowej c-fos
oraz 10 innych genw (alleli) podczas typowego podstawowego okresu spoczynku-aktywnoci (BRAC)
trwajcego od 90 do 120 minut. Niszy diagram ilustruje, jak te ultra dobowe procesy wiadomoci s
zwykle dowiadczane jako Kleitmanowskie 90 - 120 minutowe podstawowe cykle spoczynkuaktywnoci wewntrz normalnych okoodobowych rytmw snu i czuwania (Rossi, 2002b, 2004b,
2007; Rossi i Nimmons, 1991).

21

Ultradobowe leczce reakcje oraz ultradobowe reakcje na stres

Tabela pierwsza pokazuje, jak czterostopniowy proces twrczy moe zostad wyraony w formie
ultradobowej reakcji leczcej albo ultradobowej reakcji na stres. To, ktr reakcj wybierzemy,
zaley od tego, czy pozwolimy sobie cieszyd si naturaln spoczynkowo - lecznicz faz cyklu. Wedug
naszej propozycji chroniczny stres wywoany ignorowaniem albo naduywaniem tej fazy wypoczynku
w podstawowym cyklu spoczynku - aktywnoci jest gwnym powodem dolegliwoci
psychosomatycznych, ktre mog zostad rozwizane przez terapi opart o relacj ciao - umys przy
pomocy terapeutycznej hipnozy (Lloyd i Rossi, 1992, 2008; Rossi i Nimmons, 1991).

Tabela 1, Porwnanie ultradobowych reakcji leczcych i stresowych, jako wybieranych

stylw ycia (Rossi i Nimmons, 1991).
ULTRADOBOWA REAKCJA LECZCA

ULTRADOBOWY SYNDROM STRESOWY

1. Rozpoznawanie sygnaw
Akceptacja naturalnego wystpienia potrzeby
odpoczynku i regeneracji si oraz dobrostanu
prowadzi ci do dowiadczania komfortu i
wdzicznoci.
2. Wydobywanie gbszego oddechu
Spontaniczny gboki oddech pojawia si sam po
kilku chwilach odpoczynku, jako sygna, e
wchodzisz w gbszy stan relaksacji i leczenia.
Zbadaj pogbiajce si odczucie komfortu, ktre
pojawia si spontanicznie. Zastanw si nad
moliwociami komunikacji oraz procesu
zdrowienia w relacji ciao - umys z nastawieniem
beznamitnego wspodczuwania.

1. Sygnay zrb - sobie - przerw:

Odrzucenie naturalnej potrzeby odpoczynku i
regeneracji si oraz dobrostanu prowadzi ci do
odczuwania stresu i zmczenia.

3. Leczenie oparte o relacj ciao - umys

Spontaniczne fantazje, wspomnienia, kompleksy
zabarwione emocjonalnie, aktywne wyobraenia
oraz niezliczone stany s aranowane w procesie
zdrowotnych i yciowych przeramowao.
Niektrzy ludzie robi sobie drzemk.
4. Odmodzenie i przebudzenie
Naturalne przebudzenie si z uczuciami spokoju,
jasnoci i zdrowienia, razem z poczuciem, jak
polepszyd swoje wyniki oraz dobrostan w
wiecie.

2. Wysoki poziom hormonw

Cigy wysiek w obliczu przemczenia prowadzi
do
wyrzutu
hormonw
stresu,
ktre
doprowadzaj do skrcenia i pominicia
potrzeby ultradobowego odpoczynku. Poziom
wykonania
czynnoci
podwysza
si
krtkotrwale kosztem ukrytego wyczerpania, co
wpdza w dalszy stres oraz wzbudza potrzeb
sztucznej stymulacji (kofeina, nikotyna, alkohol,
kokaina itd.).
3. Poczenie uszkodzeo
Wiele pomyek wkrada si w twj proces
wykonania, pamici oraz uczenia si; Problemy
emocjonalne zaczynaj manifestowad si.
Moesz stad si przygnbiony, poirytowany lub
obraliwy dla siebie i innych.
4. Zbuntowane ciao
Klasyczne
symptomy
psychosomatyczne
zaczynaj objawiad si tak mocno, e w koocu
musisz
przerwad
i
odpoczd.
Jeste
pozostawiony z drczcym uczuciem poraki,
przygnbienia i choroby.

Rycina sma pokazuje zmieniajcy si zakres terapeutycznej hipnozy podczas wykorzystania

podstawowego cyklu odpoczynku - aktywnoci (BRAC) w terapii opartej na relacji ciao - umys, na
wszystkich poziomach od umysu, do genu. Charakterystyki fazy wstpnego pobudzenia w BRAC
zostay opisane jako wysoka faza hipnozy lub uwana hipnoza, podczas ktrej zewntrzny poziom
22

wykonania w pracy oraz zabawy moe ulec optymalizacji. Jest to w kontracie z nisk faz hipnozy,
podczas ktrej zdrowienie oparte na relacji ciao - umys zachodzi najprociej i w sposb naturalny.
Zwrd uwag jak to naturalne kontinuum aktywnoci i odpoczynku moe objd i pogodzid wiele
obecnie wykluczajcych si cech gwnych teorii hipnozy, psychospoecznych (faza wysoka) oraz
odmiennego stanu (faza niska) (zobacz w specjalnym wydaniu American Journal of Clinical Hypnosis
(Lankton, 2007).

Rycina 8: Zakres terapeutycznej hipnozy, ktry hipotetycznie rozciga si pomidzy wysok a nisk
faz podczas naturalnego podstawowego cyklu odpoczynku - aktywnoci w chronobiologii
(chaotobiologiczny czas). (z Rossi, 1996)
Naturalne parametry czasowe ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu s wane podczas
podejmowania naszych yciowych wyborw. Moemy dokonad wyboru i brad pod uwag nasze
naturalne sygnay pynce z relacji ciao - umys dotyczce aktywnoci i odpoczynku w codziennym
yciu. Moemy dokonywad wyboru pomidzy ultradobow reakcj lecznicz lub ultradobow reakcj
stresow, co kade dwie godziny w trakcie dnia. Te yciowe wybory s gbok psychobiologiczn
podstaw naszej nowej neuronaukowej teorii komunikacji i leczenia w relacji ciao - umys, od umysu
do genu.
23

Twrcze Implikacje

Ekspresja genu i plastycznod mzgu s fizjologicznymi podstawami naturalnych procesw

transformacji umysu, wiadomoci i zachowania.
Modulacja ekspresji genu przez czynniki spoeczne powoduje, e wszystkie funkcje mzgu i
ciaa staj si podatne na wpyw spoeczny.
Moemy dokonywad wyboru pomidzy ultradobow reakcj lecznicz a ultradobow
reakcj stresow, co kade dwie godziny przez cay dzieo.
Aktywna Faza BRAC (hipnoza wysokiej fazy), ktra moe zoptymalizowad poziom
wykonania zewntrznego w pracy i podczas zabawy, zmienia si naturalnie z nadejciem fazy
wypoczynku (hipnozy niskiej fazy), kiedy to leczenie oparte o relacj ciao - umys zachodzi
najatwiej.

24

ROZDZIA 5
Punkty zwrotne w yciu. Ewolucyjne
spojrzenie na: tworzenie Ja, nienie
oraz konstruktywny umys
Z naszej nowej, neuronaukowej perspektywy ywe, gwatowne, niezwyke i zadziwiajce sny, ktrych
zwykle mona dowiadczyd w trakcie kryzysw yciowych, s manifestacjami gbokiego
psychobiologicznego pobudzenia, ktre wzbudza cykl ekspresji genu/plastycznoci mzgu w celu
przeramowania oraz rekonstrukcji wiadomoci i zachowania w adaptacyjny i twrczy sposb. Rycina
9 nakrela adaptacyjn dynamik procesw leczcych opartych na relacji ciao - umys, podczas
istotnych punktw zwrotnych w yciu.

Rycina 9: adaptacyjna dynamika procesw leczenia opartych o relacj ciao - umys podczas istotnych
punktw zwrotnych w yciu. ywe, gwatowne, niezwyke i zaskakujce sny (sen REM) dowiadczane
podczas kryzysw yciowych, mog byd przejawem gbokiego pobudzenia psychobiologicznego,
ktre wywouje cykl ekspresji genu/plastycznoci mzgu, w celu przeramowania i rekonstrukcji
wiadomoci, pamici, uczenia si i zachowania w adaptacyjny i twrczy sposb. May symbol delta
(trjkt) oznacza, e zmiana na ktrymkolwiek z gwnych poziomw transdukcji informacji w relacji
ciao - umys generuje matematyczn transformacj na kolejny poziom w bezkresnej spirali nie
kooczcego si rozwoju ludzkiej wiadomoci i dowiadczenia.
Dynamik przedstawion na rycinie 9 trafnie opisuje Ribeiro (2004) w swojej ewolucyjnej teorii snu i
nienia:
Tak oto dochodzimy do centralnej hipotezy w teorii, mianowicie e sny ssakw s
probabilistycznymi symulacjami przeszych zdarzeo i przyszych oczekiwao. Gwn
funkcj takich symulacji byoby testowanie okrelonych, nowych zachowao w
pamiciowej replice wiata, zamiast w prawdziwym wiecie. Ta hipoteza stanowi
uoglnienie teorii symulacji zagroenia podczas nienia sny mog symulowad, albo
25

dziaania, ktre prowadz do podanych rezultatw i dlatego powinny zostad

przedsiwzite w prawdziwym wiecie albo dziaania, ktre prowadz do niepodanych
konsekwencji i z tego powodu powinno si ich unikad w prawdziwym wiecie. (str. 12)

Jak nowo, wzbogacanie rodowiska i wiczenia fizyczne konsoliduj

wspomnienia poprzez struktury mzgowe
Ribeiro i in., (2004) podsumowali swoje badania nad zaindukowan przez nowod ekspresj genu i
transkrypcj podczas nienia, ktra dostarcza komrkowych podstaw plastycznoci mzgu w
nastpujcy sposb:
Odkrycie zalenych od dowiadczenia reaktywacji mzgu (przez istotne codzienne
dowiadczenia nowoci, wzbogacenia rodowiska i dwiczenia fizyczne) zarwno podczas
snu wolnofalowego (SW) jak i fazy REM prowadzi do pogldu, e konsolidacja niedawno
nabytych ladw pamiciowych wymaga neuronalnych powtrzeo podczas snu Nasze
badania wskazuj, e cige zalene od dowiadczenia rewerbacje neuronalne s
wspln cech wielu struktur przodomzgowia. Nie skadaj si one z konkretnych
powtrzeo. Niedawne badania neurologiczne wykazay, e gdy dowiadczamy
znaczcych nowoci, wzbogacenia rodowiska, oraz dwiczeo podczas stanu czuwania,
gen Zif-268 podlega ekspresji podczas fazy REM snu (Ribeiro i in., 2002, 2004). Zif-268
jest genem wczesnej odpowiedzi oraz genem powizanym z zachowaniem - stanem,
ktry wie si z wytwarzaniem biaek oraz czynnikw wzrostu, ktre umoliwiaj
plastycznod mzgu Konkludujc, podtrzymywana rewerbacja neuronalna podczas snu
SW, po ktrej od razu nastpuje powizana z plastycznoci ekspresja genu, podczas
fazy snu REM (nienie), moe odgrywad znaczc rol w wyjanieniu dobroczynnej roli
snu w procesie konsolidacji nowych wspomnieo. (str. 126-135, kursywa zostaa dodana)
Obecnie Ribeiro i in., (2008, w druku), dokonali przegldu badao na temat tego, w jaki sposb geny
arc i Zif-268 s aktywowane, aby wzbudzid plastycznod mzgu, w celu zakodowania nowych i
wzbogacajcych dowiadczeo yciowych, w adaptacyjny sposb:
W replikacji badania (Ribeiro i in., 2002) otrzymalimy takie same rezultaty, kiedy
ekspozycja na nowe rodowisko zostaa zastpiona przez indukcj dugotrwaego
wzmocnienia synaptycznego (LPT) w hipokampie, dobrze znanym neurofizjologicznym
modelu pamici (Bliss i Collingridge, 1993). Nasze eksperymenty ujawniy sekwencj
trzech, czasoprzestrzennie rozrnialnych, fal ekspresji Zif-268, zaczynajcych si
lokalnie w hipokampie 30 minut po stymulacji, wci podczas czuwania oraz
postpujcych do oddalonych dodatkowych pl hipokampa, w czasie dwch kolejnych
epizodw snu REM. Kada wzmacniajca fala Zif-268, bya nastpnie przerywana przez
kolejny epizod SWS, co wskazuje na istnienie odnawiajcych si cyklw plastycznoci,
podczas zmian w stanie nienia.
W 2005 roku nasze raporty odnonie zalenych od dowiadczenia wzbudzeo Zif-268
mRNA, podczas fazy snu REM, zostay rozszerzone na inne powizane z plastycznoci
molekuy, przez niezalen grup badawcz. Badania, ktre wykorzystyway paradygmat
26

uczenia si aktywnego unikania, jako paradygmatu behawioralnego, czyy sen REM

oraz fale w mocie, typowe dla tego stanu, z zalenym od dowiadczenia wzrostem arc
oraz poziomw neurotropowego czynnika pochodzenia mzgowego (BDNF), jak i ze
wzrostem fosforylacji biaka czcego element cyklicznego AMP (CREB). W 2006 roku
badania snu much, sprawdzay efekty ekspozycji na wzbogacone rodowisko, na
ekspresj genu powizanego ze snem. Badacze znaleli dowody na to, e poziom snu
wzrasta u much wystawionych na dziaanie spoecznie wzbogaconego rodowiska. Co
waniejsze, podczas snu, u tych much wystpia wzmoona ekspresja 17 genw
powizanych z pamici dugoterminow (Ganguly-Fitzgerald i in. 2006). Niedawno,
nasza grupa badawcza pokazaa, e poziomy Zif-268 i arc w mRNA s zwikszane w korze
mzgowej podczas pnych epizodw REM (Ribeiro i in., 2007). Te wszystkie rezultaty,
zebrane razem, potwierdzaj zaoenie, e sen kryje w sobie aktywne procesy, zalene
od dowiadczenia powizane z neuroplastycznoci.
Jeli nie dowiadczamy adnych nowych albo znaczcych zdarzeo yciowych w trakcie dnia, wiele z
tych genw nie jest aktywowanych podczas fazy snu REM, aby umoliwid plastycznod mzgu, ktra
generuje moliwod zaistnienia bardziej adaptacyjnych zachowao po przebudzeniu. Warto zauwayd,
e akcentujemy tutaj tylko moliwod bardziej adaptacyjnych zachowao po przebudzeniu! By
uwydatnid moliwod zwikszenia wiadomoci nowych perspektyw wystpienia tego typu
zachowao, wytwarzanych podczas epizodw ekspresji genw i plastycznoci mzgu zachodzcych
podczas fazy snu REM, zalecamy, aby ludzie uwanie notowali swoje wczesne, poranne myli tu po
przebudzeniu. Zwykle wybudzamy si z bardziej poznawczo zorientowanych snw, ktre s bardziej
zblione do naszego okrelonego celami, wiadomego mylenia podczas dnia. Sugerujemy, e
dokadne, receptywne i medytacyjne nastawienie, ktrym wspieramy myli pojawiajce si o
poranku, ktre s wci zblione do nowej plastycznoci mzgu, wywoanej podczas twrczego
nienia w fazie REM, jest praktyk dbania o siebie oraz samorozwoju, ktry umoliwia w najwikszym
stopniu dostp do adaptacyjnych transformacji wiadomoci i zachowania, badanych podczas
naszych snw. Ta rekomendacja jest spjna z badaniami nad tradycjami medytacyjnymi, kadcymi
duy nacisk na porann medytacj.
Rossi (2005) niedawno nakreli, jak podtrzymywana, neuronalna rewerbacja podczas snu SW, po
ktrej zaraz nastpuje powizana z plastycznoci ekspresja genu podczas fazy snu REM, jak
doniesiono przez Ribeiro i in. (2008), moe byd wanym adaptacyjnym procesem w rekonstrukcyjnej
teorii strachu, stresu oraz traumatycznych wspomnieo, jak i symptomw poprzez psychoterapi i
terapeutyczn hipnoz. Psychoterapeuci nie zmieniaj ani nie uleczaj ludzi w gabinecie
terapeutycznym a raczej wprowadzaj nowe myli i dowiadczenia emocjonalne, zasocjowane z
moliw rekonstrukcj wspomnieo, umiejtnoci, wiadomoci i zachowania. Pniej te nowe myli i
dowiadczenia emocjonalne bd odtwarzane w twrczy sposb w dialogu midzy kor a
hipokampem, podczas snu i nienia, ktre zgbiaj ich adaptacyjne moliwoci. Wanie to twrcze
odtwarzanie sennych dialogw, generuje ekspresj genu i plastycznod mzgu, ktre prowadz do
moliwoci zaistnienia transformacji wiadomoci oraz zachowania, ktre z kolei prowadz do
adaptacyjnych zmian, nazywanych wyleczeniem. To wszystko implikuje gruntown zmian w
naszym rozumieniu znaczenia pamici i nienia, jako rejestratorw przeszoci, w procesie tworzenia
konstruktywnych moliwoci dla przyszoci.

27

Orientacja na przyszo konstruktywnej pamici

W niedawno dokonanym przegldzie (Rossi, Erickson-Klein i Rossi, 2008) zgbialimy nowe
rozrnienie pomidzy zorientowanym na przyszod systemem pamici prospektywnej, badanym w
ramach dzisiejszej neuronauki oraz zorientowanym na przeszod systemem pamici retrospektywnej,
bdcym oryginalnie fundamentem teoretycznym terapeutycznej hipnozy, klasycznej psychoanalizy
oraz psychoterapii. Uoglnilimy ewolucyjn teori snu i nienia Ribeiro, ktra skupia si na
przyszoci, prospektywnym systemie pamici, aby skonceptualizowad now, ewolucyjn
perspektyw spojrzenia na psychoterapi, terapeutyczn hipnoz i rehabilitacj.
Przez 200 lat badao nad hipnoz zgbiano pamid w badaniach skupionych wok ochrony i
odtwarzania przeszoci. Obecnie neuronaukowcy dokumentuj, w jaki sposb niektre mzgowe
systemy pamici i nabywania dowiadczeo, s wyranie mocniej zorientowane na zgbianie
przyszych, yciowych moliwoci, ni utrzymaniu wiernych wspomnieo z przeszoci. Dzisiaj wiemy,
e wspomnienia nie s dokadnymi replikami przeszoci. Co wicej, tworzenie takich dokadnych
replik przeszoci nie byyby najlepsz strategi dla adaptacyjnych zachowao w przyszoci.
Neuronaukowcy dostarczaj dowodw wspierajcych now, konstruktywn teori tego, jak
wspomnienia mog podlegad reorganizacji w nowe scenariusze dla obecnych i przyszych
adaptacyjnych zachowao (Gaidos, 2008; Schacter i in., 2007; Szpunar i in. 2007). Ta skierowana na
przyszod, konstruktywna orientacja na tosamod i tworzenie Ja, ktr zapocztkowali Carl Jung
(1917/1953), Milton Erickson (1927/2008; Erickson i Rossi, 1973, 1989) oraz Rossi, (1972/2008;
1973a-c), zostaa ostatnio opisana jako rama teoretyczna pamid - przewidywanie w operacji
szeciowarstwowej ludzkiej kory nowej, ktra ma znaczenie w ewolucji inteligencji, twrczoci oraz
inteligentnych maszyn (Hawkins i Blakeslee, 2004). Ta orientacja w przyszod mzgowego
adaptacyjnego i konstruktywnego systemu pamici, stanowicego uzupenienie dla funkcji
utrzymywania przeszych zdarzeo w pamici, jest wanym punktem podczas rozwizywania obecnych
problemw, w procesie terapeutycznym, nakrelonym w rozdziaach 9, 10, 11 i 12.

Twrcze implikacje

Sny mog penid funkcj twrczego odtwarzania wydarzeo z przeszoci, co moe stworzyd
bardziej adaptacyjn przyszod.
Podtrzymywana rewerberacja podczas snu SW, po ktrej nastpuje powizana z
plastycznoci ekspresja genu podczas nienia, wytwarza naturalne transformacje umysu i
zachowania.
Ekspresja genu i plastycznod konsoliduj rekonstrukcj strachu, stresu oraz traumatycznych
wspomnieo i symptomw, za porednictwem psychoterapii i terapeutycznej hipnozy.
Orientacja na przyszod, mzgowego systemu konstruktywnej pamici, moe byd
spoytkowana w procesie tworzenia nowej tosamoci oraz rozwizywaniu problemw przy
pomocy procesw terapeutycznych, nakrelonych poniej.

28

ROZDZIA 6
Neurony lustrzane, empatia i konflikt:
Sztuka, prawda i pikno
zaporedniczone przez ekspresj genu i
plastyczno mzgu
Niedawne badania w dziedzinie neuronauki dokumentuj aktywnod neuronw lustrzanych u
naczelnych i ludzi, ktra peni funkcj potencjalnego neuronalnego mechanizmu empatii, w ramach
ktrego rozumiemy innych poprzez odzwierciedlanie ich aktywnoci mzgowej (Miller, 2005, str.
946). Ta neuronalna podstawa empatii znajduje oparcie w badaniach nad deficytami w systemach
neuronw lustrzanych u ludzi cierpicych na autyzm oraz w badaniach z uyciem fMRI
zaprojektowanych w taki sposb, aby uchwycid emocjonaln empati. Takie badania nad empati na
neuronalnym poziomie oraz zaufaniem na poziomie genw i hormonw (kosfeld i In. 2005) s spjne
z opisami raportu wspodczuwajcej relacji pomidzy terapeut a pacjentem, ktra bya
wielokrotnie przytaczana jako zasada tumaczca wiele klasycznych fenomenw zwizanych z
hipnoz przez ponad 200 lat.
Wane jest, aby zdad sobie spraw, w jaki sposb to wielo poziomowe ujcie raportu na przynajmniej
4 poziomach (molekularno - genetycznym, hormonalnym, neuronalnym i dowiadczalnym) stanowi
nowy model, dla wszystkich zoonych psychospoecznych dowiadczeo, ktrych subiektywny aspekt
uczyni je pozornie odpornymi na obiektywne sposoby pomiaru oraz naukowe badania w przeszoci.
To ujcie raportu jest cakowicie zbiene z naszym neuronaukowym punktem widzenia wiata, ktry
nakrela, jak funkcjonalna zgodnod rodzin genw podlegajcych wsp - ekspresji, mierzonej za
pomoc mikromacierz DNA, mogaby stad si nowym naukowym podejciem sucym do wyliczenia
rnorodnych stanw wiadomoci, twrczoci oraz ukrytych procesw osobistych podczas
psychoterapii, terapeutycznej hipnozy oraz rehabilitacji (Rossi, 2007).
Historia hipnozy, zaczynajc od Mesmera ,jest bogata w opisy niezwykej skutecznoci terapeutycznej
tego zjawiska, gdy jest ono dowiadczane grupowo lub podczas demonstracji scenicznych, gdzie
ludzie odzwierciedlaj, naladuj i odgrywaj nawzajem swoje zachowania (Tinterow, 1970). Erickson
opisuje, jak mona poznad, czy dana osoba bdzie dobrym podmiotem hipnotycznym, przez
ocenianie jej naturalnych reakcji czy behawioralnej uwanoci w wywiadzie wstpnym (Erickson,
Haley i Weakland, 1959). Potrzebne s dalsze badania, aby okrelid stopieo w jakim reakcja
uwanoci naprawd odzwierciedla aktywnod neuronw lustrzanych w codziennym yciu, jak i w
naszych wystandaryzowanych skalach sugestybilnoci. Spekulujemy, e stosowanie przez Ericksona
technik pantomimy byo prawdopodobnie zaporedniczone przez neurony lustrzane. Erickson
czasami otacza opornego pacjenta osobami wysoce sugestybilnymi (podatnymi przyp. JD), aby
zaindukowad trans. Dzi widzimy w tym spoytkowanie prostej zasady neuronw lustrzanych -mapa
widzi, mapa robi. Sugeruje si, e badania systemw neuronw lustrzanych zrobi dla psychologii
to, co badania nad DNA zrobiy dla biologii (Miller, 2005 str. 945). Z neuronaukowej perspektywy
moemy rozumied psychospoeczne interakcje pomidzy terapeut, pacjentem a grupami w
29

psychoterapii i terapeutycznej hipnozie, jako wzajemne, empatyczne wzbogacanie si na poziomach

ekspresji genu, plastycznoci mzgu oraz neuronw lustrzanych.
Teraz moemy zrozumied, jak umiejtnod podmiotu do mylenia i odczuwania zgodnego ze
sowami terapeuty, metaforami, historiami oraz niejawnymi heurystykami przetwarzania w
psychoterapii i terapeutycznej hipnozie, moe byd miar sugestybilnoci hipnotycznej poprzez
aktywnod neuronw lustrzanych. Podobnie wszelkie dziaania gawdziarzy, piosenkarzy, tancerzy,
oratorw, aktorw, oraz wszelkiej maci politykw, zmierzajce do poruszenia publicznoci s
waciwie rwnie niejawnymi heurystykami przetwarzania, ktre wzbudzaj ekspresj genu oraz
plastycznod mzgu. Wszystkie gboko znaczce interakcje midzy ludmi przyjaciele, pary,
rodziny, grupy skupione wok jakiego zainteresowania, spoecznoci oraz narody korzystaj z
niejawnych heurystyk przetwarzania, aby wzbudzid i naadowad si nawzajem na poziomach ekspresji
genu oraz plastycznoci mzgu, przy pomocy neuronw lustrzanych. Moemy teraz lepiej zrozumied,
jak zewntrzne, destruktywne zdarzenia wojny czy chaosu spoecznego mog straumatyzowad i
zestresowad indywidualne jednostki tak, e te utrac te psychospoeczn powok na poziomie
podstawowym ekspresji genu, plastycznoci mzgu oraz zdrowia opartego na relacji ciao - umys.
Sugerujemy, e neuronaukowe badania nad neuronami lustrzanymi dostarczaj nowych podstaw
empirycznych do analizy podstawowych procesw empatii w psychoterapii, przeniesienia w
psychoanalizie oraz raportu w terapeutycznej hipnozie. W rzeczy samej wiele przemawia za tym, e
badania nad neuronami lustrzanymi w pewnym momencie objani szeroki wachlarz ludzkich
dowiadczeo, od procesw niewiadomoci (Rossi, 2007) do spoecznego poznania (Iacoboni,
2008). Wierzymy, e optymalne funkcjonowanie neuronw lustrzanych jest fundamentalnym
czynnikiem w ramach talentu pracownikw w sektorze psychologicznym, zwaszcza
psychoterapeutw.

Neurony lustrzane, rozwj jzykowy oraz konflikt emocjonalny

Crespi (2007) wspomina o nowej ewolucyjnej perspektywie dotyczcej neuronw lustrzanych oraz
dowiadczania przez ludzi konfliktu na poziomie genomowym w nastpujcy sposb:
Zapocztkowanie mowy i jzyka jest prawdopodobnie najwaniejszym przeskokiem w
ewolucji wspczesnego czowieka na podstawie analiz ewolucyjno - genetycznych oraz
neurologicznych zmian, ktre wspistniay z pojawieniem si wspczesnego czowieka.
Ta struktura jest wbudowana w system neuronw lustrzanych ludzi i naczelnych, co
dostarcza dobrze rozpoznawalnego neuronalnego substratu (np. ten sam zbir
neuronw przedruchowych odpala si, kiedy osoba obserwuje, czy syszy ruch lub
dwik wykonany przez inn osob, jak i wwczas gdy sama wykonuje ruch lub dwik),
wyjaniajcego przeskoki ewolucyjne w ludzkiej historii gatunkowej, od gestw do
gestw z artykulacj a nastpnie do artykulacji niezalenej od gestw.
Dowody pynce z funkcjonalnego obrazowania, badao nad ekspresj genow, korelacji
fenotyp genotyp oraz molekularnej ewolucji FOXP2 wskazuje ten gen jako odgrywajcy
rol w adaptacyjnej ewolucji neuronw lustrzanych u ludzi oraz w genezie pochodzenia
artykuowanej mowy. Co moe nam powiedzied funkcjonalna budowa FOXP2 oraz
30

system neuronw lustrzanych o selektywnych naciskach uwikanych w pochodzenie

ludzkiego jzyka?...
Hipoteza, jakoby artykuowana ludzka mowa oraz jzyk ewoluoway przynajmniej
czciowo w kontekcie konfliktu genetycznego, jest rwnie wspierana przez: (i)
dowody na wdrukowanie FOXP1, ktre wchodzi w interakcje z FOXP2, we wczesnej fazie
rozwoju mzgu; (ii) rola FOXP2 w ultradwikowej wokalizacji u modych mysich
oseskw, co odsania zoone, wspzalene charakterystyki, ktre wskazuj na
komunikacj matka potomek oraz (iii) poczenie wariantw alleli FOXP2 z autyzmem
oraz schizofreni, dwoma zaburzeniami spoecznego i jzykowego mzgu, ktrego
rozwj jest zaporedniczony przez system neuronw lustrzanych oraz efekty
wdrukowania. (Referencje cytowane w oryginale zostay tutaj pominite.)
Crespi stwierdza, e jego hipoteza ewolucyjna dostarcza nowego selektywnego kontekstu dla
kluczowych przeskokw w historii pochodzenia wspczesnego czowieka. Umiejscawia ona konflikt
na poziomie genomowym, jako rdo neuronalnego Darwinizmu (Edelman, 1987, 1992). Ta literatura
badawcza dotyczca aktywnoci na poziomie genomowym wewntrz neuronw lustrzanych dodaje
kolejne elementy wspierajce naukowo nasz model psychoterapii, terapeutycznej hipnozy oraz
rehabilitacji oparty na ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu, ktry zosta tutaj zaprezentowany.
To rwnie przypomina, e ludzkie konflikty s nieodcznym aspektem fazy drugiej procesu
twrczego, zilustrowanego powyej na rycinach sidmej i dziesitej.

Nowa teoria sztuki, pikna i prawdy w ludzkich relacjach

Przypuszczamy, e neuronauka neuronw lustrzanych implikuje now teori sztuki, pikna i prawdy
przedstawion na rycinie dziesitej (Rossi, 2004b, 2007).
Rycina 10 pokazuje, jak zasada mapa widzi, mapa robi odnoszca si do neuronw lustrzanych
buduje mosty pomidzy religijnymi metaforami psychologiczno - duchowymi wszystkich kultur, od
umysu do ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu. Rycina 10 prezentuje nasz spekulacyjny punkt
widzenia na psychospoeczn genetyk oraz leczenie w relacji ciao - umys w jednym ujciu.
Numinotyczne dowiadczenie sztuki, pikna i prawdy, jest pozytywnym dowiadczeniem, dlatego e
generuje ono zalen od aktywacji twrcz rekonstrukcj na poziomach umys - mzg, molekularno genetycznym, plastycznoci mzgu oraz psychospoecznym. Zakadamy, e taka budowa mostw,
pomidzy dowiadczeniem numinotycznym sztuki i tworzeniem Ja na wszystkich poziomach od
umysu do genu, moe stad si fundamentem nowego bioinformatycznego podejcia do medycyny,
psychoterapii i rehabilitacji.

31

Rycina 10: Neurony lustrzane w adaptacyjnych procesach naszej nowej teorii twrczoci w sztuce,
prawdzie i piknie, ktra jest spjna z naszym neuronaukowym ujciem psychoterapii i terapeutycznej
hipnozy (Rossi, 2004b, 2007; Rossi i Rossi, 2006). May symbol delta (trjkt) oznacza, e zmiana na
ktrymkolwiek z czterech gwnych poziomw transdukcji informacji na relacji ciao - umys, generuje
matematyczn transformacj na kolejny poziom w nieskooczonej spirali procesu rozwoju ludzkiej
wiadomoci i dowiadczenia.
Pozwlmy sobie wnikliwie przestudiowad rycin dziesit, aby mc docenid gbokie implikacje
naszej integracji zalenej od aktywacji, natury neuronw lustrzanych w generowaniu zalenej od
aktywacji ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu, podczas numinotycznej fazy kreatywnej
wiadomoci, dowiadczenia psychospoecznego oraz leczenia. Zauwamy, w szczeglnoci, may
symbol delta (trjkt), wskazujcy, jak kady z tych czterech gwnych poziomw relacji ciao - umys
moe byd opisany przy pomocy matematycznych transformacji na kolejny poziom w nieskooczonej
spirali rozwoju ludzkiej wiadomoci i dowiadczenia. W argonie matematykw te transformacje
mog byd nazwane rwnaniami rniczkowymi. Nie planujemy wykadad tutaj teraz matematyki,
wane jest jednak, aby zrozumied znaczenie tych matematycznych transformacji, poniewa prowadz
one do praktycznego rozwizania tak zwanej luki pomidzy umysem a ciaem spopularyzowanej
przez filozofa Ren Descartesa (1596-1650). Wedug naszej propozycji te matematyczne
transformacje stanowi ostatecznie najbardziej ekonomiczny opis tego, jak psychospoeczne
podejcia terapeutyczne, wyoone w tej niewielkiej ksice, mog w najlepszych okolicznociach,

32

uruchamiad nasze neuronalne cieki wiadomoci, komunikacji i zdrowienia, pomidzy umysem a

genami.
Utalentowany fizyk, Frank Wilczek (2008), zdobywca Nagrody Nobla za badania, ktre przeprowadzi
w wieku 21 lat, pomaga nam zrozumied takie matematyczne transformacje, jako najlepsze sposoby
zrozumienia ostatecznej natury rzeczywistoci. W ramach poniszego cytowania pomocnym bdzie
przypomnienie, e zaleny od aktywacji aspekt umysu, ktry wcza zalen od aktywacji ekspresj
genw i plastycznod mzgu, jest aktywnoci, w sensie energi, czc tak zwan Kartezjaosk
luk pomidzy informacj z umysu a materi ciaa.
Koncept energii jest znacznie bardziej centralny dla nowoczesnej fizyki, ni koncept
masy. Przejawia si to na wiele sposobw. To energia, nie masa, zostaje zachowana. To
energia przejawia si w naszych tradycyjnych rwnaniach, jak chodby w rwnaniach
statystycznej mechaniki Boltzmana, rwnaniach mechaniki kwantowej Schrdingera
oraz w Einsteinowskim rwnaniu grawitacji. Masa pojawia si w bardziej techniczny
sposb, jako etykieta nieredukowalnych reprezentacji z grupy Poincarego. (nie bd
nawet stara si wyjaniad tego zdania na szczcie, sam akt wyraenia go dostatecznie
zaatwia spraw.)
Pytanie Einsteina, przedkada pewne wyzwanie. Jeli moemy wyjanid mas w
kategoriach energii, moemy ulepszyd nasz opis wiata. Bdziemy potrzebowad mniej
skadnikw w naszym przepisie na wiat. Pierwsze prawo Einsteina to oczywicie
Energia = Masa x C2. Popularnie, to pierwsze prawo sugeruje moliwod uzyskania
ogromnej iloci energii z maej iloci masy. (str. 20)
Wilczek nastpnie przechodzi do wyjaniania, jak ostateczne struktury natury w jdrze atomu to
kwarki i gluony. Poniszy cytat ma due znaczenie dla utorowania naszego rozumienia informacji
umysowej jako bitu (bity s najmniejszymi binarnymi jednostkami informacji) oraz ciaa jako
fizycznego bytu.
Gdy kwarki i gluony s czsteczkami (bitami przyp. JD) w innym, znacznie gbszym
sensie, ktrego uywamy, kiedy mwimy o czsteczkach informacji. W sensie, ktry jest
zupenie nowy w nauce, s one ucielenionymi ideami. (strona 33, kursywa w oryginale!)
Gluony s obiektami, ktre dziaaj zgodnie z rwnaniami gluonowymi. S one bitami.
(str. 34)
I oto mamy to: ostateczna struktura materii czy masy w nowoczesnej fizyce zdysocjowaa do postaci
matematycznych transformacji umysu, energii i informacji w neuronach lustrzanych naszego umysu.
To rodzi pytanie: Jeli matematyka zostaa opisana jako Krlowa Nauk, kto byby jej maonkiemKrlem Nauk?

33

Zota zasada:
Neurony lustrzane w Nowej Teorii Etyki
Chcielibymy teraz zwrcid uwag na wan rol, jak odgrywaj neurony lustrzane w nowej teorii
etyki. Gwn zasad etyczn Immanuela Kanta jest tak zwany Naczelny Imperatyw Kategoryczny.
Wikszod duchowych tradycji opisaa naczelny imperatyw kategoryczny Kanta jako Zot zasad:
rb innym tak, jakby chcia, aby inni czynili tobie. Teraz zapoyczymy stron z historii humoru i
filozofii Cathcarta i Kleina (2007, str. 85-86), ktra ledzi rda zotej zasady w rnych tradycjach
religijnych.
HINDUIZM (okoo XIII w.p.n.e)
Nie czyo innym, czego by nie chcia, aby tobie uczyniono
Oto caa Dharma. We j istotnie pod uwag.
- Mahabharata

JUDAIZM (okoo XIII w.p.n.e.)

Czego nienawidzisz, nie czyo ssiadowi swemu:
Oto caa Tora;
Reszta, to komentarz; id i naucz si go.
- Talmud Babilooski

ZORASTRIANIZM (okoo XII w.p.n.e.)

Ludzka natura jest dobra tylko, jeli nie czyni
Innemu czegokolwiek, co nie jest dobrym dla niej samej.
- Dadistan-i-Dinikk

BUDDYZM (okoo VI w. p. n. e.)

Nie rao innych na sposoby, ktre dla ciebie s bolesne.
- Tybetaoska Dhammapada

34

KONFUCJONIZM (okoo VI w. p. n. e.)

Nie czyo innym, czego nie chciaby uczynid sobie.
- Konfucjusz, Dialogi

ISLAM (okoo VII w.)

aden z was nie jest wierzcym, dopki nie zapragnie dla innego czowieka tego, czego pragnie dla
siebie.
Sunna, z Hadisu

BAH (okoo XIX w.)

Nie przypisuj adnej duszy tego, czego nie przypisaby sobie,
I nie mw tego czego sam by nie powiedzia.
Oto mj rozkaz dla was, przestrzegajcie go.
- Bah u allh, Ukryte Sowa

SOPRANOIZM (XXI w.)

Wal gocia z takim szacunkiem, z jakim sam chciaby dostad, ok?
- Tony Soprano, Odcinek Dwunasty

Powodem dla ktrego moliwym stao si uniwersalne stosowanie wartoci zotej zasady, jest
empatyczna i ideodynamiczna aktywnod naszych systemw neuronw lustrzanych. Ideodynamicznie
stymulowana teoria terapeutycznej hipnozy zostaa opisana jako aktywujca idee psychodynamika na
wszystkich poziomach od umysu do ekspresji genowej i plastycznoci mzgu(Rossi, 2007, rozdzia
trzynasty). Wartoci pynce ze zotej reguy mog zostad uruchomione przez ideodynamiczne
podejcia terapeutyczne takie jak Czterostopniowy Proces Twrczy z Odzwierciedlaniem Rki, o
ktrym powiemy w pniejszych rozdziaach niniejszej ksiki. Te podejcia terapeutyczne operuj
na wielu odnoszcych si do Ja poziomach wewntrz zarwno klienta jak i terapeuty oraz midzy
nimi. W najgbszym sensie psychoterapia nie jest procesem w ramach ktrego terapeuta uczy,
ukierunkowuje albo sugeruje pewne rzeczy klientowi. W idealnych warunkach systemy neuronw
lustrzanych zarwno terapeuty jak i klienta s rwnoczenie aktywne we wzajemnej empatycznej
synchronizacji. Zota regua psychoterapii jest nastpujca: To co terapeuci mwi do klientw,
mwi te do samych siebie. Twrcze wgldy, leczenie, i rozwizywanie problemw za
porednictwem nowych dowiadczeo ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu, s zaporedniczone
przez obustronne procesy rozwoju i troski o samych siebie wewntrz i pomidzy systemami
neuronw lustrzanych klienta i terapeuty.

35

Twrcze Implikacje

Neurony lustrzane porednicz empatii w procesie psychoterapii, przeniesieniu w

psychoanalizie oraz raporcie w terapeutycznej hipnozie.
Neurony lustrzane porednicz w odnoszcej si do Ja empatii oraz twrczej relacji wewntrz
oraz pomidzy terapeutami i klientami na wszystkich poziomach- od umysu do genu.
Numinotyczne dowiadczenie sztuki, pikna i prawdy s pozytywne dokadnie dlatego, e
generuj aktywacyjnie zalen twrcz rekonstrukcj relacji umys - mzg na poziomach
molekularno - genetycznym, plastycznoci mzgu oraz psychologicznym.
Dymy do zbudowania pomostw midzy naszymi numinotycznymi dowiadczeniami sztuki,
tworzenia Ja na wszystkich poziomach od umysu do genw oraz etyk, jako fundamentem
nowego podejcia psychobioinformacyjnego w medycynie, psychoterapii i rehabilitacji.

36

ROZDZIA 7
Muzyczne interludium
Forma sonatowa czterech etapw
twrczego procesu
Po co nam muzyka? Psychologiczne dowiadczanie i znaczenie muzyki byo wspczenie wielokrotnie
badane (Patel, 2008). W tym rozdziale wyjaniamy, jak muzyka moe byd ekspresj
czterostopniowego procesu twrczego, na wszystkich poziomach od umysu do moleku. Muzyka jest
czystym dowiadczeniem tego, jak sztuka, pikno oraz prawda mog byd twrczymi dowiadczeniami
umoliwiajcymi rozwj i transformacj wiadomoci i zachowania w naszym codziennym yciu.
Studenci muzykologii zauwa podobieostwo midzy czterostopniowym cyklem twrczym,
przedstawionym wczeniej na rycinie sidmej, a czterema czciami klasycznej formy sonatowej
przedstawionej na rycinie jedenastej. Termin forma sonatowa odnosi si do pierwszego ruchu
symfonii. Szybki ruch otwierajcy w klasycznej symfonii (sonata-allegro) przykadowo jest zwykle w
formie sonatowej. Forma sonaty ma 3 gwne czci (ekspozycja, rozwinicie oraz podsumowanie) ,
po ktrych czsto nastpuje czwarte rozstrzygajce poruszenie zwane kod. Forma sonatowa
ilustruje, w jaki sposb klasycy wiedeoscy (1750-1820) Hayden, Mozart, Beethoven oraz ich
naladowcy wyraali ludzki konflikt, kryzys oraz ich rozwizanie w muzyce, przez ponad 200 lat
(Kamien, 2006).

Rycina 11: Ten czterostopniowy zarys formy sonatowej w muzyce klasycznej ilustruje, jak twrcze
sztuki (taniec, teatr, muzyka, mit, poezja, pieni, opowieci, itd.) mona rozumied jako modalnoci
przedstawienia, odgrywanego przez terapeutyczne odtwarzanie, rekonstrukcj i przeramowanie
negatywnych dowiadczeo ludzkich, w pozytywne perspektywy, ktre wiele kultur postrzega jako
przejawy leczce lub terapeutyczne. Duchowe dowiadczanie sztuki, pikna i prawdy, to
pozytywne dowiadczenie, wanie dlatego, e generuje zalen od aktywacji twrcz rekonstrukcj
relacji umys mzg na poziomach molekularno - genetycznym, plastycznoci mzgu, oraz
psychobiologicznym (Rossi, 2002a, 2004b; Rossi i Carrer, 2005; Erickson 1958/2007).

37

Jak forma sonatowa w klasycznej muzyce oddaje

czterostopniowy proces twrczy
Forma sonatowa, ktra trwa w klasycznej symfonii mniej wicej od 20 do 45 minut, jest zwykle
przedstawiana w czterech poruszeniach. Kamien (2006, str. 163-164) opisuje form sonatow w
ramach poniszego cytatu:
Niezwyka moc i ywotnod formy sonatowej wynika z moliwoci przedstawienia.
Forma przesuwa si ze stabilnej sytuacji w kierunku konfliktu (w ekspozycji), do
podwyszonego napicia (w fazie przetworzenia) a nastpnie z powrotem do stabilnoci i
rozwizania konfliktu.
To przypomina nam twrczy proces w psychoterapii. Postulujemy, e moc i ywotnod formy
sonatowej przez ponad 200 lat wywodzi si z integracji w jej ramach twrczego, ludzkiego
dowiadczania od poznania i emocji, a po poziom molekularno genetyczny.

Etap pierwszy: Ekspozycja

Ekspozycja wprowadza potny konflikt pomidzy toniczn skal a kontrastujc z ni
tonacj pokrewn. Zaczyna si on z pierwszym tematem na skali tonicznej lub
podstawowej. Po czym nastpuje most lub przejcie, prowadzce do drugiego tematu, w
nowej skali.
Ten pierwszy etap w formie sonatowej koresponduje z pierwszym etapem procesu twrczego, kiedy
to terapeuta i pacjent identyfikuj problem (pierwszy temat) oraz zmiany yciowe (drugi temat),
ktre le u rda konfliktw pacjenta w fazie drugiej.

Etap drugi: Przetworzenie

Przetworzenie jest czsto najbardziej udramatyzowan czci poruszenia. Suchacz
moe byd wyprowadzany z rwnowagi, gdy muzyka bezustannie przemieszcza si po
skalach. Podczas tych byskawicznych modulacji napicie harmoniczne jest podwyszone.
W tej czci tematy s rozwijane lub modyfikowane, s rozbijane na fragmenty lub
motywy, bdce krtkimi formami muzycznymi, rozwijanymi w trakcie trwania
kompozycji. Motyw moe nabrad zupenie odmiennych i niespodziewanych znaczeo
emocjonalnych.
Ta druga czd formy sonatowej koresponduje z drugim etapem, faz inkubacji w procesie twrczym,
z jego charakterystycznymi konfliktami, negatywnymi emocjami oraz symptomami.

Etap trzeci: Repryza

Pocztek repryzy przynosi rozwizanie, kiedy to po raz kolejny syszymy pierwszy temat
oparty na skali tonicznej Wczeniej w ramach ekspozycji, uwypukla si kontrast
pomidzy pierwszym tematem na skali podstawowej a drugim tematem oraz sekcj
zamykajc w nowej skali. To napicie zostaje rozadowane wanie w repryzie.
38

Ten trzeci etap formy sonatowej, w oczywisty sposb, nawizuje do trzeciego etapu w procesie
twrczym, kiedy to dochodzi do rozwizania konfliktu, problemw i symptomw z etapu drugiego.

Etap czwarty: Koda

Jeli po podsumowaniu doda si kolejn sekcj mona wywoad znacznie potniejsze
uczucia. Koda zaptla ruch poprzez powtrzenia tematw lub dalsze ich rozwijanie.
Zawsze kooczy si w tonicznej lub podstawowej skali.
Ta czwarta i jednoczenie ostatnia czd formy sonatowej nawizuje do etapu czwartego procesu
twrczego w psychoterapii, kiedy to pacjent wraca do domu, do rzeczywistoci, w ktrej testuje
nowe sposoby rozwizywania problemw i symptomw odkryte w fazie trzeciej. (Wszystkie
cytowania z Kamien, 2006, str. 163-164.)
Integracja psychologicznej i muzycznej perspektywy formy sonatowej zostaa opisana przez Sullivana
(1927) w jego krtkiej i proroczej pracy Beethoven: Jego duchowy rozwj. W tej niewielkiej ksice
Sullivan proponuje rewolucyjn teori sztuki i wyszej wiadomoci, ktrej dowiadcza
Beethoven przy komponowaniu swoich pnych kwartetw smyczkowych.
Czteroczciowa forma sonatowa nawizuje do fundamentalnego i oglnego procesu
psychologicznego, przez co jest tak satysfakcjonujca oraz wykorzystywana tak czsto.
Oglny schemat pierwszego ruchu, zwykle przedstawiajcy pewnego rodzaju konflikt, po
ktrym nastpuje poruszenie wolne, medytacyjne, czy te pocieszajce a nastpnie
wprowadzenie do sekcji finalnego wyraenia, zwycistwa konkluzji, jest w swoich
gwnych liniach wspaniale zaadaptowany do odsonicia wanego i powtarzajcego si
procesu psychologicznego. Historie yciowe wielu gwnych procesw psychologicznych
mona by dopasowad do tej ramy teoretycznej. Jednake dowiadczenie Beethovena nie
moe byd przedstawione w formie kwartetu, o jakim tutaj dyskutujemy. Poczenia
pomidzy rnymi poruszeniami s wszystkie razem bardziej organiczne, ni te w
czteroczciowej formie sonatowej. W tych kwartetach poruszenia promieniuj, jakby
wypyway z jakiego centralnego dowiadczenia. Nie reprezentuj one stadiw podry,
z ktrych kady istnieje osobno i funkcjonuje zgodnie z sobie przypisanymi prawami.
Reprezentuj one oddzielne dowiadczenia, ale znaczenie jakiego nabieraj w kwartecie
wywodzi si z ich relacji wzgldem dominujcego dowiadczenia. To jest cech wizji
mistycznych, w ktrych wszystko zdaje si byd ujednolicone w wietle jednego
fundamentalnego dowiadczenia. W swoich kwartetach Beethoven nie opisuje nam
duchowej historii. On prezentuje nam wizj ycia. W kadym kwartecie wiele elementw
jest odmierzonych, ale zawsze od jednego centralnego punktu. (str. 153-154, kursywa
zostaa dodana)
Dlatego dzieo sztuki moe komunikowad wiedz, moe byd w rzeczy samej
objawieniem. Wysza wiadomod wielkiego artysty uwidacznia si, nie tylko w
umiejtnoci porzdkowania jego dowiadczenia, ale rwnie przez fakt posiadania go.
Jego wiat moe rnid si od wiata zwykego czowieka, tak jak wiat zwykego
czowieka rni si od wiata psa, poziomem kontaktu z rzeczywistoci, jak i znacznie
lepsz jej organizacj. Moemy teraz kontynuowad wywd na temat objawieniowej
39

teorii sztuki. W rzeczy samej w naszym interesie, jako krytykw, jest uczynienie jej
bardziej specyficzn. Najwysza sztuka ma, dokadnie tak samo jak nauka, funkcj
transcendentn. Kiedy o tym mwimy, musimy jednak pamitad, aby dobrze rozrniad
midzy tymi funkcjami. (str. 15-16)
Cztery stopnie formy sonatowej, opisanej przez wielu naukowcw z dziedziny muzyki klasycznej
(Kamien, 2006, Rosen, 1988, 1997, Sullivan, 1927) oraz zilustrowanej na rycinie 11, s uderzajcymi
przykadami tego, jak twrcze sztuki mog byd rozumiane jako modalnoci, na ktrych dokonuje si
dziaanie, ktre niesie ze sob psychologiczn prac (Haukappe i Bongartz, 1992; Unterwegner,
Lamas i Bongartz, 1992). Czym jest ta psychologiczna praca? Rne formy artystycznej ekspresji
(kino, taniec, teatr, literatura, muzyka, mit, poezja, pieni, historie itd.) s prac psychologiczn na
ukrytych (niewiadomych) poziomach terapeutycznych powtrzeo, rekonstrukcji oraz
przeramowania negatywnych (stresujcych) dowiadczeo ludzkich, w pozytywne, wewntrzne
zasoby, ktre nazywane s przez wiele kultur leczcymi, terapeutycznymi czy wynikajcymi z
mdroci. Duchowe dowiadczanie sztuki, pikna i prawdy staje si pozytywnym dowiadczeniem,
kiedy dokonana przez nie pocztkowo zadziwiajca i niespodziewana aktywacja napicia, zwizanego
z nowoci, generuje zalen od aktywacji twrcz rekonstrukcj w relacji umys mzg, na
poziomach molekularno - genetycznym, plastycznoci mzgu oraz psychologicznym (Rossi, 2002,
2004a, 2004b, 2005a).
Rozpatrywane cznie ryciny sidma i jedenasta ilustruj w jaki sposb twrcze sztuki staj si
modalnociami aktywnoci dla terapeutycznego powtarzania, rekonstrukcji i transformacji
negatywnych dowiadczeo ludzkich, w pozytywne perspektywy. Gwn funkcj kultury jest
odprawianie leczcych i terapeutycznych rytuaw, prowadzcych do spoecznej integracji i
mdroci. To gbokie, psychobiologiczne pobudzenie zwizane ze stresem, walk i konfliktem
podczas etapw pierwszego i drugiego, w ramach twrczego procesu, generuje, zalen od
aktywacji, twrcz rekonstrukcj w relacji umys - mzg na poziomach molekularno - genetycznym
oraz plastycznoci mzgu, ktra dowiadczana jest jako przyjemna i pozytywna na etapie trzecim i
czwartym. Duchowa percepcja sztuki, pikna oraz prawdy jest pozytywnym dowiadczeniem
zachodzcym na etapach trzecim i czwartym procesu twrczego, ktre jest dowiadczane po cikim
stresie i pracy na etapach pierwszym i drugim. Sztuka, pikno i prawda s twrczymi
dowiadczeniami na psychologicznym poziomie, ktry jest powizany z ekspresj genu oraz
plastycznoci mzgu na poziomach molekularnym i neuronalnym w mzgu, dokadnie w czasie
trwania trzeciego etapu twrczego cyklu. Kolejne rozdziay nakrelaj kilka procesw twrczych,
ktre udao nam si rozwind w celu umoliwienia psychologicznego rozwoju w psychoterapii.

Twrcze implikacje

Psychologiczne dowiadczanie znaczenia muzyki moe byd ekspresj czterostopniowego

procesu twrczego na wszystkich poziomach - od umysu do moleku.
Kompozytorzy klasycznego okresu (1750-1820), tacy jak Hayden, Mozart, oraz Beethoven
wyraali ludzki konflikt, kryzys oraz ich rozwizanie w ramach czteroetapowego procesu
twrczego, jakim bya forma sonatowa.

40

Muzyka, ktra wywouje gbokie psychobiologiczne pobudzenie stresowe, walk oraz

konflikt podczas etapw pierwszego i drugiego procesu twrczego, moe wywoywad,
zalen od aktywacji, rekonstrukcj twrcz w relacji umys - mzg na poziomach
molekularno - genetycznym oraz plastycznoci mzgu, ktrej dowiadczamy jako przyjemnej i
pozytywnej na stopniach trzecim i czwartym.
Potrzeba dalszych badao weryfikujcych, czy muzyka i inne formy sztuki mog wywoywad
objawienia si wyszej wiadomoci, ktra moe optymalizowad ekspresj genw oraz
plastycznod mzgu.

41

ROZDZIA 8
Czterostopniowa twrcza
psychoterapia:
Konstruowanie przyszego umysu
Czterostopniowy proces twrczy ma w psychoterapii dug histori. Przez wieki mia swoje rdo w
snach i mitach, od niedawna czerpie take z nowopowstaych podejd w badaniach nad procesem
twrczym w psychoterapii i terapeutycznej hipnozie (Rossi, 1972/2000). Leonardo da Vinci
oryginalnie opisa siedem cech procesu twrczego: Curiosit Dimostrazione - Sensazione - Sfumato Arte/Scienza - Corporalit - Connessione. Wieki introspekcji dokonywanej przez twrcw, jak rwnie
badania z zakresu psychologii i nowoczesnej neuronauki uprociy i skondensoway te siedem cech w
czterostopniowy proces twrczy, ktrego atwo moe nauczyd si wikszod ludzi, w celu
uruchomienia ich wasnych twrczych umysw (Rossi, 2002a, 2004a; Sandkhler i Bhattacharya,
2008).

Integracja siedmiu zasad procesu twrczego Leonarda da Vinci z

nowoczesn neuronauk
Krok 1: Przygotowywanie, zbieranie danych: curiosita i sensazione
Obecnie wiadomo, e kady intensywny stan psychologicznego pobudzenia, jak chodby trauma, bl,
stres, nowod, nienie (faza snu REM) oraz twrcze momenty w yciu codziennym, tak samo jak
sztuka i nauka, mog zainicjowad aktywnod w genach wczesnej odpowiedzi komrkowej. Te z kolei
s uzalenione od aktywnoci (dowiadczenia) genw zalenych od zachowania - stanu w mzgu i
ciele. Nasze geny nie zawsze znajduj si w stanie pobudzenia. Geny musz byd stymulowane w
ramach naszego ycia codziennego przez czynniki wewntrzne i zewntrzne, rodowiskowe i
psychospoeczne, aby mogy wygenerowad biaka, ktre s molekularnymi mechanizmami ycia,
wykonujcymi twrcz prac. Krok pierwszy procesu twrczego zawiera w sobie niniejsze zasady
Leonarda da Vinci, curiosita i sensazione. Doznania zmysowe stymuluj neuronaln aktywnod i
ciekawod, pragnienie, by nauczyd si wicej, ktre ukierunkowuje nas na, gboko umotywowane
zewntrzne i wewntrzne, podre odkrywcze i samorozwj.

Krok Drugi: Inkubacja: dimostrazione i sfumato

W ramach swoich szkoleniowych demonstracji z zakresu psychoterapii dla studentw i
profesjonalistw Rossi zawar przypuszczenie odnonie tego, w jaki sposb ekspresja genw
wczesnej odpowiedzi komrkowej, zalenych od aktywnoci oraz zachowania - stanu, mogaby
zachodzid podczas twrczego rozwizywania problemu. Zdarza si, e etap inkubacji charakteryzuje
si lekkim stanem konfuzji, stresu a nawet objawami psychosomatycznymi. Ten etap czsto
nawizuje do jednej z zasad Leonarda, zasady dimostrazione. Sami musimy dotrzed do tego, w co
wierzymy. Musimy zobaczyd sprawy z innej perspektywy oraz uczyd si na wasnych bdach. Zasada
sfumato Leonarda ma w sobie pewn stopniowalnod znaczeo, od bezporedniego tumaczenia (dym,
42

ktry stopniowo si rozrzedza), do bardziej delikatnych, niejasnych i bardziej popularnie wyraanych

jako dojd do niczego do postpu lub wznoszenia si w dymie. Koncept sfumato charakteryzuje
czsto trudne przejcie z drugiego do trzeciego etapu procesu twrczego.

Krok Trzeci: Owiecenie: arte/scienza, corporalita oraz connessione

To jest nagradzajca chwila dowiadczana w sztuce i nauce, jak i rwnie w psychoterapii. Ten etap
jest pocztkiem dowiadczenia, ktre Leonardo opisuje jako arte/scienza, corporalita oraz
connessione. Przypuszczamy, e ekspresja genu oraz synteza nowych biaek w tym duchowym stanie
moe wygenerowad plastycznod mzgu faktyczn syntez nowych synaps i poczeo pomidzy
komrkami mzgowymi, ktre koduj ludzkie dowiadczenia oraz twrcze transformacje
wiadomoci. Jest niezwykle wanym, by ludzie nauczyli si rozpoznawad i wspierad te nowe kierunki
rozwoju w ich wiadomoci, jak i konstrukcji ich lepszego, przyszego umysu! Gwnym zadaniem
psychoterapeuty na tym etapie jest pomoc ludziom w rozpoznaniu i docenieniu nowego. Czsto
osobiste objawy psychosomatyczne znikaj nagle, kiedy osobiste problemy zostaj rozwizane w
ramach nowej perspektywy, ktra si wanie rozwina.

Krok Czwarty: Weryfikacja. Wspieranie nowej rzeczywistoci

W ostatnim etapie twrczego cyklu osoba musi ocenid i zweryfikowad wartod nowych dowiadczeo
nabytych w trzecim etapie, poprzez ich zastosowanie w rzeczywistym wiecie. Nowe dowiadczenia i
wgldy s czsto bardzo delikatne i mog si z atwoci zagubid w dymie cenne arte/scienza,
corporalita oraz connessione mog znowu zgind w sfumato! Ironi wydaje si, e nasza rodzina i
przyjaciele, ktrzy przecie dobrze nam ycz, czsto nie dostrzegaj w nas nowych cieek
rozwojowych. Z tego powodu ludzie, ktrzy s najbliej nas, czsto nie wiedz, jak wspierad nasz
now rzeczywistod. Dlatego wanie adolescenci maj problemy ze swoimi rodzinami i przyjacimi.
Zakochanie moe byd delikatne i niestae. Ludzie kreatywni i innowatorzy s cigle niezrozumiani i
oskarani w rnych momentach historii za to, e maj odwag bronid praw ich nowej wiadomoci.
Podejcia, ktre nakrelamy w tym i nastpnych rozdziaach, s integracj teorii i praktyki rnych
szk psychoterapii wliczajc syntetyczn, czy konstruktywistyczn metod Junga (Rossi, 2008) oraz
wiele odmian Ericksonowskiej lewitacji rki w terapeutycznej hipnozie (Erickson, Rossi, Erickson-Klein
i Rossi, 2008). Wszystkie one s spjne z badaniami w ramach neuronauki nad zalen od aktywnoci
ekspresj genu oraz plastycznoci mzgu, jako neuropsychofizjologiczn podstaw
czterostopniowego procesu twrczego w psychoterapii, ktry tutaj omawiamy. Potrzeba dalszych
badao nad tymi podejciami terapeutycznymi, aby spenid kryteria medycyny opartej na dowodach
(evidence based medicine) na wszystkich, poziomach od umysu do genu (Rossi, 2005/2006; Rossi i
in. 2006a).

43

Przewodnik przez czterostopniowy proces twrczy dla psychoterapeutw

Krok Pierwszy: Inicjacja - rozpoznanie problemu - skalowanie symptomw i
prywatno
Naturalne podejcie do zalenej od aktywnoci pracy twrczej zaczyna si typowym zebraniem historii
w psychoterapii krtkoterminowej, co odgrywa wiksz rol, ni tylko sowa. Zwyczajne zy i napicie
podczas wstpnego wywiadu wskazuj na to, e ludzie ju w tym momencie maj dostp do pamici
zalenej od stanu oraz napicia emocjonalnego, ktre z kolei sygnalizuje e s gotowi na potencjalnie
uzdrawiajc przygod. Zadaniem terapeuty jest w tym momencie umoliwienie rozpoczcia terapii
poprzez podkrelenie i umoliwienie tego. Podstawowe pytania (ukryte heurystyki przetwarzania)
mog zoptymalizowad wewntrzn prac pacjenta, nawet w momencie, w ktrym terapeuta jeszcze
nie wie, gdzie tkwi problem. Terapeuta moe zaczd od skalowania symptomw obecnego,
emocjonalnego stanu pacjenta. Skala od 1 do 10 (gdzie 10 to najgorszy stan, 5 przecitny a zero to
satysfakcjonujcy) moe byd uyta, aby ocenid i uprawomocnid wewntrzn prac przed i po kadym
procesie psychoterapeutycznym.

Krok Drugi: Inkubacja - ciemna noc duszy, obecne dowiadczenie

Tutaj rozciga si dolina cienia i wtpliwoci, czy te lepiej noc przed nastaniem dnia, ktra jest
przedstawiana w poezji i pieniach wielu kultur. Konflikty emocjonalne i symptomy, ktre mog si
pojawid, s jzykiem relacji ciao - umys, mwicym o nierozwizanych problemach na poziomie
niewiadomym, ktre wymagaj przegldu i rekonstrukcji. Gwnym zadaniem terapeuty jest: 1.
Zadawad otwarte pytania terapeutyczne (niejawne heurystyki przetwarzania), zaprojektowane w taki
sposb, by dotrzed do symptomw zakodowanych w pamici zgodnej ze stanem oraz 2.Wspierad
oznaki pobudzenia typowego dla kreatywnoci i rozwizywania problemw. Na tym etapie czsto
mniej znaczy wicej, wysuchanie pacjenta z poszanowaniem, jest lepsze, ni udzielanie porad.

Krok Trzeci: Owiecenie - dowiadczenie Aha, konstruowanie przyszego

umysu
Ten etap cechuje synne dowiadczenie: Aha czy Eureka, pielgnowane w staroytnej i
nowoytnej literaturze, w opisie twrczego procesu w sztuce czy nauce. Niektrzy ludzie umiechaj
si i wydaj zaskoczeni, kiedy pojawia si u nich niespodziewana i twrcza myl. Wielu pacjentw
odruchowo odpycha od siebie wasn oryginalnod, jako bezwartociow, poniewa nie bya
wspierana w ich wczesnym yciu. Gwnym zadaniem terapeuty, na tym etapie, jest pomaganie
drugiej osobie w rozpoznaniu i docenieniu wartoci nowego, ktre wydaje si pojawiad
spontanicznie i niezapowiedzianie. Czsto pacjent mg ju wczeniej myled o moliwociach
rozwizania problemu, ktre przychodz mu do gowy na tym etapie, ale zignorowa je, zamiast
przetestowad.

Krok Czwarty: Weryfikacja - ewaluacja i testowanie rzeczywistoci

Jakie obecne zmiany klient bdzie chcia wprowadzid do swojego ycia, jako rezultat terapii?
Zadaniem terapeuty na tym etapie jest: 1. Umoliwid i podad za dyskusj majc na celu
ukonstytuowanie si procesu terapeutycznego oraz 2. Przeramowad symptomy w sygnay a problemy
psychologiczne w wewntrzne zasoby, suce bardziej adaptacyjnym i twrczym zachowaniom.
44

Skalowanie symptomw stanu pacjenta przed i po zakooczeniu psychoterapii jest waciwie takim
uprawomocnieniem postpu, rozwizywania problemu oraz zdrowienia.
W kolejnych rozdziaach opiszemy pewne atwe do nauczenia si podejcia do psychoterapii zalenej
od aktywnoci, ktre mona stosowad z szerokim wachlarzem problemw (Rossi, 2002a, 2004a).

Konstruowanie przyszego umysu

i psychobiologiczne fundamenty metamatematyki
Nasz punkt widzenia, na twrcze i konstruktywne aspekty relacji umys-mzg, zaporedniczonych
przez ekspresj genu oraz plastycznod mzgu, zosta niedawno odkryty take w ramach podstaw
nowej metamatematyki. Czym jest metamatematyka? Gregory Chaitan (2005), utalentowany
matematyk, opisa swj wasny proces twrczy, zaistniay przy odkrywaniu podstaw biologicznych
teorii informacji i matematyki, ktre to nazwa wanie metamatematyk! Dodamy tutaj wasny
opis czterech stopni procesu twrczego (w nawiasach kwadratowych), podczas gdy on sam bdzie
nakrela, we wasnych sowach, histori swojego odkrycia.

Moja, oparta o mio/nienawi, znajomo z dowodem Gdela

Pewnego dnia odkryem t niewielk ksik, ktra dopiero co si ukazaa. Zostaa
napisana przez Nagela i Newmana i nosia tytu Dowd Gdela. To miao miejsce w 1958
a ksika bya rozszerzon wersj artykuu, ktry rwnie widziaem a ktry zosta przez
nich opublikowany w Scientific American w 1956. Bya to miod od pierwszego
wejrzenia. Wcieka miod, szalona miod, obsesyjna miod, to na co Francuzi mwi
amour la folie. Tutaj, w rzeczy samej, znajduje si moliwe wyjanienie problemw,
jakich dowiadczaj matematycy dotykajc podstaw: twierdzenie o niekompletnoci
Gdela, ktre stwierdza, e kady skooczony system aksjomatw matematycznych,
kada matematyczna teoria jest w istocie niekompletna. Bardziej cile pokaza on, e
zawsze bd takie arytmetyczne twierdzenia, twierdzenia dotyczce cakowitych liczb
dodatnich oraz dodawanie, jak i mnoenie, ktre nazwane s twierdzeniami teorioliczbowymi, a ktre s prawdziwe ale nie do udowodnienia.
Nosiem t ksik ze sob wszdzie, cakowicie i absolutnie zafascynowany,
zahipnotyzowany ca ide *zaabsorbowany transcendentnym dowiadczeniem,
powizanym z ekspresj genu oraz plastycznoci mzgu.+ By tylko jeden may, maleoki
problem [Krok pierwszy: inicjacja - rozpoznanie problemu], ktry szczliwie zaj mi
ycie. Nie mogem zrozumied dowodu Gdela, w tym wspaniaym metamatematycznym
rezultacie. Tak si go nazywa, poniewa nie jest to matematyczny rezultat, jest prawem
odnoszcym si do matematyki, o ograniczeniach metod matematycznych. To nie jest
wynik wewntrz ktregokolwiek z pl matematyki. Stoi on na zewntrz, spogldajc z
gry na matematyk, bdc sam w sobie dziedzin zwan metamatematyk!
Nie byem idiot. Dlaczego wic nie byem w stanie zrozumied dowodu Gdela? C,
mogem przeledzid go krok po kroku, ale to jakby prbowad zmieszad wod i olej. Mj
umys wci oporowa. *Krok drugi: inkubacja - ciemna noc duszy]
Pozwlcie, e dokadniej wyjani, co si stao; Teraz ujawni wam jeden z sekretw
twrczoci matematycznej! Kochaem niekompletnod, ale nie dowd Gdela. Czemu? Z
45

powodu braku rwnowagi midzy uytymi rodkami a rezultatami, midzy twierdzeniem

a dowodem z niego wychodzcym. Tak gboki i wany filozoficznie wany
matematyczny wynik zasugiwa na gboki dowd oraz mg dostarczyd gbokiego
wgldu w powody niekompletnoci, zamiast byskotliwego dowodu, ktry pozwala tylko
na powierzchowne zrozumienie tego, o co chodzi. Takie byo moje odczucie, oparte
cakowicie na podstawach intuicyjnych, czystym instynkcie. Moja niewiadoma,
odczuwana w trzewiach reakcja emocjonalna na dowd Gdela.
I tak zasiadem do pracy, aby to uczynid! By to cakowicie subiektywny akt twrczy, jako
e wymuszony przeze mnie. Jak? C, poprzez zmian regu gry, poprzez
przeformuowanie problemu, poprzez przedefiniowanie kontekstu, w ktrym
niekompletnod bya dyskutowana w taki sposb, aby bya dla niej gboka przyczyna. W
taki sposb, aby gbsza przyczyna niekompletnoci moga si ukazad! *Okres prywatnej
wewntrznej pracy oraz twrczych powtrzeo.]
Widzicie, w kontekcie, w ktrym pracowa Gdel, zrobi najwicej ile mg. Jeli
zostawilibymy ten kontekst, w takiej formie, w jakiej on z nim pracowa, nie byoby
gbszego powodu dla niekompletnoci. Tak wic zaczem zmieniad pytanie, do
momentu, w ktrym uzyskaem gbsz przyczyn dla niekompletnoci. Instynkt
podpowiada mi, e oryginalny kontekst, ktrym problem niekompletnoci zosta
sformuowany, musi zostad zmieniony na taki, ktry umoliwi gbsze zrozumienie tego e by to zy kontekst, jeli co takiego nie byo moliwe! *samozaaplikowane
terapeutyczne przeramowanie poprzez zmian kontekstu!]
Teraz widzicie, dlaczego twierdz, e matematyk jest twrc, tak samo jak odkrywca i
dlaczego stwierdzam, e twrczod matematyczna jest cakowicie osobistym aktem.
Myl, e oba punkty widzenia na ten konkretny akt twrczy s poprawne: Z jednej
strony, mski komponent pojawi si w trakcie powoywania czego do ycia, poprzez
zignorowanie spoecznego konsensusu odnonie tego, jak myled o problemie. Z drugiej
strony by te komponent eoski, w dopuszczeniu mojej niesamowicie wraliwej intuicji
do gosu, by moga wyczud now, delikatn prawd, na ktr nikt inny nie by
uwraliwiony, ktrej nikt inny nie sysza.
Celem tej ksiki jest wyjanienie wam tego, co stworzyem/odkryem. Zajo to wiele lat
pracy, ktrej kulminacj byo prawdopodobieostwo zatrzymania - czasami nazywane
liczb Chaitina oto odkrycie, z ktrego jestem najbardziej dumny. [Krok trzeci:
Iluminacja - dowiadczenie Aha.] (str. 26-29)

Czym jest informacja biologiczna?

Poniej przedstawiono konkretny przykad, ktry jest wany dla nas, jako istot ludzkich.
Nasza genetyczna informacja (DNA) jest zapisywana przy uyciu alfabetu skadajcego
si z czterech symboli:
A, C, G, T
S to symbole dla kadej z moliwych kombinacji na kolejnych szczeblach podwjnej
helisy DNA. Kada z tych kombinacji to dokadnie dwa bity informacji, a dwa bity
pozwalaj nam sprecyzowad dokadnie 2 x 2 =4 moliwoci.
46

Oto caa historia, mwic oglnie, ale DNA jest duo bardziej zoone, ni przedstawia
ten opis. Przykadowo, niektre biaka wczaj i wyczaj inne geny, innymi sowy
kontroluj ekspresj. Mamy tu do czynienia z jzykiem programowania, ktry moe
wykonywad skomplikowane obliczenia i uruchamiad wyrafinowane sekwencje ekspresji
genu w odpowiedzi na zmiany warunkw rodowiskowych! *Krok czwarty:
weryfikacja - ewaluacja i testowanie rzeczywistoci.]
Jak powiedziaem wczeniej oprogramowanie DNA, niektrych blisko spokrewnionych z
nami gatunkw map oraz innych blisko spokrewnionych ssakw jest zdumiewajco
podobne do naszego. Podprogramy DNA s silnie zakonserwowane, uywane w
sposb cigy u rnych gatunkw. Wiele z naszych podstawowych podprogramw jest
obecnych rwnie u znacznie prymitywniejszych form ycia. Nie zmieniy si wiele.
Natura lubi powtrnie wykorzystywad dobre pomysy. (str. 74-75)
Musimy poczynid jeszcze jeden krok w przd, aby w peni uchwycid gbsze implikacje relacji
miod/nienawid Chaitina z dowodem Gdela o niekompletnoci wszystkich formalnych
aksjomatycznych systemw, w ramach podstaw metamatematyki. Chaitin zauwaa znaczenie
ekspresji genu w ramach informacji biologicznej, ale nie wspomina nic o tym, jak ekspresja genu
generuje plastycznod mzgu waciwy wzrost nowych sieci neuronalnych w mzgu powizan z
twrcz ekspansj wiadomoci, ktra jest potrzebna, aby uzupenid jakikolwiek formalny system
aksjomatyczny. Wszystkie statyczne, formalne systemy aksjomatyczne lece u podstaw matematyki
s albo niekompletne albo sprzeczne, poniewa cigle popadaj one w paradoksy logiki, nad ktrymi
dowd Gdela mia growad przede wszystkim. W ostatecznym rozrachunku bd one zawsze
niekompletne lub sprzeczne (w konflikcie), poniewa s zawsze przynajmniej jeden krok za
bezustannie postpujcym procesem yciowym ekspresji genu i plastycznoci mzgu, ktry jest
wyrwaniem si z wczorajszych, statycznych systemw aksjomatycznych (Rossi, 1972/1986/2000,
2007). Kreatywnod relacji umys - mzg cay czas przerasta wasne ograniczenia w nieskooczonej
spirali ewoluujcej wiadomoci.
Ta twrcza ludzka relacja umys - mzg jest wspania inwencj, poniewa jest wysoce adaptacyjna w
walce o przetrwanie. Jednake jest te cena, ktr trzeba za ni zapacid: nieuniknionod konfliktu w
drugim etapie procesu twrczego! Nie wszystko w bitwie o sztuk, pikno i prawd skada si ze
sodyczy i wiata. Spontaniczny wzrost ludzkiego poczenia umys - mzg poprzez ekspresj genu i
plastycznod mzgu oznacza, e zmiany zachodz zawsze cigle powstaje co nowego zwaszcza
podczas snu i marzeo sennych, kiedy to jestemy konfrontowani z nowymi i wyzywajcymi
okolicznociami dnia poprzedniego.
Relacja umys - mzg nie jest statycznym, formalnym systemem aksjomatycznym. Aby radzid sobie
kreatywnie i efektywnie, ycie generuje niezwyk nowod kadego ranka, po przebudzeniu,
stajemy si innymi osobami. Potencjalnie adaptacyjna wartod nowoci generowanych wewntrznie
moe byd jednake rdem konfliktw, trudnoci i napid, kiedy s one niekompletne, czy sprzeczne z
naszymi poprzednimi przekonaniami i punktem widzenia. Brzmi znajomo? Tak, tak zwane troski i
stresy psychologii dnia codziennego s takimi samymi problemami niekompletnoci czy sprzecznoci,
jakie kryj si w fundamentach metamatematyki. To, co si tyczy podstaw metamatematycznych
wszystkich statycznych formalnych systemw aksjomatycznych, staje si rwnie prawd, kiedy

47

utkniemy na drugim etapie procesu twrczego podczas utrapieo i mk zwykego mylenia,

odczuwania oraz zachowania w yciu codziennym.
Kolejne cztery rozdziay powicone s serii czterech atwych do nauczenia podejd terapeutycznych
uruchamiajcych czterostopniowy proces twrczy, przy pomocy dramatycznego stylu
odzwierciedlania rki, ktry umoliwia dostrzeenie niektrych aspektw, zwykle ukrytej i
niewiadomej istoty rozwizywania problemu i leczenia. To, co nasi klienci projektuj w
ideodynamiczne ruchy rk, to gwnie dialogi pomidzy neuronalnymi sieciami ich hipokampw a
kor now, ktra prbuje zintegrowad nowod z tym, co stare na poziomach ekspresji genu i
plastycznoci mzgu. W psychoterapii aspirujemy do stworzenia psychospoecznego Temnos, gdzie
terapeuta i neurony lustrzane klienta s razem zaangaowane w permisywn symfoni,
synchronizujc opiekuocze, wspczujce i twrcze nastawienia do ich wewntrznej pracy. Aby uczcid
duch Miltona H. Ericksona, bdziemy gorco zachcad ci do dokadnego przygldania si twoim
klientom, kiedy przechodz przez te obserwowalne dowiadczenia odkrywania! Twoi klienci naucz
si znacznie wicej ruchw sui generis (samogenerowanych) oraz dynamik psychodynamicznych,
ktrych bdziesz mg uyd, aby rozszerzyd nasze podejcie, zmierzajce do uruchomienia procesw
twrczych w kadym, w indywidualny sposb!

Twrcze Implikacje

Krok 1: Rozpoznanie rozpoczcia terapii, wraz z osobist narracj pacjenta dotyczc jego
spraw i proste uruchomienie ich za pomoc empatii.
Krok 2: Przejcie przez otwarte pytania terapeutyczne (niejawne heurystyki przetwarzajce),
zaprojektowane tak, aby dojd do duchowych kwestii i emocjonalnego pobudzenia typowych
dla twrczoci i rozwizywania problemw.
Krok 3: Rozpoznanie, docenienie oraz wspieranie wartoci nowego, ktre pojawia si
spontanicznie.
Krok 4: Uprawomocnienie wartoci nowych dowiadczeo; przeramowanie symptomw w
sygnay oraz psychologicznych problemw w wewntrzne zasoby, potrzebne do
skonstruowania bardziej adaptacyjnej i twrczej przyszoci.

48

ROZDZIA 9
Proces terapeutyczny #1
Czterostopniowy proces twrczy z
odzwierciedlaniem rki
czterostopniowy proces twrczy, jak przedstawiono tutaj, jest zalenym od aktywnoci procesem
sucym do uzyskania dostpu, powtarzania i resyntezy systemw pamici, rzeczy wyuczonych oraz
zachowao, ktre koduj wane dowiadczenia yciowe. Ten czterostopniowy proces twrczy, z
wykorzystaniem odzwierciedlania rki, adaptuje niedawne badania nad neuronami lustrzanymi, nad
dynamik ludzkiego rozwoju, empati, jzykiem oraz samostwarzaniem (Rossi, Erickson-Klein & Rossi,
2008). Moe on otwierad moliwoci twrczego odtwarzania wczesnych dowiadczeo yciowych,
przeramowania ich w odpowiedni sposb oraz zintegrowania ich z sytuacjami z realnego ycia
rozgrywajcymi si tu i teraz. Kady z procesw, jest unikatowym, nie dajcym si dokadnie
powtrzyd dowiadczeniem yciowym, nawet jeli podejmie si prby standaryzacji stylu terapeuty,
jego wypowiedzi oraz ukrytych heurystyk przetwarzania.

Ukryte Heurystyki Przetwarzania

Nigdy nie prbowalimy zaprogramowad, ukierunkowywad czy uwarunkowywad ludzi w
przewidywalny behawiorystyczny sposb. Uywamy raczej ukrytej heurystyki przetwarzania, aby
wzbudzid proces twrczy, ktrego wynik nie moe zostad przewidziany z wyprzedzeniem. Na etapie
wstpnego przygotowania, na przykad, nie ma znaczenia czy osoba dowiadcza jakichkolwiek
odczud, ktre s podsuwane jako ukryte heurystyki przetwarzania (np. Czy jedna z twoich rk jest
cieplejsza od drugiej?). Intencj fazy przygotowania jest po prostu wywoanie skupienia
skierowanego do wewntrz podmiotu, cznie z podwyszonym samouwraliwieniem oraz wiadom
uwanoci. W jednostce funkcjonuj automatyczne, niejawne, zoone systemy adaptacyjne, ktre
cigle oceniaj, odpowiadaj oraz moduluj to, co mwi terapeuta. Sowa terapeuty s po prostu
heurystykami nie sugestiami, programowaniem, wskazaniami, ukrytymi daniami, komendami czy
interpretacjami w tradycyjnym znaczeniu. Ukryte heurystyki przetwarzania pomagaj nam w
stworzeniu nowych rozwizao, sucych rozwizaniu problemw, przy pomocy naszych wasnych
wewntrznych zasobw. Dla celw badao ilociowych, dobrym pomysem jest zaczd i zakooczyd
proces prostym, subiektywnym skalowaniem intensywnoci problemu przez pacjenta. To umoliwia
zbudowanie pozytywnych oczekiwao dotyczcych procesu, jak rwnie pomaga pacjentowi ocenid
wartod wasnej wewntrznej pracy twrczej.

49

1. Etap pierwszy:
oczekiwania

inicjacja

twrcze

Zeskaluj wstpne dowiadczenie problemu (0 to najlepiej 10

to najgorzej)___.

Umied rce w grze zwrcone ku sobie, okoo 15 cm od

siebie (terapeuta demonstruje). Zwrd baczn uwag na to,
co zaczynasz odczuwad Czy rce wydaj si byd takie same
czy inne?... Jedna rka lejsza czy cisza od drugiej?...
Cieplejsza czy zimniejsza?... Magnetyczna sia energii
przyciga rce do siebie czy je odpycha?... Wydaj si yd
wasnym yciem, poruszajc si same z siebie?

2. Etap drugi: inkubacja, dostp do obecnego

dowiadczenia

Czy jedna rka zacznie powoli opadad, podczas gdy

przegldasz niektre, osobiste wspomnienia zwizane z
problemem?... Odwaysz si zadziwid i przyjd wszystko to,
co jest niezbdne, aby ci pomc?... Jedna czd ciebie
dowiadcza tego w tak peny sposb, jak tylko chcesz
podczas gdy inna czd zapewnia ci bezpieczeostwo.

3. Etap trzeci: iluminacja, aha!, konstruowanie

przyszego umysu

Czy druga rka zacznie teraz powoli opadad, podczas gdy ty

przeszukujesz moliwoci zdrowienia I rozwizania
problemu?...
Czego
nowego?...
Interesujcego?...
Zaskakujcego?... Czego co naprawd potrzebujesz do
zdrowienia. Przeszukaj rda siy i sukcesu w czasie, gdy ta
rka w koocu opadnie.

50

4. Etap czwarty: ewaluacja, planowanie i

testowanie rzeczywistoci

Moesz kontynuowad te pozytywne kierunki rozwoju, twj

wewntrzny umys wie, kiedy moesz cieszyd si chwil
przerwy kilka razy dziennie, podczas ktrej zrewidujesz i
wzmocnisz swoje postpy Jakie by to byo uczucie,
powrcid do penego wybudzenia? *zrewiduj ca sesj
poprzez przeramowanie symptomw w sygnay a
problemw w wewntrzne zasoby potrzebne do
zatroszczenia si o siebie.]

Etap czwarty dodatek

Wicej twrczych powtrzeo, jeli s konieczne: na skali od

0 do 10, jak pewny jeste swojego postpu? ______. *jeli
odpowiada mniej ni 7, kontynuuj + Jeli twoja wewntrzna
natura wie, e moe wykonad kolejn jednostk
terapeutycznej pracy w tym momencie, tak aby mg
osignd bardziej kompletny stan satysfakcji, twoje oczy
zamkn si na kilka chwil tak, aby mg w peni otrzymad
wszystko, czego potrzebujesz w tym momencie?

Koocowe dowiadczenie problemu: punkty (0 to najlepsze 10

to najgorsze) ___.
Ryciny 12 a-d s typowymi ilustracjami czterostopniowego procesu twrczego z wykorzystaniem
odzwierciedlania rki oraz narracj terapeuty, ktra im towarzyszy. Podczas gdy ten proces
terapeutyczny jest wysoce ustrukturyzowany, tak jak przedstawiono go tutaj, kady dowiadcza go
inaczej i zrozumienie jego istotnoci jest zawsze wsptwrcz sztuk i dialogiem leczcym,
prowadzonym pomidzy pacjentem a terapeut.

51

ROZDZIA 10
Proces terapeutyczny #2
Psychoterapeutyczne wprowadzanie
klarownoci i siy
Jest to bardzo prosty do nauczenia si proces twrczy umoliwiajcy byskawiczn reakcj
terapeutyczn u ludzi, ktrzy s przytoczeni nadmiarem spraw oraz oczywicie tych, ktrzy
dowiadczaj stresu pourazowego w danej chwili. Technika ta oferuje natychmiastow pomoc dla
ludzi, ktrzy ucz si, jak uywad ich obserwujcej wiadomoci, w celu dowiadczenia agodnej i
chwilowej terapeutycznej dysocjacji od szkodliwego napicia wynikajcego z ich emocji, tak aby
mogli oni zainicjowad twrcze odtworzenie emocjonalnych konfliktw w nich samych. Takie
dowiadczenie suy jako pomost, pomidzy niebezporednim (niewiadomym) a bezporednio
danym (wiadomym) dowiadczeniem, dziki ktremu wiele osb moe nauczyd si uruchamiad oraz
posid dostp do czterostopniowego procesu twrczego w bezpieczny sposb, w ramach
psychoterapii.

Duchowe inspiracje: najwikszy Budda na wiecie

Oryginalnie Rossi uwaa, e odkry proces odzwierciedlania rki we wczesnych latach 80, jako
prostsz odmian podejcia Davida Cheeka, dotyczcego ideomotorycznego sygnalizowania za
pomoc palcw, odnoszcego si do rozwizywania problemw przy pomocy terapeutycznej hipnozy
(Rossi, 2002a; Rossi i Cheek, 1988). Pozna jednak prawd, kiedy odwiedzi jaki czas temu Zakon Po
Lin na paskowyu Ngong Ping na wyspie Lantau, niedaleko Hong Kongu. Rossi by zdumiony, kiedy po
raz pierwszy spojrza na wysoki na kilka piter posg Buddy medytujcego w, jak to wtedy nazywa,
procesie rki nie obawiaj si. By pod gbokim wraeniem staroytnych podejd do procesw
duchowych, ktre dzisiaj nazywamy psychoterapi. Mdry terapeuta spoytkowuje wasny jzyk
pacjenta oraz jego pogld na wiat, aby zainicjowad i umoliwid takie wanie podejcie do
dramatycznego dowiadczenia, zalenego od aktywnoci rozwizywania problemw. Logiczne i
bardzo oglne podejcie zostao zilustrowane tutaj.

1. Inicjacja i indukcja
Zeskaluj wstpne dowiadczenie problemu (0 to najlepsze 10 to
najgorsze) ____.
Jedna rka odpycha to, czego nie chcesz, a druga otrzymuje to
czego naprawd chcesz! *Terapeuta demonstruje+ Zauwa,
czego zaczynasz dowiadczad? Jedna strona jest lejsza czy
cisza? Cieplejsza czy te chodniejsza? Silniejsza czy sabsza?

52

2.
Inkubacja,
dowiadczenia

dostp

do

trwajcego

Przegld wspomnieo zwizanych z tym, czego nie chcesz. Poczuj

swoj walk trwajc latami. Poczuj odwag potrzebn, aby
odrzucid to, co nie jest dla ciebie dobre! Jedna czd ciebie
odpycha to, co najgorsze, z tego co niewaciwe! Druga czd
mdrze i bezpiecznie ci prowadzi.

3. Iluminacja, aha!, konstruowanie przyszego

umysu
Witaj i bd pewny tego, czego potrzebujesz! Skup swoj si na
rce, ktra poszukuje moliwoci otrzymywania, leczenia oraz
rozwizywania problemu! Ciekawe? Co nowego? Interesujce?
Zaskakujce? Otrzymywanie rde siy i jasnoci!

4. Weryfikacja,
rzeczywistoci

ewaluacja

testowanie

[Podsumuj ca sesj: przeramowanie symptomw i

problemw w sygnay pozytywnej, wewntrznej pracy
zmierzajcej do wyleczenia i osobistego rozwoju+. Kiedy co w
tobie wie, e moesz kontynuowad podanie tymi
pozytywnymi cieki rozwoju i kiedy naprawd wiesz, e
moesz zrobid sobie przerw na okoo 20 minut, kilka razy w
cigu dnia, aby przetransformowad symptomy w sygnay a
problemy w zasoby Wtedy niech twoje oczy si zamkn
*otworz+, na kolejn minut lub kilka minut, aby potwierdzid
twoje wewntrzne rozwizanie.

Twrcze odtwarzanie, jeli jest potrzebne: na skali od 0 do 10,

jak pewny jeste swojego postpu? ______. *Jeli zaznaczone
mniej ni 7, kontynuuj+ Czy twoja wewntrzna natura wie, e
moe wykonad kolejn jednostk leczenia wanie teraz, tak
aby mg osignd cakowicie satysfakcjonujcy stan, niech
twoje oczy zamkn si na kilka chwil tak, aby mg w peni
otrzymad wszystko, czego potrzebujesz na ten czas? Wiesz, e
twj umys i ciao przechodz przez naturalne 90 minutowe,
53

ultradobowe cykle leczenia i rozwizywania problemw, przez

cay dzieo a nawet w nocy, kiedy nisz. Zauwa jak twj postp
trwa sam z siebie, a my przyjrzymy si mu w tym miejscu, kiedy
si nastpnym razem spotkamy.

Koocowe dowiadczenie problemu: punkty (0 to najlepsze 10 to

najgorsze) _____.

Ryciny 13 a-d przedstawiaj moliwoci dotyczce skojarzeo, wypowiedzi i moliwego duchowego

znaczenia, ktre niektrzy ludzie i kultury mog przypisywad procesom krtkoterminowej
terapeutycznej uwanoci dla przejrzystoci oraz siy. Te ilustracje pokazuj, jak wielki mamy respekt
dla osobistych nastawieo oraz rnic kulturowych, podczas spoytkowania tych terapeutycznych
procedur.

54

ROZDZIA 11
Proces terapeutyczny #3
Wzbudzanie wiadomoci oraz
kreatywnoci poprzez integracj
przeciwiestw
Sanskrytowe, filozoficzne korzenie przeciwiestw: Dvandva
Twrcze radzenie sobie z problemem przeciwieostw jest centralnym zagadnieniem w
stymulowaniu ewolucji wiadomoci, psychologii rozwojowej oraz psychoterapii. Problem
przeciwieostw zosta przeledzony, a do najgbszych korzeni w sanskrycie, filozofii i systemach
duchowych przez Carla Junga (1971), jak pokazuj ponisze cytaty:
Sanskrytowe okrelenie na pary przeciwieostw, w psychologicznym sensie, to dvandva.
Oznacza ono rwnie par (dokadnie mczyzn i kobiet), spory, ktnie, walk, a take
wtpliwod. Pary przeciwieostw zostay uwicone przez stwrc wiata Nie pozwolid
sobie na to, aby zostad uwikanym we wpyw pary przeciwieostw, lecz byd nirdvandva
(wolnym, nietknitym przez przeciwieostwa), unied si ponad nimi. Jest to gwnie
etyczne zadanie, poniewa wybawienie si od przeciwieostw prowadzi do odkupienia.
(str. 195)
Cel hindusw jest w zwizku z tym jasny: chd uwolnienia wszystkich jednostek od
przeciwieostw nieodcznych ludzkiej naturze tak, aby mogy one osignd nowe ycie w
Brahmie, ktra jest stanem odkupienia i zespolenia z Bogiem. (str. 197)
Jako e afekt jest cierpieniem, oswobodzenie si z afektu oznacza wybawienie.
Wybawienie od strumienia afektw, od napicia przeciwnoci jest tosame z drog
odkupienia, ktra stopniowo prowadzi do Brahmy. Brahma jest wic nie tylko stanem,
ale i procesem, duree creatrice (p. 199)
Jogin dy do zaindukowania tej koncentracji czy akumulacji libido, poprzez
systematyczne tumienie uwagi (libido), zarwno w stosunku do obiektw zewntrznych,
jak i wewntrznych stanw psychicznych, jednym sowem w stosunku do przeciwieostw.
Eliminacja percepcji zmysowej oraz treci wiadomych wymusza obnienie wiadomoci
(tak jak w hipnozie) oraz aktywacj treci niewiadomych, np. pierwotnych wyobraeo,
ktre dziki swej uniwersalnoci oraz bezkresnej antycznoci, maj kosmiczny, nadludzki
charakter. To skada si na wszystkie porwnania sooca, ognia, pomienia, wiatrw
oddechu, ktre od niepamitnych czasw byy symbolami prokreacji i twrczej siy a
ktre to wprawiaj wiat w ruch. (str. 202, kursywa zostaa dodana)

55

Sztuka psychoterapii: percepcja, dziaanie i poznanie

Pewnym jest, e wywoywanie takich twrczych dowiadczeo, w nowoczesnym gabinecie, jest sztuk
intuicyjn. Tradycyjnie w psychoanalizie i terapeutycznej hipnozie osob zachca si, aby ta uywaa
swojej wyobrani oraz zaufaa swojej niewiadomoci. Z naszej obecnej, neuronaukowej
perspektywy wnioskujemy, e taka wewntrzna, twrcza praca (zilustrowana powyej na rycinie
sidmej) niewiadomoci lub ukrytego umysu jest w olbrzymiej czci zaporedniczona przez
aktywnod systemw neuronw lustrzanych zarwno terapeuty, jak i pacjenta, ktrzy s ze sob
zintegrowani. Takie jest obecne neuronaukowe spojrzenie na zjawisko nazywane przeniesieniem w
psychoanalizie czy raportem w terapeutycznej hipnozie, a take empati w potocznych relacjach.
Iacobini (2008) zauway, jak badania nad neuronami lustrzanymi dokumentuj aktywnoci
pojedynczych neuronw lustrzanych w mzgu, ktre mog jednoczenie integrowad trzy gwne
funkcje psychologiczne: percepcj, dziaanie i poznanie. Dalsze badania s potrzebne, aby
sprecyzowad, jak aktywacja systemw neuronw lustrzanych moe wywoad rozwizanie spraw
emocjonalnych oraz rekonstrukcj Ja, poprzez twrczy proces integrowania przeciwieostw, ktry
zosta tutaj nakrelony (Rossi, 1972/2000, 2002a, 2004a, 2008; Rossi i Rossi, 1996, 2006).

Rozwizywanie problemw poprzez integracj przeciwiestw

1. Inicjacja i indukcja
Skala Wstpnego Konfliktu (0 to najlepiej...10 to najgorzej)
______.

Twrcza praca nad twoim problemem zaczyna si w momencie,

kiedy skierujesz donie w gr, aby otrzymad co wanego.
(Terapeuta demonstruje ruch pustymi rkami tak, aby mg go
wykonad!+ Kiedy si uwanie skupisz powiedz mi, ktra rka
zdaje si wyraad ten problem. Terapeuta wspiera dowiadczenie
osoby komentarzem: Wspaniale!

2. Inkubacja, dostp do trwajcego dowiadczenia

Poczuj przeciwieostwo tego problemu w drugiej rce Pozwl
sobie odczud obydwie strony problemu w tym samym czasie!...
Pozwl swoim rkom samodzielnie si poruszyd, mniej lub
bardziej, niech same wyra twoje uczucia Wyra dramat tego,
co si dzieje wewntrz ciebie Czy ten proces postpuje
waciwie? Czy to noc, ciemnod, burza i walka przed nastaniem
dnia?

56

3. Iluminacja, aha!, konstruowanie przyszego

umysu
Odkrywanie Otrzymywanie Zaskoczenie? Czy moliwym jest
otrzymad to, czego naprawd potrzebujesz?... W ten, czy inny
sposb?... Odwa si, aby zoyd to wszystko razem, aby dostad
czego chcesz *podczas gdy pacjent umiecha si albo wykonuje
pozytywne ruchy mimiczne oraz niewerbalne zwizane z
jzykiem ciaa+ wesprzed ten gest za pomoc zwrotu: Dobrze,
naprawd bardzo doceniam!

4. Weryfikacja,
rzeczywistoci

ewaluacja

testowanie

*Podsumuj ca sesj: przeramowanie symptomw i problemw

w sygnay pozytywnej, wewntrznej pracy zmierzajcej do
wyleczenia i osobistego rozwoju+. Kiedy co w tobie wie, e
moesz kontynuowad t wdrwk po pozytywnych szlakach
rozwoju i kiedy naprawd wiesz, e moesz zrobid sobie
przerw na okoo 20 minut, kilka razy dziennie, aby
przetransformowad symptomy w sygnay a problemy w
zasoby Wtedy niech twoje oczy si zamkn *otworz+ na
kolejn minut lub kilka minut, aby potwierdzid twoje
wewntrzne rozwizanie.
Twrcze odtwarzanie jest czasem potrzebne: Na skali od 0 do
10, jak pewny jeste swojego postpu? ______. *Jeli
zaznaczone mniej ni 7, kontynuuj z+ Czy twoja wewntrzna
natura wie, e moe wykonad kolejn jednostk leczenia
wanie teraz, tak aby mg osignd cakowicie
satysfakcjonujcy stan, niech twoje oczy zamkn si na kilka
chwil tak, aby mg otrzymad wszystko, czego potrzebujesz w
tym czasie?
Wiesz, e twj umys i ciao przechodz przez naturalne 90 minutowe, ultradobowe cykle leczenia i rozwizywania
problemw- przez cay dzieo a nawet w nocy, kiedy nisz.
Zauwa, jak twj postp trwa sam z siebie a my przyjrzymy si
mu w tym miejscu, kiedy si nastpnym razem spotkamy.

Koocowe dowiadczenie problemu: punkty (0 to najlepiej 10 to

najgorzej)_____.

57

Ryciny 14 a-d przedstawiaj otwarte podejcie do krtkoterminowego rozwizywania problemw

poprzez integracj przeciwieostw lub skonfliktowanych dynamik, ktre s zwykle dowiadczane w
etapie drugim twrczego procesu rozwizywania problemw oraz w leczeniu opartym na relacji ciao
- umys. Zauwamy, e dua czd tego wewntrznego procesu terapeutycznego moe zachodzid
cakowicie prywatnie, wewntrz pacjenta. Dzielenie si tym, czego si dowiadcza, jest oczywicie
bardzo cenione przez terapeut, ale nie jest absolutnie konieczne, dokadnie tak, jak w teorii i
praktyce klasycznej psychoanalizy oraz wikszoci szk psychoterapii.

58

ROZDZIA 12
Proces terapeutyczny #4
Radosna pogo za symptomem w
subie leczenia opartego o relacj
ciao-umys
W 1996 roku napisalimy ksik pod tytuem The Symptom Path to Enlightenment: The New
Dynamics of Self-Organization In Hypnotherapy {Droga Symptomu do Owiecenia: Nowa Dynamika
Samo-Organizacji w Hipnoterapii} (Rossi I Rossi, 1996), opowiadajc o naszej fascynacji, o pogoni za
symptomem w psychoterapii. Jak czsto pojawia si fizyczny symptom, by wkrtce przeobrazid si w
inny? Chcielimy pokazad twrcze drogi pomocy w transformacji symptomw w sygnay, ktre
poruszyyby klienta w stron peniejszego zdrowia.
Podczas, gdy poprzednio zaprezentowane, wysoce ustrukturyzowane, zalene od aktywnoci
podejcia do psychoterapii i terapeutycznej hipnozy, nadaj si dla studentw oraz profesjonalistw z
dziedziny zdrowia psychicznego na wielu poziomach. Przedstawione tutaj podejcie jest
nieustrukturyzowane i wymaga duszego profesjonalnego treningu obejmujcego dynamik
procesw psychicznych oraz medycyn psychosomatyczn. Z uwagi na to, e podejcie to dotyczy
medycznych objaww, jest rozpatrywane jako zaawansowane i powinno byd wdraane tylko i
wycznie pod odpowiednim medycznym nadzorem. Demonstracja przez autora dostpna jest na
kasecie wideo A sensitive fail-safe approach to therapeutic hypnosis (IC-92-D-V8), dla
profesjonalistw w Fundacji Miltona H. Ericksona: Office@erickson-foundation.org; www.ericksonfoundation.org. Rozdziay sidmy i smy Psychobiologii ekspresji genu (The Psychobiology of Gene
Expression)(Rossi,2002a) zawieraj dosown transkrypcj oraz psychodynamiczn analiz caej
kasety wideo.

Transformacja symptomw w sygnay suce zdrowieniu

Wstpna ocena symptomw (0 to najlepiej...10 to najgorzej)
______.

1. Inicjacja
Szczerze przyjmij to, co czujesz, tak by mg w peni
dowiadczyd tego, co si za chwil pojawi samo z siebie...
*Akceptujc kady symptom, zmiany sensoryczne czy
emocjonalne lub powtpiewania, ktre zostan wyraone+
Dobrze zauwa, co wyoni si nastpne *wesoa gonitwa
trwa dalej, wraz z artobliw akceptacj przez terapeut
59

kadej
zmiany
w
doznaniach,
odczuciach
czy
umiejscowieniu symptomu, ze szczliwym oczekiwaniem,
na kolejn twrcz zmian, majc nadejd niebawem.+

2. Inkubacja,
dowiadczenia

dostp

do

trwajcego

Tak, czy masz juz odwag potrzebn, by dowiadczyd tego,

co pojawi si naturalnie, tak aby dostrzeg wiadomoci z
ciaa Przeszukujc prywatne. a nawet sekretne emocje i
wspomnienia?... Witajc to, co nadejdzie potem Jedna
czd ciebie dowiadcza tego gboko Podczas gdy inna
czd ciebie bezpiecznie prowadzi ci z wntrza.

3. Iluminacja,
umysu

konstruowanie

przyszego

Pozwalajc temu trwad, mniej lub bardziej samemu z siebie.

Poszukujc?... Otrzymujc?... Zadziwiajce?... A czy to w
ogle moliwe?... Naprawd odbierz to! [w czasie gdy
podmiot umiecha si lub wykonuje wicej pozytywnych
gestw mimicznych oraz mowy ciaa+ Bardzo dobrze!...
Doceniajc to, co z tego najlepsze!

4. Weryfikacja,
rzeczywistoci

ewaluacja

testowanie

*Podsumuj ca sesj: Przeramowanie symptomw i

problemw w sygnay pozytywnej wewntrznej pracy
zmierzajcej do wyleczenia i dalszego rozwoju+. Kiedy co w
tobie wie, e moesz kontynuowad t podr po
pozytywnych szlakach rozwoju i kiedy naprawd wiesz, e
moesz zrobid sobie przerw na okoo 20 minut, kilka razy
dziennie, aby przetransformowad symptomy w sygnay a
problemy w zasoby Wtedy niech twoje oczy si zamkn na
kolejn minut lub kilka minut, aby potwierdzid twoje
wewntrzne rozwizanie, zanim cakowicie si przebudzisz?
Twrcze odtwarzanie, jeli potrzebne: Na skali od 0 do 10,
60

jak pewny jeste swojego postpu? ______. *Jeli

zaznaczono mniej, ni 7 kontynuuj z+ Czy twoja wewntrzna
natura wie, e moe wykonad kolejn jednostk leczenia
wanie teraz, tak aby mg osignd cakowicie
satysfakcjonujcy stan, niech twoje oczy zamkn si na kilka
chwil, tak aby mg w peni otrzymad wszystko, czego
potrzebujesz w tym czasie?
Wiesz, e twj umys i ciao przechodz przez naturalne, 90
minutowe, ultradobowe cykle leczenia i rozwizywania
problemw przez cay dzieo a nawet w nocy, kiedy nisz.
Zauwa jak twj postp trwa sam z siebie, a my przyjrzymy
si mu w tym miejscu, kiedy si nastpnym razem
spotkamy.

Koocowe dowiadczenie problemu: punkty (0 to najlepsze 10

to najgorsze) _____.
Ryciny 15 a-d ilustruj weso pogoo za symptomem dla leczenia opartego na relacji ciao-umys, jako
nieustrukturyzowane podejcie, ktre powinni stosowad tylko wysoce dowiadczeni profesjonalici z
zakresu zdrowia psychicznego. Kade spotkanie terapeutyczne jest unikatowym wsptwrczym
dowiadczeniem, ktre moe zwykle suyd zarwno profesjonalnemu rozwojowi terapeuty, jak i
rwnie osobistemu rozwojowi pacjenta, w kategoriach ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu. Jest
to spekulacja, ktra wymaga dokadnych badao, opartych o kryteria medycyny opartej na dowodach.
Ostatni obrazek (15d) w tym terapeutycznym procesie zosta narysowany w oparciu o autentyczn
yw scen, przedstawiajc reakcj publicznoci, zoonej z kilku tysicy profesjonalistw, ktrzy
dowiadczali sfilmowanej na kasecie wideo demonstracji na Ericksonowskim Kongresie Psychoterapii.
Taka pozytywna, entuzjastyczna reakcja wymaga pewnego komentarza. Dlaczego potrzebujemy
widowni przy okazji procesu terapeutycznego albo bardziej oglnie, przy wielu wanych
artystycznych i dramatycznych wydarzeniach spoecznych na wielu poziomach, poczwszy od
wieckiego biznesu i spotkao politycznych, na rytuaach duchowych wikszoci kultur kooczc? atwo
mona by powiedzied, e taka widownia znajduje si tam w celach edukacyjnych, aby wesprzed cel
itd. Co mogoby si jednak wydarzad na gbokim, psychobiologicznym poziomie zalenej od
aktywnoci ekspresji genu oraz plastycznoci mzgu? Zakadamy, e odpowied wyoni si z nowej
nauki zwanej epigenetyk, ktr opisujemy tutaj jako psychospoeczn genomik ekspresji genu i
plastycznoci mzgu (Rossi, 1972/2000, 2000, 2002a, 2002b, 2004a, 2005-2006, 2007, 2008; Rossi i
Rossi, 1996, Rossi, Rossi, Yount, Cozzolino i Iannotti, 2006; Crespi, 2007).

61

ROZDZIA 13
Epigenetyka
Psychospoeczna genomika ekspresji
genu i plastycznoci mzgu
Na ten moment oferujemy spekulatywn interpretacj, ktra jest spjna z perspektyw
neuronaukow i bioinformacyjn, zaprezentowanymi w tym rozdziale. Rycina 16 jest rezultatem
ostatnich badao bioinformacyjnych na muszkach owocwkach, ktre ilustruj, w jaki sposb
ekspresja genu i plastycznod mzgu u pojedynczej muszki owocwki zale od rozmiaru grupy, w
ktrej si ona znajduje. Oczywicie w tych badaniach udao si to ustalid tylko dla muszek owocwek.
Jednake naukowcy interpretuj to jako przykad, gboko utrwalonej i konstytucyjnej natury
molekularno-genomowego dowiadczenia na gbokim, psychobiologicznym poziomie ycia. Oznacza
to, i jest wysoce prawdopodobnym, e jest to proces yciowy wsplny dla wikszoci gatunkw
moliwie e wczajc rwnie czowieka.

16. Wstpny dowd na powizanie pomidzy rozmiarem grupy spoecznej, ekspresj genu i
plastycznoci mzgu, ktry musi jednak zostad potwierdzony dla ludzi (zmodyfikowane od GangulyFitzgerald i In. 2006).
Takie uoglnienie do poziomu ludzkiego, miaoby z pewnoci wiele znaczcych implikacji dla
zrozumienia psychospoecznej genomiki zachowania ludzkiego, poczynajc od dynamiki osobistych
relacji w rodzinach, grupach, jak i rwnie szaleostwa w tumie, polityki, wojny i pokoju, kooczc na
obserwacjach osobliwej skutecznoci demonstracji psychoterapeutycznych w historii klasycznej
hipnozy (Tinterow, 1972).
62

Epigenetyka i psychospoeczna genomika s nowo powstaymi perspektywami studiowania tego, jak

nasze psychologiczne i spoeczne rodowisko wchodzi w relacje z ekspresj genu w codziennym yciu,
jak rwnie w twrczej dynamice dowiadczenia ludzkiego w ramach sztuki, nauki oraz zdrowienia
(Lloyd i Rossi, 1992, 2008; Rossi, 2002b). Klasyczna genetyka Mendla skupia si na genach jako
jednostkach biologicznego dziedziczenia, ktre s przekazywane z pokolenia na pokolenie poprzez
proces reprodukcji seksualnej. Dzisiaj wiemy jednak, e wiele klas genw podlega ekspresji (jest
aktywowanych, wczanych lub wyczanych) z chwili na chwil w codziennych yciu, by wywoad
podstawowe funkcje yciowe homeostazy, adaptacji, uczenia si czy zdrowienia. Nieskooczona
rnorodnod ludzkiego dowiadczenia w twrczo zorientowanej terapeutycznej hipnozie,
psychoterapii oraz sztuce leczenia zawsze podway proste redukcjonistyczne analizy. W tej
niewielkiej ksice moemy jedynie zaoferowad wstpny zarys, aby pomc studentom i terapeutom
w konceptualizacji gbokiej psychobiologii terapeutycznej hipnozy na wszystkich poziomach, od
ekspresji genu i plastycznoci mzgu po psychospoeczn dynamik rozwizywania problemw i
zdrowienia.
Teoria, badania i kliniczne zastosowanie psychospoecznej i kulturalnej genomiki w psychoterapii,
terapeutycznej hipnozie oraz rehabilitacji, w taki sposb jak tu przedstawiano, s wysoce
kontrowersyjne i na dzieo dzisiejszy wymagaj szeroko zakrojonych badao, w celu spenienia
kryteriw medycyny opartej na dowodach (EBT). Gwne zaoenie epigenetyki i psychospoecznej
genomiki mwi, e wiele form pobudzenia psychobiologicznego i spoczynku podczas rnych stanw
wzbudzenia, snu i nienia, moe wywoad geny wczesnej odpowiedzi komrkowej (IEGs), powizane z
zachowaniem ekspresje genu (Behavioral state-related gene expression BSGE) oraz zalen od
aktywnoci ekspresj genu (activity-dependent gene expression ADGE), w celu optymalizacji syntezy
biaek, aby umoliwid plastycznod mzgu, rozwizywanie problemw oraz zdrowienie w klasycznym
czterostopniowym cyklu twrczym. Podczas gdy rola ekspresji genu, jako rda rnic
indywidualnych miedzy grupami ludzi, jest obecnie dokumentowana (Couzin, 2007), znaczenie
ekspresji genu i plastycznoci mzgu dla ludzkiego zachowania, wiadomoci, relacji oraz zdrowienia,
pozostaje na dzieo dzisiejszy tematem badao naukowych, wzmoonej uwagi, interpretacji czy wrcz
kontrowersji (Rakic, 2006; Rossi, Iannotti i In., 2008, w druku).

Badanie pilotaowe dotyczce komunikacji umys-gen u ludzi

Rozpoczlimy ten rozdzia od omwienia kluczowego zaoenia psychospoecznej genomiki: Nic, jak
si wydaje, nie wywouje ekspresji genu i plastycznoci mzgu rwnie silnie, jak obecnod innych
osobnikw z tego samego gatunku! Stwierdzamy, i ten psychospoeczny koncept zosta utrwalony
przez ewolucj! To po prostu oznacza, e natura uznaa poczenie mzg-umys-gen tak uytecznym,
e wikszod form ycia, od muszek owocwek po ludzi, zaadaptowaa je. Jakie dowody naukowe
mamy dzi na potwierdzenie istotnoci tego inicjujcego procesu komunikacyjnego pomidzy
umysem a genem u ludzi?
Niedawne badania pilotaowe, przeprowadzone wsplnie z naszymi wsppracownikami z Woch,
stanowi nowy pocztek w poszukiwaniu rozwizania synnej kartezjaoskiej luki pomidzy umysem a
ciaem (Rossi, Iannotti, i In., 2008, w druku). W poprzedniej dekadzie technologia mikromacierzy DNA
umoliwia pomiar poziomu ekspresji wielu tysicy genw jednoczenie w ramach jednego
63

eksperymentu. To nowatorskie podejcie eksperymentalne zrewolucjonizowao badania w biologii

molekularnej oraz stao si nowym standardem w spersonalizowanej medycynie. Niedawne badania
dokumentuj przydatnod mikromacierzy DNA w badaniu terapeutycznych reakcji na psychologiczn
relaksacj i praktyki medytacyjne na poziomie molekularno-genomicznym. Wywoao to potrzeb
dalszych badao nad ciekami psychoterapeutycznych procesw na poziomie od umysu do genu. W
naszym badaniu pilotaowym wykorzystalimy mikromacierze DNA do oceny naszych nowych
protokow terapeutycznych, zaprezentowanych w tej ksice, w szczeglnoci czterostopniowego,
twrczego procesu wykorzystujcego odzwierciedlanie rki, nakrelonego w rozdziale dziewitym.
Nasze badanie pilotaowe testowao hipotez mwic, e pozytywne ludzkie dowiadczenie
zorientowane twrczo gra-d, moe modulowad ekspresj na poziomie molekularnym. Analiza
danych pozyskanych z mikromacierzy DNA, biaych komrek krwi u trzech osb, zostaa
przeprowadzona na krtko przed, godzin po oraz 24 godziny po dowiadczeniu czterostopniowego
twrczego procesu wykorzystujcego odzwierciedlanie rki. Udokumentowalimy zmiany w ekspresji
15 genw wczesnej odpowiedzi podczas pierwszej godziny (zobacz tabel pierwsz), ktre nastpnie
zainicjoway dalsze kaskady 77 genw, 24 godziny pniej.
Tabela Druga: Modulacja ekspresji genu w ludzkich leukocytach, przez nowy protok optymalizacji
terapeutycznej hipnozy i psychoterapii. Twrcze, psychospoeczne, genomiczne dowiadczenie
uzdrawiajce. Dostp do banku genu, symbol genu, opis genu, czne zmiany w regulowanej
wzrastajco ekspresji genu, w odpowiedzi na terapeutyczn hipnoz.
Dostp_BG
AKO57104

NM_000329
AKo55997

AK056729

NM_001074
BC018130
NM_030824
NM_021122
NM_004126
NM_020980
NM_001186
NM_002921
NM_024911

Symbol_Genu Opis
RPE65
Homo sapiens cDNA FLJ32542 fis, klon
SMINT2000537
Sodowozaleny,
obojtny
aminokwasowy
transporter 2
Siatkwkowe,
pigmentowe,
nabonkowospecyficzne biako (65kD)
Homo sapiens cDNA FLJ31435 fis, klon
NT2NE2000612
Biako palca serdecznego 165
Homo sapiens cDNA FLJ32167 fis, klon
PLACE6000450
Serpinowy Inhibitor B Proteinazy
UGT2B7
Rodzina UDP glikosyltransferazy 2, polipeptyd B7
F2RL1
Receptoro-podobny 1 czynnik koagulacji II
(Trombina)
FLJ14356
Hipotetyczne biako FLJ14356 biako palca
cynkowego 442
FACL2
Tuszczowo-kwasowy-koenzym A ligaza, dugi
aocuch 2
GNG11
Biako wice guanin nukleotydow 11
AQP9
Akwaporyna 9
BACH1
Homologia 1 BTB i CNC, podstawowy czynnik
transkrypcji suwaka leucynowego 1
RGR
Siatkwkowy receptor wicy biako G
FLJ23091
Hipotetyczne biako FLJ23091
Receptor wicy biako G 177 izoforma 1 oraz

czna Zmiana
1.777714817

1.664647867
1.617968537

1.596523872

1.578875081
1.506199199
1.469687506
1.380622376
1.372082479
1.366899043
1.330834867
1.312291611
1.274787709

64

izoforma 2
NM_000860 HPGD
Hydrooksyprostagladyna dehydrogenaza 15-(NAD) 1.224585804
NM_002110 HCK
Hemopojetyczna kinaza komrkowa
1.190732546
Znaczenie i implikacje naszego badania pilotaowego podsumowane w tabeli pierwszej wymagaj
teraz dalszej weryfikacji i analizy przeprowadzonej przez innych. To otworzy nowy wizjonerski punkt
widzenia na natur wiadomoci, jak i rwnie na sztuk, pikno oraz prawd odnonie
terapeutycznej hipnozy, psychoterapii doradztwa pastoralnego oraz rehabilitacji w kontekcie
ludzkich starao.

Podsumowanie: Zaproszenie do Midzynarodowych Otwartych Bada

Ta niewielka ksika przygotowana przez Instytut Miltona H. Ericksona w Kalifornii Central Coast
nakrela seri obrazw z neuronauki oraz badao bioinformatycznych, ktre proponujemy, jako now,
innowacyjn podstaw psychoterapii, terapeutycznej hipnozy oraz rehabilitacji na dzieo dzisiejszy. Te
obrazy prezentuj psychoterapi, jako twrczy dialog z naszymi genami. To byskawicznie
rozwijajce si podejcie stanowi podstaw programw edukacyjnych dla studentw i
profesjonalistw w ramach jedno-, dwu- oraz trzydniowych warsztatw prowadzonych przez nasz
Instytut oraz Fundacj Non-Profit Ernesta i Kathryn Rossi dla Psychospoecznej Genomiki. Mimo e,
jak wierzymy, to twrcze podejcie jest zbiene w bardzo duym stopniu z obecn neuronauk oraz
pokoleo praktycznego klinicznego dowiadczenia, nie spenia ono kryteriw medycyny opartej na
dowodach (EBT) oraz metaanalizy Cochrana. Dlatego te zapraszamy studentw, badaczy oraz
klinicystw do wsppracy przy badaniu twrczych podejd, ktre opisalimy, przy pomocy
poczonych technologii konstrukcji standaryzowanych skali psychologicznych, funkcjonalnego
rezonansu magnetycznego (fMRI), mikromacierz DNA oraz Atlasu Mzgu Allena (Rossi, Rossi, Yount,
Cozzolino i Iannotti, 2006). Odwied nas na http://www.ernestrossi.com lub skontaktuj si z nami
przez e-mail Ernest@ErnestRossi.com lub Kathryn@ErnestRossi.com, aby podzielid si pomysami
oraz zasobami sucymi takim otwartym badaniom.

65

ROZDZIA 14
Ewaluacja warsztatu oraz formularz
badawczy
1. Czterostopniowy twrczy proces z wykorzystaniem odzwierciedlania rki
Ewaluacja terapeuty
1

Nieefektywny

Neutralny

7
Wysoce Efektywny

atwod uczenia si terapeuty

1

Bardzo Trudny

Neutralny

7
Bardzo atwy

2. Psychoterapeutyczne skupianie si dla przejrzystoci i siy

Ewaluacja terapeuty
1

Nieefektywny

Neutralny

7
Wysoce Efektywny

atwod uczenia si terapeuty

1

Bardzo Trudny

Neutralny

3. Krtkoterminowe
przeciwieostw

7
Bardzo atwy

rozwizywanie

problemu

poprzez

integracj

Ewaluacja terapeuty
1
Nieefektywny

4
Neutralny

7
Wysoce Efektywny

66

atwod uczenia si terapeuty

1

Bardzo Trudny

Neutralny

7
Bardzo atwy

4. Wesoa pogoo za symptomem dla zdrowienia opartego o relacj ciaoumys

Ewaluacja terapeuty
1

Nieefektywny

Neutralny

7
Wysoce Efektywny

atwod uczenia si terapeuty

1
Bardzo Trudny

4
Neutralny

7
Bardzo atwy

67

Bibliografia
Bloom, P (1990). The Creative Process in Hypnotherapy. W: Brown, D & Fass, M (Red.) Creative
Mastery in Hypnosis and Hypnoanalysis: A Festschrift for Erika Fromm. NJ: Erlbaum.
Braid, J (1855/1970). The Physiology of Fascination and the Critics Criticized. W: Tinterow, M,
Foundations of Hypnosis. Springfield, Ill: Thomas; 369-372.
Cathcart, T. & Klein, D. (2007). Plato and a Platypus Walk into a Bar. New York: Abrams Image.
Chaitin, G. (2005). Meta Math! The Quest for Omega. New York: Pantheon Books.
Couzin, J (2007). In Asians and whites, gene expression varies by race. Science, 315:173 - 174.
Crespi B (2007). Sly FOXP2: Genomic Conflict in the Evolution of Language, Trends Ecol. Evolution,
doi:10.1016/j.tree.2007.01.007.
Darwin,

C
(1859).
The
Origin
of
Species.
Chapter
4:
Natural
http://www.literature.org/authors/darwin-charles/the-origin-of-species.

Selection,

Edelman, G (1987).Neural Darwinism. NY: Basic Books.

Edelman, G (1992). Bright Air, Brilliant Fire: On the Matter of the Mind. NY: Basic Books.
Erickson, M (1927/2008). Facilitating New Identity Creation. W: Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi, K,
(Red.). The Complete Works of Milton H. Erickson. Vol. 4: Opening the Mind. Phoenix: The
Milton H. Erickson Press, On CD.
Erickson, M (1958/2008). Naturalistic Techniques of Hypnosis. W: Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi,
K, (Red.). The Complete Works of Milton H. Erickson. Vol. 1: The Nature of Therapeutic
Hypnosis. Phoenix: The Milton H. Erickson Press,.
Erickson, M (1959/2008). Further clinical techniques of Hypnosis: Utilization techniques. W: Rossi, E,
Erickson-Klein, R & Rossi, K, (Red.). The Complete Works of Milton H. Erickson. Vol. 1: The
Nature of Hypnosis. Phoenix: The Milton H. Erickson Press.
Erickson, M (1964/2006). The burden of effective psychotherapy. W: Rossi, E, Erickson-Klein, R &
Rossi, K, (Red.). The Complete Works of Milton H. Erickson. Vol. 3: Unorthodox Therapy.
Phoenix: The Milton H. Erickson Press, On CD.
Erickson, M (1965/2007). A special inquiry with Aldous Huxley into the nature and character of
various states of consciousness. W: Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi, K, (Red.). The Complete
Works of Milton H. Erickson. Vol. 1: The Nature of Hypnosis. Phoenix: The Milton H. Erickson
Press.
Erickson, M., Haley, J, & Weakland, J. (1959). A transcript of a trance induction with commentary. The
American Journal of Clinical Hypnosis, 2, 49-84. W: Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi, K,
(Red.). The Complete Works of Milton H. Erickson. Vol. 2: Basic Hypnotic Induction and
Suggestion. Phoenix: The Milton H. Erickson Press
68

Erickson, M & Rossi, E (1976/2007). The New Hypnotic Realities: The Neuroscience of Therapeutic
Hypnosis. Phoenix: The Milton H. Erickson Press.
Erickson, M & Rossi, E (1989). The February Man: Evolving Consciousness and Identity in
Hypnotherapy. NY: Brunner/Mazel,.
Erickson, M (Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi, K, Red.), (2008).The Neuroscience Edition. The
Complete Works of Milton H. Erickson. In 16 volumes. Phoenix: The MHE Foundation Press.
Ganguly-Fitzgerald, I, Donlea, J, Shaw, P (2006). Waking Experience Affects Sleep Need in Drosophila.
Science, 313, 1775-1781.
Gazzaniga, M, Ivry, R & Mangun, G (2002). Cognitive Neuroscience, 2nd Edition. Cambridge, Mass: The
MIT Press.
Hawkins, J & Blakslee, S (2004). On Intelligence. NY: Owl Book, Holt and Company.
Hautkappe, H & Bongartz, W (1992). Heart-Rate Variability as in Indicator for Post-Hypnotic Amnesia
in Real and Simulating Subjects. W: Bongartz, E (Red.), (1992). Hypnosis: 175 Years after
Mesmer: Recent Developments in Theory and Application. Konstanz: Universitatsvergag.
Iacoboni, M (2007). Face to face: The Neural Basis of Social Mirroring and Empathy: Psychiatric
Annals,37(4), 236-241.
Iacoboni, M (2008). Mirroring People. NY: Farrar, Straus and Giroux.
Jung, C (1917/1953). Two Essays on Analytical Psychology: Chapter 8, The Synthetic or Constructive
Method. The Collected Works of CG Jung, Vol. 7. Princeton, Princeton University Press.
Jung, C (1971). Psychological Types. The Collected Works of CG Jung. Princeton, Princeton University
Press.
Ji, D & Wilson, M (2007). Coordinated Memory Replay in the Visual Cortex and Hippocampus During
Sleep. Nature Neuroscience, 10, 100-107.
Kamien, R (2006) Music: An Appreciation: 5th Brief Edition. NY: McGraw Hill.
Kandel, E (1998). A New Intellectual Framework for Psychiatry? American J. Psychiatry, 1998, 155, p
460.
Kandel, E (2001). The Molecular Biology of Memory Storage: A Dialogue Between Genes and
Synapses. Science, 294:1030-1038
Kandel, E (2006). In Search of Memory. NY: WW Norton.
Kempermann, G (2006). Adult Neurogenesis: Stem Cells and Neuronal Development in the Adult
Brain. NY: Oxford Univ. Press.
Kosfeld, M, Heinrichs, M, Zak, P, Fischbacher, U & Fehr, E (2005). Oxytocin Increases Trust in Humans.
Nature, 435, 673-676.

69

Lankton, S (Red.), (2007). Special Edition on hypnotic suggestion. American Journal of Clinical
Hypnosis. 49(18)
Lichtenberg, P, Bachner-Melman, R, Gritsenko, I & Ebstein, R (2000). Exploratory Association Study
between catechol-O-methyltransferase (COMT) high/low enzyme activity polymorphism and
Hypnotizability. American J. Medical Genetics, 96, 771-774.
Lichtenberg, P, Bachner-Melman, R, Ebstein R, Crawford, H (2004). Hypnotic Susceptibility:
Multidimensional Relationships with Cloninger's Tridimensional Personality Questionnaire,
COMT polymorphisms, absorption, and attentional characteristics. International Journal
Clinical of Experimental Hypnosis, 52, 47-72.
Lisman, J & Morris, G (2001). Why is the cortex a slow learner? Nature, 410, 248-249.
Lloyd, D & Rossi, E (Eds.), (1992). Ultradian Rhythms in Life Processes: An Inquiry into Fundamental
Principles of Chronobiology and Psychobiology. NY: Springer-Verlag.
Lloyd, D & Rossi, E (Red.), (2008). Ultradian Rhythms From Molecules to Mind: A New Vision of Life.
NY: Springer.
Lscher, C, Nicoll, R, Malenka, C, & Muller, D (2000). Synaptic plasticity and dynamic modulation of
the postsynaptic membrane. Nature Neuroscience 3, 545-567.
Malacarne, G (1793). Journal de physique, 43:73, as cited in Rosenzweig, M, 1996.
Malacarne, G (1819). Memorie storiche intorno alla vita ed alle opere di Michele Vincenzo Giacinto
Malacarne. Padua: Tipografia del Seminario, 88.
Miller, G. (2005). Reflecting on anothers mind. Science, 308, 945-947.
Otto, R (1923/1950). The Idea of the Holy. NY: Oxford University Press.
Patel, A (2008). Talk of the Tone. Nature, 453, 726-727.
Penfield, W & Rasmussen, T (1950). The Cerebral Cortex of Man: A Clinical Study of Localization of
Function. NY: Macmillan.
Qakley, D, Deeley, Q & Halligan, P (2007). Hypnotic depth and response to suggestion under
standardized conditions and during fMRI scanning. International Journal of Clinical and
Experimental Hypnosis, 55, 32-58.
Rainville, P (2002). Brain Mechanisms of Pain Affect and Pain Modulation. Current Opinion in
Neurobiology, 12, 195204
Rakic, P (2006). No More Cortical Neurons For You. Science, 313, 928-929.
Renner, M & Rosenzweig, M (1987). Enriched and Impoverished Environments. NY: Springer.
Ribeiro, S (2004). Towards an Evolutionary Theory of Sleep and Dreams. A MultiCincia: Mente
Humana: 3, 1-20.

70

Ribeiro, S, Gervasoni, D, Soares, E, Zhou, Y, Lin, S, Pantoja, J, Lavine, M & Nicolelis, M (2004). Longlasting Novelty-induced Neuronal Reverberation During Slow-wave Sleep in Multiple
Forebrain Areas. Public Library of Science, Biology (PLoS), 2 (1), 126-137.
Ribeiro S, Xinwu S, Engelhard M, Zhou Y, Zhang H, Gervasoni D, Lin SC, Wada K, Lemos NAM, Nicolelis
MAL (2007). Novel Experience Induces Persistent Sleep-dependent Plasticity in the Cortex
but not in the Hippocampus. Frontiers in Neuroscience 1:4355.
Ribeiro, S, Simes, C, and Nicolelis, M (2008). Genes, Sleep and Dreams. W: Lloyd, D and Rossi, E
(2008). Ultradian Rhythms from Molecules to Mind: a New Vision of Life. NY: Springer.
Rosen, C (1988). Sonata Forms, Revised Edition. NY: Norton.
Rosen, C (1997). The Classical Style: Haydn, Mozart, Beethoven, 2nd ed. NY: Norton.
Rosenzweig, M (1996). Aspects of the search for neural mechanisms of memory. Annual Review of
Psychology, 47: 1-32.
Rosenzweig, M, Krech, D, Bennett, E, & Diamond, M (1962). J. Comp. Physiol. Psychol. 55, 429-437.
Rossi, E (1972/2000). Dreams, Consciousness & Spirit: The Quantum Experience of Self-Reflection and
Co-Creation. (3rd Edition of Dreams & the Growth of Personality). NY: Zeig, Tucker, Theisen.
Rossi, E (1973a). The Dream Protein Hypothesis. The American Journal of Psychiatry, 130, 1094-1097.
Rossi, E (1973b). Psychological Shocks and Creative Moments in Psychotherapy. The American
Journal of Clinical Hypnosis, 16, 9-22.
Rossi, E (1973c). Psychosynthesis and the New Biology of Dreams and Psychotherapy. The American
Journal of Psychotherapy, 27, 34-41.
Rossi, E (2000). In search of a deep psychobiology of hypnosis: Visionary hypotheses for a new
millennium. American Journal of Clinical Hypnosis. 42:3/42:4, 178-207.
Rossi, E (2002a). The Psychobiology of Gene Expression: Neuroscience and Neurogenesis in
Therapeutic Hypnosis and the Healing Arts. NY: WW Norton Professional Books.
Rossi, E (2002b). The Psychosocial Genomics of Therapeutic Hypnosis and Psychotherapy. Sleep and
Hypnosis: An International Journal of Sleep, Dream, and Hypnosis, 4 (1), 26-38.
Rossi, E (2004a). Discorso Tra Geni [Italian]. A Discourse with Our Genes: The Psychosocial and
Cultural Genomics of Therapeutic Hypnosis and Psychotherapy Tumaczenie I Redakcja,
Salvador Iannotti: Saiannot@tin.it). Benevento, Italy: Editris SAS Press. [Dostpne w wersji
woskiej I angielskiej]. New York: Zeig, Tucker, Theisen.
Rossi, E (2004b). Art, Beauty and Truth: The Psychosocial Genomics of Consciousness, Dreams, and
Brain Growth in Psychotherapy and Mind-Body Healing. Annals of the American
Psychotherapy Association, 7, 10-17.

71

Rossi, E (2005). The Memory Trace Reactivation and Reconstruction Theory of Therapeutic Hypnosis:
The Creative Replaying of Gene Expression and Brain Plasticity in Stroke Rehabilitation.
Hypnos, 32, 5-16.
Rossi, E (2005-2006). Prospects for Exploring the Molecular-Genomic Foundations of Therapeutic
Hypnosis with DNA Microarrays. American Journal of Clinical Hypnosis, 48 (2-3), 165-182.
Rossi, E (2007). The Breakout Heuristic: The New Neuroscience of Mirror Neurons, Consciousness and
Creativity in Human Relationships: Selected Papers of Ernest Lawrence Rossi. Phoenix,
Arizona: The Milton H. Erickson Foundation Press.
Rossi, E (2008). The Neuroscience of Therapeutic Hypnosis, Psychotherapy, and Rehabilitation. W:
Rossi, E, Erickson-Klein, R & Rossi, K (Red.). The Complete Works of Milton H Erickson, MD on
Therapeutic Hypnosis, Psychotherapy, and Rehabilitation: The Neuroscience Edition: Vol. 1:
The Nature of Hypnosis. Phoenix: The Milton H. Erickson Press, 2006a, (on CDs).
Rossi, E (2008, in press). Plato, Galois, and Jung: The Mirroring Hands Protocol and the Problem of
the Opposites. Psychological Perspectives.
Rossi, E (Carrer, L, redactor I tumacz), (2005). Cinq essais de psychognomiqueExploration dune
nouvelle dmarche scientifique axe sur linteraction entre lesprit et la molcule. *Five essays
on psychosocial genomics: Exploration of a new scientific approach to the interaction
between mind and molecule]. Encinitas, CA, USA: Trance-lations.
Rossi, E, & Cheek, D (1988). Mind-Body Therapy: Methods of Ideodynamic Healing in Hypnosis. NY:
WW Norton.
Rossi, E, Erickson-Klein, R, and Rossi, K (2008). The Future Orientation of Constructive Memory: An
Evolutionary Perspective on Therapeutic Hypnosis and Brief Psychotherapy. American Journal
of Clinical Hypnosis 50:4, 343-350.
Rossi, E., Iannotti, S., Castiglione, S., Cozzolino, M., & Rossi, K. (2008, In Press). A Pilot Study of
Positive Expectations and Focused Attention via a New Protocol for Therapeutic Hypnosis
Assessed with DNA Microarrays: The Creative Psychosocial Genomic Healing Experience. The
Journal of Sleep and Hypnosis.
Rossi, E & Nimmons, D (1991). The Twenty-Minute Break: The Ultradian Healing Response. Los
Angeles: Jeremy Tarcher. Distributed by: NY: Zeig, Tucker, Theisen.
Rossi, E & Rossi, K (1996). The Symptom Path to Enlightenment: The New Dynamics of
Hypnotherapeutic Work: An Advanced Manuel for Beginners. NY: Zeig, Tucker, Theisen.
Rossi, E & Rossi, K (2006). The Neuroscience of Observing Consciousness & Mirror Neurons in
Therapeutic Hypnosis. American Journal of Clinical Hypnosis, 48:283-278.
Rossi, E & Rossi, K (2007). What isa suggestion? The Neuroscience of Implicit Processing Heuristics in
Therapeutic Hypnosis and Psychotherapy. American Journal of Clinical Hypnosis.

72

Rossi, E, and Rossi, K (2008). Open questions on mind, genes, consciousness, and behavior: The
circadian and ultradian rhythms of art, beauty, and truth in creativity. W: Lloyd, D and Rossi,
E (2008). Ultradian Rhythms from Molecules to Mind: a New Vision of Life. NY: Springer.
Rossi, E, Rossi, K, Yount, G, Cozzolino, M & Iannotti, S (2006a). The Bioinformatics of Integrative
Medical Insights: Proposals for an International PsychoSocial and Cultural Bioinformatics
Project. Integrated Medicine Insights, Open Access on line: http://www.lapress.com/integmed.htm.
Sandkhler, S. and Bhattacharya, J (2008) Deconstructing Insight: EEG Correlates of Insightful
Problem Solving. PLoS ONE 3(1): e1459. doi:10.1371/journal.pone.0001459.
Schacter, D., Addis, D. and Buckner, R. (2007). The Prospective Brain: Remembering the Past to
Imagine the Future. Nature Reviews Neuroscience, 8, 657-661.
Sullivan, J. (1927). Beethoven: His Spiritual Development. NY: Random House.
Szpunar, K., Watson, J. and McDermott, K. (2007). Neural substrates of envisioning the future. PNAS,
104(2) 642-647.
Tinterow, M (1972). Foundations of Hypnosis: From Mesmer to Freud. Springfield, Ill: Thomas.
Tomlin, S (2005). Dramatizing Maths: Whats the Plot? Nature, 436, 622-623.
Tyson, J (2007). Bringing Cartoons to Life: To Understand Cells as Dynamic Systems, Mathematical
Tools are Needed to Fill the Gap Between Molecular Interactions and Physiological
Consequences. Nature, 445, 823.
Unterwegner, E, Lamas, J, and Bongartz, W (1992). Heart-Rate Variability of High and Low Susceptible
Subjects During Administration of the Stanford Scale, Form C. W: Bongartz, E (Red.), (1992).
Hypnosis: 175 Years after Mesmer: Recent Developments in Theory and Application.
Konstanz: Universitatsvergag.
Van Praag, H., Schinder, A., Christie, B., Toni, N., Palmer, T. and Gage, F. (2002). Functional
neurogenesis in the adult hippocampus. Nature, 415, 1030-1034.
Websters New World Dictionary, 4thEdition, (1999).
Weitzenhoffer, A (2000). The Practice of Hypnotism, 2ed Edition. NY: Wiley, p 123.
Wilczek, F. (2008). The Lightness of Being: Mass, Ether, and the Unification of Forces. New York: Basic
Books.

73