Smoczki – wady… Szajerka T.

Smoczki – wady, zalety i wątpliwości.

Tobiasz Szajerka
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny na ul. Kamieńskiego 73a we Wrocławiu

Nieukojony płacz noworodka i związana z tym deprywacja snu jego opiekunów

stanowi jeden z głównych stresorów dla młodych rodziców [1]. By zapewnić rodzicom sen i
wypoczynek podczas wyczerpującej opieki nad małym człowiekiem, od wieków poszukiwano
skutecznych sposobów uspokajania dzieci. Do XIX wieku używano szmatek nasączonych
cukrem lub wyciągu z młodych makówek, jednak – przez ich zanieczyszczenia i toksyczność
– przynosiły one więcej szkody niż pożytku [2]. Najskuteczniejszymi okazały się być
przedmioty imitujące kształt i konsystencję sutka, a zastępujące go w zaspokajaniu
pierwotnej potrzeby ssania, tj. smoczki. Jednak obserwacje pediatrów poczynione w XX
wieku dowiodły niejednoznacznego wpływu używania smoczka jako „uspokajacza” na stan
zdrowia dzieci. W tym artykule opisano wady i zalety oraz wątpliwości związane ze
stosowaniem smoczków.

Wady smoczków
Działania niepożądane związane z używaniem smoczków związane są z
zaburzeniem rozwoju uzębienia, zakażeniami – w tym zapaleniami ucha środkowego –
uczuleniami na lateks i owrzodzeniami jamy ustnej .
Zgodnie z licznymi obserwacjami podawanie dziecku smoczki może prowadzić do
wad zgryzu [3-5]. Częstość występowania wad zgryzu sięgała 71% u dzieci, które używały
smoczka przez ponad 4 lata od urodzenia; jeśli czas uspokajania dziecka smoczkiem
wynosił 3-4 lat, wady zgryzu obserwowano u jednej trzeciej dzieci w porównaniu do 14%,
gdy smoczek odstawiono przed ukończeniem przez dziecko 2 lat [4]. Dlatego Amerykańskie
Stowarzyszenie Stomatologów zaleca odstawienie smoczków przed 4 rż [6].
Ssanie powoduje zarzucanie wydzieliny z nosogardzieli do trąbki Eustachiusza, co,
przy częstym skażeniu smoczków Candida i Staphylococcus [7], prowadzi do zapalenia ucha
środkowego (OM) [8]. Metaanaliza 22 badań przeprowadzonych w różnych krajach szacuje
względne ryzyko OM u dzieci używających smoczki na 1,24 [9]. Badanie prospektywne
stwierdziło, że OM występowało u 35% dzieci używających smoczków i 32% dzieci z grupy
kontrolnej. Jednak różnica w nawrotowości OM była zdecydowanie niekorzystna dla grupy
smoczkowej – odpowiednio 16% vs. 11% [10]. W innym badaniu stwierdzono różnice w
częstości skażenia smoczków lateksowych i silikonowych na korzyść tych drugich [7], co,
przy opisanej możliwości rozwinięcia się uczulenia na lateks przez używanie lateksowych
smoczków [11], zdecydowanie przemawia za stosowaniem silikonowych wyrobów.

- 1/5-
 Smoczki – wady… Szajerka T.

Zalety smoczków
U wcześniaków duży problem stanowi nieumiejętność wydajnego ssania, co
uniemożliwia im prawidłowe, fizjologiczne odżywanie się i pogłębia patologię niedojrzałego
ośrodkowego układu nerwowego. Podjęte próby stymulowania OUN do rozwoju odruchu
ssania przy użyciu smoczków oraz muzyką okazały się bardzo zachęcające, zwiększając
częstość skutecznych epizodów karmienia [12]. Drugim dobroczynnym wpływem smoczków
na stan zdrowia wcześniaków jest istotne statystycznie skrócenie czasu hospitalizacji, choć
bez istotnego wpływu na przyrost masy ciała, częstość akcji serca, saturacji krwi czy
szybkość pasażu jelitowego [13].
Podczas pobytu na oddziale neonatologicznym dzieci, w zależności od stanu
zdrowia, poddawane są mniej lub bardziej inwazyjnym badaniom, często związanym z
naruszaniem ciągłości skóry. Ostatnie obserwacje dowiodły, że, wbrew XX-wiecznym
przekonaniom, noworodki i wcześniaki odczuwają ból, a nawet, w związku z niedojrzałością
zstępujących dróg modulujących impulsy nocyceptywne, mogą cechować się hiperalgezją do
czasu rozwinięcia się pełnej mielinizacji [14]. Dlatego dla bezpiecznej i ludzkiej opieki nad
małymi ludźmi konieczne jest stosowanie odpowiednich strategii analgetycznych. Jedną z
nich – najtańszą i najbezpieczniejszą – wydaje się być używanie smoczków przed pobraniem
krwi z pięty na badania przesiewowe „suchej kropli”, cewnikowanie pęcherza moczowego i
żył obwodowych, obrzezanie, szczepienia, punkcja lędźwiowa czy badanie przesiewowe pod
kątem retinopatii wcześniaczej [15-17]. Dla zwiększenia efektu przeciwbólowego,
szczególnie skuteczne u wcześniaków, wydaje się być połączenie użycia smoczka z
podaniem roztworu sacharozy [16, 18].
Do najbardziej spektakularnych efektów używania smoczków należy zmniejszenie
występowania nagłego zgonu niemowlęcia (sudden infant death syndrome, SIDS).
Rozpoznanie tego zespołu opiera się na wykluczeniu innych, znanych przyczyn śmierci. Z
tego powodu SIDS stanowi zbiór zgonów o różnej etiologii, ustępując pod względem
częstości tylko przypadkowym utonięciom i urazom czaszkowomózgowym w wyniku
wypadków komunikacyjnych [19]. Najlepiej poznanymi czynnikami ryzyka wystąpienia SIDS
są: spanie na brzuszku lub w jednym łóżku z rodzicami, narażenie dziecka na dym tytoniowy,
nakrywanie głowy dziecka podczas snu, sztuczne karmienie, spanie w osobnym pokoju lub
poza domem rodzinnym [20]. Z kolei podanie smoczka bezpośrednio przed snem zmniejsza
o ponad połowę ryzyko wystąpienia SIDS, co zostało zaobserwowane w kilku badaniach,
zarówno metaanalizach, jak i badaniach porównawczych przypadków [20, 21]. Jako
wyjaśnienie mechanizmu zapobiegania SIDS przy użyciu smoczków proponowano
podniesienie stanu czujności podczas snu, co zostało wykazane badaniem wpływu białego
hałasu na częstość wybudzeń u dzieci zasypiających z i bez smoczka [22]. Jednak nowsze

- 2/5-
 Smoczki – wady… Szajerka T.

badania zanegowały wnioski, jakoby smoczki spłycały sen i przez to zapobiegały SIDS [23],
więc związek przyczynowo-skutkowy między zasypianiem ze smoczkiem a zespołem nagłej
śmierci niemowlęcia pozostaje niewyjaśniony.

Kontrowersje wokół smoczków

Prawidłowy rozwój dziecka zależy przede wszystkim od właściwego żywienia, z
jednej strony zaspokajającego ogromne zapotrzebowanie na substancje odżywcze związane
z najintensywniejszym anabolizmem w życiu pozamacicznym, a z drugiej strony –
wspomagające niedojrzały układ odpornościowy przed zakażeniami drogą pokarmową.
Uznaną metodą żywienia noworodków i niemowlęta spełniającą oba wymagania jest
karmienie piersią [24]. Obserwacje, z których wynikało, że uspokajanie dziecka smoczkiem
skraca czas karmienia piersią i zmniejsza odsetek dzieci karmionych w ten sposób [25], w
oczywisty sposób podważają zasadność używania smoczków, co znalazło swój wyraz w
zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia [26]. Jednak ogromna użyteczność smoczków w
uspokajaniu dzieci sprawiła, że przeprowadzono dalsze badania nad związkiem między tymi
„uspokajaczami” a czasem karmienia piersią. Część z tych badań potwierdziła skracanie
karmienia piersią i samej laktacji przez używanie smoczków, jednak wpływ ten zanikał, jeśli
smoczka zaczynano używać po 15 dniu lub 4 tygodniu życia [27, 28], zaś analiza dostępnych
opracowań konkluduje, że stosowanie smoczków w ogóle nie wpływa na długość ani łatwość
karmienia piersią [29]. W obliczu tych rozbieżności obecne zalecenia Międzynarodowego
Konsultanta Laktacyjnego (IBCLC) odradzają stosowanie smoczków matkom, które mają
problemy laktacyjne lub ich dzieci wykazują słaby przyrost masy ciała, do czasu
ustabilizownia się laktacji [30].

Wnioski
Smoczki stanowią bardzo dobry i bezpieczny sposób uspokajania dziecka nie tylko w
warunkach domowej opieki, lecz również podczas hospitalizacji, podczas której mogą być
wykorzystywane jako tani, bezpieczny i skuteczny środek przeciwbólowy. Ich najważniejszą
zaletą jest zapobieganie występowania SIDS, choć mechanizm tego wpływu pozostaje
nieznany. Stymulowanie odruchu ssania smoczkiem jest szczególnie przydatne u
wcześniaków, ponieważ przyspiesza dojrzewanie OUN i możliwość karmienia piersią.
Niemniej, nieodpowiedzialne używanie smoczków powyżej 2 roku życia i brak dbałości o ich
czystość zwiększa ryzyko występowania zapalenia ucha środkowego oraz wad zgryzu.
Ponadto, w warunkach dostępności wyrobów silikonowych używanie smoczków lateksowych
wydaje się być wyborem suboptymalnym ze względu na możliwość rozwinięcia się alergii
lateksowej i większej zdolności mikroorganizmów patogennych do adhezji na powierzchniach
lateksowych.

- 3/5-
 Smoczki – wady… Szajerka T.

Wpływ smoczków na skracanie karmienia piersią pozostaje kwestią otwartą, choć

zgodnie z obecnymi zaleceniami smoczki należy wprowadzać po ustabilizowaniu się laktacji,
co następuje najczęściej w 4 tygodniu życia.

Piśmiennictwo:
1. Deave T, Johnson D and Ingram J. Transition to parenthood: the needs of parents in
pregnancy and early parenthood. BMC Pregnancy Childbirth 2008; 8:30.
2. Levin S. Dummies. S Afr Med J 1971; 45:237-40.
3. Poyak J. Effects of pacifiers on early oral development. Int J Orthod Milwaukee 2006;
17:13-6.
4. Warren JJ, Bishara SE, Steinbock KL, Yonezu T and Nowak AJ. Effects of oral habits'
duration on dental characteristics in the primary dentition. J Am Dent Assoc 2001; 132:1685-
93; quiz 726.
5. Gois EG, Ribeiro-Junior HC, Vale MP, et al. Influence of nonnutritive sucking habits,
breathing pattern and adenoid size on the development of malocclusion. Angle Orthod 2008;
78:647-54.
6. For the dental patient. Thumb sucking and pacifier use. J Am Dent Assoc 2007; 138:1176.
7. Comina E, Marion K, Renaud FN, Dore J, Bergeron E and Freney J. Pacifiers: a microbial
reservoir. Nurs Health Sci 2006; 8:216-23.
8. Brook I and Gober AE. Bacterial colonization of pacifiers of infants with acute otitis media.
J Laryngol Otol 1997; 111:614-5.
9. Uhari M, Mantysaari K and Niemela M. A meta-analytic review of the risk factors for acute
otitis media. Clin Infect Dis 1996; 22:1079-83.
10. Rovers MM, Numans ME, Langenbach E, Grobbee DE, Verheij TJ and Schilder AG. Is
pacifier use a risk factor for acute otitis media? A dynamic cohort study. Fam Pract 2008;
25:233-6.
11. Cinar DN. The advantages and disadvantages of pacifier use. Contemp Nurse 2004;
17:109-12.
12. Standley JM. The effect of music-reinforced nonnutritive sucking on feeding rate of
premature infants. J Pediatr Nurs 2003; 18:169-73.
13. Pinelli J and Symington A. Non-nutritive sucking for promoting physiologic stability and
nutrition in preterm infants. Cochrane Database Syst Rev 2005:CD001071.
14. Bouza H. The impact of pain in the immature brain. J Matern Fetal Neonatal Med 2009;
22:722-32.
15. Zempsky WT and Cravero JP. Relief of pain and anxiety in pediatric patients in
emergency medical systems. Pediatrics 2004; 114:1348-56.

- 4/5-
 Smoczki – wady… Szajerka T.

16. Kaufman GE, Cimo S, Miller LW and Blass EM. An evaluation of the effects of sucrose
on neonatal pain with 2 commonly used circumcision methods. Am J Obstet Gynecol 2002;
186:564-8.
17. Reis EC, Roth EK, Syphan JL, Tarbell SE and Holubkov R. Effective pain reduction for
multiple immunization injections in young infants. Arch Pediatr Adolesc Med 2003; 157:1115-
20.
18. Greenberg CS. A sugar-coated pacifier reduces procedural pain in newborns. Pediatr
Nurs 2002; 28:271-7.
19. Wasilewska J and Kaczmarski M. [Modifiable risk factors of sudden infant death
syndrome (SIDS). The current guidelines for reducing the risk of SIDS]. Wiad Lek 2009;
62:30-6.
20. Vennemann MM, Bajanowski T, Brinkmann B, Jorch G, Sauerland C and Mitchell EA.
Sleep environment risk factors for sudden infant death syndrome: the German Sudden Infant
Death Syndrome Study. Pediatrics 2009; 123:1162-70.
21. Hauck FR, Omojokun OO and Siadaty MS. Do pacifiers reduce the risk of sudden infant
death syndrome? A meta-analysis. Pediatrics 2005; 116:e716-23.
22. Franco P, Scaillet S, Wermenbol V, Valente F, Groswasser J and Kahn A. The influence
of a pacifier on infants' arousals from sleep. J Pediatr 2000; 136:775-9.
23. Hanzer M, Zotter H, Sauseng W, Pfurtscheller K, Muller W and Kerbl R. Pacifier use
does not alter the frequency or duration of spontaneous arousals in sleeping infants. Sleep
Med 2009; 10:464-70.
24. James DC and Lessen R. Position of the American Dietetic Association: promoting and
supporting breastfeeding. J Am Diet Assoc 2009; 109:1926-42.
25. Howard CR, Howard FM, Lanphear B, deBlieck EA, Eberly S and Lawrence RA. The
effects of early pacifier use on breastfeeding duration. Pediatrics 1999; 103:E33.
26. UNICEF. Breastfeeding counselling - a training course (WHO/CDR/93.4
UNICEF/NUT/93.2): World Health Organization.
27. Howard CR, Howard FM, Lanphear B, et al. Randomized clinical trial of pacifier use and
bottle-feeding or cupfeeding and their effect on breastfeeding. Pediatrics 2003; 111:511-8.
28. Jenik AG and Vain N. The pacifier debate. Early Hum Dev 2009; 85:S89-91.
29. O'Connor NR, Tanabe KO, Siadaty MS and Hauck FR. Pacifiers and breastfeeding: a
systematic review. Arch Pediatr Adolesc Med 2009; 163:378-82.
30. Nehring-Gugulska M. Czy stosowanie smoczka wpływa na długość karmienia piersią? -
Komentarz. Med Prakt - Pediatria 2009; 68:88-9.

- 5/5-