Collectanea Theologica

56 (1986) fasc, III

ks. NORBERT MENDECKI,

WIEDE

FILISTYNI, ARAMEJCZYCY r KANANEJCZYCY

W DRUGIEJ POOWIE DRUGIBGQ TYSI,CLEClA PRZED CHR.
Po upadku pastwa Hetytw na przeomie XIII i XII wieku
i wyganiciu hegemonii Egiptu, w Palestynie zaistniaa dogodna
sytuacja do powstania w tym rejonie nowych potg. Z okazji sko
rzystali F'ilistyni i Aramejczycy. F'ilistyni 1 przybyli do Palestyny
z obszaru Morza Egejskiego. O ich pochodzeniu nie wiemy nic
konkretnego. Wedug Starego Testamentu przybyli Filistyni z wy
spy Kaphthor, tj. z Krety (egipska nazwa Kftjw - w przyblie
niu Keftiu) i std te s nazwani Kaftorytami 2. Historyczne
i archeologiczne dokumenty wskazuj na obszar kulturowy Wysp
Egejskich i zachodniej czci Azji Mniejszej. Nie znaczy to, e Fi
listyni pochodzili z tych okolic, bo mogli tutaj duszy czas jedynie
zatrzyma si 3. Nie jest te rzecz pewn ich pochodzenie z Pl
wyspu Bakaskiego 4.
Pierwsza wzmianka !J F'ilistynach pochodzi z r. 1177 przed Chr.
(= smy rok panowania Ramzesa III). Faraon Ramzes III podbi
Filistynw i niejakich Tkl (pisane Tkr) w obrbie palestyskim
(Syria?, Wybrzee Fenickie?, plnocna- Palestyna?). Tkl osiedlili si
na Wybrzeu Fenickim a do gry Karmel, F'ilistyni za na pou
dniowym obszarze wybrzea, pomidzy Nahr el-Oga a Wadi
Gazze 5.
1 Nazwa egipska Plst, pisana Prst, akkadyjska Paiastu, Pilistu, hebraj
ska Pelisztim, por. H. D o n n e r, Geschichte des Volkes Israel und serner
Naclibarn: in Grundzii.gen, cz. I, Gottingen 1984, 42; por. te. A. van
den B o r n-M. We i p P e r t, art. Philister, w: H. H a a g, Bioei-Lexikoti,
Einsiedeln 2 1968, 1379-1382, szczeg. 1379.
2 Por. Rdz 10,14; Pwt 2,23; Am 9,7; Jr 47,4; 1 Krn 1,12; por. te 1 Sm
30,14; SD 2,5; Ez 25,16, wedug H. D o n n e r, dz. cyt., 42. Gwardia przy
boczna Dawida zoona z Filistynw nazwana jest Kreti i Pleti albo Keretyci
i Peletyci (u Wujka Cereci i Feleci) w: 1 Krl 1,38.44; 2 Sm 8,18; 15,18;
20,7.23; 1 Krn 18,17, por. L. Piotrowicz, art. Filistyni, w: E. Dbrow
s k i PEB, I, Pozna 1959, 386-387, szczeg. 386.
8 L. P i o t r o w i c z, dz. cut.; 386.
4 Por. R. H e r b i g, PhiZister und Dorier, 3DI 55 (1940) 58-89; M.-L.
H. E r l e n m e y e r, Philister und Kreter, Or 29 (1960) 121-150; 30 (1961)
269-293; 33 (1964) 199-237; F. B o r k, Philistiiisch.e Nameti und Vokabeln,
AfO 13 (1940) 226-230.
5 Por.
A. A l t, Agyptische Tempel in Paliistina und die Landnahme
der Philister (1944), KS 1,216-230; B. H r o u d a, Die Einwanderung der
Philister in Paliistina, Vorderasiatische Archaologie, Fs A. Moortgat (1964)
126-135.

ks. NORBERT MENDECKI

44

Osiedlenie si Filistynw w tym rejonie naley wiza z poli

faraonw, bronicych si przeciwko "ludom morza". Odtd
Filistyni mieli stanowi bastion, bronicy dostpu do Egiptu, tzn.
byli niejako koloni wojskow Egipcjan. Na uwag zasuguje fakt,
e na obszarze, na ktrym osiedlili si Filistyni, nie byo od poowy
drugiego tysiclecia adnych silnych miast-pastw kananejskich. Te
ren ten (tzw. egipskie dobra krlewskie) podlega bezporedniemu
zarzdowi egipskiemu (np. Gaza, Askalon i inne) 6. Tutaj wic osie
dlili si Filistyni tworzc federacj piciu miast: Gaza, Askalon
(Askalom), Asdod, Ekron i Gath.
Chocia Filistyni ograniczyli si tylko do tego regionu Palesty
ny, prbowali podbi inne tereny, np. rodkow cz Palestyny.
Filistyni uwaali siebie za spadkobiercw egipskiej hegemonii nad
Palestyn, nawet wtedy, kiedy Egipt utraci wpywy w tym rejo
nie i nie by w stanie zorganizowa nowych wypraw. Roszczenia
Filistynw, dziaajcych niejako "z ramienia Egiptu", dotyczyy
rwnie rodkowej, grzystej czci Palestyny. Tutaj napotykali
Filistyni jednak na opr innych grup narodowociowych, dcych,
podobnie jak Filistyni, do hegemonii nad Palestyn. Grupy te okre
lamy jedn wspln nazw Aramejczycy.
Pierwsza wzmianka o Aramejczykach (Aramu) pochodzi z cza
sw Tiglat Pilezara I (1115-1076) 7. Dawny pogld, jakoby Ara
mejczycy przywdrowali do Palestyny z pnocno-wschodniej cz
ci Pustyni Arabskiej, utraci na znaczeniu. Dzisiaj przyjmuje si
na og, e pojawienie si Aramejczykw ma zwizek z wdrwk
ludw, zmieniajcych dotychczasowe granice pastw. Nie wyklucza
si jednak moliwoci, e jakie grupy nomadw przybyy do Pa
lestyny ze stepw czy z obszarw pustynnych 8. Aramejczycy nie
stanowili homogennej grupy, a w ich skad wchodziy nastpujce
narody: Amonici, Moabici, Edomici oraz plemiona, z ktrych 'wy
rs pniejszy Izrael, osiade na zachd od Jordanu. Plemiona te
zostay zagroone przez "fal" filistysk, wdzierajc si w gb
grzystego obszaru Palestyny. Z walk pomidzy Filistynami a ple
mionami "izraelskimi" wyroso nowe pastwo.
Kanarrejska ludno Palestyny w drugiej poowie drugiego ty
siclecia przed Chr. nie stanowia jednolitej grupy. Rdz 15,19-21
wymienia oprcz Kananejczykw jeszcze Kenitw, Kenizytw, Kad
monitw, Hetytw, Peryzzytw, Refaitw, Amorytw, Girgaszy
tw i Jebusytw. W mieszaninie narodw dominowa jednak ele
ment semicki 9.
tyk

H. D o nne r,
J. W o 1 s k i,
84-85, szczeg, 84.
8 H. D o n n er,
9 J. Wo 1s k i,
CI
7

cyt., 641.

dz. cut., 42.

art, Aramajczycy, w: E. D b r o w s k i PEB I, dz, cyt.,

dz. cut., 43.
art. Kananejczycy, w:

E.

b r o ws ki

PEB I, dz.

FILISTYNI, ARAMEJCZYCY I KANANEJCZYCY

45

Charakterystyczn cech Kananejczykw jest ich kultura miej

ska, ktra pocztkami siga czasw chalkolitu (4 tysiclecie przed
ChL). Owa kultura miejska przeywa okres rozkwitu w czasach
brzu (redni brz 2000-1600 przed Chr., pny brz 1600-1200
przed Chr.). Na rwninach palestyskich znajdowa si cay sze
reg miast-pastw kananejskich. Do rwnin tych nale: Rwnina
Wybrzea, zatoka Akko, Rwnina Megiddo, zatoka Betszean, Rw
nina. Grnego Jordanu oraz rwnina na wschd od Jordanu 10.
Zachodnia cz kraju, lecego na zachd od Jordanu, pokry
ta J3csami, bya sabo zaludniona. Wiksze miasta palestyskie sta
nowiy centra polityczne. Wok nich skupiay si mniejsze miejsco
woci tzw. miasta-crki (= przylege miasta) i wioski (por. Lb
21,25.32; Joz 15,45; Sdz 11,26 i inne).
Owe kananejskie miasta-pastwa miay struktur monarchicz
n. Na czele sta monarcha, wywodzcy si z arystokracji, w nie
ktrych wypadkach wchodzi w skad dynastii. \V egipskich do
kumentach monarcha ten nazwany jest: "wielki z...", w tekstach
z Alalah, Amarna i Ugaryt - "mczyzna z...", ponadto w tekstach
z Amarna take "szef, burmistrz", w Starym Testamencie czsto
"krl" (Joz 8,1; 9,1; 10,1; 11,1 i inne) 11.
D boku monarchy staa arystokracja miejska, nazwana w tek
stach z Alalah "szefowie, magistrat", w listach z Amarna - "pa
now.e miasta", w Starym Testamencie rwnie - "panowie, mia
sta." (Jaz 24,11; Sdz 9,2; 1 Sm 23,11 i inne) oraz "starsi" (Pwt 19,12;
Joz 9.11; Sdz 8,14 i inne}!",
Oprcz miast-pastw rzdzonych przez monarchw, spotykamy
niekiedy miasta-pastwa rzdzone przez arystokracj. Dla przy
kadu: Sychem (Sdz 9), Sukkot i Penuel (Sdz 8,5-9), Gibeon (Joz 9).
Miejska kultura Kananejczykw pozostaa na dugo w pamici
Izraela (por. pny tekst deuteronomicki Pwt 19,1 n), gdy wywie
raa ona jeszcze przez dugi czas wpyw na ycie polityczno-gospo
darcze i religijne Izraelitw.

DIE PHILISTER, DIE ARAMAER UND DIE KANAANXER

IN DER ZWEITEN HALFTE DES

2. JAHRTAUSENDS V. CHR.

Nach dem Untergang des Hettiterreiches im 13.112. Jahrhundert v. Chr.

und r.ach dem Erloschen der agyptischen Hegemonie entstand in Palastina
eine Situation, die die Bildung neuer Machte begiin.stigte. Diese giinstige Si
tuation niitzten die Philister und clie Aramaer, Die Philister kamen aus dem
Mittelmeerraum nach Palastina und wurden in der Kiistenebene zwischen
dem Nahr el Oga und dem Wadi Gazze als Militarkolonen der Agypter
seBhait.
:10
JJ

~~

H. D o n 11 e r, dz. cui., 51.

H. Donner, dz. cyt., 51.
H. Donner, tiz, cyt., 51.

46

ks. NORBERT MENDECKI

Das Auftreten der Aramaer hangt mit Bevolkerungsumschlchtungen innerhalb der KulturHinder des Fruchtbaren Halbmondes zusammen. Zu den
Aramaern gehrten, neben anderen, die Israeliten; diese gerieten bald mit
den Philistern in Konflikt. Aus dieser militarischen Auseinandersetzung entstand wieder eine neue Macht.
Die bodenstandige BevOlkerung in Palastina waren die vorwiegend als
Stadter lebenden Kanaanaer, Diese Kultur pragte Iange Zeit das Wesen der
Israeliten; das bezeugt unter anderem auch der 'spatdeuteronomische Text
Dtn 19,1f.