You are on page 1of 6

BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Moliwy parali dziaa BKA


w zakresie zwalczania
terroryzmu. Po orzeczeniu
Federalnego Trybunau
Konstytucyjnego
Kamil Szubart

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 242/2016
25.05.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

W dniu 20 kwietnia 2016 r. Federalny Trybuna Konstytucyjny


(FTK) w Karlsruhe orzek, e niektre z uprawnie przyznanych
w ustawie z 2008 r. Federalnemu Urzdowi Kryminalnemu (Bundeskriminalamt BKA) w zakresie zwalczania terroryzmu s czciowo sprzeczne z niemieck Ustaw Zasadnicz. Trybuna uzna
ustaw za generalnie zgodn z prawami podstawowymi, a zastrzeenia wzbudziy konkretne sformuowania dotyczce kompetencji
suby: pod wieloma wzgldami niewystarczajce i dopuszczajce
zbyt daleko idc ingerencj w ycie obywateli. W uzasadnieniu
wyroku wiceprezes trybunau Ferdinand Kirchhof podkreli, e
cho walka z terroryzmem jest jednym z kluczowych zada pastwa, to nie moe jednak odbywa si poprzez nadmiern ingerencj w system ochrony praw i swobd obywatelskich. Dotyczy
to przede wszystkim technik operacyjnych stosowanych przez
funkcjonariuszy BKA w trakcie prowadzonych dziaa, takich jak
instalowanie i prowadzenie nasuchu teleinformatycznego, monta urzdze rejestrujcych gos i obraz, prowadzenie dziaa
obserwacyjnych bez formalnej zgody sdu, ograniczenie prawa
lekarzy, adwokatw i dziennikarzy do odmowy skadania zezna
czy te wymiana informacji z partnerami z pastw pozaeuropejskich, ktre nie gwarantuj przestrzegania praw i swobd obywatelskich. W orzeczeniu sdziowie trybunau zobowizali rzd
federalny do zmian zakwestionowanych przepisw w terminie
do 30 czerwca 2018 r.
Zwaywszy na fakt, e wyrok zapad niejednomylnie
trzech z omiu sdziw byo odmiennego zdania oraz na kontrowersje jakie towarzyszyy pracom legislacyjnym nad ustaw

1z6

w latach 2007-2008, w najbliszych miesicach bdziemy wiadkami oywionej dyskusji w RFN nad zakresem dopuszczalnych prawnie rodkw inwigilacji w zwalczaniu
terroryzmu. Szczeglnie aktywni bd zapewne deputowani do Bundestagu z ramienia Die Linke i partii Zielonych, gdy to wanie posowie tych partii oraz byy minister spraw wewntrznych Gerhart Baum (FDP) i byy penomocnik rzdu federalnego
do spraw kultury i mediw Michael Naumann (SPD) zdecydowali si zaskary kontrowersyjn w ich ocenie ustaw do trybunau w Karlsruhe. Nie mona rwnie wykluczy,
e prace nad dostosowaniem ustawy o Federalnym Urzdzie Kryminalnym do zalece
FTK mog podzieli deputowanych i czonkw rzdu federalnego w ramach koalicji
CDU/CSU i SPD.
Orzeczenie wpynie na zdolno prowadzenia dziaa operacyjnych przez BKA
ju w tej chwili doszo do paraliu czci dziaa operacyjnych suby, ktra odgrywa
kluczow rol w przeciwdziaaniu zagroeniom terrorystycznym za nasz zachodni
granic. Biorc pod uwag zakres zakwestionowanych przepisw przez trybuna, prace
legislacyjne bd ukierunkowane na przygotowanie de facto cakowicie nowej ustawy
regulujcej kompetencje Federalnego Urzdu Kryminalnego w zakresie zwalczania
terroryzmu.
*
Bundeskriminalamt jako struktura federalna podlega bezporednio federalnemu
Ministerstwu Spraw Wewntrznych. Oznacza to, e BKA nie posiada struktur terenowych w ramach 16 krajw zwizkowych, w ktrych istniej podlegajce bezporednio
tamtejszym MSW krajowe urzdy kryminalne (Landeskriminalamt). Brak bezporedniego podporzdkowania krajowych urzdw wzgldem urzdu federalnego nie wpywa
jednak na moliwo wsppracy pomidzy urzdami. Szczeglne istotne jest wsparcie
ze strony Bundeskriminalamt w prowadzeniu zaawansowanych bada i ekspertyz
kryminalistycznych, np. przy identyfikacji ofiar katastrof i wypadkw komunikacyjnych, czy te dziaania koordynacyjne w sprawach dotyczcych przestpstw o charakterze midzynarodowym.
Obecnie Federalny Urzd Kryminalny zatrudnia 5,5 tys. funkcjonariuszy i pracownikw cywilnych w centrali urzdu w Wiesbaden, a take w Berlinie i w Meckenheim
pod Bonn. Aktualnie obowizujc podstaw prawn regulujc dziaania urzdu jest
ustawa z 7 lipca 1997 r. oraz zakwestionowana przez FTK ustawa z 25 grudnia 2008 r.
(Gesetz zur Abwehr von Gefahren des internationalen Terrorismus durch das Bundeskriminalamt), ktra wesza w ycie 1 stycznia 2009 r.
Atutem BKA jest bez wtpienia moliwo prowadzenia pod nadzorem Federalnej Prokuratury Generalnej lub na jej zlecenie czynnoci o charakterze procesowym
w odniesieniu do najpowaniejszych przestpstw: kryminalnych, gospodarczych i motywowanych politycznie, terroryzmu, szpiegostwa oraz proliferacji broni masowego
raenia. Jedn z wycznych kompetencji urzdu s rwnie dziaania ochronno-zabezpieczajce wobec osb penicych najwaniejsze funkcje konstytucyjne w pastwie oraz zagranicznych delegacji podczas ich oficjalnych wizyt w RFN. S to zatem
dziaania i uprawienia, ktre w wikszoci pastw pozostaj domen oddzielnych
sub, np. BOR-u w Polsce, Secret Service w USA czy te rosyjskiej Federalnej Suby

2z6

Ochrony. Zadaniami tymi zajmuje si stacjonujca na co dzie w Berlinie ze wzgldu


na sta obecno chronionych osb Grupa cisej Ochrony (Die enge Schutz Gruppe).
Bundeskriminalamt jest rwnie kluczow sub policyjn RFN w ramach
wsppracy dwu- i wielostronnej z zagranic. Odbywa si to zarwno za pomoc
akredytowanych oficerw w pastwach partnerskich, jak i penienia przez BKA roli
krajowego biura INTERPOLU, EUROPOLU, SIRENE. Urzd zajmuje si te administrowaniem Systemem Informacyjnym Schengen oraz baz danych INPOL, odnotowujc
wszystkie najpowaniejsze przestpstwa na terytorium RFN.
*
Pomimo szerokich uprawnie, Federalny Urzd Kryminalny pozostaje wycznie sub o charakterze policyjnym. Wynika to z moliwoci prowadzenia czynnoci
procesowych, co automatycznie wycza BKA ze struktury sub specjalnych, do ktrych nale Federalna Suba Wywiadu (Bundesnachrichtendienst BND), Federalny
Urzd Ochrony Konstytucji (Bundesamt fr Verfassungsschut z BfV), Krajowe Urzdy
Ochrony Konstytucji oraz Urzd Kontrwywiadu Wojskowego (Militrische Abschirmdienst). Rozgraniczenie kompetencji o charakterze procesowym od informacyjno-obserwacyjnych nastpio ju w latach 50. ubiegego stulecia i byo podyktowane
dowiadczeniami historycznymi i kumulacj uprawnie sub w ramach aparatu bezpieczestwa III Rzeszy. Szerokie uprawnienia o charakterze informacyjno-obserwacyjnym
Bundeskriminalamt, powstay w 1951 r., otrzyma dopiero na mocy aktualnie obowizujcych ustaw z 1997 i 2008 r. Argument o zamaniu zasady z lat 50. by wielokrotnie
podnoszony podczas prac legislacyjnych w latach 2007-2008. Szczeglnie aktywne
w dyskusji pozostaway rodowiska lewicowe i deputowani Die Linke i Zielonych. Wedug
przeciwnikw ustawy z 2008 r. zwikszenie kompetencji BKA poskutkowao powstaniem
suby wzorowanej na rozwizaniach z USA i dziaalnoci Federalnego Biura ledczego.
Z pewnoci argument ten powrci kolejny raz w cigu najbliszych miesicy w czasie
prac nad nowelizacj tej ustawy.
Pracom tym z pewnoci nie pomog take dowiadczenia pynce z afery
Snowdena oraz sprzeciw niemieckiego spoeczestwa, Die Linke, Zielonych i czci
SPD wobec zwikszania moliwoci inwigilacyjnych sub.
Bardzo prawdopodobne jest zatem, e nowa ustawa ograniczy uprawnienia
operacyjne Federalnego Urzdu Kryminalnego, co skutkowa moe trwaym paraliem
jednego z najwaniejszych ogniw systemu bezpieczestwa wewntrznego RFN. Dotyczyoby to przede wszystkim dziaa zapobiegajcych zamachom terrorystycznym we
wczesnym stadium ich rozwoju obejmujcym: planowanie; pozyskiwanie funduszy,
broni i materiaw wybuchowych; rekrutacj nowych czonkw. Jest to kluczowe zagadnienie ze wzgldu na to, e od 2012 r. co najmniej 800 niemieckich obywateli
i staych rezydentw doczyo do bojwek Pastwa Islamskiego i Frontu al-Nusra
na terytorium Syrii i pnocnego Iraku. RFN jest trzecim po Francji i Wielkiej Brytanii
najwikszym eksporterem rodzimych dihadystw wrd pastw czonkowskich UE.
Niestety oficjalne dane mog by znacznie zanione, co wynika z do duej migracji
w ramach strefy Schengen, z ktrej rwnie korzystaj niemieccy ochotnicy witej
wojny.

3z6

Kontrowersje budzi katalog zakwestionowanych przez FTK uprawnie przysugujcych Bundeskriminalamt. S to wspomniane ju moliwoci prowadzenia nasuchu
teleinformatycznego, ktry obejmuje komunikacj telefoniczn i odbywajc si za pomoc poczty elektronicznej, internetowych czatw i komunikatorw takich jak Skype
czy Facebook. W tym celu wykorzystywane jest specjalne oprogramowanie szpiegujce okrelane przez niemieck pras do eufemistycznie jako Bundestrojaner.
Byo ono m.in. wykorzystane do inwigilacji radykalnych rodowisk islamskich zwizanych
z ruchem salafitw.
Kolejnym kluczowym ograniczeniem jest niekonstytucyjno przepisw o instalowaniu rodkw rejestrujcych dwik i obraz w mieszkaniach i domach prywatnych.
Tymczasem wiele meczetw, w ktrych prowadzona jest indoktrynacja i rekrutacja
modych muzumanw na wit wojn, mieci si w kamienicach i domach jednorodzinnych nalecych do prywatnych wacicieli. Najlepszym przykadem s miejsca
spotka czonkw Millatu Ibrahim w mateczniku organizacji w Solingen w Nadrenii
Pnocnej-Westfalii. Pomimo e dziaalno tej organizacji zostaa zakazana przez
federalne MSW w czerwcu 2012 r., jej czonkowie nadal prowadz aktywn dziaalno propagandow i rekrutacyjn, korzystajc z prywatnych nieruchomoci.
Ostatnim zakwestionowanym przez trybuna przepisem ustawy z 2008 r. jest
wsppraca midzynarodowa BKA z zagranicznymi subami, szczeglnie pozaeuropejskimi. Wedug sdziw ewentualne przekazanie tak wraliwych informacji moe
nastpi tylko pastwom, co do ktrych istnieje pewno, e przestrzegaj praw
czowieka i swobd obywatelskich. Uderzy to w pierwszej kolejnoci we wspprac
z partnerskimi subami z pastw spoza UE i NATO, a wic z Turcji, Arabii Saudyjskiej,
Pakistanu i Egiptu. Wszystkie cztery pastwa maj z perspektywy Berlina strategiczne znaczenie w minimalizowaniu zagroenia terrorystycznego na terytorium RFN.
Turcja peni rol punktu tranzytowego dla niemieckich dihadystw w ich drodze do Syrii
i pnocnego Iraku, natomiast Egipt i Pakistan to z kolei bezpieczne porty dla dziesitek niemieckich radykaw. To wanie na terytorium Egiptu zbiegli po 2012 r. czonkowie Millatu Ibrahim, instalujc tam przy okazji jedno ze swoich centrw medialnych
wyspecjalizowanych w przygotowywaniu materiaw propagandowych gloryfikujcych
radykalny islam. Z kolei Arabia Saudyjska to obok Kataru jeden z gwnych sponsorw
szeregu wtpliwych inicjatyw na terytorium RFN powizanych z salafizmem (np. Akademia Krla Fahda w Bonn). Ograniczenie wsppracy BKA z Turcj czy te Arabi
Saudyjsk moe mie wrcz kluczowe znaczenie dla rozpracowania kanaw przerzutowych i finansowych wykorzystywanych przez islamskie komrki terrorystyczne za nasz
zachodni granic.
Na fali sprzeciwu i dezaprobaty niemieckiej klasy politycznej i spoeczestwa
dla dziaa prowadzonych na terytorium RFN przez amerykaskie suby specjalne
ograniczeniu ulec moe rwnie wsppraca z amerykaskimi partnerami. Nadal bardzo
due kontrowersje budz informacje ujawnione przez Edwarda Snowdena, jak rwnie
zaangaowanie BND we wspprac z amerykaskimi subami. Organizacje pozarzdowe i cz mediw zwracaj rwnie uwag na niewyjanione do koca wtki amerykaskiej Global War on Terror zainicjowanej po zamachach z 11 wrzenia 2001 r.
Dotyczy to zarwno programu tajnych wizie CIA, jak i likwidacji czoowych terrory-

4z6

stw przy wykorzystaniu bezzaogowych statkw powietrznych, tzw. dronw. W obu


przypadkach szczegln rol odgrywaa i odgrywa baza si powietrznych USA w Ramstein.
O bezporednim wpywie orzeczenia na wymian wraliwych informacji z partnerskimi subami zaraz po decyzji FTK wypowiedzieli si minister spraw wewntrznych
Thomas de Maizire i szef Federalnego Urzdu Kryminalnego Holger Mnch. Obaj
podkrelili, e obecne zagroenie ze strony radykalnego islamu wymaga rozbudowania systemu wymiany informacji ju nie tylko w ramach UE, ale rwnie z partnerami
spoza Europy. Zaniedbania w dwu- i wielostronnej wsppracy pomidzy partnerskimi
subami s widoczne praktycznie od kilkunastu lat, a to wanie braki w wymianie
informacji pomidzy niemieckimi i amerykaskimi subami nie pozwoliy w sposb
wystarczajcy rozpracowa Hamburger Zelle, ktrej czonkowie dokonali zamachw
z 11 wrzenia 2001 r. Rwnie opnienia we wprowadzeniu przez francuskie suby
do Systemu Informacyjnego Schengen informacji o Mohamedzie Merahu umoliwiy
mu bezproblemowe podre z Frankfurtu nad Menem na pogranicze pakistaskoafgaskie, gdzie odby przeszkolenie wojskowe w obozach szkoleniowych Al-Kaidy.
Wykorzystujc nabyt wiedz w marcu 2012 r. jako samotny wilk przeprowadzi dwa
ataki: na francuskich onierzy w Tuluzie i na szko ydowsk w Montauban. W wyniku
ataku 8 osb ponioso mier, a 5 zostao powanie rannych.
*
Przyznanie przed kilkoma laty szerokich uprawnie Federalnemu Urzdowi
Kryminalnemu byo konsekwencj zamachw z 11 wrzenia 2001 r. To wanie BKA
sta si najwikszym beneficjentem zmian legislacyjnych i organizacyjnych, ktre
objy niemieckie suby specjalne i policj po atakach Al-Kaidy w USA i wobec koniecznoci reakcji pastwa niemieckiego na zwikszon aktywno rodzimych komrek
terrorystycznych. Wzrost tych uprawnie nastpi ju w grudniu 2004 r. z chwil powoania do ycia Poczonego Centrum Antyterrorystycznego (Gemeinsamen Terrorismusabwehrzentrums). Celem pracujcego 365 dni w roku i 24 godziny na dob Centrum
jest koordynowanie wsppracy pomidzy wszystkimi niemieckimi subami, zarwno
na poziomie federalnym, jak i krajw zwizkowych. Samo umiejscowienie Centrum
w berliskiej siedzibie BKA wskazywao, na jakie suby rzd federalny postanowi scedowa gwne uprawnienia w zwalczaniu terroryzmu na poziomie caej RFN. Federalny
Urzd Kryminalny ze wzgldu na swoje uprawnienia procesowe i moliwoci zatrzymywania osb podejrzanych o terroryzm przy wykorzystaniu funkcjonariuszy Mobile
Einsatzkommando nadawa si idealnie do bycia jednym z gwnych filarw w zakresie
zwalczania terroryzmu.
Pomimo e o komentarze do wyroku trybunau pokusili si minister T. de Maizire,
szef BKA i obecny minister finansw Wolfgang Schuble (minister spraw wewntrznych w okresie prac nad ustaw z 2008 r.), to nadal w dyskusji nie zabraa gosu
kanclerz Angela Merkel. W przypadku tak wraliwej materii, jak jest dziaalno
sub specjalnych i Federalnego Urzdu Kryminalnego, szefowa niemieckiego rzdu
wykazuje do daleko posunit powcigliwo. wiadcz o tym wywaone ruchy
kadrowe, ktre nawet po ujawnienia afery Snowdena nie pocigny za sob zmian
w najwyszym kierownictwie Federalnego Urzdu Ochrony Konstytucji (BfV) ani te
Federalnej Suby Wywiadu, ktra najbliej wsppracuje z amerykaskimi agencjami
wywiadowczymi.

5z6

Kanclerz A. Merkel zdaje sobie zatem spraw, e zamieszanie i zainteresowanie


ze strony mediw nie ley w interesie adnej ze sub. Rwnie krytyka ze strony
mediw omijaa do tej pory Bundeskriminalamt w odrnieniu od Federalnego Urzdu
Ochrony Konstytucji, za ktrym cign si niedopatrzenia w osonie kontrywywiadowczej najwaniejszych osb w pastwie (moliwa inwigilacja kanclerz A. Merkel
przez NSA oraz nie w peni wyjaniona sprawa dziaalnoci skrajnie prawicowego
ugrupowania Narodowosocjalistyczne Podziemie, NSU, ktremu zarzuca si dokonanie w latach 2000-2007 co najmniej 10 morderstw na tle rasowym i etnicznym).
Notowa BfV nie podnosi take sam szef tej suby, Hans-George Maaen, o czym
wiadczy udzielony przez niego wywiad dla weekendowego wydania dziennika Die
Welt (Welt am Sonntag) z 10 kwietnia 2016 r. Szef BfV otwarcie przyzna w nim,
e podlega mu suba ma bardzo powane trudnoci w monitorowaniu rodzimych
rodowisk islamistycznych oraz ustaleniu prawdziwej tosamoci ponad 70% imigrantw, ktrzy w minionym roku przybyli na terytorium RFN.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Kamil Szubart pracownik naukowy Instytutu Zachodniego, zajmuje si problematyk


bezpieczestwa w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa
RFN.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05


email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

6z6

You might also like