Andrzej Radomski

Lublin

Alternatywne przestrzenie do prowadzenia dziaalnoci

wiedzotwrczej
i edukacyjnej jako konsekwencja
upowszechnienia
si
nowych
technologii
informatycznych.

Jest ju truizmem stwierdzenie, e nowe technologie z

brany ICT radykalnie odmieniy krajobraz ycia wspczesnego
czowieka. Ich obecno staa si tak oczywista, e ju z
trudnoci przychodzi nam
wyobrazi sobie wiat bez
komputerw, Internetu czy smartfonw. Dziki nowym
technologiom, i to nie tylko informatycznym, powstay nowe
praktyki, nowe zawody, nowe formy komunikowania si, a take
rozrywki czy spdzania wolnego czasu.
Rewolucja informatyczna, ktra nastpia skonia wielu
analitykw, filozofw czy pisarzy do ogoszenia nastania nowy
ery najczciej okrelanej: Informacjonalizmem i powstania
nowego typu spoeczestwa: informacyjnego.
Spoeczestwo
informacyjne
zreorganizowao
dotychczasowe praktyki ludzkie i powoao do istnienia nowe.
Powstay nowe przestrzenie czsto w wirtualnej przestrzeni,
ktre zmarginalizoway dotychczasowe (te fizyczne) bd
doprowadziy do zniknicia wielu dziedzin czy profesji.
Nauka i edukacja te moe by przykadem takiej
transformacji.
Powstay bowiem w tym obszarze nowe
przestrzenie dla prowadzenia dziaalnoci wiedzotwrczej i
nauczania. Niesie to za sob okrelone konsekwencje i

wyzwania nie tylko dla dotychczasowego ich modelu, lecz take

stwarza nowe, nieznane wczeniej moliwoci i szanse dla
poszczeglnych jednostek i caych spoecznoci i to w wymiarze
globalnym. I temu zagadnieniu bdzie powicona ponisza
wypowied. Jej struktura zostaa podzielona na cztery czci
zasadnicze. W czci pierwszej zaprezentowane bd podstawy
i wartoci, na ktrych wspiera si organizacja wspomnianych
alternatywnych przestrzeni. W czci drugiej pokazane zostan
nowe praktyki uprawiania dziaalnoci wiedzotwrczej. W czci
nastpnej nowe, alternatywne modele edukacji. I w kocu,
spoeczne konsekwencje jakie rodz si i jakie ju mona
dostrzec w wyniku aplikacji nowych technologii informatycznych
do szeroko rozumianej nauki i szkolnictwa.
1. Otwarta Kultura

wiat Informacjonalizmu rzdzi si, co nie trudno si

domyle, nowymi prawami, zasadami i wartociami. Funduj
one znaczny obszar
jego funkcjonowania. Rwnolegle
funkcjonuj take stare reguy wypracowane jeszcze w
innych
epokach
i
charakterystyczne
dla
gospodarki
kapitalistycznej i klasycznej demokracji. Tak wic moemy
mwi o wystpowaniu tu swoistej hybrydy. Oto bowiem z
jednej strony informacja jest uwaana za najcenniejszy skadnik
kapitau w wiecie wspczesnym (mwi si wszake o
gospodarce opartej na wiedzy), podobnie, jak i: kapita
intelektualny. A z drugiej strony postuluje si aby informacja
bya wolna w znaczeniu: nieskomercjalizowana. I to jest jeden
z
wielu
przykadw,
paradoksw
czy
sprzecznoci
wystpujcych w Informacjonalizmie. Z jednej bowiem strony
mamy prby urynkowienia wszystkich sfer nie objtych dotd
panowaniem kapitau kultury przede wszystkim, a z drugiej
denie do uwolnienia wspomnianej twrczoci kulturalnej.
Jeden z
spoeczestwa

czoowych teoretykw Informacjonalizmu i

informacyjnego amerykanin Don Tapscott

wprowadzi do obiegu naukowego pojcie: wikinomii, czyli nowej

formy dziaania, jaka ma by charakterystyczna dla
wspczesnego wiata przesyconego nowymi technologiami na
czele z Internetem. Wikinomia jego zdaniem ma polega na: a)
otwartoci, b) wolnoci tworzenia, c) udostpnianiu swoich
zasobw innym, d) partnerstwie, e) dziaaniu na skal globaln 1.
Przygldajc si tym cechom mona zauway, e praktycznie
wszystkie z nich wywodz si z tzw. etyki hakerskiej czy
szerzej: kultury hakerskiej zrodzonej jeszcze w latach 60-tych
XX wieku.
Fundamentaln zasad etyki hakerskiej jest to, e
informacja powinna by wolna. Pozostae to: a) kult odkry
technicznych poczony z wiar, e przyczyniaj si one do
rozwoju i postpu ludzkoci, b) wolno tworzenia, c) swobodna
wymiana idei i myli, d) praca w oparciu o zbiorow inteligencj
(w sensie Leviego), e) ideologia daru i czynienie dobra jako
gwnego daru dla spoecznoci. Haker dajcy co wsplnocie
(np. swj program) liczy na podobny rewan od pozostaych
czonkw (nie oczekujc adnej gratyfikacji pieninej):
wolno wi si ze wspprac przez praktykowanie kultury
daru, ktra z kolei prowadzi do ekonomii daru [] Presti,
reputacja i szacunek bior si ze znaczenia daru dla
spoecznoci [] Uznanie zdobywa si nie tylko dlatego, e si
co podarowao, ale i dlatego, e si stworzyo co cennego
(nowatorski program)2.
Tego typu wartoci i postawy (przypisywane hakerom) legy
u podstaw nowych praktyk i inicjatyw, ktre zrodziy si ju po
upowszechnieniu si nowych technologii i oczywicie Internetu.
Od koca XX wieku obserwujemy szereg dziaa opartych na
wartociach hakerskich i wikinomii. Doprowadziy one do
powstania nowej kultury najczciej zwanej kultur 2.0 3 oraz
nowej gospodarki okrelanej jako: usieciowiona gospodarka
1 Don Tapscott, Anthony D. Williams: Wikinomia, Warszawa, 2008, s. 40-51
2 Manuel Castells, Galaktyka Internetu, Rebis, Pozna, 2003, s. 59

informacyjna. Jej znaczn cz cechuje partnerska produkcja

oparta na modelu nie wasnociowym4. Ukoronowaniem tej
tendencji s doskonale wszystkim znane: Wikipedia, You Tube,
Flickr, Second Life czy Facebook.
W licznych analizach powiconych tej problematyce
zawsze podaje si sztandarowe przykady rnych ruchw i
inicjatyw bdcych emanacj wartoci hakerskich. S to ruch
na rzecz wolnego oprogramowania i ruch Open Source. Ten
pierwszy stworzy Richard Stalman z MIT w roku 1985 (te
haker) wychodzc z zaoenia, e: w imi idei goszcej, e
moliwo korzystania z oprogramowania, podobnie jak wolno
sowa, powinna by jedn z podstawowych ludzkich wolnoci w
erze komputerowej5. Stalman opracowa system General Public
Licence (GPL), ktre reguloway zasady postepowania z wolnym
oprogramowaniem.
Linus Torvalds student uniwersytetu helsiskiego stworzy
system operacyjny Linux, a nastpnie zaprosi programistw z
caego wiata do udoskonalania jdra tego systemu
udostpniajc im kod rdowy. Torvalds opublikowa go na
licencji GNU GPL tworzc w ten sposb modelowe rozwizanie
dla ruch open source.
Dziaania Stalmana i Torvaldsa zostay rozwinite w
aspekcie prawnym przez Lawrence Lessinga (amerykaskiego
prawnika), ktry w roku 2001 powoa do ycia organizacj
Creative Commons, , ktra oferuje wolne licencje prawnoautorskie (CC wanie), dziki ktrym twrcy mog zaznaczy,
jakie wolnoci mog by przypisane do ich utworw. Naczeln
3 Kultura 2.0 to produkcja zabawy, rozrywki, sztuki i symboli oparta o mechanizm
wiki, za pomoc ktrego mona zmienia zawarto i tre stron internetowych.
Zakada ona aktywno uytkownikw i znosi podzia na: twrcw i odbiorcw
4 Yochai Benkler, Bogactwo sieci, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa, 2008, s. 20
5 Justyna Hofmokl, Internet jako nowe dobro wsplne, Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne, Warszawa, 2009, s. 92

dewiz
Lessinga
byo
umoliwienie
jak
najszerszego
udostpniania twrczoci objtej do tej pory tradycyjnym
prawem autorskim (copyright). Zgodnie z ide CC to sami
twrcy okrelaj zakres wykorzystania ich dzie przez innych.
Dziki CC mg si rozwin ruch Open Access czyli inicjatywa
polegajca na darmowym udostpnieniu w sieci bazy publikacji
naukowych, a pniej, ju na pocztku naszego stulecia, innych
np. medycznych w specjalnie do tego celu stworzonych
repozytoriach.
Wszystkie te idee: free software, Open Source, Open
Access, Creative Commons, spoeczna produkcja wiedzy (w
wersji nieskomercjalizowanej zwaszcza) tworz (wraz z
hakerskimi wartociami) nowy obszar dziaania, wsppracy i
twrczoci, ktrego celem zasadniczym jest wolna kultura i
wolny dostp do jej wytworw. Albowiem sztuka ycia w
kulturze 2.0 czy w cyberkulturze to umiejtno korzystania z
nowych technologii i mediw, to take krytycyzm i umiejtno
odnalezienia si w nowej, cyfrowej rzeczywistoci 6. Warunkiem
partycypacji
w
tego
typu
wiecie
jest
dostp
do
dotychczasowego dorobku intelektualnego ludzkoci. Dostp
ten by do tej pory
ograniczany przez liczne bariery
administracyjne,
prawne
i
ekonomiczne.
W
wiecie
Informacjonalizmu jego uczestnicy d do uwolnienia kultury z
krpujcych j wczeniej ram.

2. Nowe przestrzenie tworzenia wiedzy

Informacjonalizm dziki nowym technologiom umoliwi

powstanie nowych przestrzeni do tworzenia wiedzy. Wczeniej
oczywicie ludzie wytwarzali wiedz te w rnych miejscach.
Jednake od czasw nowoytnych na czoo wysuna si wiedza
naukowa,
ktra
moga
by
uprawiana w
specjalnie
przeznaczonych do tego celu orodkach, czyli: uczelniach lub/i
6 Piotr Zawojski: Cyberkultura, wyd. Polten, Warszawa, 2010, s. 15

instytutach badawczych. Co wicej krg osb uprawnionych

do wytwarzania wiedzy naukowej zosta ograniczony do osb
majcych nie tylko ukoczone studia wysze, lecz take
posiadajcych odpowiednie stopnie i tytuy naukowe. Podstaw
byo uzyskanie doktoratu, dziki ktremu uzyskiwao si licencj
do prowadzenia samodzielnych bada.
Uprawianie wiedzy naukowej miao (ma?) wic charakter
wysoce elitarny gdy: bya wytwarzana ona w nielicznych
orodkach oraz przez niewielk grup specjalistw i to po
dugim okresie przyuczania do zawodu. Wiedza naukowa,
produkowana w murach uczelni miaa do koca wieku XX
zamknity charakter. Bya ona dostpna praktycznie przede
wszystkim dla badaczy i studentw. Zwyky czowiek mia
bowiem
utrudniony
dostp
do
ksiek
naukowych,
specjalistycznych czasopism nie mwic ju o wykadach
akademickich, dostpie do laboratoriw czy patnych
konferencjach. Z tego te wzgldu do rzadkoci naleeli
badacze (np. w XX wieku), ktry mogli efektywnie uprawia
badania naukowe poza murami akademii.
Sytuacja diametralnie zmienia si wraz z rozwojem
nowoczesnych
technologii
elektronicznych,
telekomunikacyjnych i przede wszystkim informatycznych.
Stworzyy one nowe rodowiska dla pracy, nauki i rozrywki.
Umoliwiy take powstanie nowych wirtualnych przestrzeni dla
prowadzenia bada naukowych i edukacji, ktre stay (staj) si
powa alternatyw dla tych tradycyjnych. Przede wszystkim
cay Internet jest tak now baz danych rnych informacji.
Jeli przyjrzymy si rnym inicjatywom, ktre maj miejsce w
sieci to jednym z celw zasadniczych jawi si tu denie do
zdygitalizowania caego dotychczasowego dorobku ludzkoci i
udostepnienia go w moliwie jak najszerszym zakresie dla
wszystkich zainteresowanych. Projekty Gutenberg, gogle books,
google earth czy Wikipedia to tylko najsynniejsze przykady
tych dziaa. Dostp do wiedzy (przede wszystkim naukowej)
przestaje wic by utrudniony zwaszcza, e coraz wicej
rzdw nakazuje udostpnianie wynikw bada naukowych

spoeczestwu w specjalnie do tego celu przygotowanych

miejscach, czyli:
repozytoriach. Powstaje te coraz wicej
elektronicznych czasopism, forw internetowych, blogw czy
specjalistycznych
portali
o
tematyce
naukowej
bd
popularnonaukowej, na ktrych na bieco publikuje si wyniki
bada, dyskutuje o najnowszych hipotezach i promuje si
nauk.
Innym rwnie wanym zjawiskiem jest tworzenie si
wspomnianych alternatywnych przestrzeni dedykowanych
prowadzeniu szeroko rozumianej dziaalnoci naukowej czy
szerzej: wiedzotwrczej.
Przede wszystkim naley zwrci uwag na dziaalno
wielkich globalnych koncernw informatycznych czy medialnych
(Microsoft, Apple, Google, Samsung, Intel), ktre tworz swe
wasne dziay badawczo-rozwojowe suce opracowywaniu i
wdraaniu nowych technologii. Ich budet przewysza wiele
razy budety najlepszych i najbogatszych uniwersytetw czy
instytutw technologicznych.
Funduj te one stypendia
badawcze i organizuj konkursy np. dla modych nastoletnich
entuzjastw nauki (Google, Intel).
Oprcz wspomnianych wyej koncernw i firm zaczy
powstawa zupenie nowe organizmy, ktre z znacznej czci
nastawione s na spoeczn produkcj wiedzy o charakterze
niekomercyjnym.
Wrd
najwaniejszych
tego
typu
przedsiwzi wymieni mona: Medialaby, Hackerspace,
THATcampy, Barcamy czy Famelaby.
Pierwszy Media lab powsta przy MIT w roku 1985. Media
Lab (rwnie spotykany zapis: medialab; liczba mnoga ac.
medium - nonik; skrt od ac. laboratorium - pracownia;
dosownie: pracownia nonikw)
to forma instytucji
umoliwiajca wspln prac i uczenie si osb o rnych
umiejtnociach nad projektami wykorzystujcymi nowe media i
technologie.

Poprzez wzmoenie wymiany dowiadcze i wiedzy midzy

osobami reprezentujcymi odmienne grupy zawodowe, takie jak
np. artyci, projektanci, programici, animatorzy kultury i
badacze akademiccy (m.in. socjolodzy, kulturoznawcy i
jzykoznawcy), moliwe s prace nad projektami dcymi do
konwergencji multimediw i technologii7.
Hackerspace lub hackspace (czsto nazywany te hacklab,
makerspace albo creative space kreatywna przestrze) to
miejsce, w ktrym spotykaj si i wsppracuj ludzie o
wsplnych zainteresowaniach, najczciej informatycznych,
naukowych lub zwizanych z cyfrow lub elektroniczn sztuk.
Hackerspace moe by rozumiany jako laboratorium otwarte dla
spoecznoci lokalnej, w ktrym znajduj si take warsztaty
elektroniczne lub stolarskie. W miejscach tych spotykaj si
hakerzy, ludzie zainteresowani technologi i majsterkowicze.
Czsto spotykaj si tam ludzie o wielu specjalizacjach i
wsplnie tworz nowe projekty. Wiele hackerspace'w
uczestniczy w tworzeniu wolnego oprogramowania, Open
Hardware czy alternatywnych mediw8.
Z kolei THATCampy to przede wszystkim spotkania nieformalne
(rodzaj
antykonferencji),
ograniczajce
do
minimum
prezentacje produktw czy dokumentacj. Nacisk pooony jest
na tworzenie spoecznoci zrzeszajcej humanistw i umysy
cise, na zawizywanie wsppracy i woln dyskusj. Ten
ostatni punkt jest przestrzegany bardzo restrykcyjnie. W
organizacji liczy si zarwno spontaniczno, jak i terminowo.
Harmonogram danego spotkania ustalany jest pierwszego dnia,
podczas inicjacyjnej sesji (pierwsze spotkanie miao miejsce w
roku 2008 w USA). Nie ma take okrelonego porzdku prelekcji,
jak jest to w innych tego rodzaju wydarzeniach. Uczestnicy
zachcani s do udostpniania drog online swoich notatek,
dokumentw, zdj i materiaw powstaych na THATCamp.
Wszystko po to, by stworzy integracyjn inicjatyw, ktra
7 http://pl.wikipedia.org/wiki/Media_Lab
8 http://pl.wikipedia.org/wiki/Hackerspace

czy ze sob rne typy osobowoci na tle dobrej zabawy i

intelektualnego zaangaowania9.
Podobny charakter maj Barcampy (pierwszy mia miejsce w
Palo Alto w roku 2005). S to nieformalne, otwarte,
interaktywne spotkania ludzi zwizanych z bran internetow,
celem ktrych jest integracja rodowiska, wymiana dowiadcze
i pomysw oraz dobra zabawa10
Wszystkie te inicjatywy i nowe przestrzenie, w ktrych si
ukonstytuoway doprowadziy do powstania wielu ciekawych
projektw oraz pojawienia si niezalenych badaczy. Do
sztandarowych projektw tych alternatywnych ruchw zaliczy
mona min: serwer sieciowy Apache, baz danych MySql,
program do edycji zdj GIMP czy program to tworzenia grafiki
3D Blender i oczywicie najbardziej znan inicjatyw czyli:
Wikipedi i jej pochodne.
Jeszcze innym fenomenem jest pojawienie ruchw
crouwdsoursingowych. Zjawisko to polega na zapraszaniu przez
profesjonalnych
(najczciej
akademickich)
uczonych
zwykych obywateli do realizacji niektrych projektw
naukowych. S to zwykle due przedsiwzicia, ktrych
realizacja przez samych zawodowcw trwaaby tak dugo, e
byoby to nieefektywne. Pierwowzorem tego ruch by program
badania kosmosu Seti rozpoczty jeszcze w erze przed
internetowej. W ostatnich kilkunastu latach mamy do czynienia
wrcz z eksplozj tego typu inicjatyw. Rodzi si wic otwarta
nauka w znaczeniu, e potencjalnie kady, po spenieniu
okrelonych warunkw (najczciej po krtkim przeszkoleniu w
Internecie) moe wczy si w badania naukowe. Co wicej
mona ju samemu prowadzi efektywne i co najwaniejsze w
peni profesjonalne badania nie wychodzc z wasnego domu
(przynajmniej w niektrych dziedzinach): (Szczsny)

9 https://www.web.gov.pl/barcamp/462_1837.html
10 http://pl.wikipedia.org/wiki/BarCamp

3. Nowe przestrzenie w edukacji

Edukacja jest kolejnym obszarem, w ktrym zachodz

rewolucyjne wrcz przemiany i ktre bd miay due
konsekwencje spoeczne. Do koca wieku XX praktycznie we
wszystkich krajach wiata monopol na ksztacenie miao
pastwo, ktre narzucao standardy ksztacenia i okrelao w
ogle cay ustrj szkolny. Z drugiej strony istniao/istnieje silne
szkolnictwo prywatne (zwaszcza wysze), ktre z reguy
prezentowao wyszy poziom nauczania ni publiczne. Nie
trzeba dodawa, e taki system stwarza okrelone bariery
edukacyjne dla caych grup spoecznych. Dzieci z bogatych
rodzin mogy wybiera dobre prywatne licea lub/i uczelnie i w
ten sposb zdobywa lepsze wyksztacenie co pniej, rzecz
jasna, skutkowao lepsz pozycj na rynku pracy, wikszymi
dochodami i wyszym miejscem w hierarchii spoecznej. Co
ciekawe, po roku 1989 ten system umacnia si w krajach
postkomunistycznych jako swoista reakcja na egalitarny model
edukacji jaki tam dominowa po II wojnie wiatowej. W zwizku z
tym: rodzice lepiej wyksztaceni i lepiej sytuowani []
wybieraj lepsze szkoy [] W poszczeglnych klasach jest ju
tak, e dzieci z niskimi wynikami ucz si tylko z podobnymi do
siebie [] malej ich szanse na skok spoeczny na to, ze
wyjd ze swojej klasy spoecznej do wyszej 11
Ju od dawna pedagodzy zwracaj uwag na fakt, e
wspczesna
szkoa
jest
urzdzona
na
mod
dziewitnastowieczn tj.: a) nauczanie odbywa si w jednym
miejscu, b) uczniowie podzieleni s wedug rocznikw, c)
materia dydaktyczny jest sztywno podzielony na konkretne
przedmioty, d) dominujc form uczenia/nauczania jest
przekazywanie okrelonej porcji wiedzy z rnych dziedzin,
ktrej poziom przyswojenia jest nastpnie sprawdzany
najczciej za pomoc testw, e) centraln rol odgrywa tu
nauczyciel, ktry przekazuje wiedz swym podopiecznym, a
11 Edukacja Segregacja, w: Wysokie Obcasy, 7 wrzenia 2013, s. 42

nastpnie ich egzaminuje, ocenia i promuje, f) przewaa

pamiciowe opanowanie materiau uczniowie musz wyku
okrelon ilo faktw, formuek, wzorw i teorii.
Upowszechnienie si Internetu spowodowao, tak jak w
przypadku praktyki naukowej, powstanie alternatywnych
przestrzeni do prowadzenia dziaalnoci edukacyjnej. O ile
jednak w przypadku nauki ma to ograniczony zasig to w
przypadku edukacji zmiany te maj gbszy charakter. Wynika
to std, e potencjalnie caa dotychczasowa edukacja moe by
zastpiona przez nowe formy i modele bdce efektem
rewolucji informatycznej czy telekomunikacyjnej.
Przede wszystkim cay Internet zawiera nieprzebrane
zasoby informacji i w ogle wiedzy, ktre/a zwykle s darmowe i
dostpne potencjalnie dla kadego/ej majcego dostp do sieci.
Tak wic mona cyberprzestrze uwaa za najwiksz
wityni wiedzy, jak stworzy do tej pory czowiek. Nie
stwarza ona adnych barier geograficznych, fizycznych i
czasowych.
Ju w latach 90-tych XX wieku (a wic w okresie tworzenia
si oglnowiatowej sieci www) zdano sobie spraw z
olbrzymiego potencjau Internetu dla praktyki edukacyjnej. W
tym okresie jednak tworzono (zwaszcza uniwersytety)
komercyjne kursy on-line bdce kopi tych tradycyjnych.
Powstay specjalnie dedykowane platformy zdalnego nauczania,
jak np. Zoho czy Moodla. Jednake po roku 2000 sytuacja
radyklanie si zmienia. Transformacji uleg sam Internet
wkraczajc w faz rozwoju zwan Web. 2.0. Umoliwio to
powstanie nowych ju interaktywnych portali czy platform, za
pomoc ktrych efektywniej mona by prowadzi dziaalno
dydaktyczn.
Najwikszym
jednak
przeomem
byo
utworzenie
darmowych serwisw i aplikacji do nauczania/uczenia si co
postawio pod znakiem zapytania dotychczasowe patne kursy.
Przykadem moe by chociaby platforma Moodle, ktra:
stworzona zostaa jako oprogramowanie Open Source i

udostpniona darmowo w ramach publicznej licencji GNU GPL.

Wspiera ona konstruktywn, spoeczn edukacj (wsppraca,
wiczenie, krytyczne przemylenia). Moe by wykorzystana
zarwno do zaj prowadzonych w peni on-line, jak i jako
uzupenienie zaj tradycyjnych12.
Dziaalno wikszoci tych nowych portali edukacyjnych
jest oparta na przedstawionych na pocztku tekstu niniejszego
zasadach i wartociach czyli etyce hakerskiej oraz takich
ideach jak: free software, Open Source, Open Access, Creative
Commons czy spoeczna produkcja wiedzy. Dochodzi tu jeszcze
funkcja dzielenia si wiedz (share). Jest to zreszt szersza
tendencja, ktra upowszechnia si w pocztkach XXI wieku w
wielu praktykach spoeczestwa informacyjnego i polega ona na
informowaniu si oraz przekazywaniu sobie rnych danych czy
wytworw (gwnie artystycznych) bez jakiejkolwiek gratyfikacji
finansowej. Modelowym przykadem jest tu oczywicie
Facebook, Google+ czy You Tube. np. polscy Spryciarze
(www.spryciarze.pl) majcy wanie ju charakter edukacyjny.
Zupenie
jednak
nowatorskim
wymiarem
edukacji
skrojonym na miar spoeczestwa informacyjnego jest
tworzenie si nowych wirtualnych orodkw edukacyjnych
dziaajcych na platformach wiki. Najsynniejszym przykadem
tego typu instytucji jest Akademia Khana. Zostaa ona zaoona
przez Salmana Khana w roku 2006. Khan Academy
to
edukacyjna organizacja non-profit. Haso przedsiwzicia to
"zapewnienie wysokiej jakoci edukacji kademu i wszdzie. Na
stronie internetowej Akademii Khana mona znale okoo 3200
mini-wykadw w postaci filmw zamieszczonych na portalu
YouTube, dotyczcych m. in. matematyki, historii, medycyny,
fizyki, chemii, biologii, astronomii, ekonomii i informatyki 13.
Pomys Khana zainspirowa innych reformatorw. Jednym z
tego
przykadw jest Udacity wirtualna uczelnia zaoona
12 Platforma Moodle dydaktyka przyszoci, w: http://gu.us.edu.pl/node/229681
13 http://pl.wikipedia.org/wiki/Khan_Academy

przez Sebastiana Thruna w roku 2012(wczeniej wykadowcy

Stanforda). Kursy prowadzone s tam tylko przez Internet i za
darmo.
Podobny charakter maj inicjatywy wzorujce si na
synnej Wikipedii typu: wikibooks czy wikijunior. Wikibooks to
jeden z projektw Fundacji Wikimedia, uruchomiony w 2003 r.
Jest to projekt siostrzany Wikipedii, ktry ma na celu
poszerzanie i rozpowszechnianie darmowych, otwartych do
edycji materiaw edukacyjnych, takich jak podrczniki szkolne,
akademickie, poradniki, instrukcje obsugi oraz temu podobne.
Wikijunior z kolei to projekt pisania podrcznikw dla
najmodszych. Ksiki te zawieraj wiele ilustracji, fotografii,
diagramw i oryginalnych rysunkw. Pisane s przez
spoeczno pisarzy, nauczycieli, studentw i modych ludzi z
caego wiata. Ksiki rozprowadzane s na zasadach wolnej
licencji GNU i CC14.
Rwnie wirtualny wiat Second Life (powstay w roku
2003) take sta si popularnym miejscem tworzenia wysp
edukacyjnych. Wiele uczelni ma tam swoje siedziby (zwaszcza
zachodnich). Co wicej, zaczynaj w SL powstawa samodzielne
szkoy, ktre oferuj tylko i wycznie kursy on-line w tym
trjwymiarowym rodowisku. Przykadem moe tu by
chociaby polska Academia Electronica powoana do ycia przez
Michaa Ostrowickiego (w SL Sidey Myoo) w roku 2007. Oferuje
ona darmowe kursy dla studentw z caej Polski, ktre s
respektowane nawet przez tradycyjne uczelnie15.
Do roli wirtualnego uniwersytetu urosy konferencje TED
(Technology, Entertainment, Design) zainicjowane w latach 90.
XX w. przez amerykask Sapling Foundation. Celem konferencji
TED jest upowszechnianie idei wartych uwagi zadanie to
powierzane jest twrcom tych idei, ktrzy dostaj scen i cile
14 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikibooks
15 Wicej na temat zasad dziaalnoci Academia Electronica znajdzie czytelnik, w:
Sidey Myoo: Ontoelektronika, wyd. UJ, Krakw, 2013

okrelony czas, nie wicej ni 18 minut, by opowiedzie, jak

chc zmieni wiat na lepsze. Gomi TED byli najwaniejsi
wiatowi politycy, noblici, wynalazcy, przedsibiorcy i
spoecznicy wrd nich Salman Khan i Bill Gates. Od 2006 r.
nagrania wystpie dostpne s za darmo w Internecie i tworz
olbrzymi zasb opowieci16.
Oczywicie wielkie portale spoecznociowe typu You Tube
czy Facebook zawieraj olbrzymie zasoby edukacyjne. Wielu
nauczycieli czy profesorw zamieszcza tam swoje wykady i
inne materiay dydaktyczne.
Pod wpywem rewolucji informatycznej zmienia si take
polityka tradycyjnych szk i uniwersytetw. Nawet najlepsze
amerykaskie prywatne uczelnie (Harvard, MIT, Stanford)
zaczynaj oferowa darmowe kursy, a nawet niektre kierunki
studiw. Pionierem na tym polu okaza si MIT, ktrego Senat
ju w roku 2001 podj uchwa o darmowym udostpnieniu w
sieci wszystkich prowadzonych tam wykadw, kursw,
seminariw, etc.
Oprcz wymienionych tu najwaniejszych przykadw
nowej
edukacji
funkcjonuje
wiele
portali
branowych
oferujcych kursy i materiay z najrniejszych dziedzin wiedzy.
Stanowi one rodzaj hybrydy gdy oferuj zarwno usugi
darmowe i patne (decyduje o tym animator danego kursu).
Przykadem mog tu by: Odijoo czy Coursea. Ponadto, Internet
jest peen platform paraedukacyjnych oferujcych liczne
porady, instruktae czy szkolenia. Przykadem moe by choby
polski portal: Spryciarze (www.spryciarze.pl).

4. Wnioski

16 http://www.polityka.pl/nauka/komputeryiinternet/1534025,2,szkola-dlamilionow-w-sieci.read

Przedstawione powyej przykady funkcjonowania nowej

nauki i edukacji pokazuj ogromne zmiany jakie ju zaszy w
tych
sferach
ludzkiej
dziaalnoci.
Poniewa
postp
technologiczny wci przyspiesza to naley sdzi, e to jeszcze
nie apogeum tych transformacji. Niezalenie jednak od tego w
jakim kierunku bdzie postpowa dalszy rozwj to ju dokonane
zostay rewolucyjne wrcz przemiany. Przede wszystkim zostay
zakwestionowane i to w praktyce wszystkie dotychczasowe
modele, wzorce i wartoci na jakich bya oparta XX wieczna i
wczeniejsza nauka oraz edukacja. Ale po kolei: a) nauka
przestaa by dziaalnoci elitarn dostpn dla nielicznych,
b) moe efektywnie by uprawiana w sieci, c) dostp do
aplikacji i wynikw bada staje si coraz bardziej otwarty i s
one coraz czciej darmowe, d) w badania naukowe mog teraz
wcza si szersze grupy osb, ktre wczeniej z powodw np.
politycznych, ekonomicznych, kulturowych czy prawnoadministracyjnych nie mogy w nich uczestniczy, e) ronie w
si nauka obywatelska (spoeczne tworzenie wiedzy)
potencjalnie kady moe zosta badaczem, f) nauka przestaje
by produktem amerykasko-europejskim ze wzgldu na jej
coraz bardziej sieciowy charakter i przemiany kulturowe, g)
moliwo prowadzenia bada przez grupy marginalizowane do
tej pory powoduje, e praktyka naukowa moe by zasilana
przez nowe rzesze utalentowanych jednostek, ktre w erze
przed komputerowej i przed informatycznej nigdy by si nie
przebiy do gwnego nurtu.
Jeszcze wiksze konsekwencje rewolucji informatycznej
wida w praktyce edukacyjnej. Przede wszystkim: a) pastwo
utracio monopol na ksztacenie, b) Internet staje si jedn
wielk skarbnic wiedzy, c) tradycyjna, fizyczna szkoa staje si
coraz bardziej anachronizmem coraz czciej sycha pytania
w stylu: po co nam szkoa jeli jest Wikipedia? d) zasoby
edukacyjne w Internecie dziki wartociom hakerskim i nowy
licencjom wydawniczym s w peni otwarte i darmowe, e) w
spoeczestwie informacyjnym tradycyjnie zorganizowane i
zestandaryzowane ksztacenie staje si tylko jednym z
elementw nauczania, f) nowoczesne technologie zmieniaj

charakter nauki przestaje ona si koncentrowa na

przekazywaniu wiedzy tylko na realizacji projektw, g) szkoa i
nauczyciel przestaj by gwnymi rdami wiedzy i
umiejtnoci, h) nastpuje wyrwnanie szans edukacyjnych i to
w skali globalnej co ju w niedalekiej przyszoci moe
doprowadzi do ogromnych zmian cywilizacyjnych, i) zacofane
do tej pory rejony wiata maj szans wej na now ciek
rozwoju przede wszystkim gospodarczego, ale rwnie i
kulturowego jeli przezwyci problem analfabetyzmu i
bezrobocia, j) otwarta, darmowa edukacja jak oferuje Internet
oraz programy nauczania i kursy przygotowywane przez
najtsze umysy ludzkoci stwarzaj ogromn szans ku temu.