K

KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
TRYGONOMETRIA

30

45

sin

1/2

2 2

cos

tg

ctg

n.o.

90

180

270

360
2

II

III

IV

-1

-1

n.o.

n.o.

n.o.

n.o.

2 2

60

2
1/2

Podstawowe tosamoci:

Wzory redukcyjne:

rdo: www.touchmathematics.org

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
Funkcje sumy i rnicy ktw:

Suma i rnica funkcji:

Funkcje wielokrotnoci ktw:

Funkcje poowy kta:

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE
Liczby zespolone (complex)
,
x - cz rzeczywista (Re z), y cz urojona (Im z) l.z.

Definicja:
Posta algebraiczna:
Wasnoci:
z1 = x1 + iy1
z2 = x2 + iy2

z = x + i y, i jednostka urojona l.z., gdzie i2 = -1.

1)
2)
3)

z1 = z2 x1 = x2 y1 = y2
z1 z2 = (x1 x2; y1 y2) = (x1 x2) +i(y1 y2)
z1 z2 = (x1x2 - y1y2; x1y2 + x2y1) = (x1x2 - y1y2) + i(x1y2 + x2y1)

4)

Definicje:
z = x + iy
Wasnoci
sprzenia:

liczba przeciwna:
liczba odwrotna:

z = (- x; - y) = x iy;

z + ( z) = 0

sprzenie l.z.:
modu l.z.:
1) 2)
3)

5)
6)
7)

4)

Wasnoci
moduu:

Argument i
argument
gwny liczby
zespolonej
z = x + iy 0:
Wasnoci
argumentu:
z0

Posta
trygonometryczna:

8)

1)

4)

2)
3)
7)

5)
6)

Argument gwny: arg z najmniejszy nieujemny kt speniajcy warunek

Argument l.z.:
1)
3)

; arg z0

2)

; arg z0

4)
5)

; k = 0 lub k = 1

6)

; k = 0 lub k = 1; z20
r 0 modu l. z.; R argument l.z.

1)
2)
3)
4)

- wzr Moivrea

5)

Posta
wykadnicza:

6)
r 0 modu l. z.; R argument l.z.
1)

2)

3)

4)

5)

6)

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
8)

7)
1)
2)
3)

4)

5)

6)

Wzory Eulera:

Pierwiastkowanie
liczby zespolonej:

Pierwiastek n-tego stopnia w:

n N w,z C ozn.
Uwaga: Istnieje zawsze n pierwiastkw takiego rwnania
Wzr:

, k = 0, 1, 2, , n-1

najmniejszy nieujemny argument

Interpretacja
geometryczna
pierwiastkw
liczby zespolonej:

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

Liczby zespolone (complex)

,
x - cz rzeczywista (Re z), y cz urojona (Im z) l.z.
z = x + i y, i jednostka urojona l.z., gdzie i2 = -1.

Definicja:

Wasnoci:
z1 = x1 + iy1
z2 = x2 + iy2

1)
2)
3)

z1 = z2 x1 = x2 y1 = y2
z1 z2 = (x1 x2; y1 y2) = (x1 x2) +i(y1 y2)
z1 z2 = (x1x2 - y1y2; x1y2 + x2y1) = (x1x2 - y1y2) + i(x1y2 + x2y1)

4)
Definicje:
z = x + iy

liczba przeciwna:
liczba odwrotna:

z = (- x; - y) = x iy;

sprzenie l.z.:
modu l.z.:

Posta algebraiczna:

Interpretacja
geometryczna

Wasnoci
sprzenia:

1) 2)
3)
4)

Wasnoci
moduu:

5)
6)
7)
8)

1)

4)

2)
3)
7)

5)
6)

z + ( z) = 0

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

Argument i
argument
gwny liczby
zespolonej
z = x + iy 0:

Wasnoci
argumentu:
z0

Argument gwny: arg z najmniejszy nieujemny kt speniajcy

warunek
Argument l.z.:
1)
3)
4)
5)
6)

; arg z0
; arg z0

2)
; k = 0 lub k = 1
; k = 0 lub k = 1; z20

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

Posta trygonometryczna:

r 0 modu l. z.; R argument l.z.

1)
2)

- wzr Moivrea

3)
4)
5)
6)

Posta wykadnicza:

r 0 modu l. z.; R argument l.z.

1)

2)

3)
5)
7)

4)
6)
8)

1)
2)

4)

3)
Wzory
Eulera:

5)
6)

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
LICZBY ZESPOLONE

Pierwiastkowanie
liczby zespolonej:

Pierwiastek n-tego stopnia w:

n N w,z C ozn.
Uwaga: Istnieje zawsze n pierwiastkw takiego rwnania
Wzr:

, k = 0, 1, 2, , n-1

najmniejszy nieujemny argument

Interpretacja
geometryczna
pierwiastkw
liczby zespolonej:

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
WIELOMIANY
wielomian rzeczywisty
n stopie wielomianu,

an, an-1, , a2, a1, a0

wielomian stopnia n, gdy

wielomian zespolony
n stopie wielomianu,

wielomian stopnia n, gdy

wspczynniki wielomianu

cn, cn-1, , c2, c1, c0

wspczynniki wielomianu

Twierdzenie Bezouta:
Liczb x0 nazywamy pierwiastkiem wielomianu W(x) (W(x0)=0)wtedy i tylko wtedy, gdy W(x) jest podzielny
przez (x x0).
Uwaga: Reszta z dzielenia wielomianu W(x)/(x - x0) = W(x0)
Posta iloczynowa: wielomianu zespolonego W stopnia nN m dok dnie n pierwi stkw.
jeli pierwi stek zj jest kj krotny (k1+k2
km n wwcz s
Schemat Hornera:
Wykorzystujc wielomian w postaci:
dzielenie wielomianu W(x) przez dwumian x-x0 mona przeprowadzi wedug schematu:
x
an
an-1

a2
a1
x0
bn-1 =an
bn-2 = x0bn-1 + an-1
b1 = x0b2 + a2
b0 = x0b1 + a1
gdzie

a0
R = x0b0 + a0

W(x)/(x x0) = P(x) + R;

Zasadnicze twierdzenie algebry:

Kady wielomian zespolony stopnia dodatniego ma co najmniej jeden pierwiastek zespolony.
Pierwiastki wielomianu:
Wielomian n-tego stopnia ma co najwyej n pierwiastkw rzeczywistych i dokadnie n pierwiastkw
zespolonych.
x0 nazywamy pierwiastkiem k-krotnym k
wielomianu W(x) jeeli wielomian jest podzielny
przez (x x 0)k, a nie jest podzielny przez (x x 0)k+1
Pierwiastki cakowite: Gdy wspczynniki wielomianu s liczbami cakowitymi i pierwiastek
wielomianu p jest liczb cakowit rn od zera to jest on dzielnikiem wyrazu wolnego a0.
Pierwiastki wymierne: Jeeli wielomian o wspczynnikach cakowitych ma pierwiastek, ktry jest
nieskracalnym uamkiem postaci (liczba wymierna), p,q
(liczby cakowite) to p jest dzielnikiem

wyrazu wolnego, a q jest dzielnikiem an

Pierwiastek trjmianu kwadratowego:
>0 dwa rne rzeczywiste pierwiastki
=0 jeden dwukrotny rzeczywisty pierwiastek
<0 dwa zespolone (nie rzeczywiste) pierwiastki
Pierwiastki zespolone wielomianu rzeczywistego : liczba zespolona z0 jest pierwiastkiem k-krotnym
wielomianu W wtedy i tylko wtedy gdy jest take pierwiastkiem k-krotnym tego wielomianu.
Uwaga:
) dla wielomianu o wspczynnikach rzeczywistych

Rozkad wielomianu rzeczywistego na czynniki rzeczywiste:

W wielomian stopnia n, o wsp. rzeczywistych,
xj (1jr) pierwiatki rzeczywiste o krotnoci kj; zj , pierwiatki zespolone o krotnoci lj (1js);
gdzie
Wniosek: kady wielomian rzeczywisty mona rozoy na iloczyn wielomianw stopnia co najwyej drugiego.

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
Wzory Vietea:
o pierwiastkach: z1, z2, , zn:

Uamki proste:
funkcja wymierna rzeczywista (zespolona) iloraz dwch wielomianw rzecz. (zesp.)
funkcja wymierna rzeczywista (zespolona) waciwa gdy stopie wielomianu w liczniku jest
mniejszy od stopnia wielomianu w mianowniku
zespolony uamek prosty:
; A, a C, n N,

rzeczywisty uamek prosty pierwszego rodzaju:

rzeczywisty uamek prosty drugiego rodzaju:

; A, a R, n N,
; A, B, p,q C, n N, =p2-4q <0

Rozkad funkcji wymiernej na uamki proste: Kada funkcja wymierna rz.(zesp.) waciwa jest sum
uamkw prostych rz. (zesp.).

zespolona f.w.w:
jest sum
zespolonych uamkw prostych
gdzie

odpowiada suma postaci:

rzeczywista f.w.w:

jest sum

rzeczywistych uamkw prostych 1. rodzaju oraz sum

odpowiada suma postaci:
a

uamkw prostych gdzie

;

odpowiada suma lj uamkw prostych 2. rodzaju postaci:

; gdzie wspczynniki B.., C. R.

Schemat Hornera:
Wykorzystujc wielomian w postaci:
dzielenie wielomianu W(x) przez dwumian x-x0 mona przeprowadzi wedug schematu:
x
an
an-1

a2
a1
x0
bn-1 =an
bn-2 = x0bn-1 + an-1
b1 = x0b2 + a2
b0 = x0b1 + a1
gdzie

W(x)/(x x0) = P(x) + R;

a0
R = x0b0 + a0

Liczby zespolone:
Obliczanie pierwiastkw z liczb zespolonych w postaci algebraicznej:
Pierwiastki z liczb zespolonych prociej jest oblicza w postaci trygonometrycznej
(wzory podane w karcie wzorw).
Jednak dla pierwiastkw stopnia 2 i 3 mona skorzysta z postaci algebraicznej:
= + , ,
; ,
= ; ; = + (, , )
= 2
+ = ( + )2
+ = 2 2 + 2

= 2
= 2
= 2 2
{
{
{
2
2
= 2
2
4 2 4 = 0
= 4 2
- do wyznaczenia z ukadu rwna y i x
W wyniku podajemy 1 = 1 + 1 ; 2 = 2 + 2 ; przy czym (z1 = - z2)
3

= + , ,
,
= ; ; = + (, , )
= 3
+ = ( + )3
+ = 3 3 2 + (3 2 3 )
= ( 2 3 2 )
= 3 3 2
{
{
= 3 2 3
= (3 2 2 )
- proste do rozwizania tylko gdy a lub b jest rwny 0
do wyznaczenia z ukadu rwna y i x
W wyniku podajemy 1 = 1 + 1 ; 2 = 2 + 2 , 3 = 3 + 3
3

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
MACIERZE

Typy macierzy i oznaczenia:

diag(a11,a22,,ann) =
A=
macierz
wymiar mxn

0mxn=

L=

AT =

macierz zerowa

macierz trjktna
dolna

macierz diagonalna (nxn)

In=

B=

macierz transponowana AT
do mac. A
B-1 =

U=

macierz
kwadratowa
wymiar nxn
(stopnia n)

macierz
blokowa
wymiar mxn

macierz trjktna
macierz jednostkowa (nxn)
grna

macierz odwrotna B-1 do

mac. B

Suma, rnica macierzy, iloczyn macierzy przez liczb (skalar)

A=
, AB =
; A, B wymiar mxn (czymy elem. na tych samych pozycjach)
x
A=
A=
; A wymiar m n ,R (kady element mac. razy liczb)
Wasnoci dziaa
1)
A +B = B+A
2)
A + (B + C) = (A + B) + C
3)
A +0 = 0+A = A
4)
A + (- A) = 0
5)
(A + B) = A + B
6)
( + )A = A +A
7)

1A = A

Iloczyn macierzy
Amxn=

8)

, Cmxk = AB;
;

Macierze mona mnoy gdy ich

wewntrzne wymiary s jednakowe,

zewntrzne wymiary s wymiarami
macierzy wynikowej: AmnBnk = Cmk

Uwagi:
Iloczyn macierzy diagonalnych jest mac.
diagonaln.
Iloczyn macierzy trjktnych grnych
(dolnych) jest mac. trj. grn (doln)
Na og AB BA, jeeli AB = BA macierze
takie nazywamy przemienne
Wasnoci*:
* prawdziwe jeeli dziaania s wykonalne

1)
2)
3)
4)
5)
6)

A (B + C) = AB + AC
(A + B)C = AC + BC
A (B) = (A)B = (AB)
(AB)C = A(BC)
AIn = A
I mA = A

()A = A

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
MACIERZE

Macierz transponowana
Macierz transponowana do mac. A o wymiarze mxn - B = AT ma wymiar nxm, bij = aji.
Wasnoci:
1)
(A +B)T = AT + BT
2)
(AB)T=BTAT
3)
(AT)T = A oraz (A)T = AT
4)
(Ar )T = (AT) r (r potga)
Macierz symetryczna - mac. kwadratowa gdzie AT = A (elementy symetryczne wzgldem gwnej
przektnej s sobie rwne)
Macierz antysymetryczna mac. kwadratowa gdzie AT = - A. (elementy na przektnej s rwne ), a
symetryczne wzg. diagonali rni si znakiem

Wyznacznik macierzy
Definicja:
Wyznacznikiem macierzy kwadratowej nazywamy funkcj ktra kadej macierzy A =[aij]
Wzr indukcyjny:

przypisuj liczb det A (|A|).

1. dla mac. stopnia n=1:
2. n2:

det A = a11,

det A =
gdzie Aij oznacza macierz stopnia n-1 otrzyman przez skrelenie z macierzy A i-tego
wiersza i j-tej kolumny.
Obliczanie wyznacznikw stopnia 2:
Regua Sarrusa dla wyznacznikw stopnia 3: (nie wyszych)

Interpretacja geometryczna dla wyznacznikw st. 2 i 3

n=2
D - rwnolegobok rozpity na wektorach
Pole |D| =

n =3
V rwnolegocian rozpity na wektorach
Objto |V| =
*Prawdziwe s analogiczne interpretacje dla wyszych stopni.

Wzr na pole trjkta o wierzchokach A(x1, y1), B(x2, y2), C(x3, y3):

PABC =
Dopenienie algebraiczne i rozwinicia Laplacea wyznacznika
Definicja:
A= [aij], kwadratowa, n2:
Dopenienie algebraiczne elementu aij macierzy A nazywamy: Dij = (-1)i+j det Aij,
gdzie Aij oznacza macierz stopnia n-1 otrzyman przez skrelenie z macierzy A i-tego wiersza i
j-tej kolumny
Twierdzenie Laplacea: A= [aij], kwadratowa, n2, i, jN, 1i, j n
det A = ai1Di1 + ai2Di2 + + ainDin rozwinicie Laplacea wzg. i-tego wiersza
det A = a1jD1j + a2jD2j + + anjDnj - rozwinicie Laplacea wzg. j-tej kolumny.
Uwaga:

Wyznacznik macierzy trjktnej jest rwny iloczynowi elementw na diagonali.

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
MACIERZE

Wasnoci (operacje) wyznacznikw:

oznaczenia dla operacji elementarnych na kolumnach
1.
Wyznacznik macierzy z kolumn (wierszem) zoonym z samych zer jest rwny 0.
2. Wyznacznik macierzy zmienia znak jeli przestawimy dwie kolumny (wiersze).
k i k j
3.
Wyznacznik macierzy o dwch jednakowych kolumnach (wierszach) jest rwny 0.
4.
Jeeli wszystkie elementy pewnej kolumny (wiersza) zawieraj wsplny czynnik to
czynnik ten mona wyznaczy przed wyznacznik macierzy.
ckj
5.
Wyznacznik macierzy kwadratowej, ktrej elementy pewnej kolumny (wiersza) s
sumami dwch skadnikw jest rwny sumie wyznacznikw macierzy w ktrej
kolumny (wiersze) s zastpione tymi skadnikami.
6.
Wyznacznik macierzy nie zmieni si jeli do elementw dowolnej kolumny (wiersza) dodamy
odpowiadajcy im element innej kolumny (wiersza) pomnoony przez dowoln liczb
ki+ckj
7.
Wyznacznik mac. kwadratowej A i jej transpozycji jest taki sam det A = det A T
8.
A1, A2, , Ar mac. kwadratowe niekoniecznie tych samych stopni:

* trzy podkrelone wasnoci nazywamy operacjami elementarnymi (s one wykorzystywane w algorytmie

Gaussa oraz Gaussa-Jordana , dla wyznaczenia macierzy odwrotnej)
1)
3)
5)

det (A B) = det A det B *

det (A-1) = (det A)-1
det (cA) =cn det (A), n stopie mac.

2)
4)

detAT = det A
det (Ak) = (det A) k ,kN *

* wasno 1 i 4 tworz twierdzenie i wniosek tw. Cauchygo o wyznaczniku iloczynu macierzy

Algorytm Gaussa obliczania wyznacznikw:
Kolejne kroki zmniejszaj stopie wyznacznika o 1. Za: A = [aij] mac. kwadratowa n2, a110:

gdzie

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
MACIERZE

Macierz odwrotna
Definicja

Za: A mac. kwadratowa, stopnia n, In - macierz jednostkowa st. n.

Macierz odwrotna do A ozn A-1: speniajca warunek:
AA-1=A-1A = In

Uwagi:

Jeeli istnieje A-1 macierz nazywamy odwracaln wwczas det A 0

Macierz odwrotna jest wyznaczona jednoznacznie
Macierz osobliwa gdy det A=0, macierz nieosobliwa gdy detA 0

Twierdzenie o postaci macierzy odwrotnej

1.
Macierz jest odwracalna wtedy i tylko wtedy gdy jest nieosobliwa.
2.
Jeeli macierz A = [aij] stopnia n jest nieosobliwa to:
gdzie Dij ozn. dopenienie algebraiczne elementu aij macierzy A.
Wasnoci macierzy odwrotnych i wyznacznikw:
1)
det (A-1) = (det A)-1
3)
(A T) -1 = (A-1)T
5)

(A) -1 = (A)-1

2)
4)

(A-1) -1 = A
(AB) -1 = B-1 A-1

6)

(An) -1 = (A-1)n

Schemat bezwyznacznikowego znajdowania macierzy odwrotnej:

(metoda przeksztace elementarnych)
A macierz kwadratowa nieosobliwa.
1.
Do macierzy A z prawej strony dopisujemy macierz jednostkow macierz blokowa
2.
Na wierszach otrzymanej macierzy blokowej wykonujemy operacje elementarne
doprowadzajc j do postaci

operacje elementarne
na wierszach

A-1

Algorytm Gaussa Jordana przeksztacania macierzy nieosobliwej do macierzy jednostkowej

A macierz nieosobliwa, stopnia n2
1.
Otrzymanie macierzy trjktnej grnej z jedynkami na przektnej:
wykonujc operacj na wierszach (zaoenie e a110):
Zerowanie elementw 1. kolumny (wiersze wi przeksztacamy na wi):

Operacje powtarzamy dla kolumny 2 i nastpnych zaczynajc od elementu na przektnej.

(Zmieniamy tylko elementy na i pod przektn).
A do uzyskania macierzy trjktnej grnej:

2.

Otrzymanie macierzy jednostkowej

Zerowanie elementw nad przektn (obliczamy tylko dla elementw nad przektn)
(wiersze wi przeksztacamy na wi):

Algorytm Gaussa-Jordana wykorzystywany jest do odwracania macierzy, okrelania rzdw oraz rozwizywania
ukadw rwna liniowych.

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
Definicja

Ukady rwna liniowych

Ukad rwna liniowych

Ukadem m rwna liniowych z n niewiadomymi x1, x2, , xn gdzie m, n N nazywamy ukad rwna
postaci: (

Rozwizanie ukadu: cig liczb x1, x2, , xn

Ukadowi temu odpowiada ukad macierzowy AX = B, gdzie
A=

; X=

B=

A macierz gwna, X kolumna niewiadomych, B kolumna wyrazw wolnych

Ukad jednorodny:
AX = 0
Ukad niejednorodny: AX = B (B0)

Ukad Cramera:

ukad AX = B gdzie A jest macierz kwadratow nieosobliw

(dla n niewiadomych jest n rwna, det A 0)

Rozwizywanie ukadw Cramera:

1. Definicja: Ukad Cramera ma dokadnie jedno rozwizanie postaci:
n stopie macierzy A,
Aj macierzy w ktrej j-t kolumn zastpiono kolumn wyrazw
wolnych B
2.
3.

Metoda macierzy odwrotnej: przeksztacamy rwnanie z postaci AX = B mnoc lewostronnie przez

A-1 do postaci: X = A-1B.
Metoda eliminacji Gaussa-Jordana:
I.
Budujemy macierz rozszerzon [A|B]
II.
Wykonujc operacje elementarne na wierszach przeksztacamy j do postaci [I|X].
gdzie A przechodzi w I (macierz jednostkowa) a B w X kolumna rozwiza.
[A|B]=

= [I|X]

Rzd macierzy
Definicja

Waciwoci:

Minor macierzy stopnia n: wyznacznik utworzony z elementw stojcych na przeciciu wybranych k

kolumn i k wierszy. Macierz o wymiarach m*n posiada
minorw stopnia k.
Rzd macierzy: stopie najwikszego niezerowego minora. Ozn. Rz(A) lub rank (A).
1)
Rzd macierzy nieosobliwej jest rwny jej stopniowi
2)
Operacje elementarne na wierszach (kolumnach) nie zmieniaj jej rzdu
3)
Rzd macierzy i jej transpozycja s jednakowe rz(A) = rz(AT)

Metody wyznaczania rzdu

1)
Z definicji, przeksztacajc macierz i badajc minory.
2)
Za pomoc operacji elementarnej przeksztacajc macierz do macierzy schodkowej: w kolejnych
niezerowych wierszach pierwsze niezerowe elementy znajduj si w kolumnach o rosncych
numerach (tworz schodki). Rzd macierzy rwny jest liczbie schodkw.

Np.

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
Ukady rwna liniowych

Twierdzenie Kroneckera-Capellego
Ukad rwna macierzowych AX = B ma rozwizanie wtedy i tylko wtedy gdy rzd macierzy A jest rwny
rzdowi macierzy rozszerzonej [A|B].

Rz A = Rz [A|B].

Liczba rozwiza ukadu (dla A stopnia n n niewiadomych):

1)
Rz A Rz [A|B]
- brak rozwiza (sprzeczny),
2)
Rz A = Rz [A|B] = n
- jedno rozwizanie (oznaczony),
3)
Rz A = Rz [A|B] = r < n - nieskoczenie wiele rozwiza, zalenych od n-r parametrw.

Metody rozwizywania dowolnych ukadw rwna

Definicja

rwnowano ukadw rwna

Dla A, A, B, B o wymiarach odpowiednio: mn, kn, m1, k1, Gdzie X, X s macierzami niewiadomych
przy czym (x1, x2, , xn) jest permutacj cigu (x1, x2, , xn).
Mwimy e ukady s rwnowane jeeli zbiory ich rozwiza s jednakowe.

Przeksztacenia rwnowane:
przeksztacenia te zamieniaj ukad AX = B w ukad rwnowany (o tym samym zbiorze rozwiza):
1)
Operacje elementarne na wierszach,
2)
Skrelenie wiersza zoonego z samych zer, wi
3)
Skrelenie jednego z wierszy rwnych lub proporcjonalnych, wi ~wj
4)
Zamiana miejscami dwch kolumn macierzy A przy jednoczesnej zamianie odpowiadajcych im
niewiadomych.
Metoda eliminacji Gaussa-Jordana
AX = B ukad rwna liniowych gdzie A jest wymiaru mn
1)
Budujemy macierz rozszerzon ukadu postaci [A|B]

przeksztacenia
rwnowane

2)
Na niej dokonujemy przeksztace rwnowanych doprowadzajc do postaci [A|B].
Interpretacja rozwizania:
a)
zr+1 0
- ukad sprzeczny,
b)
brak ostatniego wiersza (zerowego macierzy [A|B]) i n = r to ukad AX = B jest rwnowany
ukadowi Cramera - oznaczony, jego jedyne rozwizanie tworzy kolumna z1, ., zr.
c)
brak ostatniego wiersza i n > r ukad AX = B jest nieoznaczony (nieskoczenie wiele
rozwiza), przy czym r niewiadomych jest zalenych od pozostaych n-r rozwiza
(parametry).
r jest rzdem macierzy A.
Uwaga:

operacje nietypowe dla innych eliminacji Gaussa a tu wystpujce:

1)
Skrelenie wiersza zer,
2)
Skrelenie wiersza rwnego lub proporcjonalnego do innego wiersza,
3)
Brak elementu niezerowego w danej kolumnie ( nie mona ustawi 1 na diagonali)
przestawiamy ca kolumn wraz z niewiadom na przedostatnie miejsce ( przed B)
niewiadoma ta bdzie parametrem.

Operacje przeksztace macierzy:

Kolumn (wierszem)
zoonym z samych
zer jest rwny 0.

Dwie jednakowe
kolumny(wiersze)

ki=0

det A = 0

ki=kj,
wi=wj
ki kj
wi wj

det A = 0

nie istnieje m. odw.

Operacje elematnarne

Przestawiamy dwie
kolumny (wiersze).
wszystkie elementy
pewnej kolumny
(wiersza) zawieraj
wsplny czynnik

ckj, cwi
c0

det A = c det A
czynnik ten mona
wyznaczy przed
wyznacznik macierzy

Do elementw
dowolnej kolumny
(wiersza) dodamy
odpowiadajcy im
element innej
kolumny (wiersza)
pomnoony przez
dowoln liczb

ki+ckj ,
wi+cwj
c0

dozwolone
det A= det A

det A = - det A

przestawienie
dwch wierszy

pomnoenie
wiersza przez
liczb

do wiersza
dodanie innego
wiersza*staa

-
przestawienie
dwch wierszy

rzd
2
macierzy
dowolna
macierz
Mona
skreli

mac. A kwadratowa,
det A0
-

Mona
skreli
dozwolone
rz A = rz A

pomnoenie
wiersza przez
liczb

dozwolone
rz A = rz A

do wiersza
dodanie innego
wiersza*staa

dozwolone
rz A = rz A

* take metoda kolumn jednostkowych

Przeksztacenia nie zmieniaj wartoci wyznacznika

Dozwolone oznacza e przeksztacenia nie zmieniaj rzdu maciersy
3
Metoda eliminacji Gaussa oraz metoda kolumn jednostkowych
4
Dotyczy dowolnych ukadw rwna liniowych
5
Dopuszczalne jest przestawienie dwch kolumn przy jednoczesnej zamianie niewiadomych odpowiadajcych tym kolumn
2

rozwizywanie
3
ukadw Cramera *

przestawienie
dwch wierszy

przestawienie
dwch wierszy

do wiersza
dodanie innego
wiersza*staa

metoda eliminacji
4
Gaussa * dla ukadw
rwnowanych
dowolny uk. rwna
skrelamy

dozwolone dziaania tylko na wierszach, nie na kolumnach,

przeksztacenia rwnowane

mac kwadratowe

Wyznacznik

dozwolone dziaania tylko na wierszach, nie na kolumnach

Zaoenia

ozn

dozwolone dziaania tylko na wierszach, nie na kolumnach

bezwyznacznikowe
algorytm Gaussawyznaczanie macierzy
Jordana
odwrotnej
mac. kwadratowa,
mac. kwadratowa,
det A0
det A0
nie istnieje m. odwrotna -

przeksztacenie

dozwolone dziaania tylko na wierszach, nie na kolumnach

skrelamy
jeden z nich
przestawienie
dwch wierszy

przestawienie
dwch
5
wierszy

do wiersza
dodanie
innego
wiersza*staa

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
GEOMETRIA ANALITYCZNA
Iloczyn skalarny i wektorowy

Definicje:

przestrze R3: zbir uporzdkowanych trjek 3 = {(, , ): , , } interpretowane

jako:
1) Zbir punktw przestrzeni P = (x, y, z)
2) Zbir wektorw zaczepionych
=
w punkcie O(0,0,0) i kocu w P(x,y,z)
= (0,0,0)
wektor zerowy 0
wektor przeciwny
= ( , , )
3) Zbir wszystkich wektorw swobodnych w przestrzeni
(tu u przyjmujemy jako zbir
wszystkich wektorw zaczepionych w rnych punktach ale o tym samym kierunku, zwrocie
i dugoci co wektor
)
Wersor: wektor o dugoci 1. Wersory osi ukadu OX, OY, OZ oznaczamy odpowiednio jako
, ,
Punkty wspliniowe: punkty A, B, C w 3 gdy istnieje prosta, do ktrej nale te punkty.
Punkty wsppaszczyznowe: punkty K, L, M, N w 3 gdy istnieje paszczyzna do ktrej nale
te punkty.
Wektory wspliniowe (wektory rwnolege): wektory
, gdy istnienie prosta w ktrej
zawarte s te wektory ozn.

jest rwnolegy do kadego wektora
0
wektory
, s rwnolege gdy istniej liczby , nie rwne rwnoczenie zero
lub dla
takie, e +
=0
0, gdy istnieje takie , e =

Wektory wsppaszczyznowe:
, ,
gdy istnieje paszczyzna w ktrej zawarte s te
wektory.
0 i dwa dowolne wektory s wsppaszczyznowe
wektory
, ,
s wsppaszczyznowe gdy istniej liczby , , nie rwne
rwnoczenie zero takie, e +
+
= 0 lub dla
, gdy istnieje takie , , e

=
+
iloczyn mieszany jest rwny 0.
= ( ; ; )
Obliczanie wsprzdnych wektora =
| = ( )2 + ( )2 + ( )2
| | = |
Dugo wektora
Dziaania na wektorach
Suma wektorw

+ = (1 + 2 ; 1 + 2 ; 1 + 2 )

= (, , )

Rnica
wektorw

=
+ ( )

= (1 , 1 , 1 )
Iloczyn wektora przez liczb

= ( ; )
= (2 , 2 , 2 )
1. Dodawanie wektorw jest przemienne
+
=
+
2. Dodawanie wektorw jest czne

+ ( +
) = (
+ ) +

3. Wektor 0 jest elementem neutralnym dodawania

+0=

, ,
3
Wektory swobodne
4. Wektor
jest elementem przeciwnym do wektora

+ (
) = 0
,
5. 1 jest elementem neutralnym mnoenia przez liczb
1=

6. ()
= (
)
7. ( +
) = +

8. ( + ) = +
Iloczyn skalarny

= (1 , 1 , 1 )
= (2 , 2 , 2 )

= 1 2 + 1 2 + 1 2

= ||||
kt pomidzy wektorami u, v

(
, ) =
- wzr na kt pomidzy wektorami
||||

= 0 - warunek prostopadoci

http://mathinsight.org

K
KA
AR
RT
TA
AW
WZ
ZO
OR
R
W
W -- A
AL
LG
GE
EB
BR
RA
A II G
GE
EO
OM
ME
ET
TR
RIIA
A
GEOMETRIA ANALITYCZNA
Rzuty wektorw

, ,
3

1.
2.

Wektory swobodne

,
l dowolna
prosta w 3

3.

4.
5.

rzut prostoktny sumy wektorw

, jest rwny sumie rzutw tych wektorw
Rzut prostoktny iloczynu wektora przez liczb jest rwny iloczynowi liczby i rzutu
wektora.
Rzut wektora
= (, , ) na o ukadu Ox ma wsprzdne
= (, 0,0), rzut wektora

na paszczyzn ukadu xOz = (, , 0) (analogicznie dla pozostaych osi i paszczyzn

ukadu)

Rzut pr. wektora u na wektor v:

=

|
|2

Rzut pr. wektora u na paszczyzn rozpit na wektorach v1, v2:

1 +

2
|
|
1 |
2 |2 2

Iloczyn wektorowy

,
- wektory niewspliniowe, wynikiem iloczynu wektorowego jest wektor

= (1 , 1 , 1 )
= (2 , 2 , 2 )
prostopady do
, (zwrot zgodnie z regu prawej doni)
- kt pomidzy

wektorami
,

=
= |1 1 1 |
k
2 2 2
|
| = |
| = ||||, - dugo wektora w jest rwna polu rwnolegoboku
rozpitego na wektorach
,

= 0

= - warunek rwnolegoci wektorw
Wasnoci:

= ( )
()

( +
) =
+

=0
Iloczyn mieszany

= (1 , 1 , 1 )
= (2 , 2 , 2 )

= (3 , 3 , 3 )

1.
2.
3.
4.

(
)
= (
, ,
)
1 1 1
(
)
= = |2 2 2 |
3 3 3
Objtoci rwnolegocianu rozpitego na wektorach
, ,
jest rwna = |(
)
|
1
Objto czworocianu rozpitego na wektorach
, ,
jest rwna = 6 (
)

Trjka wektorw ley w jednej paszczynie jeeli ich iloczyn mieszany jest rwny 0.

http://mathinsight.org

Rwnanie paszczyzny
P0(x0, y0, z0) nale do
n=[A, B, C]T- prostopady
do wektor normalny
r=[x, y, z]T wektor
wodzcy punktw
paszczyzny
wektory niewsplinowe
na ktrych rozpita jest
paszczyzna
u=[a1, b1, c1]T,
v=[a2, b2, c2]T
,
Pi(xi, yi, zi)
punkty niewspliniowe
nalece do

, , - odcinki
odcite przez
paszczyzn na osiach
ukadu
P0(x0, y0, z0) nale do l
v=[a, b, c]T- wektor
kierunkowy prostej
r=[x, y, z]T wektor
wodzcy punktw

Prosta l bdca czci

dwch nierwnolegych
paszczyzn:
1 :
1 + 1 + 1 + 1 = 0
2 :
2 + 2 + 2 + 2 = 0

1 = (1 , 1 , 1 )

2 = (2 , 2 , 2 )

Normalne : ( )
0 = 0
)
: ( 0 + ( 0 ) + ( 0 ) = 0
Oglne
: + + + = 0, gdy || + || + || > 0

Przecicie z osi Oz w =
Parametryczne
: =
0 +
+
= 0 + 1 + 2
{ = 0 + 1 + 2
= 0 + 1 + 2
Uwaga:
=

Przechodzcej przez 3 punkty niewspliniowe
1
1 1 1 1
: |
|=0
2 2 2 1
3 3 3 1
Odcinkowe

: + + = 1, a, b, c 0
Rwnania prostej
Parametryczne
: =
0 +
= 0 +
{ = 0 +
= 0 +
Kierunkowe
0 0 0
:
=
=

Krawdziowe
: + + + = 0

: {1 : 1 + 1 + 1 + = 0
2

=
1
,
2

Wzajemne pooenie punktw, prostych i paszczyzn

P rzut punktu P
k - staa
l rzut prostej l
wektor normalny

paszczyzny
- wektor kierunkowy
prostej l

Rzut prostoktny i ukony

:
Rzut prostoktny punktu P na paszczyzn :

I.

{ = - co daje nam ukad rwna

II. Szukany punkt P jest punktem przecicia pomidzy paszczyzn a prost l
prostopad do paszczyzny i przechodzc przez P
1. Z faktu, i = wyznaczamy rwnanie prostej l
2. Znajdujemy punkt przecicia l i
Rzut prostoktny punktu P na prost l:
= 0
{
I.
- co daje nam ukad rwna

II. Szukany punkt P jest punktem przecicia pomidzy prost l i paszczyzn
prostopad do prostej i przechodzc przez P
1. Z faktu, i = wyznaczamy rwnanie paszczyzny
2. Znajdujemy punkt przecicia l i
Rzut prostej l na paszczyzn :
1. Bierzemy dwa punkty A, B (jako A mona przyj punkt przecicia l i )
2. znajdujemy rzut tych punktw A, B na paszczyzn A, B
3. wyznaczamy prost przechodzc przez A, B

Rzut ukony punktu P na prost l (paszczyzn ) w kierunku wektora v

Punkt przecicia prostej l (paszczyzny ) i prostej k rwnolegej do wektora v (wektor
kierunkowy) i przechodzcej przez punkt P
P0(x0, y0, z0)
: + + + = 0
1 2
1 : + + + 1 = 0
2 : + + + 2 = 0

Odlegoci
Punktu P od paszczyzny
(0 , ) =

|0 + 0 + 0 + |

Paszczyzn rwnolegych 1, 2
(1 , 2 ) =

: = 0 +
t - parametr
r1 - wektor wodzcy
punktu P1(x1, y1, z1)

2 + 2 + 2
|1 2 |

2 + 2 + 2
Punktu P od prostej l:
I. Odlego midzy punktem P a rzutem P punktu P na prost P
1. wyznaczy wsprzdne rzutu
2. obliczy odlego PP
II. Wzr: (1 , ) =

|(1 0 )|
||

Prostych skonych l1 i l2:

Odlego dwch paszczyzn rwnolegych do ktrych nale te proste: 1 1 , 2 2 ,
1. Okreli rwnania paszczyzn rwnolegych:,
1
2 =
1
2
2. Obliczy ze wzoru odlego paszczyzn
Dwch prostych rwnolegych , prostej rwnolegej od paszczyzny:
I.
odlego punktu P nalecego do prostej od jego rzutu prostoktnego P na
drug prost (paszczyzn)
II.
odlego punktw przecicia prostych i paszczyzny prostopadej
Symetria

=
Punkt P wzgldem punktu S:
P punkt symetryczny do P

Punktu wzg prostej l:

1. wyznaczamy punkt S bdcy rzutem prostoktnym P na prost;
2. znajdujemy punkt symetryczny do P wzgldem S
Punktu P wzgldem paszczyzny
wyznaczamy punkt S bdcy rzutem prostoktnym P na paszczyzn;
znajdujemy punkt symetryczny do P wzgldem S

Kty
Korzystajc ze wzoru na iloczyn skalarny i wektorowy, kty obliczamy jako kty pomidzy
wektorami kierunkowymi i normalnymi odpowiadajcymi danym prostym i paszczyznom:

Kt pomidzy prostymi l1 i l2: (1 , 2 ) = (

1 , )
2 = 1 2
| || |
1

Kt
Kt

pomidzy paszczyznami: (1 , 2 ) = (
1 , )
2 = 1 2
|1 ||2 |

midzy prost l i paszczyzn : (, ) = 2 (,
) = |1 ||2|
1 2

n
v