WYTRZYMAO ZOONA

Przypadki wytrzymaoci zoonej

W praktyce inynierskiej najczciej spotyka si zoone
przypadki obcie konstrukcji. Do prawidowego rozwizywania tych zagadnie konieczna jest znajomo wczeniej
omwionych prostych przypadkw, takich jak rozciganie, skrcanie i zginanie, a w szczeglnoci rozkadw napre powstajcych pod wpywem tych obcie. Konieczna jest te
znajomo hipotez wytrzymaociowych, niezbdnych do sformuowania warunku wytrzymaociowego, uwzgldniajcego
rnego typu naprenia, (normalne i styczne), dziaajce w
jednym punkcie.
NAJCZCIEJ SPOTYKANE PRZYPADKI:

zginanie ukone,

zginanie poczone z rozciganiem (lub ciskaniem),

zginanie poczone ze skrcaniem,

oglny przypadek wytrzymaoci zoonej, a wic poczenie rozcigania, skrcania i zginania.

W praktycznych obliczeniach wytrzymaociowych czsto

pomija si wpyw obcie poprzecznych, dlatego w tym rozdziale nie uwzgldniono tzw. cinania, a omwienie wpywu si
poprzecznych na wytrzymao zginanych belek ograniczono
do najwaniejszych przypadkw.
Podstawowym zagadnieniem w obliczeniach wytrzymaociowych konstrukcji lub ich elementw, poddanych obcieniu
zoonemu, jest identyfikacja obcie. Identyfikacja polega
na wykorzystaniu praw statyki do okrelenia si i momentw
dziaajcych na konstrukcj lub jej fragment, pochodzcych od
obcie zewntrznych. Szerokie zastosowanie znajduj tutaj
tzw. zerowe ukady si, pozwalajce na okrelenie si wewntrznych w poszczeglnych czciach konstrukcji.
13 Wytrzymao zoona.doc

149

Zginanie ukone
Zginanie ukone (zginanie zoone) jest bezporednio
zwizane ze zginaniem prostym. Wystpuje wwczas,
gdy wektor momentu zginajcego belk nie pokrywa si
z kierunkiem adnej z osi symetrii. Zginanie ukone
mona traktowa jako sum zginania prostego w
paszczynie pionowej oraz w paszczynie poziomej.
PRZYKAD
Belka wspornikowa o dugoci L = 1 m, przekroju prostoktnym o wymiarach b = 3
cm, h = 5 cm jest obciona na kocu si skupion P = 1 kN, odchylon od pionu o
kt = 20. Wyznaczy naprenia, pooenie osi obojtnej oraz ugicie belki. Przyj E = 2105 MPa.
a)

Maksymalny moment zginajcy wystpuje w utwierdzeniu: M = P.L = 11 kNm.

Si P, przyoon do swobodnego koca belki, rozkada si na skadow pionow
i poziom. Momenty zginajce wywoane tymi skadowymi wynosz

MY PL sin 1 1 sin 20 0,342 kN m,

MZ PL cos 1 1 cos 20 0,940 kN m.
Momenty bezwadnoci oraz wskaniki wytrzymaoci na zginanie wynosz

bh3 3 53
bh2 3 5 2
4
JZ

31,25 cm , WZ

12,5 cm3,
12
12
6
6
3
3
2
hb
53
hb
5 32
JY

11,25 cm4, WY

7,5 cm3.
12
12
6
6
Maksymalne naprenia zginajce w paszczynie pionowej

gy

MZ 0,940 3

10 75,2 MPa,
WZ
12,3

a w paszczynie poziomej

gz

13 Wytrzymao zoona.doc

MY 0,342 3

10 45,6 MPa.
WY
7,5

150

b)

Rozkady napre przedstawiono na

rys. b. Po zsumowaniu napre z
uwzgldnieniu ich znakw w punktach A,
B, C i D, znajdujcych si w naroach
przekroju, otrzymuje si naprenia wypadkowe:

A 75,2 45,6 120,8 MPa,

B 75,2 45,6 29,6 MPa,
C 75,2 45,6 120,8 MPa,
D 75,2 45,6 29,6 MPa.
c)

13 Wytrzymao zoona.doc

Wykres napre normalnych wzdu

krawdzi konturu przekroju poprzecznego przedstawiono na rys. c. Wida na
nim, e na krawdziach w dwch punktach naprenia s rwne zeru. Po zrzutowaniu tych punktw na krawdzie
otrzymuje si pooenie osi obojtnej,
dzielcej przekrj na cz rozcigan
+ oraz ciskan . Na rysunku przedstawiono rwnie rozkad napre
wzdu linii prostopadej do osi obojtnej.
Przedstawione wyej rozwizanie stanowi naturalne wykorzystanie superpozycji zginania w dwch prostopadych
paszczyznach.

151

Zginanie i rozciganie
Wsplne dziaanie si rozcigajcych (ciskajcych) oraz
momentu zginajcego wystpuje najczciej przy mimorodowym obcieniu prta. Mimorodowo moe by wywoana
przyoeniem si poza rodkiem cikoci, wykrzywieniem osi
prta lub rwnoczenie dwoma tymi czynnikami. Na rysunku
przedstawiono przykad obcienia prta si skupion przyoon w punkcie A(ey, ez), przesunitym wzgldem rodka cikoci przekroju o odlego e. Po przyoeniu w rodku cikoci dwch si (P, P), tworzcych ukad si zerowych (zrwnowaony ukad si), mona atwo zidentyfikowa par si tworzc
moment zginajcy, M = P e, oraz niezrwnowaon si ciskajc P, przyoon w rodku cikoci. Sytuacj t przedstawiono na rys. a. Rysunek b pokazuje superpozycj obcie:
ciskanie prta si P przyoon w rodku cikoci przekroju,
momentem zginajcym MZ oraz momentem zginajcym MY.

Z wzorw na sumowanie napre, poznanych przy omawianiu zginania ukonego, oblicza si naprenia w dowolnym
punkcie przekroju:
M
P M
Z y Y z.
A JZ
JY

13 Wytrzymao zoona.doc

152

Przykad: Pionowy prt o przekroju prostoktnym b x h = 18 x 24 cm

ciskany jest mimorodowo pionow si P = 1 MN, przyoon w punkcie o wsprzdnych ez = 6 cm i ey = 5 cm. Wyznaczy rozkad napre
na krawdziach przekroju oraz pooenie osi bezwadnoci.

P MY MZ
P Pe
Pe

Y Z.
A WY WY
A WZ WY

JY bh2 18 242

1728 cm3,
1
6
6
h
2
hb 3 24 183
J
hb 2 24 182
JZ

11664 cm4,
WZ Z

1296 cm3,
1
12
12
6
6
b
2
Pey
P
1
1 5
Pez
1 6
r
104 23,15 MPa,
g'

104 38,58 MPa, g"

104 34,72 MPa.

A 432
WZ 1296
WY 1728
A b h 18 24 432 cm2,

JY

bh3 18 243

20736 cm4,
12
12

WY

1 23,15 38,58 34,72 50,15 MPa,

2 23,15 38,58 34,72 27,01MPa,
3 23,15 38,58 34,72 96,45 MPa,
4 23,15 38,58 34,72 19,29 MPa.

13 Wytrzymao zoona.doc

153

Miejsce geometryczne wszystkich punktw przyoenia siy, wywoujcej

w caym przekroju naprenia o tym samym znaku, nazywa si rdzeniem przekroju. Rdze przekroju oznacza pewne pole, w ktrym mona przykada si skupion, nie powodujc powstania napre przeciwnego znaku, wywoanych momentem zginajcym.

Rdzenie przekroju
PRZYKAD
Obliczy naprenia w osiowo ciskanej kolumnie. Porwna naprenia w
przekrojach I-I oraz II-II.

P
2a
II

II

Kolumna skada si z czci o powierzchni a2 (przekrj I-I) oraz z czci o powierzchni 2a2 (przekrj II-II).

e
I

a
P
I-I
P
a2

W przekroju I-I wystpuj naprenia ciskajce od siy

osiowej P:
P
I P 2 .
a

13 Wytrzymao zoona.doc

154

Przekrj II-II jest obciony mimorodowo w stosunku do

osi
dziaania siy P. Zerowy ukad si pokazuje dziaanie siy
II - II
ukad si
osiowej P oraz momentu zginajcego M = Pe, e = 0,5a. Naprenia normalne od siy osiowej P wynosz
P
P
IIP 2 ,
P
2a
2a2
a od momentu zginajcego
3P
2
a
4a
6P
M
Pe
2 3P .
3P
IIM

2
3
2
4a
W a 2a
4a
4a2
e
6
Wypadkowe naprenia normalne w przekroju II-II wynoII - II
P
sz:
4a2
naprenia ciskajce w punkcie A
A
B
5P
II IIA IIAP IIAM 2 ,
4a
5P
4a2
e
naprenia rozcigajce w punkcie B
P
IIA IIAP IIAM 2 .
4a
Porwnujc maksymalne naprenia normalne w przekrojach I-I oraz II-II otrzymuje
si
II 5
.
I 4
Dziaanie momentu zginajcego powoduje, e w przekroju II-II o powierzchni 2a2 naprenia s wiksze ni w przekroju I-I o powierzchni a2.
P

P Zerowy

13 Wytrzymao zoona.doc

155

Zginanie i skrcanie
Wsplne dziaanie zginania i skrcania jest najczciej spotykanym przypadkiem wytrzymaoci zoonej. W ten sposb s
obcione way maszyn, pojazdw, skrzyni biegw itp. Ten rodzaj wytrzymaoci zoonej charakteryzuje si niejednorodnym
rozkadem napre moment zginajcy powoduje powstanie
napre normalnych, moment skrcajcy napre stycznych
(rysunek).
Naprenia normalne w waach o przekroju
koowym: (ZGINANIE):
max

Mzg

,
W

d3
W
,
32

Naprenia styczne: (SKRCANIE):

max

Mskr
,
W0

W0 2 W

d3
.
16

Wskanik wytrzymaoci przekroju koowego na skrcanie jest rwny podwjnemu

wskanikowi wytrzymaoci przekroju na
zginanie.
Naprenia zredukowane oblicza si wedug hipotezy Hubera
2

red

2
max

2
3max

2
M2zg 0,75M2skr
Mzg
Mskr
3


.
W
W
W
0

Dla uproszczenia zapisu wprowadza si czsto pojcie momentu zredukowanego Mred M2zg 0,75M2skr .
W przypadku zginania w dwch wzajemnie prostopadych
paszczyznach oblicza si wypadkowy moment zginajcy
Mzg M2Y M2Z .

Warunek wytrzymaociowy przy zginaniu i skrcaniu

red

Mred
dop ,
W

gdzie W wskanik wytrzymaoci przekroju na zginanie.

13 Wytrzymao zoona.doc

156

PRZYKAD
Na wale o koowym przekroju zamontowano trzy koa zbate o rednicach d 1 =
= 100 mm, d2 = 300 mm, d3 = 250 mm (rysunek). Koa te wsppracuj z innymi koami, przenoszc siy obwodowe P1 = 4000 N, P2 = 3000 N, P3 = 2000 N. Przyjmujc
naprenia dopuszczalne dop = 100 MPa, okreli z warunku wytrzymaociowego
rednic wau d.
Zerowe ukady si (ZUS):
d
Ms1 P1 1 200 N m ,
2
d
Ms2 P2 2 450 N m ,
2
d
Ms3 P3 3 250 N m ,
2

Jeeli w osi wau bd przyoone zerowe

ukady si Pi (rys. b), to mona zidentyfikowa
momenty skrcajce oraz siy zginajce wa w
paszczynie pionowej i poziomej. Dla koa 1
moment skrcajcy M1 = P1d1/2 = 200 Nm,
pionowa sia zginajca wa P1 = 4000 N. Dla
koa 2 M2 = P2d2/2 = 450 Nm, pozioma sia
zginajca P2 = 3000 N, dla koa 3 M3 = P3d3/2
= 250 Nm, pozioma sia zginajca (skierowana przeciwnie do P2) P3 = 2000 N. Wa AB
oraz belk AB zginan w paszczynie pionowej oraz w paszczynie poziomej, jak rwnie
odpowiadajce im wykresy momentw pokazano na rysunku obok.
Z wykresw MZ oraz MY mona okreli maksymalne wartoci momentw zginajcych.
Wypadkowe momenty Mzg dla przekrojw waw pod koami wynosz
Otrzymane wartoci pozwalaj na wykonanie
1)
wykresu Mzg dla charakterystycznych punktw
M(zg
640 2 250 2 687,1 N m,
w tym zadaniu s to przekroje, w ktrych s
2)
M(zg
440 2 562,5 2 714,15 N m, umieszczone koa. Dla przekroju, w ktrym wystpuje maksymalna warto Mzg, moment
3)
M(zg
160 2 50 2 167,63 N m.
skrcajcy MS = 250 Nm.
Moment zredukowany dla tego przekroju wedug hipotezy energetycznej ma warto
Mred 714,152 0,75 2502 746,25N m.

Z warunku wytrzymaociowego okrela si rednic wau d

red

Mred
32Mred 3 32 746,25 3
d3
dop , W
, d3

10 42,36 mm.
W
32
dop
100

rednica wau poddanego dziaaniu momentu skrcajcego i momentu zginajcego w przekroju niebezpiecznym musi by rwna co najmniej 42,36 mm.

13 Wytrzymao zoona.doc

157

OGLNY PRZYPADEK WYTRZYMAOCI ZOONEJ

Przeprowadzi obliczenia wytrzymaociowe dla prta przedstawionego na rysunku.
Przyj: P0 = 400 kN, P1 = 80 kN, P2 = 40 kN, P3 = 20 kN.
L = 1m, h = 24 cm, b = 8 cm, kr = 140 MPa.

P1

P0

L/2

L/2

P2

P3
B

Mz

P0

P1
P2

My

P0 P1
P2

Mx

P3
b

P3

P1

P0

P2
y

y
h

N x P0 P1 400 80 480 kN ,

P3

Ty P2 40 kN ,

Tz P3 20 kN

L
0,24
P2 L 80
40 1,00 49,6 kN m
2
2
b
L
0,08
1,00
M y P1 P3 80
20
13,2 kN m
2
2
2
2
h
0,24
M x M S P3 20
2,4 kN m
2
2
M z P1

13 Wytrzymao zoona.doc

158

Wykresy napre normalnych i stycznych

Nx

x
y

Mz
z

zz

A
C

Wz

'

Nx
480

10 25 M Pa
b h 8 24

My

' '

b h2
6

6M z 6 49,6 3

10 64,6 M Pa
b h 2 8 242

Ms

s max

s
b

Wy

' ' '

h b2
6
6M y

hb

6 13,2
103 51,6 M Pa
2
24 8

Ms
2,4

103 5,9 M Pa
2
hb
0,267 24 82
s s m ax 0,753 5,9 4,4 M Pa

s m ax

x
z

13 Wytrzymao zoona.doc

3 Ty
3 40

10 3,1 M Pa
2 b h 2 8 24

Tz
z

Ty

y
h

3 Tz
3 20

10 1,6 M Pa
2 b h 2 8 24

159