You are on page 1of 65

POLITECHNIKA WROCAWSKA

WYDZIA BUDOWNICTWA LDOWEGO I WODNEGO


Instytut Budownictwa

ANTONI BIEGUS
PROJEKTOWANIE KONSTRUKCJI STALOWYCH WEDUG
EUROKODU 3
BEZPIECZESTWO POAROWE KONSTRUKCJI STALOWYCH
WYKADY

WROCAW, 2013

2
Spis treci
1. Podstawy, oddziaywania i metody projektowania

..........

1.1. Wprowadzenie ..................

1.2. Ognioodporno budynkw i elementw konstrukcyjnych .... 7


1.3. Podstawy projektowania konstrukcji ....... 10
1.4. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wg PN-EN 1991-1-2 .. 11
1.5. Metody projektowania konstrukcji na warunki poarowe wg Eurokodw ........... 14
2. Zabezpieczenia ognioochronne konstrukcji stalowych

.... 18

2.1. Waciwoci mechaniczne stali wglowych w podwyszonej temperaturze ..... 18


2.2. Zachowanie si elementw stalowych bez izolacji termicznej ..... 20
2.3. Zachowanie si elementw stalowych izolowanych termicznie ... 21
2.4. Sposoby zabezpieczenia ogniochronnego konstrukcji stalowych ...... 24
2.5. Systemy zabezpiecze ogniochronnych konstrukcji stalowych ... 26
2.6. rodki pasywne termicznie . 26
2.7. rodki aktywne termicznie ..... 30
2.8. Uwagi i wnioski kocowe

.. 32

3. Projektowanie konstrukcji stalowych z uwagi na warunki poarowe


3.1. Wprowadzenie

...........

33

.... 33

3.2. Proste metody projektowania konstrukcji stalowych na warunki poarowe ... 34


3.3. Metoda temperatury krytycznej

... 36

3.3.1. Temperatura krytyczna elementu stalowego ...... 36


3.3.2. Analiza termiczna elementw stalowych bez izolacji ogniochronnej
3.3.3. Analiza termiczna elementw stalowych z izolacj ogniochronn
3.4. Metoda nonoci

..... 40
..... 42

... 45

3.4.1. Wprowadzenie ..... 45


3.4.2. Waciwoci stali w podwyszonej temperaturze ... 47
3.4.3. Klasyfikacja przekrojw

....

49

3.4.4. Obliczeniowa nono elementu na rozciganie ......

49

3.4.5. Obliczeniowa nono elementw ciskanych o przekrojach klasy 1, 2 i 3

50

3.4.6. Obliczeniowa nono elementw zginanych o przekrojach klasy 1, 2 i 3 51


3.4.7. Obliczeniowa nono przekroju na cinanie . 52
3.4.8. Nono elementw o przekrojach klasy 4 ..... 52
3.4.9. Obliczeniowa nono elementw jednoczenie ciskanych i zginanych

..... 53

4. Obliczanie odpornoci ogniowej elementw stalowych na podstawie


nomogramw ....
Literatura

53

.. 59

PODZIKOWANIE
Autor serdecznie dzikuje Panu mgr. in. S awomirowi ROWISKIEMU
za trud korekty pracy i wniesione uwagi redakcyjne oraz merytoryczne

4
Prof. dr hab. in. Antoni Biegus
Bezpieczestwo poarowe konstrukcji stalowych

1. Podstawy, oddziaywania i metody projektowania

1.1. Wprowadzenie
Poary obiektw budowlanych s nie tylko przyczyn ogromnych strat materialnych,
ale powoduj te cikie obraenia i niekiedy mier wielu ofiar. W trakcie poaru
wzrasta temperatura konstrukcji nonej obiektu. Wwczas najczciej nastpuje degradacja waciwoci mechanicznych materiaw ustroju nonego, w konsekwencji
czego zmniejsza si nono graniczna konstrukcji (zwiksza si za jej odksztacalno), prowadzca do wyczerpania wytrzymaoci i awarii lub katastrofy obiektu. Oddziaywanie poarowe jest wic realnym zagroeniem bezpieczestwa obiektu, ktre
stanowi przede wszystkim niebezpieczestwo dla ludzi, a take powstania strat materialnych. Ponadto w trakcie poaru, bardzo czsto wydzielajce si toksyczne gazy (w
wyniku rozkadu termicznego np. tworzyw sztucznych) powoduj cikie uszkodzenia
zdrowia ofiar lub ich miertelne zatrucie.
Gwnym celem ochrony przeciwpoarowej budowli jest ograniczenie ryzyka poaru
z poszanowaniem jednostki i spoeczestwa, ssiadujcego mienia, a take, jeli jest
to wymagane, rodowiska lub mienia bezporednio poddanego oddziaywaniu poaru.
Obiekty budowlane powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby w
przypadku poaru:
nono konstrukcji moga by zapewniona przez zaoony okres czasu,
powstanie i rozprzestrzenienie si ognia i dymu w obiektach byo ograniczone,
rozprzestrzenianie si ognia na ssiednie obiekty byo zminimalizowane,
mieszkacy mogli opuci obiekt lub by uratowani w inny sposb,
byo uwzgldnione bezpieczestwo ekip ratowniczych.
W ocenie niezawodnoci konstrukcji analizujc stan graniczny nonoci, naley bada nie tylko kryteria bezpieczestwa zwizane z wytrzymaoci w trakcie normalnej
eksploatacji, ale te kryteria odpornoci ogniowej. Bezpieczestwo poarowe jest wic
wymogiem podstawowym, ktry zgodnie z Eurokodami [7][14] musi spenia obiekt
budowlany.

5
Normy poarowe to czci 1-2 Eurokodw odnoszcych si do oceny oddziaywa w
trakcie poaru - PN-EN 1991 [8] oraz projektowania w warunkach poaru konstrukcji:
betonowych - PN-EN 1992 [9], stalowych - PN-EN 1993 [10], zespolonych stalowobetonowych - PN-EN 1994 [11], drewnianych - PN-EN 1995 [12], murowych - PN-EN
1996 [13] i aluminiowych - PN-EN 1999 [14]. Eurokody konstrukcyjne [5][10] s to
normy powizane z ich czciami 1-1 (dotyczcymi projektowania w warunkach normalnych), a ujcie projektowania w warunkach poaru w czciach 1-2 wiadczy m.in.
o randze tej problematyki. Eurokody [8][14] zawieraj postanowienia dotyczce oceny
niezawodnoci konstrukcji w warunkach rozgorzenia poaru. Przed ich wprowadzeniem
do zbioru Polskich Norm brak byo podobnych krajowych norm PN-B dotyczcych projektowania konstrukcji budowlanych w warunkach poaru. Tym te czciowo naley
tumaczy, e czsto w krajowej praktyce projektowej bezpieczestwo poarowe nie
jest waciwie uwzgldniane. Odnotowywane liczne przypadki poarw budowli i zwizane z nimi due straty materialne wiadcz o stosunkowo maej wiedzy projektantw
dotyczcej strategii oraz inynierii poarowej.
Eurokody [8][14] dotyczce projektowania konstrukcji budynkw z uwagi na warunki poarowe oferuj obecnie szeroki wachlarz metod obliczeniowych. W celu spenienia
wymaga bezpieczestwa poarowego zgodnych z krajowymi przepisami budowlanymi, umoliwiaj one projektowanie wedug metody tradycyjnej lub te metod opartych
na waciwociach, zgodnie z inynieri bezpieczestwa poarowego. Metody oparte
na waciwociach wymagaj na og bardziej zoonej analizy obliczeniowej i pozwalaj na dokadniejsze spenienie celw zabezpieczenia poarowego.
Zgodnie z PN-EN 1990 [7] stany graniczne nonoci (stany poprzedzajce katastrof, ktre dla uproszczenia uwaane s za sam katastrof) odnosz si do bezpieczestwa ludzi i/lub bezpieczestwa konstrukcji, a w niektrych okolicznociach take
dotycz ochrony zawartoci budowli.
Na rys. 1 i 2 pokazano widok hali produkcyjno-magazynowej. W trakcie jej poaru
cakowitemu zniszczeniu ulegy urzdzenia produkcyjno-technologiczne, ktrych warto przekraczaa kilkukrotnie warto budowlan tego obiektu. W tym przypadku przyczyn bardzo duych strat materialnych byo niewaciwe uwzgldnienie w projekcie
ochrony wyposaenia i budowli w warunkach poaru. Midzy innymi nie zastosowano
ciany ognioochronnej oddzielajcej cz produkcyjn obiektu od jej czci magazynowej, zastosowano dachowe pyty warstwowe z atwopaln izolacj termiczn, ktra
umoliwia rozprzestrzenienie si poaru w caym obiekcie.

Rys. 1. Widok dachu hali produkcyjno-magazynowej po poarze

Rys. 2. Przykad zdeformowanej patwi po poarze w hali produkcyjno-magazynowej

7
1.2. Ognioodporno budynkw i elementw konstrukcyjnych
Ognioodporno jest wyraana jako czas, w ktrym element obiektu budowlanego
(nony lub/i osonowy) moe wytrzyma dziaanie ognia, nie tracc okrelonej swojej
funkcji (elementu nonego lub/i elementu oddzielajcego). Klasyfikuje si j za pomoc
nastpujcych kryteriw waciwoci: - nonoci R (fire resistance), ktra jest wytrzymaoci elementu nonego na dziaanie ognia podczas trwania poaru, bez utraty statecznoci konstrukcyjnej (rys. 3a); - izolacyjnoci I (fire isolation), ktra jest zdolnoci
elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do ograniczenia
wzrostu temperatury powierzchni nieosonitych poniej okrelonych wartoci granicznych wynoszcych 140oC (rednio) i 180oC (maksymalnie), w celu zapobieenia zaponowi na powierzchniach przylegych (rys. 3b); - szczelnoci E (fire tachit), ktra
jest zdolnoci elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do
ograniczenia powstania szczelin o znacznych rozmiarach, w celu zapobieenia przenikaniu gorcych gazw i rozprzestrzenianiu ognia na przylege pomieszczenia (rys. 3c).

Rys. 3. Kryteria ognioodpornoci elementw konstrukcyjnych [17]


W analizie bezpieczestwa konstrukcji w warunkach poaru naley bada:
stan graniczny nonoci ogniowej R, w ktrym poddany dodatkowo dziaaniu ognia
obciony element konstrukcyjny przestaje spenia swoj funkcj non (wystpuje
wyczerpanie wytrzymaoci, due odksztacenia, utrata statecznoci),
stan graniczny izolacyjnoci ogniowej I, w ktrym element przestaje spenia swoj
funkcj oddzielajc, w wyniku przekroczenia granicznej temperatury jego powierzchni nienagrzewanej,

8
stan graniczny szczelnoci ogniowej E, w ktrym element przestaje spenia swoj
funkcj oddzielajc, na skutek pojawienia si jego powierzchni nagrzanej pomieni
lub wystpienia szczelin przekraczajcych graniczne rozwartoci lub/i dugoci.
Stan graniczny nonoci ogniowej R dotyczy wyczerpania wytrzymaoci elementu,
czyli zdolnoci przenoszenia przyoonych do niego obcie. Stany graniczne ogniowej izolacyjnoci I oraz szczelnoci E dotycz gwnie elementw stanowicych przegrody budynkw (ciany i stropy) zwaszcza tych, ktre ograniczaj strefy poarowe.
Wyczerpanie izolacyjnoci I oraz szczelnoci E wi si z uatwionym rozprzestrzenianiem si poaru w ssiedztwie strefy poarowej. Naley zauway, e nono R
jest wymagana w przypadku wszystkich elementw nonych konstrukcji. Natomiast
wymagania izolacyjnoci I oraz szczelno E dotycz elementw oddzielajcych, takich
jak pyty stropowe i ciany, stanowicych granice stref ogniowych.
Odporno ogniow elementw konstrukcyjnych t fi , d mierzy si czasem wyraonym
w minutach, ktry upywa od rozgorzenia poaru do momentu osignicia jednego z
w/w stanw granicznych. Dlatego w przepisach przeciwpoarowych, zalenie od klasy
uytkowej budynku, wymagania odpornoci ogniowej jego elementw wynosz: 15 minut (R 15), 30 minut (R 30), 60 minut (R 60), 120 minut (R 120) lub 240 minut (R 240).
Powinna ona by zawsze co najmniej rwna odpowiednim wartociom obliczeniowego
czasu ekspozycji poarowej odpowiadajcej wymaganemu okresowi utrzymania nonoci

t fi , d , req , ktry jest okrelony przez krajowe przepisy przeciwpoarowe.

Zestaw takich wymaga jednoznacznie okrelonych dla wszystkich czci ustroju nonego i jego wypenienia, charakteryzuje klas odpornoci poarowej przypisan do
caego budynku.
Wymagania dotyczce odpornoci poarowej budynku zale gwnie od jego rodzaju i przeznaczenia. Okrelono je w rozporzdzeniu [15], w ktrym ustanowiono 5
klas odpornoci poarowej (OP) - oznaczonych (w kolejnoci od najniszej do najwyszej) literami A, B, C, D i E (tab. 1). Kadej klasie przyporzdkowano okrelone wymagania odniesione do odpornoci ogniowej (OO) poszczeglnych elementw budowli:
gwnej konstrukcji nonej, konstrukcji dachu, stropu, cian zewntrznych i wewntrznych oraz pokrycia dachu. Podano je w tabl. 1 (symbol - oznacza brak wymaga).
W rozporzdzeniu [15] przedstawiono szczegowe zasady przypisujce klasy do
poszczeglnych rodzajw budynkw (mieszkalnych uytecznoci publicznej, produkcyjne, magazynowe itp.) oraz ich wielkoci (np. liczby kondygnacji).

9
Tabl. 1. Wymagania odpowiadajce poszczeglnym klasom odpornoci poarowej budynkw wedug [15]
Klasa
odpornoci
poarowej
budynku (OP)
A
B
C
D
E

gwna
konstrukcja
nona
R 240
R120
R 60
R 30
-

Klasa odpornoci ogniowej (OO) elementw budynku


konstrukcja
ciana
ciana
dachu
strop
zewntrzna wewntrzna
R 30
R 30
R 15
-

REI 120
REI 60
REI 60
REI 30
-

EI 120
EI 60
EI 60
EI 30
-

EI 60
EI 30
EI 15
-

pokrycie
dachu
E 30
E 30
E15
-

Zgodnie z [15] wyrniono trzy rodzaje budynkw:


mieszkania, zamieszkania zbiorowego i uytecznoci publicznej, charakteryzowane
kategori zagroenia ZLi,
produkcyjne i magazynowe PM,
inwentarskie IN.
Poszczeglnym kategoriom ZLi opowiadaj budynki:
- ZL I zawierajce pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osb niebdcych ich staymi uytkownikami, a nie przeznaczonych
przede wszystkim do uytku ludzi o ograniczonej zdolnoci poruszania si,
- ZL II przeznaczone przede wszystkim do uytku ludzi o ograniczonej zdolnoci poruszania si, takie jak szpitale, przedszkola, obki, domy dla osb starszych,
- ZL III uytecznoci publicznej nie zakwalifikowane do ZL I i ZL II,
- ZL IV mieszkalne,
- ZL V zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.
Wymagania klasy odpornoci poarowej OP odnoszce si do budynkw charakteryzowanych przez kategorie ZLi zale od ich wysokoci i przedstawiono je w tabl. 2.
Tab. 2. Wymagania klasy odpornoci poarowej (OP) budynkw charakteryzowanych
przez kategorie ZL, wedug [15]
Kategoria
zagroenia
ludzi
ZL I
ZL II
ZL III
ZL IV
ZL V

Budynki mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i uytecznoci publicznej


niskie o liczbie kondygnacji
rednio- wysokie wysokowysokie
ciowe
1
2
3
4
B
B
B
B
B
B
A
B
B
B
B
B
B
A
C
C
C
C
B
B
A
D
D
D
D
C
B
B
C
C
C
C
B
B
A

10
Wymagania klasy odpornoci poarowej OP budynkw produkcyjnych oraz magazynowych przedstawiono w tabl. 3. Naley zwrci uwag, e w tym przypadku przyporzdkowanie klasy odpornoci ogniowe OP zaley od maksymalnej gstoci obcienia
strefy poarowej, czyli rodzaju, iloci i rozmieszczenia potencjalnego paliwa.
Ustalenia odnoszce si do budynkw inwentarskich IN maj odmienny charakter.
Tab. 3. Wymagania klasy odpornoci poarowej (OP) budynkw produkcyjnych i magazynowych, wedug [15]
Obcienie
Budynki produkcyjne i magazynowe
ogniowe,
jednokonniskie
redniowysokie
MJ/m2
dygnacyjne
wysokie
do 500
E
D
C
B
500-1000
D
D
C
B
1000-2000
C
C
C
B
2000-4000
B
B
B
*
pow. 4000
A
A
A
*
* nie mog wystpowa takie budynki

wysokociowe
B
B
B
*
*

1.3. Podstawy projektowania konstrukcji


Bezpieczestwo poarowe stanowi jedn z kluczowych kwestii w projektowaniu
wspczesnych konstrukcji budowlanych. Pojcie to okrela rodki zapobiegawcze, majce na celu zminimalizowanie prawdopodobiestwa i wpywu poaru, ktry moe powodowa obraenia i by przyczyn mierci lub/i strat materialnych. Projektowanie ze
wzgldu na bezpieczestwo poarowe ma oglnie na celu ochron ycia ludzi, wczajc w to osoby przebywajce w budynku i straakw, oraz zminimalizowanie zakce
w dziaalnoci przedsibiorstw, uszkodze budynku i mienia znajdujcego si wewntrz oraz jego otoczenia. Dlatego zgodnie z PN-EN 1990 [7] w ocenie stanu granicznego nonoci, analizujc kryteria zwizane z katastrof lub zniszczeniem , naley
zapewni konstrukcji wytrzymao nie tylko na oddziaywania od ciaru wasnego,
obcie klimatycznych, technologicznych itp., ale take poaru.
Wedug PN-EN 1990 [7] obliczenia termiczno-statyczno-wytrzymaociowe odpornoci ogniowej konstrukcji naley przeprowadza na podstawie scenariuszy poarowych,
uwzgldniajc modele zmian temperatury wewntrz strefy poarowej. Naley sprawdzi zachowanie si konstrukcji, jej podzespow lub elementw w warunkach poaru,
przyjmujc nierwnomierny lub rwnomierny rozkad temperatury w przekrojach lub na

11
ich dugoci. Mona analizowa wytenie elementw wydzielonych z konstrukcji lub
te bada ich wspdziaanie w warunkach oddziaywania poaru.

Oddziaywanie temperatury w czasie poaru na konstrukcje jest traktowane w PNEN 1990 [7] jako wyjtkowa sytuacja projektowa. Oznacza to, e w ustaleniu wyjtkowej kombinacji oddziaywa w trakcie poaru rozpatruje si te oddziaywania, ktre
s uwzgldniane w kombinacjach podstawowych i to tylko takie, ktre s moliwe do
zaistnienia w trakcie poaru. Nie uwzgldnia si cznego wystpowania w wyjtkowej
kombinacji poarowej innego oddziaywania o charakterze wyjtkowym, oprcz oddziaywa zwizanych z zaistnieniem poaru. W stanie granicznym nonoci, obliczeniowe
efekty oddziaywa Ed w konstrukcji w trakcie poaru wyznacza si ze wzoru

Ed Gk , j "" Pk "" Ad "" ( 1 lub 2 )Qk ,1 "" 0,i Qk ,i ,


j 1

i 1

(1)

gdzie:

Gk , j charakterystyczne oddziaywanie stae j ,


Pk charakterystyczne oddziaywanie sprajce,
Ad charakterystyczne oddziaywanie wyjtkowe (poarowe),
Qk ,i charakterystyczne oddziaywanie zmienne i ,

1,1 , 1, 2 wspczynnik do okrelenia wartoci kombinacji obcie zmiennych


odpowiednio czstych (1) i prawie staych (2),
"" oznacza naley uwzgldni w kombinacji z,

oznacza czny efekt oddziaywa.


Parametry wspczynnikw i oddziaywa charakterystycznych we wzorze (1) podano w PN-EN 1990 [7] oraz PN-EN 1991 [8].
1.4. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru wedug PN-EN 1991-1-2
W PN-EN 1991-1-2 [8] podano oglne zasady ustalania oddziaywa w warunkach
poaru. Projektowanie konstrukcji na warunki poarowe obejmuje nastpujce etapy:

wybr waciwych scenariuszy poarowych,

ustalenie odpowiadajcych im poarw obliczeniowych,

obliczenia przebiegu temperatury w elementach konstrukcyjnych,

obliczenia mechanicznego zachowania si konstrukcji poddanej oddziaywaniu termicznemu podczas poaru.

12
Scenariusz poarowy powinien uwzgldnia zachowanie si caej konstrukcji, jej
podzespou lub elementu w warunkach poaru, a take uwzgldnia model zmiany
temperatury wewntrz obiektu. Dlatego w jego identyfikacji naley bra pod uwag
czynniki wpywajce na przebieg poaru, jak na przykad rodzaj materiaw wypeniajcych, izolujcych czy te wyposaenia obiektu.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-2 [8] w praktycznych obliczeniach naley analizowa modele, odnoszce si do jednej strefy poarowej (jednego pomieszczenia wydzielonego
ogniowo). Na rys. 4 przedstawiono przykad scenariuszy poarowych magazynowanego budynku parterowego. W tej picionawowej hali zastosowano 2 ciany przeciwpoarowe, wydzielajc w ten sposb 3 strefy poarowe (rys. 4a). W analizowanym przypadku naley rozpatrze 3 scenariusze wystpienia poaru: w strefie 1 (rys. 4b), w strefie 2
(rys. 4c) oraz w strefie 3 (rys. 4d).

Rys. 4. Scenariusze poarowe hali picionawowej z 3 strefami poarowymi [17]


Stosowane w analizie modele poarw obliczeniowych zale od przyjtych scenariuszy poarowych (od moliwoci rozgorzenia poaru). Stosuje si modele:

13
poaru lokalnego, gdy rozgorzenie jest mao prawdopodobne, w ktrych przyjmuje si
nierwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metod obliczania oddziaywa
termicznych poaru lokalnego podano w Zaczniku C),
poaru strefowego, w ktrym przyjmowany jest rwnomierny rozkad temperatury w
funkcji czasu (metod obliczania temperatury gazu podano w Zaczniku A i B - odpowiednio dla elementw wewntrznych i zewntrznych strefy poarowej,
zaawansowane modele poaru, w ktrych uwzgldniane s fizyczne waciwoci gazu, a take wymiana masy i energii podczas procesu spalania (metody obliczania oddziaywa termicznych w jednostrefowych scenariuszach poaru, poarze dwustrefowym i w modelach numerycznych, uwzgldniajcych przebieg zjawisk w czasoprzestrzeni, opisano w Zaczniku D, metod za okrelenia wartoci obliczeniowej gstoci obcienia ogniowego i szybkoci wydzielania ciepa podano w Zaczniku E).
Zacznik F dotyczy okrelania rwnowanego czasu oddziaywania poaru. Zacznik G omawia zasady przyjmowania wspczynnikw konfiguracji.
W analizie konstrukcji oddziaywanie termiczne okrela strumie ciepa netto na powierzchnie elementu, bdcy sum strumieni konwekcyjnego i radiacyjnego. Temperatur gazu przy spalaniu przyjmuje si na podstawie: nominalnych krzywych temperatura - czas lub parametrycznych krzywych temperatura - czas. W przypadku krzywych
nominalnych rozrnia si krzyw standardow temperatura - czas (przyjto, e temperatura jest funkcj niemalejc czasu jak dla poaru rozwinitego), krzyw poaru
zewntrznego oraz krzyw wglowodorow (rys. 5).

Rys. 5. Krzywe poaru rzeczywistego, standardowego, wglowodorowego i zewntrznego

14
Nominalne krzywe zalenoci temperatura gazw spalinowych temperatura - czas

g t fi , zdefiniowano w nastpujcy sposb:


poar standardowy (poar standardowy wedug ISO 834-1995)

g 20 345 log10 e(8t 1) ,

(2)

poar zewntrzny (poar mniej gwatowny od w/w, zwizany z wydostawaniem si


ognia na zewntrz budynku i oddziaujcy na elewacje budynkw)

g 660(1 0,687e0,32t 0,313e3,8t ) 20 ,

(3)

poar wglowodorowy paliw (w zbiornikach paliw, wieach wiertniczych paliw itp.; poar przebiegajcy z reguy zwiksza intensywnoci)

g 1080(1 0,325e0,167t 0,675e2,5t ) 20 ,

(4)

gdzie:

g temperatura gazw w strefie poarowej [oC],


t czas [min].
Z analizy rys. 5 oraz (2)(4) wynika, e temperatura gazw spalinowych g jest jedynie funkcj czasu i ronie monotonicznie (nie ma fazy stygnicia).
1.5. Metody projektowania konstrukcji na warunki poarowe wedug Eurokodw
Inynieria poarowa konstrukcji i elementw konstrukcyjnych jest dyscyplin, ktra dotyczy analizy ich zachowania si w warunkach poaru. Zgodnie z postanowieniami Euroko-

dw budynki na warunki poarowe mona projektowa za pomoc metody tradycyjnej


lub metody opartej na waciwociach (wwczas zastosowanie maj zasady inynierii
poarowej elementw konstrukcyjnych).
Procedura projektowania sposobem tradycyjnym jest oparta na analizie oddziaywa
termicznych wywoanych poarem standardowym [8], opisanym gstoci strumienia
ciepa dziaajcego na elementy konstrukcji. W procedurze obliczeniowej opartej na
waciwociach uwzgldnia si cechy uytkowe pomieszcze i analizuje si oddziaywania termiczne konstrukcji na podstawie przesanek o podou fizycznym. W projektowaniu mona analizowa zachowanie si w poarze: elementu, podzespou konstrukcji lub caego ustroju nonego budynku - posugujc si danymi tabelarycznymi lub
prostymi, albo zaawansowanymi modelami obliczeniowymi. W przypadku izolowanych
elementw lub czci konstrukcji wykorzystuje si gwnie dane tabelaryczne i proste

15
modele obliczeniowe. Natomiast zaawansowane modele obliczeniowe s stosowane w
analizach oceny bezpieczestwa poarowego caych konstrukcji.
Najczciej metod tradycyjn oceny bezpieczestwa poarowego wykorzystuje si
w celu spenienia standardowych wymaga dotyczcych ognioodpornoci, okrelonych
w przepisach przeciwpoarowych. Stosuje si j zwykle w projektowaniu stosunkowo
prostych budynkw i potrzebny poziom bezpieczestwa jest relatywnie atwy do osignicia i wdroenia. Zadaniem projektanta jest taki dobr rodkw ochrony przeciwpoarowej, w szczeglnoci paramentw izolacji termicznej chronicej konstrukcj przed
dziaaniem ognia, by uzyska zadawalajc (wysz od wymaganej) warto jej ognioodpornoci. Metoda tradycyjna ogranicza si wic do prostego wyboru rodkw ognioizolujcych (posikujc si jedynie dostpnymi ofertami materiaw w tym zakresie).
Wwczas nie przeprowadza si adnej dodatkowej analizy obliczeniowej oceniajcej
zachowanie si elementu w poarze. W tym przypadku producent wyrobu ogniochronnego niejako gwarantuje, e zastosowanie danego typu izolacji (o odpowiednich parametrach np. gruboci) umoliwia uzyskanie danej ognioodpornoci. Rezultat takiego
projektowania nie zawsze jednak mona uzna za wiarygodny, gdy nie uwzgldnia si
np. swobody odksztace termicznych - stopnia skrpowania elementu konstrukcyjnego. Ponadto w wielu przypadkach taki sposb projektowania moe by zbyt zachowawczy, poniewa w celu zapewnienia wymaganej ognioodpornoci budowli wymaga
on zastosowania istotnej (w wielu przypadkach kosztochonnej) biernej ochrony przeciwpoarowej. Dlatego zblion do obiektywnej ocen ognioodpornoci budowli mona
uzyska na podstawie jej odrbnej analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej (wg
metody opartej na waciwociach).
W ostatnich latach, dla poszczeglnych typw konstrukcji (betonowych, stalowych,
zespolonych stalowo-betonowych, murowych, drewnianych i aluminiowych) opracowano ujednolicone zasady projektowania na wypadek wystpienia poaru. S to wydzielone czci odpowiednich Eurokodw: oddziaywa [8] oraz konstrukcyjnych [9][14], w
ktrych podano zasady prowadzenia analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej
budowli (wedug metody opartej na waciwociach). Umoliwia ona ocen wymaganej
ognioodpornoci konstrukcji, w celu uniknicia rozprzestrzeniania si poaru i/lub w celu zapobiegania przedwczesnemu zniszczeniu konstrukcji. W przypadku budynkw ich
gwn konstrukcj mona zaprojektowa tak, aby zachowaa stateczno w warunkach poaru na tyle dugo, by osoby przebywajce w budynku mogy si ewakuowa.
Ta metoda uwzgldnia intensywno oddziaywania poaru przez odpowiednie osza-

16
cowanie rzeczywistych obcie ogniowych i parametrw rozwoju poaru, ktre mona
obliczy w oparciu o funkcj i sposb uytkowania budynku [8]. Umoliwia ona elastyczno w wyborze rozwiza technicznych w celu spenienia wymaga ognioodpornoci budowli, ale zazwyczaj wymaga uycia zaawansowanych narzdzi projektowych.
Ponadto projektanci stosujcy te zaawansowane modele obliczeniowe musz by odpowiednio wyszkoleni w zakresie ich zastosowania i ogranicze. Inynieria bezpieczestwa poarowego umoliwia wysoce efektywne projektowanie z niewielk rezerw
nonoci. Dlatego w tym przypadku wymagane s wysokie kwalifikacje projektanta
(gwarantujce, e w opracowaniu projektu zastosowano w analizie odpowiednie modele).Ponadto w niektrych krajach Unii Europejskiej przepisy przeciwpoarowe daj,
aby projekt z uwagi na warunki poarowe by weryfikowany przez osob trzeci.
Waciwoci poarowe konstrukcji lub jej elementu s okrelane przez wykonanie w
przypadku badanego obliczeniowego scenariusza poaru, 3 kolejnych krokw analityczno-obliczeniowych konstrukcji:

analiza poaru (ustalenie oddziaywa termicznych - model poaru),

analiza termiczna (okrelenie szybkoci ogrzewania i temperatur elementw konstrukcyjnych - model termiczny),

analiza konstrukcyjna (obliczania odpowiedzi mechanicznej elementw konstrukcyjnych - model konstrukcyjny).


Stosowane metody projektowe do oceny waciwoci poarowych konstrukcji obej-

muj zakres: od prostych oblicze wykonywanych rcznie, do korzystania z zaawansowanych programw komputerowych. Zoono takiego projektu zaley od zaoe i
metod przyjtych do przewidywania kadego z w/w 3 etapw projektowania.
Na podstawie uzyskanych pl temperatury w elementach nonych i kombinacji oddziaywa w warunkach poaru mona oceni zachowanie konstrukcji (rys. 6) za pomoc jednej z 3 moliwych metod:

analiza elementu - model 1D, w ktrej kady element nony (np. prt) jest oceniony
jako cakowicie oddzielony od innych czci konstrukcji budynku (warunki poczenia z innymi elementami zastpuje si odpowiednimi warunkami brzegowymi),

analiza czci konstrukcji - model 2D, w ktrej fragment konstrukcji (np. rama) jest
uwzgldniony w ocenie (przez zastosowanie odpowiednich warunkw brzegowych,
tak aby odzwierciedli jej powizania z innymi czciami konstrukcji),

globalna analiza konstrukcji - model 3D, w ktrej ocenia si ca konstrukcj budynku (rys. 7).

17
Stosunkowo prosta i atwa w zastosowaniu jest analiza elementu (model 1D),
zwaszcza z uproszczonymi metodami obliczeniowymi. Analiza caej konstrukcji (model
3D) lub jej podzespow (model 2D) uwzgldnia cznie co najmniej kilka elementw
konstrukcyjnych, tak aby bezporednio uwzgldni wpyw interakcji midzy nimi. W takich analizach mona dokadnie uwzgldni przeniesienie obcienia z podgrzanych
(osabionych) czci wewntrz strefy poarowej, na bardziej wytrzymae czci chodne
poza stref poarow. Z tego wzgldu analiza globalna umoliwia znacznie lepsze zrozumienie oglnego zachowania konstrukcji w warunkach poaru. Przykad trjwymiarowej, analizy globalnej hali o konstrukcji stalowej pokazano na rys. 7.

Rys. 6. Metody projektowe do okrelania odpowiedzi mechanicznej konstrukcji w warunkach poaru [17]

Rys. 7. Przykad trjwymiarowej analizy globalnej (model 3D) hali stalowej [17]

18
W podsumowaniu naley stwierdzi, e zgodnie z Eurokodami projekt uwzgldniajcy warunki poarowe budynku mona wykona za pomoc:
Prostej metody opartej na podstawie danych tabelarycznych np. zamieszczonych w
PN-EN 1994-1-2 [11], ktr stosuje si jedynie w przypadku zespolonych konstrukcji
stalowo-betonowych. Tabele w [11] podano dla pyt, belek i supw, przy zaoeniu
pewnego czasu ognioodpornoci, ogrzewania wedug krzywej poaru nominalnego
oraz okrelonego poziomu obcienia. Wyznaczono je za pomoc modeli numerycznych i bada dowiadczalnych. Te tabele s proste i bezpieczne w zastosowaniu.
Obejmuj jednak one tylko ograniczony zakres rodzajw konstrukcji i ksztatownikw.
Prostych metod obliczeniowych, ktre mona podzieli na dwie grupy. Pierwsza to
metoda temperatury krytycznej. Jest ona powszechnie stosowana w analizie stalowych elementw konstrukcyjnych. W drugiej stosuje si proste modele mechaniczne i
przeprowadza si weryfikacj nonoci konstrukcji. Te metody opracowano w celu
analizy bezpieczestwa poarowego typowych elementw konstrukcyjnych (np. pyt,
belek i supw) zarwno stalowych, jak i zespolonych.
Zaawansowane modele obliczeniowe, ktre maj zastosowanie w przypadku wszystkich rodzajw konstrukcji i umoliwiaj ich realistyczn analiz termiczno-statycznowytrzymaociow. Wyniki tej analizy s zazwyczaj uzyskiwane w postaci odksztace
konstrukcji podczas caego okresu poaru. Zaawansowane modele obliczeniowe
przeprowadza si MES i korzysta z programw komputerowych.
2. Zabezpieczenia ognioochronne konstrukcji stalowych
2.1. Waciwoci mechaniczne stali wglowych w podwyszonej temperaturze
W ocenie odpornoci ogniowej konstrukcji bada si jej stan graniczny nonoci ogniowej R, ktry polega na zniszczeniu materiau lub przekroczeniu dopuszczalnych
wartoci odksztace [7]. Najwaniejszym elementem tej analizy jest wic okrelenie
punktu granicznego, ktrego nie mog przekroczy elementy konstrukcji, gdy ich nastpstwem s nieodwracalne dla budowli konsekwencje dotyczce bezpieczestwa.
Stal jest materiaem konstrukcyjnym, ktrego waciwoci ulegaj bardzo duym
zmianom w warunkach oddziaywania poaru. Niezabezpieczone ognioochronnie
ksztatowniki stalowe ju po 1015 minutach nagrzewania w warunkach poaru standardowego [8] osigaj temperatur okoo 700oC. W tej temperaturze nastpuje spadek wytrzymaoci stali do poziomu okoo 23% jej wytrzymaoci w temperaturze nor-

19
malnej (a take nastpuje zmniejszenie moduu sprystoci podunej o 83% w stosunku do tego parametru w temperaturze normalnej) co w konsekwencji prowadzi do
wyczerpania nonoci elementw konstrukcyjnych. Zmian waciwoci mechanicznych stali w podwyszonych temperaturach pokazano na rys. 8.

Rys. 8. Zmiana waciwoci mechanicznych stali w podwyszonych temperaturach


Analizuj rys. 8 naley zwrci uwag, e granica plastycznoci stali w temperaturze
400oC zmniejsza si o okoo 33%. Wwczas nono elementu stalowego pod obcieniem normowym zostaje cakowicie wyczerpana. Natomiast w tej temperaturze
wspczynnik sprystoci podunej zmniejsza si o okoo 20%, powodujc spadek
sztywnoci EI elementw zginanych i ciskanych, co prowadzi do wzrostu ich ugi
lub spadku nonoci krytycznej niestatecznoci oglnej i miejscowej.
W zalenoci od iloci i rodzaju palcych si materiaw w pomieszczeniu oraz intensywnoci odpywu spalin i waciwoci termoizolacyjnych przegrd, temperatura
spalin podczas poaru w obiekcie moe wynosi od 800 do 1600 oC. Czas nagrzewania
si nieosonitych elementw stalowych do temperatury krytycznej ( a, cr 500 800o C ),
w ktrej trac one prawie cakowicie swoj nono (gdy obcienie konstrukcji jest
rwne normatywnemu) wynosi od kilku do kilkunastu minut.
Popraw bezpieczestwa poarowego obiektw o stalowej konstrukcji nonej otrzymuje si przez dziaania prewencyjne, jak i zastosowanie rodkw ochrony czynnej
(urzdze monitorujcych i alarmowych oraz instalacji ganiczych), a przede wszystkim
rodkw ochrony biernej (odpowiednich rozwiza konstrukcyjnych) ktre ograniczaj
skutki oddziaywania termicznego wystpujcego w trakcie poaru lub/i ograniczajcego jego rozpowszechnianie oraz zasig.

20
2.2. Zachowanie si elementw stalowych bez izolacji termicznej w warunkach
poaru
Szybko nagrzewania si elementu stalowego zaley gwnie od jego stosunku pola powierzchni nieosonitej Am [m 2 ] do objtoci V [m3 ] na jednostk dugoci (rys.
9). Wielko Am / V [m -1] nazywa si wskanikiem ekspozycji przekroju (lub wskanikiem masywnoci przekroju) i jest parametrem miary szybkoci nagrzewania si stalowego elementu nieosonitego.

Rys. 9. Przykady wskanika ekspozycji nieosonitych elementw stalowych

Rys. 10. Temperatury nieosonitych elementw stalowych po 15 i 30 minutach oddziaywania poaru standardowego, w funkcji ich wskanikw ekspozycji ksh ( Am / V ) [m-1] [17]

21

Na rys. 10 pokazano wykresy temperatury nieosonitych elementw stalowych po


15 i 30 minutach oddziaywania poaru standardowego ISO [4] w funkcji wskanika
ekspozycji ksh ( Am / V ) [17]. Z analizy tych wykresw wynika, e wikszy wskanik ekspozycji przekroju prowadzi do szybszego nagrzewania si elementu stalowego. Na
przykad po 15 minutach poddawania oddziaywaniu poaru, temperatura nieosonitego elementu stalowego o wskaniku ekspozycji Am / V 200 m-1 wzrasta do okoo
680oC, podczas, gdy temperatura elementu nieosonitego o wskaniku ekspozycji

Am / V 100 m -1 osiga tylko 565oC. Ta rnica wynika z faktu, e wysoka warto


wskanika ekspozycji przekroju oznacza du powierzchni nieosonit w odniesieniu
do jej objtoci i ten element otrzymuje wicej ciepa ni element o niskim wskaniku i
maej powierzchni nieosonitej.
Nagrzewanie niezabezpieczonych elementw stalowych mona wyznaczy za pomoc prostej metody analitycznej podanej w PN-EN1993-1-2 [10], w ktrej wzrost temperatury zaley od oddziaywa termicznych (wyraonych w postaci strumieni ciepa
netto), waciwoci termicznych stali oraz wskanika ekspozycji Am / V . Ocen wzrostu
temperatury w nieosonitych elementach stalowych przedstawiono m.in. w [5].
2.3. Zachowanie si elementw stalowych izolowanych termicznie w warunkach
poaru
W odrnieniu od elbetowych i drewnianych, konstrukcje stalowe stosunkowo
szybko osigaj w warunkach poaru wysokie wartoci temperatury w caym przekroju.
Na przykad temperatura nieizolowanego dwuteownika IPE 300, osiga po 15 minutach
okoo 670oC. Mona jednoznacznie stwierdzi, e poza nielicznymi wyjtkami elementy
konstrukcji stalowych maj bardzo ma nono ogniow R. Dlatego w projektowaniu
kadej konstrukcji stalowej, dla ktrej jest wymagana choby najmniejsza nono ogniowa R, naley zastosowa rodki, ktre spowoduj ograniczenie ryzyka wystpienia
zagroenia, tzn. uy odpowiednie zabezpieczenia przeciwpoarowe, ktre zagwarantuj waciw wytrzymao obiektu w warunkach poaru.
W przewaajcej wikszoci przypadkw zachodzi konieczno wyduenia czasu
dochodzenia konstrukcji do temperatury krytycznej, czyli zwikszenia odpornoci ogniowej przez stosowanie oson ognioizolacyjnych (biernej ochrony przeciwpoarowej).
W przypadku elementu osonitego wskanik masywnoci przekroju przyjmuje si jako

22
parametr Ap / V [m-1] . Jest to iloraz powierzchni Ap [m2 ] mierzonej po wewntrznym
obwodzie izolacji ogniochronnej na jednostk dugoci do objtoci elementu stalowego V [m3 ] na jednostk dugoci. Na rys. 11 podano zalenoci suce do obliczania
wskanikw masywnoci przekrojw elementw stalowych zabezpieczonych ogniowo.

Rys. 11. Przykady wskanikw ekspozycji osonitych elementw stalowych


Materiay ognioizolacyjne mog mie form ukadw konturowych (o obrysie ksztatownika stalowego rys. 11a, c), skrzynkowych (obudowujcych ksztatownik stalowy
w postaci skrzynki rys. 11b, d) lub powierzchniowych (ciany lub sufity izolujce
grupowo ksztatowniki stalowe). Realizuje si je w postaci powok natryskowych z: wkien mineralnych, wermikulitu i cementu, perlitu, wermikulitu (lub perlitu) i cementu, wermikulitu (lub perlitu) i gipsu, wermikulitu (lub perlitu) i cementu, oraz pyt z: wkna
krzemianowego, wkna krzemianu wapnia, cementu wknistego, gipsu, prasowanych
wkien krzemianowych i weny mineralnej. Charakterystyk termiczn materiaw
ogniochronnych na og wyznacza si na podstawie bada ogniowych prowadzanych
w warunkach poaru standardowego [4]. Te wartoci rednie pochodz z bada ogniowych przeprowadzanych przez producentw tych materiaw.
Zgodnie z Eurokodami do oceny ognioodpornoci konstrukcji stalowych mona stosowa metod temperatury krytycznej. Oblicza si j wg PN-EN1993 [10] uwzgldniajc wytenie elementu stalowego od przyoonych oddziaywa w warunkach temperatury normalnej i utraty wytrzymaoci stali w podwyszonej temperaturze. Temperatura krytyczna stalowego elementu konstrukcyjnego a, cr , (przy danym poziomie jego obcienia i poddanemu rwnomiernemu rozkadowi oddziaywania temperatury), jest to
temperatura przy ktrej przyjmuje si, e ulega on zniszczeniu. Ognioodporno ele-

23
mentu stalowego (w ktrym nie wystpuje lokalna utrata statecznoci cianki przekroju)
jest zapewniona po czasie t , jeeli temperatura stali a,t nie przekracza jej temperatury
krytycznej a, cr . Temperatura krytyczna elementw stalowych o przekrojach klasy 1, 2
oraz 3 na og wynosi a, cr 500 800o C . W odniesieniu do ksztatownikw stalowych o
przekrojach

klasy

naley

stosowa

zachowawcz

temperatur

krytyczn

a, cr 350 o C . Ocen ognioodpornoci stalowych elementw konstrukcyjnych metod


temperatury krytycznej przedstawiono w pkt. 3.3.
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano te prost metod obliczeniow oceny nagrzewania
si stalowych elementw izolowanych za pomoc materiaw biernej ochrony przeciwpoarowej. W takich przypadkach wzrost temperatury zaley od wskanika masywnoci przekroju stalowego elementu izolowanego Ap / V i charakterystyk waciwoci materiau izolacyjnych. W sytuacjach projektowych, znajomo temperatury krytycznej

a, cr , wskanika masywnoci przekroju Ap / V oraz wymaganego czasu ognioodpornoci umoliwia okrelenie gruboci warstwy ognioochronnej (powoki nakadanej natryskowo, pyty ochronnej, powoki przeciwogniowej). Naley stosowa wycznie wyroby
ogniochronne zbadane i ocenione w ramach standardowych bada ogniowych, przeprowadzonych wg zalece normy europejskiej EN 13881. Przykad wykresu dotyczcego zabezpieczenia przeciwogniowego pytami pokazano na rys. 12 [7].

Rys. 12. Przykadowy wykres dotyczcy zabezpieczenia przeciwogniowego pytami [17]

24
Wymagan grubo warstwy ochronnej elementu stalowego mona zwykle okreli na
podstawie danych publikowanych przez producentw tych wyrobw (w formie tabel lub
wykresw). Najczciej dane te odnosz grubo warstwy materiau ogniochronnego
do wskanika masywnoci przekroju elementu stalowego Ap / V , temperatury krytycznej a, cr i wymaganego czasu ognioodpornoci.

2.4. Sposoby zabezpieczenia ogniochronnego konstrukcji stalowych


W celu umoliwienia ewakuacji ludzi z budynku objtego poarem, ograniczenia
skutkw dziaania ognia w stosunku do wyposaenia obiektu i ograniczenia zakresu
zniszczenia konstrukcji, stosuje si izolacje ognioochronne elementw konstrukcyjnych
lub ich chodzenie (automatycznymi spryskiwaczami) w poczeniu z instalacj wykrywaczy poaru (montaem czujnikw i alarmw umoliwiajcych wykrycie ognia lub dymu i stumienie poaru w jego najwczeniejszej fazie zaponu), ekranw i klap dymowych.
Chodzenie polega na ograniczeniu efektu dziaania wysokiej temperatury poaru za
pomoc spryskiwania wod stalowej konstrukcji nonej. To rozwizanie wymaga odpowiednich rurowych instalacji wodnych oraz pomp. Std jest rzadko stosowane.
W celu spowolnienia tempa nagrzewania si konstrukcji stalowej, a co za tym idzie
zapewnienia wymaganej ognioodpornoci, stosuje si biern ochron przeciwpoarow. Mona w tym celu wykorzysta kilka dostpnych systemw. Izolowanie ognioochronne elementw stalowej konstrukcji nonej polega na:
oddzieleniu jej od stref naraonych na poar, lub /i
zabezpieczeniu pojedynczych elementw.
Do pierwszej grupy naley zaliczy zabezpieczenia powierzchniowe (grupowe) poziome (np. sufity podwieszone) lub pionowe (np. ciany oddzielajce rys. 13, 17), a
take sytuowanie elementw nonych poza obrysem budynku (rys. 14).
Przykad budynku z zewntrzn stalow konstrukcj non niezabezpieczon przeciwogniowo pokazano na rys. 14. W niektrych przypadkach gwne elementy konstrukcji nonej budynku (supy, belki, stenia) mona umieci poza zewntrzn przegrod budynku. Pozwala to unikn potrzeby zapewnienia jej ochrony przeciwpoarowej, gdy wymagania ognioochronnoci zewntrznej stalowej konstrukcji nonej s
znaczco mniejsze ni w przypadku wewntrznego ustroju nonego. Jest ona naraona wycznie na dziaanie pomieni wydostajcych si z otworw oraz poncych ele-

25
mentw budynku, i jej temperatura jest nisza w porwnaniu z temperatur konstrukcji
wewntrz strefy poarowej. Do dodatkowego obnienia temperatury konstrukcji przyczynia si te jej kontakt z powietrzem otoczenia.

Rys. 13. Przykad usytuowania cian przeciwpoarowych w stosunku do stalowych ram


w parterowym budynku halowym [17]

Rys. 14. Przykad budynku z zewntrzn stalow konstrukcj non niezabezpieczon


przeciwogniowo [17]

26
W drugiej grupie rodkw ogniochronnych stalowe konstrukcje none mona wyrni izolacje pasywne termicznie (masy natryskowe i okadziny pytowe, a take zabezpieczenia hybrydowe polegajce na poczeniu okadzin pytowych i mas natryskowych) oraz izolacje aktywne termicznie (powoki pczniejce i powoki absorpcyjne). Ich
sposb dziaania jest bardzo rny np. charakteryzuje je may wspczynnik przenikania ciepa; maj du wilgotno; zmieniaj swe rozmiary pod wpywem wzrostu temperatury, co wpywa korzystnie na zmian wskanika masywnoci przekroju (np. pcznienie powoki); cechuje je dua pojemno cieplna.
Rne s rodzaje i efektywnoci dziaania powok (otulin) ognioochronnych, sposoby
ich zamocowania na elemencie oraz skutecznoci, ale za kadym razem ich zadaniem
jest minimalizacja przyrostu temperatury chronionego elementu. Bardzo wanymi parametrami powok ochronnych jest ich wspczynnik przejmowania ciepa, ciepo waciwe i przewodno ciepln. To dziki nim stal nabiera cech odpornoci ogniowej i
moe by bezpiecznie stosowana jako materia konstrukcyjny w budownictwie.
2.5. Systemy zabezpiecze ogniochronnych konstrukcji stalowych
Do biernej ochrony przeciwpoarowej konstrukcji stalowych stosuje si materiay
termicznie pasywne i reaktywne. Materiay zabezpieczajce pasywne termicznie (niereaktywne) poddane dziaaniu ognia nie zmieniaj swoich waciwoci. Do najpopularniejszych materiaw niereaktywnych nale powoki natryskowe i pyty. Natomiast materiay zabezpieczajce reaktywne termicznie charakteryzuje zmiana waciwoci w
wyniku poddania dziaaniu wysokiej temperatury w trakcie poaru. Najbardziej znanym
przykadem tego typu zabezpiecze s przeciwogniowe powoki pczniejce.
2.6. rodki pasywne termicznie
Nakadane natryskowo powoki przeciwpoarowe (s jedn z najpowszechniejszych
technologii zabezpieczenia) stosuje si jako wyroby o warstwie grubej lub warstwie
cienkiej.
W przypadku powok grubowarstwowych rozpylany wyrb ma konsystencj wknist bd gstej pasty i jest natryskiwany bezporednio na stalow konstrukcj (rys. 15).
W ich skad wchodz najczciej wkna mineralne, wermikulit, uel lub gips oraz
substancja wica (spoiwo). W zalenoci od jej rodzaju wyrnia si powoki natryskowe na bazie spoiwa:

27
cementowego z wypeniaczami w postaci granulowanej weny skalnej, kruszywa oraz
dodatkw,
cementowego z wypeniaczem w postaci kruszywa wermikulitowego oraz dodatkw,
cementowego i gipsowego z wypeniaczem w postaci wkien mineralnych (bez
azbestu i wermikulitu) oraz dodatkw,
spoiwa gipsowego z wypeniaczami w postaci granulowanej weny skalnej lub weny
mineralnej i kruszywa perlitowego oraz dodatkw.

Rys. 15. Natryskowe nakadanie niereaktywnej powoki ognioochronnej na konstrukcj


stalow [17]
Masa ogniochronna musi charakteryzowa si moliwie nisk przewodnoci ciepln i stabilnoci w wysokiej temperaturze. Nakada si j na konstrukcj stalow w stanie pynnym, za pomoc specjalnych urzdze (agregatu natryskowego z transportem
pneumatycznym mieszanki). Czasem konieczne jest naoenie kilku warstw, co wydua czas schnicia. Ognioochronne masy natryskowe po stwardnieniu i wyschniciu
powinny mie gsto powyej 250 kg/m 3 , jednak niezbyt wysok (do 700 kg/m 3 ).
Przed naoeniem masy ognioochronnej powierzchnie elementw stalowych powinny
by zabezpieczone powokami antykorozyjnymi. Izolacje natryskowe stosuje si gownie jako konturowe tj. na caym obwodzie zabezpieczanego ksztatownika (rys. 11a, c),
lub w przypadku przekrojw prtw wielogaziowych w postaci zamknitych skrzynek.

28
Masy natryskowe s przygotowywane i nanoszone wedug technologii:
suchej przygotowana fabrycznie sucha mieszanka, jest transportowana pneumatycznie i mieszana z wod lub ciekym spoiwem u wylotu kocwki agregatu natryskowego, lub
mokrej przygotowana fabrycznie sucha mieszanka jest zarabiana wod, a jej nanoszenie na elementy stalowe odbywa si mechanicznie za pomoc agregatw pompowo-natryskowych w sposb zbliony do mechanicznych prac tynkarskich.
Izolacje ogniochronne z mas natryskowych stosowane s zwykle o gruboci
15 60 mm . W celu zapewnienia odpowiedniej przyczepnoci i trwaoci tych zabez-

piecze stosuje si odpowiednie podkady zapewniajce przyczepno natrysku do


powierzchni stali lub wykonuje si siatkowanie zabezpieczanych ksztatownikw. Technologia natryskowa wie si z zabrudzeniami i zamoczeniem otoczenia, co jest charakterystyczne w przypadku procesw mokrych. Natrysk ogniochronny w zalenoci od
gruboci wykonywany jest w jednej lub kilku warstwach, najczciej s to 2 lub 3 warstwy. Masy natryskowe pozwalaj zabezpieczy ogniochronnie elementy konstrukcji
stalowych w klasach R 15R 240.
Ogniochronne zabezpieczenia pytowe polegaj na obudowaniu (najczciej w
ksztacie skrzynek - rys. 11b, d) elementw konstrukcji stalowej za pomoc pyt (rys.
16).

Rys. 16. Przykady pytowych zabezpiecze ognioochronnych ksztatownikw stalowych: 1 - element termoizolacyjny, 2 - cznik, 3 - ksztatownik stalowy
Stosowane s pyty z wermikulitu, miki, weny mineralnej, pyty gipsowo-kartonowe,
rnego rodzaju pyty na spoiwie gipsowym, cementowym, cementowo-wapiennym ze

29
zbrojeniem rozproszonym najczciej z wkien szklanych oraz z rnego rodzaju wypeniaczami. W tym przypadku ograniczenie oddziaywania strumienia cieplnego wywoanego przez poar zapewnia zamknita obudowa oraz waciwoci termoizolacyjne
tych pyt. Pyty termoizolacyjne s dostpne w szerokim zakresie gruboci i umoliwiaj
uzyska ognioodporno w klasach R 30R 120.
Pyty s mocowane do konstrukcji stalowej mechanicznie (za pomoc rub, cznikw, tam i ksztatownikw stalowych lub przyklejane i unieruchomiane kokami). Nie
mona ich w atwy sposb przytwierdzi do elementw o zoonych ksztatach. Zazwyczaj, s one droszym rozwizaniem ni masy natryskowe lub powoki ognioochronne.
Ponadto czas montau pyt jest znacznie duszy w porwnaniu z czasem nakadania
powok ognioochronnych, co powoduje zwikszenie kosztu inwestycji i wpywa te na
wyduenie czasu realizacji obiektu.
Stropy pomieszcze administracyjno-socjalnych zabezpiecza si najczciej za pomoc sufitw podwieszanych. Wwczas w celu zabezpieczenia elementw poziomych
takich jak belki, podcigi, dwigary dachowe (penocienne lub kratowe) stosuje si
oddzielenie tych elementw stalowej konstrukcji nonej tzw. poziomymi zabezpieczeniami grupowymi. S to najczciej ogniochronne sufity podwieszone z pyt prasowanej
weny mineralnej, zbrojonych pyt gipsowo-kartonowych lub pyt na spoiwie gipsowym,
cementowym lub cementowo-wapiennym z rnego rodzaju wypeniaczami. Pytowe
zabezpieczenia ogniochronne czone s do elementw konstrukcji stalowej za pomoc klejenia lub pocze mechanicznych, albo przez poczenie klejenia oraz mocowania mechanicznego. S one docinane do odpowiednich wymiarw i czone ze sob
bezporednio na budowie, co w przypadku 2 lub 3 warstwowej obudowy przy stosowaniu wielu cznikw sprawia, i prace instalacyjne trwaj duej ni w przypadku stosowania mas natryskowych. Jednak wygld obudowanych elementw stalowych jest estetyczny i nie wymaga dodatkowego wykoczenia. Gsto pyt ze skalnej weny mineralnej wynosi okoo 150 kg/m 3 , a pyt gipsowo-kartonowych zbrojonych rozproszonym
wknem szklanym okoo 800 kg/m 3 .
Elementy pionowe, takie jak supy, mona zabezpiecza za pomoc m.in. przegrd
pionowych w postaci cian murowanych, betonowych lub lekkich cian warstwowych.
Stanowi one pionowe zabezpieczenie grupowe, ktre stosuje si w celu podziau np.
wielonawowej hali na strefy poarowe (patrz rys. 4, 13). Przykad rozwiza konstrukcyjnych cian przeciwpoarowych rwnolegych do portalowej ramy wielonawowej hali
o konstrukcji stalowej pokazano na rys. 17.

30

Rys. 17. Przykad rozwiza konstrukcyjnych cian przeciwpoarowych rwnolegych


do portalowej ramy wielonawowej hali o konstrukcji stalowej: a) zdwojenie
supw oraz cian przeciwpoarowych, b) zdwojenie supw ze cian przeciwpoarow poczon za pomoc topliwych cigw, c) ciana przeciwpoarowa umieszczona w osi supw [17]
2.7. rodki aktywne termicznie
Do najczciej stosowanych aktywnych termicznie zabezpiecze ogniochronnych
nale farby pczniejce. W przeciwiestwie do rodkw niereaktywnych, przeciwogniowe powoki aktywne reaguj na dziaanie wysokiej temperatury zmieniajc swoje
waciwoci, z pocztkowej postaci farby dekoracyjnej, na warstw termoizolacyjn.
Pod wpywem ciepa ich powoki pczniej, tworzc porowat piank ograniczajc
dopyw ciepa do stali (rys. 18, 19). Ognioochronne farby pczniejce s stosowane do
zabezpiecze konstrukcji stalowych, w ktrych wymagana jest klasa odpornoci ogniowej R 15R 60.
Pczniejce przeciwogniowe powoki ochronne przypominaj wygldem konwencjonalne farby. Skadaj si one z nastpujcych warstw (rys. 18a):
gruntujcej (o gruboci 40 100 m ; podkad antykorozyjny, ktry przystosowuje podoe do jak najlepszego jego poczenia z farb zasadnicz - przygotowuje podoe),
przeciwogniowej (o gruboci 300 4000 m ; zasadnicza powoka pczniejca, o waciwociach ogniochronnych) oraz

31
nawierzchniowej (o gruboci 40 120 m ; zwykle dostpnej w szerokiej gamie kolorw; dziki niej chroniony element nabiera walorw estetycznych; ponadto jej zadaniem jest ochrona powoki pczniejcej przed oddziaywaniem rodowiska w temperaturach normalnych).

Rys. 18. Zabezpieczenie ognioochronne far-

Rys. 19. Waciwoci termoizolacyjne oraz

b pczniejc (a) oraz widok elementu sta-

zachowanie si farby pczniejcej pod

lowego zabezpieczonego farb pczniejc

wpywem wysokiej temperatury [17]

podczas poaru (b)

Nanoszenie powok na konstrukcj stalow odbywa si rcznie (wakiem lub pdzlem) lub natryskowo. Na powierzchni oczyszczon w sposb przewidziany jak do
ochrony przed korozj nakada si pierwsz warstw gruntujc. Po jej wyschniciu
nakada si minimum 2 warstwy ochrony przeciwogniowej, o cznej gruboci warstw w
stanie zimnym 300 4000 m . Pod wpywem wysokiej temperatury powikszaj one
swoj objto wytwarzajc warstw porowatej pianki ograniczajcej dopyw ciepa do
stali. Warstwy te zmieniajc si w piank i osigajc grubo 3040 mm (rys. 118b)
izoluj powierzchni stali przed oddziaywaniem ognia (rys. 19). Dziki jej niskiej przewodnoci cieplnej oraz zmianie objtoci (podwysza si te wskanik masywnoci
przekroju elementu chronionego) spczniaa powoka ognioochronna pozwala na
osignicie odpornoci ogniowej konstrukcji stalowej. Farba nawierzchniowa suy do
zapewnienia szczelnoci powok ogniochronnych, zapobiegajc przenikaniu wilgoci

32
podczas eksploatacji obiektu. Zazwyczaj farby pczniejce nakada si przed montaem konstrukcji. Jedn z zalet tego typu ochrony przeciwpoarowej jest zachowanie
estetycznego wygldu konstrukcji stalowej.
2.8. Uwagi i wnioski kocowe
Przedstawione syntetycznie rodki zabezpiecze ogniochronnych konstrukcji stalowych maj swoj specyfik i zalecany zakres stosowania.
Masy natryskowe oraz okadziny pytowe, czyli pasywne rodki ogniochronne s preferowane w przypadku wymagania odpornoci ogniowej konstrukcji stalowej powyej
60 minut. Stosowane s one gwnie w obiektach przemysowych, magazynowych i
budynkach o konstrukcji szkieletowej. O skutecznoci takich ogniochronnych zabezpiecze w duym stopniu decyduje jako ich wykonawstwa. W przypadku mas natryskowych z uwagi na wygld izolacji, czsto maskuje si je dodatkowymi ekranami lub sufitami wykoczeniowymi.
Wykonanie izolacji z elementw pytowych zwykle wie si z stosunkowo dugim
okresem ich realizacji. Ponadto w tym przypadku wymagana jest szczeglna staranno przy wykonywaniu pocze tak, aby zagwarantowana bya trwao zabezpieczenia odpornoci ogniowej w zaoonym czasie eksploatacji obiektu.
Powoki pczniejce s obecnie szeroko stosowane na polskim rynku budowlanym.
Ich zalet jest estetyczny wygld i maa grubo powoki izolujcej (w porwnaniu np.
z masami natryskowymi). Naley jednak zwrci uwag, i prawidowe naoenie farb
na konstrukcj stalow jest trudne i pracochonne. Wymaga ono przede wszystkim duej starannoci, dowiadczenia i odpowiedniego sprztu. Dlatego prace te powinny by
wykonywane wycznie przez specjalistyczne i przeszkolone ekipy, pod cigym nadzorem osoby odpowiedzialnej za jako. Kontrola jakoci dotyczy wszystkich faz prac zabezpieczajcych. Dotyczy to szczeglnie oczyszczenia stali, przygotowania antykorozyjnego podoa oraz sprawdzania gruboci nakadanych powok zabezpieczajcych.
W

tym przypadku niezbdne jest cise przestrzeganie reimw termiczno-

wilgotnociowych podczas malowania, a take stosowanie przerw pomidzy nakadaniem kolejnych warstw zabezpieczajcych elementy stalowe. Nieprzestrzeganie tych
wymaga moe spowodowa przedwczesne odpadanie powoki lub/i jej nierwnomierne pcznienie w warunkach poaru, a w efekcie utrat ich waciwoci ogniochronnych.

33
3. Projektowanie konstrukcji stalowych z uwagi na warunki poarowe

3.1. Wprowadzenie
W projektowaniu konstrukcji stalowych w warunkach poaru stosuje si PN-EN
1993-1-2 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-2: Reguy oglne Obliczanie konstrukcji w warunkach poaru [10].
Na rys. 20 przedstawiono oglne zachowanie stalowego elementu konstrukcyjnego
pod wpywem poaru standardowego oraz wystpujcych oddziaywa. Gdy temperatura gazu g wzrasta, to temperatura elementu stalowego a,t zwiksza si, a jego nono R fi , d ,t maleje. Zgodnie z postanowieniami [9] konstrukcje stalowe naley projektowa w sposb, ktry pozwoli na zapewnienie jej nonoci R fi , d ,t (lub ograniczonego
odksztacenia) przez pewien czas t fi,d,req , w ktrym jest ona naraona na dziaanie wysokiej temperatury wystpujcej w trakcie poaru.

Rys. 20. Zachowanie stalowego elementu konstrukcyjnego w sytuacji poarowej [17]


Efekty oddziaywa na element konstrukcji to siy wewntrzne (moment zginajcy, sia poduna, sia poprzeczna itp.) od oddziaywa (obcie, wpyww). W konstrukcji

34
poddanej rnym oddziaywaniom (np. ciaru wasnego, niegu, wiatru itp.) element
jest wytony obliczeniowymi wartociami efektu oddziaywa E d . Przy tych samych
oddziaywaniach, lecz dodatkowo w sytuacji poarowej, efekty oddziaywa ulegaj
zmianie i oznaczono je w [10] jako E fi , d . W analizie prostych modeli obliczeniowych,
ocen odpornoci ogniowej konstrukcji mona sprawdza ze wzoru
E fi , d R fi , d ,t ,

(5)

gdzie:
E fi , d obliczeniowy efekt oddziaywa ( M

N fi , Ed , V fi , Ed ) w sytuacji poarowej

fi , Ed ,

wyznaczony zgodnie z PN-EN 1991-1-2 [8],


R fi , d ,t obliczeniowa nono elementu ( M

fi , Rd ,

N fi , Rd , V fi , Rd ) czci lub caoci kon-

strukcji po czasie t , wyznaczona zgodnie z PN-EN 1993-1-2 [10].


Temperatura krytyczna stalowego elementu konstrukcyjnego a, cr , (przy danym poziomie jego obcienia i poddanemu rwnomiernemu rozkadowi oddziaywania temperatury) jest to temperatura, przy ktrej przyjmuje si, e ulega on zniszczeniu. Ognioodporno elementu stalowego (w ktrym nie wystpuje lokalna utrata statecznoci
cianki przekroju) jest zapewniona po czasie t , jeeli temperatura stali a,t nie przekracza jej temperatury krytycznej a, cr . Std warunek bezpieczestwa ogniowego opisuje
nierwno

a,t a, cr .

(6)

Zgodnie z PN-EN 1993-1-2 [10] wymagania bezpieczestwa konstrukcji stalowej s


zachowane (rys. 20), gdy w wymaganym czasie jej ognioodpornoci t fi,d,req zachodzi
jeden z nastpujcych warunkw:

nono elementu jest wiksza, ni efekty oddziaywa; speniony jest warunek (5),

temperatura stali elementu jest nisza od temperatury krytycznej; speniony jest warunek (6).

3.2. Proste metody projektowania konstrukcji stalowych na warunki poarowe


W PN-EN 1993-1-2 [10] podano proste modele obliczania nonoci stalowych belek
i supw w warunkach poaru. S one kompatybilne z zasadami obliczania nonoci

35
granicznych w warunkach normalnej temperatury wedug PN-EN 1993-1-1 [10]. W ich
modelach obliczeniowych uwzgldnia si zmniejszenie efektw oddziaywa na konstrukcj oraz zmienno waciwoci stali w warunkach podwyszonych temperatur.
Mog one by stosowane w ocenie nonoci stalowych elementw niezabezpieczonych i zabezpieczonych ogniochronnie oraz chronionych ekranami cieplnymi, wytonych rozciganiem, ciskaniem lub/i zginaniem. Obliczeniowe wartoci ich nonoci
okrela si zakadajc rwnomierny rozkad temperatury w elemencie, modyfikujc odpowiednie nonoci elementw okrelane w normalnej temperaturze wedug zasad podanych w PN-EN 1993-1-1 [10].

Oddziaywanie wysokiej temperatury w czasie poaru na konstrukcje jest traktowane w PN-EN 1990 [7] jako wyjtkowa sytuacja projektowa. W wypadku uproszczonej
analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej, skutki oddziaywa w sytuacji poarowej mona okreli pomijajc siy wewntrzne wywoane wymuszonymi lub ograniczonymi wydueniami lub deformacjami elementw, na podstawie wynikw ustalonych
przy projektowaniu w temperaturze normalnej. Ze wzgldu na mae prawdopodobiestwo jednoczesnego wystpienia powanego poaru i penych obcie zewntrznych
(uytkowych, klimatycznych, technologicznych itp.) o wartociach charakterystycznych,
efekty oddziaywa w warunkach poaru E fi , d okrela si redukujc skutki oddziaywa
zewntrznych w trwaej i przejciowej sytuacji projektowej. Oblicza si je ze wzoru
E fi , d fi Ed ,

(7)

gdzie:

Ed wartoci obliczeniowe efektw oddziaywa obliczone dla kombinacji podstawowej wedug wzoru (6.10) w PN-EN 1990 [7],

fi wspczynnik redukcyjny z uwagi na warunki poarowe, przyjmowany w kombinacji podstawowej (wedug wzoru (6.10) w PN-EN 1990 [7]), w przypadku trwaych
lub przejciowych sytuacji obliczeniowych, ktry wyznacza si ze wzoru

fi

Gk fi Qk ,1

GGk Q,1Qk ,1

w ktrym

Gk warto charakterystyczna oddziaywania staego,

Qk ,1 warto charakterystyczna wiodcego oddziaywania zmiennego,

(8)

36

fi wspczynnik do okrelenia wartoci kombinacji obcie zmiennych odpowiednio czstych 1,1 i prawie staych 1, 2 , wedug PN-EN 1991-1-2 [8],

Q ,1 wspczynnik czciowy wiodcego obcienia zmiennego.


W PN-EN 1993-1-2 [10] podano te informacje na temat wyznaczania wspczyn-

nika redukcyjnego fi w przypadku, gdy korzysta si z kombinacji podstawowej wedug wzoru (6.10a) i (6.10b) w PN-EN 1990 [7].

3.3. Metoda temperatury krytycznej


3.3.1. Temperatura krytyczna elementu stalowego
Podstaw metody temperatury krytycznej oceny bezpieczestwa poarowego konstrukcji jest wyznaczenie temperatury elementu a,t po upywie wymaganego okresu
ognioodpornoci i porwnanie jej z temperatur krytyczn a, cr przy ktrej wystpioby
wyczerpanie jego nonoci. Temperatur krytyczn stalowego elementu konstrukcyjnego oblicza si zgodnie z pkt. 4.2.4 w [10]. Na rys. 21 przedstawiono schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki
poarowe za pomoc metody temperatury krytycznej.
W ocenie bezpieczestwa poarowego wedug (6), prosty model metody temperatury krytycznej mona stosowa tylko wtedy, gdy nie trzeba uwzgldnia ich kryteriw
statecznoci ani warunkw odksztacenia. Metod t dopuszcza si tylko w przypadku
elementw rozciganych, elementw zginanych zabezpieczonych przed zwichrzeniem
oraz krtkich elementw ciskanych, ktre nie ulegaj wyboczeniu.
Szybko nagrzewania si stalowego elementu nieosonitego zaley od jego stosunku pola powierzchni nieosonitej Am do objtoci V na jednostk jego dugoci i jej
miar jest wskanik ekspozycji przekroju Am / V .
W ocenie iloci ciepa przejmowanego przez nieosonity element stalowy naraonych na oddziaywanie poaru nominalnego uwzgldnia si ponadto wspczynnik poprawkowy k sh zwizany z efektem zacienienia. Uwzgldnia on przesanianie strumienia
ciepa w elementach o wklsym obrysie przekroju poprzecznego tzw. efekt cienia.
Wspczynnik k sh jest ilorazem umownego przekroju skrzynkowego opisanego na
przekroju rzeczywistym [ Am / V ]b i wskanika ekspozycji Am / V .

37

Rys. 21. Schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki poarowe za pomoc metody temperatury krytycznej

38

Wskanik stalowego przekroju nieizolowanego [ Am / V ]sh , z uwzgldnieniem wspczynnika efektu cienia k sh ( ksh 1,0 lub ksh 0,9 ) wynosi dla przekrojw:
dwuteowych

[ Am / V ]sh ksh [ Am / V ]b 0,9 [ Ab / V ] ,

(9)

innych, np. teowych, ktowych

[ Am / V ]sh k sh [ Am / V ]b 1,0 [ Ab / V ] .

(10)

Powierzchni Ab mierzy si po wypukym obrysie przekroju poprzecznego (rys. 22),


(nie za po rzeczywistym jego obwodzie jak w przypadku powierzchni Am ).

Rys. 22. Przykady sposobu wyznaczania powierzchni Am oraz Ab


W odniesieniu do stalowego elementu osonitego wskanik przekroju przyjmuje si
jako parametr Ap /V i jest to iloraz powierzchni eksponowanej osony ogniochronnej
Ap do objtoci V na jednostk jego dugoci.

Temperatura krytyczna stalowego elementu konstrukcyjnego a, cr , (przy danym poziomie jego obcienia i poddanemu rwnomiernemu rozkadowi oddziaywania temperatury) jest to temperatura, przy ktrej nastpuje ujawnienie si stanu granicznego. Oblicza si j ze wzoru

1
o

1
482, C ,
3,833
0,96740

a, cr 39,19 ln

(11)

w ktrym wskanik wykorzystania nonoci 0 elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub


3 oraz elementw rozciganych wyznacza si z zalenoci

E fi , d
R fi , d ,0

(12)

39
gdzie:

E fi , d efekt oddziaywa na konstrukcj wyznaczony zgodnie z reguami wyjtkowej,


obliczeniowej sytuacji poarowej wg PN-EN 1991-1-2 [8],
R fi ,d ,0 nono obliczeniowa elementu stalowego w obliczeniowej sytuacji poarowej

w czasie t 0 .
Temperatura krytyczna elementw stalowych na og wynosi a, cr 500 800o C . Wyraenie (11) okrelajce temperatur krytyczn a, cr mona stosowa w przypadku
elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub 3. W przypadku ksztatownikw o przekrojach
klasy 4 naley stosowa zachowawcz temperatur krytyczn a, cr 350 o C .
Temperatura krytyczna elementu zmniejsza si wraz ze wzrostem wskanika wykorzystania jego nonoci 0 . Dla danego czasu trwania poaru t przyjmujc, e

a,t a, cr , warto maksymaln poziomu wykorzystania nonoci 0 niezabezpieczonych elementw stalowych zapewniajc ognioodporno mona obliczy z zalenoci
(11), jako funkcj wspczynnika przekroju uwzgldniajcego efekt cienia ksh ( Am / V ) .
W ten sposb mona przyj, e ognioodporno niezabezpieczonych elementw stalowych jest zapewniona po czasie t , jeeli 0 max . Maksymalne wskaniki wykorzystania nonoci max obliczone dla ognioodpornoci R 15 i R 30 podano na rys. 23.

Rys. 23. Maksymalny poziom wykorzystania nonoci stalowego elementu nieosonitego w funkcji wspczynnika przekroju ksh ( Am / V ) [17]

40
Naley zauway, e w przypadku ognioodpornoci R 30 elementy niezabezpieczone o wspczynniku przekroju ( Am / V ) sh wikszym ni 50 m-1 mog osiga tylko bardzo mae wartoci wskanika wykorzystania nonoci elementu 0 .
Podczas wybuchu poaru temperatura gazu w strefie ogniowej obiektu gwatownie
wzrasta. Zgodnie z PN-EN 1991-1-2 [8], do celw projektowania z uwagi na warunki
poarowe, oddziaywanie poaru na konstrukcj jest przedstawione w postaci standardowej krzywej wzrostu temperatury w czasie (poar standardowy). Analiza termiczna
ma na celu wyznaczenie zalenoci midzy temperatur w elementach stalowych
i czasem osignicia tej temperatury w elementach (osonitych lub nieosonitych).
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano te prost metod obliczeniow oceny nagrzewania
si stalowych elementw bez izolacji ogniochronnej oraz izolowanych za pomoc materiaw biernej ochrony przeciwpoarowej.
3.3.2. Analiza termiczna elementw stalowych bez izolacji ogniochronnej
Celem analizy termicznej jest okrelenie zalenoci midzy temperatur w elemencie i czasem osignicia tej temperatury (zarwno w przypadku elementw nieosonitych jak i osonitych izolacj ogniochronn). Identyfikujc temperatur w elemencie
stalowym w rozwaanym czasie t trwania poaru, mona oceni jego stopie wytenia w poarze.
W przypadku rwnowanego, rwnomiernego rozkadu temperatury w przekroju,
przyrost temperatury a,t w przedziale czasu t (s) w stalowym elemencie nieosonitym jest okrelony wzorem
a ,t ksh

Am / V
hnet, d t ,
ca a

(13)

gdzie:

Am pole powierzchni elementu na jednostk dugoci, m 2/m,


V objto elementu na jednostk dugoci, m3/m,

ca ciepo waciwe stali jako funkcja temperatury wedug rozdziau 3 w PN-EN 19931-2 [10], J/(kgK),

hnet, d warto obliczeniowa przyjtego strumienia ciepa wg PN-EN 1991-1-2 [8], W/m2,

a 7850 kg/m 3 masa jednostkowa stali.

41
Rozwizanie rwnania przyrostowego (13) pozwala wyznaczy rozwj temperatury
elementu stalowego podczas poaru. W celu zapewnienia zbienoci rozwizania naley przyj pewn grn granic dla przyrostu czasu t (zaleca si, aby przyjta warto t nie bya wiksza ni 5 sekund).
Zaleno (13) jest zapisana w postaci przyrostowej. Okrelenie jej odpowiednika
w wartociach cakowitych wymaga przyjcia modelu poaru i scakowania po czasie, z
wykorzystaniem np. jawnego algorytmu cakowania po czasie.
W tabl. 4 [3] podano temperatury a,t po czasie t w przekrojach stalowych elementw konstrukcyjnych bez izolacji ogniochronnej, przy ich rnych wartociach wspczynnikw ekspozycji Am* / V ksh ( Am / V ) obliczonych dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej.
Zastosowanie metody obliczeniowej podanej w PN-EN 1993-1-2 [10] z czasem dziaania standardowego poaru ISO wynoszcym 15 i 30 minut , prowadzi do uzyskania
krzywych temperatur przedstawionych na rys. 24, jako funkcja wspczynnika przekroju
uwzgldniajcego efekt cienia ksh ( Am / V ) .

Rys. 24. Temperatura niezabezpieczonych elementw stalowych po 15 i 30 minutach


oddziaywania poaru standardowego ISO w funkcji wspczynnika przekroju
uwzgldniajcego efekt cienia ksh ( Am / V ) [17]

42
Tab. 4. Temperatura a,t po czasie t w przekroju elementu konstrukcji stalowej nieosonitego izolacj ogniochronn [3]

Am / V , m1

400

200

60

40

25

20
90
204
228
253
278
303
328
353
377
401
425
447
470
491
512
532
551
570
588
604
621
636
651
665
678
690
701
711
719
726
731
734
761

20
65
142
159
177
194
212
230
249
267
286
304
323
341
360
378
396
414
431
449
466
482
498
514
530
545
559
573
587
601
614
626
638
692

Temperatura stali a,t , o C

Czas t fi , min
0
5
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
45

100

20
430
640
661
678
693
705
716
725
732
736
743
754
767
780
790
799
807
813
820
826
831
837
482
847
852
856
861
865
870
874
878
882
900

20
291
552
587
616
642
663
682
698
711
721
729
734
738
744
754
767
780
792
803
813
821
828
835
841
846
851
856
861
866
870
874
878
897

20
177
392
432
469
503
535
565
591
616
638
658
676
692
706
717
726
732
735
740
746
756
767
780
793
805
816
827
836
844
852
859
865
890

20
121
276
308
340
371
402
432
460
487
513
538
561
583
604
623
641
658
674
688
701
712
721
728
733
736
740
745
753
763
774
786
798
852

3.3.3. Analiza termiczna elementw stalowych z izolacj ogniochronn


W przypadku rwnowanego, rwnomiernego rozkadu temperatury w przekroju,
przyrost temperatury a,t w przedziale czasu t (s) w stalowym elemencie osonitym jest okrelony wzorem

43
a ,t

p ( Ap / V )( g ,t a,t )
t (e / 10 1) g ,t ,
d p ca a (1 / 3)

(lecz a,t 0 gdy g ,t 0) ,

(14)

w ktrym

cp p
ca a

d p ( Ap / V ) ,

(15)

gdzie:
Ap pole powierzchni materiau izolacji ogniochronnej na jednostk dugoci elemen-

tu, m2/m,
c p niezalene od temperatury ciepo waciwe materiau izolacji ogniochronnej,

J/(kgK),
d p grubo warstwy izolacji ogniochronnej, m,

a,t temperatura stali w czasie trwania poaru t , oC,

g ,t temperatura otaczajcych gazw w czasie trwania poaru t , oC,


g,t przyrost temperatury otaczajcych gazw w przedziale czasu t , K,

p przewodno cieplna zabezpieczenia ogniochronnego, W/(mK),

p gsto masy materiau izolacji ogniochronnej, kg/m.


Warto t przyjmuje si nie wiksz ni 30 sekund. Warto c p , p , p przejmuje
si zgodnie z rozdziaem 3 w PN-EN 1993-1-2 [10]. Alternatywnie do (14), rwnomiern
temperatur osonitego elementu stalowego przy okrelonym czasie poaru mona
przyjmowa z nomogramw do projektowania opracowanych zgodnie z ENV 13381-4
Test methods for determining the contribution to the fire resistance of structural members Applied protection to steel members.
We wzorze (14) mona przyj po stronie bezpiecznej, e ciepo waciwe materiau
izolacji ogniochronnej jest rwne zeru. Przy tej wartoci ciepa waciwego izolacji
ogniochronnej warto 0 i zaleno (14) przybiera wwczas uproszczon posta:

a,t k p

( g ,t a ,t )
ca a (1 / 3)

t ,

gdzie: k p wskanik izolacyjnoci przekroju, (W/m3K) okrelony wzorem

(16)

44
kp

Ap p

.
V dp

(17)

Wzr (16), po scakowaniu umoliwia opracowanie nomogramw i tablic okrelajcych zmian temperatury stali przy rnych wartociach wskanika izolacyjnoci przekroju k p elementw osonitych izolacja ogniochronn. W tabl. 5 [3] podano temperatury a,t po czasie t stalowego elementu osonitego izolacj ogniochronn, przy zaoeniu standardowego modelu poaru.
Tab. 5. Temperatura a,t po czasie t stalowego elementu osonitego izolacj ogniochronn, przy zaoeniu standardowego modelu poaru

k p , W/(m 3 K

200

400

800

1200

2000

20
113
215
306
388
459
520
573
620
661
695
721
734
744
765
795
828
861
892
921
948
972
993
1013
1031

20
163
304
421
514
589
650
699
730
743
773
816
859
900
935
965
990
1013
1032
1049
1065
1078
1090
1101
1112

Temperatura stali a,t , o C

Czas t fi , min
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240

600

20
37
60
84
108
132
156
179
202
225
247
268
289
310
330
349
368
486
404
422
439
455
471
487
502

20
54
97
139
181
222
260
298
333
367
399
430
459
486
512
537
560
582
603
623
642
660
677
692
706

20
70
130
188
244
296
345
391
433
472
509
542
573
602
629
654
677
697
714
727
734
738
747
760
777

20
85
160
232
298
359
414
465
510
552
589
623
654
681
705
723
733
739
751
769
792
817
843
869
893

Porwnanie wzrostu temperatury elementw zabezpieczonych i niezabezpieczonych


ogniochronnie pokazano na rys. 25.

45

Rys. 25. Krzywa poaru standardowego i porwnanie wzrost temperatury elementw


zabezpieczonych i niezabezpieczonych ogniochronnie [17]

3.4. Metoda nonoci


3.4.1. Wprowadzenie
Metoda nonoci oceny bezpieczestwa poarowego polega na obliczeniu wytrzymaoci elementu R fi , d ,t po upywie wymaganego czasu ognioodpornoci t i porwnaniu jej z efektem oddziaywa na konstrukcje w podwyszonej temperaturze E fi , d (7).
Zgodnie z PN-EN 1993-1-2 [10] naley przyj, e bezpieczestwo elementu stalowego w warunkach poaru jest zachowane w czasie t, jeli speniony jest warunek (5).
Proste modele oceny nonoci stalowych elementw konstrukcyjnych w warunkach
poaru podano w pkt. 4.2 w [10]. Na rys. 26. przedstawiono schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki poarowe
metod nosnoci.
W celu uwzgldnienia wpywu wysokiej temperatury w modelach oceny nonoci
elementw stalowych R fi , d ,t w PN-EN 1993-1-2 [9] wprowadzono:
obnione wartoci: granicy proporcjonalnoci stali f p , , granicy plastycznoci stali
f y , i wspczynnika sprystoci podunej stali E w podwyszonej temperaturze,

wspczynnik czciowych przy projektowaniu z uwagi na warunki poarowe M , fi ,

46
zwikszon smuko wzgldn,
dugo wyboczeniow supw w warunkach poaru (w stonych ukadach ramowych) przyjmuje si rwn 0,7 i 0,5 ich dugoci teoretycznej, odpowiednio dla grnej
kondygnacji i pozostaych kondygnacji,
specjalne krzywe wyboczeniowe dla warunkw poarowych.

Rys. 26. Schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki poarowe za pomoc metod nonoci

47
Obliczeniow nono R fi , d ,t w czasie trwania poaru t wyznacza si przyjmujc
zaoenia o rwnomiernej temperaturze w przekroju.
W wypadku nierwnomiernego rozkadu temperatury w przekroju, nonoci elementw okrela si rozpatrujc elementarne pola przekrojw z odpowiadajcymi im wspczynnikami redukcyjnymi granicy plastycznoci.
3.4.2. Waciwoci stali w podwyszonej temperaturze
W podwyszonej temperaturze nastpuje degradacja waciwoci mechanicznych
stali. W PN-EN 1993-1-2 [10] przyjto ksztat charakterystyki stali jak w temperaturze 20oC, z jednoczesnym zmniejszeniem wartoci: granicy proporcjonalnoci, granicy plastycznoci oraz moduu sprystoci podunej, przez zastosowanie wspczynnikw redukcyjnych ki , . Wartoci obliczeniowe waciwoci mechanicznych stali w
podwyszonej temperaturze okrela si ze wzorw

f p , k p ,
f y , k y ,

E k E ,

fy

M , fi
fy

M , fi
E

M , fi

(18)

(19)

(20)

gdzie:

f p , , f y , , E odpowiednio granica proporcjonalnoci, granica plastycznoci oraz


modu sprystoci podunej stali w podwyszonej temperaturze,
f p , f y , E odpowiednio granica proporcjonalnoci, granica plastycznoci oraz modu

sprystoci podunej stali w temperaturze 20oC,


k p , , k y , , k E , wspczynnik redukcyjny odpowiednio granicy proporcjonalnoci, gra-

nicy plastycznoci oraz moduu sprystoci podunej stali, ktrego


wykresy pokazano na rys. 27, za wartoci podano w tabl. 6,

M , fi czciowy wspczynnik bezpieczestwa, ktry naley przyjmowa M , fi 1,0 .


Wykres stali w podwyszonych temperaturach pokazano na rys. 28.

48

Rys. 27. Wykresy wspczynnikw redukcyjnych k p , , k y , , k E , charakterystyki stali

w podwyszonych temperaturach

Tab. 6. Wspczynniki redukcyjne waciwoci mechanicznych i odksztacalnociowych


stali w wglowej w podwyszonych temperaturach
Temperatura
stali a , oC

k y ,

20
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
1200

1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
0,780
0,470
0,230
0,110
0,060
0,040
0,020
0,000

Wspczynnik redukcyjny
k p ,
k E ,
1,000
1,000
0,807
0,613
0,420
0,360
0,180
0,075
0,050
0,0375
0,0250
0,0125
0,0000

1,000
1,000
0,900
0,800
0,700
0,600
0,310
0,130
0,090
0,0675
0,0450
0,0225
0,0000

49

Rys. 28. Wykres stali wglowej w podwyszonych temperaturach

3.4.3. Klasyfikacja przekrojw


W warunkach poarowych przekroje poprzeczne s kwalifikowane tak jak w przypadku oblicze konstrukcji stalowej w warunkach normalnych tj. zgodnie z tab. 5.2 w
PN-EN 1993-1-1. Wpyw efektw zwizanych ze zmian waciwoci wytrzymaociowych oraz odksztacalnociowych stali w podwyszonych temperaturach uwzgldnia
si modyfikujc parametr ustalany wedug PN-EN 1993-1-1, przez zastosowanie
wspczynnika ewaluacji waciwoci stali 0,85 . Klasyfikacji przekrojw elementw
w warunkach poaru naley dokona z uwzgldnieniem zredukowanej wartoci
okrelonej wzorem

0,85

235
.
fy

(21)

Modyfikacja parametru (21) zmniejsza wartoci graniczne smukoci cianek

sc c / t dla rnych klas przekrojw, tak e niektre przekroje mog by zakwalifikowane bardziej rygorystycznie ni w normalnej temperaturze eksploatacji obiektu.
3.4.4. Obliczeniowa nono elementu na rozciganie
Obliczeniow nono elementu rozciganego o rwnomiernej temperaturze przekroju a okrela si ze wzoru

50
N fi , , Rd k y , N Rd

M0
,
M , fi

(22)

gdzie:
k y , wspczynnik redukcyjny granicy plastycznoci w temperaturze a , osignitej w

czasie trwania poaru t,

N Rd obliczeniowa nono przekroju w normalnej temperaturze wg PN-EN1993-1-1,

M 0 wspczynnik czciowy do okrelenia nonoci przekroju wg PN-EN1993-1-1.


3.4.5. Obliczeniowa nono elementw ciskanych o przekrojach klasy 1, 2 i 3
Obliczeniow nono na wyboczenie Nb, fi ,t , Rd elementw o przekrojach klasy 1, 2
lub 3 oraz rwnomiernym rozkadzie temperatury a okrela si ze wzoru
Nb, fi ,t , Rd fi Ak y ,

fy

M , fi

(23)

gdzie:
A pole przekroju elementu ciskanego,

fi wspczynnik wyboczenia gitnego w sytuacji poarowej, okrelony jako warto


mniejsza z wartoci y, fi oraz z, fi wedug wzorw

fi

2 2

(24)

i 0,5 1 2 ,

(25)

w ktrym parametr imperfekcji w warunkach poarowych odpowiedniej krzywej


wyboczeniowej wyraony zalenoci

0,65

235
.
fy

(26)

Smuko wzgldn elementu ciskanego w temperaturze a , naley ustali wedug wzoru

51

k y ,
k E ,

(27)

gdzie: smuko wzgldna wyboczenia gitnego elementu w temperaturze normalnej wedug PN-EN 1993-1-1.
Przyjte w PN-EN 1993-1-2 procedury okrelenia nonoci prtw z warunku utraty
statecznoci oglnej elementw stalowych w poarze Rb, fi , d ,t (ciskanych Nb, fi , d ,t lub
zginanych M b, fi , d ,t ) rni si w niektrych aspektach od algorytmw stosowanych do
obliczania nonoci elementw Rb, d w normalnej temperaturze wg PN-EN 1993-1-1.
Dotycz one m.in. przyjmowania wielokrotnych krzywych niestatecznoci oglnej. Wynika to z koniecznoci uwzgldnienia zmian granicy plastycznoci oraz moduu sprystoci podunej w podwyszonych temperaturach, ktre bezporednio decyduj o nonoci z warunku utraty statecznoci oglnej (smuko wzgldn elementu stalowego

jest funkcj wspczynnikw k y , i k E , ; parametry te s funkcj temperatury).


W procedurze okrelenia nonoci na wyboczenie prtw stalowych w warunkach
poaru mona wyrni nastpujce kroki obliczeniowe:
1. Wyznaczenie smukoci wzgldnej wg (27),
2. Obliczenie parametru imperfekcji jako funkcji granicy plastycznoci stali wg (26),
3. Okrelenie wspczynnika wyboczeniowego wg (24),
4. Obliczenie nonoci elementu ciskanego na wyboczenie w poarze wg (23).
Z analizy (12) wynika, e smuko wzgldn elementu ciskanego w warunkach
poaru zaley od temperatury, gdy jest funkcj wspczynnikw k y , i k E , . Dlatego
temperatur krytyczn odpowiadajc danemu poziomowi efektu oddziaywa N fi , Ed
oblicza si iteracyjnie. Jeli ciskany element moe wyboczy si w dwch paszczyznach, to w celu wyznaczenia miarodajnej smukoci pierwszy krok obliczeniowy naley
powtrzy dwukrotnie. Nastpnie powtarza si kroki obliczeniowe 14 przy zaoeniu
paszczyzny wyboczenia, ktra charakteryzuje si najwiksz smukoci elementu. Na
og do osignicia zadawalajcej zbienoci oblicze wystarcza druga lub trzecia iteracja (proces iteracyjny jest szybkozbieny). Iteracj powtarza si do uzyskania tej samej wartoci wspczynnika k y , w dwch kolejnych iteracjach. Wwczas przyjmuje si,
e temperatura a wyznaczona w ostatniej iteracji jest temperatur krytyczn a, cr analizowanego elementu.

52
Przykad oblicze nonoci na wyboczenie supa stalowego w warunkach poaru
podano m.in. w [6].
W pomieszczeniu wydzielonym ogniowo (w strefie poarowej) oddziaywania poarowe redukuj sztywno supw, podczas gdy ich wzy zachowuj praktycznie niezmieniona sztywno. Dlatego dugoci wyboczeniowe supw le naley przyjmowa
jak w projektowaniu elementw w normalnej temperaturze, z wyjtkiem supw cigych
w stonych ukadach ramowych. Wwczas naley przyj dugo wyboczeniow:

le 0,5L - w przypadku supw kondygnacji porednich oraz

le 0,7 L - w przypadku supw kondygnacji najwyszej (gdzie L - dugo teore-

tyczna supa rozpatrywanej kondygnacji).


3.4.6. Obliczeniowa nono elementw zginanych o przekrojach klasy 1, 2 i 3
Obliczeniow nono na zginanie M b, fi ,t , Rd z warunku zwichrzenia elementw o
przekroju klasy 1, 2 lub 3 oraz o rwnomiernym rozkadzie temperatury a naley okrela ze wzoru

M b, fi ,t , Rd LT , fiWy k y ,

fy

M , fi

(28)

gdzie:
W y wskanik plastyczny przekroju W pl , y - w przypadku przekrojw klasy 1 i 2 oraz

wskanik sprysty przekroju W el, y - w przypadku przekrojw klasy 3,

LT , fi wspczynnik zwichrzenia w sytuacji poarowej, ktry oblicza si ze wzorw

LT , fi

LT ,

2
LT
,

2
LT
,

2
LT ,i 0,5 1 LT , LT
, .

(29)

(30)

Smuko wzgldn LT , elementu zginanego w temperaturze a , naley ustali


wedug wzoru

LT , LT
gdzie:

k y ,
k E ,

(31)

53

LT smuko wzgldna zwichrzenia elementu w temperaturze normalnej wedug PNEN 1993-1-1.


Przedstawiony sposb oceny nonoci mona stosowa w przypadku zginanych
dwigarw zabezpieczonych przed utrat statecznoci oglnej (przed zwichrzeniem),
przyjmujc fi 1,0 .
Podobnie jak w przypadku prta ciskanego smuko wzgldn zwichrzenia LT
elementu zginanego w warunkach poaru zaley od temperatury, gdy jest funkcj
wspczynnikw k y , i k E , . Dlatego temperatur krytyczn odpowiadajc danemu poziomowi efektu oddziaywa M fi , Ed oblicza si iteracyjnie. Algorytm obliczeniowy oceny
nonoci z warunku zwichrzenia jest taki sam, jak w przypadku wyboczenia elementu
ciskanego. Przykad oblicze nonoci na zwichrzenie stalowej belki w warunkach poaru podano m.in. w [6].
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano szacunkowy sposb uwzgldnienia wpywu nierwnomiernego rozkadu temperatury w belkach na ich wytenie. Wwczas w ocenie nonoci mona wprowadzi wspczynnik przystosowania 1 w celu uwzgldnienia nierwnomiernego rozkadu temperatury na caej wysoko ksztatownika stalowego.
Mona rwnie wprowadzi dodatkowy wspczynnik przystosowania

2 , aby

uwzgldni zmienno temperatury elementu konstrukcyjnego na jego dugoci, gdy


belka jest statycznie niewyznaczalna. Wartoci tych wspczynnikw przystosowania
naley przyjmowa zgodnie z PN-EN 1993-1-2 [10].
3.4.7. Obliczeniowa nono przekroju na cinanie
W przypadku elementw klasy 1, 2 lub 3, niewraliwych na niestateczno miejscow pod wpywem napre stycznych, obliczeniow nono przy cinaniu V fi ,t , Rd w
czasie t trwania poaru oblicza si ze wzoru

V fi ,t , Rd k y , VRd

M0
,
M , fi

(32)

gdzie:

VRd obliczeniowa nono przekroju przy cinaniu w temperaturze normalnej, okrelona wedug PN-EN 1993-1-1,

54

web temperatura w rodniku przekroju,


k y , web wspczynnik redukcyjny granicy plastycznoci stali temperaturze web .
3.4.8. Nono elementw o przekrojach klasy 4
W przypadku przekrojw klasy 4 nono elementw stalowych jest zachowana, jeeli podczas poaru temperatura stali a nie przekracza wartoci maksymalnej temperatury krytycznej a, cr 350o C .

3.4.9. Obliczeniowa nono elementw jednoczenie ciskanych i zginanych


W PN-EN 1993-1-2 [10] podano rwnie uproszczon metod obliczeniow sprawdzenia ognioodpornoci jednoczenie ciskanych i zginanych elementw stalowych,
o przekrojach klasy 1, 2 lub 3 i o rwnomiernym rozkadzie temperatury a . W tej sytuacji projektowej prosty model obliczeniowy uwzgldnia czny wpyw zginania i ciskania przez poczenie podanych wyej dwch modeli prostych warunkw obcienia
(dotyczcych i ciskania oraz zginania).
4. Obliczanie odpornoci ogniowej elementw stalowych na podstawie nomogramw
Europejska Konwencja Konstrukcji Stalowych (ECCS) opracowaa tzw. euronomogramy, ktre umoliwiaj ocen ognioodpornoci stalowych elementw konstrukcyjnych nie izolowanych ogniochronnie oraz izolowanych ogniochronnie. Zamieszczono je na stronie internetowej www.steel-access.com [18][24].
Na rys. 29 [18] podano nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej wg (13)) stalowych elementw bez
izolacji ogniochronnej, przy ich rnych wspczynnikach przekroju [ Am / V ]sh (z
uwzgldnieniem wspczynnika cienia).
Na rys. 30 [19] podano nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej - zgodnie z (14)) stalowych elementw osonitych izolacja ogniochronn, przy ich rnych wskanikach izolacyjnoci
przekroju k p wg (17).

55

Rys. 29. Nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej) stalowych elementw bez izolacji ogniochronnej, przy ich rnych wspczynnikach przekroju [ Am / V ]sh (z uwzgldnieniem wspczynnika cienia) [18]

56

Rys. 30. Nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej) stalowych elementw osonitych izolacja
ogniochronn, przy ich rnych wskanikach izolacyjnoci przekroju k p [19]

57
Sposb ustalania wskanika przekrojw ksztatownikw stalowych [ Am / V ]sh wg (9) i
(10) pokazano na rys. 9 oraz 22 (podano je w tab. 4.2 w PN-EN 1993-1-2 [10]). Zasady
ustalania wskanika przekrojw ksztatownikw stalowych Ap / V przedstawiono na rys.
11 (podano je w tab. 4.3 w PN-EN 1993-1-2 [10]). Na rys. 31 podano przykadowe wartoci wskanikw przekroju [ Am / V ]sh oraz Ap / V walcowanych na gorco stalowych
ksztatownikw osonitych izolacj ogniochronn (mona je okreli korzystajc z tablic podanych na stronie internetowej www.arcelormittal.com [16]).
Waciwoci fizyczne (miedzy innymi przewodno ciepln p ) podstawowych materiaw stosowanych do wykonania izolacji ogniochronnych stalowych elementw konstrukcyjnych przedstawiono w tabl. 7 [19].
Korzystajc z nomogramw na rys. 29 i 30, dla analizowanego wskanika przekroju

[ Am / V ]sh lub izolacyjnoci przekroju k p mona okreli temperatur a, t stalowego


elementu nieizolowanego oraz izolowanego ogniochronnie po czasie t trwania poaru.
Tabl. 7. Waciwoci fizyczne podstawowych materiaw stosowanych do wykonania
izolacji ogniochronnych stalowych elementw konstrukcyjnych [19]
Gsto Zawarto Przewodno Ciepo
masy
wilgoci
cieplna
waciwe
Materia

kg/m3
Powoki natryskowe
- spoiwa z wknami mineralnymi
- spoiwa z kruszywem wermikulitowym
- spoiwa z kruszywem perlitowym
Powoki natryskowe o duej gstoci
- spoiwa cementowe z wermikulitem lub
perlitem
- spoiwa gipsowe z werminulitem lub perlitem
Pyty
- z wermikulitem lub perlitem na spoiwie
cementowym
- wapienne z wknami sylikatowymi
- cementowe z wknami mineralnymi
- gipsowe
Skompresowane pyty z wknami silikonowymi,
mineralnymi i skalnymi
Beton
Beton lekki
Bloczki betonowe
Cega kratwka
Cega pena

p
%

cp

W/mK

J/kgK

300
350
350

1
15
15

0,12
0,12
0,12

1200
1200
1200

550
650

15
15

0,12
0,12

1100
1100

800
600
800
800

15
3
5
20

0,20
0,15
0,15
0,20

1200
1200
1200
1700

150
2300
1800
2200
1000
2000

2
4
5
8
-

0,20
1,60
0,80
1,00
0,40
1,20

1200
1000
840
1200
1200
1200

58

Rys. 31. Przykadowe wartoci wskanikw przekroju [ Am / V ]sh oraz Ap / V walcowanych na gorco ksztatownikw nieizolowanych i osonitych izolacj ogniochronn [16]

59
Wytrzymao elementu stalowego w warunkach poaru jest malejc funkcj jego
temperatury a, t i wskanika wykorzystania nonoci 0 . Wyczerpanie jego nonoci
nastpuje, gdy osiga on temperatur krytyczn a, cr , tj., gdy a,t a, cr (rys. 20).
Na rys. 32 [23] pokazano nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw

a, cr w funkcji wskanika wykorzystania jego nonoci 0 . Su one do obliczania odpornoci ogniowej stalowych prtw rozciganych i belek z uwzgldnieniem wspczynnikw przystosowania (adaptacji).
Korzystajc z nomogramw na rys. 29 i 30 (w zalenoci od wskanikw przekroju)
dla danego czasu trwania poaru t mona ustali a, t , z nomogramw za na rys. 32
(dla obliczonego 0 ) mona wyznaczy a, cr , a nastpnie sprawdzi warunek nonoci
elementu stalowego a,t a, cr .
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano uproszczone zasady oceny nonoci na zginanie
stalowych elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub 3, o nierwnomiernym rozkadzie
temperatury w przekroju i na ich dugoci. W tym podejciu obliczeniow nono przy
zginaniu w czasie t trwania poaru mona obliczy ze wzoru
M fi ,t , Rd

M fi , , Rd

1 2

(33)

gdzie:
M fi , , Rd obliczeniowa nono przy zginaniu z rwnomiern temperatur w przekroju

a w czasie t trwania poaru, wedug zasad podanych w pkt. 3.4.6,

1 , 2 wspczynnik przystosowania uwzgldniajcy nierwnomierny rozkad temperatury odpowiednio: w przekroju (tabl. 8) oraz na dugoci (w tabl. 9).
Tabl. 8. Wspczynniki 1 elementu o nierwnomiernym rozkadzie temperatury
w przekroju [10]
Wspczynnik przystosowania 1 elementu

Klasa

1, 2

eksponowanego
z 4-ch stron, bez
wzgldu na osonicie
1,00

osonitego z 3-ch stron i


stykajcego si z pyta
stropow zespolona lub
elbetow po stronie 4-tej
0,85

Nieosonitego i eksponowanego z 3-ch stron i stykajcego si


z pyta stropow zespolona lub
elbetow po stronie 4-tej
0,70

31)

1,00

0,85

0,70

przekroju

1)

- a, max okrelone dla Am / V przekroju eksponowanego z 4-ch stron

60

Rys. 32. Nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw a, cr w funkcji stopnia ich nonoci 0 oraz wspczynnikw przystosowania i [23]
Tabl. 9. Wspczynniki 2 elementu o nierwnomiernym rozkadzie temperatury na jego dugoci [10]
Wspczynnik przystosowania 2 elementu

Klasa

na podporach elementw sta- w elementach statycznie wyznaczalnych i w przsach


2)
elementw statycznie niewyznaczalnych
przekroju tycznie niewyznaczalnych
1, 2
1)

3
1)
2)

0,85

1,00

0,85

1,00

- a, max okrelone dla Am / V przekroju eksponowanego z 4-ch stron


- dotyczy te podpr belek wspornikowych i podpr przse ssiadujcych z przewieszeniem

61
Na rys. 32 [19] pokazano nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw
zginanych zabezpieczonych przed zwichrzeniem oraz prtw rozciganych w funkcji
wspczynnikw przystosowania i 1 2 0,60, 0,70, 0,85 i 1,00 i zmodyfikowanego
wspczynnika stopnia ich wytenia 0 obliczonego ze wzoru

0 1 2

E fi , d
R fi , d ,t

(34)

gdzie:
E fi , d efekt oddziaywa na konstrukcj wyznaczony zgodnie z reguami wyjtkowej,

obliczeniowej sytuacji poarowej wg PN-EN 1991-1-2 [8],

R fi , d ,t nono obliczeniowa elementu stalowego w obliczeniowej sytuacji poarowej


w czasie t 0 .
Zgodnie z PN-EN 1993-1-2 [10], w modelu obliczeniowym oceny nonoci na wyboczenie Nb, fi ,t , Rd elementw stalowych naley uwzgldni m.in. wartoci obliczeniowe
waciwoci mechanicznych stali w podwyszonej temperaturze tj. moduu sprystoci
podunej E jak i granicy plastycznoci stali f y , , a take parametr imperfekcji w warunkach poarowy . Nono na wyboczenie elementu stalowego Nb, fi ,t , Rd okrela
obliczajc wspczynnik wyboczenia gitnego w sytuacji poarowej fi , ktry jest funkcj smukoci wzgldnej w podwyszonej temperaturze . Jest to zoona iteracyjna
procedura obliczeniowa, ktr mona uproci korzystajc z wartoci granicznych napre ciskajcych w warunkach poaru f y, , [24].
W [24] zaproponowano prosty sposb projektowania supw w warunkach poaru.
W tym dokumencie podano tabele zalenoci midzy granicznymi napreniami ciskajcymi f y, , , smukoci prta i temperatur stali a . Su one do obliczania
odpornoci ogniowej obcionych osiowo i rwnomiernie nagrzanych supw stalowych
nieizolowanych. Obliczeniow nono na wyboczenie Nb, fi ,t , Rd elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub 3 i rwnomiernym rozkadzie temperatury a okrela si ze wzoru

N b, fi ,t , Rd fi A k y ,
gdzie:

A pole przekroju elementu ciskanego,

fy

M , fi

f y, , A ,

(35)

62

fi wspczynnik wyboczenia gitnego w sytuacji poarowej,


f y, , graniczne naprenia ciskajce w warunkach poaru, opisane zalenoci

f y, , fi k fi f y .

(36)

Wartoci granicznych napre ciskajcych w warunkach poaru f y, , stali S235,


S275, S355 i S460 [24] podano w tabl. 1013. Zale one od analizowanej temperatury
stali at i smukoci wzgldnej w temperaturze normalnej ( 20o C ). Smuko wzgldn w temperaturze 20o C naley przyjmowa w sposb podany w PN-EN 1993-1-1.
Na podstawie smukoci wzgldnej oraz temperatury odpowiadajcej zaoonej w
warunkach poaru at mona wyznaczy z tabl. 1013 graniczne naprenia ciskajce f y, , i obliczy ze wzoru (35) obliczeniow nono na wyboczenie Nb, fi ,t , Rd . Stosujc nomogramy dla niezabezpieczonych i zabezpieczonych ogniowo elementw stalowych, pokazanych na rys. 29 i 30 mona okreli czas potrzebny na osignicie temperatury krytycznej i oszacowa nono ogniow elementu.
Tabl. 10. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S235 [24]
S235

Temperatura a

400 o C

450o C

235
218
202
187
171
156
140
126
112
99
88
78
70
62
56
50
45
41
37
34
31

209
194
180
167
154
140
127
114
102
90
80
71
64
57
51
46
42
38
34
31
29

(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0

500o C 550o C 600o C 650o C 700o C 750o C 800 o C


f y, , [N/mm 2 ]
183
171
159
147
136
124
113
102
91
81
73
65
58
52
47
42
38
35
31
29
26

147
136
127
117
108
98
89
80
71
63
56
50
45
40
36
32
29
26
24
22
20

110
102
94
87
80
72
65
58
51
45
40
35
31
28
25
22
20
18
17
15
14

82
76
70
64
59
53
47
42
37
33
29
25
23
20
18
16
15
13
12
11
10

54
50
46
42
38
34
30
26
23
20
18
16
14
12
11
10
9
8
7
7
6

40
37
34
31
29
26
23
21
18
16
14
13
11
10
9
8
7
7
6
5
5

26
24
22
21
19
18
16
15
13
12
11
9
8
8
7
6
6
5
5
4
4

63
Tabl. 11. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S275 [24]
S275

Temperatura a
o

400 C

450 C

275
256
239
222
204
187
169
151
135
120
106
94
83
74
67
60
54
49
45
41
37

245
228
213
198
183
168
152
137
122
109
97
86
77
68
61
55
50
45
41
38
34

(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0

500 C 550o C 600o C 650o C 700o C 750o C 800 o C


f y, , [N/mm 2 ]
o

215
201
188
175
162
149
135
122
110
98
87
78
69
62
56
50
45
41
38
34
32

172
160
150
139
129
118
107
96
86
76
68
60
54
48
43
39
35
32
29
26
24

129
120
112
103
95
86
78
69
62
54
48
42
38
33
30
27
24
22
20
18
17

96
89
83
77
70
64
57
51
45
39
35
31
27
24
21
19
17
16
14
13
12

63
58
54
50
45
41
36
32
28
24
21
19
16
15
13
12
10
9
9
8
7

47
43
40
37
34
31
28
25
22
19
17
15
13
12
11
10
9
8
7
6
6

30
28
27
25
23
21
19
18
16
14
13
11
10
9
8
7
7
6
6
5
5

Tabl. 12. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S335 [24]


S335

Temperatura a
400 o C

450o C

355
334
313
293
272
250
227
204
182
161
143
126
112
100
89
80
72
65
59
54
49

316
297
280
262
243
224
204
185
165
147
130
116
103
92
82
74
66
60
55
50
46

(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0

500o C 550o C 600o C 650o C 700o C 750o C 800 o C


f y, , [N/mm 2 ]
277
261
246
231
215
199
182
165
148
132
118
105
93
83
75
67
61
55
50
46
42

222
209
196
184
171
157
143
129
116
103
91
81
72
64
57
52
47
42
38
35
32

167
157
147
137
126
116
105
94
83
73
65
57
51
45
40
36
32
29
26
24
22

124
116
109
101
93
85
77
68
60
53
47
41
36
32
29
26
23
21
19
17
16

82
76
71
66
60
54
49
43
38
33
29
25
22
19
17
15
14
13
11
10
9

60
57
53
49
46
42
38
34
30
26
23
20
18
16
14
13
11
10
9
9
8

39
37
35
33
31
28
26
24
21
19
17
15
14
12
11
10
9
8
7
7
6

64
Tabl. 13. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S460 [24]
S460

Temperatura a
o

400 C

450 C

460
435
412
388
362
335
305
276
246
218
193
170
151
134
119
107
96
87
79
72
66

409
388
367
346
324
300
275
249
223
199
176
156
138
123
110
99
89
80
73
66
61

(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0

500 C 550o C 600o C 650o C 700o C 750o C 800 o C


f y, , [N/mm 2 ]
o

359
341
323
305
286
266
245
222
200
179
159
142
126
112
100
90
81
73
67
61
56

288
272
258
243
228
211
193
175
157
139
123
109
97
86
77
69
62
56
51
46
42

216
204
193
181
169
155
141
127
112
99
87
77
68
60
54
48
43
39
35
32
29

161
152
143
134
125
114
103
92
82
72
63
55
49
43
38
34
31
28
25
23
21

106
100
93
87
80
73
66
58
51
44
39
34
30
26
23
21
18
17
15
14
12

78
74
70
65
61
56
51
45
40
35
31
27
24
21
19
17
15
14
13
11
10

51
48
46
43
41
38
35
32
29
26
23
21
19
17
15
13
12
11
10
9
8

Literatura
[1] Biegus A.: Zeszyt Edukacyjny nr 1: Podstawy projektowania konstrukcji. Oddziaywania na konstrukcje. Projektowanie konstrukcji stalowych. Builder 2011.
[2] Brdka J., Brodniewicz M.: Projektowanie konstrukcji stalowych wedug Eurokodw.
Polskie Wydawnictwo Techniczne, Rzeszw 2010.
[3] Franssen J. M., Zaharia R.: Design of Steel Structures Subjected to Fire. Background and Design Guide to Eurocode 3. Les Editions Universite de Liege, LiegeBelgium 2005.
[4] Fire Resistance of Steel Structures (Euro-nomograms for fire exposed steelwork).
ECCS Technical Committee 3 Fire Safety of Steel Structures.
[5] Malak M.: Budownictwo oglne - tom 5. Cz 10: Odporno ogniowa. Nono
konstrukcji w warunkach poaru. Arkady Warszawa 2010.
[6] Giejowski M., Krl P.: Projektowanie stalowych elementw rozciganych, ciskanych i zginanych z uwagi na warunku poarowe wedug PN-EN 1993-1-2. Inynieria
i Budownictwo nr 9/2008.
[7] PN-EN 1990:2004 Podstawy projektowania konstrukcji.

65
[8] PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-2: Oddziaywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru.
[9] PN-EN 1992-1-2:2008 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu. Cz 1-2:
Reguy oglne - Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.
[10] PN-EN 1993-1-2:2007 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-2:
Reguy oglne Obliczanie konstrukcji z uwagi na warunki poarowe.
[11] PN-EN 1994-1-2:2008 Eurokod 4: Projektowanie konstrukcji zespolonych stalowobetonowych. Cze 1-2: Reguy oglne. Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.
[12] PN-EN 1995-1-2:2008 Eurokod 5: Projektowanie

konstrukcji drewnianych.

Cz1-2: Postanowienia oglne - Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.


[13] PN-EN 1996-1-2:2010 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji murowych. Cz 1-2:
Reguy oglne - Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.
[14] PN-EN 1999-1-2: Eurokod 9: Projektowanie konstrukcji z aluminium. Cz 1-2:
Reguy oglne - Projektowanie z uwagi na warunki poarowe (orygina).
[15] Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinna odpowiada budynki i ich usytuowania (Dziennik Ustaw Nr 75 z 2002, poz. 690, z pniejszymi zmianami).
[16] www.arcelormittal.com.
[17] www.arcelormittal.com Konstrukcje stalowe w Europie. Jednokondygnacyjne konstrukcje stalowe. Cz 7: Inynieria poarowa.
[18] www.steel-access.com SD004a-EN-EU Nomogram for unprotected members.
[19] www.steel-access.com SD005a-EN-EU Nomogram for protected members.
[20] www.steel-access.com. SD006a-EN-EU Properties of fire compartment lining materials.
[21] www.steel-access.com. SD007a-EN-EU Nominal temperature-time curves.
[22] www.steel-access.com. SD008a-EN-EU Buckling factors at elevated temperature.
[23] www.steel-access.com. SD009a-EN-EU Critical temperatures for the design fire
resistance of steel beams and members in tension.
[24] www.steel-access.com. SD0010a-EN-EU Limiting compressive stresses for the
design fire resistance of steel columns.

You might also like