Picioczynnikowy Model Osobowoci (PMO, Big Five)- ma suy odzwierciedleniu

struktury osobowoci, ujciu osobowoci za pomoc cech, ma zakrela podstawowe

wymiary osobowoci, a czynniki ujte w tym modelu odnosz si do gwnych
elementw kontaktw midzyludzkich (odpowiadaj na pytanie o to, na co moemy
liczy ze strony konkretnych osb, a bardziej oglnie, czego moemy si po nich
spodziewa).
S to: Neurotyzm, Ekstrawersja, Otwarto na dowiadczenia, Ugodowo,
Sumienno. Zakada si, e czynniki istniej realnie (i jako takie maj znaczenie w
przystosowaniu jednostki do rodowiska np. sumienno jest najlepszym
wyznacznikiem jakoci wykonywanej pracy zawodowej oraz osigni akademickich, a
take wie si z satysfakcj yciow), s niezmienne, uniwersalne oraz
biologicznie uwarunkowane.
Picioma typami osobowoci posuguje si Kwestionariusz Osobowoci NEO,
skadajcy si z 300 pozycji. Osoby badane oceniaj w piciopunktowej skali (od
zdecydowanie tak do zdecydowanie nie) w jakim stopniu dane zdanie ich dotyczy.
Oprcz cech zwizanych z bezporednio z picioma czynnikami podstawowymi
ocenie podlega rwnie sze dodatkowych aspektw w ramach kadego czynnika
podstawowego. Pozwala to na bardziej plastyczn charakterystyk zachowa.
Na jakiej podstawie zostao wyrnione 5 podstawowych typw i co
przemawia za PMO:
-typy okazuj si by niesamowicie podobne niezalenie od krgu kulturowego
-zrnicowanie ludzi jest prawie nieograniczone, ale wielko rnic indywidualnych
nie ma wikszego znaczenia w yciu codziennym i przechodzi niezauwaona.
Najwaniejsze rnice midzy ludmi mona zamkn w wyrazistych kategoriach, dla
ktrych wszystkie albo prawie wszystkie ludzkie jzyki maj konkretne nazwy. Z tego
wynika, e gatunek ludzi ustali na drodze obserwacji rnice indywidualne,
szczeglnie istotne dla wzajemnych interakcji i nada im atwo zrozumiae terminy
-dokonywane przez osoby badane oceny poziomu wystpowania u nich cech z modelu
picioczynnikowego pokrywaj si z ocenami dokonywanymi przez ich maonkw i
znajomych. Dziej si rwnie tak w przypadku osb majcych jedynie przelotny
kontakt. Im bliszy kontakt osb tym bardziej obie oceny pokrywaj si ze sob
-wyniki bada klinicznych: zaburzenia psychiczne maj zwizek ze wskanikami w
zakresie poszczeglnych czynnikw. Dla zdrowia psychicznego wana jest te oglna
konfiguracja wszystkich piciu czynnikw (ktre tworz profil osobowoci). Zaburzenia
psychiczne wi si ze skrajnymi wskanikami w zakresie normalnych cech.
PMO a emocje i kontakty interpersonalne: stwierdzono zwizek pomidzy
wysokim nateniem pewnych cech a okrelonymi motywacjami. Tak wic osoba
uznawana za towarzysk kieruje si w swoim zachowaniu chci przebywania wrd
ludzi. Wskazano zwizek midzy PMO a wskanikami potrzeb wynikajcymi z
formularza badania osobowoci Murraya. Stwierdzono zwizek pomidzy wynikami
Picioczynnikowego Modelu Osobowoci a podatnoci na konkretne emocje (np.
wysokim wskanikom Neurotyzmu towarzyszy podatno na negatywne
emocje, a wysokim wskanikom Ekstrawertyzmu- skonno do przeywania
emocji pozytywnych.
N wie si ze zym samopoczuciem, E z dobrym.
Badania sugeruj, e ludzkie kochajcy i pracowici maj wicej dowiadcze
pozytywnych, a mniej negatywnych, poniewa cechy te sprzyjaj sukcesom osobistym
i zawodowym, osoby te rwnie rzadziej s w doku).
Uwaa si, e kontakty interpersonalne dopeniaj PMO. Mona je ujmowa w dwch

podstawowych wymiarach: dominacji/ podporzdkowania oraz przyjacielskoci/

wrogoci. W pewnym sensie s one kombinacj wadzy i mioci. Rnice
indywidualne wynikaj z przecinania si tych dwch wymiarw (np. aroganckie
podejcie do ludzi wynika z poczenia skonnoci do dominacji z wrogoci, podejcie
ywioowe i wylewne wynika z poczenia dominacji z przyjacielskoci, postawa
rezerwy- wrogo z ulegoci). Stwierdzono zwizek pomidzy wynikami z zakresu
piciu czynnikw a rodzajem wizi miosnej czcej ludzi (ludzie nawizujcy trwae,
bezpieczne wizi s mniej neurotyczni i bardziej ekstrawertyczni).
Czy wolimy ludzi podobnych czy cakiem innych? Na osi przyjacielskoci/
wrogoci obowizuje zasada przycigania podobiestw, na osi dominacji/ ulegociprzycigania przeciwiestw (ludzie pogodni przycigaj pogodnych, agresywni
agresywnych, ludzie dominujcy przycigaj ulegych, a ulegli dominujcych). Jednak
ogem rzecz biorc wicej przemawia za przyciganiem si podobiestw.
Osobowo czowieka ma genetyczny i dziedziczny charakter (40%). Znaczna
ilo cech jest dziedziczona (na reszt cech ma oczywicie wpyw wychowanie,
otoczenie, czynniki pozadziedziczne). Geny wpywaj na wszystkie 5 czynnikw
osobowoci przy czym najsilniej na Otwarcie na dowiadczenia, a najsabiej na
Sumienno. *Inteligencja jest rzecz w znacznym stopniu dziedziczon.
Podstawowe cechy osobowoci wyksztacay si w obliczu ewolucji czowieka, nazwy
cech pojawiy si po to, aby ludzie mogli klasyfikowa zachowania swoich
wspbratymcw w dziedzinach o zasadniczym znaczeniu dla ludzkiej egzystencjichcemy wiedzie, czy jedni s ugodowi, czy inni maj stabiln osobowo i czy mona
na nich liczy. Odgryway wan rol w procesie selekcji naturalnej i pomagay w
rozwizywaniu problemw adaptacyjnych. Wydaje si, e zachodzi bliski zwizek
midzy rnicami indywidualnymi i podstawowymi z perspektywy ewolucyjnej z
problemami walki o byt i reprodukcj. Miay wpyw na dobr partnera, warunkoway
dobr grupowy natomiast rnice pomidzy cechami osobowoci mog odzwierciedla
wyzwania, przed ktrymi stawa gatunek ludzki na drodze ewolucji. Teorie osobowoci
s cile zwizane z teori ewolucji.
Tabela 2.2 Dwubiegunowa charakterystyka czynnikw Wielkiej Pitki
Cechy osb o wysokich
wynikach

Czynniki

Cechy osb o niskich

wynikach

Lkliwy, nerwowy,
emocjonalny, niepewny,
hipochondryczny,
niezorganizowany

NEUROTYZM (N)
Spokojny, rozluniony,
ocenie podlega pooenie
nieemocjonalny, silny,
jednostki na wymiarze:
pewny siebie
dobre przystosowanie vs
niestabilno emocjonalna.
Pozwala wykry osoby o
zaburzeniach psychicznych,
irracjonalnych pogldach,
wyolbrzymionych
pragnieniach i deniach,
szkodliwych dla siebie
reakcjach na sytuacje
yciowe.

Towarzyski, aktywny,
rozmowny, zorientowany na
ludzi, optymistyczny,
lubicy zabaw, uczuciowy

EKSTRAWERSJA (E)
ocenie podlega jako i
intensywno interakcji
midzyludzkich, poziom
aktywnoci, potrzeba

Powcigliwy, chodny,
stojcy na uboczu,
zorientowany na sprawy,
wycofujcy si, cichy

stymulacji, zdolno
cieszenia si
Ciekawy o szerokich
zainteresowaniach,
twrczy, oryginalny, z
wyobrani, nietradycyjny

OTWARTO NA
DOWIADCZENIA (O)
ocenie podlega aktywne
szukanie nowych
dowiadcze dla nich
samych, tolerancja
nieznanego i badanie go

Konwencjonalny,
przyziemny o wskich
zainteresowaniach, brak
zainteresowa
artystycznych,
nieanalityczny

Uczuciowy, przyjazny, ufny, UGODOWO (U)

pomocny, wybaczajcy,
ocenie podlega charakter
atwowierny, bezporedni
reakcji interpersonalnych
jednostki na wymiarze od
wspczucia do wrogoci w
uczuciach, mylach i
zachowaniach

Cyniczny, brutalny,
podejrzliwy, niechtny do
wsppracy, mciwy,
bezlitosny, atwo wpadajcy
w zo, intrygant

Zorganizowany,
wiarygodny, pracowity,
zdyscyplinowany,
punktualny, schludny,
ambitny, wytrway

Niemajcy celu,
niewiarygodny, leniwy,
beztroski, niedbay,
swobodny i sabej woli,
hedonista

SUMIENNO (S)
ocenie podlega stopie
zorganizowania jednostki,
upr i motywacja w deniu
do celu. Osoby
wymagajce, wiarygodne,
na ktrych mona polega
s przeciwstawione ludziom
beztroskim i sabej woli.

*Cechy oceniane dodatkowo w ramach kadego z piciu gwnych czynnikw (NEO-PIR):

Neurotyzm: lk, agresywno, wrogo, depresja, niemiao, impulsywno,
nadwraliwo.
Ekstrawersja: serdeczno, towarzysko, asertywno, aktywno, poszukiwanie
dozna, emocjonalno pozytywna.
Otwarto na dowiadczenia: wyobrania, estetyka, uczucia, dziaania, pomysy,
wartoci.
Ugodowo: zaufanie, prostolinijno, altruizm, ulego, skromno, skonno do
rozczulania si.
Sumienno: kompetencje, skonno do porzdku, obowizkowo, denie do
osigni, samodyscyplina, rozwaga.