UEiE

28.02.2013r

PODSTAWY!!
- Izolatory (materiay co to jest warto przypomnie)
- Pprzewodniki (do przypomnienia)
- Przewodniki dzielimy na:
1 klasy w ktrych przewodzenie prdu polega na uporzdkowynm ruchu
elektronw pod wpywem napicia i nie jest powizane z przemieszczaniem
masy (ile dopywa tyle odpywa). S nimi wikszo metali i wgiel w postaci
grafitu.
2 klasa elektrolity sa to roztwory kwasw zasad lub soli przewodzenie prdu
polega na uporzdkowanym ruchu jonw dodatnich i ujemnych powstaych w
wyniku dysocjacji elektrolitycznej. Powizane jest z przenoszeniem masy. (sl
kuchenna rozpuszczana w wodzie)
Przewodniki 1 klasy dzieli si na 2 grupy:
a) Materiay przewodzce dobrze- wykorzystywane do wykonywania pocze
bezstratnych galwanicznych.
b) Materiay oporowe w ktrych wykorzystywane s elementy rezystancyjne
(konstal, manganin)
Elementy przewodzce charakteryzuja si rezystancj (oporem), ktry moe zmieni si
wraz ze zmian czynnikw zewntrznych, gwnie temperatury. Z uwagi na zaleno
rezystancji od temperatury rozrnia si materiay:

Rys.1 PTC (metale, grafit)

Rys.2 NTC (pprzewodniki, elektrolity, izolatory)

MATERIAY MAGNETYCZNE
- Wyrniamy
Diamagnetyki r < 1
rCu < 0,99994 (miedz gorzej od prni)
Paramagnetyki r < 1
rAL < 1,00006 (aluminium lepiej od prni)
Ferromagnetyki r >> 1
a) Twarde stosowane do produkcji magnesw trwaych
b) Mikkie stosowane do produkcji rdzenia

Rys.3 Ptla histerezy dla materiaw mikkich i twardych

Z kadym ruchem adunku elektrycznego zwizane jest powstawanie pola

magnetycznego. Zatem kady przewodnik z prdem wytwarza pole magnetyczne!!!!
Sia dziaajca na przewodnik z prdem w polu magnetycznym :
Jeeli przewodnik z prdem umiecimy w polu magnetycznym to na ten przewodnik
bdzie dziaaa sia elektromagnetyczna, ktrej warto zaley od indukcji magnetycznej
(B), natenia prdu (J) w przewodzie oraz dugoci (L) czynnej przewodnika.

Zjawisko to wynika z oglnej reguy w myl, ktrej sia elektrodynamiczna oddziauje na

kady adunek elektryczny poruszajcy si w polu magnetycznym.

ZJAWISKO INDUKCJI ELEKTROMAGNETYCZNEJ!!

Jeeli z dowolnym przewodnikiem ( w ukadzie otwartym lub zamknitym
nieprzewodzcym prdu lub z prdem) skojarzony jest (oddziauje na niego) zmieniajcy
si strumie magnetyczny to w przewodniku takim indukuje si (powstaje) rnica
potencjaw, czyli napicie rdowe nazywane si elektromotoryczn indukowan.
Zmienno pola magnetycznego wzgldem przewodnika mona os gnc przez:
a) Ruch przewodnika w polu magnetycznym
b) Ruch pola magnetycznego wzgldem przewodnika
c) Oddziaywanie na przewodnik zmiennym w czasie polu magnetycznym

Warto wyidukowanej siy elektromotorycznej zaley od wartoci strumienia

magnetycznego od szybkoci jego zmian wzgldem przewodnika oraz od liczby zwojw
(regua Lentza)

KLASYCZNY UKAD ZAPONOWY Z GROMADZENIEM ENERGI W

INDUKCYJNOCI

1)
2)
3)
4)
5)
6)

Wycznik zaponu (stacyjka)

Ukad zasilania (alternator akumulator)
Uzwojenie pierwotne cewki zaponowej
Element przerywajcy (przerywacz)/ elektroniczny (modu zaponowy)
Uzwojenie wtrne cewki zaponowej
Czujnik pooenia wau korbowego ( w klasycznych rozwizaniach krzywka z
moteczkiem przerywacza)/ Elek (czujnik elektryczny)
7) Rozdzielacz wysokiego napicia i przewody
8) wiece zaponowe
OPIS DZIAANIA:
Po zaczeniu wycznika zaponu przy zwartym urzdzeniu przerywajcym przez
uzwojenie pierwotne przepywa prd wytwarzajc pole magnetyczne. Prd pierwotny jest
na przemian wyczany i zaczany przez element przerywajcy, zatem na przemian narasta
i zanika wytwarzane pole magnetyczne. Zmiany pola magnetycznego oddziaywaj
(nawinite na wsplnym rdzeniu) a zatem w obu uzwojeniach indukuj si napicia.
Uzwojenie pierwotne posiada ma liczb zwojw (200-400) wic indukuje si w nim
mniejsza ilo napicia (impulsowo rzdu kilkaset V). Uzwojenie wtrne ma du liczb
zwojw (200 40tys) wic indukuje si w nim bardzo due napicie rzdu kilkudziesiciu
kV.
Narastanie prdu jest powolniejsze wic indukuje si mniejsza ilo napi w obu
uzwojeniach. Natomiast zanik jest szybszy wic indukuje si wiksza ilo napi. W efekcie
do wytworzenia iskry midzy elektrodami wiecy wykorzystywane jest napicie w

uzwojeniu wtrnym w fazie zaniku prdu pierwotnego. Wytworzone napicie rozdzielane

jest w rozdzielaczu zaponu na wiece poszczeglnych cylindrw.
7.03.2013r

PRACA SILNIKOWA (4- SUWOWEGO)

Cykle pracy silnika

Spranie:
temperatura gazu: 300-600 stopni C
cinienie: 0,8-1,5 MPa
Praca:
temperatura gazu: 2000-3000 stopni C
cinienie: 3-5 MPa
Wydech:
temperatura gazu: 1300-1600 stopni C
cinienie: 0,1-0,5 MPa
Ssanie:
temperatura gazu: 120 stopni C
cinienie: 0,09 MPa
Przebieg wyadowania iskrowego

1 faza faza pojemnociowa

odpowiada za zainicjowanie wyadowanie elektrycznego. 30 mikrosekund
2 faza - faza indukcyjna
podtrzymanie spalania mieszanki paliwowo powietrznej w komorze spalania. 1,5
milisekundy
3 faza drgania napicia po wyadowcze
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Spalanie mieszanki paliwowo powietrznej

Do 23 stopnia musi si wypali caa mieszanka paliwowo powietrzna.

Bieg jaowy kt spalania 31 stopni; zapon 8 stopni; koniec 23 stopnie.
Obroty maksymalne kt spalania 63 stopnie; zapon 40 stopni; koniec 23 stopnie.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Przebieg normalnego spalania i detonacyjnego

Jak za szybko zapalimy mieszank to dochodzi do spalania stukowego (detonacyjnego)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zalenoci (przy spalaniu)

Napicie zaponu - najmniejsza warto napicia przy ktrym dochodzi do przeskoku iskry
Im wiksze cinienie, tym potrzebujemy wiksze napicie.

Wzrasta energia kinetyczna czstek przy ronie temperatura. Ze wzrostem temperatury maleje
napicie potrzebne do przeskoku.

Mniejsze od 1 mieszanki w ktrych jest niedomiar powietrza, a za duo paliwa (mieszanki bogate).
Wiksze od 1 mieszanki w ktrych jest nadmiar powietrza, a za mao paliwa.

Ze wzrostem rednicy ronie warto napicia.

.
Elektroda rodkowa spolaryzowana ujemnie jest atwiej

Badanie ukadw zaponowych

1.Ogldziny sprawdzenie stanu ukadu i podzespow bez uycia przyrzdw pomiarowych
(organoleptycznie). Gwnie polega na sprawdzeniu jakoci i prawidowoci pocze elektrycznych
a take czy nie wystpuj widocznie uszkodzenia mechaniczne.
2. Badanie cewki zaponowej
a) ogldziny
b) pomiar rezystancji uzwoje
klasyczna elektorniczna
Rp
3-5
0,3-1,5
Rw
4-7 k
2-20 k
Uzwojenie nagrzewa si gdy s
zwarcia midzy-zwojowe.
Badanie wartoci napicia strony wtrnej.

c) badanie rezystancji izolacji midzy metalow czci obudowy a kolejnymi zaciskami

elektrycznymi, mierzymy megaomierzem i rezystancja powinna by nie mniejsza ni 20 M.
d) sprawdzenie napicia strony wtrnej:
1) w rozwizaniach klasycznych poprzez badanie dugoci iskry znormalizowanych.
2) w ukadach elektronicznych za pomoc oscyloskopu z sond wysokonapiciow.
e) badanie wytrzymaoci elektrycznej izolacji badanie bardzo rzadko wykonywane ze wzgldu
na cen i dostpno generatorw impulsw wysokonapiciowych.
3.Badanie czujnika pooenia wau korbowego omwione przy czujnikach.
4.Badanie moduw zaponowych i komputerw zaponu za pomoc diagnoskopw
komputerowych lub specjalizowanych testerw.
5.Prba pracy rozdzielacza przy obwodzie zamknitym iskiernikami
6. Sprawdzenie poprawnoci funkcjonowania regulatorw kta wyprzedzenia zaponu
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cewka zaponowa

Oznaczenia zaciskw
1-koniec uzwojenia pierwotnego cewki czony z elementem przerywajcym
4(wn) - wyprowadzenie wysokiego napicia z uzwojenia wtrnego
15 - zacisk dodatni zasilania za wycznikiem zaponu
30 - zacisk dodatni zasilania przed wycznikiem zaponu (bezporednio z ukadu zasilania)
31 - masa pojazdu biegun ujemny
Midzy 4 a 15 mierzymy rezystancje uzwojenia wtrnego
Midzy 1 a 15 mierzymy rezystancje pierwotn

Regulator podcinieniowy kata wyprzedzenia zaponu

Regulator kta wyprzedzenia zaponu od obcienia silnika (podcinieniowy)

1 spryna wytwarzajca moment zwrotny
2 elastyczna membrana w komorze cinieniowej
3 ruchomy trzpie poczony trwale z membran, a poczeniem ruchomym z podstaw zespou
przerywacza
Zmiana podcinienia powoduje odksztacenie membrany, ruch posuwisto zwrotny trzpienia a to
wywouje przemieszczenie ktowe podstawy z moteczkiem przerywacza wzgldem przerywacza
czyli zmian momentu przerywania prdu pierwotnego (kata wyprzedzenia zaponu).

Regulator odrodkowy kata wyprzedzenia zaponu

1-wa aparatu zaponowego

2-trzpie na ktrym osadzony jest ciarek
3-cizarek zawieszony mimorodowo
4-podstawa do ktrej trwale przymocowana jest krzywka
5-spryna wytwarzajca moment zwrotny dla ciarka
6-ruba mocujca
7-krzywka
8-trzpie zaczepowy dla spryny
9-ogranicznik przemieszcze podstawy z krzywk

Podczas wirowania wau aparatu zaponowego pod wpywem siy odrodkowej rozchylaj si
ciarki powodujc przemieszczenie ktowe krzywki wzgldem pozostaych czci aparatu
zaponowego.
Czyli chwili przerywania prdu pierwotnego a zatem zmiany kta wyprzedzenia zaponu

Aparat zaponowy

Aparat zaponowy skada si z :

a) rozdzielacza wysokiego napicia
b) zespou przerywacza
c) regulatora odrodkowego
d) regulatora podcinieniowego.

14.03.2013r

ELEKTRONICZNE UKADY ZAPONOWE

Wrd ukadw zaponowych rozrnia si:
1) Ukady z gromadzeniem energii w indukcyjnoci (analogiczne do klasycznych)
2) Ukady z gromadzeniem energii w pojemnoci

Do dorysowania reszta!!!
Modu zaponowy jest elementem wykonawczym, a nie sterujcym

1-kondensator
2-ukad zasilania
3-przetwornica napiciowa (przetwarza napicie stae na stae o wikszej
wartoci)
4-czujnik pooenia wau korbowego
5-modu zaponowy-tyrystor
6-cewka zaponowa
7-rozdzielacz wysokiego napicia
8-przewody wysokiego napicia i wiece zaponowe
Jest krtka faza indukcyjna tam, a ona odpowiada za podtrzymanie spalania w komorze spalania,
paliwo si nie dopalao i katalizatory ulegay uszkodzeniom.

Rodzaje cewek zaponowych stosowanych w ukadach elektronicznych:

1.Cewka jednobiegunowa z rdzeniem otwartym
2.Cewka jednobiegunowa z rdzeniem jednostronnie lub dwustronnie zamknitym
3.Cewki dwubiegunowe lub wielobiegunowe (parzysto biegunowe)
4.Cewki indywidualne
5.Ukady T-Spark

Pole magnetyczne tworzy linie zamknite, szczeliny powodoway straty magnetyczne (rdze
otwarty) i wyeliminowano to w rdzeniu zamknitym.
Cewka dwubiegunowa nie ma poczenia elektrycznego miedzy uzwojeniem pierwotnym i
wtrnym. Rezystancj mierzymy midzy dwoma wyprowadzeniami uzwojenia wtrnego.

Cewka dwubiegunowa

Wyadowanie na oba cylindry jednoczenie. S dwa cylindry ktre pracuj w przeciwnych

pooeniach jakby, jak w jednym jest w grnym pooeniu i zapala mieszank, to w drugim daje
iskr w spalinach co niczego nie zmienia. Jest wyeliminowany palec rozdzielacza. Tam gdzie
mieszanka paliwowo powietrzna jest zapalana jest wiksza energia iskry, a tam gdzie wydech
mniejsza.

Cewki wielobiegunowe

Ukady wielobiegunowe 2 cewki dwubiegunowe. Do kadej cewki indywidualny tranzystor

mocy. Bezrodzielaczowo ukady zaponowego polega na zastosowaniu odpowiedniego
rozwizania cewek zaponowych oraz odpowiedniej liczby tranzystorw mocy w module
zaponowym.

Cewka czterobiegunowa

Cewka indywidualna tyle cewek ile cylindrw, cewa bezporednio na wiece, eliminuje si
przewody wysokiego napicia nie ma wyadowa ktre mog uszkodzi podzespoy. W zczu s
3 zaciski, jeden jest lepy, niewiadomo po co :D

Cewka indywidualna z diod WN

Funkcje diody wysokonapiciowej stosowanej po stronie wtrnej cewek:

1.Uniemoliwienie przeskoku iskry midzy elektrodami wiecy w fazie narastania prdu pierwotnego
2.Przekazanie informacji do sterownika czy dochodzi do przeskoku iskry w danym cylindrze.
Jeli ma miejsce wypadanie zaponw (brak przeskoku iskry) to sterownik odcina wtrysk od
cylindra w ktrym nie jest generowana iskra. Dioda jest wysokonapiciowa wic przechodzi w stan
przewodzenia przy duych napiciach, dlatego omomierz pokazuje koniec zakresu.

T- spark

Taka liczba cewek dwubiegunowych jak liczba cylindrw i na kadym cylindrze 2 wiece
zaponowe. Jak padnie cewka, to normalnie mona jecha. Cewki 1-4 i 2-3 s ze sob poczone
przewodami WN iskr mamy w dwch cylindrach, tylko w przeciwnych stanach pracy.

15.03.2013r

CZUJNIKI 1
Czujniki pooenia wau korbowego i prdkoci obrotowej
Wrd czujnikw pooenia wau korbowego i prdkoci obrotowej wyrnia si:
1.Czujniki indukcyjne (reluktancyjne lub magneto indukcyjne)
2. Czujniki Halla
3. Czujniki fotooptyczne (fotoelektroniczne)

Czujnik Indukcyjny
Czujnik indukcyjny (reluktancyjny) skada si z magnesu trwaego, rdzenia ferromagnetycznego
(magnetowodu), cewki nawinitej na rdzeniu wirujcego elementu ferromagnetycznego z
odpowiednio uksztatowanymi wystpami (najczciej w postaci zbw).

ZASADA DZIAANIA
Magnes trway wytwarza stae pole magnetyczne podczas wirowania elementu
ferromagnetycznego zmienia si szczelina powietrzna w obwodzie magnetycznym co powoduje
zmian oporu magnetycznego (reluktancji) a w efekcie zmian strumienia magnetycznego w
obwodzie. Zmieniajcy si strumie magnetyczny indukuje w cewce napicie stanowice
informacj o prdkoci obrotowej bd pooeniu wau korbowego. Ksztat generowanego sygnau
napiciowego zaley od geometrii obwodu magnetycznego (w przypadku wsppracy czujnika z
wiecem zbatym powstaje sygna sinusoidalny). Zmiana prdkoci obrotowej powoduje zmian
czstotliwoci i amplitudy z wytwarzanego sygnau. Czujnik nie jest zasilany elektrycznie.

Badania czujnikw indukcyjnych:

1. Ogldziny (jako i prawidowo pocze elektrycznych)
2. Pomiar rezystancji cewki czujnika (200-2000 )
3. Sprawdzenie sygnau napiciowego generowanego po napdzeniu elementu wirujcego
(najbardziej zalecane s obserwacje oscyloskopowe)
4. W przypadku czujnikw trzpieniowych (palcowych) sprawdzenie odlegoci czujnika od elementu
wirujcego.

Przebiegi sygnau cewki czujnika

Strome zbocze opadajce, agodne rosnce,

Wsppraca czujnika reluktancyjnego z moduem elektronicznym

Wsppraca sygnau napiciowego z moduem elektronicznym ukadu zaponowego, pki

wiksza warto od Up to mamy przepyw prdu pierwotnego (tranzystor mocy przewodzi).
Odwrcenie biegunowoci cewki to odwrcenie sygnau napiciowego (jak na Z35 na dole). Jest
wtedy tzw. pywajcy zapon. Prdko obrotowa powoduje zmian amplitudy wytworzonego
sygnau.

Czujnik pooenia wau korbowego i prdkoci obrotowej

Jest 2 w jednym, gdzie jest wieniec zbaty to ksztatem sygnau jest sinusoida, a w obrbie
braku zba bdzie sygna w zalenoci od uoenia zbw. Jeli zby s gsto, to przerwa powoduje
wygenerowanie wikszego impulsu, a jeli s wiksze przerwy i potem brak zupenie zba to jest
wyagodzenie sygnau. Na Z40. Pokazany przebieg w zalenoci od pooenia.
W czujniku ABS-u jeli zajdzie botem a w boto nawchodz opiki to bdzie inna przenikalno
magnetyczna przestrzeni midzy zbowej. (bdzie pokazywa bd)

Zjawisko Halla

Prostopadocienna pytka pprzewodnikowa zasilona jest z zewntrz napiciem staym w

wyniku czego przepywaj przez ni adunki elektryczne (prd) . Poprzecznie do przepywajcego
prdu oddziauje na pytk pole magnetyczne wytworzone przez magnes trway. Na poruszajce si
adunki elektryczne w polu magnetycznym dziaa sia elektrodynamiczna powodujca przesuniecie
tych adunkw w trzeciej paszczynie (rys Z42 ku grze). W trzeciej paszczynie powstaje zatem
rnica potencjaw czyli napicie elektryczne nazywane napiciem Halla. Jeeli na pytk nie
bdzie oddziaywao pole magnetyczne, to bdzie rwnomierna gsto prdu w pytce, grna
elektroda bdzie miaa taki sam potencja jak dolna, a zatem napicie bdzie rwne 0.

Budowa i dziaanie czujnika Halla

Czujnik Halla zbudowany jest z magnesu trwaego, elementu Halla oraz wirujcej midzy nimi
przesony z materiau ferromagnetycznego z powycinanymi oknami. Moliwe s dwa stany w
ukadzie:
a) midzy magnesem trwaym a elementem Halla jest okno, pole magnetyczne oddziauje na
element Halla i powstaje napicie Halla (stan sygnau napiciowego wysoki).
b) midzy magnesem trwaym a elementem Halla jest ferromagnetyczna przesona, pole

magnetyczne zamyka si przez przeson, nie oddziauje na element Halla i napicie Halla jest rwne
0 (stan sygnau napiciowego niski).
Podczas wirowania elementu ferromagnetycznego stany te wystpuj naprzemiennie i w efekcie
powstaje sygna napiciowy o ksztacie prostoktnym. Zmiana prdkoci obrotowej powoduje
zmian czstotliwoci wytwarzanego przebiegu natomiast jego amplituda nie zmienia si. Czujnik
zasilany jest z zewntrz napiciem instalacyjnym 12 V (raczej starsze rozwizania) bd napiciem 5
V (raczej nowsze rozwizania).

Badania czujnikw Halla:

1.Ogldziny
2.Sprawdzenie napicia wytwarzanego w czujniku Halla po jego zasileniu i napdzeniu elementu
wirujcego

Budowa i dziaanie czujnika Halla c.d

Z44. Musi by materia magnetyczny twardy

Z43. W drugim przypadku jest zamknicie przez materia ferromagnetyczny, nie oddziauje na
element Halla.

Generowane napicie w czujniku Halla

Tranzystor mocy przewodzi to narasta prd pierwotny, gdy jest wyczenie tranzystora to prd
zostaje odcity.

Czujnik fotooptyczny

Zbudowany jest z elementu fotooptycznego promieniujcego (dioda LED, a w starym

wykonaniu arwki). Elementu fotooptycznego detekcyjnego (fotodioda lub fototranzystor) oraz
wirujcej midzy nimi przesony z powycinanymi oknami. Podczas wirowania przesony
promieniowanie wietlne emitowane przez diod LED na przemian dociera do elementu
detekcyjnego lub jest przesaniane przez przeson. W efekcie generowany jest sygna napiciowy o
ksztacie prostoktnym. Zmiana prdkoci obrotowej powoduje zmian czstotliwoci sygnau a
jego amplituda nie zmienia si. Czujnik zasilany jest analogicznie do czujnika Halla i badania rwnie
s analogiczne.

4.04.2013r

MODUY ZAPONOWE
Rozrnia si nastpujce moduy zaponowe:
a) typu kocwka mocy
b) wsppracujcy z czujnikiem indukcyjnym
c) wsppracujcy z czujnikiem Halla bd fotooptycznym.
Funkcje moduw zaponowych (element wykonawczy !!):
a)zaczanie i wyczanie prdu pierwotnego funkcja przyjta od przerywacza

b) ograniczenie prdu pierwotnego stosowany jest najczciej ukad Darlingtona bd ukady

mikroprocesorowe. Uzyskuje si dziki temu uniezalenienie ksztatu impulsu prdu pierwotnego
od waha napicia zasilajcego, a take zmniejszenie strat mocy i wydzielajcego si ciepa
(mniejsze
wartoci skuteczne prdu) oraz zmniejszenie iloci energii pobieranej z ukadu zasilania.

c) regulacja kta zwarcia uzyskuje si dziki temu uniezalenienie ksztatu impulsu prdowego od
zmian prdkoci obrotowej (Rys.Z57a). Regulujemy to za pomoc zmiany wartoci napicia
progowego napicia przy ktrym tranzystor mocy przewodzi (Rys.Z57b)

d) odcinanie prdu spoczynkowego funkcja stosowana w moduach wsppracujcych z

czujnikami zasilanymi (Halla lub fotooptyczne).

Schemat blokowy funkcjonowania elektronicznego moduu zaponowego

Jeeli nie ma prdkoci obrotowej, tranzystor mocy jest zblokowany (gdy przekrcimy stacyjk to
w pewnych przypadkach gdy wa aparatu zaponowego niekorzystnie si zatrzyma to od razu gdy
przekrcimy pynie prd pierwotny
Uniemoliwia on przepyw prdu pierwotnego po zaczeniu wycznika zaponu przy
niepracujcym silniku (bez rozruchu). Jeeli nie ma prdkoci obrotowej, tranzystor mocy
zblokowany jest niezalenie od stanu sygnau z czujnika. Gdy pojawi si prdko obrotowa,
tranzystor mocy na przemian przewodzi i jest blokowany stosownie do stanu sygnau z czujnika.
Ukad Darlingtona do tranzystora mocy jest podczony tranzystor sterujcy ktry moe go
przyblokowa.

Stabilizator biegu jaowego

Jak np. stajemy na wiatach i zaczamy klime to moe zgasn bo zwikszy si obcienie, po to
jest stabilizator biegu jaowego. Wpinany midzy aparat zaponowy, a modu zaponowy.

Mikroprocesorowe systemu sterowania ktem wyprzedzenia zaponu

komputery zaponu.
Regulacja kata wyprzedzenia zaponu

Zielona mechanicznie.
Za czerwon (idealn) ju by byo spalanie detonacyjne, czego nie chcemy dlatego niebieska
charakterystyka ma pewien zapas aby temu zapobiec. Pierwsza charakterystyka jest przy staym
cinieniu, a druga przy staej prdkoci obrotowej.

Porwnanie mam charakterystyk (kata wyprzedzenia zaponu)

Przy pewnych pooeniach trzeba bardzo duo zmienia zapon (s due skoki na charakterystyce)

Czujnik spalania detonacyjnego (stukowego)- umiejscowienie

Czujnik spalania detonacyjnego (stukowego) piezoelektryczny. Montowany do bloku silnika. Jest

to czujnik drga. Blok silnika to lity materia metalowy bardzo dobrze przenosz si drgania. Jest
bardzo duo tych drga od rnych elementw silnika oraz samej jazdy.
Zjawisko piezoelektryczne jeli na pytk piezoceramiczn oddziaujemy dynamicznie si to na
przeciwlegych cianach pytki gromadz si adunki elektryczne przeciwnych znakw, a zatem
powstaje rnica potencjaw, czyli napicie elektryczne.
Anizotropowe rne waciwoci w rnych kierunkach.

Nie musi by kilka czujnikw spalania detonacyjnego (na kady cylinder osobno). Przewanie dwa w
pewnej odlegoci od siebie s stosowane.

Budowa czujnika spalania detonacyjnego

Czujnik spalania detonacyjnego skada si z piezoceramiki, masy sejsmicznej, zcz

elektrycznych oraz obudowy. Masa sejsmiczna jest specjalnie geometrycznie i wagowo dobranym
ciarkiem (ciarkiem dobranym w ten sposb), e w drgania rezonansowe mechaniczne wpada
przy czstotliwoci drga odpowiadajcej czstotliwoci podczas spalania detonacyjnego. Wszelkie
drgania docierajce do bloku silnika z innych urzdze i oddziaujce na czujnik powoduj delikatne
drgania masy sejsmicznej i generowany jest saby sygna napiciowy, interpretowany przez
komputer zaponu jako sygna szumowy wiadczcy o braku spalania detonacyjnego. Jeli pojawia
si spalanie detonacyjne, masa sejsmiczna wpada w drgania rezonansowe mechaniczne, bardzo
silnie oddziauje na piezoceramike i generowany jest silny sygna napiciowy interpretowany przez
komputer zaponu jako sygna o pojawieniu si spalania detonacyjnego. W reakcji na ten sygna
komputer zaponu zmniejsza wysterowywany kt wyprzedzenia zaponu o standardow warto
(najczciej o 3 stopnie).
Czujnik nie jest zasilany elektrycznie !
Ksztat generowanego sygnau napiciowego jest nieregularny, poszarpany, z wartociami
dodatnimi i ujemnymi
Badania czujnikw spalania detonacyjnego:
1)Ogldziny
2) Sprawdzenie sygnau napiciowego generowanego przez czujnik po uderzeniu moteczkiem bd
kluczem. Zalecane obserwacje oscyloskopowe

Sygnay pokazujce spalanie normalne i stukowe

W kadym przypadku 3 charakterystyki, b) odfiltrowana jest skadowa monotoniczna, a

drgania pozostay.
W normalnym sygna na c to s wszystkie inne drgania. W stukowym wida wyranie e sygna
jest nieregularny, poszarpany.
Rys z.77
1)Jak jest strzaka, to dociera sygna o spalaniu detonacyjnym. Komputer wysterowa 18 stopni, ale
jest stukowe to spada o 3 stopnie, potem strzaka i si okazuje, e nie ma ju tego detonacyjnego,
podbija si stopniowo i dochodzi do wartoci wynikajcej z mapy charakterystyk.
2) Po kilku sprawdzeniach dalej jest detonacyjne i obnia si o kolejne 3 stopnie.
Czujnik spalania detonacyjnego peni rol elementu korygujcego.
Rys.Z78
Do szyny dopywaj informacje (podcinienie, pooenie przepustnicy, temp silnika, czujnik spalania
detonacyjnego, prdko). Jak dotr do komputera, to on interpretuje i wysterowywuje tranzystory
mocy.

CZUJNIKI 2
Wymagania

Poziomy inteligencji

Najpierw wielko nieelektryczna na elektryczn (SE) , potem czon wstpnej obrbki obrazu (SA),
potem sygna analogowy na cyfrowy (AD) i sterownik przetwarzajcy informacj (SG).

11.04.2013

PRZEPYWOMIERZE
Wrd przepywomierzy powietrza rozrnia si:
a)przepywomierze z tarcz spitrzajc i potencjometrem
b)termoanemometry, czyli przepywomierze z gorcym drutem lub gorco pytk)
c) przepywomierze z wirami Karmana

Przepywomierz z przesona spitrzajc

W kanale przepywajcego powietrza umieszczona jest ruchoma przesona spitrzajca w osi

obrotu ktrej umieszczony jest potencjometr obrotowy. Strumie przepywajcego powietrza
powoduje uchylenie przesony a w efekcie przemieszczenie suwaka potencjometru czyli zmian
jego rezystancji. Po zasileniu w ukadzie dzielnika napicia, napicie wyjciowe jest proporcjonalne
do objtoci przepywajcego powietrza. Poniewa potrzebny jest sygna o masie przepywajcego
powietrza jako element korygujcy wprowadzony jest czujnik temperatury powietrza a w
niektrych przypadkach dodatkowo czujnik cinienia zewntrznego. Z tarcz spitrzajc trwale
poczona jest przesona tumica przemieszczajca si w komorze tumicej. Jej zadaniem jest
ograniczanie
drga
sygnauwyjciowego.
Mierzymy objto ktr przeliczamy na mas. Tarcza si do czsto przemieszcza, suwak
przemieszcza si w okrelonym zakresie (zaley to od rodzaju jazdy) i w pewnym momencie suwak
traci cigo z potencjometrem (wyciera si cieka oporowa).
Badania:
1)Ogldziny
2)Sprawdzenie cigoci sygnau po zasileniu czujnika i przemieszczeniu tarczy spitrzajcej od
pooenia zerowego do maksymalnego wychylenia i z powrotem (zalecane oscylacje
oscyloskopowe).
Nie zaleca si bada multimetrem, tylko ukady diodowe (jeli uszkodzenie, to zanik i dalej sygna
biegnie). Najbardziej zaleca si oscyloskop.

Przepywomierz z gorcym drutem lub pytk

Przepywomierz termoanemometryczny skada si z drutu pomiarowego rozpitego w kanale

przepywajcego powietrza rezystora kompensacji temperaturowej (tzw. rezystora precyzyjnego)
ktre wczone s w ukad mostka rezystancyjnego. Dodatkowo s: obudowa z kanaem
przepywajcego powietrza, filtry czstek staych i tym podobne elementy mechaniczne.
Drut pomiarowy (platynowy) podgrzewany jest elektrycznie do okrelonej temperatury (100-120
stopni C). Strumie przepywajcego powietrza powoduje schodzenie drutu a zatem zmian jego
rezystancji. Drut wczony jest w ukad mostka rezystancyjnego pracujcego jako zrwnowaony.
Strumie przepywajcego powietrza wytrca mostek z rwnowagi, powstaje zatem napicie
niezrwnowaenia mostka i proporcjonalnie do niego przepuszczany jest dodatkowy prd grzewczy
przez element pomiarowy w celu doprowadzenia go do staej temperatury, przy ktrej jest
rwnowaga mostka. Prd ten przepywa jednoczenie przez rezystor precyzyjny i napicie
powstajce na rezystorze precyzyjnym jest sygnaem wyjciowym przepywomierza. W kolejne
rami mostka wczony jest element kompensacji temperaturowej rezystancyjny czujnik
temperatury przepywajcego powietrza ktrego zadaniem jest uniezalenienie sygnau
wyjciowego od zmian temperatury przepywajcego powietrza.
W przepywomierzach z gorc pytk zamiast drutu jako element pomiarowy stosowany jest
rezystor NTC (pprzewodnikowy) w postaci pytkowej. Czsto rezystor ten umieszczany jest w
odpowiednio uksztatowanym kanale w celu uniezalenienia wyniku pomiaru od przepywu
powietrza odbitego.
Badanie przepywomierzy powietrza:
1)Ogldziny
2) Sprawdzenie sygnau napiciowego po zasileniu czujnika i dmuchniciu w kana przepywajcego
powietrza.
Ciepo z elementu pomiarowego odbierane jest przez poszczeglne molekuy powietrza, a zatem
przepywomierz mierzy wydatek masowy przepywajcego powietrza.

Przepywomierz z wirami Karmana (Mitsubishi)

W kanale przepywajcego powietrza umieszczone s elementy fotooptyczne: promieniujce

(diodowe) oraz detekcyjne (fotodioda lub fototranzystor). Poprzecznie do strumienia
przepywajcego powietrza rozpita jest sprysta tama do ktrej na rodku przymocowane s z
jednej strony zwierciado, a z drugiej generator wirw Karmana. Generator wirw Karmana jest
specjalnie mechanicznie (geometrycznie) uksztatowanym elementem, ktry strumie
przepywajcego powietrza wprawia w zawirowania. Powstajce wiry wprowadzaj w drgania
tamy ze zwierciadem i generatorem. Promieniowanie wietlne diody LED odbija si od zwierciada
i dociera do fototranzystora. Proporcjonalnie do iloci (objtoci) przepywajcego powietrza
zmienia si intensywno drga zwierciada i ilo promieniowania wietlnego docierajcego do
elementu detekcyjnego.

CZUNIKI CISNIENIA
Metody pomiarw cinienia

a)Oddziaujce cinienie zmienia geometri i zmienia rezystancj

c)dwa z nich ulegaj ciskaniu a dwa rozciganiu, im silniejsze odksztacenie membrany tym
silniejsze niezrwnowaenie mostka

Czujnik cinienia bezwzgldnego tensometryczny (napiciowy) (piezorezystancyjny)

Na spryst membran naniesione s (napylone bd naklejone) cztery cienkowarstwowe

elementy rezystancyjne (tensometry). Podczas odksztace membrany, dwa z nich ulegaj
ciskaniu, a dwa pozostae rozciganiu, a zatem dwch elementw rezystancja ronie, a dwch
pozostaych maleje. Elementy wczone s w ukad mostka rezystancyjnego pracujcego jako
niezrwnowaony. Podczas odksztace membrany i zmiany rezystancji tensometru powstaje
napicie niezrwnowaenia proporcjonalne do odksztace, a zatem oddziaujcego cinienia. W
ukadzie stosowany jest najczciej dodatkowo element kompensacji temperaturowej w postaci
czujnika
temperatury.
Badania czujnikw cinienia:
1) Ogldziny
2) Sprawdzenie napicia wyjciowego po zasileniu czujnika i wytwarzaniu zmian cinienia za
pomoc pompki cinieniowej.

Czujnik cinienia bezwzgldnego czstotliwociowy

Oddziaujce mierzone cinienie doprowadzone jest midzy ukad okadzin kondensatora

wywoujc zmian odlegoci midzy okadzinami, a zatem zmian pojemnoci kondensatora.
Zmiana pojemnoci moe by zamieniona na sygna napiciowy w ukadach;
a) dzielnika pojemnociowego (prdu przemiennego)
b) mostka prdu przemiennego (Wiena)
c) multiwibratora astabilnego generator impulsw prostoktnych o czstotliwoci impulsw
regulowanej pojemnociowo.
W samochodowych czujnikach cinienia stosowany jest multiwibrator astabilny.

CZUNIKI TEMPERATURY
a)parametryczne (rezystancyjne) zmiana temperatury powoduje zmian rezystancji elementu
pomiarowego a po zasileniu czujnika zmian napicia na elemencie. Rozrnia si:
PTC - przewodniki - metale i grafit
NTC- pprzewodniki elektrolity, izolatory
Stosowane s do pomiarw rezystancji do kilkuset stopni Celsjusza.
b)generacyjne (termoogniwa, termopary, termoelementy) wykorzystywane jest w nich zjawisko
Seebecka. Jeeli dwie elektrody z rnych materiaw przewodzcych poczymy na kocu i spoin
umiecimy w innej temperaturze ni wolne koce, to na wolnych kocach takiej termopary
powstaje rnica potencjaw, ktrej warto zaley od rodzajw materiaw elektrod oraz od
rnicy oddziaujcych temperatur. Realizowane jest to na dwa sposoby.
Wykorzystywane s gwnie do pomiarw bardzo wysokich temperatur (nawet powyej 2000 st. C.)
c) pirometry i kamery termowizyjne okrelenie mierzonej temperatury na podstawie rejestracji
emitowanego przez badany element promieniowania podczerwonego.

18.04.2013

Czujniki przemieszcze liniowych i ktowych

1.Czujniki rezystancyjne potencjometryczne (rysunek 1)

Czujnik stosowany do pomiaru przemieszcze duych i rednich. W przypadku zastosowaniu

potencjometru obrotowego moliwe pomiary przemieszcze ktowych. Wad jest mechaniczne
poczenie stykowe ruchome i wycieranie si cieki oporowej.

2.Czujniki pojemnociowe

Wykorzystywany jest w nich kondensator trjelektrodowy o ruchomej elektrodzie rodkowej.

Przemieszenie elektrody rodkowej powoduje zwikszenie pojemnoci jednego kondensatora a
zmniejszenie drugiego. Zmiana pojemnoci zamieniana jest na sygna elektryczny w ukadach:
a)dzielnika prdu przemiennego pojemnociowego,
b)mostka prdu przemiennego (Wienna) rys2
c)multiwibratora astabilnego (generatora impulsw prostoktnych o czstotliwoci impulsw
regulowanej pojemnociowo)
Proporcjonalnie do przemieszczenia elektrody rodkowej powstaje napicie niezrwnowaenia
mostka. W przypadku zastosowania kondensatorw obrotowych (trymerw) mona mierzy
przemieszczenia ktowe. Stosowany jest do pomiaru przemieszcze maych i rednich.

3. Czujnik indukcyjnociowy z piercieniem zwierajcym (Rys.Cz4.)

Czujnik skada si z rdzenia ferromagnetycznego, uzwojenia oraz ruchomego piercienia

zwierajcego z materiau przewodzcego, niemagnetycznego (mied, mosidz).
Po zasileniu z zewntrz cewki czujnika, przepywa przez ni prd przemienny wytwarzajc
przemienne pole magnetyczne. Linie si pola magnetycznego zamykaj si przez otaczajc
przestrze midzy ramionami rdzenia. W piercieniu zwierajcym w wyniku oddziaywa
zmiennego pola magnetycznego indukuj si prdy wirowe, ktre wytwarzaj wasne pole
magnetyczne. Zgodnie z prawem bezwadnoci elektromagnetycznego (regua przekory), pole
magnetyczne pochodzenia prdw wirowych przeciwdziaa zmianom pola ktre je wytworzyo. W
obrbie piercienia nastpuje zatem kompensacja pola magnetycznego. Przemieszczenie
piercienia zwierajcego powoduje zmian pola powierzchni przez ktr przenikaj linie si pola
magnetycznego. Wywouje to zmian strumienia magnetycznego . Zmiana strumienia
magnetycznego wywouje zmian indukcyjnoci cewki.
Zmienia si zatem reaktancja indukcyjna cewki, to z kolei wywouje zmian impedancji.
Poniewa czujnik zasilany jest ze rda prdowego prdu przemiennego, to zmiana impedancji
wywouje zmian napicia na zaciskach cewki czujnika, ktre stanowi informacje o przemieszczaniu
piercienia zwierajcego.

Czujnik przemieszczenia ktowego

Przedstawiono czujnik przemieszcze ktowych dziaajcy w ten sam sposb.

Czujnik Halla i Gaussa

Analogowy czujnik Halla przemieszcze ktowych.

W skad czujnika wchodz:

a)zewntrzna tuleja z materiau ferromagnetycznego mikkiego (rdze)
b)dwa pkoliste elementy ferromagnetyczne mikkie (rdzenie) midzy ktrymi umieszczony jest
element Halla
c)wewntrzna tuleja z materiau ferromagnetycznego twardego (magnes trway cylindryczny)
element ruchomy w ukadzie
Element Halla zasilany jest napiciem staym. W zalenoci od pooenia ktowego
cylindrycznego magnesu, linie si pola magnetyczne pod rnym ktem przenikaj pytk Halla i
proporcjonalnie do tego bdzie powstawaa rna warto napicia Halla. Poniewa przy
oddziaywaniu pola z rnych stron pytki Halla, bdziemy mieli zmian znaku napicia, to
interpretujc znak i warto napicia jednoznacznie oddane s kty w zakresie 180 stopni.

cyfrowy czujnik Halla

Czujnik skada si z okrelonej liczby par: element Halla magnes trway oraz przemieszczajcej
si midzy nimi ferromagnetycznej tarczy z kodowo ponacinanymi oknami (nierwnomiernej).
W zalenoci od pooenia ktowego tarczy, powstaj rne kombinacje stanw wysokich i niskich z
poszczeglnych elementw Halla. Powstaj zatem zero-jedynkowe cigi przyporzdkowane
konkretnym pooeniom ktowym. (jak jest szpara to napicie si pojawia i stan wysoki jest)

czujnik Halla przemieszcze ktowych w zakresie 360 stopni

Elementem ruchomym w czujniku jest magnes trway przemieszczajcy si ktowo wzgldem

dwch pytek Halla umieszczonych pod ktem prostym. Kada z pytek oddaje jednoznacznie
przemieszczenia ktowe magnesu w zakresie 180 stopni. W wyniku ich przesunicia o 90 stopni,
kombinacje znaku i wartoci napi z obu pytek jednoznacznie oddaj pooenia ktowe z zakresie
360 stopni.
Rwnolegle magnes i pytka zerowe napicie Halla, przy 90 max. Jak w drug strone krcimy to
przemieszczenie adunkw w przeciwnym kierunku, inna biegunowo jest . Stosowany w ESP
stabilizacja toru jazdy.

Czujniki ultradwikowe dziaaj na zasadzie porwnania wypromieniowanej fali

elektromagnetycznej oraz fali odbitej od obiektu (przeszkody). Dziaaj w zakresie 0-5 do 5 metrw
jako ultradwikowe, od 5 metrw do 50 m w zakresie podczerwieni, a powyej 50 m (do 150 m)
czujniki radarowe.

Czujniki indukcyjne transformatorowe

rys3
Czujnik skada si z trzech cylindrycznych cewek umieszczonych obok siebie. Cewki zewntrzne
s wykonane identycznie i poczone przeciwsobnie. Cewka rodkowa zasilana jest ze rda
napicia przemiennego. Wewntrz cewek umieszczony jest ruchomy rdze ferromagnetyczny. Po
zasileniu z zewntrz, cewka rodkowa wytwarza zmienne pole magnetyczne, jeeli rdze
umieszczony jest w pooeniu rodkowym, to w obu cewkach indukuj si takie same wartoci
napi, a w wyniku poczenia przeciwsobnego napicie wyjciowe (wskazywane przez woltomierz)
jest rwne 0. Po przemieszczeniu rdzenia w okrelonym kierunku, w cewce na ktr rdze bardziej
zachodzi, indukuje si wiksza warto napicia ni w drugiej cewce zewntrznej. Rnica
powstajcych napi jest proporcjonalna do pooenia rdzenia. Przy zastosowaniu tzw. woltomierzy
fazo czuych mona okreli warto i kierunek przemieszczenia.

Elektromaszynowe czujniki przemieszcze ktowych

selsyny rys4

25.04.2013

SYSTEMY WTRYSKOWE

Klasyfikacja I: z uwagi na sposb dawkowania paliwa

1.Systemy o dziaaniu cigym mechaniczne dawka wtryskiwanego paliwa zaley od cinienia
wytworzonego w ukadzie paliwowym. Wtryskiwacze otwierane s mechanicznie. S to systemy
typu K - Jetronic i odmiany tego systemu.
2.Systemy o dziaaniu impulsowym elektroniczne utrzymywane jest stae cinienie w ukadzie
paliwowym, a dawka wtryskiwanego paliwa zaley od czasu otwarcia wtryskiwacza (wtryskiwacze
otwierane elektrycznie)

Klasyfikacja II: ze wzgldu na liczb zastosowanych wtryskiwaczy

1.Systemy o wtrysku wielopunktowym liczba wtryskiwaczy odpowiada liczbie cylindrw, kady
cylinder ma odrbny wtryskiwacz. W niektrych rozwizaniach stosowano jeden dodatkowy
wtryskiwacz rozruchowy umieszczony w centralnej czci kolektora dolotowego przed przepustnic
(rozczany jest jak silnik osignie odpowiedni temperatur).
2.Systemy o wtrysku jednopunktowym wystpuje jeden wtryskiwacz w centralnej czci kolektora
dolotowego, najczciej przed przepustnic.
Klasyfikacja III: ze wzgldu na sygna gwny na podstawie ktrego dobierana jest dawka
wtryskiwanego paliwa
1.Systemy D Jetronic sygnaem gwnym jest sygna o podcinieniu w kolektorze dolotowym
2. L Jetronic sygnaem gwnym jest sygna z przepywomierza powietrza
3. Mono Jetronic jest systemem wtrysku jednopunktowego w ktrym sygnaem gwnym jest
sygna z potencjometru przepustnicy (specjalne dwuciekowe wykonanie).
W wyniku integracji systemw zaponowego i wtryskowego powstay systemu typu Motronic
bazujce na wczeniejszych rozwizaniach (MK-Motronic, MP-Motronic, MA-Motronic, MLMotronic)
Klasyfikacja IV: z uwagi na miejsce wtrysku paliwa
1.Systemy klasyczne o wtrysku do kolektora paliwowego o wtrysku porednim
2.Systemy bezporedniego wtrysku paliwo wtryskiwane bezporednio do komory spalania.

Ukad wtrysku wielopunktowego

Wielopunktowy wiele wtryskiwaczy (jeden na kady cylinder) , czasami jest te rozruchowy.

Ukad wtrysku jednopunktowego (centralnego)

Wtryskiwacz w centralnej czci kolektora dolotowego. Na ciankach osadza si paliwa, rne s

dugoci kolektora paliwowego i nierwnomierne dawkowane jest paliwo.

Ukad K-Jetronic

czujnik > element wykonawczy > element sterujcy

Zasobnik cinieniowy ciecze s nieciliwe, kiedy otwiera si jaki zawr to zmienia si cinienie, a
my chcemy mie je stae. Pompa pompuje paliwo w nadmiarze, membrana si ciska wtedy w
zasobniku i jak gdzie jest upust to utrzymuje stae cinienie.

Ukad L-Jetronic

Jeeli cinienie przekracza warto regulowan, to mamy regulator cinienia paliwa. Jeli jest za
due to ciska si spryna, nadmiar paliwa jest zrzucany do paliwa.
Sonda lambda korekcja dawki wtryskiwanego paliwa
Mechanizm biegu jaowego - albo ukad z silnikiem krokowym albo zawr elektromagnetyczny.
Steruje on dawkami powietrza na biegu jaowym
Ukad Motronic

Tumik pulsacji przepywu jak otwiera si zawr zrzutowy, to jest spadek cinienia, ten tumik
steruje rednic otworu zrzutowego, aby nie byo drastycznego spadku cinienia.
Przepustnica jest elementem mao dokadnym i dlatego stosuje si przepywomierz, ktry jest
dokadniejszy.

Mieszanka Paliwowo powietrzna

Lambda = ilo powietrza rzeczywista/ilo powietrza teoretyczna.

Lambda = 1 mieszanka stechiometryczna spalanie zupene i cakowite
Nigdy nie jest idealnie
Lambda>1 wicej dostarczone ni zapotrzebowane mieszanka uboga za duo powietrza
Lambda<1 mniej dostarczone ni zapotrzebowane mieszanka bogata za duo paliwa, za mao
powietrza
Dodatki: antydetonatorw i wynonikw oowiu ju nie ma !
Produkty: staych praktycznie nie ma.

09.05.2013
Wpyw mieszanki na zawarto szkodliwych skadnikw spalin

Mieszanki bogate na wydechu: due iloci tlenku wgla (niedopalony wgiel jest bo mao tlenu),
duo wglowodorw, mae iloci tlenu
Mieszanki ubogie ladowe iloci tlenku wgla, wicej tlenu i w pewnym momencie znowu duo
wglowodorw (wynika to z palnoci mieszanki paliowo powietrznej)
NOx zwizki azotu z tlenem, sprzyja powstawanie w wysokich temperaturach, najwiksza emisja
w mieszankach ubogich. Szczegle problemy w dieslu bo zawsze tam s mieszanki ubogie, s tam
specjalne zasobniki AdBlue.
EGR recyrkulacja spalin aby obniy temperatur !!! a nie aby dopali !!
W mieszankach bogatych mamy lambda dyn w tych warunkach najlepsza dynamika itd
W mieszankach ubogich lambda ek najlepsze spalanie
Po rodku 0,987-1,003 mieszanka okoo stechiometryczna - wtedy jest najlepiej dla ekologii,
najlepsze warunki dla spalania mieszanki pod wzgldem Eko.

Reaktor katalityczny
.

Sonda lambda czujnik zawartoci tlenu, jeszcze lepiej mona dobra (wysterowa) mieszank
okoo stechiometryczn.
Katalizatory substancja ktra uatwia zajcie reakcji chemicznych.
Jest tak konwersja CO, HC i NOx do CO2, H20 i N2.
Wyrniamy reakcj utleniania i redukcji. Jeli odbieramy tlen to jest redukcja.

Sprawno przemian w reaktorze katalitycznym

W mieszankach bogatych reakcja redukcji w katalizatorze z wysok sprawnoci zachodzi

redukcja, a z ma utlenianie. W mieszankach ubogich odwrotnie, z du sprawnoci utlenianie, a z
ma redukcja. Mieszanka okoo stechiometryczna daje najlepsze sprawnoci i w redukcji i w
utlenianiu.

Ukad odprowadzenia par paliwa ze zbiornika

Kiedy latem przy parkingach powietrze falowao, bo opary si wydostaway ze zbiornika. Potem
ukad odprowadzania par paliwa ze zbiornika zastosowano.

SONDY LAMBDA
zasada dziaania sondy lambda

Sonda lambda czujnik zawartoci tlenu. Element pomiarowy sondy lambda skada si z
elektrolitu w stanie staym, stanowicego elektrod pen z dwutlenku cyrkonu oraz cyrkonu oraz
umieszczonych z obu stron porowatych elektrod platynowych. Elektrolit ma t waciwo, ze przy
temperaturze powyej 350 stopni Celsjusza staje si przepuszczalny dla jonw tlenu. Gazy maj
naturaln tendencj do samoistnego wyrwnywania ste. Z jednej strony na element pomiarowy
oddziauj spaliny, a z drugiej powietrze atmosferyczne. Jeeli mieszanka paliwowo powietrzna jest
bogata, to wystpuje dua rnica w steniu tlenu po obu stronach elementu pomiarowego i
nastpuje intensywna migracja jonw tlenu. adunek elektryczny zbierany jest przez elektrody

platynowe. Powstaje wwczas rnica potencjaw czyli napicie stan wysoki (0,9 do 0,6 V). Jeli
mieszanka paliwowo powietrzna jest uboga, wystpuje mniejsza rnica w steniu tlenu i ma
miejsce mniej intensywna migracja jonw tlenu i w efekcie powstaje rwnie rnica potencjaw
czyli napicie, ale o niskiej wartoci (0,1 0,3 V). Punkt przegicia charakterystyki sondy lambda jest
w okolicy mieszanek stechiometrycznych.
Sonda lambda wczona jest w ukadzie sprzenia zwrotnego sterowania dawk paliwa. Jeeli
stan sygnau jest wysoki (mieszanka bogata) to sterownik zmniejsza dawk wtryskiwanego paliwa.
Jeli stan sygnau z sondy lambda jest niski (mieszanka uboga) to sterownik zwiksza dawk
wtryskiwanego paliwa. Dziki temu skad mieszanki paliwowo powietrznej utrzymywany jest w
wskim oknie okoo stechiometrycznym.

Sondy s przed katalizatorem, za katalizatorem i na wydechu. Ta na wydechu widzi jak jest za duo
tlenu (np. robi si dziura w wydechu i powietrze jest zasysane przez spaliny) Sprawdza szczelno
ukadu wydechowego.
Dopuszczalna temperatura pracy sondy lambda dugotrwale wynosi 860 stopni, a krtkotrwale 930.
Badania:
1)Ogldziny
2) Sprawdzenie sygnau z sondy lambda w pracujcym pojedzie (sonda musi pracowa w
atmosferze spalin). Badania mona rwnie przeprowadzi na specjalizowanych stanowiskach
zasilanych gazem w ktrych odbywa si spalanie.

ALTERNATORY
S prdnicami prdu przemiennego trjfazowymi, synchronicznymi.

Budowa alternatora

Budowa wirnika alternatora

Koncentrycznie nawinite uzwojenia w stosunku do osi wirnika.

W alternatorach obcowzbudnych uzwojenie wzbudzenia umieszczone w wirniku zasilane jest z
zewntrz napiciem staym.
06.06.2013

Prdnice prdu staego

Prdnice prdu staego obwody z litych materiaw zrobione s cikie, stosunek mocy do
masy jest 3 krotnie mniejszy dla przemiennych.
Staego maj komutatory musimy przenie energie z elementu ruchomego (przez poczenie
ruchome) iskrzenie midzy szczotkami komutatora.
W maszynie prdu staego zwarcie nie jest grone zwierajc twornik zwieramy te
wzbudzenie, prd nie jest duy, ale prd maksymalny ju tak, dlatego trzeba ograniczy ten prd.

Musi mie: regulator napicia, regulator prdu obcienia, wycznik prdu zwrotnego.
Na biegu jaowym wytwarza za niskie napicie i nie oddawaa energii do akumulatora np.
Alternator na biegu jaowym oddaje do 50% swojej mocy znamionowej.

W skad czci nieruchomej (stojana) wchodzi rdze ferromagnetyczny z umieszczonymi na

obwodzie trzema uzwojeniami twornika, przesunitymi wzgldem siebie w przestrzeni o 120
stopni;
szczotkotrzymacza ze szczotkami, pytek z diodami prostowniczymi (odpowiednio dodatnimi i
ujemnymi), obudowy oraz elementw mocujcych. Wirnik skada si z wau alternatora, uzwojenia
wzbudzenia, ferromagnetycznych tarcz z biegunami fazorowymi, piercieni lizgowych oraz koa
pasowego i wentylatora.
Uzwojenie wzbudzenia nawinite jest koncentrycznie w stosunku do wau alternatora. Po jego
zasileniu z zewntrz przez piercienie lizgowe i szczotki napiciem staym, wytwarza ono stae pole
magnetyczne. Bieguny magnetyczne powstaj w osi uzwojenia po obu jego stronach. Z obu stron
uzwojenia zamocowane s ferromagnetyczne tarcze z biegunami trapezowymi (w ukadzie
pazurowym). Jedna tarcza przyjmuje zatem biegun N, a druga biegun S. Bieguny magnetyczne
zachodz na siebie, w efekcie czego na obwodzie wirnika powstaje stae pole magnetyczne o liczbie
par biegunw odpowiadajcej liczbie biegunw pojedynczej tarczy.
Po napdzeniu mechanicznym wirnika z zewntrz, wytworzone pole magnetyczne generuje w
uzwojeniach twornika (stojana) siy elektromotoryczne. Strumie magnetyczny oddziaujcego pola

Sia elektromotoryczna w uzwojeniach

Poniewa uzwojenia twornika przesunite s wzgldem siebie w przestrzeni co 120 stopni, fazy
indukowanych napi bd w nich rwnie przesunite co 120 stopni.

Powstaje zatem klasyczne napicie trjfazowe. Poniewa w instalacji samochodowej stosowane

jest napicie stae, w alternatorze stosowany jest pprzewodnikowy ukad prostowniczy. W
alternatorach obcowzbudnych stosowany jest mostek szczeciodiodowy, czyli peno okresowy.
W alternatorach samowzbudnych stosowany jest mostek 9 diodowy w ktrym 6 diod to klasyczny
ukad peno okresowy (obwd obcienia) natomiast 3 diody dodatkowe prostuj napicie
zasilajce obwd wzbudzenia. Zmiana prdkoci obrotowej powoduje zmian wartoci
indukowanych napi, zatem konieczne jest zastosowanie regulatorw.
W prdnicach prdu staego stosowany by regulator trjfunkcyjny skadajcy si z regulatora
napicia, regulatora prdu obcienia i wycznika prdu zwrotnego.
W alternatorach, wycznik prdu zwrotnego nie jest wymagany poniewa rol t peni
jednoczenie mostek prostowniczy.

W alternatorach samo ograniczenie prdu obcienia:

(prdko maa) R>>XL

(prdko dua) XL>>R

Rys.1 Wykres prdu obcienia w funkcji prdkoci obrotowej

Wynika std e w przypadku maych prdkoci obrotowych warto prdu jest proporcjonalna
do prdkoci obrotowej.
W przypadku duych prdkoci prd ma sta warto (nie zaley od prdkoci obrotowej).
Z przeprowadzonych rozwaa wynika e w alternatorze nastpuje samoograniczenie prdu
obcienia, nie jest zatem potrzebny regulator prdu obcienia.

Podsumowujc, mona stwierdzi e w alternatorze wymagane jest zastosowanie tylko

regulatora napicia. Stosowane s:
a) regulatory elektromechaniczne (wibracyjne)
b) regulatory elektroniczne bazujce na ukadzie Darlingtona bd zrealizowane jako
mikroprocesorowe.
Ad.a
Regulator elektromechaniczny skada si z elektromagnesu (cewki nawinitej na rdzeniu),
ruchomej zwory ferromagnetycznej ze stykiem ruchomym, stykw nieruchomych P1 oraz P2,
rezystora R ograniczajcego prd wzbudzenia oraz spryny wytwarzajcej moment zwrotny dla
zwory.
Moliwe s nastpujce stany stykw:
a) zwarty styk P1 uzwojenie wzbudzenia zaczone jest bezporednio do obwodu zasilania
b) styki P1 oraz P2 rozwarte uzwojenie wzbudzenia zaczone jest do obwodu zasilania
poprzez rezystor R ograniczajcy prd wzbudzenia.
c) zwarty styk P2 nastpuje zbocznikowanie (zwarcie) i w efekcie odwzbudzanie uzwojenia
wzbudzenia.
Regulator elektromechaniczny pracuje wibracyjnie:
a) w zakresie maych prdkoci na przemian zwierajc i rozwierajc styk P1
b) w zakresie duych prdkoci na przemian zwierajc i rozwierajc styk P2
Stabilizacj napicia uzyskuje si poprzez odpowiedni regulacj prdu wzbudzenia.

Ad. b
W regulatorach elektronicznych dokonuje si regulacji prdu wzbudzenia na drodze
elektronicznej (ukad Darlington bd mikroprocesorowy) co skutkuje stabilizacj napicia
wyjciowego do alternatora.

Badania alternatora:
1.Ogldziny (jako i prawidowo pocze, stan oysk, stan pocze ruchomych)
2. Sprawdzenie rezystancji uzwoje (uzwojenia wzbudzenia po odczeniu regulatora napicia, a
uzwoje twornika po odczenia mostka prostowniczego)/
3. Sprawdzenie diod ukadu prostowniczego.
4. Sprawdzenie prdkoci biegu jaowego i prdkoci znamionowej
5. Badanie charakterystyk
Zewntrzne zachowanie napicia przy zmianach prdu obcienia
regulacyjne jak zmienia prd wzbudzenia eby uzyska sta warto napicia

13.06.2013

ROZRUSZNIKI
Obwd rozruchowy zasilany jest z akumulatora.
Skada si z akumulatora, wycznika rozruchu i rozrusznika. W skad rozrusznika wchodz
-silnik szeregowy DC lub szeregowo bocznikowy
-wyczniki elektromechaniczne
- mechanizm sprzgajcy
Aby uruchomi silnik spalinowy, naley dostarczy mu (napdzi go) do okrelonej minimalnej
prdkoci ktra wynosi dla silnikw:
- ZI 40-70 obr/min
- ZS 100-200 obr/min.
W rozwizaniach samochodw hybrydowych bd elektrycznych stosowane s prdo rozruszniki
-maszyny
elektryczne
wykrywajce
odpowiednio
zapotrzebowanie
na
moment
elektromagnetyczny. W tradycyjnych rozwizaniach aby rozrusznik pracowa wsposiowo z
silnikiem spalinowym musiaby by maszyn o nieuzasadnionych ekonomicznie gabarytach.
Poniewa potrzebne s stosunkowo mae prdkoci obrotowe a due momenty napdowe
stosuje si maszyny mniejszych mocy w ktrych realizowana jest redukcja prdkoci obrotowej
dziki temu uzyskuje si zwikszenie momentu obrotowego. Realizowane jest to w ukadach
przekadni zbatych. Stosowane w praktyce przeoenia s w zakresie 1:8 1:20. Z waem silnika
rozrusznika odpowiednio mechanicznie poczone jest koo zbate nazywane zbnikiem ktre
wsppracuje z wiecem zbatym koa zamachowego silnika spalinowego.
Jako elektryczny silnik napdzajcy stosowany jest silnik prdu staego szeregowy, a w
rozwizaniach wikszych mocy stosowane jest zaczanie bocznikowo szeregowe.
Silnik szeregowy posiada najwikszy moment rozruchowy oraz moment przy maych prdkociach
obrotowych.

W rzeczywistoci w silniku rozrusznika z uwagi na wartoci prdw wchodzimy w zakres

nasycenia charakterystyki magnesowania std ta zaleno momentu od prdu bdzie nieco
agodniejsza ni od kwadratu prdu.
Rozwizania rozrusznikw uzalenione s gwnie od rozwiza technicznych mechanizmw
sprzgajcych. Wrd najczciej stosowanych rozwiza wyrnia si:

1) rozruszniki ze rubowo przesuwnym zbnikiem o wczeniu jednostopniowym lub

dwustopniowym
2) rozruszniki z reduktorem
3) rozruszniki z przekadni planetarn

Rozrusznik ze rubowo-przesunietym zbnikiem

Opis elementw:
1 styki wycznika elektromagnetycznego
2 uzwojenie wzbudzenia silnika szeregowego
3 szczotki wsppracujce z komutatorem
4 twornik silnika szeregowego (uzwojenia)
5 obudowa stanowica jarzmo dla obwodu magnetycznego
6 spryna wytwarzajca moment zwrotny
7 piercie prowadnicy
8 zbnik ze sprzgem jednokierunkowym
9 wycznik rozruchu
10 akumulator
11 dwignia prowadnicy (mechanizmu sprzgajcego)
12 uzwojenie wycznika elektromagnetycznego wcigajce
13 uzwojenie wycznika elektromagnetycznego trzymajce
14 rdze wycznika elektromagnetycznego zakoczony stykiem ruchomym

Opis dziaania:
Po zaczeniu wycznika rozruchu zostaje zasilone penym napiciem uzwojenie trzymajce
oraz porednimi napiciami szeregowo poczone uzwojenie wcigajce z silnikiem szeregowym.
Rdze wycznika elektromagnetycznego zostaje wcigany zatem ulega przesuniciu w prawo (w
kierunku zwarcia stykw wycznika). Rdze poczony jest z dwigni prowadnicy a ruch dwigni
prowadnicy wywouje przemieszczenie piercienia prowadnicy ktry oddziauje na zbnik ze
sprzgem jednokierunkowym powodujc ich przemieszczenie w kierunku zazbienia zbnika z
wiecem zbatym koa zamachowego.

Jeli zb zbnika trafi na przestrze midzy zbow w wiecu koa zamachowego, nastpuje
poczenie przekadni zbatej. Jeli zb zbnika trafi na zb wieca koa zamachowego, to zostanie
cinita spryna dociskajca zbnik do koa zamachowego, a jednoczenie w wyniku poredniego
zasilenia silnika szeregowego (przez uzwojenie wcigajce), zostaje wytworzony moment obrotowy
w wyniku czego zb zbnika trafi na przestrze midzy zbow w kole zamachowym i nastpi
wwczas zazbienie przekadni. Drugi koniec rdzenia wycznika elektromagnetycznego stanowi
styk ruchomy, ktry po zazbieniu zbnika powoduje zwarcie stykw nieruchomych i zasilenie
penym napiciem silnika szeregowego oraz wytworzenie penego momentu napdzajcego.
Jednoczenie podczas zwarcia stykw wycznika zostaje zbocznikowane (zwarte, wyczone z
dziaania) uzwojenie wcigajce. Pozycja rdzenia wycznika elektromagnetycznego utrzymywana
jest dziki cigle dziaajcemu uzwojeniu trzymajcemu. Silnik spalinowy zostaje napdzony do
okrelonej prdkoci i zaczyna samodzieln prac wchodzc na coraz wiksze obroty. Zadaniem
sprzga jednokierunkowego jest uniemoliwienie przeniesienia momentu napdowego z silnika
spalinowego na wa silnika rozrusznika. Po uruchomieniu silnika spalinowego zostaje wyczone
wycznik rozruchu, a zatem odczone zasilanie uzwojenia trzymajcego. Spryna zwrotna
wywouje ruch rdzenia wycznika elektromagnetycznego w kierunku rozczenia stykw
nieruchomych (w lewo na rysR1). Zostaje wwczas odczone napicie od silnika rozrusznika a
jednoczenie ruch rdzenia wywouje ruch dwigni prowadnicy oraz piercienia prowadnicy i
rozczenie przekadni zbatych. W ten sposb koczy si cykl rozruchu.
W rozwizaniach rozrusznikw ze rubowo przesuwnym zbnikiem o wczeniu
dwustopniowym (stosowanych w ukadach duych mocy czyli w samochodach ciarowych,
autobusach itp.) stosuje si dodatkowo mechanizm zapadkowy, ktry w pierwszej fazie czy
uzwojenie wzbudzenia i twornika bocznikowo (rwnolegle). Dziki temu dziaaj mniejsze momenty

cinajce podczas zazbiania zbnika, a po zazbieniu przekadni zbatej, uzwojenia zostaj

przeczone do pracy szeregowej i wytwarzany jest peny moment napdzajcy.

Rozrusznik z reduktorem

Opis elementw:
1 zbnik
2 sprzgo jednokierunkowe z wiecem zbatym wsppracujcym z koem
reduktora
3 obudowa i uzwojenie wycznika elektromagnetycznego
4 rdze i styki wycznika elektromagnetycznego
5 komutator
6 szczotko trzymacz i szczotka
7 uzwojenie wirnika (twornika)
8 uzwojenie wzbudzenia
9 obudowa stanowica jarzmo dla obwodu magnetycznego
10 koo zbate wirnika silnika rozrusznika
11 koo porednie reduktora

W rozwizaniu tym wycznik elektromagnetyczny jest umieszczony wsposiowo z zbnikiem i

sprzgem jednokierunkowym.
Zastosowana jest tutaj dwustopniowa redukcja prdkoci obrotowej i zwikszania momentu
napdowego.
a) pierwszy stopie ma miejsce w obrbie k zbatych silnika rozrusznika, sprzga
jednokierunkowego oraz koa poredniego reduktora
b) drugi stopie redukcji ma miejsce w ukadzie zbnik wieniec zbaty koa zamachowego.

Rozrusznik z przekadnia planetarna

Opis elementw:
1 kosz z satelitami
2 koo zbate satelity
3 wa silnika rozrusznika zakoczony koem zbatym sonecznym
4- koo zbate koronowe (tuleja wewntrznie uzbiona)
5- zbnik ze sprzgem jednokierunkowym
Elementem nieruchomym w przekadni planetarnej jest koo koronowe. Jeeli wa rozrusznika z
koem sonecznym przemieszczaj si w prawo, powoduj ruch k satelitw w lewo, a poniewa
koo koronowe jest nieruchome to kosz z satelitami przemieszcza si w prawo.
Z koszem z satelitami z drugiej strony poczony jest trwale wa na ktrym osadzone s sprzgo
jednokierunkowe i zbnik.
Podobnie jak w poprzednim rozwizaniu s dwa stopnie redukcji prdkoci obrotowej a
zwikszania momentu napdowego:
a) w obrbie przekadni planetarnej
b) w ukadzie zbnik wieniec zbaty koa zamachowego

Badania rozrusznikw
1.) Ogldziny (mechaniczne sprawdzenie sprzega jednokierunkowego, szczotki itp.)
2.) Sprawdzenie pocze elektrycznych
3.) Sprawdzenie wycznika elektromagnetycznego
4.) Sprawdzenie rozrusznika na biegu luzem (wartoc prdu ok. 30A w zalenoci od
rozrusznika)
5.) Badanie przy penym obcieniu (moment, prd pobrany , napicie pobrane)

AKUMULATORY

Parametry i badania do przypomnienia z labek!