POLITECHNIKA POZNASKA

ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ

WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ

ADSORPCJA NA GRANICY FAZ: CIAO STAE CIECZ. WYZNACZANIE IZOTERMY

ADSORPCJI NA WGLU AKTYWNYM
WSTP
Adsorpcja jako zjawisko powierzchniowe zwizana jest z istnieniem niewysyconych
si
midzyczsteczkowych na granicy faz. Std czsteczki znajdujce si na powierzchni fazy maj inny stan
energetyczny anieli czsteczki w gbi tej fazy. Adsorpcja moe by dodatnia, gdy stenie okrelonego
skadnika w gbi fazy jest mniejsze od jego stenia w warstwie granicznej i ujemna w sytuacji odwrotnej.
Substancje ulegajce zjawisku powierzchniowemu nazywa si substancjami powierzchniowo czynnymi lub
aktywnymi. Zjawisku zmiany powierzchniowego zagszczania towarzyszy moe te pochanianie czsteczek
w caej objtoci fazy, czyli tzw. absorpcja.
Substancjami adsorbujcymi (adsorbentami) mog by substancje naturalne (np. zeolity, pumeks), bd
otrzymane drog preparatywn (sadze grafitowe, wgiel aktywny, ele krzemionkowe, aktywny Al2O3, jonity
syntetyczne i psyntetyczne). Adsorbenty mog by nieporowate (np. wytrcony osad BaSO4, zmielone
szkliste lub krystaliczne ciaa stae, sadze grafitowe) i porowate.
Adsorbenty - jeli rozpuszczalnikiem jest woda - dziel si na::
a. hydrofobowe - le zwilalne przez wod - np. wgiel aktywny, kwasy organiczne, alkohole (substancje
rozpuszczone w wodzie dobrze si adsorbuj),
b. hydrofilowe - dobrze zwilalne przez wod - np. silikaele, elektrolity, cukry, biaka, gliceryna (substancje
rozpuszczone adsorbuj si bardzo trudno - moe zachodzi nawet zjawisko adsorpcji
ujemnej).
O wasnociach adsorpcyjnych decyduj:
- stopie rozwinicia powierzchni (tzw. powierzchnia waciwa - np. u adsorbentw nieporowatych wynosi
do 10 m2/g, Al2O3 ma 100 - 200 m2/g, wgle aktywne maja 400 3000 m2/g),
- struktura przestrzenna (rednica i stopie jednorodnoci por: makropory o wymiarach 80 - 100 nm, pory
przejciowe ok. 10 nm, mikropory ok. 1 nm),
- charakter chemiczny absorbenta.
Istniej dwa zasadnicze rodzaje adsorpcji: adsorpcja fizyczna i chemiczna (chemisorpcja). Rni si one
midzy sob charakterem si wicych czsteczki adsorbatu (substancji adsorbowanej) z powierzchniowymi
czsteczkami adsorbentu.
W przypadku adsorpcji fizycznej za adsorpcj odpowiedzialne s midzyczsteczkowe siy van der Waalsa,
wizania mostka wodorowego itp. Charakteryzuje si ona stosunkowo maym ciepem adsorpcji, ok. 50
kJ/mol - tego samego rzdu co ciepo parowania, jest odwracalna, stosunkowo szybka i wielowarstwowa,
zaley w wikszym stopniu od adsorbatu.
Chemisorpcja, nazywana czsto adsorpcj aktywowan, jest uwarunkowana wystpowaniem oddziaywa
chemicznych (przejcie elektronw). Ciepo adsorpcji jest rzdu 100 - 400 kJ/mol (rzd ciepa reakcji
chemicznej). Chemisorpcja jest jednowarstwowa (jednoczsteczkowa), zaley od wielu czynnikw, zarwno
od adsorbentu, jak i adsorbatu, rodzaju i wielkoci powierzchni, iloci miejsc aktywnych itp.
Adsorpcja moe wystpowa na granicy faz: ciao stae - gaz, ciao stae - ciecz, ciecz - ciecz, ciecz - gaz.
Proces adsorpcji, gdy po pewnym czasie ustali si rwnowaga adsorpcji pomidzy obiema fazami, ilociowo
ujmuj tzw. izotermy adsorpcji (krzywe), ktre mog mie rny ksztat w zalenoci od tego czy adsorpcja
jest jedno-, czy wielowarstwowa. Wyraaj one zaleno masy (m), objtoci lub stenia powierzchniowego
(np. gazu zaadsorbowanego) od jego cinienia w staej temperaturze.
W przypadku adsorpcji jednowarstwowej najlepiej opisuje j rwnanie Langmuira. Zaoy on, e na
powierzchni adsorbentu istnieje okrelona liczba jednakowych centrw adsorpcji, z ktrych kade zdolne jest
do zaadsorbowania tylko jednej czsteczki adsorbatu. Wizanie z adsorbentem moe by chemiczne lub

str. 1

POLITECHNIKA POZNASKA
ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ
WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ

fizyczne, na tyle silne, by czsteczki nie przemieszczay si. Stan maksymalnej adsorpcji odpowiada
obsadzeniu wszystkich centrw, tj. wytworzeniu na powierzchni adsorbentu monomolekularnej warstwy
adsorbatu.
Oznaczajc liczb moli substancji zaadsorbowanej przez dan mas adsorbentu jako n, przez nm liczb
moli, gdy obsadzone s wszystkie centra, mona zdefiniowa stopie obsadzenia powierzchni, :

n
nm

(1)

Przy adsorpcji, np. gazu szybko adsorpcji jest proporcjonalna do cinienia gazu i uamka powierzchni
nieobsadzonej (1 - ), desorpcji natomiast do uamka powierzchni pokrytej adsorbatem (). W stanie
rwnowagi:

k (1 ) p = k '

(2)

Po przeksztaceniach otrzymujemy izoterm adsorpcji:

bp
1 + bp

(3)

gdzie: b = k/k', zwane jest wspczynnikiem adsorpcji.

Adsorpcj wielowarstwow opisuje tzw. rwnanie wielomolekularnej adsorpcji Brunauera, Emmeta i Tellera,
zwane rwnaniem BET. Gdy adsorpcji ulega gaz jednoskadnikowy rwnanie BET ma posta:

am c
a=

p
p0

p
p
1
1 + (c 1)
p0
p0

(4)

W rwnaniu tym a, am s staymi, p0 - jest prnoci pary nasyconej adsorbatu w temperaturze, w ktrej
odbywa si adsorpcja, c za jest wykadnicz funkcj temperatury, okrelon przez rnic pomidzy ciepem
adsorpcji w tej warstwie - h0 i ciepem (przyjto, e skroplenia) w dalszych warstwach - hk:

c = e ( h0 hk ) kT
Izotermy BET mog przybiera rny ksztat w zalenoci od wielu czynnikw, midzy innymi od rnicy
h0 - hk.
Adsorpcja na granicy faz ciao stae - roztwr jest procesem bardziej zoonym od adsorpcji gazw.
Adsorpcji ulegaj bowiem zarwno skadniki roztworu, jak i czsteczki rozpuszczalnika.
W staej temperaturze wielko i szybko adsorpcji zale od:
- iloci skadnikw w roztworze,
- rodzaju, wielkoci i struktury czsteczek rozpuszczalnika,
- rodzaju i stanu powierzchni adsorbentu.

str. 2

POLITECHNIKA POZNASKA
ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ
WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ

Silniej adsorbuj si czsteczki wiksze, oraz substancje, ktre sabiej rozpuszczaj si w danym roztworze.
Jeli substancja adsorbowana ma charakterystyczne grupy funkcyjne, to moe wykazywa due
powinowactwo w stosunku do okrelonej fazy staej. Charakterystyczn cech adsorpcji skadnikw roztworu
jest wzajemne szeregowanie si czsteczek w warstwie adsorpcyjnej. Szybko adsorpcji zaley rwnie od
szybkoci dyfuzji czsteczek w roztworze i w gbi kapilar ciaa porowatego. Mieszanie lub wytrzsanie
roztworu z adsorbentem przyspiesza proces.
Adsorpcj z roztworw opisuje dobrze, omwione wczeniej, rwnanie Langmuira, a w obszarze rodkowych
odcinkw izotermy Langmuira, znane wczeniej empirycznie rwnanie, zwane rwnaniem Freundlicha.
Rwnanie to pocztkowo stosowano do adsorpcji gazw na ciele staym. Ma wtedy posta:
1

x
= kp n
m

lub

x
= kc n
m

(5)

gdzie:
x - ilo moli substancji zaadsorbowanej,
m - masa adsorbentu,
p - cinienie substancji adsorbowanej w fazie gazowej w stanie rwnowagi procesu,
c - stenie molowe substancji adsorbowanej w roztworze w stanie rwnowagi procesu,
k i n - stae wspczynniki, charakterystyczne dla danego adsorbentu i adsorbatu

Iloraz x/m jest miar stenia powierzchniowego substancji zaadsorbowanej, odniesion do jednostki masy
adsorbentu. Po zlogarytmowaniu rwnania otrzymuje si zaleno prostoliniow:

log

x
1
= logk + logc
m
n

(6)

Adsorpcj skadnikw roztworu na staym adsorbencie mona oznaczy metod statyczn i dynamiczn.
Metoda statyczna polega na okreleniu rnicy ste skadnikw w roztworach przed i po adsorpcji. W tym
celu do okrelonej objtoci roztworu wprowadza si znan ilo adsorbentu i po wymieszaniu pozostawia w
staej temperaturze a do chwili osignicia rwnowagi procesu. Skad roztworu przed i po adsorpcji oznacza
si odpowiedni metod analityczn lub fizykochemiczn. Pomiary wykonuje si kilkoma roztworami (o
rnych steniach). Z rnicy ste przed i po adsorpcji oblicza si ilo substancji zaadsorbowanej.
Nastpnie przedstawia si graficznie zaleno stenia powierzchniowego substancji adsorbowanej od jej
stenia w roztworze w stanie rwnowagi, wyznacza stae wspczynniki i okrela rwnanie adsorpcji.
Metoda dynamiczna natomiast polega na przepuszczeniu roztworu wieloskadnikowego przez nieruchom
warstw staego adsorbentu. Skadniki, ktre sabo adsorbuj si szybko przenikaj warstwy, mocniej za
wizane osadzaj si na powierzchni adsorbentu i wysycaj centra adsorpcyjne. Nastpuje podzia mieszaniny
wieloskadnikowej wzdu warstwy adsorbentu. Metoda ta jest podstaw procesw chromatografii
adsorpcyjnej.

CEL WICZENIA
Celem wiczenia jest wyznaczenie wspczynnikw rwnania izotermy adsorpcji Freundlicha dla procesu
adsorpcji wybranego barwnika z roztworu na wglu aktywnym.

APARATURA

str. 3

POLITECHNIKA POZNASKA
ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ
WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ

Spektrofotometr SPECOL z przystawk podstawow i kiuwetami (grubo 1 cm).

Wytrzsarka.
Wirwka.
Waga analityczna.
Suszarka.

SZKO
Szklane fiolki z korkami polietylenowymi - 6 szt.
Kolba miarowa poj. 100 ml - 1szt.
Kolba miarowa poj. 10 ml 5szt.
Zlewka - 2 szt.
Pipety szklane 10 ml - 2 szt., 5 ml - 2 szt.
Tryskawka.
Pdzelek.
opatka metalowa.

ODCZYNNIKI

Roztwory barwnikw:
- eriochromcyjanina
1,510-3 mol dm-3 w 0,01 M kwasie solnym,
- ziele bromokrezolowa
510-4 mol dm-3 w wodzie,
Wgiel aktywny o powierzchni waciwej 400 m2/g.
Roztwr HCl 8 10-4 mol dm-3.

WYKONANIE WICZENIA
Wyznaczanie wspczynnikw k oraz n w rwnaniu izotermy adsorpcji Freundlicha polega na pomiarze iloci
zaadsorbowanego barwnika (x) oraz jego stenia po adsorpcji (c), przy znanej masie adsorbentu (m).
W tym celu w 6 fiolkach umieszcza si nawaki wgla aktywnego o cile okrelonej masie. Do fiolek nalewa
si rwn, znan objto roztworu barwnika o tym samym steniu. Ukad adsorbent - roztwr barwnika
wytrzsa si w celu przyspieszenia procesu adsorpcji. Po zakoczonym procesie adsorpcji mierzy si stenie
barwnika (c), ktry nie uleg adsorpcji , a wic pozosta w roztworze. Ze znajomoci stenia wyjciowego
barwnika oraz stenia barwnika w roztworze po zakoczeniu procesu adsorpcji wyznaczy mona ilo moli
barwnika (x), ktra zaadsorbowana zostaa przez nawak (m) adsorbentu.
Wyznaczanie stenia roztworu dokonuje si za pomoc pomiaru absorbancji spektrofotometrem SPECOL.
W tym celu najpierw naley wyznaczy krzyw wzorcow zaleno absorbancji od stenia A = f(c)
1. Wyznaczanie krzywej wzorcowej
a. Przygotowa roztwr podstawowy:
Do kolbki miarowej poj. 100 ml pobra 8 ml roztworu eriochromcyjaniny o steniu 1,5
10-3 mol dm-3 lub 5 ml roztworu zieleni bromokrezolowej o steniu 5 10-4 mol dm-3,
uzupeni wod destylowan do 100 ml i dobrze wymiesza

str. 4

POLITECHNIKA POZNASKA
ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ
WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ

U w a g a! W przypadku stosowania roztworu eriochromcyjaniny w kadym

przypadku uzupeni (do objtoci 100 lub 10 ml) nie wod, a roztworem kwasu
solnego o steniu 8 10-4 mol dm-3.
b. Przygotowa roztwory robocze:
Do kolejno oznaczonych fiolek lub kolbek miarowych odpipetowa 10 ml, 8 ml, 4 ml, 2 ml
oraz 1 ml roztworu podstawowego i uzupeni wod (kwasem solnym) do 10 ml.
c. Pomiar absorbancji:
Zmierzy absorbancj roztworw roboczych
przy = 500 nm (dla eriochromcyjaniny)
przy = 615 nm (dla zieleni bromokrezolowej)
d. Wykresli krzyw wzorcow A = f (c0) - zaleno absorbancji od stenia roztworw roboczych.

2. Wyznaczenie iloci zaadsorbowanego barwnika:

Do 6 umytych i wysuszonych fiolek odway wskazane przez prowadzcego ilo wgla aktywnego. Do
kadej kolbki wla po 10 ml roztworu podstawowego. Fiolki zamkn korkami i wytrzsa ok. 10 minut na
wytrzsarce. Po zakoczeniu wytrzsania przela do probweczek, woy do wirwki i odwirowa (wielko
obrotw i czas wirowania podaje prowadzcy wiczenia). Po odwirowaniu pobra pipet ze strzykawk
klarowny roztwr znad osadu do kiuwety i zmierzy jego absorbancj przy dugoci fali, dla ktrej wykonana
zostaa krzywa wzorcowa. Z krzywej wzorcowej odczyta stenie roztworu barwnika po procesie adsorpcji.

OPRACOWANIE WYNIKW

1. Wykreli krzyw wzorcow A = f (c0).

2. Z krzywej wzorcowej odczyta stenie roztworw po adsorpcji.
3. Wyniki zestawi w tabeli:
Stenie prb wyjciowych przed adsorpcj (c0),
Stenie prb po adsorpcji (c),
Stenie substancji zaadsorbowanej x = c0-c,
Mas odwaek m, x/m, log c, log x/m.
4. Wykona wykresy funkcji x/m = f(c) oraz w logarytmicznym ukadzie wsprzdnych log(x/m) = f(logc) i
wyznaczy sta n.
5. Wyznaczy wartoci wspczynnikw n i k graficznie i metod najmniejszych kwadratw, Sformuowa
rwnanie adsorpcji.

str. 5

POLITECHNIKA POZNASKA
ZAKAD CHEMII FIZYCZNEJ
WICZENIA PRACOWNI CHEMII FIZYCZNEJ
Wzr tabeli i opracowania wynikw.

..
Wydzia
.
Kierunek
Studia niestacjonarne
Nr grupy:

...
Data wykonywania wiczenia:

..
Nr wiczenia:

.
Nazwisko Prowadzcego:

Nr zespou: .

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Imi i Nazwisko studenta

Temat wiczenia:
Cel wiczenia:
Pomiary:
Obliczenia:
Wykresy:
Wnioski:

str. 6