Prawo Plansze Becka

PLANSZE
BECKA
Podst
awypr
awask
adaj
si
zt
r
zechczci
.
W pi
er
wszej zapr
ezent
owane zost
a
y el
ement
ar
ne zagadni
eni
a pr
awa,
t
r
adycyj
ni
e zal
i
czane do pr
zedmi
ot
u:
Pr
awoznawst
wo l
ub
Wst
p do
pr
awoznawst
wa
,znaj
duj
cegosi
wpr
ogr
ami
est
udi
wpr
awni
czych.Wi
adomoci
t
e st
anowi
naj
czci
ejt
ake t
r
zon pr
zedmi
ot
w pr
awnych nauczanych na
ki
er
unkachni
epr
awni
czychw r
amach
Podst
aw pr
awa
,
El
ement
w pr
awaczy
t
e
Encykl
opedi
ipr
awa
.
W czci dr
ugi
ej zapr
ezent
owana zost
a
a podst
awowa mat
er
i
a pr
awa
konst
yt
ucyj
nego,awi
cpr
zedewszyst
ki
mt
emat
ykazasadust
r
oj
owychpast
wa,
st
r
ukt
ur
aikompet
encj
eor
ganw past
wowych,at
akepodst
awowezagadni
eni
a
pol
ski
egopr
awawybor
czego.
Cz t
r
zeci
a zawi
er
a wi
adomoci z zakr
esu czci ogl
nej pr
awa
admi
ni
st
r
acyj
nego.Pr
zedst
awi
apoj
ci
at
ypowedl
aadmi
ni
st
r
acj
i
,char
akt
er
yzuj
e
r
ne r
odzaj
e podmi
ot
w admi
ni
st
r
acyj
nych,f
or
my dzi
a
ani
a admi
ni
st
r
acj
ize
szczegl
nym uwzgl
dni
eni
em akt
w admi
ni
st
r
acyj
nych, a t
ake el
ement
y
pr
ocedur
yadmi
ni
st
r
acyj
nej
.
Podst
awypr
awaki
er
owaneszar
wnodost
udent
wpr
awa,j
akis
uchaczy
ki
er
unkw ni
epr
awni
czych,umol
i
wi
aj
szybki
e por
zdkowani
e isyst
emat
yzowani
emat
er
i
a
u.Wal
or
yopr
acowani
apozwal
aj
kszt
a
t
owakr
gpot
encj
al
nych
Czyt
el
ni
kw szer
okoczyni
cznowejpr
opozycj
iWydawni
ct
waC.H.BECKuni
wer
sal
neopr
acowani
epodst
awowychwi
adomociopr
awi
e.
Mat
eusz Dr
oba asyst
ent Uni
wer
syt
et
u Rzeszowski
ego. Posi
ada bogat
e
dowi
adczeni
e dydakt
yczne. Pr
owadzi
zaj
ci
a (
wi
czeni
a) z pr
zedmi
ot
w
pr
awni
czych na ki
er
unku pr
awni
czym or
azwyk
adyiwi
czeni
a na ki
er
unkach
ni
epr
awni
czych(
m.
i
n.ekonomi
i
)
,wt
ym t
akewwyszejszkol
ezawodowej
.Aut
or
publ
i
kacj
inaukowychzzakr
esupr
awaadmi
ni
st
r
acyj
negoicywi
l
nego.
PODSTAWYPRAWA
Podst
awypr
awaspi
er
wszpozycj
w nowejser
i
ipubl
i
kacj
iWydawni
ct
wa
C.H.BECKPLANSZEBECKA.Ser
i
at
aopi
er
asi
napr
ezent
acj
iwi
adomoci
w t
abl
i
cach, schemat
ach i wykr
esach, st
anowi
cych samodzi
el
ne ca
oci
,
wdomi
nuj
cym uk
adzi
e:j
ednozagadni
eni
ej
ednast
r
ona.
DROBA
PLANSZEBECKA
PLANSZEBECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJ
NE
PRAWOADMI
NI
STRACYJ
NE
www.
skl
ep.
beck.
pl
,emai
l
:
dz.
handl
owy@beck.
pl
ht
t
p:
/
/
www.
beck.
pl
,t
el
.0223112222,f
ax:0223377601
I
S
BN9
7
8
8
3
2
5
5
0
0
5
2
9788325500528
c
e
na4
9z
MATEUSZDROBA
PLANSZE BECKA
Podstawy prawa
W sprzeday:
B. Banaszak
PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 4

Studia Prawnicze
P. Nowik, E. Wronikowska
ZBIOROWE PRAWO PRACY

Skrypty Becka
J. Oniszczuk
FILOZOFIA I TEORIA PRAWA

Studia Prawnicze
T. Stawecki, P. Winczorek
WSTP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 4

Skrypty Becka
A. M. witkowski
MIDZYNARODOWE PRAWO PRACY. TOM I. MIDZYNARODOWE PUBLICZNE

PRAWO PRACY, WOLUMEN 1; STANDARDY MIDZYNARODOWE, WOLUMEN 2
Studia Prawnicze
A. Grzekowiak (red.)
PRAWO KARNE
Skrypty Becka
R. Golat
HISTORIA PASTWA I PRAWA POLSKI

wiczenia Becka
M. Bachut, W. Gromski, J. Kaczor
TECHNIKA PRAWODAWCZA
Podrczniki Prawnicze
www.sklep.beck.pl
PLANSZE BECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJNE
PRAWO ADMINISTRACYJNE
MATEUSZ DROBA
Wydawnictwo C. H. BECK
WARSZAWA 2008
Redakcja: Magdalena Cymerska

Projekt okadki: Pawe Dunia
Wydawnictwo C. H. Beck 2008

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Gen. Zajczka 9, 01-518 Warszawa
Skad i amanie: Ewa Zduczyk
Druk i oprawa: P.W.P INTERDRUK, Warszawa
ISBN 978-83-2550-052-8
Spis treci
Wprowadzenie
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1.
Tabl. 2.
Tabl. 3.
Tabl. 4.
Tabl. 5.
Tabl. 6.
Tabl. 7.
Tabl. 8.
Tabl. 9.
Tabl. 10.
Tabl. 11.
Tabl. 12.
Tabl. 13.
Tabl. 14.
Tabl. 15.
Tabl. 16.
Tabl. 17.
Tabl. 18.
Tabl. 19.
Tabl. 20.
Tabl. 21.
Tabl. 22.
Tabl. 23.
Tabl. 24.
Tabl. 25.
Tabl. 26.
Tabl. 27.
Tabl. 28.
Tabl. 29.
Tabl. 30.
Tabl. 31.
Tabl. 32.
Pojcie pastwo
Cechy pastwa
Teorie powstania pastwa
Funkcje pastwa
Typ i forma pastwa
Aparat pastwowy mechanizm pastwowy organ pastwowy
Partie polityczne (ujcie podstawowe)
Demokratyczne pastwo prawne cz I
Demokratyczne pastwo prawne cz II
Samorzd i jego istota
Teorie i standardy midzynarodowe samorzdu terytorialnego
Koncepcje prawa
Pozaprawne systemy regu postpowania
Rne systemy prawa
Podstawowe pojcia systemu prawa
Prawo podziay
Akt prawny
Poszukiwanie aktw prawnych
Poszukiwanie informacji prawnej orzecznictwo
Poszukiwanie informacji prawnej rda branowe i specjalistyczne
Warianty rozumienia pojcia rda prawa
rda prawa cz I
rda prawa cz II
Ogaszanie aktw normatywnych publikatory urzdowe
Elementy normy prawnej
Koncepcje budowy normy prawnej
Rozkad elementw normy prawnej w przepisach prawnych przykad 1
Rekontrukcja normy prawnej przykad 2
Jzyk prawny i jzyk prawniczy
Zasady prawa
Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz I
Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz II
M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka
XI
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
V
Spis treci
Tabl. 33.
Tabl. 34.
Tabl. 35.
Tabl. 36.
Tabl. 37.
Tabl. 38.
Tabl. 39.
Tabl. 40.
Tabl. 41.
Tabl. 42.
Tabl. 43.
Tabl. 44.
Tabl. 45.
Tabl. 46.
Tabl. 47.
Tabl. 48.
Tabl. 49.
Tabl. 50.
Tabl. 51.
Tabl. 52.
Tabl. 53.
Tabl. 54.
Tabl. 55.
Tabl. 56.
Tabl. 57.
Tabl. 58.
Tabl. 59.
Tabl. 60.
Tabl. 61.
Tabl. 62.
Tabl. 63.
Tabl. 64.
Tabl. 65.
Tabl. 66.
Tabl. 67.
Tabl. 68.
Tabl. 69.
Tabl. 70.
Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz III

Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz IV
Zasady techniki prawodawczej cz I
Zasady techniki prawodawczej cz II
Zasady techniki prawodawczej cz III
Zasady techniki prawodawczej cz IV
Zasady techniki prawodawczej cz V
Obowizywanie prawa cz I
Obowizywanie prawa cz II
Wykadnia prawa cz I
Wykadnia prawa cz II
Wykadnia prawa cz III
Wykadnia prawa schemat 1
Wykadnia prawa schemat 2
Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz I
Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz II
Fakty prawne
Stosunki prawne
Podmioty prawa podzia generalny cz I
Instytucje jako podmioty prawa podzia generalny cz II
Podmioty prawa jednostki instytucjonalne substraty
Podmioty prawa a dziaalno gospodarcza
Odpowiedzialno prawna
Typy odpowiedzialnoci prawnej cz I
Typy odpowiedzialnoci prawnej cz II
Stosowanie prawa
Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz I
Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz II
Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz III
Unia Europejska podstawy
Unia Europejska kalendarium
Unia Europejska rda prawa cz I
Unia Europejska rda prawa cz II
Unia Europejska instytucje cz I
Unia Europejska instytucje cz II
Unia Europejska instytucje cz III
Unia Europejska instytucje cz IV
Unia Europejska Traktat reformujcy (z Lizbony)
Cz II. Prawo konstytucyjne

Tabl. 1.
Tabl. 2.
Tabl. 3.
Tabl. 4.
Tabl. 5.
Tabl. 6.
Tabl. 7.
Tabl. 8.
Tabl. 9.
VI
Rodzaje konstytucji
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Zmiana Konstytucji
Konstytucyjne zasady ustroju
Zasada demokratycznego pastwa prawnego
Zasada spoecznej gospodarki rynkowej
Wolnoci i prawa czowieka i obywatela
Wolnoci i prawa czowieka i obywatela zasady oglne
Konstytucyjne rodki ochrony wolnoci i praw
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
75
76
77
78
79
80
81
82
83
Spis treci
Tabl. 10. Konstytucyjny katalog wolnoci, praw i obowizkw czowieka i obywatela
(art. 3076, 8286 Konstytucji RP)
Tabl. 11. Partia polityczna
Tabl. 12. Obywatelstwo
Tabl. 13. Nabycie obywatelstwa ujcie podmiotowe
Tabl. 14. Zwizek zawodowy
Tabl. 15. Zgromadzenia publiczne
Tabl. 16. Ogaszanie aktw normatywnych
Tabl. 17. Sejm i Senat (oglnie)
Tabl. 18. Kadencja Sejmu i Senatu
Tabl. 19. Sejm i Senat gosowania
Tabl. 20. Funkcje Sejmu
Tabl. 21. Organy Sejmu
Tabl. 22. Proces ustawodawczy cz I
Tabl. 23. Proces ustawodawczy cz II
Tabl. 24. Status prawny posa i senatora
Tabl. 25. Immunitet parlamentarny
Tabl. 26. Zgromadzenie Narodowe
Tabl. 27. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 28. Akty urzdowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 29. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej cz I
Tabl. 30. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej cz II
Tabl. 31. Rada Ministrw cz I
Tabl. 32. Rada Ministrw cz II
Tabl. 33. Tryby powoywania Rady Ministrw
Tabl. 34. Odpowiedzialno polityczna Rady Ministrw
Tabl. 35. Prezes Rady Ministrw
Tabl. 36. Samorzd terytorialny zasady konstytucyjne
Tabl. 37. Konstytucyjne zasady wadzy sdowniczej
Tabl. 38. Rodzaje sdw
Tabl. 39. Krajowa Rada Sdownictwa
Tabl. 40. Sd Najwyszy
Tabl. 41. Trybuna Konstytucyjny
Tabl. 42. Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
Tabl. 43. Skarga konstytucyjna
Tabl. 44. Trybuna Stanu
Tabl. 45. Najwysza Izba Kontroli
Tabl. 46. Rzecznik Praw Obywatelskich
Tabl. 47. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Tabl. 48. Finanse publiczne
Tabl. 49. Stany nadzwyczajne
Tabl. 50. System wyborczy
Tabl. 51. Organy wyborcze
Tabl. 52. Wybory do Sejmu i Senatu zarys
Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu cz I
Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu cz II
Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu cz III
Tabl. 56. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 57. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw
cz I
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
VII
Spis treci
cz II
cz III
Tabl. 60. Wybory wjta gminy (burmistrza, prezydenta miasta)
Tabl. 61. Wybory do Parlamentu Europejskiego cz I
Tabl. 62. Wybory do Parlamentu Europejskiego cz II
Tabl. 63. Referendum oglnokrajowe
Tabl. 64. Referendum lokalne
Cz III. Prawo administracyjne

Tabl. 1.
Tabl. 2.
Tabl. 3.
Tabl. 4.
Tabl. 5.
Tabl. 6.
Tabl. 7.
Tabl. 8.
Tabl. 9.
Tabl. 10.
Tabl. 11.
Tabl. 12.
Tabl. 13.
Tabl. 14.
Tabl. 15.
Tabl. 16.
Tabl. 17.
Tabl. 18.
Tabl. 19.
Tabl. 20.
Tabl. 21.
Tabl. 22.
Tabl. 23.
Tabl. 24.
Tabl. 25.
Tabl. 26.
Tabl. 27.
Tabl. 28.
Tabl. 29.
Tabl. 30.
Tabl. 31.
Tabl. 32.
Tabl. 33.
Tabl. 34.
Tabl. 35.
Tabl. 36.
Tabl. 37.
VIII
132
133
134
135
136
137
138
139
Administracja pojcie
Prawo administracyjne
Wybr denicji prawa administracyjnego i administracji
Zasady administracji pastwowej
Stosunek administracyjnoprawny
Centralizacja i decentralizacja
Formy, sfery i paszczyzny dziaania administracji
rda prawa wewntrznego swoiste dla dziaalnoci administracji
Kontrola i nadzr
Rodzaje kontroli
Kontrola resortowa i midzyresortowa
Sdowa kontrola administracji
Podmioty administracyjne i podmioty administrujce
Organ administracji denicje
Organ administracji istota i podzia cz I
Organ administracji istota i podzia cz II
Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania
publiczne wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz I
Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania
publiczne wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz II
Stowarzyszenie cz I
Stowarzyszenie cz II
Aparat administracyjny
Organy naczelne i organy centralne
Dziay administracji rzdowej
Minister
Suba cywilna
Podmioty wykonujce zadania administracji w terenie
Wojewoda
Administracja zespolona
Administracja niezespolona
Zakad administracyjny
Podzia terytorialny istota i rodzaje
Podzia terytorialny rys historyczny cz I
Podzia terytorialny rys historyczny cz II
Samorzd terytorialny w teorii prawa administracyjnego
Historia samorzdu terytorialnego cz I
Historia samorzdu terytorialnego cz II
Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz I
141
142
143
144
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
Spis treci
Tabl. 38.
Tabl. 39.
Tabl. 40.
Tabl. 41.
Tabl. 42.
Tabl. 43.
Tabl. 44.
Tabl. 45.
Tabl. 46.
Tabl. 47.
Tabl. 48.
Tabl. 49.
Tabl. 50.
Tabl. 51.
Tabl. 52.
Tabl. 53.
Tabl. 54.
Tabl. 55.
Tabl. 56.
Tabl. 57.
Tabl. 58.
Tabl. 59.
Tabl. 60.
Tabl. 61.
Tabl. 62.
Tabl. 63.
Tabl. 64.
Tabl. 65.
Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz II

Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz III
Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz IV
Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz V
Zadania jednostek samorzdu terytorialnego
Samodzielno majtkowa samorzdu terytorialnego
Dochody jednostek samorzdu terytorialnego
Mienie jednostek samorzdu terytorialnego
Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz I
Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz II
Gospodarka jednostek samorzdu terytorialnego (gospodarka komunalna)
Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz I
Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz II
Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz III
Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorzdem terytorialnym
Akt administracyjny cz I
Akt administracyjny cz II
Akty administracyjne podzia teoretyczny cz I
Akty administracyjne podzia teoretyczny cz II
Decyzja administracyjna
Decyzja administracyjna elementy
Decyzja administracyjna elementy dodatkowe
Niewadcze formy dziaania administracji cz I
Niewadcze formy dziaania administracji cz II
Postpowanie administracyjne rodzaje
Egzekucja w administracji cz I
Egzekucja w administracji cz II
Sdy administracyjne
181
183
185
186
187
188
189
190
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
Wykaz literatury, aktw prawnych oraz przypisy
213
Indeks rzeczowy
239
IX
Wprowadzenie
Wadysaw Tatarkiewicz pisa niegdy, e aby pewna tre przesza z umysu piszcego do umysu
czytajcego, musi by dokonana pewna praca, a jest lepiej, gdy t prac wykona piszcy. Praca autora
niniejszego skryptu miaa w przewaajcej mierze charakter formalno-techniczny. Staraem si przede
wszystkim dokona moliwej do zaakceptowania syntezy prezentowanych zagadnie prawnych, nie tracc jednak z pola widzenia jak najwikszej iloci ich istotnych cech. Czy zosta osignity w tej sferze
rozsdny kompromis pomidzy stopniem szczegowoci a przejrzystoci opracowania, warunkowany
take technicznymi moliwociami skadu drukarskiego w okrelonym formacie, oceni Czytelnicy.
Systematyka skryptu, grupowanie zagadnie w tabelach, zamykanie poszczeglnych wiadomoci
w elementach gracznych, ukadanie ich w graczno-sowne schematy ma na celu uatwienie Czytelnikowi percepcji zoonej materii normatywnej. Zamiarem autora, sucym lepszej mnemotechnice,
miao by take uwolnienie tekstu od formalizmu wikszo zagadnie prezentowanych jest w formie
tekstu wolnego, upodobnionego do swobodnej notatki, majcej za zadanie syntetyzowa i uwypukli
istot danej regulacji, instytucji, procedury prawnej. Prezentacj teorii staraem si moliwie bogato ilustrowa normatywnymi przykadami. Konstruujc ksik korzystaem z klasycznych podrcznikw
oraz opracowywaem rdowe akty normatywne.
Publikacja skada si z trzech czci. W Czci I zaprezentowane zostay zagadnienia podstawowe prawa, tradycyjnie zaliczane do przedmiotu: Prawoznawstwo lub Wstp do prawoznawstwa,
znajdujcego si w programie studiw prawniczych. Wiadomoci te stanowi najczciej take trzon
przedmiotw prawnych nauczanych na kierunkach nieprawniczych w ramach Podstaw prawa, Elementw prawa czy te Encyklopedii prawa. W Czci II staraem si uj podstawow materi prawa konstytucyjnego, a wic przede wszystkim tematyk konstytucyjnych zasad ustrojowych pastwa,
struktur i kompetencje konstytucyjnych organw pastwowych, a take podstawowe zagadnienia
polskiego prawa wyborczego. Cz III zawiera kanoniczne wiadomoci z zakresu czci oglnej prawa administracyjnego, w szczeglnoci przedstawia pojcia typowe dla administracji, charakteryzuje
rne rodzaje podmiotw administracyjnych, formy dziaania administracji ze szczeglnym uwzgldnieniem aktw administracyjnych, a take pewne elementy procedury administracyjnej.
Skrypt niniejszy kierowany jest w gwnej mierze do studentw, tak studiw prawniczych, jak i kierunkw nieprawniczych. Wydaje si, e poziom szczegowoci prezentowanych zagadnie pozwoli
na szybkie porzdkowanie i systematyzowanie materiau, przybliy materi prawoznawstwa, Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej oraz podstawowe zagadnienia oglnego prawa administracyjnego.
Pozostaje mi wyrazi nadziej, e pozycja niniejsza spotka si z zainteresowaniem.
Rzeszw, lipiec 2008 r.
Mateusz Droba
XI
Cz I. Prawoznawstwo*
* Poszczeglne tablice uzupenione zostay zamieszczonym na kocu ksiki, s. 213238 wykazem literatury, aktw prawnych oraz przypisami.
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1
Tabl. 1. Pojcie pastwo

Pojcie pastwo moe by rozumiane jako:
ORGANIZACJA SPOECZNA
tworzca system celowy organizacja pastwowa ze wzgldu na jej zoono tylko czciowo spenia to kryterium
ksztatujca wasne normy postpowania prawo i powoujca instytucje stojce na stray ich przestrzegania
majca najbardziej zoon struktur (okrela zasady funkcjonowania innych organizacji, np. prawo pastwa
okrela status stowarzysze, spek)
majca charakter uniwersalny (czca elementy, jednostki rnorodne: ekonomicznie, narodowociowo, rasowo, religijnie)
JEDNOSTKA GEOPOLITYCZNA
Trzy cechy pastwa (G. Jellinek)
okrelone, wyodrbnione
terytorium
grupa ludzi
(nard) zamieszkujcych terytorium
jedna wadza zwierzchnia
PODMIOT PRAWA
PODMIOT PRAWA MIDZYNARODOWEGO
suwerenna (samostanowica politycznie) jednostka geopolityczna (posiadajca terytorium, zamieszkujc je
ludno, wadz)
PODMIOT PRAWA WEWNTRZENEGO
zinstytucjonalizowana wadza nadrzdna w opozycji do podmiotw jej podlegajcych (obywateli, organizacji
prywatnych), ktre s jej podporzdkowane (w krajach demokratycznych jedynie legalistycznie, w krajach totalitarnych: w szerokim spektrum aspektw yciowych)
podmiot gospodarczy (Skarb Pastwa)
APARAT PASTWOWY
og organw pastwowych, wyposaonych w okrelone kompetencje i speniajcych okrelone funkcje
DEFINIOWANIE PASTWA
funkcjonalne: pastwo jest zrzeszeniem w celu korzystania z prawa, dla dobra powszechnego (Grocjusz), organizacj
spoeczn majc na celu rozwizywanie wsplnych problemw i zabezpieczanie dbr (J. R. Pennock, D. G. Smith)
strukturalno-elementowe: bazuj na trjelementowoci wyrnionej przez G. Jellinka
socjologiczne: pastwo jako zorganizowana zbiorowo polityczna, cao mogca podlega wyrnieniu etnicznemu, kulturowemu, ekonomicznemu
psychologiczne: pastwo to zbir wyobrae (przey) zwizanych z wadz i podporzdkowaniem si wadzy
klasowe: pastwo jako instrument panowania, dominacji okrelonej klasy spoecznej
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 2
Tabl. 2. Cechy pastwa

CECHY PASTWA
ORGANIZACJA POLITYCZNA
pastwo sprawuje wadz polityczn, majc rozlegy i kompleksowy charakter odnosi si do caoci spoeczestwa (w ramach ktrego funkcjonuj rne grupy), decyduje o zasadach rozdziau dbr, stymuluje i powinno godzi konikty wewntrzne
midzy grupami spoecznymi oraz dysponuje najostrzejszymi rodkami represji
ORGANIZACJA INTEGRUJCA I ROZSTRZYGAJCA KONFLIKTY SPOECZNE
podstawowe paszczyzny
koniktw:
1) dostp poszczeglnych
jednostek i grup do dbr
materialnych i kulturowych
2) dostp do sprawowania
wadzy (ustalajcej zasady
podziau dbr)
3) dostp do reprezentacji,
posiadanie wasnego gosu
integralno wbrew tendencjom dezintegrujcym i koniktom moliwa jest dziki

wadzy i jej podstawowemu instrumentowi normom prawnym przyjtym na
zasadzie:
a) teorii consensusu zgody na podstawowe wartoci lece u rde prawa
pastwa
b) teorii koniktu decydujca jest nie
zgoda (konsensus), lecz przymus
przez:
1) wyksztacenie mechanizmw selekcji i hierarchizacji potrzeb i de, ze wzgldu na ograniczone moliwoci ich zaspakajania (np. leki refundowane a towary
luksusowe obarczone dodatkowym podatkiem)
2) opanowanie najistotniejszych, najbardziej rozlegych, grocych utrat integralnoci koniktw
spoecznych (np. strajki silnych grup zawodowych)
3) organizowanie dziaa jednostkowych i zbiorowych w celu wytwarzania decytowych dbr
ORGANIZACJA SUWERENNA
(pojcie interdyscyplinarne i wieloznaczne)
pastwo jest niezalene od innych organizacji pastwowych w zakresie realizacji funkcji wewntrznych i zewntrznych pastwa, chyba e dobrowolnie na
pewien rodzaj zalenoci si zgodzio (np. przystpujc do Unii Europejskiej)
zasada nieinterwencji (Karta Narodw Zjednoczonych z 26.6.1945 r.)
strona zewntrzna suwerennoci: prawo midzynarodowe
strona wewntrzna suwerennoci: prawo konstytucyjne
twrca pojcia suwerennoci

J. Bodin (XVI w.) monarcha jako
suweren ma wadz najwysz,
niezwizan prawami, dysponuje
monopolem tworzenia i stosowania
prawa oraz przymusem pastwowym
J. J. Rousseau (XVIII w.) suwerenem
jest lud jako cao
suwerenem wedug Konstytucji RP z 2.4.1997 r. jest nard (art. 4 ust. 1).

tzw. klauzula europejska (art. 90 ust. 1 Konstytucji) dopuszcza ograniczenie w wykonywaniu suwerennoci (lecz nie ograniczenie samej suwerennoci) na podstawie dobrowolnej umowy midzynarodowej
ORGANIZACJA TERYTORIALNA
pastwo sprawuje wadz nad wyodrbnion i niezalen od innych pastw czci powierzchni ziemskiej, wraz z wodami
rdldowymi, przylegymi pasami wd morskich, przestrzeni powietrzn nad tymi obszarami, a do sfery kosmicznej
terytorium
ldowe
cz
powierzchni
ziemskiej wraz
z wodami
rdldowymi
terytorium morskie
morskie wody wewntrzne (np. zatoki) oraz morze terytorialne (obszar rozcigajcy si na 12 mil morskich w gb morza
liczony od linii podstawowej morza terytorialnego lub, w przypadku jej braku, nad otwartym morzem, od linii brzegowej)
terytorium powietrzne
pas powietrza nad terytorium
ldowym i morskim w zasadzie do
granicy przestrzeni kosmicznej
morze otwarte zasada wolnoci mrz nie naley do terytorium adnego z pastw
dna i podziemie mrz stanowi wsplne dziedzictwo
ludzkoci
terytoria specjalne
eksterytorialno ambasad, pastwowych (wojskowych, policyjnych)
statkw morskich i powietrznych
ORGANIZACJA DZIAAJCA PRZEZ WYODRBNIONY APARAT PASTWOWY

zesp instytucjonalno-osobowy zorganizowany hierarchicznie i terytorialnie, dysponujcy przymusem legalnym
ORGANIZACJA PRZYMUSOWA
przynaleno do organizacji pastwowej powstaje najczciej z mocy prawa poprzez narodzenie si z obywateli danego
pastwa (zasada krwi) bd urodzenie si na jego terytorium (zasada ziemi); praktycznie nie sposb znale si poza zwierzchnictwem pastwa jako organizacji przymusowej, gdy nawet jako apatryda (osoba nieposiadajca obywatelstwa adnego
pastwa) bdziemy podlega organizacji pastwowej, na ktrej terytorium si znajdujemy, i jej prawu
istnieje moliwo zrzeczenia si obywatelstwa polskiego (za zgod Prezydenta RP)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 3
Tabl. 3. Teorie powstania pastwa

TEORIE POWSTANIA PASTWA
STAROYTNO
Arystoteles: czowiek jest zwierzciem politycznym predestynowany naturalnie do ycia w pastwie; maestwo > rodzina > gmina
> polis (jako wsplnota samowystarczalna)
Platon: pastwo powstaje, gdy jednostki nie s samowystarczalne, jest tworem spontanicznym
DOKTRYNA TEOLOGICZNA
DOKTRYNA PATRIARCHALNA
PATRYMONIALIZM
(powstanie: staroytno, rozwj: redniowiecze)

przedstawiciele: w. Pawe z Tarsu, w. Augustyn, w. Tomasz Akwinata
monarcha z aski boej (Dei gratia), wadza
pochodzi od Boga
konkretne postacie wadzy (le nabyta,
nielegitymizowana) nie korzystaj z takiego
domniemania poddani mog okaza nieposuszestwo
(korzenie: redniowiecze, rozwj: koniec

XVII w.)
przedstawiciel: R. Filmer
ewolucja: rodzina > rd > pastwo
wadza pastwowa (krlewska) jak
wadza ojca rodziny nad jej czonkami;
ludzie nie s rwni z natury, umowa
spoeczna nie ma racji bytu, gdy lud
nie wybiera sobie sam zwierzchnictwa
(korzenie: redniowiecze,
sformuowanie: XIX w.)
przedstawiciel: K. L. Haller
wadza pastwowa wywodzi
si z posiadania wasnoci
ziemi
brak wyjanienia, skd bierze
si prawo wasnoci ziemi
(milczco: prawo naturalne)
UMOWA SPOECZNA (XVII/XVIII w.)

zacztki: u Epikura, Platona, Cycerona
przedstawiciele: Grocjusz, J. J. Rousseau, J. Locke, T. Hobbes, B. Spinoza, H. Kotaj
rdem wadzy jest spoeczno ludzka lud,
przed zawarciem umowy spoecznej ludzko pozostawaa w stanie naturalnym:
a) ocenianym pesymistycznie czowiek jest z natury zy (Hobbes) stan ten wic powodowa wojn wszystkim przeciw wszystkim, pastwo to zo konieczne, by zapewni ludziom minimalne bezpieczestwo
b) ocenianym optymistycznie czowiek jest z natury dobry (Locke, Rousseau) stan ten by wic zotym wiekiem
lud powierza wykonanie wadzy (w swoim wasnym interesie) pastwu wadcy na drodze umowy spoecznej, lub oddaje si pod
zwierzchnictwo (w niewol na mocy kontraktu Grocujsz), dwuetapowo (utworzenie spoeczestwa, a nastpnie powstanie
konkretnej wadzy J. Locke)
w wypadku naduywania wadzy, wadzy niesprawiedliwej lud ma suszne prawo wypowiedzie umow, powsta przeciw wadzy
TEORIE PODBOJU (XIX w.)
przedstawiciele: E. Duhring (pogldy jego zwalcza F. Engels), L. Gumplowicz
rozwj historyczny stymuluje tylko dziaalno wybitnych (silnych) jednostek, ras, plemion
walka ras, plemi zwyciskie ustanawia wadz
TEORIA ROZWARSTWIENIA KLASOWEGO
przedstawiciele: F. Engels (wczeniejsze badania: L. H. Morgan), K. Marks, W. Lenin
powstanie pastwa poprzedza ustrj rodowo-plemienny, bdcy zwizkiem osobowym, a nie terytorialnym, brak zorganizowanego aparatu przymusu, wyodrbnionej wadzy
wzrost wydajnoci pracy, starszyzna rodowa zaczyna przywaszcza sobie nadwyk dbr pozostaych po zaspokojeniu potrzeb
czonkw rodu, dokonuje si rozwarstwienie ekonomiczne, pojawia si wasno prywatna a wraz z ni przeciwstawne interesy,
spoeczestwo rozpada si na klasy (posiadaczy versus najemnicy)
TEORIE SOCJOLOGICZNE (XIX/XX w.)
TEORIE PSYCHOLOGICZNE (XX w.)
twrcy: E. Durkheim, L. Duguit

pastwo solidaryzujce rnorodne interesy grup spoecznych, pastwo
nie tworzy prawa lecz nadaje przymus instytucjonalny (L. Duguit)
najwybitniejszy przedstawiciel: L. Petraycki
teoria organiczna (A. Comte, H. Spencer, O. Gierke) zjawiska spoeczne jako

najwyszy rodzaj zjawisk biologiczno-przyrodniczych; podzia w spoeczestwie jest naturalny, analogia do funkcji rnych organw ciaa ludzkiego
teoria akceptacji (M. Weber) wadza pastwowa jest uznana przez og
spoeczestwa z powodw:
charyzmatycznych (cechy przywdztwa, szacunek, bosko)
tradycjonalistycznych (przywizanie, strach przez zmian, sprawdzone wzorce)
racjonalistycznych (np. wadza zapewnia bezpieczestwo)
powstanie wadzy pastwowej jest wynikiem

przey, wiadomoci koniecznoci podporzdkowania u poddanych i skorelowanego z nim
dania podporzdkowania si wadzy u rzdzcych (przeycie imperatywno-atrybutywne)
powstanie pastwa jest zwizane z ewolucj
psychiczn czowieka, gdy przestaj wystarcza
wizy rodowe i pojawiaj si relacje midzy
obcymi osobnikami
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 4
Tabl. 4. Funkcje pastwa

FUNKCJE PASTWA
to gwne kierunki jego dziaalnoci realizujce zadania, jakie sobie stawia, o zakresie okrelonym celami, ktre pastwo chce osign1
zarwno termin pastwo jak i termin funkcja jest wieloznaczny i moe by rnie okrelany; mona przyj i funkcj jest ukierunkowana spoecznie realizacja jakiego zaoonego przez dany podmiot spoeczny celu2
KLASYFIKACJA FUNKCJI PASTWA
kryterium spoeczne:
funkcje oglnonarodowe (np. obrona granic)
funkcje klasowe (grupowe, czstkowe np. szczeglna ochrona
pracownikw wykonujcych prace szczeglnie niebezpieczne)
kryterium czasowe:
funkcje trwae
funkcje czasowe (np. zwalczanie skutkw powodzi)
kryterium terytorialne (zasigu):
wewntrzne
zewntrzne (obronno, wymiana handlowa)
oglnopastwowe
lokalne (np. dbanie o zachowanie infrastruktury lokalnej)
funkcje wewntrzne:
organizowania
regulowania
ochronna (ad i porzdek)
gospodarcza
socjalna
wychowawcza (kulturowa)
funkcje zewntrzne:
obrony
ataku
utrzymania status quo
inny podzia funkcji:

a) ochronna systemu
spoecznego i porzdku
prawnego
b) adaptacyjna dostosowania struktury i prawa do zmian
spoecznych, technicznych itp.
c) innowacyjna prognozowanie, eliminowanie perspektyw niepodanych na rzecz
podanych
PASTWO INTERWENCJONISTYCZNE A PASTWO LIBERALNE

LIBERALIZM
INTERWENCJONIZM
m.in. M. Friedman, L. von Mises

indywidualistyczna koncepcja spoeczestwa
zadania pastwa to ochrona interesw jednostki, zabezpieczenie jej
nietykalnoci osobistej i majtku
nieingerowanie pastwa w ycie gospodarcze pastwo ma by tylko
jak nocny str, pozwoli dziaa niewidzialnej rce rynku
pastwo na stray swobody umw, naturalnych praw rynku (poda,
popyt) i wolnej konkurencji
koncepcja instrumentalnej wartoci pastwa (nie wicej ni trzeba, by
chroni i zabezpiecza)
gwarancje praworzdnoci i wolnoci jednostki
ingerencja w sfer socjaln, pracownicz, edukacj,

ubezpieczenia spoeczne
wspczenie neoliberalizm dopuszcza interwencjonizm pastwowy

umiarkowany w wydzielonych dziedzinach ycia spoecznego, pastwo
powinno niwelowa napicia, dokonywa niezbdnych reform spoecznych wasno prywatna, swoboda umw, przyrodzone prawa jednostki
musz pozosta nienaruszone
rola pastwa w yciu ekonomicznym J. M. Keynes

pastwo regulatorem podziau dochodu, inwestycje
pastwowe, protekcjonizm pastwowy
interwencjonizm bezporedni: nacjonalizacja
interwencjonizm poredni: wchodzenie pastwa
w sektor prywatny (spki z udziaem Skarbu Pastwa),
poprzez polityk nansow (np. ulgi podatkowe), pomoc publiczn, specjalne strefy ekonomiczne, dotacje
celowe, premie eksportowe, reglamentacj dziaalnoci gospodarczej, koncesje i zezwolenia
FUNKCJE PRAWA
organizacyjna (porzdkuje ycie spoeczne, ujarzmia chaos)
ochronna (zapewnia ochron rnorakim dobrom)
kontrolna (suebna funkcji ochronnej)
represyjna (karze)
wychowawcza i resocjalizacyjna (ksztatuje, utrwala i koryguje w kierunku podanych postaw spoecznych)
rozstrzygania koniktw (stwarza drogi i tryby rozwizywania sporw indywidualnych i zbiorowych)
partycypacyjna (wyksztaca mechanizmy wpywu jednostek i grup spoecznych na wadz, prawo do reprezentacji i zabierania
gosu)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 5
Tabl. 5. Typ i forma pastwa

TYP I FORMA PASTWA
Typ modelowy (zakadany a priori) konstrukt idealny
platoskie polis, rzdzone przez arystokracj ducha
M. Weber: typ charyzmatyczny, tradycjonalistyczny,
racjonalistyczny
Typ empiryczny (a posteriori) opisane na podstawie
konkretw historycznych
G. Jellinek:
1) typ antyczno-orientalny
2) typ helleski
3) typ rzymski
4) typ redniowieczny
5) typ wspczesny
Materializm historyczny: o typie pastwa decyduje uksztatowanie

historyczne stosunkw ekonomicznych, typ stosunkw produkcji, jaka
klasa spoeczna posiada wasno tych rodkw.
typy pastw:
1) niewolnicze
2) feudalne
3) buruazyjne
4) socjalistyczne
podzia Arystotelesa ze wzgldu na form:
rzdy jednoosobowe (monarchia i tyrania)
rzdy kolegialne (arystokracja i oligarchia)
rzdy ludu (politea, gdzie dominuje klasa rednia i demokracja)
FORMA PASTWA
rozumie si przez ni budow (struktur) organw wadzy pastwowej, sposb jej zdobywania i partycypacji, rodki i metody sprawowania tej wadzy oraz terytorialno-administracyjny ustrj pastwa
ze wzgldu na struktur i waciwoci organw wadzy
monarchia
wadza faktycznie lub nominalnie
skupiona w jednej osobie
dziedzinie lub doywotnio nabyta
rodzaje monarchii (ewolucja historyczna):

rozdrobnienia feudalnego
stanowa
absolutna
konstytucyjna
parlamentarna
republika
wadza naley do osb lub
instytucji wybranych w okrelonym trybie na okrelony czas
ze wzgldu na rodki i metody sprawowania wadzy (reim polityczny)

demokratyczne
niedemokratyczne
demokracje bezporednie
(staroytne greckie polis, wspczenie najsilniejsza w Szwajcarii)
demokracje porednie (wikszo pastw europejskich)
autorytarne (system rzdw bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego

przywdcy, siach wojskowych: Hiszpania F. Franco, Chile A. Pinochet),
totalitarne (system rzdw dcy do cakowitego podporzdkowania spoeczestwa
pastwu za pomoc monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii pastwowej,
terroru tajnych sub i masowej monopartii: ZSRR, III Rzesza Niemiecka)
ze wzgldu na relacje pomidzy organami pastwowymi

1) system dyrektoriatu (Francja 17951799), 2) system parlamentarny, 3) system parlamentarno-gabinetowy (Polska), 4) system
gabinetowo-parlamentarny, 5 ) system parlamentarno-komitetowy (Komuna Paryska, Szwajcaria), 6) system kanclerski (Niemcy), 7) system prezydencki (USA), 8) system semiprezydencki (Francja)
ze wzgldu na struktur administracyjno-terytorialn
pastwa unitarne
jednostki administracji
terenowej podporzdkowane organom centralnym
jednym dla caego pastwa
(z zachowaniem niezalenoci
samorzdu, jeli istnieje)
Konstytucja RP z 2.4.1997 r.
art. 3: Rzeczpospolita Polska
jest pastwem jednolitym
pastwa zoone
federacje (poszczeglne czci skadowe np. stany,
landy dysponuj okrelon samodzielnoci w zakresie
ustawodawczym, wykonawczym, sdowniczym, czsto
posiadaj wasne parlamenty i rzdy przy okreleniu
kompetencji wadz oglnozwizkowych (polityka zagraniczna, bezpieczestwo itp.), np. USA, Niemcy
konfederacje zwizek kilku pastw przy zachowaniu penej ich suwerennoci, czsto celowy, tymczasowy, ulega rozwizaniu po ustaniu przyczyny zawizania
lub zrealizowaniu celu
unia personalna
zwizek dwch lub wicej
pastw posiadajcych wsplnego monarch (krla), przy zachowaniu odrbnego systemu
instytucji pastwowych
unia realna zwizek dwch
lub wikszej liczby pastw,
oparty na wsplnych instytucjach pastwowych
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 6
Tabl. 6. Aparat pastwowy mechanizm pastwowy organ pastwowy

APARAT PASTWOWY MECHANIZM PASTWOWY ORGAN PASTWOWY
(w zarysie)
zob. Cz III. Prawo administracyjne
STOSUNEK POJ (SZERSZE WSZE)
MECHANIZM PASTWOWY
obejmuje og organw pastwa
(skadajcych si na aparat pastwowy)
a take wszelkie siy polityczne i spoeczne
zwizane z funkcjonowaniem organizacji
pastwowej (partie polityczne, grupy nacisku
lobby, organizacje pozarzdowe, samorzdy
zawodowe i gospodarcze itp.)
APARAT PASTWOWY
caoksztat organw, za pomoc ktrych
pastwo spenia swoje rnorodne funkcje
ORGAN PASTWOWY
aparat administracyjny
nie naley go myli z pojciem aparatu pastwowego
aparat administracyjny to jednostka (lub og jednostek) o charakterze osobowo-technicznym, ktrych zadaniem jest umoliwienie techniczno-praktyczne
wykonywania przez organ administracyjny jego zada (obsuga zada organu)
np. aparatem administracyjnym organu, ktrym jest minister, jest urzd zwany
ministerstwem, jego komrki (departamenty, wydziay) i pracownicy, aparatem
administracyjnym wjta jest urzd gminy itd.
ORGAN PASTWOWY to:

osoba lub zesp osb wyposaonych przez
prawo w okrelone kompetencje wadcze
i realizujcych je w okrelonym trybie
strukturalnie, organizacyjnie i kompetencyjnie wyodrbniona cz aparatu pastwowego speniajca okrelone funkcje
podmiot wadczy,
dysponujcy rodkami
przymusu pastwowego
UPROSZCZONY PODZIA ORGANW PASTWOWYCH

ustawodawcze (np. Sejm i Senat)
wykonawcze (np. Rada Ministrw, Prezydent RP, wojewodowie)
sdownicze (rne rodzaje i stopnie sdw powszechnych, trybunay)
kontroli i ochrony prawa (np. Najwysza Izba Kontroli)
organy naczelne (o centralnym zasigu dziaania, wymieniane przez Konstytucj RP np. ministrowie)
organy centralne (o centralnym zasigu dziaania np. Komendant Gwny Policji)
organy terenowe (o lokalnym zasigu dziaania np. wojewodowie)
organy jednoosobowe (np. Prezydent RP, wjt)
organy kolegialne (np. Sejm, Rada Gminy)
rzdowe (np. wojewoda)
samorzdowe (np. wjt, marszaek wojewdztwa)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 7
Tabl. 7. Partie polityczne (ujcie podstawowe)

PARTIE POLITYCZNE
zob. Cz II. Tabl. 11. Partie polityczne
PARTIA POLITYCZNA
organizacja spoeczna o okrelonym programie politycznym, majca na celu jego
realizacj poprzez zdobycie i sprawowanie
wadzy lub wywieranie na ni wpywu
ewolucja:
I. partie koterie arystokratyczne
II. partie kluby polityczne
III. nowoczesne partie masowe
systemy:
jednopartyjne (hist. KPZR), partii hegemonicznej (hist. PZPR)
dwupartyjne (Wielka Brytania, USA)
wielopartyjne (RP, Francja, Niemcy)
denicje legalne:
art. 11 ust. 1 Konstytucji RP:
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno tworzenia i dziaania partii politycznych.
Partie polityczne zrzeszaj na zasadach dobrowolnoci i rwnoci obywateli polskich
w celu wpywania metodami demokratycznymi na ksztatowanie polityki pastwa
ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych
art. 1 ust. 1 Partia polityczna jest dobrowoln organizacj, wystpujc pod okrelon nazw, stawiajc sobie za cel udzia w yciu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpywu na ksztatowanie polityki pastwa lub
sprawowanie wadzy publicznej
art. 8 Partie polityczne ksztatuj swoje struktury oraz zasady dziaania zgodnie
z zasadami demokracji, w szczeglnoci przez zapewnienie jawnoci tych struktur, powoywania organw partii w drodze wyborw i podejmowania uchwa
wikszoci gosw
KLASYFIKACJA PARTII
1) ze wzgldu na krg organizacyjno-czonkowski:
elitarne niewielu aktywnych czonkw, brak zorganizowanego aparatu kierowniczego,
kadrowe niewielu aktywnych politycznie czonkw,
fachowy aparat kierownictwa partii (np. Partia Demokratyczna
Demokraci PL),
masowe d do objcia jak najwikszej liczby osb, staraj
si czy programowo sprzeczne interesy (czsto spotykane
wrd partii lewicowych)
2) ze wzgldu na rozdzia kompetencji w strukturze partyjnej:
scentralizowane skupiajce wadz w strukturach centralnych
partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
zdecentralizowane z szerok autonomi instancji niszych
w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna,
niemieckie Bndnis 90/Die Grnen)
3) ze wzgldu na usytuowanie komrek podstawowych partii:
zakadowe z komrk podstawow partii w zakadzie pracy,
przedsibiorstwie (np. radziecka KPZR)
terytorialne z komrk podstawow obejmujc dan jednostk terytorialn (np. SLD)
4) ze wzgldu na sposb powoywania wadz:
demokratyczne z wadz powoywan i kontrolowan przez
czonkw (partie w RP, wymg prawny)
niedemokratyczne z wadz pochodzc z mianowania, tzw.
zasada wodzostwa (np. NSDAP)
5) ze wzgldu na typ kierownictwa partyjnego:

jednoosobowe z rozbudowan wadz przywdcy (np. NSDAP)
z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) najwysz
wadz sprawuje kongres, czyli zjazd partyjny (np. SLD, PO, PSL)
6) ze wzgldu na partycypacj w sprawowaniu wadzy pastwowej:
koalicyjne rzdzce, uczestnicz w sprawowaniu wadzy
parlamentarne posiadaj reprezentacj w parlamencie, lecz
nie sprawuj wadzy wykonawczej
opozycyjne nie sprawuj wadzy, przeciwstawiaj si i krytykuj programy i polityki partii rzdzcych (opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna)
pozaparlamentarne nie posiadaj reprezentacji w parlamencie
7) ze wzgldu na program partii:
wiatopogldowe opieraj program polityczny na pewnym
zestawie pogldw np. religijnym, gospodarczym, lozocznym
interesu chc broni i promowa interes okrelonych grup
spoecznych
patronatu celem zdobycie wadzy przez przywdcw partyjnych
8) ze wzgldu na kryterium programowo-ideologiczne moemy
take wyrni: partie monarchistyczne, konserwatywne i postpowe, liberalne, libertariaskie, liberalno-demokratyczne, socjalliberalne, chrzecijaskodemokratyczne, chopskie, chrzecijasko-narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie,
robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjalistyczne, komunistyczne. Kryteria specyczne dla danego kraju,
np. w RP ugrupowania postsolidarnociowe i postkomunistyczne
GRUPY NACISKU
nazywane rwnie grupami interesw,
z reguy nie posiadaj staych form organizacyjnych i d
do wywierania wpywu na organy pastwowe, ugrupowania
polityczne oraz politykw w celu uzyskania korzystnych dla
siebie rozstrzygni, np. podczas gosowania nad ustaw
lobby (ang. przedsionek, kuluary) pozaparlamentarna
grupa, wywierajca polityczne naciski na przedstawicieli
partii lub ugrupowa w parlamencie, celem uzyskania
okrelonych korzyci np. decyzji, uregulowa itp.
ustawa z 7.7.2005 r. o dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa okrela zasady jawnoci dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady wykonywania zawodowej dziaalnoci
lobbingowej, formy kontroli zawodowej dziaalnoci lobbingowej
oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotw wykonujcych zawodow dziaalno lobbingow. W rozumieniu ustawy dziaalnoci
lobbingow jest kade dziaanie prowadzone metodami prawnie
dozwolonymi zmierzajce do wywarcia wpywu na organy wadzy
publicznej w procesie stanowienia prawa.
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 8
Tabl. 8. Demokratyczne pastwo prawne cz I

DEMOKRATYCZNE PASTWO PRAWNE cz I
(zob. take Cz II. Tabl. 5. Zasada demokratycznego pastwa prawnego)
Konstytucja RP w art. 2 okrela: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej.
PASTWO PRAWA ZASADA LEGALIZMU
art. 7 Konstytucji RP: Organy wadzy publicznej dziaaj na podstawie i w granicach prawa
ZASADA DOZWOLENIA MOCNEGO DLA ORGANW PASTWA
mog czyni tylko to, na co prawo wyranie im zezwala, co okrela
jako ich kompetencje; kompetencji organu nie mona domniemywa,
musi wynika z wyranego przepisu co nie jest organowi dozwolone, jest zabronione
ZASADA DOZWOLENIA SABEGO

DLA OBYWATELI
mog czyni wszystko, czego prawo
wyranie nie zabrania co nie jest
zabronione, jest dozwolone
WSPCZESNE PASTWO DEMOKRATYCZNE CECHY

zwizanie organw pastwa wol suwerena (narodu)
podleganie organw pastwowych kontroli narodu
udzia czonkw narodu w podejmowaniu decyzji w pastwie
rwno czonkw narodu wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP)
rdem wadzy jest wola wikszoci, ale przy poszanowaniu susznych praw mniejszoci
SPRAWIEDLIWO SPOECZNA
organizacja systemu ekonomicznego danego pastwa, w ktrym jest zachowany w miar rwny dostp do
podstawowych dbr materialnych przez wszystkich jego mieszkacw, a co najmniej rwne szanse na uzyskanie
takiego dostpu do tych dbr
SPRAWIEDLIWO KONCEPCJE SPOECZNO-FILOZOFICZNE
koncepcja lozoczna i prawna, oznaczajca rwne, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi
Pi regu dziaania sprawiedliwoci wedug Ch. Perelmana (+ szsta: formalno-legalistyczna)
1) kademu to samo wszyscy czonkowie spoecznoci powinni by traktowani jednakowo, niezalenie od jednostkowych uwarunkowa; koncepcja utopijna,
2) kademu wedug jego zasug kady czonek spoecznoci powinien by traktowany wedug swoich zasug. Zbytni subiektywizm kryterium rodzi pytanie o miernik zasug,
3) kademu wedug jego dzie pod uwag brane s efekty dziaalnoci jednostki, a nie wkad pracy. Jest to kryterium pragmatyczne, jego stosowanie w praktyce przyczynia si do wyksztacania elit gospodarczych. Pomija si naturalne bariery, premiujc naturalne
zdolnoci jednostki,
4) kademu wedug potrzeb rwno w zaspokajaniu podstawowych potrzeb jednostki. Znajduje zastosowanie w nowoczesnym
prawodawstwie socjalnym i koncepcjach pastwa opiekuczego,
5) kademu wedug pozycji kryterium arystokratyczne, wywodzce si z hierarchicznej budowy spoeczestwa. Zakada dystrybucj dbr wedug pozycji spoecznej,
6) kademu wedug tego, co przyznaje prawo zasada formalistyczna, odsya do norm prawnych, ktre wcale nie musz spenia
warunku sprawiedliwoci.
sprawiedliwo w sensie religijnym
Postpowanie zawsze zgodne, niezalenie od sytuacji, z prawami boymi czyli reguami wynikajcymi z systemu etycznego danej
religii. Dotyczy to szczeglnie sytuacji, kiedy takie postpowanie wymaga osobistego heroizmu, czyli jest ono zwizane z moliwoci utraty wolnoci, majtku lub nawet ycia (rozumienie sowa sprawiedliwy zblione do wity).
Denicje sprawiedliwoci wedug Arystotelesa
rozrnienie: sprawiedliwo wyrwnawcza (komutatywna) i rozdzielcza (dystrybutywna).
Sprawiedliwo wyrwnawcza wymaga, by za towar zapacono cen nie nisz ni koszty wytworzenia tego towaru (a wic wysiek
musi zosta co najmniej wyrwnany).
Sprawiedliwo rozdzielcza zakada, e kady, kto uczestniczy w produkcji tego towaru, musi dosta cz zysku, ktra jest proporcjonalna do jego wkadu pracy.
10
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 9
Tabl. 9. Demokratyczne pastwo prawne cz II

DEMOKRATYCZNE PASTWO PRAWNE cz II
ROLA TRYBUNAU KONSTYTUCYJNEGO W UKSZTATOWANIU ZASAD DEMOKRATYCZNEGO PASTWA PRAWA
Trybuna Konstytucyjny w okresie od 1989 r., a przed uchwaleniem obowizujcej Konstytucji RP w 1997 r., korzystajc z przysugujcej mu kompetencji do ustalania powszechnie obowizujcej wykadni prawa, wywid z zasady
demokratycznego pastwa prawa wiele zasad szczegowych, ktre nadal pozostaj aktualne, a w wikszoci zostay
zawarte w obecnie obowizujcej Konstytucji, m.in.:
zasad proporcjonalnoci rodkw stosowanych przez prawodawc do celw, jakie zamierza osign (a wic ochron marginesu wolnoci jednostki)
zasad zaufania obywatela do pastwa i pewnoci prawa (konsekwencj tej zasady jest np. obowizek ogaszania
zmian w prawie podatkowym na co najmniej miesic przed rozpoczciem nowego roku podatkowego)
zasad ochrony praw nabytych.
PASTWO PRAWA
ROZUMIANE FORMALNIE
redukcja do techniczno-formalnego zapewnienia legalizmu (tj. pastwo prawa
nie przestaje by pastwem prawa, nawet gdy uchwalane i wykonywane prawo
jest niesprawiedliwe, a nawet nieludzkie
np. niemiecka III Rzesza)
zwizanie administracji ustaw, zasada
podziau wadz, niezaleno sdownictwa
KONCEPCJA MATERIALNEGO PASTWA PRAWNEGO

zasada poszanowania praw i wolnoci czowieka i obywatela, zabezpieczonych instytucjonalnymi i formalnymi gwarancjami. Prawa te
przenikaj cay system prawny, stajc si wyznacznikiem dopuszczalnej ingerencji organw w ycie jednostki, wan dyrektyw
wykadni prawa. Mog by w sytuacjach szczeglnych ograniczane
na podstawie ustawowej, lecz ograniczenie takie nie moe dotyczy
istoty prawa lub wolnoci.
zasada prymatu konstytucji i ustaw w systemie rde prawa: ma
zagwarantowa, i najdoniolejsze materie porzdku prawnego (np.
prawo karne, daniny publiczne, wolnoci gospodarcze) bd ustanawiane przez organy przedstawicielskie reprezentujce wol narodu
STANDARDY MIDZYNARODOWE
powszechnie przyjmuje si, e demokratyczne pastwo prawa powinno co najmniej respektowa prawa i wolnoci
wyraone w niniejszych aktach midzynarodowych:
1) Powszechna Deklaracja Praw Czowieka uchwalona zostaa przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu 10.12.1948 r.
w Paryu. Niektre z postanowie Deklaracji: kady czowiek jest wolny, niestosowanie dyskryminacji, prawo do sdu,
prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do wasnoci, prawo do zrzeszania si, zagwarantowanie ochrony prywatnoci, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, wolno sumienia, wolno wyznania i wolno do zmiany wyznania,
rwno pci,
2) Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu
16.12.1966 r. ratykowany przez Polsk w 1977 r.,
3) Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych uchwalony przez Zgromadzenie Oglne ONZ w dniu 16.12.1966 r. ratykowany przez Polsk 3.3.1977 r., obecnie pakt ten ratykowao 151 pastw.
Polska jest dodatkowo stron Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci umowy midzynarodowej zawartej przez pastwa czonkowskie Rady Europy. Konwencja zostaa otwarta do podpisu 4.11.1950 r., wesza w ycie 3.9.1953 r. Polska podpisaa Konwencj 26.11.1991 r., a ratykowaa j 19.1.1993 r. od tej daty konwencja
obowizuje pastwo polskie.
Na mocy Konwencji dziaa Europejski Trybuna Praw Czowieka w Strasburgu. Skargi do tego Trybunau mog skada
zarwno pastwa (skarga midzypastwowa), jak i osoby indywidualne, grupy osb oraz organizacje pozarzdowe
(skarga indywidualna).
11
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 10
Tabl. 10. Samorzd i jego istota

SAMORZD I JEGO ISTOTA
(zob. take Cz II. Samorzd zasady konstytucyjne oraz Cz III)
samorzd istnieje, gdy pastwo powierza realizacj rnego rodzaju zada z zakresu administracji publicznej zrzeszeniom osb,
ktrych dotycz skutki wykonywania tych zada
samorzd oznacza rwnie administracj publiczn wykonywan samodzielnie przez odrbne od pastwa, posiadajce osobowo
prawn wsplnoty osb
administracja rzdowa moe tylko w ograniczony sposb wkracza w sfer samorzdow (przede wszystkim kontrolujc legalno
jej dziaa)
istnienie samorzdu czy si z tzw. decentralizacj pastwa i jest typowe dla pastw demokratycznych, w przeciwiestwie do
pastw autorytarnych
RODZAJE SAMORZDU
SAMORZD TERYTORIALNY
podmiot samorzdu: spoeczno lokalna, przynaleno do zwizku czy si faktem zamieszkiwania
na danym terytorium (gminy, powiatu, wojewdztwa)
przedmiot samorzdu: wykonywanie administracji
pastwowej w zakresie okrelonym ustawami
Oglna dyrektywa art. 16 Konstytucji RP stanowi, e:
1. Og mieszkacw jednostek zasadniczego
podziau terytorialnego stanowi z mocy prawa wsplnot samorzdow,
2. Samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu
wadzy publicznej. Przysugujc mu w ramach ustaw
istotn cz zada publicznych samorzd wykonuje
w imieniu wasnym i na wasn odpowiedzialno
ZADANIA SAMORZDU
zadania wasne: domniemanie waciwoci samorzdu przy wszystkich sprawach o znaczeniu lokalnym
(np. komunikacja lokalna, zagospodarowanie przestrzenne)
zadania zlecone: sprawy o znaczeniu przekraczajcym
lokalny charakter, powierzone ze wzgldw instytucjonalno-organizacyjnych organom samorzdowym (np.
prowadzenie ewidencji dziaalnoci gospodarczej)
SAMORZD SPECJALNY
dotyczcy wsplnoty osb opartej na wizi pracy, wykonywania
zawodu lub innej dziaalnoci (samorzd adwokacki, samorzd
akademicki, samorzd rolniczy itp.)
Oglna dyrektywa art. 17 Konstytucji RP stanowi, e:
1. W drodze ustawy mona tworzy samorzdy zawodowe, reprezentujce osoby wykonujce zawody zaufania publicznego i sprawujce
piecz nad naleytym wykonywaniem tych zawodw w granicach
interesu publicznego i dla jego ochrony,
2. W drodze ustawy mona tworzy rwnie inne rodzaje samorzdu. Samorzdy te nie mog narusza wolnoci wykonywania zawodu
ani ogranicza wolnoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej
funkcje samorzdu zawodowego: przedstawicielstwo okrelonej grupy zawodowej, zapewnienie warunkw wykonywania
zawodu i realizowania jego misji, ustalenie zasad etyki i deontologii
zawodowej, opiniowanie przez organy samorzdu aktw prawnych
dotyczcych danej grupy zawodowej, funkcje naukowe i szkoleniowe, socjalne i samopomocowe
samorzdy zawodowe: adwokatw, radcw prawnych, notariuszy, komornikw, doradcw podatkowych, biegych rewidentw,
rzecznikw patentowych, lekarzy, weterynarzy, diagnostykw
laboratoryjnych, aptekarzy, pielgniarek i poonych, psychologw,
architektw, inynierw budowlanych, urbanistw
PODSTAWOWE CECHY SAMORZDU TERYTORIALNEGO

ma charakter obligatoryjny dla wszystkich mieszkacw danej jednostki podziau terytorialnego (obecnie istnieje samorzd
trjstopniowy na poziomie: gminy, powiatu i wojewdztwa)
samorzd jako wynik decentralizacji dziaa na podstawie ustaw i jest niezaleny od administracji rzdowej centralnej i terenowej, ktra moe jedynie nadzorowa legalno jego dziaania; niezaleno samorzdu podlega ochronie sdowej; w sprawach
zleconych, oprcz kryterium zgodnoci z prawem, nadzr pastwowy jest sprawowany take na podstawie kryteriw celowoci,
rzetelnoci i gospodarnoci, jego zakres i formy s za takie same jak przy nadzorze w administracji rzdowej
posiada organizacj o charakterze przedstawicielskim, wybieran i kontrolowan przez wsplnot samorzdow oraz wasny
aparat organizacyjny: organy uchwaodawcze (np. rada gminy, sejmik wojewdztwa) oraz wykonawcze (np. wjt, burmistrz,
zarzd wojewdztwa z marszakiem na czele)
czonkowie wsplnoty samorzdowej mog wypowiada si w sprawach lokalnych bezporednio, korzystajc z instytucji referendum lokalnego
posiada osobowo prawn, z czym wie si moliwo uczestniczenia w obrocie cywilnoprawnym oraz wyodrbnienie osobnej kategorii mienia samorzdowego
12
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 11
Tabl. 11. Teorie i standardy midzynarodowe samorzdu terytorialnego

TEORIE I STANDARDY MIDZYNARODOWE SAMORZDU TERYTORIALNEGO
TEORIA NATURALISTYCZNA
m.in. Otto von Gierke
doktryny prawa naturalnego, rewolucja francuska
przeciwstawienie samorzdu scentralizowanemu pastwu
wolno gminy, wsplnota miejscowa starsza od pastwa, pastwo jako federacja gmin, gmina zwizkiem naturalnym, organizujcym sfer spoeczn najblisz jednostce
TEORIA PASTWOWA
pastwo w ramach swojej suwerennoci przekazuje cz zada miejscowemu spoeczestwu
istota samorzdu polega na wykonywaniu praw zwierzchnich, odstpionych przez pastwo korporacjom samorzdowym, ktre
wykonuj je jako wasne
samorzd jest opart na przepisach ustawy zdecentralizowan administracj pastwow, wykonywan przez lokalne organy, niepodlege hierarchicznie innym organom i samodzieln w granicach ustawy i oglnego porzdku prawnego (J. Panejko1)
samorzd terytorialny i specjalny, czyli gospodarczy i zawodowy, stanowi odmian administracji publicznej, nie wystpuje sprzeczno interesw pomidzy wadz centraln a wadz samorzdow (M. Jaroszyski)
powody decentralizacji (tworzenia samorzdu):
wadza bliej obywatela
skrcenie procesu decyzyjnego w mniej zhierchizowanych strukturach samorzdowych
czynnik obywatelski i lokalno wpywa na szybko i gospodarno przy realizacji zada, zmniejsza biurokracj, zwiksza motywacj pracownikw administracji
TEORIA POLITYCZNA
m.in. Rudolf von Gneist
pojcie samorzdu jest kategori polityczn, z ktrej nie mona wyprowadzi adnych regu ani zasad prawnych
istotnym czynnikiem samorzdnoci nie jest niezaleno hierarchiczna od wadzy centralnej, lecz udzia w osobowym skadzie
organw lokalnych urzdnikw honorowych urzdnik niepobierajcy pacy i dlatego osobicie niezawisy, nie bdzie sta na usugach stronnictw posiadajcych wadz i nie bdzie wykonywa bez sprzeciwu wszystkiego, co mu poleci centralna wadza
STANDARDY MIDZYNARODOWE
wiatowa Deklaracja Samorzdu Lokalnego
uchwalona na 27. wiatowym Kongresie Midzynarodowego Zwizku Wadz Lokalnych 2226.9.1985 r. w Rio de Janeiro
Samorzd lokalny to prawo i powinno wadz lokalnych do regulowania i zarzdzania sprawami publicznymi dla dobra spoecznoci lokalnej
Europejskia Karta Samorzdu Terytorialnego
Konwencja Rady Europy, przyjta w 1985 r., nastpnie 1.9.1988 r. po ratykacji jej przez cztery pastwa, nabraa mocy prawnej
i wesza w ycie,
obecnie stronami Europejskiej Karty Samorzdu Lokalnego jest 40 pastw europejskich, z ktrych 38 j ratykowao, w tym rwnie Polska (od 1.3.1994 r.),
Karta okrela ide autonomii terytorialnej i stanowi zbir zasad dotyczcych statusu samorzdnoci lokalnej; stanowi o niezaprzeczalnym prawie obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi na szczeblach lokalnych, jako o podstawie
funkcjonowania demokratycznego spoeczestwa; prawa i obowizki spoecznoci lokalnych winny by okrelane uchwaami
poszczeglnych parlamentw oraz mie swoje miejsce w konstytucjach pastw.
Samorzd lokalny oznacza prawo i zdolno spoecznoci lokalnych, w granicach okrelonych prawem, do kierowania i zarzdzania
zasadnicz czci spraw publicznych na ich wasn odpowiedzialno i w interesie ich mieszkacw.
Europejska Karta Samorzdu Regionalnego
przyjta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Wadz Lokalnych i Regionalnych Europy zalecenie zawierajce projekt karty:
Samorzd regionalny oznacza prawo i zdolno najwikszych terytorialnych jednostek wadzy w obrbie kadego pastwa,
majcych wybieralne organy, administracyjnie umieszczonych midzy rzdem centralnym i samorzdem lokalnym i posiadajcych
prerogatywy albo wynikajce z samoorganizacji, albo typu zwykle przypisywanego rzdowi centralnemu, do zarzdzania na wasn
odpowiedzialno i w interesie mieszkacw zasadnicz czci spraw publicznych, zgodnie z zasad subsydiarnoci.
13
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 12
Tabl. 12. Koncepcje prawa

KONCEPCJE PRAWA
KONCEPCJE PRAWA NATURALNEGO (PRAWA NATURY)
rdem prawa s normy objawione, religijne, pochodzi od Boga (podejcie
teologiczne, deistyczne) lub przyrodzona godno i wolno czowieka, niekiedy szerzej lub wziej rozumiana natura (podejcie laickie)
prawo natury reprezentuje wartoci samoistne, autonomiczne, uniwersalne
i ponadczasowe
stanowicy prawo odkrywaj prawo naturalne, nadajc mu sankcj pastwow,
prawo naturalne powinno ksztatowa prawo stanowione, przenika zasady prawa
przedstawiciele: w. Tomasz z Akwinu, Grocjusz, S. Pufendorf (szkoa prawa
natury), B. Spinoza, J. Locke, R. Stammler (neokantysta, prawo natury o zmiennej
treci), XX wiek: G. Radbruch, L. Fuller (formalne prawo natury), J. Finnis, doktryna
spoeczna kocioa Katolickiego
KONCEPCJE PRAWA POZYTYWNEGO

(POZYTYWISTYCZNE)
prawem s tylko normy formalnie ustanowione przez upowanione do tego organy
pastwa
prawo obowizuje jedynie na okrelonym
terenie w okrelonym czasie
postp, w tym ewolucja w zakresie praw i wolnoci, jest wynikiem rozumnego przyjmowania coraz doskonalszych regulacji prawnych
przedstawiciele: A. Comte, J. Austin, R. von
Ihering, G. Jellinek, H. L. A. Hart, H. Kelsen
NORMATYWIZM PRAWNICZY
(czysta teoria prawa Hansa Kelsena)
kontynuacja koncepcji pozytywistycznych, pastwo jest ponad empirycznym bytem jednostek, jest wartoci sam w sobie
rozdzia prawa i moralnoci (w tej sferze krytyka pozytywizmu)
podstawowe znaczenie ma formalna geneza prawa i formalna jego skuteczno
system prawny jako cao hierarchiczna, autonomiczna, uporzdkowana, normy niszego rzdu opieraj swoj moc obowizujc
na normach wyszego rzdu, na szczycie norm za norma naczelna (Grundnorm czysto pomylana lub sngowana, jest transcendentalno-logicznym domkniciem systemu) sankcjonuje cay system; nie ma ona charakteru ustawowego, stanowic hipotetyczne
zaoenie stanowice podstaw i sens istnienia caego systemu prawa o charakterze powinnociowym
PODEJCIE SOCJOLOGICZNE W PRAWIE
F. von Savigny (niemiecka szkoa historyczna):
prawo jako przejaw ducha narodu, skadnik ycia wsplnoty narodowej, ewoluujce wraz z nim
E. Ehrlich (teoria prawa ywego, szkoa wolnego prawa)
prawo ywe realnie funkcjonuje w zachowaniach grup spoecznych, twrcza rola sdziego
M. Weber
prawo jako zracjonalizowany porzdek spoeczny, legitymizowany przez rne postacie wiary spoecznej (np. w rozumno normy
lub autorytet prawodawcy)
E. Durkheim
prawo jako fakt spoeczny przyjmowany przez solidarno mechaniczn (pierwotna, regulowana restrykcj) lub organiczn (nowoczesna, obywatelska)
w Polsce m.in.: F. Znaniecki, Cz. Znamirowski, L. Petraycki
SZKOA PSYCHOLOGICZNA W PRAWIE (Polska: L. Petraycki)
podstaw prawa s emocje psychiczne, prawo ma charakter dwustronnego przeycia psychicznego, ma charakter imperatywno-atrybutywny, jedna strona przeywa poczucie uprawnienia, przywileju, druga poczucie powinnoci, obowizku (np. jedna osoba
czuje si wadna wydawa polecenia subowe, ale i ma poczucie odpowiedzialnoci, druga czuje si w obowizku podporzdkowa, ale oczekuje te pewnych zwizanych z tym korzyci, np. pochway, wynagrodzenia)
prawo stanowione na og nie istnieje w wiadomoci ludzi nie jest wiadomie przeywane
dojrzay czowiek powinien mie rozwinite poczucie prawne, w przeciwnym razie mamy do czynienia z patologi psychiczn
prawo sztucznie narzucone, ktre nie wywouje odpowiednich przey psychicznych, jest nieskuteczne
WIELOPASZCZYZNOWE BADANIE PRAWA
prawo jest zjawiskiem na tyle zoonym, e naley ucieka od zamknitych, jednostronnych koncepcji
J. Wrblewski 4 paszczyzny bada (logiczno-jzykowa, socjologiczna, psychologiczna, aksjologiczna)
G. L. Seidler koncepcja dynamicznej analizy prawa
faza decyzji politycznej, faza jurydyczna, faza psychologiczna, faza socjologiczna
14
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 13
Tabl. 13. Pozaprawne systemy regu postpowania

POZAPRAWNE SYSTEMY REGU POSTPOWANIA
1) reguy (normy) moralne
2) normy religijne (np. Dekalog, pochodzce z Koranu, Talmudu) (religijno-obyczajowe)
3) normy obyczajowe
4) normy savoir-vivreu
Moliwe relacje pomidzy prawem a normami pozaprawnymi:

zgodnoci (normy pozaprawne i prawne nachodz na siebie zakresowo)
np. nakazy Dekalogu (nie zabijaj, nie kradnij) z czynami zabronionymi z Kodeksu karnego (rne typy zabjstw,
rne typy kradziey)
zgodno wpywa na zwikszenie prestiu i posuchu dla norm prawnych normy, ktre znajduj odzwierciedlenie w pozaprawnych systemach regu postpowania s czciej przestrzegane, maj wiksz skuteczno
psychologiczn i socjologiczn
czciowej zgodnoci
np. nakaz Dekalogu: nie dawaj wiadectwa przeciw bliniemu swemu
wikszo sytuacji, w ktrych dana osoba wiadomie mija si z prawd pozostaje dla norm prawnych neutralna
i nie wywrze skutkw prawnych; kamstwo popenione w specjalnych warunkach w czasie zezna pod przysig wywouje skutki prawne i stanowi przestpstwo skadania faszywych zezna
niezgodnoci
np. dyskusje o zakresie prawa do aborcji
normy religijne wspomagane spoeczn nauk Kocioa kategorycznie sprzeciwiaj si usuniciu podu w kadej sytuacji, podczas gdy normy prawne dopuszczaj odstpstwa w wszym lub szerszym zakresie (obecnie
np. gdy cia pochodzi z czynu zabronionego lub zagraa yciu matki)
neutralnoci (indyferencji)
wikszo norm obyczajowych, normy religijne dotyczce np. postw, przykazania kocielne
neutralnoci (indyferencji) z moliwoci wywarcia porednio skutkw prawnych
np. przykazanie Dekalogu i norma obyczajowo-moralna: nie cudzo
normy prawne z faktem zdrady maeskiej nie wi bezporednio adnych skutkw prawnych, maonek
zdradzany moe jednak skierowa do sdu pozew rozwodowy; w sytuacji gdy sd orzeknie rozwd z winy
jednego z maonkw (w tym wypadku strony zdradzajcej) moe wpyn to na jego sytuacj prawno-ekonomiczn, np. maonek uznany za wycznie winnego rozpadowi maestwa moe zosta zobowizany
do wiadcze alimentacyjnych na rzecz byego partnera, nawet gdy nie znajduje si on w niedostatku
15
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 14
Tabl. 14. Rne systemy prawa

RNE SYSTEMY PRAWA
system prawa caoksztat norm prawnych obowizujcych w danym pastwie w danym czasie;
systemy prawne mona klasykowa pod rnymi wzgldami
charakterystyczne formy dziaalnoci prawotwrczej w systemie
prawnym danego pastwa
dwa gwne systemy
SYSTEM PRAWA
STANOWIONEGO
(KONTYNENTALNY)
SYSTEM PRECEDENSOWY
(COMMON LAW)
geneza: ksztatuje si w Europie

kontynentalnej w redniowieczu, bazuje na tradycji rzymskiej, dziaalnoci glosatorw
i postglostarw
geneza: ksztatuje si w oderwaniu

od tradycji rzymskiej w redniowiecznej Anglii, obecnie mwi si
o tzw. reformowanym common law
kraje: Polska, kraje Europy kontynentalnej, Ameryki aciskiej,

czciowo Kanada
kraje: m.in. Wielka Brytania, USA,

czciowo Kanada, Australia, Indie, RPA, kraje Afryki Zachodniej
dominujca rola prawa stanowionego przez parlamenty

(prymat ustawy)
prawo precedensowe obok prawa

stanowionego (statue law), od
duszego czasu wzrastajca rola
prawa stanowionego
sdy wycznie stosuj prawo,

cho orzecznictwo sdw
wyszej instancji nie jest pozbawione pewnego znaczenia
prawotwrczego
(zob. Poszukiwanie informacji
prawnej orzecznictwo)
sdy s wsptwrcami prawa

precedens to zasada lub regua
prawna stworzona przez sd,
obowizujca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych
w przyszoci
praktyka i instytucje sdowe:

zrnicowana struktura
sdw, wystpowanie sdw
administracyjnych, w zasadzie
brak sdziw niezawodowych
ograniczony udzia czynnika
spoecznego (awnicy) zupeny
jego brak w wyszych instancjach
wystpowanie specjalnych
sdw konstytucyjnych
praktyka i instytucje sdowe:

zoona, warunkowana historycznie struktura sdw, uczestnictwo sdziw niezawodowych
(sdziowie pokoju), brak sdw
administracyjnych
wystpowanie awy przysigych
(jury) istotny udzia czynnika
spoecznego w rozstrzyganiu spraw
(awa orzeka o winie, sdzia o karze)
16
systemy prawne pod wzgldem ich

uksztatowania w danej kulturze,
a wic w zespole uwarunkowa
religijnych, spoecznych
i historycznych (wybr)
PRAWO WYZNANIOWE
w mniejszym lub wikszym stopniu
naoenie si na siebie norm religijnych
z normami prawnymi (lub przyznanie
wprost normom religijnym statusu
obowizujcego prawa pastwowego
i zabezpieczenie ich przymusem pastwowym sankcj pastwow)
prawo stanowione nie moe by
sprzeczne z uznawanymi za objawione
normami religijnymi, powinno by
stanowione zgodnie z ich duchem
wiele krajw z dominujc religi
muzumask (np. Iran, Pakistan, Egipt,
Syria) rdem ustawodawstwa jest
prawo szariatu (ksiga objawiona Koran
i sunna, prawo zwyczajowe)
SPECYFIKA PRAWA KRAJW
POSTKOLONIALNYCH
silna, stopniowo zanikajca rola prawa
zwyczajowego
mieszanka systemw prawnych europejskich (prawa stanowionego i precedensowego w zalenoci od pastwa
kolonizatora), tendencja do czciowego zachowania specyki tradycyjnego
prawa niepisanego i wbudowaniu go
w nowoczesny system prawny
KULTURA PRAWNA CHIN
w ostatnim latach stopniowy wzrost
roli prawa stanowionego
dominacja dziaa prawotwrczych administracji nad organami ustawodawczymi
niezwykle rozwinity i liczny korpus
urzdniczy
zakorzeniona historycznie mentalno
posuszestwa i szacunku dla wadzy
urzdniczej i tradycji spoeczestwa
podporzdkowanego (m.in. staroytna
doktryna konfucjanizmu)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 15
Tabl. 15. Podstawowe pojcia systemu prawa

PODSTAWOWE POJCIA SYSTEMU PRAWA
PRAWO w znaczeniu przedmiotowym
to og regu postpowania (norm prawnych) ustanowionych przez pastwo (przez upowanione do tego organy
wadzy pastwowej w odpowiednim trybie) i zabezpieczonych przymusem pastwowym (sankcj)
PRAWO w znaczeniu podmiotowym
to uprawnienie lub zesp uprawnie wyraajce si w monoci zachowania si w okrelony sposb lub monoci dania okrelonego zachowania (dziaania lub zaniechania) od innych podmiotw.
np. X ma prawo da wykonania zawartej umowy, zwrotu nalenoci, ma prawa wyborcze, prawo do dania, by inne podmioty szanoway jego prywatno,
w prawie podmiotowym mona niekiedy wyodrbni jego poszczeglne czci skadowe, zwane uprawnieniami, np. na prawo wasnoci skada si uprawnienie do posiadania i korzystania z rzeczy oraz rozporzdzania (sprzedania, zastawienia) rzecz
roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane, mono dania od indywidualnie oznaczonej osoby konkretnego zachowania si i dochodzenia wykonania tego dania na drodze przymusowej
SYSTEM PRAWA
to caoksztat obowizujcych w danym pastwie w danym okresie czasu norm prawnych z uwzgldnieniem ich systematycznego podziau w ramach gazi i dziaw prawa oraz zasadniczych idei przewodnich, na ktrych opiera si ustrj pastwa
PRZEPIS
to elementarna jednostka redakcyjna aktu prawnego, cao w sensie jzykowo-gramatycznym
technika prawodawcza wymaga, aby elementy normy prawnej byy wyraane (zakodowane, rozoone) w postaci przepisw
niekiedy na kompletn norm prawn skada si kilka, a nawet kilkanacie przepisw
INSTYTUCJA PRAWNA
w jzyku prawniczym (jzyk, w ktrym posuguj si zawodowo przedstawiciele nauki prawa i praktycy, opisujc
prawo i jego dziaanie) oznacza wszy lub szerszy zesp norm prawnych odnoszcych si do pewnego, dajcego si
wyodrbni zagadnienia, np. instytucja rkojmi, instytucja pierwokupu
AKT PRAWNY
1) ustanowiony przez kompetentny organ w odpowiedniej procedurze i formie wyraz woli pastwa zawierajcy
normy prawne (np. ustawa, rozporzdzenie)
2) rezultat tworzenia lub stosowania prawa przez waciwy organ pastwowy lub samorzdowy: zawiera nazw, okrelenie organu wydajcego, dat publikacji i dat wejcia w ycie, niekiedy preambu oraz pogrupowane w jednostki
redakcyjne (artykuy, ustpy, paragrafy itd.) przepisy prawne
KODEKS
obszerny akt prawny regulujcy w sposb kompleksowy pewn dziedzin stosunkw (bdcy przewodnim aktem
normatywnym w danej gazi prawa)
obecnie kodeksy uchwala si wycznie w formie ustawy, oparte s o jednolit metod regulacji
GA PRAWA
wyodrbniony dzia norm prawnych regulujcych jednorodny lub zbliony do siebie wycinek stosunkw spoecznych
czsto dan ga prawn cechuje take jednorodna metoda regulacji, np. prawo cywilne metoda cywilistyczna,
oparta na rwnorzdnoci podmiotw oraz przewadze przepisw wzgldnie obowizujcych
17
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 16
Tabl. 16. Prawo podziay

PRAWO PODZIAY
PRAWO MATERIALNE
stanowi trzon systemu prawa
przynale tutaj normy merytoryczne:
ustanawiajce obowizki i uprawnienia, wyznaczajce sfer dopuszczalnego zachowania si adresatw
akty zawierajce normy materialne to np. Kodeks cywilny, Kodeks
karny
zob. Zasady techniki prawodawczej
PRAWO FORMALNE
(PROCEDURALNE)
normy proceduralne odnosz si do
realizacji norm prawa materialnego
okrelaj tryb realizacji uprawnie
i egzekwowania obowizkw okrelonych prawem materialnym
akty zawierajce normy formalne to
np. Kodeks postpowania cywilnego,
Kodeks postpowania karnego, Kodeks
postpowania administracyjnego
PRAWO USTROJOWE
normy okrelajce struktur i waciwoci instytucji ustrojowych (organw
pastwowych) stojcych na stray
norm prawa materialnego i stosujcych
w swym dziaaniu normy proceduralne
normy ustrojowe rozoone s w wielu
aktach prawnych, niekiedy cay akt
normatywny powicony jest zagadnieniom ustrojowym np. ustawa Prawo
o ustroju sdw powszechnych
PRAWO PUBLICZNE
PRAWO PRYWATNE
1) chroni interes oglnospoeczny

2) reguluje stosunki pomidzy organami wadzy pastwowej
oraz pomidzy tymi organami a podmiotami prywatnymi
(obywatelami, spkami itp.)
3) ksztatuje stosunki prawne na zasadzie podporzdkowania
4) zamanie normy prawa publicznego pociga za sob automatyczn reakcj pastwa (policji, prokuratury itp.)
5) dominuj przepisy bezwzgldnie obowizujce (ius cogens) znajduj one zastosowanie w kadym wypadku okrelanym ich hipotez, strony stosunku prawnego nie maj moliwoci ich modykacji
1) chroni interes indywidualny

2) reguluje stosunki pomidzy podmiotami prywatnymi
3) ksztatuje stosunki prawne na zasadzie rwnorzdnoci stron
4) jest samoobsugowe (aby dochodzi swoich prawa, naley wykaza si inicjatyw, np. zoy pozew)
5) dominuj przepisy wzgldnie obowizujce dyspozytywne (ius dispositivum) oznacza to, e wola stron ma
pierwszestwo przed prawem ustanowionym. Zastosowanie norm dyspozytywnych moe by wol stron
wyczone lub ograniczone
GAZIE PRAWA (PRZYKADY)

PRAWO KONSTYTUCYJNE
normuje podstawy politycznego i spoeczno-gospodarczego
ustroju pastwa, struktur i kompetencj najwyszych organw wadzy pastwowej, deniuje i hierarchizuje rda prawa,
okrela katalog podstawowych praw i wolnoci obywatelskich
normuje struktur i kompetencje organw administracji
oraz stosunki prawne powstajce w toku wadczej dziaalnoci tych organw
PRAWO KARNE
okrela zasady odpowiedzialnoci za czyny zabronione,
deniuje te czyny oraz groce za nie kary, normuje procedury suce ciganiu i skazaniu
PRAWO CYWILNE
normuje stosunki majtkowe i niektre niemajtkowe pomidzy
rwnorzdnymi podmiotami
PRAWO RODZINNE
reguluje kwestie zawarcia i wanoci maestwa, rozwd,
stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami, rodzicami
a dziemi, stosunki wynikajce z przysposobienia, opieki i kurateli
PRAWO HANDLOWE
reguluje stosunki prawne (wewntrzne i zewntrzne) podmiotw
prowadzcych dziaalno gospodarcz (przede wszystkim spek);
relacj tych podmiotw do pastwa o charakterze administracyjnym
(np. kwestie rejestracyjne, koncesyjne) reguluje
PUBLICZNE PRAWO GOSPODARCZE nalece do prawa publicznego
Niejako na pograniczu prawa publicznego i prywatnego mona usytuowa takie gazie prawa jak: PRAWO PRACY czy te PRAWO OCHRONY KONSUMENTW.
Prawo pracy ma za zadanie chroni interes pracownikw jako grupy spoecznej ma wic cel oglnospoeczny, lecz jednoczenie
chroni indywidualny interes ekonomiczny kadego pracownika. Podobna zaleno charakteryzuje prawo konsumenckie. W gaziach tych spotka moemy si z tzw. przepisami jednostronnie obowizujcymi (semidyspozytywnymi). Podobnie jak przepisy
dyspozytywne, charakterystyczne dla prawa prywatnego mog one by modykowane wol stron, ale modykacja moe i tylko
w jednym kierunku korzystniejszym dla sabszej, specjalnie chronionej prawnie strony stosunku prawnego. Na przykad pracownik moe otrzyma wicej dni urlopu, ni przewiduje ustawa, ale nie mniej; okres reklamacji towaru moe zosta wyduony, ale
nie skrcony na niekorzy konsumenta.
18
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 17
Tabl. 17. Akt prawny

AKT PRAWNY
(zob. rda prawa)
1) akt organu wadzy publicznej ustanawiajcy przepisy (akt prawodawczy)1
2) ujty w odpowiedniej formie wyraz woli pastwa, zarwno o charakterze oglnym, jak i dotyczcy indywidualnej
sprawy (W. Siuda)2
3) wyodrbniony formalnie zesp norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym lub indywidualnym
i konkretnym, ustanowiony w przepisanym trybie przez kompetentny podmiot wadzy publicznej lub inny podmiot
przez pastwo do tego upowaniony
AKTY NORMATYWNE (RDA PRAWA)
AKTY NIENORMATYWNE
POWSZECHNIE OBOWIZUJCE
NA TERENIE CAEGO KRAJU
LOKALNIE
1) Konstytucja
2) umowy midzynarodowe
3) ustawy
4) rozporzdzenia z moc ustawy
5) rozporzdzenia
1) akty prawa miejscowego wydawane przez terenowe organy

administracji rzdowej
2) akty prawa miejscowego stanowione przez samorzd terytorialny
WEWNTRZNIE OBOWIZUJCE
obowizuj tylko podmioty podlege organizacyjnie lub subowo
podmiotowi, ktry wyda dany akt
zarzdzenia
i
uchway
statuty
i
regulaminy
prawo powielaczowe
(akty kierownictwa wewntrznego),
np. oklniki, instrukcje
prawo zakadowe
(akty normatywne stanowione przez organy zakadw administracyjnych,
np. szk)
akty
administracyjne
decyzje
administracyjne
orzeczenia
sdowe
nieuznawane za akty prawne

porozumienia publicznoprawne
i
czynnoci prawne
rda niezorganizowane
odesania pozaprawne
zwyczaj
orzecznictwo sdowe
doktryna
19
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 18
Tabl. 18. Poszukiwanie aktw prawnych

POSZUKIWANIE AKTW PRAWNYCH
RDA OFICJALNE
TEKSTY AUTENTYCZNE AKTW PRAWNYCH
s to teksty opublikowane w urzdowych publikatorach organach publikacyjnych (np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, wojewdzkie dzienniki urzdowe),
tre aktw prawnych w nich zawarta korzysta z domniemania wiarygodnoci i pewnoci tekstu
UDOSTPNIANIE URZDOWYCH PUBLIKATORW
publikatory dostpne s w prenumeracie, mona znale je w wikszych bibliotekach publicznych (czytelniach), akademickich,
prenumeruj je take sdy i organy administracji,
urzdy terenowych organw administracji rzdowej (np. urzd wojewdzki) lub organw samorzdu terytorialnego (np. urzd gminy), zgodnie z art. 26 ustawy z 20.7.2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych maj obowizek
udostpnia zbiory Dziennika Ustaw nieodpatnie do powszechnego wgldu w miejscach do tego przeznaczonych w siedzibach
i w godzinach pracy urzdu
uwaga praktyczna
gdy chcemy odnale aktualny tekst interesujcego nas aktu prawnego, korzystanie bezporednio z publikatorw, przez posugiwanie si adresem publikacyjnym (np. Dz.U. z 2005 r. Nr 190, poz. 1606) moe okaza si niewygodne, znaczna cz aktw
prawnych jest bowiem wielokrotnie zmieniana (nowelizowana) i tekst odnaleziony po ich pierwotnym adresie publikacyjnym moe
by w znacznym zakresie nieobowizujcy (historyczny)
TEKST JEDNOLITY
niektre, szczeglnie waniejsze ustawy, ktre podlegay wielokrotnej nowelizacji, posiadaj tzw. teksty jednolite tekst aktu prawnego uwzgldniajcy wszelkie zmiany, jakie w nim zaszy od chwili ogoszenia; tekst jednolity ogasza si w formie obwieszczenia
w dzienniku urzdowym, w ktrym dany akt normatywny ogoszono; zdarza si jednak czsto, e tekst jednolity rwnie zdy ju
straci na aktualnoci w wyniku nowelizacji wprowadzonych po jego ogoszeniu
TEKST UJEDNOLICONY
s to teksty aktw prawnych z naniesionymi poprawkami, uoone (skompilowane) na potrzeby urzdowe lub prywatne; nie maj
one statusu tekstu autentycznego, jaki posiada tekst jednolity,
teksty takie publikuj rnego rodzaju informatory, gazety, witryny internetowe
RDA ELEKTRONICZNE
uwagi praktyczne:
naley pamita, e teksty zamieszczone w internecie (take na stronach Sejmu, urzdw administracji) mog zawiera bdy,
pomyki, literwki itp.; jeli to moliwe, warto skonfrontowa cignity tekst z drug jego wersj pochodzc z innego portalu
jeli chcemy mie pewno, e dany tekst jest najbardziej aktualny, sprawdmy, kiedy miaa miejsce jego ostatnia nowelizacja (informacj t mona znale na stronach bazy sejmowej); cigajc tekst aktu z danej strony internetowej, zwykle powyej nagwka (na
pocztku aktu) moemy znale informacj, ktre nowelizacje s w udostpnionym tekcie uwzgldnione (a wic, z jak dat tekst
jest ujednolicony przez autora danej strony internetowej),
znalezienie najbardziej aktualnej treci aktu moe wiza si z przeszukaniem kilku lub kilkunastu stron internetowych (aby odnale strony, na ktrych moe znajdowa si interesujcy nas akt, wpiszmy jego nazw tytu w wyszukiwark internetow),
nie naley sugerowa si zbytnio faktem, i dany akt zamieszczony jest na stronie urzdu pastwowego, gdy czsto zdarza si, i
wanie te strony zawieraj akty ju nieaktualne
WYBRANE ADRESY INTERNETOWE
Baza Sejmowa Internetowy System Informacji Prawnej http://isip.sejm.gov.pl
to internetowa wersja publikatorw urzdowych obejmujca og ustanawianego w Polsce prawa
mona znale tam teksty aktualne, a take historyczne, przeledzi kolejne nowelizacje danego aktu
wyszukiwanie moliwe jest po tytule, dacie uchwalenia, rodzaju aktu, tematyce itp.
pliki z aktami udostpnione s w formacie Acrobat Reader PDF
KOMPUTEROWE SYSTEMY INFORMACJI PRAWNEJ
to bazy aktw prawnych (czsto wraz z orzecznictwem, wzorami pism itd.) w formie dyskw DVD lub CDROM
znany system to baza LEGALIS (http://legalis.pl/)
20
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 19
Tabl. 19. Poszukiwanie informacji prawnej orzecznictwo

POSZUKIWANIE INFORMACJI PRAWNEJ ORZECZNICTWO
ORZECZNICTWO I JEGO ROLA
Orzecznictwo to og decyzji jednego bd wielu sdw i innych organw pastwa. W jzyku prawniczym pod tym pojciem rozumie si przede wszystkim fragmenty rozstrzygni zwane tezami (cho w niektrych zbiorach orzecznictwa mona znale te pen
tre orzecze wraz z uzasadnieniem). Tezy to niewielkie, kilkuzdaniowe fragmenty z uzasadnienia decyzji sdowej lub administracyjnej zawierajce podstawy do skonstruowania normy oglnej i abstrakcyjnej przydatnej w rozstrzyganiu zblionych przypadkw.
ZNACZENIE ORZECZNICTWA
W systemie common law (m.in. USA, Wlk. Brytania, Australia) norma zawarta w tezie jest gwnym rdem i elementem precedensu
posiadajcego prawn moc wic na przyszo przy rozstrzyganiu podobnych stanw faktycznych.
W polskim porzdku prawnym, tak jak w innych pastwach z systemem prawa stanowionego (kontynentalnego), orzecznictwo nie
stanowi rda powszechnie obowizujcego prawa. Tezy rozstrzygni sdw wyszych instancji s natomiast chtnie powielane
przez sdy niszego szczebla. Motywem takiego postpowania jest wzgld na autorytet sdu nadrzdnego i ch zachowania jednolitoci orzecznictwa, a niekiedy wzgldy oportunistyczne (obawa przed zakwestionowaniem wyroku przez sd wyszej instancji, jeli
sprawa traa do niego w wyniku wniesionego zaalenia, apelacji lub kasacji).
Kolejne rozstrzygnicia, w ktrych ten sam sd powraca do wyraonej przez siebie tezy, okrela si mianem linii orzeczniczej. Nie maj
one bezwzgldnie trwaego charakteru, mog podlega i podlegaj zmianie wraz ze zmian stanu prawnego (np. nowelizacj ustawy)
lub zmian stosunkw spoecznych i gospodarczych. Rwnolegle mog funkcjonowa obok siebie sprzeczne linie orzecznicze.
OFICJALNE ZBIORY ORZECZNICTWA

OTK Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego
Biuletyn SN Tezy orzecze Sdu Najwyszego
OSNC Orzecznictwo Izby Cywilnej Sdu Najwyszego
OSNKW Orzecznictwo Izby Karnej i Wojskowej Sdu Najwyszego
OSNP Orzecznictwo Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych Sdu Najwyszego
ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sdu Administracyjnego i wojewdzkich sdw administracyjnych
CZASOPISMA
Orzecznictwo Sdw Polskich (OSP) miesicznik zamieszczajcy wybrane orzecznictwo Sdu Najwyszego i sdw apelacyjnych
oraz NSA wraz z glosami (aprobujcymi bd krytycznymi uwagami na temat danego orzeczenia) przedstawicieli doktryny
Orzecznictwo w Sprawach Samorzdowych kwartalnik
Orzecznictwo Sdw w Sprawach Gospodarczych miesicznik prezentujcy prawomocne orzeczenia w sprawach gospodarczych sdw apelacyjnych, okrgowych, Trybunau Konstytucyjnego, Sdu Najwyszego, a take m.in. Komisji Odwoawczej przy
Urzdzie Patentowym RP, Sdu Antymonopolowego i Sdu Arbitraowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Wobec integracji z Uni
Europejsk zamieszczane s take wybrane orzeczenia Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci w Luksemburgu i inne opracowania
na temat prawa europejskiego
Orzecznictwo Sdw Apelacyjnych miesicznik zawiera wybrane prawomocne orzeczenia sdw apelacyjnych w sprawach karnych,
cywilnych oraz z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych; w pimie publikowane s take glosy
Orzecznictwo Podatkowe pismo omawiajce najnowsze orzeczenia NSA, WSA oraz ETS dotyczce prawa podatkowego. Kade
omwienie zawiera opis stanu faktycznego bdcego przedmiotem wydanego orzeczenia oraz stanowisko przyjte przez sd z podaniem najwaniejszych argumentw zawartych w uzasadnieniu. Do prezentowanych orzecze doczone s komentarze uznanych
ekspertw w formie odpowiedzi na pytanie tematycznie powizane z orzeczeniem i opisujce jego praktyczne zastosowanie
ZBIORY ELEKTRONICZNE
Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego: http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk_dpr.htm
Orzeczenia Sdu Najwyszego: http://pub.sn.pl
Orzeczenia Naczelnego Sdu Administracyjnego: http://cbo.nsa.gov.pl
informacje na temat orzecze mona take znale m.in. w elektronicznych bazach prawniczych z serii LEGALIS (http://www.legalis.pl)
21
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 20
Tabl. 20. Poszukiwanie informacji prawnej rda branowe i specjalistyczne

POSZUKIWANIE INFORMACJI PRAWNEJ
RDA BRANOWE I SPECJALISTYCZNE
PUBLIKACJE I CZASOPISMA
w Polsce ukazuje si duo periodykw powiconych poszczeglnym gaziom prawa i zagadnieniom specjalistycznym; wiele z nich posiada swoje (przewanie okrojone treciowo) wersje internetowe
WYBRANE CZASOPISMA I GAZETY
biuletyny rnorakich instytucji pastwowych
Doradca Podatkowy w pytaniach i odpowiedziach, miesicznik
Edukacja Prawnicza (czasopismo dla studentw prawa)
Gazeta Prawna
Gazeta Sdowa, miesicznik
Glosa Przegld Prawa Gospodarczego, kwartalnik
Kwartalnik Prawa Podatkowego
Kwartalnik Prawa Prywatnego
Kwartalnik Prawa Publicznego
Miesicznik Ubezpieczeniowy
Monitor Podatkowy
Monitor Prawa Celnego i Podatkowego
Monitor Prawa Pracy
Monitor Prawniczy
Monitor Zamwie Publicznych. Forum zamawiajcych i wykonawcw
Palestra (czasopismo adwokatury polskiej)
Pastwo i Prawo
Prawo Bankowe
Prokuratura i Prawo
Przegld Legislacyjny
Przegld Prawa Handlowego
Przegld Sdowy
Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego
Radca Prawny
Rejent (czasopismo polskich notariuszy)
Samorzd Terytorialny
Studia Prawnicze
22
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 21
Tabl. 21. Warianty rozumienia pojcia rda prawa

WARIANTY ROZUMIENIA POJCIA RDA PRAWA
RDA PRAWA
W ZNACZENIU
FORMALNYM
RDA POZNANIA PRAWA

RDA PRAWA W ZNACZENIU MATERIALNYM
okrelane cznie jako rda powstania prawa (fontes iuris oriundi)

podstawowa kategoria
prawna formy, w jakich
przejawiaj si obowizujce normy prawne
(zob. rda prawa
cz I i II)
pojcie uywane zamiennie:
akty prawotwrcze, akty
normatywne
w Polsce rdami prawa
w znaczeniu formalnym s
akty normatywne ustanowione przez upowanione
do tego organy pastwa
w sformalizowanym procesie stanowienia prawa
w innych systemach
prawnych formalnym rdem prawa moe by np.
precedens sdowy, a wic
rozstrzygnicie zapade
w konkretnej sprawie
(prawotwrcza dziaalno
sdw w anglosaskim
systemie common law)
PODSTAWOWY KATALOG
RDE PRAWA
prawo powszechnie obowizujce: Konstytucja, umowy
midzynarodowe, ustawy,
rozporzdzenia, akty prawa
miejscowego (uchway organw stanowicych jednostek
samorzdu terytorialnego,
akty normatywne terenowych organw administracji
rzdowej)
prawo wewntrznie obowizujce: uchway i zarzdzenia, statuty i regulaminy
w tym prawo zakadowe
(np. regulamin biblioteki),
inne formy (katalog form,
w tym nazewnictwa, rde
prawa wewntrznego jest
otwarty)
rnej natury czynniki wpywajce na tre norm prawnych

lub rda okrelajce ich pochodzenie
rda prawa w znaczeniu materialnym wpywaj na tre
rde prawa w znaczeniu formalnym
Do rde prawa w znaczeniu materialnym mona zaliczy:
pozaprawne systemy norm postpowania
(zob. odpowiednia tablica):
normy moralne
normy religijne (szczeglnie silnie wpywajce na prawo lub
bdce bezporednio formalnym rdem prawa w pastwach wyznaniowych)
normy obyczajowe
orzecznictwo sdowe
(zob. Poszukiwanie informacji prawnej orzecznictwo)
w niektrych krajach wsptworzce formalnie prawo
(common law)
doktryna prawna pogldy teoretykw prawa
wpyw doktryny na ksztatowanie treci formalnych rde
prawa jest zrnicowany, niekiedy rda prawa s ksztatowane wbrew ostrej krytyce doktryny z powodw politycznych lub nawet populistycznych, generalnie jednak posiada
ona duy wpyw nieformalny poprzez: uczestniczenie
przedstawicieli nauki i praktyki w ciaach przygotowujcych
projekty ustaw, werykujcych, opiniodawczych (komisje
kodykacyjne, biura legislacyjne, legislatorzy, komisje
eksperckie)
bezporedni wpyw na roda prawa pogldy doktryny
miay w staroytnym Rzymie (jurysprudencja)
zwyczaj ustalony historycznie sposb postpowania
uznawany przez okrelon zbiorowo
na prawo zwyczajowe niekiedy powouj si formalne
rda prawa, odsyajc do okrelonych norm zwyczajowych np. dobrych praktyk handlowych, klauzule sprzecznoci z dobrymi obyczajami (m.in. w ustawie o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji), zwyczajw zwizanych z wykonaniem umowy
okrelany te jako prawo niepisane, prawo zwyczajowe
odgrywa nadal niepoledni rol w prawie midzynarodowym, prawie morskim, prawie lotniczym, prawie konstytucyjnym (np. niepisany zwyczaj konstytucyjny na premiera
powinien zosta desygnowany przedstawiciel partii wygrywajcej wybory parlamentarne)
fontes iuris cognoscendi

to rda podajce tre aktualnie obowizujcego prawa
lub rda, z ktrych mona
zapozna si z prawem niegdy
obowizujcym (historyczne
rda prawa)
ocjalne rda prawa (urzdowe publikatory) zawierajce
teksty autentyczne aktw
normatywnych (korzystajce
z domniemania prawdziwoci),
z ktrych gwne to:
Dziennik Ustaw RP
Dziennik Urzdowy RP Monitor Polski
dzienniki urzdowe ministerstw
wojewdzkie dzienniki
urzdowe
(zob. Poszukiwanie aktw prawnych, Ogaszanie aktw prawnych publikatory urzdowe
oraz Poszukiwanie informacji
prawnej, a take Ogaszanie
aktw normatywnych cz II)
rda nieocjalne: publikacje
ksikowe, zbiory ustaw, elektroniczne i internetowe zbiory
aktw normatywnych
(zob. Poszukiwanie aktw prawnych, Poszukiwanie informacji
prawnej)
inne rda (spoeczno-ekonomiczne, psychologiczne,

lozoczne, kulturowe)
23
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 22
Tabl. 22. rda prawa cz I

RDA PRAWA cz I
POWSZECHNIE OBOWIZUJCE NA TERENIE CAEGO KRAJU KATALOG ZAMKNITY
KONSTYTUCJA
UMOWY MIDZYNARODOWE
ratykowane na podstawie upowanienia wyraonego w ustawie
U
K
A
D
H
I
E
R
A
R
C
H
I
C
Z
N
Y
24
umowy dotyczce:
1) pokoju, sojuszy, ukadw politycznych lub ukadw wojskowych
2) wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich
okrelonych w Konstytucji
3) czonkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji midzynarodowej
4) znacznego obcienia pastwa pod wzgldem
nansowym
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych
Konstytucja wymaga ustawy (materia ustawowa)
PIERWSZESTWO PRZED USTAW
umowa ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli
ustawy tej nie da si pogodzi z umow
prawo ustanowione przez organizacj midzynarodow ukonstytuowan na podstawie umowy
ma pierwszestwo przed ustaw i jest stosowane
bezporednio
RATYFIKOWANA
UMOWA
MIDZYNARODOWA
niewymagajca
zgody wyraonej
w ustawie
charakter powszechnie
obowizujcy
(dyskusyjny) maj
take regulaminy
Sejmu i Senatu,
umowy zawierane
przez Rad Ministrw
z kocioami innymi
ni rzymsko-katolicki (umowa z tym
kocioem ma status
umowy midzynarodowej konkordat)
oraz zbiorowe ukady
pracy
USTAWY
akt normatywny uchwalany przez
Sejm z udziaem Senatu w specjalnej
procedurze
MATERIA USTAWOWA
nieograniczony zakres
w formie
ustawy mona
regulowa
wszelkie
sprawy (przy
uwzgldnieniu
niesprzecznoci z Konstytucj)
minimalny zakres
wydanie ustawy
jest konieczne
w przypadku
ustanawiania obowizkw prawnych
obywateli, regulowania zagadnie
organizacyjno-ustrojowych organw i administracji
oraz w sprawach,
ktre wczeniej ju
znalazy uregulowanie w drodze
ustawy
ROZPORZDZENIA
Z MOC USTAWY
moe je wyda
Prezydent RP na
wniosek Rady
Ministrw, tylko
w czasie stanu
wojennego, jeli
Sejm nie moe
zebra si na
posiedzenie
rozporzdzenia
te podlegaj
zatwierdzeniu
przez Sejm na
najbliszym
posiedzeniu
ROZPORZDZENIA
wydawane przez
organy wskazane
w Konstytucji
Prezydent RP
Rada Ministrw
Prezes RM
minister kierujcy
dziaem administracji rzdowej
przewodniczcy okrelonych
w ustawach komitetw, powoani
w skad RM
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
podstawa wydania
rozporzdzenie moe by wydane
na podstawie szczegowego upowanienia zawartego w ustawie
(delegacji ustawowej)
cel wydania
rozporzdzenie wydawane jest
w celu wykonania ustawy
DELEGACJA
USTAWOWA
powinna okrela:
organ waciwy
do wydania
rozporzdzenia
zakres spraw
przekazanych
do uregulowania
wytyczne
dotyczce treci
rozporzdzenia
zakaz
subdelegacji
organ upowaniony do
wydania rozporzdzenia nie moe przekaza
tej kompetencji innemu
organowi
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 23
Tabl. 23. rda prawa cz II

RDA PRAWA cz II
POWSZECHNIE OBOWIZUJCE NA OBSZARZE DZIAANIA ORGANW, KTRE JE USTANOWIY
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
wydawane na podstawie i w granicach upowanie zawartych w ustawie
stanowione przez
ORGANY SAMORZDU TERYTORIALNEGO
w formie uchway organu stanowicego jednostki samorzdu terytorialnego:
rady gminy
rady powiatu
sejmiku wojewdztwa
stanowione przez
TERENOWE ORGANY
ADMINISTRACJI RZDOWEJ
wojewod
organy administracji niezespolonej
PRZEPISY PORZDKOWE
do ich wydania nie jest konieczna szczeglna kompetencja ustawowa
stanowione, jeeli jest to niezbdne do ochrony ycia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego
przepisy porzdkowe organw samorzdu terytorialnego
w przypadku niecierpicym zwoki przepisy porzdkowe moe
wyda wjt gminy, w formie zarzdzenia (odpowiednio: zarzd
powiatu)
samorzd terytorialny szczebla wojewdzkiego nie stanowi
przepisw porzdkowych
rozporzdzenia porzdkowe wojewody

w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub
innych przepisach powszechnie obowizujcych,
jeeli jest to niezbdne do ochrony ycia, zdrowia
lub mienia oraz do zapewnienia porzdku, spokoju
i bezpieczestwa publicznego
KONTROLA AKTW PRAWA MIEJSCOWEGO

pod wzgldem ich legalnoci dokonywana jest przez sd administracyjny
RDA PRAWA WEWNTRZNIE OBOWIZUJCE KATALOG OTWARTY

OBOWIZYWANIE
obowizuj tylko jednostki organizacyjnie lub subowo podlege organowi wydajcemu akt
KATALOG OTWARTY
ZARZDZENIA I UCHWAY
Konstytucja RP wymienia niewyczerpujco rda

prawa wewntrznego:
s wydawane tylko na podstawie ustawy

nie mog one stanowi podstawy decyzji wobec obywateli, osb prawnych oraz innych podmiotw
uchway Rady Ministrw

zarzdzenia Prezesa RM
zarzdzenia ministrw
niektre inne:
niektre akty centralnych organw pastwowych
akty wewntrznie obowizujce organw samorzdu
terytorialnego oraz terenowych organw administracji rzdowej
KONTROLA AKTW WEWNTRZNYCH

uchway i zarzdzenia podlegaj kontroli co do ich zgodnoci z powszechnie obowizujcym prawem (wydawane
przez organy centralne kontrola Trybunau Konstytucyjnego, pozostae organy sdu administracyjnego)
25
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 24
Tabl. 24. Ogaszanie aktw normatywnych publikatory urzdowe

OGASZANIE AKTW NORMATYWNYCH PUBLIKATORY URZDOWE
WEJCIE AKTU W YCIE
(zob. Cz II Wejcie w ycie aktw normatywnych, Ogaszanie aktw normatywnych)
wejcie w ycie aktu normatywnego zawierajcego przepisy powszechnie obowizujce 14 dni od dnia ogoszenia
w publikatorze (3 dni dla przepisw porzdkowych, podlegaj one dodatkowemu ogoszeniu w sposb zwyczajowy, np. rozplakatowanie)
wyjtki:
termin duszy, jeli akt sam tak stanowi (jeli wymaga tego materia aktu np. przygotowanie odpowiedniej infrastruktury)
termin krtszy, nawet z dniem ogoszenia, jeli wymaga tego wany interes pastwa i nie godzi to w zasady demokratycznego pastwa prawnego
retroakcja (dziaanie prawa wstecz od daty ogoszenia) generalnie zakazana (lex retro non agit);
przeamanie tej zasady jeli nie godzi to w zasady demokratycznego pastwa prawnego
PUBLIKATORY URZDOWE (szczegowo zob. Cz II. Ogaszanie aktw normatywnych)
DZIENNIK USTAW RP
1) Konstytucja
2) ustawy
3) ratykowane umowy midzynarodowe
4) rozporzdzenia z moc ustawy Prezydenta RP
5) rozporzdzenia wydane przez Prezydenta, Rad Ministrw, Premiera,
ministrw, Krajow Rad Radiofonii i Telewizji
6) teksty jednolite ww. aktw
7) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczce aktw normatywnych
ogoszonych w Dzienniku Ustaw
8) uchway Rady Ministrw uchylajce rozporzdzenie ministra
9) inne akty, np. dotyczce wyborw, stanw wyjtkowych
DZIENNIKI URZDOWE MINISTRW ORAZ DZIENNIKI URZDOWE
URZDW CENTRALNYCH
akty normatywne organu wydajcego dziennik urzdowy i nadzorowanych przez niego urzdw centralnych
WOJEWDZKIE DZIENNIKI URZDOWE
akty prawa miejscowego stanowione przez wojewod i organy administracji niezespolonej
akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik wojewdztwa, organ
powiatu oraz organ gminy, w tym statuty wojewdztwa, powiatu i gminy
akty Premiera uchylajce akty prawa miejscowego stanowionego przez
wojewod i organy administracji niezespolonej
wyroki sdu administracyjnego uwzgldniajce skargi na akty prawa miejscowego stanowionego przez: wojewod i organy administracji niezespolonej, organ samorzdu wojewdztwa, organ powiatu i organ gminy,
porozumienia administracyjne
przepisy porzdkowe
(ogasza si je najpierw w drodze obwieszcze, a take w sposb zwyczajowo przyjty na danym terenie lub w rodkach masowego przekazu)
26
DZIENNIK URZDOWY RP
Monitor Polski
umowy midzynarodowe
niewymagajce ratykacji
akty inne ni powszechnie
obowizujce, np. zarzdzenia
Prezydenta RP, uchway RM
i zarzdzenia Premiera, akty
urzdowe Prezydenta, uchway Sejmu i Senatu
inne publikatory (niezawierajce aktw normatywnych)
DZIENNIK URZDOWY RP
Monitor Polski B
sprawozdania nansowe
okrelone w przepisach
o rachunkowoci,
ogoszenia i obwieszczenia przedsibiorcw,
jeeli odrbne przepisy nie
wymagaj ich ogoszenia
w Monitorze Sdowym
i Gospodarczym
MONITOR SDOWY
I GOSPODARCZY
wpisy do Krajowego Rejestru Sdowego, chyba e
ustawa stanowi inaczej,
ogoszenia wymagane
przez Kodeks spek handlowych i Kodeks postpowania cywilnego
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 25
Tabl. 25. Elementy normy prawnej

ELEMENTY NORMY PRAWNEJ
HIPOTEZA
moe okrela adresata i okolicznoci:
GENERALNIE I ABSTRAKCYJNIE
INDYWIDUALNIE
I KONKRETNIE
adresat wskazany jest szeroko, np. jako kady czowiek (Kto zabija, podlega
karze) lub poprzez wskazanie cech rodzajowych, np. pracownik (kady pracownik), radca prawny (kady radca prawny), funkcjonariusz publiczny (kady
funkcjonariusz publiczny) itp.
okolicznoci s abstrakcyjne, tzn. wskazuj na powtarzajcy si model sytuacyjny, np. pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznociami, przeniesienie wasnoci nieruchomoci (przeciwne abstrakcyjnemu
okrelenie konkretne okolicznoci byoby niepowtarzalne, np. pod wpywem
zdenerwowania spowodowanego zdrad ony, ktraitd.; przeniesienie wasnoci dziaki o powierzchni 0,5 hektara pooonej w)
hipoteza ma charakter generalny i abstrakcyjny w aktach normatywnych
takich jak: Konstytucja, ustawy, rozporzdzenia, akty prawa miejscowego, oraz
w aktach normatywnych obowizujcych wewntrznie, np. zarzdzeniach
i uchwaach
adresat wskazany jest z podaniem jego niepowtarzalnych

cech (np. imienia i nazwiska
konkretnego czowieka, nazwy
konkretnej spki)
okolicznoci s skonkretyzowane i niepowtarzalne
hipoteza ma charakter indywidualny i konkretny w aktach
stosowania prawa takich jak:
orzeczenie sdowe lub decyzja
administracyjna
DYSPOZYCJA
moe okrela:
NAKAZ
okrelonego zachowania, np. nakaz
obliczenia i zapacenia podatku
ZAKAZ
okrelonego zachowania,
np. kradziey, zabjstwa
DOZWOLENIE
a wic mono okrelonego zachowania, np. prawo wyborcze
FUNKTORY NORMOTWRCZE
wyraenia jzykowe zawarte w dyspozycji mog przybra posta: powinien, naley, nie moe, musi itp.
jeli zostao uyte pojcie opisowe (np. wykonuje, prowadzi, skada), naley je traktowa
jako powinnociowe: powinien wykonywa, powinien prowadzi, ma zoy)
SANKCJA
rodzaje:
REPRESYJNA
EGZEKUCYJNA
NIEWANOCI
typowa dla prawa

karnego, np. pozbawienie wolnoci,
grzywna, zakaz prowadzenia pojazdw
typowa dla prawa cywilnego; polega na przymusowym odebraniu rzeczy (zajciu praw) lub zmuszeniu
do okrelonego zachowania, np. egzekucja komornicza
z wynagrodzenia za prac, zajcie rachunku bankowego,
zajcie i sprzeda ruchomoci danej osoby na poczet jej
dugw, eksmisja z lokalu, wycicie drzew zagraajcych
bezpieczestwu publicznemu mimo sprzeciwu waciciela posesji ekologa (egzekucja administracyjna)
typowa dla prawa cywilnego, skutkuje tym, e

dokonana czynno prawna
jest niewana
przykad: umowa sprzeday

nieruchomoci zawarta
bez przepisanej formy aktu
notarialnego
27
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 26
Tabl. 26. Koncepcje budowy normy prawnej

KONCEPCJE BUDOWY NORMY PRAWNEJ
KONCEPCJA DWUCZONOWA
D
Dyspozycja okrela
konsekwencje
H
Hipoteza okrela adresata
i okolicznoci
np. art. 415 KC stanowi, e: Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia
KONCEPCJA TRJCZONOWA
H
Hipoteza okrela
adresata i okolicznoci
D
Dyspozycja okrela zachowanie nakazane, zakazane lub
dozwolone adresatowi
S
Sankcja okrela dolegliwo, z jak spotka si adresat normy, ktry nie zastosuje
si do dyspozycji
zrekonstruowanie penej normy trjczonowej wymaga najczciej signicia do kilku przepisw

(zob. Rekonstrukcja normy prawnej przykad 1 i 2)
KONCEPCJA NORM SPRZONYCH

NORMA SANKCJONOWANA
H
Hipoteza okrela adresata
i okolicznoci
D
Dyspozycja okrela zachowanie nakazane,
zakazane lub dozwolone adresatowi
NORMA SANKCJONUJCA
H
Hipoteza zakada sytuacj, gdy adresat
normy sankcjonowanej nie zastosowa si do
jej dyspozycji
28
D
Dyspozycja jest regu skierowan do okrelonego organu publicznego i zawiera nakaz
zastosowania okrelonej sankcji
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 27
Tabl. 27. Rozkad elementw normy prawnej w przepisach prawnych przykad 1

ROZKAD ELEMENTW NORMY PRAWNEJ W PRZEPISACH PRAWNYCH PRZYKAD 1
ELEMENTY HIPOTEZY
Kto podlega danej normie? W jakich okolicznociach podlega danej normie?
ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej
art. 4
1. Przedsibiorc w rozumieniu
ustawy jest osoba zyczna,
osoba prawna
i jednostka organizacyjna
niebdca osob prawn, ktrej
odrbna ustawa przyznaje zdolno prawn wykonujca we
wasnym imieniu dziaalno
gospodarcz.
art. 2
Dziaalnoci gospodarcz jest zarobkowa dziaalno wytwrcza, budowlana,
handlowa, usugowa ()
art. 3 zawiera wyczenia wyjtki (a wic mimo spenienia warunkw z art. 2 nie bd
dziaalnoci gospodarcz w rozumieniu ustawy ponisze aktywnoci gospodarcze):
Przepisw ustawy nie stosuje si do dziaalnoci wytwrczej w rolnictwie w zakresie
upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt, ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa
i rybactwa rdldowego, a take wynajmowania przez rolnikw pokoi, sprzeday posikw domowych i wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug zwizanych
z pobytem turystw
Kodeks cywilny okrela nie wprost (implicite), czym jest osoba zyczna. Nie znajdziemy tam oczywistej denicji, i osoba
zyczna to czowiek od chwili urodzenia, lecz wniosek taki mona wysnu z wykadni systemowej zob. pierwszy przepis
w Dziale I Tytuu II KC Osoby zyczne.
Tytu II. OSOBY
DZIA I. OSOBY FIZYCZNE
Rozdzia I Zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnych
Art. 8 1: Kady czowiek od chwili urodzenia ma zdolno prawn.
DYSPOZYCJA
art. 14. SwobGospU:
1. Przedsibiorca moe podj dziaalno gospodarcz po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsibiorcw w Krajowym Rejestrze
Sdowym albo do Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej, zwanej dalej ewidencj. Spka kapitaowa w organizacji moe podj
dziaalno gospodarcz przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsibiorcw.
2. Wpisowi do ewidencji podlegaj przedsibiorcy bdcy osobami zycznymi. Zasady wpisu do rejestru przedsibiorcw
okrelaj odrbne przepisy
SANKCJA
art. 601 1 KW
Kto wykonuje dziaalno gospodarcz bez wymaganego zgoszenia do ewidencji dziaalnoci gospodarczej, wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolnoci albo grzywny.
ZREKONSTRUWANA NORMA
Osoba zyczna (czowiek od urodzenia) moe podj zarobkow dziaalno handlow (z wyjtkiem handlu zwizanego
z agroturystyk zob. art. 3 SwobGospU) po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej. W przypadku podjcia
dziaalnoci bez uzyskania wpisu osobie takiej grozi kara ograniczenia wolnoci albo grzywna.
SZCZEGOWE IMPLIKACJE ZREKONSTRUWANEJ NORMY
osoba zyczna bdzie moga samodzielnie zarejestrowa si
w Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej po uzyskaniu przynajmniej czciowej zdolnoci do czynnoci prawnych (ukoczeniu 13 lat) kwesti t reguluje Kodeks cywilny w art. 824.
Moliwo prowadzenia dziaalnoci gospodarczej ma w zasadzie nie tylko osoba posiadajca pen zdolno do czynnoci
prawnych.
szczegowe zasady uzyskania wpisu, elementy wniosku

o wpis, zasady prowadzenia Ewidencji Dziaalnoci
Gospodarczej okrela ustawa
o swobodzie dziaalnoci
gospodarczej w art. 2345
szczegowe zasady
odpowiedzialnoci za
wykroczenie okrela
Kodeks wykrocze, a procedury ukarania Kodeks
postpowania w sprawach o wykroczenia
29
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 28
Tabl. 28. Rekontrukcja normy prawnej przykad 2

REKONTRUKCJA NORMY PRAWNEJ PRZYKAD 2
HIPOTEZA
Aby dowiedzie si, np. jakie jednostki posiadaj status osoby prawnej, naley odwoa
si do innych przepisw Kodeksu cywilnego,
a take innych ustaw szczegowych, normujcych dany rodzaj osoby prawnej np.:
art. 33. Osobami prawnymi s Skarb Pastwa
i jednostki organizacyjne, ktrym przepisy
szczeglne przyznaj osobowo prawn.
Taki przepis szczeglny to np. art. 11 1
ustawy z 16.9.1982 r. Prawo spdzielcze:
Spdzielnia nabywa osobowo prawn
z chwil wpisania jej do Krajowego Rejestru
Sdowego.
Adresatem poniej dyspozycji jest kady podmiot pragncy

przewaszczy wasno nieruchomoci. Zatem adresatem
jest w danych okolicznociach: osoba zyczna, osoba prawna
(np. spdzielnia, spka akcyjna) lub uomna osoba prawna
(jednostka organizacyjna niebdca osob prawn, ktrej
ustawa przyznaje zdolno prawn, np. spka jawna).
Zob.
art. 1 KC: Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne midzy osobami zycznymi i osobami prawnymi.
(w zwizku z)
art. 33 1 1: Do jednostek organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje zdolno prawn,
stosuje si odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
DYSPOZYCJA
art. 158 KC: Umowa zobowizujca do przeniesienia wasnoci nieruchomoci powinna by zawarta w formie
aktu notarialnego.
SANKCJA
art. 73 1 KC: Jeeli ustawa zastrzega dla czynnoci prawnej form pisemn, czynno dokonana bez zachowania zastrzeonej
formy jest niewana tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor
niewanoci.
2. Jeeli ustawa zastrzega dla czynnoci prawnej inn form
szczegln (a tak jest forma aktu notarialnego przyp. aut.),
czynno dokonana bez zachowania tej formy jest niewana.
ZREKONSTRUOWANA NORMA
Kady podmiot zawierajcy umow zobowizujc do przeniesienia wasnoci nieruchomoci powinien zawrze
t umow w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie umowa taka bdzie niewana.
WYBRANE POWIZANIA NORMY

Co to jest nieruchomo?
art. 46 1 KC: Nieruchomociami s czci
powierzchni ziemskiej stanowice odrbny
przedmiot wasnoci (grunty), jak rwnie budynki trwale z gruntem zwizane lub czci takich
budynkw, jeeli na mocy przepisw szczeglnych stanowi odrbny od gruntu przedmiot
wasnoci.
30
Co to jest (jakie warunki musi spenia) akt

notarialny?
Akt notarialny jest dokumentem urzdowym
posiadajcym okrelone prawem elementy, do
ktrego sporzdzenia uprawniony jest notariusz.
Przepisy o akcie notarialnym zawiera w art. 9195
ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 29
Tabl. 29. Jzyk prawny i jzyk prawniczy

JZYK PRAWNY I JZYK PRAWNICZY
JZYK PRAWNY
to jzyk, w jakim formuowane s normy prawne (przepis prawny jest gramatycznym i jzykowym sposobem wyraenia treci
normy prawnej) w aktach prawnych (ustawach, rozporzdzeniach, zarzdzeniach)
jest odmian jzyka naturalnego: posiada tak sam skadni, reguy gramatyczne, w pewnym stopniu rni si semantyk (znaczenie sw i konstrukcji sownych, interpretacja zda i wyrae jzyka)
posiada rozbudowany i cisy aparat pojciowy, pozwalajcy na prawidow, jednoznaczn i precyzyjn wykadni treci obowizujcych norm, czsto dookrela ucila dane pojcia na potrzeby danego aktu prawnego przez zastosowanie tzw. denicji
legalnych (ustawowych)
powinien dy do zwizoci (przez zastosowanie np. przepisw odsyajcych) i by moliwie oglny unika kazuistyki (szczegowego wyliczania konkretnych sytuacji faktycznych)
jest porzdkowany rozbudowan systematyk jednostek podziau redakcyjnego (dziay, rozdziay, artykuy, ustpy, litery, itp.)
wykazuje generalnie wiksz odporno na neologizmy i wyrazy obcojzyczne ni jzyk potoczny.
zob. Zasady techniki prawodawczej
JZYK PRAWNICZY
PRZYKAD
cechy:
wysoki stopie sformalizowania jzyka
jako jzyk nauki prawa jest jzykiem naukowym, opartym na waciwej
prawu metodologii
posuguje si czsto konstrukcjami abstrakcyjnymi
uywa poj ostrych, niekiedy dookrela pojcia nieostre w jzyku
potocznym, stosujc denicje legalne
uywa poj specycznych dla prawa, wyksztaconych na swoje potrzeby (np. delikt, domniemanie, termin zawity)
wyksztaca pojcia nienalece do jzyka, w jakim sformuowane s
przepisy prawne (jzyka prawnego), lecz majce prawidowo i jednoznacznie opisywa prawo (np. pojcie normy prawnej, prawa podmiotowego, kontratypu, niewanoci wzgldnej i bezwzgldnej itp.)
Jzyk prawny
art. 74 1 KC stanowi, e: Zastrzeenie formy pisemnej bez rygoru niewanoci ma ten skutek, e
w razie niezachowania zastrzeonej formy nie jest
w sporze dopuszczalny dowd ze wiadkw ani
dowd z przesuchania stron na fakt dokonania
czynnoci ().
zwroty obcojzyczne s czsto spotykane w jzyku prawniczym ze

wzgldu na:
zakorzenienie prawa w tradycji, szczeglnie rzymskiej (terminologia
aciska np. vis maior, ius cogens, ius dispositivum, ad solemnitatem, ad
probationem itd.)
pochodzenie oglnych zwrotw jzyka logiki i nauki (np. aciskie: explicite wyraone wprost, implicite wyraone porednio, odczytywane
porednio z kontekstu; terminologia logiczna pochodzca z greki itp.)
przenikanie zwrotw z jzykw wspczesnych (przede wszystkim
jzyka angielskiego), z krajw pionierskich ze wzgldu na okrelone
praktyki prawne (w szczeglnoci gospodarcze, rynkowe), np. pojcie
timesharing, umowa deweloperska, leasing, factoring, franchising
(ostatnio spolszczone), opcja out in itp.
archaizmy, spotykane w prawie ze wzgldu zakorzenienie w tradycji
prawa polskiego, np. termin zawity, zapis na sd, prezentata
paremie prawnicze
przede wszystkim w jzyku aciskim, szeroko stosowane w jzyku prawniczym streszczaj obowizujce zasady prawne, syntetyzuj uzasadnienia
i wnioski natury aksjologicznej, praktycznej, celowociowej, np. nullum
crimen sine lege, lex retro non agit, nemo iudex in causa sua, actor causam
agit itp.
Jzyk prawniczy
Przepis niniejszy przewiduje wymg zachowania formy pisemnej czynnoci prawnej do celw dowodowych (ad probationem). Niezachowanie takiej formy,
ilekro ustawa jej wymaga, w odrnieniu od formy
czynnoci prawnej zastrzeonej pod rygorem niewanoci (ad solemnitatem), nie bdzie powodowao
wady czynnoci prawnej w postaci jej bezwzgldnej
lub wzgldnej niewanoci, lecz jedynie skutkowa
bdzie utrudnieniami dowodowymi wymienionymi
w art. 74 1 zd. 1 in ne.
Jzyk naturalny (potoczny)
Jeli w ustawie jest napisane, e t umow powiniene zawrze na pimie, ale nie jest napisane
wyranie, e jeli tego nie zrobisz (a wic tylko
np. umwisz si ustnie, przy wiadkach) umowa
bdzie niewana, to mimo tego e nie bdziesz
mia takiej umowy na papierze bdzie ona wana
i bdziesz mg si na ni powoywa przed sdem czy urzdem. Pamitaj jednak, e jeli warto
j zawrze na pimie, jeli przewidujesz, e z umowy mog wynikn jakie spory lub konikty, nie
jest ona oczywista, nie masz penego zaufania
do drugiej strony umowy, a sama umowa nie
naley do bahych, warto j w takich wypadkach
spisa, bo gdy tego nie zrobisz, bdzie w sdzie
problem z udowodnieniem, jaka waciwie bya
tre umowy nie bd si liczy twoje wasne
zeznania ani zeznania ewentualnych wiadkw
zawarcia umowy, tak wic waciwie zostaniesz
bez dowodw.
31
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 30
Tabl. 30. Zasady prawa

ZASADY PRAWA
zasady prawa to normy majce szczeglne znaczenie dla danego aktu, gazi prawa lub caego systemu prawa; przenikaj prawo
zasady prawa maj due znaczenie dla prawidowej wykadni systemowej i aksjologicznej przepisw
podstawowe cechy zasad prawa:
normy uznawane za szczeglnie doniose w danym systemie prawa
oparte na podstawowych wartociach aksjologicznych stojcych u podstaw systemu, gazi prawa, instytucji prawnej
mog by wyranie zapisane w przepisie prawnym (wyraone expressis verbis) lub wynika nie wprost (implicite) z grupy przepisw,
a take wyraa si w elastycznoci klauzul generalnych
dokonujc wykadni poszczeglnych przepisw, naley mie na uwadze ich zgodno (dziaanie z duchem) danej zasady prawa
WYBRANE ZASADY NIEKTRYCH GAZI PRAWA
32
PRAWO KONSTYTUCYJNE
zasada poszanowania i ochrony przyrodzonej godnoci
czowieka
zasada suwerennoci narodu
zasada legalizmu
zasada niedziaania prawa wstecz
zasada ochrony praw nabytych
zasada pomocniczoci (subsydiarnoci)
zasada bezporedniego stosowania Konstytucji
zasada podziau i rwnowagi wadzy
zasada dialogu spoecznego
zasada rwnoci i niedyskryminacji
zasada spoecznej gospodarki rynkowej
zasada pluralizmu politycznego
zasada decentralizacji wadzy publicznej
zasada prymatu ustawy z systemie rde prawa
zasada legalizmu
zasada prawdy obiektywnej
zasada zaufania obywateli do pastwa
zasada uwzgldniania (waenia) interesu oglnospoecznego i indywidualnego
zasada prawa do informacji
zasada czynnego udziau stron w postpowaniu
zasada dwuinstancyjnoci postpowania
zasada szybkoci i ekonomii postpowania
zasada trwaoci decyzji
zasada sdowej kontroli administracji
ZASADY PRAWA CYWILNEGO

zasada rwnorzdnoci stron
zasada nienaduywania uprawnie i wspycia spoecznego
zasada ochrony dobrej wiary
zasada ochrony posiadania
zasada ochrony praw nabytych
zasada ochrony dbr osobistych
zasada ochrony wasnoci
zasada swobody umw
zasada ochrony sabszej strony stosunku prawnego (prawo
konsumenckie)
ZASADY PRAWA KARNEGO

zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestpstwa bez
ustawy)
zasada nulla poena sine lege (nie ma kary bez ustawy)
zasada in dubio pro reo (w razie wtpliwoci na korzy
oskaronego)
zasada domniemania niewinnoci
zasada winy
zasada odpowiedzialnoci za czyny
zasada humanitaryzmu kary
zasada procesu kontradyktoryjnego
zasada prawdy materialnej
zasada cigania z urzdu
ZASADY PRAWA GOSPODARCZEGO

zasada swobody dziaalnoci gospodarczej
zasada rwnoci podmiotw gospodarczych
zasada dobrowolnoci zrzeszania si
zasada ochrony gospodarczych interesw publicznych
zasada ochrony wolnej konkurencji i zapobiegania nieuczciwej konkurencji
zasada wyszych wymaga w stosunku do profesjonalnych
uczestnikw obrotu
zasada uwzgldniania zmiany stosunkw gospodarczych
zasada pewnoci i bezpieczestwa obrotu
ZASADY PRAWA PRACY

zasada wolnoci wyboru zawodu
zasada dostpu do pracy
zasada ochrony stosunku pracy
zasada swobody nawizania stosunku pracy
zasada poszanowania godnoci pracownika
zasada semiimperatywnoci przepisw prawa pracy
zasada rwnego traktowania pracownikw
zasada godziwego wynagrodzenia
zasada prawa pracownika do wypoczynku
zasada ochrony pracy maoletnich
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 31
Tabl. 31. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz I

BUDOWA AKTW PRAWNYCH RODZAJE PRZEPISW PRAWNYCH cz I
zob. take Zasady techniki prawodawczej
PRZYKADY
NAGWEK AKTU PRAWNEGO
nazwa rodzajowa aktu (np. ustawa, rozporzdzenie, zarzdzenie) w przypadku ustaw nie okrela si organu stanowicego, gdy moe by nim tylko Sejm (z udziaem Senatu),
niekiedy numer porzdkowy (sygnatura)
data uchwalenia (jeli akt wydaje organ kolegialny, np. Sejm
uchwala ustaw, Rada Miasta uchwa) lub data ustanowienia
(wydania, podpisania aktu przez upowaniony organ, np.
rozporzdzenia przez ministra)
okrelenie meritum regulowanej materii (czasami z zawartym
oglnym postulatem aksjologicznym, np. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
akty wykonawcze (np. rozporzdzenie) zawieraj dodatkowo:

powoanie podstawy prawnej wydania aktu wykonawczego
najczciej odpowiedniego przepisu ustawowego
na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 8 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie owiaty zarzdza si, co nastpuje: ()
preambua
uroczysty wstp poprzedzajcy niektre akty normatywne
o szczeglnie doniosym znaczeniu (m.in. Konstytucj RP)
w zasadzie preambua nie ma znaczenia normatywnego, tzn.
nie mona z niej wywodzi konkretnych praw lub obowizkw, lecz moe mie znaczenie przy ustalaniu wykadni
danego aktu wyjaniajc intencje prawodawcy i kontekst
historyczny stojcy za jego ustanowieniem
preambua ustawy z 7.4.1989 r. Prawo

o stowarzyszeniach W celu stworzenia warunkw do penej
realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolnoci zrzeszania si zgodnie z Powszechn Deklaracj Praw
Czowieka i Midzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich
i Politycznych, umoliwienia obywatelom rwnego, bez
wzgldu na przekonania, prawa czynnego uczestniczenia
w yciu publicznym i wyraania zrnicowanych pogldw oraz realizacji indywidualnych zainteresowa, a take
uwzgldniajc tradycje i powszechnie uznawany dorobek
ruchu stowarzyszeniowego, stanowi si, co nastpuje: (...)
rozporzdzenie Ministra Finansw z 26.9.2006 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wykonania niektrych

przepisw ustawy o podatku od towarw i usug
zarzdzenie Nr 380/2007 Prezydenta miasta stoecznego
Warszawy z 25.4.2007 r. w sprawie tworzenia korzystnych
warunkw dla rozwoju komunikacji ()
PRZEPISY OGLNE
stosuje si je zgodnie z technik
prawodawcz aby, mwic jzykiem
matematycznym, zakreli zbir
wsplny regulacji danego aktu
prawnego, bd one zawiera
elementy normy wsplne dla wielu
przepisw szczegowych
najczciej okrelaj:
zakres podmiotowy aktu
(grono adresatw norm)
zakres przedmiotowy aktu
(do jakich stanw faktycznych akt
znajduje zastosowanie)
denicje legalne
(objanienia, jak naley rozumie
uyte w akcie pojcia i terminy)
art. 1 KP: Kodeks pracy okrela prawa i obowizki pracownikw i pracodawcw.

art. 1 KC: Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne midzy osobami zycznymi
i osobami prawnymi
art. 3 ustawy z 29.1.2004 r. Prawo zamwie publicznych: 1. Ustaw stosuje si do
udzielania zamwie publicznych, zwanych dalej zamwieniami, przez 1) jednostki
sektora nansw publicznych ().
art. 3 SwobGospU: Przepisw ustawy nie stosuje si do dziaalnoci wytwrczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierzt, ogrodnictwa, warzywnictwa, lenictwa i rybactwa rdldowego, a take wynajmowania przez rolnikw pokoi,
sprzeday posikw domowych i wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug
zwizanych z pobytem turystw (zatem ten przepis wycza spod regulacji ustawy
podane wyej rodzaje dziaalnoci)
art. 2 PrZamPubl: Ilekro w ustawie jest mowa o: () 2) dostawach naley przez to
rozumie nabywanie rzeczy, praw oraz innych dbr, w szczeglnoci na podstawie
umowy sprzeday, dostawy, najmu, dzierawy oraz leasingu ();
art. 3 ustawy z 7.7.1994 r. Prawo budowlane: Ilekro w ustawie jest mowa o: () 2)
budynku naley przez to rozumie taki obiekt budowlany, ktry jest trwale zwizany
z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomoc przegrd budowlanych oraz posiada
fundamenty i dach ()
33
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 32
Tabl. 32. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz II

BUDOWA AKTW PRAWNYCH RODZAJE PRZEPISW PRAWNYCH cz II
zob. take Tabl.: Zasady techniki prawodawczej
PRZYKADY
PRZEPISY ZRBOWE
zawieraj co najmniej zakaz lub nakaz (dozwolenie) okrelonego postpowania; s elementem wyjciowym przy rekonstrukcji kompletnej normy prawnej.
PRZEPISY ODSYAJCE
systemowo: przepis nie zawiera normy prawnej, lecz odsya
do innego przepisu lub ich grupy, w celu osignicia zwizoci aktu prawnego
pozasystemowo: odesanie nie nastpuje do konkretnego
przepisu, lecz do norm, wartoci lub wiedzy pozaprawnej
art. 415 KC: Kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia
art. 906 1 KC: Do renty ustanowionej za wynagrodzeniem

stosuje si odpowiednio przepisy o sprzeday.
art. 108 Konstytucji RP: Do senatorw stosuje si odpowiednio
przepisy art. 103107
art. 3 ust. 1 ustawy z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji: Czynem nieuczciwej konkurencji jest dziaanie
sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeeli zagraa
lub narusza interes innego przedsibiorcy lub klienta (odesanie do pozaprawnych norm dobrych obyczajw)
PRZEPISY BLANKIETOWE
nie zawieraj normy prawnej, lecz upowanienie do uregulowania danej kwestii w innym akcie prawnym
art. 9 ustawy z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym:

Minister waciwy do spraw szkolnictwa wyszego okrela,
w drodze rozporzdzenia: 1) nazwy kierunkw studiw ()
PRZEPISY KOLIZYJNE
rozstrzygaj o zastosowaniu danego przepisu, jeli dana
sytuacja faktyczna jest regulowana przez dwa lub wicej
przepisw niedajcych si stosowa cznie
w przypadku braku takich przepisw naley posuy si
oglnie przyjtymi reguami kolizyjnymi
art. 14 ustawy z 12.11.1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe: O monoci zawarcia maestwa rozstrzyga w stosunku do kadej ze stron jej prawo ojczyste
PRZEPISY WPROWADZAJCE
reguluj caoksztat spraw zwizanych z wejciem w ycie
nowego aktu prawnego
art. 96 ustawy z 30.8.2002 r. Przepisy wprowadzajce ustaw

Prawo o ustroju sdw administracyjnych i ustaw Prawo
o postpowaniu przed sdami administracyjnymi: Pierwszego wyboru drugiego czonka Krajowej Rady Sdownictwa
spord sdziw sdw administracyjnych dokona Zgromadzenie Oglne Sdziw Naczelnego Sdu Administracyjnego
po wyganiciu mandatu czonka Krajowej Rady Sdownictwa
wybranego przez zebranie przedstawicieli zgromadze oglnych sdziw okrgu
przepisy dostosowujce
reguluj sposb dostosowania infrastruktury prawnej,
instytucjonalnej i technicznej do wymogw nowego prawa,
np. sposb powoania po raz pierwszy tworzonych nowym
prawem organw, terminy, w jakich poszczeglne instytucje
maj wykona okrelone procedury zmiany, itp.
przepisy przejciowe (intertemporalne)
reguluj sposb zakoczenia postpowa bdcych w toku
odnosz si do czasowego utrzymania w mocy instytucji
znoszonych przez nowy akt prawny
rozstrzygaj o aktualnoci praw i obowizkw adresatw
nabytych pod rzdami starego (zmienianego) prawa
podaj czy i na jaki czas zachowuj moc akty wykonawcze
wydane na podstawie starego (zastpowanego now regulacj)
prawa
art. 103 ust. 1 PrBud: Do spraw wszcztych przed dniem wejcia w ycie ustawy, a niezakoczonych decyzj ostateczn,
stosuje si przepisy ustawy, z zastrzeeniem ust. 2;
art. 107 ust. 2 PrBud: Do czasu wydania przepisw wykonawczych, przewidzianych w ustawie, nie duej jednak ni przez
okres 3 miesicy od dnia jej wejcia w ycie, zachowuj moc
przepisy dotychczasowe, jeeli nie s z ni sprzeczne
PRZEPISY KOCOWE
o wejciu w ycie
art. 108 PrBud: Ustawa wchodzi w ycie z dniem 1.1.1995 r.
uchylajce (derogujce) inne akty prawne lub poszczeglne

przepisy
art. 107 ust. 1 PrBud: Traci moc ustawa z 24.10.1974 r. Prawo

budowlane ()
34
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 33
Tabl. 33. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz III

BUDOWA AKTW PRAWNYCH RODZAJE PRZEPISW PRAWNYCH cz III
zob. take Tabl. Zasady techniki prawodawczej
PRZYKADY
przepisy prawa materialnego
stanowi trzon prawa podajc zachowania nakazane
lub zakazane, formuujc prawo lub obowizek
przepisy proceduralne
okrelaj sposb postpowania przed organami albo
instytucjami, strony i innych uczestnikw postpowania, ich prawa i obowizki w postpowaniu oraz
rodzaje rozstrzygni, ktre zapadaj w postpowaniu, i tryb ich wzruszania
art. 82 1 KP: Za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktw

lub usug wynagrodzenie nie przysuguje. Jeeli wskutek wadliwie
wykonanej pracy z winy pracownika nastpio obnienie jakoci produktu lub usugi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu
(zatem przepis okrela wyczenie lub ograniczenie prawa pracownika
do wynagrodzenia w okrelonej wyej sytuacji)
art. 129 KPC: Strona powoujca si w pimie na dokument obowizana jest na danie przeciwnika zoy orygina dokumentu w sdzie
jeszcze przed rozpraw.
art. 428 1 KPK: rodek odwoawczy wnosi si na pimie do sdu,
ktry wyda zaskarone orzeczenie
przepisy ustrojowe
stanowi o utworzeniu organw, instytucji, sdw, ich
zadaniach i kompetencjach, ich organizacji, sposobie
ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegaj lub jakie podmioty sprawuj nad nimi nadzr
art. 5 ust. 1 ustawy z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym: Gmina moe

tworzy jednostki pomocnicze: soectwa oraz dzielnice, osiedla i inne
(...)
art. 11 1 ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych:
Sdy dziel si na wydziay.
przepisy karne okrelaj czyny zabronione pod

grob kary i okrelaj groc sankcj. Zamieszczane
s nie tylko w ustawach karnych (Kodeksie karnym
i Kodeksie karnym skarbowym) ale take w innym
ustawach jako tzw. pozakodeksowe przepisy karne
art. 49 1 ustawy o ochronie danych osobowych: Kto przetwarza

w zbiorze dane osobowe, cho ich przetwarzanie nie jest dopuszczalne albo do ktrych przetwarzania nie jest uprawniony, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci
do lat 2
PRZEPISY BEZWZGLDNIE WICE

obowizuj zawsze w okrelonym ich wykadni zakresie; typowe dla prawa publicznego, m.in. karnego,
administracyjnego
Rozdzia 3 Stosunki wewntrzne spki, art. 37 1 KSH: Przepisy

niniejszego rozdziau maj zastosowanie, jeeli umowa spki nie
stanowi inaczej (okrelenie dyspozytywnoci przepisw)
art. 50 Udzia kapitaowy wsplnika odpowiada wartoci rzeczywicie
wniesionego wkadu (to przepis semidyspozytywny).
PRZEPISY WZGLDNIE WICE (wzgldnie obowizujce, dyspozytywne)

charakterystyczne dla prawa prywatnego
znajduj zastosowanie jedynie wtedy, gdy strony
umowy nie ureguloway danej kwestii inaczej wola
stron ma pierwszestwo przed takim przepisem
art. 813 2 KC: Jeeli nie umwiono si inaczej, skadka powinna by

zapacona jednoczenie z zawarciem umowy ubezpieczenia, a jeeli
umowa dosza do skutku przed dorczeniem dokumentu ubezpieczenia w cigu czternastu dni od jego dorczenia
PRZEPISY SEMIDYSPOZYTYWNE (jednostronnie

wzgldnie obowizujce, jednostronnie wice)
typowe dla dziaw prawa majcych na celu ochron
jednej (sabszej) strony stosunku prawnego np. prawa
pracy, prawa konsumenckiego
strony mog na mocy umowy modykowa takie
przepisy, ale tylko w kierunku korzystniejszym dla
chronionej strony
art. 9 2 KP: Postanowienia ukadw zbiorowych pracy i porozumie

zbiorowych oraz regulaminw i statutw nie mog by mniej korzystne
dla pracownikw ni przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktw
wykonawczych (przepis informuje o semidyspozytywnoci przepisw)
PRZEPISY LEX GENERALIS A PRZEPISY LEX SPECIALIS

rozrnienie to jest moliwe tylko poprzez porwnanie wzajemnego stosunku do siebie kilku grup
przepisw
lex generalis normuj stany typowe, oglne, lex
specialis wyjtkowe, specjalne ze wzgldu na szczegln cech, rn od sytuacji przyjtej za modelow,
wystpujc w danym stosunku specjalnym
Przepisy KC dotyczce odpowiedzialnoci za wady sprzedanego

towaru stanowi lex generalis w stosunku do przepisw normujcych
t sam odpowiedzialno w przypadku, gdy nabywc towaru jest
osoba majca status konsumenta. Pierwszestwo bd mie lex
specialis zawarte w ustawie o szczeglnych warunkach sprzeday
konsumenckiej, a lex generalis z KC znajd zastosowanie tylko w zakresie, w jakim ustawa ta, akt bardziej specjalistyczny, danych kwestii nie
reguluje
art. 154 1 KP: Wymiar urlopu wynosi:

1) 20 dni jeeli pracownik jest zatrudniony krcej ni 10 lat (w umowie
moe by zmodykowany na korzy pracownika, np. 30 dni urlopu, ale
nie na jego niekorzy, np. 15 dni)
35
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 34
Tabl. 34. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz IV

BUDOWA AKTW PRAWNYCH RODZAJE PRZEPISW PRAWNYCH cz IV
zob. Tabl. Zasady techniki prawodawczej
PRZYKADY
KLAUZULE GENERALNE
stosuje si je, gdy zachodzi potrzeba zapewnienia elastycznoci tekstu aktu normatywnego
w konstrukcji klauzuli mona posuy si okreleniami nieostrymi, ocennymi, albo wyznaczy
nieprzekraczalne dolne lub grne granice
swobody rozstrzygnicia
art. 5 KC: Nie mona czyni ze swego prawa uytku, ktry by by sprzeczny
ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami
wspycia spoecznego
NORMY PROGRAMOWE
nie wskazuj, jak powinien zachowa si adresat,
ale wskazuj, jaki cel powinien osign, zostawiajc sposoby osignicia celu jego uznaniu
art. 8 ust. 1 SwobGospU: Organy administracji publicznej wspieraj rozwj

przedsibiorczoci, tworzc korzystne warunki do podejmowania i wykonywania dziaalnoci gospodarczej, w szczeglnoci wspieraj mikroprzedsibiorcw oraz maych i rednich przedsibiorcw;
art. 1 2 KK: Nie stanowi przestpstwa czyn zabroniony, ktrego spoeczna

szkodliwo jest znikoma
Bogata w normy programowe jest Konstytucja RP, np. art. 76: Wadze
publiczne chroni konsumentw, uytkownikw i najemcw przed dziaaniami zagraajcymi ich zdrowiu prywatnoci i bezpieczestwu oraz przed
nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okrela ustawa
KRYTERIUM SKUTKW ZAMANIA

NORMY (CHARAKTER SANKCJI)
lex plus quam perfecta przewiduje zastosowanie sankcji represyjnej oraz niewano
czynnoci
Zakaz bigamii (wieloestwa)

art. 206 KK: Kto zawiera maestwo, pomimo e pozostaje w zwizku maeskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia
wolnoci do lat 2;
art. 13 1 KRO: Nie moe zawrze maestwa, kto ju pozostaje w zwizku
maeskim
lex perfecta przewiduje tylko niewano

czynnoci
art. 387 1 KC: Umowa o wiadczenie niemoliwe jest niewana;

art. 599 2 KC: Jednake jeeli prawo pierwokupu przysuguje z mocy
ustawy Skarbowi Pastwa lub jednostce samorzdu terytorialnego,
wspwacicielowi albo dzierawcy, sprzeda dokonana bezwarunkowo
jest niewana
lex minus quam perfecta przewiduje kar

(odpowiedzialno odszkodowawcz) bez
uniewanienia dokonanej czynnoci
art. 599 1 KC: Jeeli zobowizany z tytuu prawa pierwokupu sprzeda

rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo albo jeeli nie zawiadomi uprawnionego o sprzeday lub poda mu do wiadomoci istotne postanowienia
umowy sprzeday niezgodnie z rzeczywistoci, ponosi on odpowiedzialno za wynik std szkod
lex imperfecta brak

jakiejkolwiek sankcji
36
Przykad 1: art. 91 2 KRO: Dziecko, ktre pozostaje na utrzymaniu rodzicw i mieszka u nich, jest
obowizane pomaga im we wsplnym gospodarstwie
Przykad 2: Przepis ustawy z 24.7.1998 r. o zmianie niektrych ustaw okrelajcych kompetencje
organw administracji publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa, a nastpnie przepisy
ustawy z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentw, ktre nakazyway powoa miejskiego (powiatowego) rzecznika konsumentw uchwaa Rady Miasta lub Rady Powiatu. Niewywizanie si z ustawowego obowizku nie byo obwarowane adn sankcj, ktr mona byoby
naoy na podmiot publicznoprawny samorzd powiatowy, a praktycznie na odpowiedzialne
jego organy. W zwizku z czym rzecznicy tacy w kilku powiatach nie zostali w ogle powoani,
nawet po kilku latach od wejcia w ycie obowizku ich powoania
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 35
Tabl. 35. Zasady techniki prawodawczej cz I

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ cz I
reguy konstruowania aktw normatywnych przez legislatorw
opublikowane jako zacznik do rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z 20.6.2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej
WYBRANE ZASADY DOTYCZCE
TYTUU (NAGWEK) USTAWY
BUDOWY USTAWY
W tytule ustawy w oddzielnych wierszach

zamieszcza si:
Ustawa zawiera:
1) oznaczenie rodzaju aktu;

2) dat ustawy;
3) oglne okrelenie przedmiotu ustawy.
Okrelenie przedmiotu ustawy moe by:
1) opisowe rozpoczynajce si od
przyimka o, pisanego ma liter, np.
ustawa o dziaalnoci poytku publicznego
i o wolontariacie;
2) rzeczowe rozpoczynajce si od wyrazw Kodeks, Prawo albo Ordynacja,
pisanych wielk liter, w przypadku gdy
ustawa wyczerpujco reguluje obszern
dziedzin, np. Kodeks cywilny, Prawo spdzielcze, Prawo zamwie publicznych.
1) tytu;
2) przepisy merytoryczne;
3) przepisy o wejciu ustawy w ycie.
ustawa zawiera take przepisy przejciowe lub dostosowujce oraz przepisy
uchylajce, jeeli reguluje dziedzin spraw uprzednio unormowan przez
inn ustaw
ustawa moe zawiera przepisy wprowadzajce zmiany w innych ustawach
(przepisy zmieniajce) oraz przepisy o wyganiciu jej mocy obowizujcej
Poszczeglne elementy ustawy zamieszcza si w nastpujcej kolejnoci:
1) tytu;
2) przepisy merytoryczne oglne i szczegowe;
3) przepisy zmieniajce;
4) przepisy przejciowe i dostosowujce;
5) przepisy uchylajce, przepisy o wejciu ustawy w ycie oraz przepisy o wyganiciu mocy obowizujcej ustawy (przepisy kocowe)
ZASADY KONSTRUOWANIA PROJEKTU USTAWY

1) ustawa powinna wyczerpujco regulowa dan dziedzin spraw, nie pozostawiajc poza zakresem swego unormowania
istotnych fragmentw tej dziedziny,
2) przepisy ustawy redaguje si tak, aby dokadnie i w sposb zrozumiay dla adresatw zawartych w nich norm wyraay
intencje prawodawcy,
3) przepisy ustawy redaguje si zwile i syntetycznie, unikajc nadmiernej szczegowoci, a zarazem w sposb, w jaki opisuje
si typowe sytuacje wystpujce w dziedzinie spraw regulowanych t ustaw,
4) w ustawie nie zamieszcza si przepisw, ktre regulowayby sprawy wykraczajce poza wyznaczony przez ni zakres przedmiotowy (stosunki, ktre reguluje) oraz podmiotowy (krg podmiotw, do ktrych si odnosi),
5) ustawa nie moe zmienia lub uchyla przepisw regulujcych sprawy, ktre nie nale do jej zakresu przedmiotowego lub
podmiotowego albo si z nimi nie wi,
6) ustawa nie moe powtarza przepisw zamieszczonych w innych ustawach, nie powinna powtarza postanowie umw
midzynarodowych ratykowanych przez RP oraz dajcych si bezporednio stosowa postanowie aktw normatywnych
ustanowionych przez organizacje midzynarodowe lub organy midzynarodowe,
7) w ustawie mona odsya do przepisw tej samej lub innej ustawy, postanowie ww. umw midzynarodowych, nie odsya
si do przepisw innych aktw normatywnych (np. rozporzdze),
8) w ustawie naley posugiwa si poprawnymi wyraeniami jzykowymi (okreleniami) w ich podstawowym i powszechnie
przyjtym znaczeniu, naley unika posugiwania si: okreleniami specjalistycznymi (profesjonalizmami), jeeli maj odpowiedniki w jzyku powszechnym; okreleniami lub zapoyczeniami obcojzycznymi, chyba e nie maj dokadnego odpowiednika w jzyku polskim; nowo tworzonymi pojciami lub strukturami jzykowymi (neologizmami), chyba e w dotychczasowym sownictwie polskim brak jest odpowiedniego okrelenia,
9) w ustawie naley posugiwa si okreleniami, ktre zostay uyte w ustawie podstawowej dla danej dziedziny spraw,
w szczeglnoci w ustawie okrelanej jako kodeks lub prawo,
10) do oznaczenia jednakowych poj uywa si jednakowych okrele, a rnych poj nie oznacza si tymi samymi okreleniami,
11) w ustawie nie zamieszcza si wypowiedzi, ktre nie su wyraaniu norm prawnych, a w szczeglnoci apeli, postulatw,
zalece, upomnie oraz uzasadnie formuowanych norm,
12) jednoczenie z projektem ustawy przygotowuje si projekty rozporzdze o znaczeniu podstawowym dla jej funkcjonowania.
37
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 36
Tabl. 36. Zasady techniki prawodawczej cz II

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ cz II
WYBRANE ZASADY DOTYCZCE:
OZNACZANIA PRZEPISW USTAWY I ICH SYSTEMATYZACJA (JEDNOSTKI REDAKCYJNE)
podstawow jednostk redakcyjn ustawy jest artyku
kad samodzieln myl ujmuje si w odrbny artyku (OZNACZENIE: Art. 1.)
jeeli samodzieln myl wyraa zesp zda, dokonuje si podziau artykuu na ustpy, a nastpnie, w miar potrzeby kolejne jednostki; ustawie okrelanej jako kodeks ustpy oznacza si paragrafami ()
kolejne stopnie podziau redakcyjnego:
artykuy (OZNACZENIE: Art. 1., Art. 2.)
ustpy lub paragrafy (OZNACZENIE: ust. 1., 1. )
punkty (OZNACZENIE: 1) , 2))
litery (OZNACZENIE: a), b), c),
gdy zabraknie liter, stosuje si oznaczenie najpierw dwuliterowe, a nastpnie wieloliterowe np. za), zb)
tiret (OZNACZENIE: )
grupowanie w wiksze jednostki redakcyjne
artykuy grupuje si w rozdziay
rozdziay grupuje si w dziay
dziay czy si w tytuy
w kodeksach tytuy mona grupowa w ksigi, a ksigi czy w czci, mona wprowadzi oddziay jako jednostk
pomidzy artykuem a rozdziaem
rozdziay (oddziay) numeruje si cyframi arabskimi, a jednostki systematyzacyjne wyszego stopnia cyframi rzymskimi
UKADU I POSTANOWIE (RODZAJW) PRZEPISW MERYTORYCZNYCH

w przepisach merytorycznych mona wydzieli przepisy oglne i przepisy szczegowe,
wydzielone przepisy oglne oznacza si nazw Przepisy oglne; mona je systematyzowa w grupy tematyczne i oznacza nazwami charakteryzujcymi tre kadej z grup.
Przepisy oglne: okrela si w nich zakres spraw regulowanych ustaw i podmiotw, ktrych ona dotyczy, lub spraw i podmiotw
wyczonych spod jej regulacji (zakres przedmiotowy i podmiotowy ustawy); objanienia uytych w ustawie okrele i skrtw oraz
inne postanowienia wsplne dla wszystkich albo dla wikszoci przepisw merytorycznych zawartych w ustawie.
Przepisy szczegowe: nie reguluje si w nich spraw, ktre zostay wyczerpujco unormowane w przepisach oglnych.
Przepisy szczegowe zamieszcza si w nastpujcej kolejnoci:
1) przepisy prawa materialnego,
2) przepisy o organach (przepisy ustrojowe),
3) przepisy o postpowaniu przed organami (przepisy proceduralne),
4) przepisy o odpowiedzialnoci karnej (przepisy karne).
Przepisy prawa materialnego powinny moliwie bezporednio i wyranie wskazywa, kto, w jakich okolicznociach i jak powinien
si zachowa (przepis podstawowy)
przepis podstawowy moe wyjtkowo wskazywa tylko zachowanie nakazywane albo zakazywane jego adresatowi, jeeli:
1) adresat lub okolicznoci tego nakazu albo zakazu s wskazane w sposb niewtpliwy w innej ustawie,
2) celowe jest, aby okrelenie adresata lub okolicznoci zamieci w przepisach oglnych tej samej ustawy,
3) powszechno zakresu adresatw lub okolicznoci jest oczywista.
Przepisy prawa ustrojowego stanowi o utworzeniu organw albo instytucji, ich zadaniach i kompetencjach, ich organizacji,
sposobie ich obsadzania oraz o tym, jakim podmiotom podlegaj lub jakie podmioty sprawuj nad nimi nadzr.
Przepisy proceduralne okrelaj sposb postpowania przed organami albo instytucjami, strony i innych uczestnikw postpowania, ich prawa i obowizki w postpowaniu oraz rodzaje rozstrzygni, ktre zapadaj w postpowaniu, i tryb ich wzruszania.
Przepisy karne zamieszcza si tylko w przypadku, gdy naruszenie przepisw ustawy nie kwalikuje si jako naruszenie przepisw
Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego lub Kodeksu wykrocze, a czyn wymagajcy zagroenia kar jest zwizany tylko
z treci tej ustawy (tzw. pozakodeksowe przepisy karne).
Zaczniki ustawa moe zawiera zaczniki; odesania do zacznikw zamieszcza si w przepisach merytorycznych ustawy; w zacznikach do ustawy zamieszcza si w szczeglnoci wykazy, wykresy, wzory, tabele i opisy o charakterze specjalistycznym.
38
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 37
Tabl. 37. Zasady techniki prawodawczej cz III

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ cz III
UKADU I POSTANOWIE PRZEPISW PRZEJCIOWYCH I DOSTOSOWUJCYCH
rozwizania przewidziane w przepisach przejciowych i dostosowujcych powinny by uksztatowane w sposb
nieuciliwy dla ich adresatw i pozostawia im moliwo przystosowania si do przepisw nowej ustawy.
W przepisach przejciowych reguluje si wpyw nowej ustawy na stosunki powstae pod dziaaniem ustawy albo
ustaw dotychczasowych, m.in.: sposb zakoczenia postpowa bdcych w toku (wszcztych w czasie obowizywania dotychczasowych przepisw i niezakoczonych ostatecznie do dnia ich uchylenia), skuteczno dokonanych
czynnoci procesowych oraz organy waciwe do zakoczenia postpowania i terminy przekazania im spraw; czy
i w jakim zakresie utrzymuje si czasowo w mocy instytucje prawne zniesione przez nowe przepisy; czy zachowuje si
uprawnienia i obowizki oraz kompetencje powstae w czasie obowizywania uchylanych albo wczeniej uchylonych
przepisw oraz czy skuteczne s czynnoci dokonane w czasie obowizywania tych przepisw; czy i w jakim zakresie
utrzymuje si w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowych przepisw upowaniajcych.
W przepisach dostosowujcych reguluje si w szczeglnoci: sposb powoania po raz pierwszy organw lub
instytucji tworzonych now ustaw; sposb przeksztacenia organw lub instytucji utworzonych na podstawie dotychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez now ustaw; sposb likwidacji organw lub instytucji
znoszonych now ustaw, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowizki ich dotychczasowych
pracownikw.
UKADU I POSTANOWIE PRZEPISW KOCOWYCH

Przepisy kocowe zamieszcza si w nastpujcej kolejnoci:
1) przepisy uchylajce
2) przepisy o wejciu ustawy w ycie
3) w razie potrzeby przepisy o wyganiciu mocy ustawy
Przepisy uchylajce:
w przepisie uchylajcym wyczerpujco wymienia si ustawy lub poszczeglne przepisy, ktre ustawa uchyla
jeeli uchyla si tylko niektre przepisy ustawy, w przepisie uchylajcym jednoznacznie i wyczerpujco wymienia si
wszystkie uchylane przepisy tej ustawy.
Przepisy o wejciu ustawy w ycie:
w ustawie zamieszcza si przepis okrelajcy termin jej wejcia w ycie, chyba e termin ten okrelaj odrbne przepisy
ustawy wprowadzajcej; domylny termin wejcia w ycie to 14 dni od daty opublikowania aktu (14 dni vacatio legis)
ustawa powinna wchodzi w ycie w caoci w jednym terminie. Nie rnicuje si terminw wejcia w ycie poszczeglnych przepisw ustawy; odstpstwo od tego rozwizania moe nastpi tylko w przypadku przepisw zmieniajcych, uchylajcych, przejciowych i dostosowujcych.
Przepisy o wyganiciu mocy ustawy:
przepis okrelajcy termin wyganicia mocy obowizujcej ustawy albo poszczeglnych jej przepisw zamieszcza
si tylko w przypadku, gdy ustawa albo jej poszczeglne przepisy maj obowizywa w ograniczonym czasie.
Ustawy wprowadzajce:
w przypadku ustaw szczeglnie obszernych lub zasadniczo zmieniajcych dotychczasowe ustawy, przepisy o wejciu
w ycie ustawy gwnej, przepisy zmieniajce, przepisy uchylajce oraz przepisy przejciowe i dostosowujce mona
zamieci w oddzielnej ustawie (ustawie wprowadzajcej), np. ustawa z 2.7.2004 r. Przepisy wprowadzajce ustaw
o swobodzie dziaalnoci gospodarczej.
39
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 38
Tabl. 38. Zasady techniki prawodawczej cz IV

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ cz IV
PRZEPISW UPOWANIAJCYCH (BLANKIETOWYCH)
to przepisy niezawierajce same normy prawnej bd jej czci, lecz upowaniajce do wydania okrelonego aktu
prawnego
w przepisach upowaniajcych do wydania rozporzdzenia wskazuje si (takie wymagania podaje te Konstytucja RP):
1)
2)
3)
4)
organ waciwy do wydania rozporzdzenia,

rodzaj aktu,
zakres spraw przekazywanych do uregulowania w rozporzdzeniu,
wytyczne dotyczce treci rozporzdzenia.
W przepisie upowaniajcym do wydania uchway albo zarzdzenia wskazuje si:

1) organ waciwy do wydania aktu normatywnego,
2) rodzaj aktu normatywnego,
3) oglnie zakres spraw, ktre w akcie normatywnym musz albo mog zosta uregulowane.
NOWELIZACJI (ZMIAN) USTAWY

Zmiana (nowelizacja) ustawy polega na uchyleniu niektrych jej przepisw, zastpieniu niektrych jej przepisw przepisami o innej treci lub brzmieniu albo na dodaniu do niej nowych przepisw.
Przepisy ustawy zmienia si:
1) odrbn ustaw zmieniajc,
2) przepisem zmieniajcym zamieszczonym w innej ustawie.
jeeli zmiany wprowadzane w ustawie miayby by liczne albo miayby narusza konstrukcj lub spjno ustawy
albo gdy ustawa bya ju poprzednio wielokrotnie nowelizowana, opracowuje si projekt nowej ustawy.
40
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 39
Tabl. 39. Zasady techniki prawodawczej cz V

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ cz V
TYPOWE RODKI TECHNIKI PRAWODAWCZEJ:
ADRESAT NORMY
jeeli norma ma by adresowana do kadej osoby zycznej, adresata tej normy wskazuje si wyrazemkto,
jeeli zakres adresatw normy ma by wszy, wyznacza si go przez uycie odpowiedniego okrelenia rodzajowego (np. pracownik, radca prawny, modociany),
jeeli norma ma by adresowana do podmiotw innych ni osoby zyczne, adresata tej normy mona wskaza nazw rodzajow
albo wasn (np. spki jawne)
OKOLICZNOCI STOSOWANIA NORMY
jeeli norma ma znajdowa zastosowanie we wszystkich okolicznociach, w przepisie prawnym nie okrela si okolicznoci jej
zastosowania,
jeeli norma ma znajdowa zastosowanie tylko w okrelonych okolicznociach, okolicznoci te jednoznacznie i wyczerpujco wskazuje
si w przepisie prawnym przez rodzajowe ich okrelenie (np. kto zabija czowieka na jego danie i pod wpywem wspczucia)
DEFINICJE LEGALNE
w ustawie lub innym akcie normatywnym formuuje si denicj danego okrelenia, jeeli:
1) dane okrelenie jest wieloznaczne,
2) dane okrelenie jest nieostre, a jest podane ograniczenie jego nieostroci,
3) znaczenie danego okrelenia nie jest powszechnie zrozumiae,
4) ze wzgldu na dziedzin regulowanych spraw istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego okrelenia.
jeeli w ustawie zachodzi wyjtkowo potrzeba odstpienia od znaczenia danego okrelenia ustalonego w ustawie okrelanej jako
kodeks lub prawo lub innej ustawie podstawowej dla danej dziedziny spraw, wyranie podaje si inne znaczenie tego okrelenia
i zakres jego odniesienia, uywajc zwrotu: w rozumieniu niniejszej ustawy okrelenie (...) oznacza (...) albo zwrotu: ilekro w niniejszej ustawie jest mowa o (...) naley przez to rozumie (...)
KLAUZULE GENERALNE
jeeli zachodzi potrzeba zapewnienia elastycznoci tekstu aktu normatywnego, mona posuy si okreleniami nieostrymi, klauzulami generalnymi albo wyznaczy nieprzekraczalne dolne lub grne granice swobody rozstrzygnicia,
Przykady: art. 5 KC: Nie mona czyni ze swego prawa uytku, ktry by by sprzeczny ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem
tego prawa lub z zasadami wspycia spoecznego; art. 135 KK: Kto dopuszcza si czynnej napaci na Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5; art. 5 ust. 1 ustawy o podatkach i opatach lokalnych: Rada gminy, w drodze uchway, okrela wysoko stawek podatku od nieruchomoci, z tym e stawki nie mog przekroczy rocznie ()
PRZEPISY ODSYAJCE
jeeli zachodzi potrzeba osignicia skrtowoci tekstu lub zapewnienia spjnoci regulowanych instytucji prawnych, w akcie
normatywnym mona posuy si odesaniami,
jeeli odesanie stosuje si tylko ze wzgldu na potrzeb osignicia skrtowoci tekstu, w przepisie odsyajcym jednoznacznie
wskazuje si przepis lub przepisy prawne, do ktrych si odsya [np. Jeeli od budowli lub ich czci, o ktrych mowa w ust. 1 pkt 3,
nie dokonuje si odpisw amortyzacyjnych ()],
jeeli odesanie suy przede wszystkim zapewnieniu spjnoci regulowanych w tym akcie instytucji prawnych, w przepisie odsyajcym wskazuje si zakres spraw, dla ktrych nastpuje odesanie, oraz jednoznacznie wskazuje si przepis lub przepisy prawne, do
ktrych si odsya [np. Przepisy 1 i 2 stosuje si odpowiednio do odpowiedzialnoci jednostek samorzdu terytorialnego ()],
jeeli dan instytucj prawn reguluje si caociowo, a wyczerpujce wymienienie przepisw prawnych, do ktrych si odsya, nie
jest moliwe, mona wyjtkowo odesa do przepisw okrelonych przedmiotowo, o ile przepisy te dadz si w sposb niewtpliwy wydzieli spord innych (np. Przepisy o ochronie dbr osobistych osb zycznych stosuje si odpowiednio do osb prawnych),
nie odsya si do przepisw, ktre ju zawieraj odesania
41
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 40
Tabl. 40. Obowizywanie prawa cz I

OBOWIZYWANIE PRAWA cz I
obowizywanie w sensie normatywnym: normy prawidowo ustanowione, nieuchylone i znajdujce zastosowanie w danym przypadku w wyniku prawidowej wykadni
obowizywanie w sensie tetycznym: prawidowo ustanowione (waciwy organ i procedura)
obowizywanie w sensie aksjologicznym: speniaj przyjte kryteria etyczne
obowizywanie w sensie faktycznym: normy stosowane przez organy pastwowe
obowizywanie w sensie behawiorystycznym: adresaci stosuj si do (przestrzegaj) norm
DESUETUDO to sytuacja gdy normy przestaj obowizywa w wyniku faktycznego wyjcia ich z uycia.
Instytucja kontrowersyjna i rzadko spotykana. Aby nastpio desuetudo przyjmuje si, i powinny cznie
wystpi nastpujce przesanki: adresaci nie przestrzegaj danej normy, organy wadzy pastwowej na
taki stan nie reaguj, upywa odpowiednio dugi okres czasu utrzymywania si takiego stanu
KRYTERIA OBOWIZYWANIA ZAKRESY OBOWIZYWANIA
(na okrelonym terytorium, w okrelonym czasie, okrelone podmioty)
1) TERYTORIALNY
zasada: akty normatywne wydane przez organy centralne obowizuj na terytorium caego pastwa, chyba e
same stanowi inaczej
rozszerzenie: terytorium pywajce, powietrzne, kosmiczne (statki pod bander danego pastwa), dyplomatyczne (ambasady i urzdy konsularne)
ograniczenie: eksterytorialno placwek dyplomatycznych pastw obcych, baz wojskowych (kwestie regulowane prawem midzynarodowym)
prawo lokalne: akty normatywne organw terenowych i samorzdowych obowizuj na terenie dziaania organw, ktre je wyday
2) CZASOWY (TEMPORALNY)
normy prawne obowizuj od momentu wejcia w ycie do momentu uchylenia
nabycie mocy obowizujcej
zasada: akty normatywne o mocy powszechnie obowizujcej wchodz w ycie po upywie 14 dni od dnia ich
ogoszenia, chyba e same stanowi inaczej (a wic przewiduj duszy lub krtszy okres vacatio legis)
sposb oznaczenia daty wejcia w ycie w samym akcie:
z dniem ogoszenia decyduje data danego publikatora, np. Dziennika Ustaw
podanie daty kalendarzowej
podanie okrelonego vacatio legis: wchodzi w ycie po upywie roku od dnia ogoszenia
odesanie do innego aktu, np. przepisw wprowadzajcych dan regulacj
zakaz retroakcji lex retro non agit (prawo nie dziaa wstecz), chyba e jest to dopuszczalne (ogln zasad jest, i
prawo moe dziaa z moc wsteczn, gdy poszerza sfer uprawnie lub ujmuje obowizkw, lecz nie odwrotnie)
utrata mocy obowizujcej
tzw. klauzula derogacyjna zawarta w akcie prawnym, pozbawiajca mocy prawnej cay akt bd te poszczeglne
jego przepisy (sformuowania typu: traci moc, uchyla si)
3) PODMIOTOWY (PERSONALNY)
zasada: wszystkie osoby przebywajce na terytorium danego pastwa
(wyjtki: prawo dyplomatyczne, prawo prywatne midzynarodowe)
42
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 41
Tabl. 41. Obowizywanie prawa cz II

OBOWIZYWANIE PRAWA cz II
KOLIZJE PRZEPISW PRAWNYCH
maj miejsce, gdy stosunek prawny uregulowany jest wicej ni jednym przepisem, ktre wzajemnie si wykluczaj
KOLIZJE W CZASIE
stosunek prawny uregulowany jest wykluczajcymi si przepisami wydanymi
w rnym czasie
PRZEPISY PRZEJCIOWE
podstawowym instrumentem
rozstrzygajcym kolizje w czasie s
przepisy przejciowe, zawarte w akcie
uchylajcym lub zmieniajcym
w przypadku braku takich przepisw
naley posuy si
REGUAMI KOLIZYJNYMI
KOLIZJE W PRZESTRZENI
wystpuj pomidzy systemami
prawnymi rnych pastw; kolizja
taka zdarza si, gdy w stosunku prawnym uczestniczy element obcy
(np. obywatel pastwa obcego dokonuje transakcji w Polsce)
mog wystpi w przypadku przepisw

obowizujcych w rnych dzielnicach
kraju
Przykad: Polska po roku 1918 lub
w pastwach o charakterze federacyjnym
Kade pastwo tworzy wasne reguy kolizyjne, kwesti t normuj take umowy
midzynarodowe
Rozstrzyganiem kolizji na gruncie prawa prywatnego zajmuje si ustawa z 12.11.1965 r.
Prawo prywatne midzynarodowe;
podstawowe zasady:
w zakresie prawa osobowego (ocena zdolnoci prawnej i zdolnoci do czynnoci
prawnych) stosowane s przepisy pastwa, ktrego obywatelem jest dana osoba
(lex patriae),
w zakresie prawa rzeczowego (wasno rzeczy, posiadanie, hipoteka, zastaw) stosowane s przepisy pastwa, na ktrego terenie rzecz si znajduje (lex rei sitae),
w zakresie prawa umw przepisy pastwa, na ktrego terytorium dokonana zostaa
czynno prawna (locus regit actum); w tym wypadku moliwe jest te (z wyjtkami
np. umowa zawierana z konsumentem) wybr przez strony umowy prawa, ktre ma
znale zastosowanie do ich umowy, przez zawarcie w niej tzw. klauzuli jurysdykcyjnej
REGUY KOLIZYJNE
to zasady pozwalajce uzna za obowizujcy jeden z popadajcych w kolizj przepisw
PODSTAWOWE REGUY KOLIZYJNE:
1) hierarchiczna: lex superior derogat legi inferiori prawo wyszego rzdu (wyszej mocy prawnej) uchyla prawo niszego rzdu
(np. przepis konstytucji ma pierwszestwo przed wpadajcym z nim w kolizj przepisem ustawy);
regua ta jest regu podstawow, pozostae reguy kolizyjne odnosz si do sytuacji, gdy mamy do czynienia z kolizj przepisw
posiadajcych rwn moc prawn
2) chronologiczna: lex posterior derogat legi priori przepis ustanowiony pniej w czasie (nowszy) uchyla przepis wczeniejszy
3) merytoryczna: lex specialis derogat legi generali przepis szczeglny uchyla przepis oglny (przepis stanowicy wyjtek, odnoszcy si do wszej kategorii stosunkw spoecznych, sytuacji faktycznych) ma pierwszestwo przed przepisem bardziej oglnym,
(np. przepisy o sprzeday konsumenckiej stanowi lex specialis w stosunku do oglnych przepisw normujcych umow sprzeday)
4) merytoryczno-chronologiczna: lex posterior generali non derogat legi priori speciali pniejszy przepis oglny nie uchyla
wczeniejszego przepisu o charakterze szczegowym
Obowizywanie prawa Unii Europejskiej: prawo wsplnotowe obowizuje w przestrzeni ldowej, morskiej i powietrznej pastw
czonkowskich; czas obowizywania jest w zasadzie nieoznaczony (wyjwszy traktaty zawierane na okrelony czas, np. powoujcy
Europejsk Wsplnot Wgla i Stali); dopuszczalne s tzw. okresy przejciowe, w ktrych normy wsplnotowe nie s w peni stosowane w stosunku do poszczeglnych pastw czonkowskich.
Obowizywanie prawa w cyberprzestrzeni internetowej: regulacje tej sfery dopiero si ksztatuj w prawie midzynarodowym
i wewntrznym, w Polsce materi t reguluje wybirczo kilka aktw prawnych; w zakresie odpowiedzialnoci za treci umieszczane
w cyberprzestrzeni zasad jest obowizywanie prawa krajowego pastwa, gdzie treci znajduj si zycznie (adres IP, miejsce pooenia serwera).
43
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 42
Tabl. 42. Wykadnia prawa cz I

WYKADNIA PRAWA cz I
1) ustalenie rzeczywistego sensu normatywnego przepisu prawnego, to znaczy ustalenie treci wyraonych w nich regu zachowania (norm) A. Wolter1
2) przez wykadni prawa rozumiemy ustalenie znaczenia i zakresu przepisu komunikowanego przez odpowiednie zwroty
jzykowe tego przepisu W. Wolter2
3) wykadnia to og rozumowa zmierzajcych do odkodowania norm prawnych zawartych w obowizujcych przepisach
prawnych oraz ustalania ich znaczenia A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek3
4) wykadnia to proces, w ktrym z przepisw prawnych wyinterpretowuje si kompletn norm prawn i ustala si jej wice
brzmienie
tekst prawny podlega okrelonym reguom techniczno-redakcyjnym; normy prawne s niejako zakodowane w przepisach prawnych; wykadnia jest dla prawa tym, czym egzegeza tekstu religijnego dla ustalania prawd wiary
MOC WICA WYKADNI
wykadnia ma moc wic, gdy regule (dyrektywie) interpretacyjnej, stworzonej przez kompetentny organ powinni podporzdkowa si we wszystkich przypadkach adresaci normy i organy norm stosujce
wykadnia powszechnie wica
wie we wszystkim przypadkach adresatw normy okrelonych w sposb
generalny i abstrakcyjny
taki charakter ma wykadnia autentyczna i wykadnia legalna
wykadnia o ograniczonym
zakresie
interpretacja danego przepisu nie
jest wica dla wszystkich adresatw, lecz jedynie dla pewnych ich
kategorii lub poszczeglnie wskazanych podmiotw
wykadnia niewica
dokonywana np. przez przedstawicieli nauki prawa tzw. wykadnia
doktrynalna
moe mie ona znaczenie opiniotwrcze ze wzgldu na autorytet j
tworzcych
wykadnia wica w danej sprawie:

organ stosujcy prawo dokonuje wykadni w danej konkretnej sprawie, ktra wie strony postpowania po uprawomocnieniu si orzeczenia; wykadni tak organ stosujcy prawo nie jest zwizany na przyszo w innych sprawach,
wykadnia dokonana przez organ odwoawczy wie organ, od ktrego orzeczenia (decyzji) si odwoano w danej sprawie (zob. np.
art. 386 6 KPC: Ocena prawna i wskazania co do dalszego postpowania wyraone w uzasadnieniu wyroku sdu drugiej instancji
wi zarwno sd, ktremu sprawa zostaa przekazana, jak i sd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy
to jednak wypadku, gdy nastpia zmiana stanu prawnego),
wykadnia dokonywana przez Sd Najwyszy odpowiadajcy na pytanie prawne; uchwaa Sdu Najwyszego jest wica dla
sdw rozstrzygajcych dan spraw (zob. Cz II. Sd Najwyszy).
RODZAJE WYKADNI ZE WZGLDU NA PODMIOT, KTRY JEJ DOKONUJE
44
wykadnia autentyczna
dokonuje jej ten sam podmiot, ktry ustanowi dan norm w myl zasady kto moe
stanowi prawo, moe je take interpretowa
ma charakter powszechnie wicy
przykad: minister dokonuje wykadni wydanego przez siebie rozporzdzenia
wykadnia legalna
wykadnia powszechnie wica dokonywana przez organ wskazany
przez prawo; obecnie w porzdku prawnym RP nie ma takiego organu
(do 1997 r. kompetencj tak mia Trybuna Konstytucyjny)
pewne kontrowersje wzbudzaj uprawnienia Ministra Finansw, ktry
na mocy przepisw ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa posiada uprawnienie do stanowienia wicej wykadni przepisw prawa
podatkowego, a wic take ustaw
wykadnia operatywna
dokonuj jej sdy i organy administracji
w procesie stanowienia prawa przy wydawaniu orzecze i decyzji
ma ona charakter wicy tylko w konkretnej,
rozstrzyganej sprawie i dotyczy tylko wskazanego w orzeczeniu podmiotu
wykadnia doktrynalna
dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa
nie ma ona mocy wicej nawet w ograniczonym zakresie, moe mie
jednak znaczenie opiniotwrcze, ze wzgldu na autorytet j tworzcych
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 43
Tabl. 43. Wykadnia prawa cz II

WYKADNIA PRAWA cz II
ETAPY WYKADNI
I
ustalenie, czy przepis budzi wtpliwoci
jeli jest jasny (w danych okolicznociach,
w odniesieniu do danego stanu faktycznego), wykadnia jest zbdna, w myl zasady
clara non sunt interpretanda
II
ustalenie waciwego
znaczenia przepisu; uycie dyrektyw wykadni
I stopnia
jzykowych
systemowych
III
kolizja interpretacyjna uycie dyrektyw II stopnia wybr midzy wynikami
uzyskanymi przy uyciu dyrektyw
I stopnia, jeli rezultat rodzi sprzecznoci
interpretacyjne
funkcjonalnych
zasada: w pierwszej kolejnoci naley skorzysta z dyrektyw jzykowych, a jeli okae si to niewystarczajce, w drugiej kolejnoci z systemowych i trzeciej funkcjonalnych
OGLNE ZASADY DOKONYWANIA WYKADNI

przepisy powinny by interpretowane literalnie (dosownie),
chyba e za modykacj ich dosownego znaczenia przemawiaj wane racje
nakaz wykadni literalnej prawa karnego i podatkowego
zakaz stosowania wykadni prawa karnego i podatkowego na
niekorzy odpowiednio oskaronego i podatnika
zakaz wykadni rozszerzajcej wyjtkw
zakaz wykadni rozszerzajcej przepisw lex specialis
zakaz wykadni rozszerzajcej przepisw upowaniajcych
(kompetencyjnych)
DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE
(ciar uzasadnienia spoczywa na chccym zakwestionowa
domniemanie)
domniemanie zgodnoci normy z konstytucj
domniemanie zgodnoci normy niszego rzdu z norm
wyszego rzdu
domniemanie racjonalnoci prawodawcy:
nie stanowi norm sprzecznych
nie stanowi norm zbdnych
dy do logicznych i aksjologicznie susznych celw
przewiduje konsekwencje empiryczne, spoeczne, ekonomiczne stanowionych norm
dysponuje najlepsz i najkompletniejsz wiedz
REGUY WYKADNI JZYKOWEJ

ZASADY:
normie (uytym sowom, pojciom, wyraeniom) naley przypisa
takie znaczenie, jakie posiada ona w jzyku potocznym, chyba e za
odstpieniem od tego znaczenia przemawiaj wane wzgldy
jeeli w jzyku potocznym mona przypisa normie kilka rnych
znacze, naley wybra najbardziej oczywiste
jeli prawodawca nada okrelonym terminom specjalne, swoiste
znaczenie, naley je rozumie wanie w takim znaczeniu
jeli uyty w normie termin naley do poj specjalistycznych danej
dziedziny wiedzy, to naley przyj jego znaczenie takie jak w danej
dziedzinie
rnym zwrotom nie naley nadawa tego samego znaczenia (przyjmuje si, i prawodawca celowo je zrnicowa)
tym samym zwrotom nie naley nadawa rnych znacze (bo prawodawca celowo je ujednolici)
nie wolno interpretowa przepisw tak, by pewne ich fragmenty
okazay si zbdne (bo prawodawca by ich wtedy nie zamieszcza)
per non est
odstpienie od sensu jzykowego przepisu:

PRZEAMANIE ZASADY RACJONALNEGO
PRAWODAWCY
gdy wykadnia jzykowa prowadzi do absurdu

gdy wykadnia prowadzi do interpretacji raco
niesusznej i niesprawiedliwej w wietle powszechnie akceptowanych wartoci
gdy wynik wykadni jest sprzeczny z wartociami
konstytucyjnymi
w sytuacji oczywistego bdu lub omyki technicznej w tekcie aktu
45
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 44
Tabl. 44. Wykadnia prawa cz III

WYKADNIA PRAWA cz III
REGUY WYKADNI SYSTEMOWEJ
wszystkie normy prawne powinny by
wykadane zgodnie z zasadami prawa
ze szczeglnym uwzgldnieniem
zasad wyraonych w Konstytucji RP
interpretacja norm powinna by
zgodna z wicymi normami prawa
midzynarodowego (np. ratykowanymi umowami midzynarodowymi),
ze szczeglnym wzgldem wicego
Polsk prawa UE
zasada spjnoci i zupenoci systemu
prawa: nie naley interpretowa
przepisw, doprowadzajc do ich
sprzecznoci z innymi przepisami
nie naley, doprowadzajc do powstania luki prawnej (stanu, gdy jaki wycinek ycia spoecznego pozostanie
poza regulacj prawn, cho regulacji
powinien podlega)
przepisy prawne naley interpretowa, biorc pod uwag ich usytuowanie w systematyce aktu normatywnego (argumentum a rubrica)
zob. Zasady prawa

zob. Zasady prawa
normy sprzeczne analitycznie: sprzecznoci logiczne midzy elementami normy, np. zakazuje, nakazuje
normy koniktowe: w pewnych okolicznociach nie da si ich zrealizowa cznie
normy sprzeczne prakseologicznie: realizacja jednej normy godzi w zamierzone skutki realizacji drugiej normy
luki rzeczywiste:
techniczna niekompletno normy uniemoliwiajca podjcie decyzji (np. brak
okrelenia quorum przy gosowaniu)
swoista wywouje j brak przepisw (np. wykonawczych), ktre powinny by
wydane dla realizacji normy
aksjologiczna ocenia si, e powinny by wprowadzone, sprecyzowane lub
uchylone przepisy:
extra legem ujemna ocena, e brak regulacji
contra legem ujemna ocena istniejcej regulacji
intra legem naley doprecyzowa regulacj
np. umieszczenie przepisu art. 8 1 KC przyznajcemu kademu czowiekowi
zdolno prawn od chwili urodzenia w Dziale I KC Osoby zyczne, jednoznacznie sugeruje, i przez osob zyczn rozumiany jest czowiek od chwili urodzenia,
cho nie jest to wyranie stwierdzone konkretnym przepisem
REGUY WYKADNI FUNKCJONALNEJ

naley bra pod uwag powszechnie
akceptowane normy moralne, zasady
sprawiedliwoci i susznoci
interpretujc norm, naley bra
pod uwag konsekwencje spoeczne
i ekonomiczne, do jakich prowadzi
okrelona interpretacja
bierze si pod uwag zakadany cel
regulacji prawnej (ratio legis) tzw.
wykadnia celowociowa, teleologiczna
ratio legis
np. art. 191 2 KK stanowi, i kto stosuje przemoc wobec osoby lub grob bezprawn w celu wymuszenia zwrotu wierzytelnoci, podlega karze pozbawienia
wolnoci od 3 miesicy do lat 5
Sd Najwyszy wyrazi pogld, e ratio legis tego przepisu stanowi przeciwdziaanie stosowaniu przemocy bezprawnej w egzekwowaniu wszelkich nalenoci,
o ktrych istnieniu sprawca tego przestpstwa jest przekonany, nawet jeli
nie kwalikowayby si one w formalnym sensie prawnym jako wierzytelnoci
(postanowienie SN z 5.3.2003 r., III KKN 195/01, OSNKW 2003, z. 56, poz. 55)
INNE REGUY I TEORIE WYKADNI:

1) wykadnia historyczna (subiektywistyczna): naley interpretowa zgodnie z wol historycznego prawodawcy, biorc pod uwag historyczne uwarunkowania ustanowienia normy (ratio legis historyczne),
2) wykadnia obiektywistyczna: interpretowa zgodnie z wol aktualnego prawodawcy (ratio legis aktualne),
3) wykadnia statyczna: interpretacja nieczua na zmiany kontekstu spoecznego, gospodarczego itp.,
4) wykadnia dynamiczna: interpretacja starajca si uwzgldnia i dopasowa norm do zmian w rzeczywistoci spoecznej, ktre
zaszy od momentu ustanowienia danych przepisw,
5) wykadnia komparatystyczna: wykadnia uwzgldniajca zasady interpretacji podobnych przepisw w innych krajach.
46
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 45
Tabl. 45. Wykadnia prawa schemat 1

WYKADNIA PRAWA SCHEMAT 1
wykadnia to proces, w ktrym z przepisw prawnych rekonstruuje si norm prawn oraz ustala si jej wice
brzmienie
przepisy prawne
norma prawna
proces wykadni
cao w sensie gramatycznym, technicznym
cao w sensie prawnym
rodzaje wykadni ze wzgldu na podmiot, ktry jej dokonuje:
wykadnia autentyczna
wykadnia legalna
wykadnia operatywna
wykadnia doktrynalna
dokonywana przez ten

sam podmiot, ktry
ustanawia norm
dokonywana przez organ

upowaniony do stanowienia wicej wykadni
dokonywana przez
przedstawicieli nauki
prawa
np.
obecnie nie ma organu

generalnie upowanionego do wykadni
legalnej
(w latach 19891997 tak
kompetencj mia Trybuna Konstytucyjny)
dokonywana na potrzeby konkretnej sprawy,

w toku rozpatrywania
indywidualnego przypadku
stosuj j:
profesor w ksice,
podrczniku,
komentarzu,
na wykadzie
Sejm normy zawarte

w ustawach
minister swoje rozporzdzenie
rada gminy swoj
uchwa
w ograniczonym zakresie:
Minister Finansw w odniesieniu do przepisw
prawa podatkowego
sdy
np.
organy administracji
rozstrzygajc spraw
cywiln, karn, administracyjn
47
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 46

WYKADNIA PRAWA SCHEMAT 2
rodzaje wykadni ze wzgldu na metod:
wykadnia systemowa
wykadnia jzykowa (sowna)
analiza struktury jzykowej przepisw, ma pierwszestwo przed
zastosowaniem pozostaych metod
rekonstrukcja normy prawnej oraz
ustalenie znacze poszczeglnych
jej zwrotw
wykadnia funkcjonalna
badaniu podlega miejsce, ktre
zajmuje przepis w ramach aktu
prawnego, a take caego systemu
prawa
porwnanie z innymi przepisami,
w szczeglnoci zasadami prawa,
przy wziciu pod uwag spjnoci
i niesprzecznoci caoci ustawodawstwa
wykadnia statyczna
zakada, i znaczenie normy prawnej powinno by stae,
niezalene od kontekstu, w jakim norma funkcjonuje
polega na ustaleniu znaczenia

przepisw poprzez okrelenie ratio
legis, czyli celu, dla ktrego zostay
wydane;
wspomaga j:
wykadnia historyczna okolicznoci i cele prawodawcy w dacie
ustanowienia danej regulacji
wykadnia dynamiczna
zakada, i znaczenie normy prawnej powinno by elastyczne, odzwierciedla zmiany spoeczno-polityczne
rodzaje wykadni ze wzgldu na rezultat procesu:
wykadnia stwierdzajca
nakazuje rozumie znaczenie
normy w takim samym zakresie,
w jakim wynika to z jej dosownego (badanego wykadni jzykow) brzmienia
wykadnia korygujca
wykadnia cieniajca
wykadnia rozszerzajca
polega na przypisaniu normie

wszego zakresu, ni wynika to
z wykadni dosownej
polega na przypisaniu normie

szerszego zakresu, ni wynika to
z wykadni dosownej
nie wolno stosowa wykadni korygujcej, jeli doprowadzioby to do

rozszerzenia odpowiedzialnoci karnej, nalenoci podatkowych wzgldem
pastwa, powikszenia katalogu ustanawiajcego wyjtki czy te rozszerzenia regulacji przepisw lex specialis
48
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 47
Tabl. 47. Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz I

WNIOSKOWANIA I ARGUMENTACJE PRAWNICZE cz I
SYLOGIZM PRAWNICZY
sylogizm prawniczy wnioskowanie odwouje si do relacji
zawieranie si zbiorw; norm indywidualn i konkretn
tworzy si w oparciu o norm generaln i abstrakcyjn,
przesank wiksz jest informacja o ustaleniach normatywnych, przesank mniejsz opis ustale faktycznych, wnioskiem decyzja stosowania prawa w danym przypadku.
przykad:
przesanka wiksza: KSH, Dzia I Spka jawna art. 29 1:
Kady wsplnik ma prawo reprezentowa spk,
przesanka mniejsza: Jan X jest wsplnikiem spki jawnej,
wniosek: Jan X moe samodzielnie zawrze umow z kontrahentem w imieniu spki (prawo do reprezentacji obejmuje
m.in. zawieranie umw).
REGUY INFERENCYJNE
obok regu i dyrektyw interpretacyjnych (przedstawionych przy temacie wykadni prawa) do analizy tekstw prawnych uywane s wnioskowania prawnicze, tzw. reguy inferencyjne; su one wywiedzeniu obowizywania normy prawnej niewyraonej
wyranie w tekstach prawnych z innych norm prawnych, w tych tekstach explicite zawartych
skoro obowizuje norma A wyraona w tekcie prawnym, to mona przyj, e obowizuje rwnie norma B, ktra w tekcie wyraona nie jest, poniewa wynika ona z normy A na mocy okrelonej reguy inferencyjnej
WYNIKANIE INSTRUMENTALNE (koncepcja Z. Ziembiskiego)1
Norma B wynika instrumentalnie z normy A, gdy zrealizowanie normy B jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy A;
stwierdzajc wynikanie norm, opieramy si na dowiadczeniu i analizujemy zwizki przyczynowe.
Regua instrumentalnego nakazu jeeli uznaje si za obowizujc norm A, nakazujc spowodowa pewien stan rzeczy R, to
wynika z tego, e naley uzna za obowizujc take norm B, ktra nakazuje adresatowi normy A uczyni wszystko, co jest warunkiem koniecznym zaistnienia stanu rzeczy R
np. jeli sprzedajcy chce zwolni si z odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi z powodu faktu, i nabywca wiedzia o wadzie rzeczy
w chwili zawarcia umowy (art. 557 KC), musi zapewni kupujcemu realne zapoznanie si z rzecz, uwzgldniajc jej specyk
(np. uruchomi urzdzenie elektroniczne)
Regua instrumentalnego zakazu jeeli uznaje si za obowizujc norm A zakazujc spowodowanie rzeczy R, to wynika z tego
obowizywanie normy B, ktra zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo wystarczajcym do zaistnienia stanu rzeczy R (inne ujcie: jeeli uznaje si za obowizujc norm A, nakazujc spowodowanie rzeczy R, to
wynika z tego obowizywanie normy B, ktra zakazuje adresatowi normy A czynienia czegokolwiek, co jest warunkiem przyczynowo
wystarczajcym do niezaistnienia stanu rzeczy R)
np. jeli kto jest zobowizany do oenia na utrzymanie innej osoby (obowizek alimentacyjny) nie moe roztrwoni wszystkich
swoich dochodw.
WYNIKANIE AKSJOLOGICZNE
reguy inferencyjne oparte na zaoeniu, i prawodawca posiada konsekwentny i jednolity system wartociujco-ocenny, w ktrym ze
wzgldw techniczno-formalnych pojawi si brak (luka prawna) lub niezgodno; niezgodno tak naley usun, stosujc wnioskowanie
ARGUMENTUM A SIMILI (WNIOSKOWANIE Z PODOBIESTWA)
ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy
ANALOGIA LEGIS (ANALOGIA Z USTAWY)
ma miejsce, gdy zauwaa si podobiestwa midzy danym zespoem faktw unormowanym a nieunormowanym, polega na zastosowaniu do sytuacji niepodpadajcej pod wyrany przepis dotyczcy sytuacji podobnych
podstaw tego rodzaju analogii musi by zawsze
wskazanie konkretnego przepisu
analogia legis opiera si na zaoeniu, e ustawodawca
poddaje konsekwentnie takiej samej regulacji prawnej
stan rzeczy w sposb istotny podobny do siebie, czyli
z podobnymi faktami wie takie same skutki prawne
stosowanie analogii jest niedozwolone w prawie karnym (na

niekorzy oskaronego) i w sprawie podatkowym, na niekorzy podatnika
STOSOWANIE ANALOGII Z USTAWY ETAPY:
1) wyrni mona stan faktyczny A oraz zaistnia stan faktyczny B,
przy czym stan A jest prawnie regulowany, a dla stanu B brak regulacji
2) dostrzegamy, i stan A i stan B s istotnie do siebie podobne
3) ocenia si, e istnieje potrzeba uregulowania stanu faktycznego B
4) nie ma zakazu stosowania analogii w danym przypadku
5) stosuje si norm regulujc stan faktyczny A do stanu
faktycznego B
ANALOGIA IURIS (ANALOGIA Z PRAWA)

ma miejsce, gdy w danym zespole faktw nie mona odnale podobiestwa do adnego innego zespou faktw znajdujcego odzwierciedlenie w przepisach; podstaw analogii iuris s zasady caego systemu prawa lub jego czci; odwoujemy si do
podstawowych wartoci i idei danego porzdku prawnego
49
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 48
Tabl. 48. Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz II

WNIOSKOWANIA I ARGUMENTACJE PRAWNICZE cz II
WNIOSKOWANIE Z PRZECIWIESTWA (A CONTRARIO)
wnioskowanie a contrario polega na przyjciu zaoenia, e norma okrelona w tekcie prawnym nie dotyczy sytuacji innych ni
wyranie w niej wskazane
dopuszczalno wnioskowania
z przeciwiestwa jest niekiedy
wskazana przez prawodawc
poprzez uycie w tekcie prawnym takich sw, jak: tylko,
jedynie, wycznie
Przykad:
art. 114 1 KRO: Przysposobi
mona osob maoletni, tylko
dla jej dobra
a contrario: adopcja nie jest
moliwa w kadym przypadku,
gdyby przewidywana ocena
sytuacji osoby maoletniej
zmienia si na gorsze
Przykady:
art. 221 KC stanowi, i: Za konsumenta uwaa si osob zyczn dokonujc czynnoci
prawnej niezwizanej bezporednio z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow;
a contrario: z oglnosystemowego statusu konsumenta nie bdzie korzystaa osoba
prawna ani te osoba zyczna, ktra dokonuje czynnoci prawnej zwizanej w sposb
bezporedni z jej dziaalnoci profesjonaln (nie bdzie zatem konsumentem osoba
zyczna zawierajca umow rachunku bankowego biecego dla rmy z bankiem)
art. 1 ustawy z 27.7.2002 r. o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej oraz
o zmianie Kodeksu cywilnego, stanowi i: Ustaw stosuje si do dokonywanej w zakresie dziaalnoci przedsibiorstwa sprzeday rzeczy ruchomej osobie zycznej, ktra
nabywa t rzecz w celu niezwizanym z dziaalnoci zawodow lub gospodarcz (towar
konsumpcyjny);
a contrario: nie skorzysta z dobrodziejstwa ustawy osoba zyczna, ktra nabywa towar
w celu nawet porednio zwizanym ze swoj dziaalnoci profesjonaln (np. nabywa
sprzt owietleniowy, aby owietla nim pomieszczenie rmowe)
ARGUMENTUM A FORTIORI
wnioskowanie z uzasadnienia sabszego na silniejsze i odwrotnie
jeeli obowizuje norma A, ktra ma uzasadnienie celowe i aksjologiczne, to tym bardziej obowizuje norma B, ktra ma silniejsze uzasadnienie celowe i aksjologiczne
argumentum a maiori ad minus (z wikszego na mniejsze)

jeeli obowizuje norma A nakazujca czyni wicej, to tym bardziej obowizuje norma B nakazujca czyni mniej
Przykad:
jeeli naley zezwoli ssiadowi na wejcie na teren naszej
posesji w celu zebrania owocw spadych lub zwisajcych z jego
drzewa, to tym bardziej naley zezwoli ssiadowi na signicie
po owoce przez ogrodzenie (zob. art. 149 KC)
jeeli upowanione suby maj prawo przeszuka mieszkanie, to
tym bardziej maj prawo do niego wej (musimy na to zezwoli)
argumentum a minori ad maius

(z mniejszego na wiksze)
jeeli obowizuje norma A zakazujca czyni mniej, to
tym bardziej obowizuje norma B zakazujca czyni
wicej
Przykad:
jeli ponosi si odpowiedzialno przy winie w postaci niedbalstwa, to tym bardziej ponosi si odpowiedzialno w przypadku winy w postaci racego
niedbalstwa i winy umylnej
FALANDYZACJA PRAWA
Termin pochodzi od nazwiska prawnika w kancelarii L. Wasy, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, L. Falandysza.
Oznacza takie stosowanie wnioskowa prawniczych i takie dokonywanie wykadni prawa, ktre pozwala na osignicie pewnego
doranego celu (w danym przypadku politycznego), moe by kwalikowane jako naduycie, prowadzi do sporw w doktrynie
(np. wnioskowanie typu: kto moe powoa na dane stanowisko, moe te z niego odwoa; za niedopuszczalnoci tego wnioskowania przemawia zasada legalizmu, z ktrej wynika, i kompetencja danego organu musi by wyranie okrelona w przepisach prawa
i nie moe by dorozumiana; za dopuszczalnoci takiego rozumowania mona przywoa oglne wzgldy natury racjonalistycznej
i niekiedy aksjologicznej).
50
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 49
Tabl. 49. Fakty prawne

FAKTY PRAWNE
fakt prawny jakakolwiek zmiana w otaczajcym
nas wiecie, ktra ma znaczenie prawne (wywouje
skutki prawne)
w niektrych klasykacjach najwyszy stopie podziau (tutaj fakt prawny) okrela si jako zdarzenie prawne, mianem faktu prawnego nazwane
s natomiast zdarzenia niezalene od woli czowieka (tutaj: zdarzenia)
zdarzenia niezalene od woli czowieka

narodziny czowieka (skutki prawne m.in. nabycie zdolnoci prawnej, bezwarunkowa ochrona ycia)
mier czowieka (m.in. spadkobranie, wyganicie stosunku pracy, niekiedy: odszkodowanie, wiadczenie ubezpieczeniowe)
sia wysza (np. kataklizm naturalny skutki prawne, m.in. wiadczenia ubezpieczeniowe, postpowania sdowe w sdach zawieszaj si z mocy prawa, jeli sia
wysza w stopniu znacznym zakca normalne funkcjonowanie spoeczne)
upyw czasu (np. termin na zoenie odwoania, spenienie wiadczenia, przedawnienie roszcze i karalnoci, zasiedzenie)
zachowania (dziaania)
podlegaj ludzkiej woli
CZYNY
zachowania podjte bez
woli wywoania skutkw
prawnych
CZYNNOCI KONWENCJONALNE
dziaania wiadomie powzite w celu wywoanie skutkw prawnych
STANOWIENIE PRAWA
forma dziaania upowanionych organw wadzy pastwowej, w wyniku ktrej
powstaj akty stanowienia prawa akty normatywne, np. uchwalenie ustawy przez
Sejm z udziaem Senatu RP, uchwalenie uchway przez rad miasta, wydanie rozporzdzenia przez ministra
STOSOWANIE PRAWA
forma dziaania upowanionych organw wadzy pastwowej, w wyniku ktrej
powstaj akty stosowania prawa rozstrzygajce na podstawie aktw stanowienia
prawa o prawach i obowizkach indywidualnego adresata w konkretnej sytuacji
sprzeczne z prawem,
np. delikty prawa cywilnego
(zawinione wyrzdzenie
komu szkody art. 415
i nast. KC)
zgodne z prawem (np.
znalezienie rzeczy, porzucenie rzeczy, prowadzenie
cudzych spraw bez zlecenia)
konstytutywne (tzn. tworzce now sytuacj prawn, a nie jedynie stwierdzajce zaistnienie ju wczeniej skutku prawnego) orzeczenia sdowe, np. wyrok rozwodowy
konstytutywne akty administracyjne np. decyzja wywaszczajca, akt mianowania
CZYNNOCI PRAWNE
wiadome i celowe zachowanie podmiotu prawa, ktry
zmierza, na drodze owiadczenia woli, do wywoania okrelonego skutku prawnego w postaci nawizania, zmiany lub
rozwizania stosunku prawnego
nawizanie stosunku prawnego, np. zawarcie umowy

zmiana stosunku prawnego, np. aneksowanie umowy,
przeduenie umowy
rozwizanie stosunku prawnego, np. wypowiedzenie umowy, odstpienie od umowy
podzia czynnoci prawnych:

jednostronne: konieczne
owiadczenie woli jednego
podmiotu, np. testament,
przyrzeczenie publiczne,
wypowiedzenie umowy
wielostronne: umowy (wicej
ni dwie strony najczciej pojawiaj si w umowach spek)
odpatne: kada ze stron

otrzymuje ekwiwalent
wiadczenia drugiej strony,
np. umowa sprzeday
nieodpatne: brak ekwiwalentu, np. umowa uyczenia,
darowizny
rozporzdzajce: powoduj
zmniejszenie aktyww
zobowizujce: skutkuj
zwikszeniem pasyww
rozporzdzajco-zobowizujce: o podwjnym skutku
konsensualne:
dla wanoci czynnoci
wystarczy samo zoenie
owiadcze woli
realne: oprcz owiadcze
woli konieczne jest wydanie
rzeczy, np. zastaw, uyczenie
51
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 50
Tabl. 50. Stosunki prawne

STOSUNKI PRAWNE
1) stosunek prawny jest rodzajem stosunku spoecznego podlegajcym regulacji prawnej i rodzcym okrelone skutki prawne
2) stosunek prawny wyznaczona przez norm prawn zaleno pomidzy dwoma lub wicej podmiotami prawa w postaci wzajemnych uprawnie i obowizkw
Rodzaje stosunkw:
1) abstrakcyjne (modelowa sytuacja okrelona przez norm generaln i abstrakcyjn) i konkretne (indywidualne podmioty w konkretnej sytuacji),
2) proste (jedna strona jest tylko uprawniona, a druga tylko zobowizana np. stosunki z zakresu prawa karnego) i zoone (kada ze
stron jest zarwno uprawniona, jak i zobowizana np. umowy wzajemne: sprzeda, najem itp.),
3) koordynacyjne (typu zobowizaniowego, relacja midzy stronami jest oparta na zasadzie dobrowolnoci i rwnorzdnoci:
stosunki cywilnoprawne) i subordynacyjne (relacja midzy stronami oparta na podlegoci, podporzdkowaniu jednej strony drugiej,
jedna ze stron moe wico i wadczo ksztatowa sytuacj prawn drugiej strony: stosunki administracyjnoprawne i karnoprawne).
Istotne elementy stosunku prawnego:
STRONY STOSUNKU s nimi podmioty prawa
co najmniej dwie strony, np.
w umowie sprzeday: sprzedajcy
i kupujcy
moliwa wielo podmiotw stanowicych jedn

stron stosunku, np. kilka osb kupuje wsplnie
rzecz do wsplnego korzystania
wielostronne, np. umowa spki

zawarta midzy czterema wsplnikami
PRZEDMIOT STOSUNKU w zalenoci od pogldu uwaa si, i przedmiotem stosunku s:

1) wzajemnie skorelowane zachowanie si stron stosunku, do ktrego s uprawnione lub zobowizane: zachowanie takie moe
przybiera form aktywn (czynienie w postaci prawa lub obowizku czynienia) lub pasywn (zaniechanie w postaci prawa
lub obowizku powstrzymania si od aktywnoci),
2) rzeczy materialne oraz dobra niematerialne albo rzeczy i zachowania (np. wiadczenie z umowy towar w umowie sprzeday)
TRE STOSUNKU najczciej przyjmuje si, i stanowi j

wzajemnie skorelowane uprawnienia i obowizki stron stosunku
52
obowizek wyraony przez norm prawn,

nakaz albo zakaz okrelonego postpowania
(dziaania lub zaniechania)
uprawnienie obejmuje sfer zachowa ani nie nakazanych, ani

nie zakazanych, przy czym z uprawnieniem skorelowany jest zawsze
obowizek dziaania lub powstrzymania si od dziaania ze strony
innego podmiotu (strony stosunku prawnego)
zob. np.
dug obowizek odpowiedniego, nakazanego prawnie zachowania, wynikajcy ze
stosunku zobowizaniowego
wiadczenie zachowanie dunika nalene
wierzycielowi (czynienie, np. zapata, zaniechanie, np. nieingerencja w prawo wykonywane
przez wierzyciela)
zob. np.
wierzytelno uprawnienie do dania spenienia wiadczenia
z okrelonego stosunku zobowizaniowego przysugujce wierzycielowi wobec dunika (np. prawo domagania si zapaty ceny za
rzecz, prawo domagania si udostpnienia wynajtego lokalu)
uprawnienie skonkretyzowane w stosunku do indywidualnego
podmiotu w konkretnej sprawie to roszczenie
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 51
Tabl. 51. Podmioty prawa podzia generalny cz I

PODMIOTY PRAWA PODZIA GENERALNY cz I
Podmiot prawa to pewna wyodrbniona z otoczenia substancja, ktra na podstawie obowizujcego prawa moe posiada uprawnienia lub obowizki
FIZYKALNY CHARAKTER PODMIOTU
CZOWIEK (OSOBA FIZYCZNA)
czowiek staje si podmiotem prawa
z chwil urodzenia, a przestaje nim by
z chwil mierci
art. 8 1 KC: Kady czowiek od
chwili urodzenia ma zdolno prawn
JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE (INSTYTUCJONALNE)

s to twory organizacyjne, ktrym prawo przyznaje podmiotowo prawn moliwo
samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym i ekonomicznym bycia podmiotem
oraz nabywania praw i obowizkw
podzia podmiotw instytucjonalnych mona przeprowadza wedug rnych kryteriw;
na gruncie prawa cywilnego mona wyrni w szczeglnoci: osoby prawne oraz
jednostki organizacyjne nieposiadajce osobowoci prawnej, ktrym ustawa przyznaje
zdolno prawn (tzw. uomne osoby prawne)
NASCITURUS (dziecko poczte, lecz

jeszcze nienarodzone)
sytuacja prawna
W sferze ochrony ycia:
ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu
rodziny, ochronie podu ludzkiego
i warunkach dopuszczalnoci przerywania ciy stanowi, i przerywanie
ciy moe by dokonane wycznie
przez lekarza, w przypadku gdy:
a) cia stanowi zagroenie dla ycia
lub zdrowia kobiety ciarnej;
b) badania prenatalne lub inne
przesanki medyczne wskazuj na
due prawdopodobiestwo cikiego
i nieodwracalnego upoledzenia podu
albo nieuleczalnej choroby zagraajcej
jego yciu w tych dwch przypadkach do chwili osignicia przez pd
zdolnoci do samodzielnego ycia poza
organizmem kobiety ciarnej;
c) zachodzi uzasadnione podejrzenie,
e cia powstaa w wyniku czynu
zabronionego jeeli od pocztku ciy
nie upyno wicej ni 12 tygodni.
W sferze praw majtkowych:
warunkowa zdolno dziedziczenia:
art. 927 2 KC (...) dziecko w chwili
otwarcia spadku ju poczte moe by
spadkobierc, jeeli urodzi si ywe.
Status podmiotw instytucjonalnych na gruncie prawa cywilnego wycig z przepisw

Kodeksu cywilnego z komentarzem autora:
art. 33: Osobami prawnymi s Skarb Pastwa i jednostki organizacyjne, ktrym przepisy
szczeglne przyznaj osobowo prawn (taki przepis szczeglny zawiera np. ustawa Prawo spdzielcze, ktra nadaje spdzielniom status osoby prawnej przyp. aut.).
art. 331 1: Do jednostek organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi (takie jednostki to np. osobowe spki handlowe, wsplnoty mieszkaniowe), ktrym ustawa przyznaje
zdolno prawn, stosuje si odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
2. Jeeli przepis odrbny nie stanowi inaczej, za zobowizania jednostki, o ktrej mowa
w 1, odpowiedzialno subsydiarn ponosz jej czonkowie; odpowiedzialno ta powstaje z chwil, gdy jednostka organizacyjna staa si niewypacalna (jest to bardzo istotna rnica czonkowie jednostki niemajcej penego statusu osoby prawnej ponosz
odpowiedzialno swoim prywatnym majtkiem za jej zobowizania, jeli majtek samej
tej jednostki okae si niewystarczajcy na pokrycie dugw przyp. aut.).
art. 34: Skarb Pastwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowizkw,
ktre dotycz mienia pastwowego nienalecego do innych pastwowych osb prawnych
(Skarb Pastwa zatem to na gruncie prawa majtkowego Rzeczpospolita Polska, a wic wszelki
majtek nalecy do pastwa z wyczeniem majtku przekazanego pastwowym osobom
prawnym, np. agencjom pastwowym, przedsibiorstwom pastwowym przyp. aut.).
art. 35: Powstanie, ustrj i ustanie osb prawnych okrelaj waciwe przepisy; w wypadkach
i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizacj i sposb dziaania osoby prawnej
reguluje take jej statut (np. przepisy dotyczce osoby prawnej, jak jest spka akcyjna,
mieszcz si w ustawie KSH, ustawie o Krajowym Rejestrze Sdowym przyp. aut.).
art. 37 1: Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowo prawn z chwil jej wpisu do
waciwego rejestru, chyba e przepisy szczeglne stanowi inaczej (zasad jest wpis do
Krajowego Rejestru Sdowego, wyjtki np. partia polityczna podlega wpisowi do rejestru
prowadzonego przez Sd Okrgowy w Warszawie przyp. aut.).
art. 38: Osoba prawna dziaa przez swoje organy w sposb przewidziany w ustawie
i w opartym na niej statucie (organ kierujcy i reprezentujcy osob prawn na zewntrz
to najczciej jej zarzd, organ kontrolujcy to komisja rewizyjna lub rada nadzorcza, organy uchwaodawcze osb prawnych to: zebrania lub zgromadzenia przyp. aut.).
KATEGORIE: ZDOLNO PRAWNA ORAZ ZDOLNO DO CZYNNOCI PRAWNYCH

Zdolno prawna: kategoria bierna oznacza mono bycia podmiotem praw i obowizkw,
Zdolno do czynnoci prawnych: kategoria czynna oznacza mono nabywania praw i zacigania zobowiza moc wasnego dziaania,
Osoby zyczne: zdolno prawna przysuguje od chwili narodzin, zdolno do czynnoci prawnych (ze wzgldu na stopniowe
osiganie dojrzaoci i rozpoznawania znaczenia wasnych czynw) stopniowo: czciowa od 13 roku ycia, pena od 18 roku ycia;
z powodu niedorozwoju umysowego bd innych zaburze moliwe jest jednak pozbawienie osoby penoletniej zdolnoci do czynnoci prawnych (czciowo lub cakowicie), a osoby powyej 13 lat czciowej tzw. ubezwasnowolnienie cakowite lub czciowe;
w imieniu osb nieposiadajcych zdolnoci do czynnoci prawnych dziaa ich przedstawiciel ustawowy opiekun (w przypadku
maoletnich najczciej rodzice), dla osoby o czciowej zdolnoci do czynnoci prawnych ustanawia si kuratora (chyba e podlega
jeszcze wadzy rodzicielskiej yjcych), ktrego zadaniem jest pomoc osobie w prowadzeniu jej spraw,
Osoby prawne i uomne osoby prawne: zdolno prawna i zdolno do czynnoci prawnej nabywaj w penym zakresie z chwil
zarejestrowania; jeli osoba prawna nie posiada organw (a co za tym idzie nie moe sama prowadzi swych spraw), sd moe ustanowi dla osoby prawnej kuratora do czasu powoania waciwych organw.
53
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 52
Tabl. 52. Instytucje jako podmioty prawa podzia generalny cz II

INSTYTUCJE JAKO PODMIOTY PRAWA PODZIA GENERALNY cz II
KRYTERIUM SPOSOBU TWORZENIA
INSTYTUCJONALNE (TWORZONE ODGRNIE)
powoanie jednostki organizacyjnej w drodze ustawy lub innego aktu prawnego tryb ten przysuguje w zasadzie tylko jednostkom tworzonym przez pastwo, np. powoanie uniwersytetu (ustaw), utworzenie banku pastwowego,
pastwowej agencji (np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa)
ZRZESZENIOWE
(TWORZONE ODDOLNIE)
typowy dla podmiotw
prywatnych, np. spki, stowarzyszenia, spdzielnie
KRYTERIUM WACICIELSKIE
SKARB PASTWA
osoba prawna reprezentujca pastwo jako waciciela caego
majtku publicznego, z wyczeniem czci pozostajcych we
wadaniu innych pastwowych osb prawnych
reprezentantem Skarbu Pastwa jest Minister Skarbu Pastwa
nie posiada organw, lecz stationes sci, ktre nie s odrbnymi osobami prawnymi, lecz jednostkami rzdowymi lub samorzdowymi, ktre w stosunkach cywilnoprawnych dziaaj
w ramach swoich zada w imieniu i na rzecz Skarbu Pastwa
SAMORZDOWE OSOBY PRAWNE
osoby prawne (np. spki) tworzone przez jednostki samorzdu terytorialnego: gmin (komunalne osoby prawne), powiat
i wojewdztwo
MIESZANE OSOBY PRAWNE
np. spki z udziaem Skarbu Pastwa
skarb Pastwa w wietle prawa cywilnego i handlowego
wystpuje w spce na pozycji rwnorzdnego w stosunku do
pozostaych wsplnika (akcjonariusza)
PASTWOWE OSOBY PRAWNE

np. przedsibiorstwa pastwowe, agencje
pastwowe, publiczne szkoy wysze
art. 40 1 KC, stanowi, i: Skarb Pastwa nie
ponosi odpowiedzialnoci za zobowizania
pastwowych osb prawnych, chyba e
przepis odrbny stanowi inaczej. Pastwowe osoby prawne nie ponosz odpowiedzialnoci za zobowizania Skarbu Pastwa.
PRYWATNE OSOBY PRAWNE

mieszcz si tutaj wszelkie pozostae
podmioty, w ktrych nie uczestniczy Skarb
Pastwa ani samorzd terytorialny
KOMERCJALIZACJA jest to przeksztacenie przedsibiorstwa pastwowego w spk ze 100% udziaem Skarbu

Pastwa
PRYWATYZACJA jest to sprzeda caoci lub czci udziaw (akcji) w takiej spce prywatnym inwestorom
KRYTERIUM CELU UTWORZENIA
54
CELE PUBLICZNE (realizacja rnorakich funkcji

pastwa)
szkoy (edukacja)
agencje pastwowe (sektory polityki pastwowej
i zarzdzania majtkiem publicznym)
partie polityczne (uczestniczenie w sprawowaniu
wadzy publicznej)
CELE REPREZENTACYJNE I INTEGRACYJNE (integracja i reprezentacja danej grupy spoecznej,

zawodowej lub religijnej)
zwizki zawodowe
organizacje pracodawcw
izby gospodarcze
kocioy i zwizki wyznaniowe
CELE SPOECZNE I KULTURALNE

stowarzyszenia
fundacje
CELE GOSPODARCZE (prowadzenie dziaalnoci

gospodarczej)
spki, spdzielnie, przedsibiorstwa pastwowe
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 53
Tabl. 53. Podmioty prawa jednostki instytucjonalne substraty

PODMIOTY PRAWA JEDNOSTKI INSTYTUCJONALNE SUBSTRATY
w kadej jednostce organizacyjnej mona wyrni substrat (element):
LUDZKI
instytucja bez udziau ludzi jest (pki
co) niemoliwa; stanowi o nim np.:
czonkowie w stowarzyszeniu
(element ludzki ma charakter
pierwszoplanowy)
wsplnicy w spce
osoby zyczne w zarzdzie fundacji
MAJTKOWY
masa majtkowa moe mie wiksze
lub mniejsze znaczenie w instytucji
danego typu, np.:
kapita zakadowy w spkach
fundusze spdzielni
majtek stowarzyszenia czy fundacji
ORGANIZACYJNY
wyraa si w aktach regulujcych
wewntrzn organizacj instytucji
(np. status stowarzyszenia, umowa spki) i organach kierujcych,
reprezentujcych i kontrolnych danej
instytucji (np. zarzd stowarzyszenia,
rada nadzorcza spki)
RELACJA: ELEMENT LUDZKI A ELEMENT MAJTKOWY

TYP KORPORACYJNY
(przewaa element ludzki)
stowarzyszenie
TYP ZAKADOWY
(przewaa element majtkowy)
spki osobowe
spdzielnia
spka z o.o.
spka akcyjna
fundacja
TYP KORPORACYJNY A ZAKADOWY OSOBY PRAWNEJ

KORPORACYJNY
najistotniejszym elementem s ludzie
zbiorowoci osb zycznych poczonych wsplnym celem
skad czonkw mona okreli liczbowo, imiennie
o celach i dziaalnoci decyduj gremialnie czonkowie:
najwysz wadz sprawuje ich og (walne zgromadzenie),
powoujce organy reprezentacji i kontroli
ZAKADOWY
najistotniejszym elementem jest masa majtkowa
su zaspokajaniu potrzeb osb trzecich, np. stypendyci fundacji naukowej
krg korzystajcych jest w zasadzie nieograniczony
cel, sposb dziaalnoci i organy okrela zaoyciel
TWORZENIE OSB PRAWNYCH
LIKWIDACJA OSB PRAWNYCH
tryb erekcyjny: powoanie osoby prawnej aktem erekcyjnym przez okrelony

organ np. powoanie uniwersytetu (ustawowo), przedsibiorstwa pastwowego
samorozwizanie moc decyzji kompetentnego organu wewntrznego osoby prawnej

upyw czasu w przypadku osoby utworzonej
na czas ograniczony
moc decyzji organy pastwa lub sdu
w przypadkach okrelonych ustawowo
z mocy prawa (np. spdzielnia zaprzestaa
wykonywania dziaalnoci gospodarczej
przez okres powyej roku)
ogoszenie upadoci danej osoby prawnej
tryb koncesyjny: powstanie z inicjatywy zaoyciela przy uzyskaniu zezwolenia

(koncesji) pastwa
tryb rejestracyjny: prawo okrela generalne i abstrakcyjne warunki, jakie musi
speni podmiot, aby uzyska status osoby prawnej. Najczciej przewidywany
jest wymg wpisania tworzonego podmiotu do rejestru administracyjnego (np.
spdzielnie, spki, fundacje, stowarzyszenia uzyskuj osobowo prawn po
wpisie do Krajowego Rejestru Sdowego)
TEORIE OSB PRAWNYCH
teoria kcji (m.in. F. C. von Savigny): osoba prawna jest kcj, personikacj pewnej sfery ycia zbiorowego
teoria substratu osobowego:
organiczne (m.in. O. von Gierke): autonomiczne organizmy spoeczne wola zaoyciela analogi do duszy, ciao ludzie dziaajcy
w osobie prawnej
kolektywu osobowego: kad nacisk na kolektyw osb zycznych
teorie substratu nieosobowego:
majtku celowego: istot osoby prawnej jest majtek przeznaczony na okrelony cel
wasnoci zbiorowej: korporacja jest zbiorow wasnoci czonkw, zakad zbiorow wasnoci nieograniczonej liczby osb, ktre
z niego korzystaj
wsplnego interesu i wsplnego celu: czonkw i korzystajcych czy wsplny interes i cel
55
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 54
Tabl. 54. Podmioty prawa a dziaalno gospodarcza

PODMIOTY PRAWA A DZIAALNO GOSPODARCZA
DZIAALNO GOSPODARCZA
to zarobkowa dziaalno wytwrcza, budowlana,
handlowa, usugowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze z, a take
dziaalno zawodowa wykonywana w sposb
zorganizowany i cigy
dziaalno zawodowa: to np. wykonywanie wolnego zawodu lekarza,

radcy prawnego, adwokata, architekta, ksigowego
zorganizowanie i cigo: aby dana aktywno bya klasykowana jako
dziaalno gospodarcza, musi wystpi pewien element organizacji (np.
lokal, narzdzia pracy) i element cigoci (np. nie spenia tego kryterium
dorywcze naprawienie po ssiedzku urzdzenia AGD itp.)
PRZEDSIBIORCA
jest nim osoba zyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebdca osob prawn (uomna osoba prawna), ktrej odrbna
ustawa przyznaje zdolno prawn wykonujca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz
za przedsibiorcw uznaje si take wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej
(ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
KATEGORIE PRZEDSIBIORCW
OSOBY FIZYCZNE
dziaalno prowadzona bez zakadania wyodrbnionej jednostki
organizacyjnej jako osoba zyczna
prowadzca dziaalno gospodarcz,
jednoosobowy przedsibiorca
mieszcz tu si take wsplnicy spki
cywilnej traktowani jako osoby
zyczne prowadzce dziaalno
gospodarcz, gdy spka cywilna nie
ma podmiotowoci prawnej i nie jest
samodzielna w obrocie
UOMNE OSOBY PRAWNE
OSOBY PRAWNE
handlowe spki osobowe:

spka jawna
spka partnerska
spka komandytowa
spka komandytowo-akcyjna
handlowe spki kapitaowe:

spka z ograniczon odpowiedzialnoci
spka akcyjna
spdzielnie
przedsibiorstwa pastwowe
ODPOWIEDZIALNO
przedsibiorca odpowiada za zobowizania caym swoim majtkiem
prywatnym (gdy wykonuje dziaalno
spce cywilnej solidarnie z pozostaymi wsplnikami)
ODPOWIEDZIALNO
wsplnicy odpowiadaj subsydiarnie za
zobowizania spki tzn. ponosz odpowiedzialno majtkami prywatnymi,
jeli majtek spki okae si niewystarczajcy na pokrycie jej zobowiza
(niewypacalno spki)
ODPOWIEDZIALNO
wsplnicy spek (czonkowie spdzielni) nie odpowiadaj za zobowizania
osoby prawnej
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Ewidencji
Dziaalnoci Gospodarczej prowadzonej przez wjta gminy (burmistrza,
prezydenta miasta)
niskie koszty zaoenia dziaalnoci
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Krajowym Rejestrze Sdowym, poza spk jawn:
umowa w formie aktu notarialnego
rednie koszty rejestracji
FORMALNOCI
konieczna rejestracja w Krajowym
Rejestrze Sdowym, umowa lub statut
w formie aktu notarialnego (spki);
wysokie koszty zaoenia spek
kapitaowych
forma dedykowana dla dziaalnoci

w maym rozmiarze
forma dedykowana dla dziaalnoci

w maym i rednim rozmiarze albo o charakterze specjalnym (spka partnerska
wykonywanie wolnych zawodw)
formy dedykowana dla dziaalnoci

w rednim (spka z o.o.) i duym
rozmiarze (spka akcyjna)
forma spdzielni charakter mieszany
PARAPRZEDSIBIORCY
to podmioty, ktrych gwnym celem nie jest wykonywanie dziaalnoci gospodarczej, mog j jednak wykonywa ubocznie (subsydiarnie) np. stowarzyszenia, fundacje
zysk z dziaalnoci gospodarczej nie moe by przeznaczony do podziau pomidzy czonkw paraprzedsibiorcy (np. stowarzyszenia), lecz musi zosta przeznaczony na realizacj jego celw statutowych (np. promocja kultury)
56
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 55
Tabl. 55. Odpowiedzialno prawna

ODPOWIEDZIALNO PRAWNA
odpowiedzialno prawn okrela si jako ponoszenie przez podmiot prawa okrelonych
ujemnych konsekwencji danego zachowania (dziaania lub zaniechania)
w znaczeniu wszym
odpowiedzialno wie si z przekroczeniem (zamaniem) normy prawnej, ktra w dyspozycji zawiera
okrelony nakaz lub zakaz zachowania
podmiot naruszajcy tak norm ponosi okrelone
prawem konsekwencje z mocy prawa lub po skonkretyzowaniu tej konsekwencji przez uprawniony
organ (np. sd ustala wymiar kary lub wysoko
odszkodowania); jeli dany podmiot dobrowolnie nie
poddaje si konsekwencji (np. nie stawia si w zakadzie karnym do odbycia kary aresztu, nie paci
zasdzonych alimentw), odpowiedzialno prawna
pociga za sob zastosowanie przymusu pastwowego (np. przymusowe doprowadzenie, zajcie
przez komornika rodkw na rachunku bankowym)
w znaczeniu szerszym
odpowiedzialno rozumiana jako kada sytuacja,
gdy norma prawna wie z okrelonym zachowaniem swego adresata (podmiotu prawa) okrelone
skutki, bez wzgldu na to, czy adresat wypenia
norm prawn, czy te j amie, ale powinien liczy
si z okrelonymi skutkami swojego zachowania
np. odpowiedzialno wekslowa rozumiana bdzie
jako zbir norm regulujcych prawn sytuacj
osoby podpisanej na wekslu, take wtedy, gdy nie
zostay zamane adne normy prawne
okrelona konkretnie (in concreto)

konkretyzacja bez indywidualizacji: odpowiedzialno prawna za zamanie okrelonego przepisu np.
za dany rodzaj zabjstwa grozi okrelony wymiar
kary
konkretyzacja i indywidualizacja: odpowiedzialno
prawna w danym jednostkowym przypadku, gdy
indywidualnie oznaczony podmiot A, ktry zama
w konkretnych okolicznociach norm N, poniesie
okrelon konsekwencj K
okrelona abstrakcyjnie (in abstracto)

mona mwi o odpowiedzialnoci prawnej, nie majc
na myli okrelonego przypadku naruszenia danej
normy przez indywidualnie okrelony podmiot ani nie
wypowiadajc si o konsekwencji zamania okrelonej
normy bez indywidualizacji adresata i okolicznoci rozumie si wtedy przez odpowiedzialno prawn pewn
szersz grup (zbir) konsekwencji prawnych pyncych
z okrelonego zachowania, przy czym moe by to
zarwno zachowanie zgodne z prawem, jak i niezgodne
z prawem (np. odpowiedzialno wynikajca z wstpienia w zwizek maeski, odpowiedzialno polityczna
czonkw Rady Ministrw, odpowiedzialno wekslowa,
odpowiedzialno konstytucyjna najwyszych przedstawicieli wadzy pastwowej)
odpowiedzialno w sensie realnym

jest to faktyczne poniesienie przewidzianych prawnie konsekwencji
aby moga zaistnie, musi zosta skonkretyzowana
w procesie stanowienia prawa (np. wyroku skazujcym, wyroku zasdzajcym, decyzji o wymierzeniu
podatku) i musi zaistnie moliwo wykonania
naoonego na dany podmiot obowizku (ujcie
sprawy, wypacalno zobowizanego do wiadczenia pieninego)
odpowiedzialno w sensie normatywnym

o odpowiedzialnoci (ponoszeniu odpowiedzialnoci) mwi si bez wzgldu na fakt, czy dany podmiot
rzeczywicie (faktycznie, realnie) ponis jakiekolwiek konsekwencje prawne swego zachowania
o odpowiedzialnoci mwi si, zanim jeszcze
ustalone zostan (skonkretyzowane w procesie stosowania prawa) konkretne konsekwencje prawne
danego zachowaniu (np. odpowiedzialno karna
w granicach zagroenia ustawowego od 1 roku do 5
lat pozbawienia wolnoci konkretny wymiar kary
skonkretyzuje sd)
57
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 56
Tabl. 56. Typy odpowiedzialnoci prawnej cz I

TYPY ODPOWIEDZIALNOCI PRAWNEJ cz I
ODPOWIEDZIALNO KARNA
podlega jej ten, kto dopuci si czynu zabronionego pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia
(zasada nie ma przestpstwa bez ustawy nullum crimen sine lege, zasada nie ma kary bez ustawy nulla poena sine lege)
odpowiedzialno karn prawo wspczesnych pastw demokratycznych przewiduje w tych sferach stosunkw spoecznych,
w ktrych naruszenie norm zachowania ocenia si jako szczeglnie szkodliwe i niebezpieczne spoecznie (sfera regulacji karnoprawnej jest jednak szersza, niby si prima facie mogo wydawa, np. przestpstwem jest bezprawne przetwarzanie danych
osobowych czy te rozsyanie spamu elektronicznego)
odpowiedzialnoci karnej podlegaj w zasadzie tylko osoby zyczne indywidualnie (z wyjtkami np. odpowiedzialno karna
podmiotw zbiorowych uzasadniona szczeglnymi racjami zapobiegania korupcji, przestpstwom gospodarczym itp.)
do poniesienia odpowiedzialnoci karnej konieczne jest udowodnienie winy osoby (umylnej lub nieumylnej w postaci
naruszenia zasad ostronoci wymaganej w danych okolicznociach) przy jednoczesnym niewystpieniu przesanek usuwajcych
bezprawno czynu (tzw. kontratypy, np. obrona konieczna, stan wyszej koniecznoci)
typowa sankcja karna ma charakter represyjny (katalog kar i rodkw karnych), np. kara pozbawienia wolnoci, kara grzywny
ODPOWIEDZIALNO CYWILNA
oznacza obowizek poddania si przed podmiot prawa (osob zyczn, osob prawn lub jednostk organizacyjn nieposiadajc
osobowoci prawnej) ujemnym konsekwencjom cywilnoprawnym
ze wzgldu na rdo powstania
odpowiedzialnoci
odpowiedzialno
kontraktowa
(umowna
ex contractu)
powstaje, gdy strony
byy wczeniej zwizane
stosunkiem prawnym na
mocy zawartej umowy
w konwencji niewykonania lub niewaciwego
wykonania tej umowy
odpowiedzialno
deliktowa (z czynw
niedozwolonych
ex delicto)
polega na poniesieniu
konsekwencji czynu,
poprzez ktry zostaa,
w sposb zawiniony,
wyrzdzona szkoda
innej osobie (art. 415
i nast. KC)
przesanki odpowiedzialnoci:
wystpienie szkody
fakt, z ktrym norma czy powstanie odpowiedzialnoci (np. niewykonanie
umowy, uszkodzenie czyjego ubrania jako czyn niedozwolony)
adekwatny zwizek przyczynowy pomidzy powstaniem szkody a danym
faktem
charakter konsekwencji (sankcji) cywilnoprawnych
sankcja egzekucyjna (odpowiedzialno cywilna ma przede wszystkim charakter majtkowy i wyraa si w obowizku zapacenia okrelonego odszkodowania pieninego; niekiedy niemajtkowy, np. obowizek opuszczenia lokalu)
sankcja niewanoci (niewano bezwzgldna lub wzgldna dokonanej
czynnoci prawnej)
odpowiedzialno osobista ponoszona caym majtkiem zobowizanego, teraniejszym i przyszym

odpowiedzialno solidarna dwa lub wicej podmiotw odpowiada caym swoim majtkiem za spenienie okrelonego
wiadczenia do penej jego wysokoci (np. odpowiedzialno za zobowizania wsplnikw spki cywilnej)
odpowiedzialno rzeczowa ograniczona do okrelonej rzeczy, np. zastawionej, obcionej hipotek
ODPOWIEDZIALNO PRACOWNICZA
polega na obowizku poddania si pracownika negatywnym konsekwencjom przewidzianym przez prawo pracy zwizanym z niewykonaniem lub nienaleytym wykonaniem obowizkw pracowniczych
Rodzaje odpowiedzialnoci pracowniczej
porzdkowa
uregulowana w Kodeksie pracy
poddanie si przez
pracownika karom
niemajtkowym
(np. nagana) lub
majtkowym (np. kara
pienina potrcana
z wynagrodzenia)
powstaje w przypadku zawinionego
naruszenia obowizku przestrzegania
porzdku, regulaminu
pracy, przepisw bhp
58
subowa
dotyczy mianowanych pracownikw
urzdw i sub publicznych
moe mie charakter odpowiedzialnoci
porzdkowej (mniejsze uchybienia, kar
wymierza kierownik jednostki) lub dyscyplinarnej (powaniejsze uchybienia, kar
wymierza waciwa komisja dyscyplinarna)
kary to np. nagana, przeniesienie na
inne stanowisko, wydalenie z pracy
odpowiedzialno dyscyplinarna za naruszenie zasad etyki zawodowej (w przypadku zawodw zaufania publicznego, np.
adwokata, radcy prawnego najostrzejsz
sankcj jest wydalenie z zawodu)
materialna
polega na obowizku
wiadczenia odszkodowania za wyrzdzon szkod
pracownik ponosi
odpowiedzialno za
zawinione naruszenie
obowizkw pracowniczych, w wyniku
ktrego pracodawca
ponis szkod
wysoko odpowiedzialnoci ograniczona
jest do wysokoci trzykrotnoci wynagrodzenia za prac
odpowiedzialno
za naruszenia praw
pracowniczych
dotyczy osb kierujcych zakadem
pracy lub jego
czci
przewidziana jest za
kilkanacie typw
wykrocze przeciw
prawom pracownika np. przepisw
o czasie pracy,
ochronie pracy
modocianych)
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 57
Tabl. 57. Typy odpowiedzialnoci prawnej cz II

TYPY ODPOWIEDZIALNOCI PRAWNEJ cz II
ODPOWIEDZIALNO ADMINISTRACYJNA
oznacza obowizek poddania si konsekwencjom
waciwym dla prawa administracyjnego wynikajcym z mocy prawa lub aktu administracyjnego
moe wywodzi si z naruszenia obowizkw
o charakterze pieninym lub niepieninym
(np. niewykonanie decyzji wycicia drzew,
rozbirki domu)
przejawem odpowiedzialnoci administracyjnej
moe by take cofnicie uprzednio przyznanego uprawnienia (np. cofnicie zezwolenia na
sprzeda alkoholu ze wzgldu na zakcanie porzdku publicznego wok lokalu szynkujcego)
odpowiedzialno t mog ponosi zarwno
podmioty wewntrz struktury administracji,
jak i podmioty spoza tej struktury (podmioty
prywatne)
(zob. Cz III. Egzekucja administracyjna)
Odpowiedzialno odszkodowawcza administracji

administracja ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz w przypadku
wyrzdzenia szkody niezgodnym z prawem dziaaniem organu wadzy
publicznej; odpowiedzialno ta oparta jest w wikszoci wypadkw o odpowiedzialno cywilnoprawn z tytuu czynu niedozwolonego
Podmioty ponoszce odpowiedzialno:
Skarb Pastwa
jednostka samorzdu terytorialnego
Skarb Pastwa i jednostka samorzdu terytorialnego solidarnie
Rodzaje odpowiedzialnoci ze wzgldu na rdo powstania szkody:
w wyniku dziaania pracownika administracji przy wykonywaniu
powierzonej czynnoci
bezczynno administracji
uchway jednostki samorzdu terytorialnego i akty prawa miejscowego
wadliwe decyzje administracyjne
niewykonanie orzeczenia sdu administracyjnego
odpowiedzialno za naruszenie dyscypliny nansw publicznych

rodzaj odpowiedzialnoci administracyjnej na podstawie ustawy z 30.6.2005 r. o nansach publicznych, ktra wymienia kilkanacie rodzajw zachowa rodzcych odpowiedzialno, np. naruszanie zasad udzielania dotacji z budetu, przekroczenie
zakresu upowanienia w zakresie wydatkw ze rodkw publicznych,
odpowiedzialno jest niezalena od umylnoci bd nieumylnej postaci winy,
o odpowiedzialnoci orzekaj komisje orzekajce (resortowe, regionalne, wsplne) oraz w II instancji Gwna Komisja Orzekajca przy Ministrze Finansw,
stosowane sankcje to upomnienie, kara pienina oraz zakaz penienia funkcji zwizanych z dysponowaniem rodkami publicznymi
ODPOWIEDZIALNO KONSTYTUCYJNA
polega na obowizku poddania si przewidzianym przez prawo konstytucyjne konsekwencjom przez osoby zajmujce najwysze stanowiska pastwowe za zamanie Konstytucji lub innych ustaw w zwizku z penion funkcj (popenienie deliktu
konstytucyjnego)
(zob. Cz II. Trybuna Stanu)
tzw. odpowiedzialno polityczna nie jest konsekwencj zamania jakiejkolwiek normy prawnej; polega na moliwoci odwoania danego organu, jeli prowadzona przez niego polityka nie znajduje uznania w oczach uprawnionego do tego gremium,
np. odpowiedzialno czonkw rzdu przed parlamentem (zob. Cz II. Odpowiedzialno polityczna Rady Ministrw)
ODPOWIEDZIALNO W PRAWIE MIDZYNARODOWYM
ponoszona przez podmioty prawa midzynarodowego suwerenne pastwa,
zasadniczo brak nadrzdnych organw mogcych wymierza sankcj, organami stosujcymi s organy spoecznoci midzynarodowej (np. ONZ) lub organizacji midzynarodowych (np. Komisja UE),
negatywne konsekwencje mog mie charakter organizacyjny (np. wykluczenie z organizacji midzynarodowej), korygujcy (np.
wycofanie pomocy, zakaz handlu z danym pastwem), przymusu (np. interwencja wojskowa).
ZBIEG ODPOWIEDZIALNOCI
moliwy jest zbieg odpowiedzialnoci prawnych rnych typw, ma on miejsce wtedy, gdy jeden podmiot za konkretne zachowanie ponosi konsekwencje nalece do wicej ni jednego typu odpowiedzialnoci
Przykad:
mianowany funkcjonariusz administracji za umylne zabjstwo ponosi
a) odpowiedzialno karn (zagroenie kar pozbawienia wolnoci),
b) odpowiedzialno dyscyplinarn (zagroenie kar wydalenia z pracy),
c) cywiln (zagroenie odszkodowaniem dla rodziny osoby zabitej)
59
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 58
Tabl. 58. Stosowanie prawa

STOSOWANIE PRAWA
1) polega na posugiwaniu si przez upowanione organy publiczne przepisami prawnymi jako instrumentem przy wydawaniu
decyzji (W. Siuda)1
2) polega na podejmowaniu przez kompetentny organ pastwowy wicych, indywidualnych i konkretnych decyzji prawnych na
podstawie obowizujcych norm prawnych (A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek)2
3) to wadcza dziaalno organw pastwa polegajca na podejmowaniu rozstrzygni indywidualno-konkretnych (w aktach stosowania prawa przede wszystkim orzeczeniach sdowych i aktach administracyjnych) na podstawie generalnych i abstrakcyjnych
norm prawnych (zawartych w aktach stanowienia prawa rdach prawa, przede wszystkim ustawach)
TYPY STOSOWANIA PRAWA
1) SDOWY
sd okrela wico o prawach i/lub obowizkach indywidualnie okrelonego podmiotu w konkretnej sprawie,
sd jest niezawisy i podlega tylko ustawom,
przy sprzecznoci aktu podustawowego z ustaw sd moe odmwi jego zastosowania,
gdy sd powemie wtpliwo co do konstytucyjnoci przepisu ustawowego, moe zwrci si z pytaniem prawnym do
Trybunau Konstytucyjnego,
sd nie podlega adnym dyrektywom organw administracyjnych ani poleceniom subowym w zakresie orzekania.
Gwne akty prawne regulujce procedur stosowania prawa przez sdy to: Kodeks postpowania cywilnego oraz Kodeks
postpowania karnego.
2) ADMINISTRACYJNY
organ administracji wico rozstrzyga o prawach i/lub obowizkach indywidualnie okrelonego podmiotu w konkretnej sprawie,
organ rozstrzygajcy spraw jest zwizany dyrektywami i poleceniami subowymi,
zasada hierarchicznego podporzdkowania,
zasada legalizmu: organ administracji jest zwizany wszelkimi normami, take podustawowymi (rozporzdzeniami, zarzdzeniami).
Gwnymi aktami regulujcymi procedur stosowania prawa przez organy administracji s: Kodeks postpowania administracyjnego, ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa.
3) QUASI-SDOWY
Sprawy cywilne mog by rozstrzygane przed sdami polubownymi, arbitraowymi, komisjami rozjemczymi czy mediacyjnymi;
warunkiem waciwoci takiej instytucji parasdowej jest zgoda wszystkich stron sporu (np. zapis na sd polubowny); wyroki
tych podmiotw maj moc prawn rwn wyrokom sdw pastwowych.
4) QUASI-ADMINISTRACYJNY
np: postpowania toczone przed pewnymi organizacjami pozarzdowymi.
ETAPY STOSOWANIA PRAWA
1) Wybr normy prawnej
2) Ustalenie obowizywania normy prawnej (reguy inferencyjne, kolizyjne)
3) Wykadnia normy prawnej
4) Ustalenie stanu faktycznego
5) Subsumpcja (podcignicie ustalonego stanu faktycznego pod wybran norm prawn)
6) Wybr konsekwencji prawnych (np. rodzaju dopuszczalnej sankcji, doprecyzowanie wartoci kary ustalonych
zakresowo tj. liczba lat pozbawienia wolnoci, wysoko grzywny, w prawie cywilnym: odszkodowanie, przywrcenie
do stanu pierwotnego, niewano czynnoci, zastpienie owiadczenia woli)
7) Sformuowanie decyzji stosowania prawa (sentencja orzeczenia, osnowa decyzji)
8) Uzasadnienie decyzji
uzasadnienia wymagaj m.in. orzeczenia i decyzje, od ktrych strona wniosa odwoanie, orzeczenia wydane na skutek odwoania,
na wniosek o dorczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem, decyzje administracyjne nieuwzgldniajce wniosku strony w caoci
w uzasadnieniu podaje si podstaw faktyczn rozstrzygnicia (przytoczenie faktw, ktre sd uzna za udowodnione, dowodw,
na ktrych si opar, i przyczyn, dla ktrych innym dowodom odmwi wiarygodnoci i mocy dowodowej) oraz podstaw prawn
(opis ustale subsumcji i wykadni) rozstrzygnicia z przytoczeniem przepisw.
60
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 59
Tabl. 59. Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz I

PRAWO POSTPOWANIA (PROCEDURALNE) TEORIA ELEMENTY cz I
prawo proceduralne og norm prawnych regulujcych
postpowanie przed organami wymiaru sprawiedliwoci
i administracji publicznej; zadaniem norm proceduralnych jest
urzeczywistnienie (faktyczna realizacja) i egzekucja (wykonanie) norm prawa materialnego; dotyczy ono m.in. waciwoci
organw procesowych (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej),
wszczynania postpowania, pism procesowych, wnioskw stron,
dowodw, rodkw odwoawczych, rodkw i trybw egzekucji
postpowanie cywilne gwny akt: Kodeks postpowania

cywilnego
postpowanie karne gwny akt: Kodeks postpowania karnego
postpowanie administracyjne gwny akt: Kodeks postpowania administracyjnego
postpowanie sdowoadministracyjne: ustawa z 30.8.2002 r.
Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi
PODMIOTY POSTPOWANIA:
organ orzekajcy (sd lub organ administracji),
strony (proces cywilny),
uczestnicy (postpowanie cywilne nieprocesowe),
oskarony i oskaryciel (proces karny).
zdolno sdowa jest to zdolno do wystpowania w cywilnym procesie sdowym w charakterze strony; odpowiednik zdolnoci
prawnej w prawie materialnym
zdolno procesowa to zdolno podmiotw procesu sdowego (postpowania sdowego) do samodzielnego podejmowania
czynnoci procesowych, takich jak np. wytaczanie powdztwa i zaskaranie orzecze sdowych, skadanie wszelkiego rodzaju
owiadcze i wnioskw; odpowiednik zdolnoci do czynnoci prawnych w prawie materialnym
interes prawny w postpowaniu administracyjnym przesdza o statusie strony postpowania (art. 28 KPA: Stron jest kady, czyjego interesu prawnego lub obowizku dotyczy postpowanie albo kto da czynnoci organu ze wzgldu na swj interes prawny lub obowizek)
WACIWO ORGANU PROCESOWEGO
Rzeczowa
okrela merytoryczny zakres spraw rozpoznawanych
przez dany rodzaj organu (np. roszczenia z prawa
prasowego rozpoznaje w I instancji Sd Okrgowy,
drobne przestpstwa z wyczeniem niektrych
wystpkw rozpoznaje w I instancji Sd Rejonowy, sprawy administracyjne zwizane z wpisem do
Ewidencji Dziaalnoci Gospodarczej rozpoznaje jako
organ I stopnia wjt gminy
Miejscowa
okrela, ktry z organw na terenie kraju jest waciwy do rozpoznania danej
sprawy; podstawowe zasady ustalania waciwoci miejscowej:
sd waciwy dla miejsca zamieszkania strony pozwanej (postpowanie
cywilne)
sd waciwy dla miejsca, w ktrym popeniono przestpstwo (postpowanie karne)
organ administracji waciwy dla miejsca zamieszkania strony (postpowanie administracyjne)
DOWODY
rodki umoliwiajce przekonanie si o zaistnieniu bd niezaistnieniu okrelonych faktw
art. 227 KPC: Przedmiotem dowodu s fakty majce dla rozstrzygnicia sprawy istotne znaczenie.
art. 75 1 KPA: Jako dowd naley dopuci wszystko, co moe przyczyni si do wyjanienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
art. 167 KPK: Dowody przeprowadza si na wniosek stron () albo z urzdu.
nie wymagaj dowodu:
fakty powszechnie znane (tzw. notoryjne)
fakty znane z urzdu organowi rozstrzygajcemu
fakty przyznane przez jedn ze stron, jeli przyznanie nie budzi wtpliwoci (postpowanie cywilne)
iura novit curia (sd zna prawo) przedmiotem
dowodu nie mog by normy prawne
ciar dowodu ktry podmiot powinien przedstawi dowody na okrelony fakt

art. 6 KC: Ciar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, ktra z faktu
tego wywodzi skutki prawne.
art. 77 1 KPA: Organ administracji publicznej jest obowizany w sposb
wyczerpujcy zebra i rozpatrzy cay materia dowodowy; art. 78 1 KPA: danie strony dotyczce przeprowadzenia dowodu naley uwzgldni, jeeli
przedmiotem dowodu jest okoliczno majca znaczenie dla sprawy.
Domniemania powoduj przerzucenie ciaru dowodu na stron kwestionujc domniemanie

Domniemanie faktyczne: sd moe uzna za ustalone fakty majce istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy, jeeli wniosek taki
mona wyprowadzi z innych ustalonych faktw;
Domniemania prawne:
wzruszalne (praesumptio iuris tantum) moliwe jest obalenie domniemania przez dowd mu przeciwny, np. domniemanie niewinnoci, domniemanie dobrej wiary, domniemanie pochodzenia dziecka z maestwa,
niewzruszalne (praesumptio iuris ac de iure) nieobalalne, we wspczesnym prawie pastw demokratycznych wystpuj wyjtkowo, np.
domniemanie znajomoci wpisw do Krajowego Rejestru Sdowego (nikt nie moe zasania si nieznajomoci ogoszonych wpisw).
61
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 60
Tabl. 60. Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz II

PRAWO POSTPOWANIA (PROCEDURALNE) TEORIA ELEMENTY cz II
DOWODY
RODZAJE DOWODW
bezporednie (kontakt
z materiaem dowodowym
np. ogldziny)
porednie (np. opinie
biegych)
poszlakowe (zesp zgodnych potwierdzajcych
si poszlak, ktre przyjte
sumarycznie wskazuj na
jedn, a wykluczaj inn
wersj wydarze)
ze wzgldu na charakter rda dowodowego:

1) osobowe rda dowodowe
przesuchanie stron (wyjanienia oskaronego)
przesuchanie wiadkw, konfrontacje
opinie biegych (gdy w sprawie niezbdna jest werykacja oparta na wiedzy specjalistycznej,
np. na okoliczno wady towaru, bdu w sztuce lekarskiej, niepoczytalnoci oskaronego)
2) rzeczowe
dokumenty urzdowe korzystaj z domniemania prawdziwoci
dokumenty prywatne (np. pisemna umowa)
inne rda dowodowe rzeczowe: z bada daktyloskopijnych, DNA, nagrania itp.
3) ogldziny
4) eksperymenty procesowe majce na celu odtworzenie przebiegu zdarzenia
ZASADY OCENY DOWODW
Zasada legalnej oceny dowodw (redniowiecze, ordalia sdy boe, zasada: wyznanie winy jest krlow dowodw; tortury)
Zasada swobodnej oceny dowodw dominuje we wspczesnym procesie (zob. art. 7 KPK). Organy postpowania ksztatuj swe
przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodw, ocenianych swobodnie z uwzgldnieniem zasad prawidowego
rozumowania oraz wskaza wiedzy i dowiadczenia yciowego; art. 233 1 KPC. Sd ocenia wiarygodno i moc dowodw wedug
wasnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozwaenia zebranego materiau.
Zasady ograniczajce dojcie do prawdy materialnej w postpowaniu:
domniemania prawne,
powaga rzeczy osdzonej (res iudicata) ne bis in idem (nie wszczyna si procesu dwa razy w tej samej sprawie) nie wszczyna si postpowania w sprawie ju zakoczonej prawomocnym wyrokiem, a wszczte umarza,
formalizm procesowy (np. reguy przeprowadzania dowodw, terminy odwoa),
zakaz reformationis in peius (zakaz zmiany wyroku na mniej korzystny w wyniku postpowania odwoawczego obowizuje tylko
wtedy, gdy od wyroku odwoaa si tylko strona, ktrej dotyczy niekorzystne dla niej rozstrzygnicie),
zakazy dowodowe (ich celem jest ochrona praw i wolnoci), np. zakaz wymuszania samooskarania, zakaz przesuchiwania duchownego co do faktw, o ktrych dowiedzia si na spowiedzi, osoby najblisze oskaronemu mog odmwi zezna.
FORMA PROCESU
Proces kontradyktoryjny (cechy):
proces w formie sporu stron przed bezstronnym sdem,
rola sdu jest bierna (nie przeprowadza on z urzdu dowodw) i ogranicza si do wydania wyroku i przestrzegania przepisw
prawa materialnego i postpowania,
strony decyduj, czy wszcz proces (zasada skargowoci),
proces nie moe by wszczty z urzdu,
sd nie moe z urzdu uwzgldni roszcze, z ktrymi nie zgaszaa si strona, orzeka ponad danie, jest zwizany wnioskami
stron co do cofnicia, zmiany, uznania powdztwa (w prywatnoskargowym postpowaniu karnym aktu oskarenia).
Proces inkwizycyjny (cechy):
postpowanie jest prowadzone z urzdu przez sd, a rola stron ogranicza si do przekazywania sdowi informacji, ktre sd uznaje
za niezbdne dla rozstrzygnicia sprawy,
postpowanie wszczynane z urzdu przez sd lub inny organ (prokuratora, organ administracji),
sd prowadzi postpowanie dowodowe z urzdu, nie jest zwizany zakresem roszcze i wnioskami stron.
RODZAJE ORZECZE PROCESOWYCH
Postanowienia rozstrzygaj sprawy incydentalne w postpowaniu, majce znaczenie formalne, nie odnosz si do meritum (np.
postanowienie o zwolnieniu od kosztw sdowych, postanowienie o kosztach),
w cywilnym postpowaniu nieprocesowym form postanowienia ma take merytoryczne rozstrzygnicie sprawy nieprocesowej
(np. postanowienie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku).
Wyroki rozstrzygaj spraw w caoci lub w czci co do jej meritum w danej instancji;
Decyzje administracyjne rozstrzygaj spraw administracyjn w caoci lub w czci w danej instancji administracyjnej, wico
ksztatujc obowizki adresata niepodporzdkowanego organizacyjnie lub subowo organowi wydajcemu decyzj.
62
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 61
Tabl. 61. Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz III

PRAWO POSTPOWANIA (PROCEDURALNE) TEORIA ELEMENTY cz III
POSTPOWANIE ODWOAWCZE
Artyku 78 Konstytucji RP: Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w I instancji. Wyjtki od tej zasady
oraz tryb zaskarania okrela ustawa.
Generalne podstawy
postpowania odwoawczego:
Generalne rodzaje rodkw

odwoawczych:
bd co do prawa (bdne
zastosowanie prawa lub niepoprawna jego wykadnia)
zwyke rodki odwoawcze

od orzecze nieprawomocnych, np. zaalenie, apelacja,
kasacja
bd co faktu (niewyjanienie wszystkich okolicznoci

lub bdna ocena materiau
dowodowego)
nadzwyczajne rodki
odwoawcze od orzecze
prawomocnych, np. skarga
o wznowienie postpowania
Charakter rodkw odwoawczych:

apelacja
ustalenia prawne i faktyczne
sd orzeka co do istoty sprawy
rewizja
postpowanie obejmuje ustalenia prawne i faktyczne
zasadniczo nie prowadzi si postpowania dowodowego,
opierajc si na ustaleniach sdu niszej instancji
sd moe orzec co do istoty sprawy, jeli materia dowodowy
nie wymaga uzupenienia
kasacja
kontroli podlegaj wycznie ustalenia prawne
w wyniku kasacji sd nie orzeka co do istoty sprawy, lecz
uchyla zaskarone orzeczenie i przekazuje spraw sdowi
niszej instancji do ponownego rozpoznania
w praktyce spotykamy rozwizania mieszane
TOK INSTANCJI NA WYBRANYM PRZYKADZIE

POSTPOWANIE CYWILNE
III INSTANCJA
Sd Najwyszy
POSTPOWANIE ADMINISTRACYJNE
III INSTANCJA
Sd Najwyszy
TOK INSTANCJI SDOWO-ADMINISTRACYJNYCH

II INSTANCJA (IV INSTANCJA)
Naczelny Sd Administracyjny
kasacja
skarga kasacyjna
II INSTANCJA
Sd Okrgowy
II INSTANCJA
Sd Apelacyjny
I INSTANCJA (III INSTANCJA)

Wojewdzki Sd Administracyjny
skarga
apelacja,
zaalenie
I INSTANCJA
Sd Rejonowy
rozpatrujcy spraw
w postpowaniu procesowym o wartoci
przedmiotu sporu poniej 75 tys. z (w sprawach gospodarczych
poniej 100 tys. z)
TOK INSTANCJI ADMINISTRACYJNYCH

I INSTANCJA
Sd Okrgowy rozpatrujcy spraw w postpowaniu procesowym
o wartoci przedmiotu
sporu powyej 75 tys. z
(w sprawach gospodarczych powyej
100 tys. z)
II INSTANCJA
Samorzdowe Kolegium Odwoawcze
odwoanie,
zaalenie
I INSTANCJA
organ stopnia podstawowego, np. wjt gminy
(sprawy z zakresu wasnych zada samorzdu)
63
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 62
Tabl. 62. Unia Europejska podstawy

UNIA EUROPEJSKA PODSTAWY
Unia Europejska (fr. Union europenne, UE, ang. European Union, EU) stanowi gospodarczo-polityczny zwizek pastw, suwerennych podmiotw prawa midzynarodowego; z punktu widzenia prawa midzynarodowego Unia Europejska jest organizacj midzynarodow, nieposiadajc osobowoci prawnej, opierajcej swoje struktury na szeregu umw midzynarodowych i stworzonych na
ich podstawie wsplnych organach
TRZY FILARY UNII EUROPEJSKIEJ
Filar I
Filar II
Filar III
unia gospodarcza wsplny

rynek, wsplna polityka
rolna i strukturalna, unia
walutowa i rozwj regionw
wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa

(wprowadzona w Traktacie amsterdamskim
Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony
jako cz drugiego laru jest czasem uwaana
za nowy, czwarty lar UE)
wsppraca policyjna i sdowa w sprawach karnych (do 1999 r. wsppraca w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i spraw
wewntrznych)
ACQUIS COMMUNAUTAIRE
acquis communautaire (fr. dorobek wsplnotowy) dorobek prawny Wsplnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujcy wszystkie traktaty zaoycielskie oraz umowy akcesyjne (o przystpienie) i umowy midzynarodowe je zmieniajce (jest to tzw. prawo
pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wsplnot (prawo wtrne np. rozporzdzenia, dyrektywy), umowy
midzynarodowe zawarte przez Wsplnoty i Uni Europejsk, orzecznictwo ETS i Sdu Pierwszej Instancji, a take deklaracje i rezolucje oraz zasady oglne prawa wsplnotowego; kady nowy czonek UE ma obowizek przyj acquis communautaire w caoci
(dopuszczalne s okresy przejciowe w odpowiednich sektorach)
OBECNI CZONKOWIE UE (27)

Austria
Belgia
Bugaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
otwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Sowacja
Sowenia
Szwecja
Wgry
Wielka Brytania
Wochy
kraje, ktre nie weszy do Unii z powodu sprzeciwu

obywateli:
Norwegia odmwia wejcia w referendum w 1972 r. a pniej powtrnie w 1994 r.
Szwajcaria zoya wniosek w 1992 r., po negatywnym
wyniku referendum w sprawie Europejskiego Obszaru Gospodarczego zawieszono dalsze negocjacje
kraje kandydujce:
inne kraje zgaszajce ch czonkostwa:
Chorwacja kandydat od czerwca

2004 r., przewidywany koniec negocjacji: 2009 r.
Albania, Maroko zoyo wniosek w 1987 r. uwaajc, e jest demokratycznym krajem organicznie poczonym z Europ; odmwiono mu szans na czonkostwo, m.in.
z powodu nierozwizanego koniktu z Sahar Zachodni, Modawia, Ukraina,
Gruzja, Bonia i Hercegowina, Czarnogra przewidywane rozpoczcie negocjacji
w 2010 r., Serbia UE 3.5.2006 r. zawiesia rozmowy stowarzyszeniowe z Serbi i Czarnogr; obecnie wznowione rozmowy stowarzyszeniowe, przewidywane rozpoczcie
negocjacji w 2010 r.
Turcja ocjalny kandydat od 1999 r.,

negocjuje od 3.10.2005 r., przewidywany koniec negocjacji: 2012 r.
Macedonia ocjalny kandydat od
grudnia 2005 r.
64
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 63
Tabl. 63. Unia Europejska kalendarium

UNIA EUROPEJSKA KALENDARIUM
1951 r.
powstanie Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali (EWWiS); traktat paryski 18.4.1951 r. 6 pastw: Belgia, Francja,
Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Wochy
1957 r.
utworzenie Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wsplnoty Energii Atomowej
(Euratom) traktaty rzymskie 25.3.1957 r.
1967 r.
wszed w ycie traktat ustanawiajcy Jedn Rad i Jedn Komisj Wsplnot Europejskich traktat fuzyjny
8.4.1965 r.
1973 r.
do czonkw doczyy: Wielka Brytania, Dania i Irlandia, kandydujca wwczas Norwegia nie przyczya si
z powodu sprzeciwu swoich obywateli
710.6.1979 r.
pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego
1981 r.
nowe pastwo czonkowskie: Grecja (w sumie 10 krajw czonkowskich)
1985 r.
wystpienie ze Wsplnoty autonomicznej czci Danii Grenlandii
1986 r.
nowe pastwa czonkowskie: Hiszpania i Portugalia (w sumie 12 krajw)
1987 r.
wszed w ycie podpisany 17.2.1986 r. Jednolity Akt Europejski pierwszy krok do ujednoliconego rynku
europejskiego
3.10.1990 r.
zjednoczenie Niemiec ziemie byej NRD zostay wczone do RFN
1993 r.
wszed w ycie ustanowiony 7.2.1992 r. traktat z Maastricht, ocjalnie traktat o Unii Europejskiej
1.1.1993 r.
swobodny przepyw towarw, usug, osb i kapitau staje si faktem
1.11.1993 r.
formalne powstanie Unii Europejskiej w oparciu o trzy lary
1995 r.
nowe pastwa czonkowskie: Austria, Finlandia i Szwecja (w sumie 15 krajw)
1997 r.
rozpoczcie negocjacji czonkowskich z 10 pastwami Europy rodkowo-Wschodniej
1999 r.
wszed w ycie podpisany 2.10.1997 r. traktat amsterdamski
2002 r.
w powszechnym obiegu krajw unii walutowej pojawiaj si banknoty i monety euro ()
13.12.2002 r.
na negocjacji pomidzy 10 pastwami Europy rodkowej i Poudniowej a UE w Kopenhadze
2003 r.
wszed w ycie podpisany 26.2.2001 r. traktat nicejski
2004 r.
wszed w ycie podpisany 16.4.2003 r. traktat ateski dotyczcy rozszerzenia Unii o 10 pastw
1.5.2004 r.
nowe pastwa czonkowskie: Cypr, Estonia, Litwa, otwa, Malta, Polska, Czechy, Sowacja, Sowenia i Wgry
(w sumie 25 krajw)
29.10.2004 r.
25 krajw UE podpisuje traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy (odrzucony w referendum przez Francj
29.5.2005 r.)
2007 r.
nowe pastwa czonkowskie: Bugaria i Rumunia (w sumie 27 krajw); Sowenia wstpuje do strefy euro
2123.6.2007 r.
spotkanie na szczycie Unii Europejskiej w Brukseli dotyczcy zmiany systemu gosowania w Radzie UE
13.12.2007 r.
Podpisano Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (wejdzie w ycie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratykowany przez wszystkie kraje czonkowskie UE)
1.1.2008 r.
Czechy, Estonia, Litwa, otwa, Malta, Polska, Sowacja, Sowenia, Wgry wstpuj do Ukadu z Schengen
(przejcia ldowe i morskie)
PROCES INTEGRACJI POLSKI Z UE
maj 1990 r. Polska skada ocjalny wniosek o rozpoczcie negocjacji w sprawie czonkostwa
16.9.1991 r. podpisanie Ukadu Europejskiego (wszed w ycie 1.2.1994 r., cz handlowa 2 lata wczeniej)
1996 r. utworzenie Komitetu Integracji Europejskiej
13.12.2002 r. nalizacja negocjacji na szczycie w Kopenhadze
16.4.2003 r. podpisanie traktatu akcesyjnego
78.6.2003 r. referendum w sprawie czonkostwa (Wyniki: frekwencja 58,85%, za przystpieniem 77,45% gosujcych, przeciw 22,55%).
od 1.5.2004 r. Polska jest czonkiem Unii Europejskiej
65
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 64
Tabl. 64. Unia Europejska rda prawa cz I

UNIA EUROPEJSKA RDA PRAWA cz I
AKTY PRAWA PIERWOTNEGO
to traktaty zaoycielskie wraz z towarzyszcymi im protokoami i aneksami
oraz niektre umowy zawierane pomidzy pastwami czonkowskimi
traktaty zaoycielskie Wsplnot Europejskich i Unii Europejskiej
Traktat paryski z 1951 r. (obowizywa w latach 19522002)
Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszy w ycie w 1958 r.)
Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (obecnie TWE, wczeniej: EWG)
Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej
Traktat z Maastricht (traktat o Unii Europejskiej) z 1992 r. (wszed w ycie w 1993 r.)
umowy zawarte midzy pastwami czonkowskimi zmieniajce i uzupeniajce traktaty zaoycielskie
Konwencja o niektrych instytucjach wsplnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (wesza w ycie w 1958 r.)
Protok dotyczcy Antyli Holenderskich z 1962 r.
Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszed w ycie w 1967 r.)
Luksemburski traktat budetowy z 1970 r.
Brukselski traktat budetowy z 1975 r.
Traktat zmieniajcy niektre postanowienia Protokou w sprawie Statutu EBI z 1975 r.
Traktat grenlandzki z 1984 r.
Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (wszed w ycie w 1987 r.)
Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszed w ycie w 1999 r.)
Traktat nicejski z 2001 r. (wszed w ycie w 2003 r.)
Traktat ateski 2003 r. (wszed w ycie w 2004 r.)
Traktat z Lizbony zmieniajcy traktat o Unii Europejskiej i traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (traktat reformujcy) wejdzie w ycie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratykowany przez wszystkie kraje czonkowskie UE.
do rde prawa pierwotnego zalicza si rwnie traktaty o przystpieniu nowych czonkw (traktaty akcesyjne),
Konstytucja Europejska byaby aktem prawa pierwotnego,
do rde europejskiego prawa pierwotnego nie zalicza si: umw midzynarodowych podpisywanych przez UE (w tym umowy
stowarzyszeniowej PolskaWsplnota Europejska) ani umw zawieranych przez wszystkich lub niektrych czonkw tej organizacji (np. umowa z Schengen, aczkolwiek postanowienia tej umowy zostay ju wczone do TWE) akty te zalicza si jednak do
acquis communautaire,
nie s rdami prawa deklaracje przyjmowane podczas szczytw szefw pastw i rzdw pastw czonkowskich Wsplnot
w ramach Rady Wsplnot Europejskich (charakter deklaracji ma np. Karta Praw Podstawowych przyjta na szczycie w Nicei).
AKTY PRAWA WTRNEGO (PRAWO POCHODNE)
to akty tworzone przez organy UE na podstawie upowanie zawartych w prawie pierwotnym (traktatowym)
AKTY O MOCY WICEJ
Rozporzdzenia
akty prawne zawierajce normy generalne i abstrakcyjne,
o charakterze odpowiadajcym
polskim ustawom,
mog by skierowane do
nieograniczonej liczby podmiotw, zarwno do rzdw, jak
i osb zycznych i prawnych,
podlegaj bezporedniemu
stosowaniu w pastwach
czonkowskich (brak koniecznoci implementacji do krajowych systemw prawnych),
wydawane przez przez Rad
Unii Europejskiej wraz z Parlamentem Europejskim albo
przez Komisj Europejsk.
66
Dyrektywy
akty prawne o specycznym charakterze, bez odpowiednika w prawie polskim: skierowane do pastw czonkowskich, ktre musz osign, za pomoc dostpnych sobie
rodkw, cel okrelony w dyrektywie,
wyznaczaj pastwom czonkowskim okrelony czas na
implementacj, czyli wczenie treci dyrektywy do krajowego porzdku prawnego (zasada: 2 lata), implementacja
dyrektyw dokonuje si w Polsce poprzez uregulowanie
danej materii zgodnie z celem dyrektywy w drodze ustawy,
w przypadku niedotrzymania terminu implementacji
dyrektywy przez pastwo czonkowskie gro mu sankcje,
bezporednie obowizywanie dyrektyw: Europejski
Trybuna Sprawiedliwoci dopuszcza bezporednie
stosowanie dyrektyw (m.in. osoby zyczne i prawne bd
mogy powoywa si przed sdami bezporednio na postanowienia dyrektywy), jeli kraj nie dokonuje waciwej
implementacji lub spnia si z ni.
Decyzje
akty kierowane do indywidualnie okrelonego adresata
(konkretne pastwo czonkowskie, przedsibiorca, osoba
prawna) w konkretnej sytuacji
odpowiednik polskich decyzji
administracyjnych,
wydawana przez Komisj UE
(najczciej) lub Rad UE
przykadem decyzji skierowanej
do okrelonego przedsibiorcy
moe by decyzja nakadajca na przedsibiorstwo kar
(grzywn) z tytuu naruszenia
art. 82 Traktatu o Wsplnocie
Europejskiej (naduycie pozycji
dominujcej).
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 65
Tabl. 65. Unia Europejska rda prawa cz II

UNIA EUROPEJSKA RDA PRAWA cz II
AKTY PRAWA WTRNEGO (PRAWO POCHODNE)

to akty tworzone przez organy UE na podstawie upowanie zawartych w prawie pierwotnym (traktatowym)
AKTY NIEWICE
akty suce wyraeniu stanowiska organw UE
zalecenia
kierowane do pastw czonkowskich, charakterem zblione do
dyrektyw, pozbawione jednak
mocy wicej
maj na celu ujednolicenie
prawodawstwa wewntrznego
krajw czonkowskich
wydawane przez Komisj lub
Rad UE
opinie
wyraaj stanowisko instytucji UE w okrelonej
sprawie
wystpuj w wewntrznych procesach decyzyjnych
(m.in. przed przyjciem aktw wicych: rozporzdze i dyrektyw), jak rwnie mog by skierowane do
poszczeglnych pastw, osb zycznych i prawnych
wydawane przez Parlament UE, Komitet Ekonomiczno-Spoeczny, Komitet Regionw, Komisj Europejsk i Rad Unii Europejskiej
uchway
przyjmowane
przez Rad
i Parlament
Europejski
maj czsto
znaczenie
deklaracji
politycznych
akty planistyczne UE
zielone Ksigi
wydawane w celu rozpoczcia
dyskusji i konsultacji na dany
temat przez Komisj UE
biae Ksigi
nastpny etap Zielonych Ksig,
doprecyzowuj propozycje
konkretnych dziaa w danym
temacie, mog zawiera projekty
aktw prawnych
wydawane przez Komisj UE, po
przyjciu przez Rad UE przeksztacaj si w Programy dziaa
programy
przyjmowane przez
Rad UE
przedstawiaj zadania
organw UE w okrelonej dziedzinie i czasie
(zazwyczaj 5 lub 10 lat)
publikowane w formie
komunikatu Komisji Kolejne programy s numerowane i publikowane
w formie komunikatu
Komisji
raporty
publikowane przez Komisj w celu
zaprezentowania stanu faktycznego,
dziaa i osigni Wsplnot Europejskich
w danej dziedzinie
generalne znaczenie ma oglny raport
o dziaalnoci Unii Europejskiej (General
Report on the Activities of the European
Union) publikowany dorocznie
OFICJALNE PUBLIKATORY UE:

Dziennik Urzdowy Wsplnot Europejskich zwany w skrcie Dziennikiem Urzdowym (ang. Ocial Journal, fr. Journal Ociel, niem. Amtsblatt): seria L (obowizujce akty prawne), seria C (komunikaty, dokumenty rnego rodzaju),
seria S suplement, ogoszenia o wikszych przetargach
Urzdowy Zbir Orzecze ETS i Sd Pierwszej Instancji (Reports of Cases Before the Court of Justice and the Court of
First Instance) numeracje spraw C (ETS), T (Sd Pierwszej Instancji)
RDA INTERNETOWE:
http://europa.eu ocjalna strona Unii Europejskiej
http://www1.ukie.gov.pl/dtc.nsf baza aktw prawa Unii Europejskiej przyjtych przed 1.5.2004 r. w jzyku polskim
http://curia.europa.eu/pl/content/juris/index.htm orzeczenia Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci
67
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 66
Tabl. 66. Unia Europejska instytucje cz I

UNIA EUROPEJSKA INSTYTUCJE cz I
RADA EUROPEJSKA
(ang. European Council) to organ polityczny UE, ktrego zadaniem jest wyznaczanie oglnych
kierunkw rozwoju Unii; skada si z przywdcw pastw czonkowskich (gw pastw lub
szefw rzdw) oraz przewodniczcego Komisji UE, zbiera co najmniej 2 razy rocznie
nie naley jej myli z Rad Unii Europejskiej (najwaniejszy organ stanowicy prawo
w UE) ani z Rad Europy (organizacja midzynarodowa niezalena od UE)
Przewodniczcym Rady Europejskiej (brak uprawnie wykonawczych) jest kadorazowo gowa pastwa lub szef rzdu kraju aktualnie sprawujcego prezydencj Rady Unii
Europejskiej
PREZYDENCJA W UE
przypada rotacyjnie w okresach
procznych na kady kraj czonkowski (I po. 2008 r. Sowenia,
II po. 2008 r. Francja, I po. 2009 r.
Czechy, II po. 2009 r. Szwecja)
zmiany w tym systemie przewiduje traktat z Lizbony (zob. Unia
Europejska traktat reformujcy)
RADA UNII EUROPEJSKIEJ

(ang. Council of the European Union) jest gwnym organem prawodawczym UE, skadajcym si z przedstawicieli rzdw
pastw czonkowskich
COREPER
Komitet Staych Przedstawicieli (fr. Comit des reprsentants permanents, ang. Committee of Permanent Representatives) skada si ze staych przedstawicieli krajw czonkowskich Unii Europejskiej przy Radzie Unii Europejskiej
w Brukseli w randze ambasadorw oraz ich zastpcw; gwnym zadaniem komitetu jest przygotowywanie posiedze Rady Unii Europejskiej; moe take podejmowa pewne decyzje proceduralne oraz powoywa grupy robocze
SKAD:
Rada moe wystpowa jako Rada do Spraw Oglnych, i wtedy jej podstawowy skad tworz ministrowie spraw zagranicznych pastw czonkowskich, lub jako Rada Specjalna (Branowa, Resortowa), ktr tworz ministrowie odpowiedzialni za ten resort, ktrego omawianie przewidziano w porzdku obrad
konguracje: Rady: Rada do spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych, Rada do spraw Gospodarczych i Finansowych (Econ), Rada do spraw Wymiaru Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych (JHA). Rada do spraw Zatrudnienia, Polityki Spoecznej,
Zdrowia i Polityki dotyczcej Konsumentw, Rada do spraw Konkurencyjnoci, Rada do spraw Transportu, Telekomunikacji
i Energii, Rada do spraw Rolnictwa i Rybowstwa, Rada do spraw rodowiska, Rada do spraw Edukacji, Modziey i Kultury
prezydencja: Przewodniczcym Rady jest minister z kraju sprawujcego aktualnie prezydencj w UE
NAJWANIEJSZE KOMPETENCJE:
uchwalanie rde prawa wtrnego UE (rozporzdzenia, dyrektywy, decyzje)
uchwalanie rde niewicych (zalecenia, opinie, stanowiska)
uczestniczenie (z Parlamentem UE) w ustalaniu unijnego budetu
ustalanie projektw zmian w traktatach zaoycielskich
kompetencje w zakresie zawierania umw midzynarodowych, negocjowanych przez Komisj UE
TRYB PODEJMOWANIA DECYZJI
stosowane wikszoci gosw:
1) wikszo zwyka domylny sposb podejmowania uchwa, w praktyce stosowany do spraw technicznych
2) jednomylno stosowana obecnie przy najwaniejszych materiach (rozszerzenie, rewizja traktatw, materie II i III laru UE), do jednomylnoci konieczny jest brak sprzeciwu czonkowskiego (nie tamuje uchway wstrzymanie si od gosu)
3) wikszoci kwalikowan obecnie stosowana dla wikszoci decyzji merytorycznych specjalny system waenia
gosw (liczba gosw danego pastwa jest uzaleniona od jego populacji, np. Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Wochy
29 gosw, Hiszpania, Polska 27 gosw)
wikszo kwalikowana jest uzyskana:
jeli akt gosowany bdzie na wniosek Komisji: 232 na 321 gosw (72,27%)
w pozostaych przypadkach: 232 gosy oddane przez co najmniej 2/3 ogu
pastwa stanowice wikszo kwalikowan powinny reprezentowa najmniej 62% ogu ludnoci Unii
zmiany w sposobie gosowania wikszoci kwalikowan przewiduje projekt traktatu konstytucyjnego UE; system gosw waonych zastpiby system podwjnej wikszoci [jeli akt gosowany bdzie na wniosek Komisji lub Ministra Spraw
Zagranicznych: zwyka wikszo pastw reprezentujcych co najmniej 3/5 (60%) ludnoci Unii; w pozostaych przypadkach: wikszo 2/3 pastw reprezentujcych co najmniej 3/5 (60%) ludnoci Unii]
zmiany w sposobie gosowanie przewiduje te przewiduje traktat z Lizbony (zob. Unia Europejska traktat reformujcy),
maj one wej w ycie od 1.11.2014 r.
68
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 67
Tabl. 67. Unia Europejska instytucje cz II

UNIA EUROPEJSKA INSTYTUCJE cz II
KOMISJA EUROPEJSKA
(ang. European Commission) gwny organ wykonawczy, nazywana rzdem Unii lub stranikiem traktatw
SKAD
w Komisji zasiadaj komisarze w liczbie rwnej liczbie pastw czonkowskich (stan na 2007 r. 27 komisarzy)
przyjto, e w przypadku kolejnych rozszerze liczba komisarzy bdzie mniejsza od liczby czonkw Unii
komisarze s wyznaczani przez rzdy poszczeglnych pastw i stoj na czele poszczeglnych dziaw administracji
unijnej (dyrekcje generalne)
pracami Komisji kieruje i reprezentuje j na zewntrz Przewodniczcy, ktrego kandydatura jest uzgadniana przez pastwa czonkowskie i zatwierdzana przez Parlament Europejski (od 1.11.2004 r. Portugalczyk Jos Manuel Duro Barroso)
polskim komisarzem jest Danuta Hbner, odpowiedzialna za dzia: polityka regionalna
GWNE ZADANIA I KOMPETENCJE
biece kierownictwo wykonawcze w zakresie poszczeglnych polityk unijnych
prawo inicjatywy prawodawczej przedstawianie projektw aktw prawa unijnego pod gosowanie Radzie Unii Europejskiej lub Parlamentowi Europejskiemu
nadzr nad pastwami czonkowskimi w sprawach implementacji i przestrzegania prawa wsplnotowego
wydawanie decyzji w sprawach indywidualnych, nakadanie kar na podmioty midzynarodowe (pastwa czonkw
UE), jak i prywatne (gwnie przedsibiorcw)
prowadzenie negocjacji z krajami kandydackimi
PARLAMENT EUROPEJSKI
jednoizbowe zgromadzenie reprezentujce obywateli pastw nalecych do Unii Europejskiej
w przeciwiestwie do roli parlamentw krajowych nie jest gwnych organem prawodawczym, lecz uczestniczy w procesie
decyzyjnym i peni funkcj opiniodawczo-kontroln
SKAD:
wybierani w krajach czonkowskich eurodeputowani (posowie do Parlamentu Europejskiego), zasada mandatu wolnego
(niezwizani instrukcjami wyborcw), wybierani na 5-letni kadencj
liczba: 2007 r. 785 (nadwyka spowodowana doczeniem posw z Rumunii i Bugarii),
szczegowe zasady przeprowadzania wyborw okrelaj poszczeglne pastwa Polska: ustawa z 23.1.2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego
liczba posw wybieranych w poszczeglnych pastwach jest proporcjonalna do liczby mieszkacw z pewnym uprzywilejowaniem pastw maych
Polska posiada obecnie 54 mandaty (po wyborach w 2009 r. 50 mandatw)
NAJWANIEJSZE UPRAWNIENIA:
wspudzia w tworzeniu prawa poprzez procedury konsultacji, wsppracy, wspdecydowania i akceptacji (zgody; uprawnienie to dotyczy tylko niektrych dziedzin polityki wsplnotowej, pozostae obejmuj wyczne kompetencje prawodawcze Rady Unii Europejskiej)
podejmuje uchway w sprawie nowych akcesji czonkowskich i traktatw stowarzyszeniowych
uprawnienia w kwestiach budetowych coroczne zatwierdzanie budetu i udzielanie Komisji UE absolutorium z jego wykonania
uprawnienia kontrolne: zatwierdzanie skadu Komisji i jej przewodniczcego, prawo uchwalenia wotum nieufnoci wobec
Komisji (wikszoci 2/3 gosw), prawo zadawania pyta komisarzom, zwyczajowa moliwo zadawania pyta Radzie
prawo ustanawiania komitetw dochodzeniowych (podobnie jak sejmowa komisja ledcza), ktre badaj ewentualne
wykroczenia lub nieprawidowoci w stosowaniu prawa wsplnotowego
powoywanie Rzecznika Praw Obywatelskich
obrona praw czowieka, demokracji i pastwa prawa (uchway i rezolucje)
procedura wspdecydowania najczciej stosowany sposb podejmowania decyzji w UE (niestosowana w sektorze
polityk: rolnictwa, rybowstwa, podatkw, polityki handlowej, pomocy pastwa, polityki gospodarczej, konkurencji i Unii
Gospodarczej i Walutowej)
etapy: moliwe 3 czytania procedura koczy si w przypadku zgodnoci stanowisk Parlamentu i Rady UE;
w przypadku rozbienoci Rada ogasza wsplne stanowisko, ktre traa do drugiego czytania w Parlamencie; do odrzucenia wsplnego stanowiska lub wprowadzenia do niego poprawek potrzebna jest bezwzgldna wikszo gosw; akt
bdcy przedmiotem procedury jest przyjty, jeli Rada przyjmie poprawki Parlamentu; jeli poprawki Parlamentu zostan
odrzucone, zwouje si tzw. komitet pojednawczy (koncyliacyjny)
69
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 68
Tabl. 68. Unia Europejska instytucje cz III

UNIA EUROPEJSKA INSTYTUCJE cz III
EUROPEJSKI TRYBUNA SPRAWIEDLIWOCI (ETS)

ang. Court of Justice of the European Communities, z siedzib w Luksemburgu (uwaga: mylony z Europejskim Trybunaem Praw
Czowieka w Strasburgu)
organ sdowy UE, penicy funkcj sdu midzynarodowego, konstytucyjnego i administracyjnego
SKAD
obecnie 27 sdziw, mianowanych przez
kade pastwo czonkowskie
sprawy przed trybunaem referuj rzecznicy
generalni obecnie: 8, kadencja 6-letnia
czciowe wymiany skadu sdziowskiego
i adwokackiego (rotacja) co 3 lata
Rodzaje skadw:
podstawowe skady orzekajce: 3 lub 5 sdziw
skad wielkiej izby 13 sdziw (na danie pastwa czonkowskiego albo instytucji, ktre s stron w postpowaniu, a take
w sprawach szczeglnie wanych lub skomplikowanych)
obrady w penym skadzie (w przypadkach okrelonych w Statucie Trybunau, np. dymisja czonka Komisji UE)
prawo do wniesienia skargi

organy UE lub pastwa czonkowskie, natomiast osoby zyczne i prawne nie s do tego upowanione
ostateczno orzecze
orzeczenia Trybunau maj charakter ostateczny
ZAKRES JURYSDYKCJI
orzekanie o legalnoci aktw prawnych wydawanych przez organy UE, w tym o zgodnoci prawa wtrnego z prawem
pierwotnym (traktatowym) gwne podstawy zaskarenia: brak kompetencji do wydania aktu, istotne naruszenie procedury, bezczynno organu naruszajca traktaty, naduycie uznaniowoci decyzji,
prawo stanowienia wicej interpretacji (wykadni) przepisw prawa wsplnotowego; zapewnianie jednolitej wykadni
przez wydawanie na wniosek sdu pastwa czonkowskiego orzecze wstpnych,
rozstrzyganie sporw kompetencyjnych pomidzy organami UE,
podejmowanie decyzji wobec pastw niewypeniajcych zobowiza traktatowych (na wniosek Komisji UE),
rozpoznawanie sporw midzy pastwami czonkowskimi lub midzy tymi pastwami a Komisj,
jest instancj odwoawcz od orzecze Sdu Pierwszej Instancji.
SD PIERWSZEJ INSTANCJI
trybuna powoany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego w celu odcienia Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci rozstrzyga m.in. sprawy wniesione przez podmioty prywatne (osoby zyczny i prawne)
SKAD
5 izb rozstrzygajcych w skadach 1-, 3- lub 5-osobowych spory osb zycznych i prawnych z organami UE, skad
wielkiej izby (13 sdziw) w sprawach szczeglnie zawiych lub duej wagi
sdziowie Sdu Pierwszej Instancji po jednym z kadego pastwa czonkowskiego, wybierani na kadencj 6-letni,
rotacyjne odnowienie skadu co 3 lata
brak staych rzecznikw generalnych (postpowanie wszczyna wniesienie penomocnika strony skargi na pimie)
ZAKRES JURYSDYKCJI
skargi osb zycznych lub prawnych przeciwko aktom prawnym instytucji wsplnotowych (ktrych s one adresatami lub ktre dotycz ich bezporednio i indywidualnie) lub w sprawie bezczynnoci instytucji UE,
skargi wniesione przez pastwa czonkowskie przeciwko Komisji UE,
skargi wniesione przez pastwa czonkowskie przeciwko Radzie UE, dotyczce aktw z dziedziny pomocy pastwa,
handlowych rodkw ochronnych oraz aktw, za pomoc ktrych korzysta ona z uprawnie wykonawczych,
skargi o odszkodowanie za szkody wyrzdzone przez instytucje wsplnotowe lub ich pracownikw,
skargi dotyczce umw zawartych przez Wsplnot, w ktrych waciwo sdu zostaa wyranie okrelona,
skargi z zakresu wsplnotowych znakw towarowych.
od orzecze wydanych przez Sd przysuguje ograniczone odwoanie (bdy formalnoprawne) do Trybunau Sprawiedliwoci w terminie 2 miesicy
spory midzy Wsplnotami a ich pracownikami podlegaj waciwoci Sdu do spraw Suby Publicznej;
od jego orzecze przysuguje ograniczone formalnie odwoanie do Sdu Pierwszej Instancji
70
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 69
Tabl. 69. Unia Europejska instytucje cz IV

UNIA EUROPEJSKA INSTYTUCJE cz IV
ORGANY DORADCZE
KOMITET EKONOMICZNO-SPOECZNY
reprezentuje poszczeglne grupy spoeczno-zawodowe krajw czonkowskich, m.in. pracodawcw, zwizki
zawodowe, konsumentw, rolnikw
gwnym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady UE, Parlamentu Europejskiego
i Komisji UE w kwestiach dotyczcych polityki gospodarczej i spoecznej
Obecnie (2007 r.) w Komitecie zasiada 344 czonkw. Polsk reprezentuje 21.
KOMITET REGIONW
organ doradczy i opiniodawczy, reprezentujcy interesy euroregionw
czonkowie: przedstawiciele organizacji samorzdowych pastw
czonkowskich. Kandydaci na czonkw Komitetu s wyznaczani
przez rzdy pastw UE; Rada UE zatwierdza mandaty czonkw na
4 lata z moliwoci ponownego mianowania. Obecnie (2007 r.)
liczba czonkw wynosi 344; Polsce przypada 21 miejsc; skad Komitetu nie powinien przekracza liczby 350 czonkw
rola Komitetu:
reprezentowanie na forum unijnym stanowisk wadz lokalnych i regionalnych wobec prawodawstwa UE poprzez wydawanie opinii na
temat propozycji legislacyjnych Komisji Europejskiej; Rada i Komisja
UE obligatoryjnie zasigaj opinii Komitetu Regionw w sprawach
bezporednio dotyczcych wadz lokalnych i regionalnych
euroregion forma wsppracy

transgranicznej pomidzy regionami
pastw czonkowskich UE, pastw
kandydujcych oraz regionami ich
ssiadw; w tworzeniu euroregionu
uczestnicz przedstawiciele lokalnych
i regionalnych wadz samorzdowych
oraz organizacja pozarzdowe;
w granicach Polski znajduje si 18
euroregionw m.in. Euroregion Nysa
(utworzony 1991 r., Polska, Niemcy, Czechy), Euroregion Karpacki (1993, Polska,
Sowacja, Ukraina, Wgry, Rumunia),
Euroregion Batyk (1998, Polska, Rosja,
Litwa, otwa, Szwecja, Dania)
ORGANY POLITYKI I KONTROLI FINANSOWEJ

TRYBUNA OBRACHUNKOWY
inne nazwy: Trybuna Rewizyjny, Trybuna Audytorw, Trybuna Rewidentw Ksigowych instytucja Unii Europejskiej kontrolujca wykonanie budetu oraz wpywy i wydatki UE,
skad: 27 rewidentw powoywanych na okres 6 lat przez Rad UE,
zadania: Kontroluje rachunki wszystkich cia UE, przekada Parlamentowi i Radzie UE owiadczenia o wiarygodnoci dokumentw ksigowych, bada zgodno z prawem i prawidowo transakcji nansowych.
EUROPEJSKI BANK CENTRALNY
bank emisyjny waluty euro, kreowanie polityki monetarnej w stree euro (m.in. ustalanie stp procentowych),
nadzorowanie systemw bankowych w krajach Unii i wsppraca z innymi organami w zakresie regulacji rynkw nansowych.
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY
niezaleny od budetu UE,
Rada Gubernatorw Banku skada si z ministrw nansw pastw czonkowskich,
udziela kredytw lub gwarancji kredytowych podmiotom publicznym i prywatnym z pastw akcjonariuszy (od
1990 r. z kredytw EBI korzysta Polska).
71
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 70
Tabl. 70. Unia Europejska Traktat reformujcy (z Lizbony)

UNIA EUROPEJSKA TRAKTAT REFORMUJCY (z Lizbony)
Traktat z Lizbony zmieniajcy traktat o Unii Europejskiej i traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (traktat reformujcy), podpisany 13.12.2007 r. w Lizbonie (wejdzie w ycie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratykowany przez wszystkie kraje czonkowskie UE;
odrzucony przez Irlandi w referendum 12.6.2008 r.)
NAJWANIEJSZE ZMIANY WPROWADZANE PRZEZ TRAKTAT
PODMIOTOWO I STRUKTURA UNII
ujednolicenie struktur
i nazewnictwa, likwidacja Wsplnoty Europejskiej penym sukcesorem prawnym Unia Europejska
nadanie UE osobowoci prawnej

zmiana nazewnictwa traktatu TWE na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
zniesienie podziau na III lary (przy zachowaniu pewnej odrbnoci w zakresach II i III laru)
ZMIANY W INSTYTUCJACH UE
SYSTEM PREZYDENCJI W UE utworzenie staego stanowiska przewodniczcego

likwidacja procznego, rotacyjnego systemu prezydencji w UE
utworzenie staego stanowiska Przewodniczcego Rady Europejskiej wybieranego przez Rad Europejsk wikszoci kwalikowan na okres 2,5 roku, ta sama osoba moe piastowa ten urzd maksymalnie przez 2 kadencje
RADA UNII EUROPEJSKIEJ zmiany w systemie gosowa
do 31.10.2014 r. bdzie obowizywa nicejski system gosowania wikszoci kwalikowan
do 31.3.2017 r. kade pastwo bdzie mogo zada powtrzenia danego gosowania zgodnie z nicejskim systemem gosw waonych
wprowadzenie gosowa wikszoci kwalikowan na zasadzie podwjnej wikszoci, wymagane bdzie poparcie co
najmniej 55% pastw czonkowskich (obecnie 15 na 27 krajw UE), reprezentujcych co najmniej 65% ludnoci UE (aby
uniemoliwi maej liczbie najbardziej zaludnionych pastw zablokowanie decyzji, mniejszo blokujca musi obejmowa co
najmniej 4 pastwa czonkowskie, w przeciwnym razie uznaje si, e wikszo kwalikowana zostaa osignita, nawet jeli
nie zostao spenione kryterium w zakresie liczby ludnoci)
gosowaniu wikszoci kwalikowan bdzie podlega wicej obszarw dziaalnoci
zasada jednomylnoci nadal bdzie stosowana w przypadku podatkw, polityki zagranicznej, obrony oraz zabezpieczenia
spoecznego
KOMISJA UE
od 2014 r. zmniejszenie liczby komisarzy
komisarze bd pochodzi nie z kadego pastwa UE, jak to ma miejsce dzisiaj, ale z dwch trzecich pastw czonkowskich
wyznaczanie komisarzy na zasadzie rotacji, na okres 5 lat
(kade pastwo czonkowskie bdzie mie swojego przedstawiciela w 2 na 3 kadencjach Komisji)
PARLAMENT UE
ograniczenie liczby eurodeputowanych do 751; z kadego kraju czonkowskiego zasiada w nim bdzie od 6 do 96 deputowanych
SPRAWY ZAGRANICZNE UE (cel: zwikszenie spjnoci dziaa podejmowanych na arenie midzynarodowej)
utworzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa, czonego ze
stanowiskiem wiceprzewodniczcego Komisji UE
jak organ wspomagajcy: Europejska Suba Dziaa Zewntrznych (EEAS), skadajca si z urzdnikw Rady i Komisji oraz
pracownikw sub dyplomatycznych pastw czonkowskich
INNE
zwikszenie roli parlamentw krajowych jako stranikw zasady pomocniczoci
(decyzje powinny by
podejmowane moliwie jak
najbliej obywateli, a dziaanie na poziomie europejskim nie powinno, gdy nie
musi, zastpowa dziaania
na poziomie krajowym,
regionalnym lub lokalnym)
72
europejska obywatelska inicjatywa

prawodawcza
obywatele Unii, w liczbie nie mniejszej
ni milion, bdcy obywatelami znacznej liczby pastw czonkowskich, mog
z wasnej inicjatywy zwrci si do
Komisji o przedoenie odpowiedniego
wniosku w sprawach, w odniesieniu do
ktrych, zdaniem obywateli, wykonanie
przepisw traktatu lizboskiego wymaga aktu prawnego Unii
KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UE

traktat reformujcy nadaje prawny charakter
Karcie Praw Podstawowych; prawa wymienione
w karcie zostay ju jednak wczeniej okrelone
w innych aktach midzynarodowych (m.in.
Europejskiej Konwencji Praw Czowieka)
instytucje UE i pastwa czonkowskie musz
przestrzega praw zapisanych w Karcie; nad
ich przestrzeganiem czuwa Europejski Trybuna Sprawiedliwoci
Wielka Brytania i Polska zastrzegy ograniczenie stosowania Karty dla swoich obywateli
Cz II. Prawo konstytucyjne*
PODZIA ZE WZGLDU NA TRE
wystpuje np. w Wielkiej Brytanii (tworz j akty nadane przez

monarch, prawo zwyczajowe, najwaniejsze ustawy parlamentu)
KONSTYTUCJA MATERIALNA
caoksztat norm prawnych regulujcych ustrj pastwa, bez
wzgldu na ich charakter oraz form wyraenia
przez specjalnie
powoany organ
(konstytuant)
przez organ przedstawicielski suwerena (parlament)
UCHWALONA
zatwierdzana przez
suwerena (nard)
w drodze referendum
ELASTYCZNA
dla zmiany konstytucji nie przewidziane s
ostrzejsze reguy ni dla zwykych ustaw
PODZIA ZE WZGLDU NA SPOSB DOKONYWANIA ZMIAN
np. Konstytucja
Krlestwa Polskiego
z 1815 r.
OKTROJOWANA
nadana przez panujcego (monarch)
PODZIA ZE WZGLDU NA POWSTANIE
KONSTYTUCJA NIEPENA tzw. Maa Konstytucja

reguluje wybrane zagadnienia ustrojowe
np. ustawa konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym
KONSTYTUCJA
FAKTYCZNA
spoeczno-polityczne
zorganizowanie danego pastwa
RODZAJE KONSTYTUCJI
SZTYWNA
zmiana Konstytucji objta jest szczeglnymi
wymogami
zatwierdzona przez nard w referendum

konstytucyjnym
uchwalona przez poczone izby parlamentu

Zgromadzenie Narodowe
KONSTYTUCJA PENA
normuje wyczerpujco podstawowe zagadnienia ustrojowe
KONSTYTUCJA FORMALNA
akt pisany
ustawa zasadnicza zawierajca normy prawne
o najwyszej mocy, regulujca podstawy ustroju spoeczno-politycznego pastwa

Tabl. 1
Tabl. 1. Rodzaje konstytucji
75
Tabl. 2
Tabl. 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

KONSTYTUCJA RP
uchwalona
przez Zgromadzenie
Narodowe
2.4.1997 r.
przyjta
przez nard
w referendum
konstytucyjnym
25.5.1997 r.
podpisana
przez Prezydenta RP
16.7.1997 r.
ogoszona
w Dzienniku Ustaw
z 16.7.1997 r.
wesza
w ycie
17.10.1997 r.
USTAWA ZASADNICZA
zbir praw kardynalnych stanowicych fundament
spoecznego i politycznego adu
wyznacza pole dziaania wadzy oraz gwarantuje prawa
i wolnoci jednostki
podaje wartoci, na jakich opiera si prawo, oraz zawiera
podstawowe zasady dotyczce jego treci, okrela formy
(hierarchi) rde prawa i tryb jego stanowienia
reguluje ustrj i funkcjonowanie naczelnych organw
wadzy pastwowej
NADRZDNO KONSTYTUCJI
zajmuje najwysze miejsce
w hierarchii aktw normatywnych
MATERIALNA
wynika z faktu, i Konstytucja normuje
podstawowe
zasady
ustroju
FORMALNA
Konstytucja
zawiera
normy
o najwyszej mocy
prawnej
POZYTYWNY ASPEKT
NADRZDNOCI
organy o kompetencji
prawotwrczej powinny
rozwija i konkretyzowa
(realizowa) postanowienia
Konstytucji
NEGATYWNY ASPEKT
NADRZDNOCI
organy o kompetencji
prawotwrczej nie mog
ustanawia norm sprzecznych
z regulacj konstytucyjn
ZASADA
BEZPOREDNIEGO
STOSOWANIA
KONSTYTUCJI
Konstytucja jest
najwyszym prawem RP
przepisy Konstytucji stosuje si
bezporednio, chyba e Konstytucja
stanowi inaczej
SYSTEMATYKA KONSYTUCJI
PREAMBUA
uroczysty wstp
nie posiada charakteru normatywnego, ale jej tre
moe suy wykadni norm konstytucyjnych
Rozdzia I RZECZPOSPOLITA
postanowienia dotyczce charakteru pastwa
oraz podstawowe zasady Konstytucji
Rozdzia II WOLNOCI, PRAWA
I OBOWIZKI CZOWIEKA I OBYWATELA
obszerny katalog praw i wolnoci wraz z systemem konstytucyjnych rodkw ich ochrony
Rozdzia III RDA PRAWA
katalog oraz obowizywanie aktw normatywnych
Rozdzia IV SEJM I SENAT
Rozdzia V PREZYDENT RP
Rozdzia VI RADA MINISTRW
I ADMINISTRACJA RZDOWA
Rozdzia VII SAMORZD TERYTORIALNY
Rozdzia VIII SDY I TRYBUNAY
organizacja wymiaru sprawiedliwoci oraz pozycja sdziego, przepisy o Sdzie Najwyszym,
Naczelnym Sdzie Administracyjnym, Krajowej
Radzie Sdownictwa, Trybunale Konstytucyjnym oraz Trybunale Stanu
Rozdzia IX ORGANY KONTROLI
PASTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
przepisy o Najwyszej Izbie Kontroli, Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie
Radiofonii i Telewizji
Rozdzia X FINANSE PUBLICZNE
podstawowe zasady w zakresie nansw publicznych, budetu pastwa, okrelenie pozycji
Narodowego Banku Polskiego
Rozdzia XI STANY NADZWYCZAJNE
przepisy o stanie wojennym i stanie wyjtkowym
Rozdzia XII ZMIANA KONSTYTUCJI
tryb nowelizowania ustawy zasadniczej
Rozdzia XIII PRZEPISY PRZEJCIOWE
I KOCOWE
76
Tabl. 3
Tabl. 3. Zmiana Konstytucji

ZMIANA KONSTYTUCJI
REWIZJA KONSTYTUCJI
zmiana zasad obowizujcej
Konstytucji
UCHWALENIE
NOWEJ
KONSTYTUCJI
Konstytucja RP
nie przewiduje w tej
materii specjalnych
uregulowa
NOWELIZACJA KONSTYTUCJI
zmiana wybranych postanowie Konstytucji
INICJATYWA USTROJODAWCZA
projekt ustawy o zmianie Konstytucji moe przedoy:
co najmniej 1/5 ustawowej liczby posw
Senat
Prezydent Rzeczypospolitej
Konstytucja
nie wprowadza
kategorii
postanowie
niezmienialnych
USTAWA ZMIENIAJCA
zmiana Konstytucji nastpuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i nastpnie w terminie nie duszym
ni 60 dni przez Senat
inaczej np.
Konstytucja Francji
z 1958 r. (zakaz
uchylania
republikaskiej
formy rzdw)
pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji moe

odby si nie wczeniej ni
30 dnia od dnia przedoenia Sejmowi projektu ustawy
ustaw o zmianie Konstytucji uchwala Sejm wikszoci co najmniej 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby
posw oraz Senat bezwzgldn
wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy
ustawowej liczby senatorw
SZCZEGLNY TRYB ZMIANY I, II, XII ROZDZIAU KONSTYTUCJI
uchwalenie przez Sejm

ustawy zmieniajcej
moe odby si nie
wczeniej ni 60 dnia
po pierwszym czytaniu
projektu tej ustawy
FAKULTATYWNE REFERENDUM
ZATWIERDZAJCE
podmioty posiadajce inicjatyw w zakresie zmiany Konstytucji mog zada, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzajcego
z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracaj si do Marszaka Sejmu,
ktry zarzdza niezwocznie przeprowadzenie referendum w cigu 60 dni
od dnia zoenia wniosku
zmiana Konstytucji zostaje przyjta, jeeli za t zmian opowiedziaa si
wikszo gosujcych
Marszaek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwalon ustaw do podpisu;

Prezydent RP podpisuje ustaw w cigu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzdza jej ogoszenie w Dzienniku Ustaw RP
77
Tabl. 4
Tabl. 4. Konstytucyjne zasady ustroju

KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU
ZASADA SUWERENNOCI NARODU
wadza zwierzchnia (najwysza) w RP naley do narodu
(art. 4 ust. 1)
ZASADA
REPREZENTACJI
POLITYCZNEJ
nard sprawuje wadz
przez swoich przedstawicieli (art. 4 ust. 2)
nard sprawuje wadz

bezporednio przez
instytucj referendum
oraz inicjatywy ludowej
ZASADA PODZIAU I RWNOWAGI WADZ

ustrj RP opiera si na podziale i rwnowadze wadzy
ustawodawczej, wykonawczej
i sdowniczej (art. 10)
wadz wykonawcz
sprawuj Prezydent RP
i Rada Ministrw
wadze ustawodawcz
sprawuj Sejm i Senat
wadz sdownicz sprawuj sdy i Trybunay
ZASADA
DWUIZBOWOCI
ZASADA ODRBNOCI
I NIEZALENOCI SDW
I TRYBUNAW
ZASADA AUTONOMII
I NIEZALENOCI W STOSUNKACH
PASTWOKOCI (art. 25)
ZASADA REPUBLIKASKIEJ FORMY RZDW

RP jest wsplnym dobrem wszystkich obywateli
(art. 1 Konstytucji RP)
wyczenie sprawowania wadzy w sposb dziedziczny lub doywotni
ZASADA PARLAMENTARNEGO
SYSTEMU RZDW
rozwizania przyjte w Konstytucji RP przyjmuj model
parlamentarno-gabinetowy
z elementami systemu prezydenckiego
ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO (art. 11)
RP zapewnia wolno tworzenia i dziaania partii politycznych
uznanie wieloci partii
uznanie rwnoci partii
uznanie demokratycznej roli partii, zakaz istnienia
partii o modelu niedemokratycznym (art. 13)
ZASADA DECENTRALIZACJI
WADZY PUBLICZNEJ
powierzenie samodzielnego wykonywania zada administracyjnych innym podmiotom ni organy rzdowe
SAMORZD
TERYTORIALNY
(POWSZECHNY)
zagwarantowanie obywatelom udziau
we wadzy przez
konstrukcj ustroju wadzy lokalnej
SAMORZD
SPECJALNY
zawodowy
gospodarczy
narodowociowy
samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu

wadzy publicznej
przysugujc mu w ramach ustaw istotn cz zada
publicznych samorzd wykonuje w imieniu wasnym
i na wasn odpowiedzialno
78
Tabl. 5
Tabl. 5. Zasada demokratycznego pastwa prawnego

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PASTWA PRAWNEGO
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady
sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji RP)
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PASTWA PRAWNEGO
element materialny
element formalny
ZASADA SUWERENNOCI
GWARANCJE FORMALNE
ZASADA DEMOKRATYZMU
KREOWANIE WADZ PRZEZ
OKRESOWE WYBORY
POWSZECHNE
ZASADA PLURALIZMU
POLITYCZNEGO
ZASADA PARTYCYPACJI
SPOECZESTWA
W PODEJMOWANIU DECYZJI
PASTWOWYCH
ZASADA
ZAGWARNATOWANIA ORAZ POSZANOWANIA PRAW I WOLNOCI
CZOWIEKA I OBYWATELA
ZASADA ZAUFANIA
OBYWATELI DO PASTWA
stwarzaj je organy stojce na

stray praworzdnoci:
Trybuna
Konstytucyjny
Rzecznik Praw
Obywatelskich
sdy powszechne
sdy administracyjne
GWARANCJE INSTYTUCJONALNE
zasada odpowiedzialnoci
pastwa za szkody wyrzdzone
obywatelom przez dziaania
funkcjonariuszy pastwowych
zasada prawa do sdu (swoboda dostpu do niezawisego
sdu)
ZASADA LEGALIZMU
(PRAWORZDNOCI)
organy wadzy publicznej dziaaj
na podstawie i w granicach prawa
ZASADA PODZIAU WADZY
ustrj opiera si na podziale wadzy
na ustawodawcz, wykonawcz
i sdownicz
ZASADA PRYMATU USTAWY
sposb, zorganizowanie i funkcjonowanie organw wadzy
publicznej, ograniczanie wolnoci
i nakadanie obowizkw (ingerencja w sfer wolnoci jednostki)
musz opiera si na podstawie
ustawowej
ZAKAZ RETROAKCJI
prawo nie dziaa wstecz przed dat
swego ustanowienia
ZASADA OCHRONY
PRAW NABYTYCH
ZASADA STABILNEGO
I BEZPIECZNEGO PRAWA
ZASADA SPRAWIEDLIWOCI
SPOECZNEJ
79
Tabl. 6
Tabl. 6. Zasada spoecznej gospodarki rynkowej

ZASADA SPOECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ
ustrj oparty na liberalizmie gospodarczym i zasadach gospodarki rynkowej z uwzgldnieniem regulatorw przebiegu procesw gospodarczych w celu zapewnienia realizacji postulatw spoecznych oraz dopuszczajcy ograniczon
interwencj pastwa w gospodark w celu ochrony interesw spoecznych oraz dla ochrony socjalnej
oparta na:
ZASADA SWOBODY
DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ
prowadzenie dziaalnoci gospodarczej jest dozwolone kademu
na rwnych prawach
ograniczenie wolnoci dziaalnoci

gospodarczej jest dopuszczalne
tylko w drodze ustawy i tylko ze
wzgldu na wany interes publiczny
ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie

dziaalnoci gospodarczej:
art. 6 ust. 1: Podejmowanie, wykonywanie i zakoczenie dziaalnoci
gospodarczej jest wolne dla kadego na rwnych prawach, z zachowaniem warunkw okrelonych
przepisami prawa.
2. Organ administracji publicznej
nie moe da ani uzaleni
swojej decyzji w sprawie podjcia,
wykonywania lub zakoczenia
dziaalnoci gospodarczej przez zainteresowan osob od spenienia
przez ni dodatkowych warunkw,
w szczeglnoci przedoenia dokumentw lub ujawnienia danych,
nieprzewidzianych przepisami
prawa.
ograniczenie wolnoci dziaalnoci gospodarczej dokonuje si
m.in. przez reglamentacj dziaalnoci szczeglnego charakteru,
np. wymg uzyskania koncesji
dla szeciu rodzajw dziaalnoci
wymienianych przez ustaw
80
WASNO PRYWATNA
RP chroni wasno i prawo
dziedziczenia
wywaszczenie jest dopuszczalne jedynie wwczas, gdy jest
dokonywane na cele publiczne
i za susznym odszkodowaniem
kady ma prawo do wasnoci,
innych praw majtkowych oraz
prawo dziedziczenia
wasno, inne prawa majtkowe oraz prawo dziedziczenia
podlegaj rwnej dla wszystkich ochronie prawnej
wasno moe by ograniczona tylko w drodze ustawy
i tylko w zakresie, w jakim
nie narusza ona istoty prawa
wasnoci
ZASADA SOLIDARNOCI,
DIALOGU I WSPPRACY
PARTNERW SPOECZNYCH
dialog spoeczny:
okrela relacje, stosunki dwustronne midzy zwizkami
zawodowymi i organizacjami
pracodawcw oraz trjstronne
z administracj rzdow, a take
z innymi podmiotami (administracj samorzdow i organizacjami
pozarzdowymi)
zinstytucjonalizowanie dialogu
ma miejsce m.in. w Trjstronnej
Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych (ustawa z 6.7.2001
r. o Trjstronnej Komisji do Spraw
Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu
spoecznego)
wywaszczenie nieruchomoci
tylko dla wykorzystania rzeczy na okrelony cel publiczny (np. budow
drogi, szkoy, pod zalanie sztucznego zbiornika wodnego)
tylko za susznym odszkodowaniem odpowiadajcym wartoci wywaszczonej nieruchomoci lub wartoci odebranego prawa (zob. ustawa
z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomociami)
konskata (przepadek rzeczy)
zob. art. 44 1 KK: Sd orzeka przepadek przedmiotw pochodzcych bezporednio z przestpstwa.
2: Sd moe orzec, a wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek
przedmiotw, ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa.
zesp praw przyznanych przez

porzdek prawny pastwa swoim
obywatelom
PRAWA OBYWATELSKIE
WOLNOCI OBYWATELSKIE
su zapewnieniu obywatelom
sfery wolnej od ingerencji pastwa, obszaru nieskrpowanych
dziaa spoecznych i politycznych
wyjtki od tej zasady okrela

ustawa
kto znajduje si pod wadz RP,

korzysta z wolnoci i praw zapewnionych w Konstytucji (art. 37
Konstytucji RP)
cudzoziemcy nie korzystaj na jednakowych z obywatelami RP zasadach z praw i wolnoci w nielicznych przypadkach (np. prawa do suby publicznej art. 60, prawa
dostpu do informacji publicznej art. 61 Konstytucji RP)
w zwizku z rozwojem midzynarodowej ochrony prawa i wolnoci czowieka i obywatela s w znacznej czci
tosame i przysuguj kadej jednostce znajdujcej si pod wadz pastwa
maj charakter ponadpastwowy,

niezbywalny i niewzruszalny
PRAWA CZOWIEKA
prawa i wolnoci jednostki maj
na celu ochron jej interesw
su kadej osobie ludzkiej,
niezalenie od przynalenoci
pastwowej (obywatelstwa) i jakichkolwiek cech rnicujcych
RDO PRAW
prawo naturalne,
przyrodzona godno osoby ludzkiej
CHARAKTER WERTYKALNY PRAW CZOWIEKA I OBYWATELA

s to prawa publiczne (wertykalne)
dotycz relacji midzy jednostk a pastwem
WOLNOCI I PRAWA CZOWIEKA I OBYWATELA
zasady i instytucje prawne umoliwiajce realizacj i ochron praw

(system rde prawa, wymiaru
sprawiedliwoci, zasada publikacji
aktw prawnych, bezporednie
rodki dochodzenia praw skargi
i petycje)
gwarancje formalne
cechy ustroju spoecznego,

politycznego i gospodarczego,
kultura i wiadomo prawna obywateli, kultura prawna (jawno,
jasno i stabilno prawa)
gwarancje materialne
GWARANCJE PRAW
czynniki i rodki sprzyjajce urzeczywistnieniu praw jednostki

Tabl. 7
Tabl. 7. Wolnoci i prawa czowieka i obywatela
81
Tabl. 8
Tabl. 8. Wolnoci i prawa czowieka i obywatela zasady oglne

WOLNOCI I PRAWA CZOWIEKA I OBYWATELA ZASADY OGLNE
RDO WOLNOCI I PRAW CZOWIEKA I OBYWATELA
przyrodzona i niezbywalna godno czowieka
jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz publicznych
ZASADA WOLNOCI JEDNOSTKI (art. 31)
kady jest obowizany szanowa wolnoci i prawa
innych
nikogo nie wolno zmusza do czynienia tego, czego
prawo mu nie nakazuje
OGRANICZENIA W ZAKRESIE KORZYSTANIA

Z KONSTYTUCYJNYCH WOLNOCI I PRAW
FORMA USTAWY
mog by ustanawiane tylko w ustawie
PRZESANKI DOPUSZCZALNOCI
tylko wtedy, gdy s konieczne w demokratycznym pastwie dla jego bezpieczestwa lub porzdku publicznego bd dla ochrony rodowiska, zdrowia i moralnoci
publicznej albo wolnoci i praw innych osb
ZAKAZ NARUSZANIA ISTOTY WOLNOCI I PRAW
ZASADA RWNOCI WSZYSTKICH WOBEC PRAWA (art. 32)

wszyscy s wobec prawa rwni oraz maj prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne;
nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny
ZASADA RWNOUPRAWNIENIA PCI (art. 33)

kobieta i mczyzna w RP maj rwne prawa w yciu rodzinnym, politycznym, spoecznym i gospodarczym
ZASADA POSZANOWANIA PRAW MNIEJSZOCI NARODOWYCH (art. 35)

RP zapewnia obywatelom polskim nalecym do mniejszoci narodowych i etnicznych wolno zachowania i rozwoju
wasnego jzyka, zachowania obyczajw i tradycji oraz rozwoju wasnej kultury
ZASADA OBYWATELSTWA (art. 34)

obywatelstwo polskie nabywa si przez urodzenie z rodzicw bdcych obywatelami polskimi (inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego okrela ustawa)
obywatel polski nie moe utraci obywatelstwa polskiego, chyba e sam si go zrzeknie
PRAWO DO OPIEKI DYPLOMATYCZNEJ (art. 36)
podczas pobytu za granic obywatel polski ma prawo do opieki ze strony RP
ZASADA KORZYSTANIA Z PRAW I WOLNOCI PRZEZ KADEGO KTO ZNAJDUJE SI POD JURYSDYKCJ RP
(POWSZECHNO PRAW I WOLNOCI) (art. 37)
82
Tabl. 9
Tabl. 9. Konstytucyjne rodki ochrony wolnoci i praw

KONSTYTUCYJNE RODKI OCHRONY WOLNOCI I PRAW
prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zostaa

wyrzdzona przez niezgodne z prawem dziaanie
organu wadzy publicznej
odpowiedzialno cywilna Skarbu Pastwa i samorzdu terytorialnego za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza pastwowego uregulowana w Kodeksie
cywilnym (art. 417 i nast.)
prawo do drogi sdowej dla

dochodzenia naruszonych wolnoci lub praw
realizowane przez ustawy procesowe:
prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych

w I instancji
Kodeks postpowania cywilnego

Kodeks postpowania karnego
Kodeks postpowania administracyjnego
Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi
dopuszczalne wyjtki od tej zasady musi okrela

ustawa
prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do

Trybunau Konstytucyjnego
skarga konstytucyjna ma charakter sformalizowany
prawo wystpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich

wolnoci lub praw naruszonych przez organy
wadzy publicznej
skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich ma charakter

niesformalizowany
(zob. Skarga konstytucyjna)
(zob. Rzecznik Praw Obywatelskich)
83
Tabl. 10

KONSTYTUCYJNY KATALOG WOLNOCI, PRAW I OBOWIZKW CZOWIEKA I OBYWATELA (art. 3076, 8286 Konstytucji RP)
WOLNOCI I PRAWA OSOBISTE

prawo kadego czowieka do ochrony
ycia
zakaz poddawania eksperymentom
naukowym, w tym medycznym bez
zgody zainteresowanej osoby
zakaz stosowania tortur, okrutnego
i poniajcego traktowania i karania
oraz stosowania kar cielesnych
prawo do nietykalnoci osobistej oraz
bezpieczestwa osobistego (zakaz
bezprawnego pozbawienia wolnoci,
zasada sdowej kontroli pozbawienia wolnoci, uprawnienia osoby
pozbawionej wolnoci, regua nullum
crimen sine lege (nie ma przestpstwa
bez ustawy)
prawo do obrony i obrocy z wyboru
lub z urzdu
prawo do sdu; sprawiedliwego
i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy,
niezaleny, bezstronny i niezawisy
sd, zaskaralno orzecze wydanych
w I instancji
prawo do ochrony prywatnoci (tajemnica korespondencji, nienaruszalno
mieszkania, prawo do ochrony danych
osobowych)
prawo rodzicw do wychowania dzieci
zgodnie z wasnymi przekonaniami
wolno wyboru miejsca zamieszkania
i pobytu
zakaz wydalenia i prawo powrotu do
kraju obywatela
wolno sumienia i religii
wolno komunikowania si, wolno
wyraania swoich pogldw oraz
pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji, zakaz koncesjonowania wydawnictw oraz cenzury prewencyjnej
zakaz ekstradycji obywatela polskiego
oraz ekstradycji osoby podejrzanej
o popenienie bez uycia przemocy
przestpstwa z przyczyn politycznych
(ekstradycja obywatela polskiego
moe by dokonana na wniosek
innego pastwa lub sdowego organu
midzynarodowego, jeeli moliwo
taka wynika z ratykowanej przez RP
umowy midzynarodowej lub ustawy
wykonujcej akt prawa stanowionego
przez organizacj midzynarodow,
ktrej RP jest czonkiem)
prawo do uzyskania azylu oraz statusu
uchodcy przez cudzoziemca
84
WOLNOCI
I PRAWA
POLITYCZNE
dostpne dla
kadego:
wolno zgromadze
wolno zrzeszania si
prawo skadania petycji,
wnioskw
i skarg
dostpne dla
obywateli:
prawo do uczestnictwa w yciu
publicznym
tworzenia partii
politycznych
prawo dostpu
do suby
publicznej
na zasadzie
rwnoci
prawo do
informacji
o dziaalnoci
organw wadzy publicznej
oraz osb penicych funkcje
publiczne
prawa wyborcze, prawo
do inicjatywy
ustawodawczej, prawo do
wnioskowania
oraz do udziau
w referendum
WOLNOCI I PRAWA EKONOMICZNE,

SOCJALNE I KULTURALNE
prawo do ochrony wasnoci oraz
prawo dziedziczenia
swoboda dziaalnoci gospodarczej na
rwnych warunkach
wolno wyboru zawodu i miejsca
pracy, zakaz pracy przymusowej,
obowizek prowadzenia przez pastwo
polityki zmierzajcej do penego
produktywnego zatrudnienia, zasada
ochrony pracy i nadzoru nad warunkami jej wykonywania, ustawowe okrelanie minimalnego wynagrodzenia za
prac, prawo do ochrony warunkw
pracy oraz prawo do wypoczynku
prawo do zabezpieczenia spoecznego
w razie niezdolnoci do pracy i pozostawania bez pracy (dla obywateli)
powszechny i rwny dostp do wyksztacenia (dla obywateli), prawo do
nauki, obowizek szkolny do uzyskania
penoletnoci, prawo do bezpatnej
nauki w szkoach publicznych, wolno
nauczania i tworzenia szk niepublicznych wszystkich szczebli (dla obywateli), autonomia wyszych uczelni
wolno twrczoci artystycznej,
bada naukowych oraz ogaszania ich
wynikw, wolno nauczania, a take
wolno korzystania z dbr kultury
prawo do opieki zdrowotnej wiadczonej przez publiczn sub zdrowia,
rwny dostp do wiadcze opieki
zdrowotnej nansowanej ze rodkw
publicznych (dla obywateli)
prawo do szczeglnej opieki ze strony
wadz publicznych dla dzieci, kobiet
ciarnych, osb niepenosprawnych
i osb w podeszym wieku
obowizek pastwa zapewniania prawnej ochrony rodziny oraz praw dziecka
obowizek wadz publicznych ochrony
rodowiska oraz zapewniania bezpieczestwa ekologicznego wspczesnemu i przyszym pokoleniom
obowizek wadz publicznych prowadzenia polityki sprzyjajcej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli oraz ochrony praw lokatorw
obowizek wadz publicznych ochrony
konsumentw, uytkownikw i najemcw przed dziaaniami zagraajcymi
ich zdrowiu, prywatnoci i bezpieczestwu oraz przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi
OBOWIZKI
cice na
kadej osobie:
przestrzegania
prawa RP
ponoszenia
ciarw
i wiadcze
publicznych,
w tym podatkw, okrelonych w ustawie
dbaoci o stan
rodowiska oraz
ponoszenie
odpowiedzialnoci za spowodowane przez
siebie jego
pogorszenie
cice na
obywatelu:
obowizek
wiernoci RP
oraz troski
o dobro
wsplne
obowizek
obrony Ojczyzny (suba
wojskowa lub
zastpcza)
Tabl. 11

PARTIA POLITYCZNA (zob. Cz I. Tabl. 7. Partie polityczne)
dobrowolna organizacja, stawiajc sobie za cel udzia w yciu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpywu na ksztatowanie polityki pastwa lub sprawowanie wadzy publicznej
DEMOKRATYZM
WEWNTRZNY
czonkostwo
w partii politycznej jest
dobrowolne
i rwnouprawnione
CZONKOWSTWO
czonkami partii
politycznych
mog by obywatele RP, ktrzy
ukoczyli 18 lat
NAKAZ
APARTYJNOCI
nie mog
nalee do partii
politycznych
m.in.:
sdziowie
wszelkich sdw pastwowych
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Prezes NBP
czonkowie
Krajowej Rady
Radiofonii
i Telewizji
kierownictwo
(prezesi) i pracownicy NIK
urzdnicy suby cywilnej
policjanci
i onierze
zawodowi
etatowi czonkowie SKO
pracownicy
Krajowego Biura Wyborczego
ZASADA
WIELOCI
PARTII
RP zapewnia
wolno tworzenia i dziaania
partii politycznych
ZASADA
RWNOCI
PARTII
organy wadzy
publicznej s
obowizane do
rwnego traktowania partii
politycznych;
wyczenie moliwoci istnienia
partii pastwowej lub
kierowniczej
REJESTRACJA PARTII
(procedura ewidencyjno-rejestracyjna)
ZGOSZENIE PARTII DO EWIDENCJI
do zgoszenia naley doczy statut
partii oraz wykaz 1000 osb (mogcych
by czonkami partii politycznej) popierajcych zgoszenie
ewidencj partii politycznych prowadzi
Sd Okrgowy w Warszawie
sd dokonuje wpisu partii politycznej
do ewidencji niezwocznie, jeeli zgoszenie jest zgodne z przepisami prawa
PARTIE NIEWPISANE DO EWIDENCJI
zarejestrowanie partii politycznej nie
jest niezbdnym warunkiem jej powstania i dziaania
partie niezarejestrowane nie posiadaj
osobowoci prawnej i nie korzystaj
z peni praw
zgodno z Konstytucj celw

lub dziaalnoci
partii bada
Trybuna Konstytucyjny
ZASADA DEMOKRATYCZNEJ ROLI

PARTII
wpyw na ksztatowanie polityki pastwa metodami demokratycznymi
zakazane jest istnienie partii odwoujcych si w swoich programach do
totalitarnych metod i praktyk dziaania:
nazizmu, faszyzmu i komunizmu, partii
ktrych program lub dziaalno zakada lub dopuszcza nienawi rasow
i narodowociow, stosowanie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu
na polityk pastwa albo przewiduje
utajnienie struktur lub czonkostwa
FINANSOWANIE PARTII
ZASADA JAWNOCI
rda nansowania partii politycznych s jawne
MAJTEK PARTII
moe by przeznaczony tylko
na cele statutowe lub charytatywne
DZIAALNO
GOSPODARCZA
powstaje ze:
skadek czonkowskich
darowizn, spadkw, zapisw
dochodw z majtku (ustawowo ograniczony zakres)
okrelonych ustawami dotacji
i subwencji.
partia polityczna nie moe przeprowadza zbirek publicznych
partia nie moe prowadzi dziaalnoci

gospodarczej (z wyjtkiem
sprzeday przedmiotw
symbolizujcych parti
i wydawnictw popularyzujcych parti oraz
wykonywania odpatnie
drobnych usug na rzecz
osb trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprztu
biurowego)
FINANSOWANIE Z BUDETU PASTWA

DOTACJE PODMIOTOWE
przysuguj w ramach
zwrotu wydatkw wyborczych
otrzymuj je partie, ktre
zdobyy co najmniej
1 mandat posa lub senatora; wysoko dotacji jest
proporcjonalna do liczby
zdobytych mandatw
i zaley od sumy wydanej
na kampani wyborcz
w ramach dopuszczalnych
limitw
SUBWENCJE CELOWE
s przeznaczane na dziaalno
statutow partii
maj do niej prawo partie, ktre
uzyskay co najmniej 3% gosw
na swoje okrgowe listy kandydatw na posw (6% gosw,
jeli partia wchodzia w skad
koalicji wyborczej)
wysoko subwencji ustalana
jest na zasadzie stopniowej
degresji, proporcjonalnie do
cznej liczby gosw oddanych
na listy okrgowe kandydatw
na posw tej partii
85
Tabl. 12

OBYWATELSTWO
wi prawna czca jednostk z pastwem
ZASADY OGLNE
WYCZNO
OBYWATELSTWA
obywatel polski w myl prawa polskiego nie moe by
rwnoczenie uznawany za
obywatela innego pastwa
PODWJNE (MNOGOC)
OBYWATELSTW
pozostae obywatelstwa
osoby bdcej obywatelem
polskim nie s uznawane
przez RP, ale nie ma te
zakazu ich posiadania
w niektrych przypadkach
uzyskanie obywatelstwa
polskiego moe czy si
z obowizkiem przedstawienia dowodu utraty lub
zwolnienia z obywatelstwa
obcego
OBYWATELSTWO UE
obywatelem UE jest kady
obywatel pastwa czonkowskiego
obywatelstwo Unii nie
zastpuje obywatelstw
krajowych, lecz je uzupenia
NABYCIE Z MOCY PRAWA

ZASADA KRWI
o nabyciu obywatelstwa decyduj wizy
krwi
urodzenie z rodzicw, z ktrych co najmniej
jedno posiada obywatelstwo polskie
ZASADA ZIEMI
dziecko nabywa
obywatelstwo
pastwa, w ktrym
si urodzi
REPATRIACJA
obywatelstwo nabywa
osoba polskiego pochodzenia, powracajca do
kraju
NABYCIE NA PODSTAWIE DECYZJI ORAZ PRZEZ ZOENIE OWIADCZENIA

I JEGO PRZYJCIE PRZEZ WACIWY ORGAN
NATURALIZACJA
nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi przez Prezydenta RP
NATURALIZACJA
UPROSZCZONA
nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi pozostajcemu
w zwizku maeskim z obywatelem polskim
UZNANIE APATRYDY
osoby nieposiadajcej adnego
obywatelstwa (bezpastwowca)
za obywatela polskiego
ODZYSKANIE UTRACONEGO OBYWATELSTWA

POLSKIEGO
REINTEGRACJA
odzyskanie obywatelstwa utraconego w zwizku
z nabyciem obywatelstwa obcego wskutek zawarcia
maestwa z cudzoziemcem lub w zwizku z zawarciem takiego maestwa
ODZYSKANIE OBYWATELSTWA UTRACONEGO
WSKUTEK OPCJI WYBORU
odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego
w dziecistwie na skutek owiadczenia rodzicw,
z ktrych jedno posiadao obce obywatelstwo, o wyborze obywatelstwa obcego
UTRATA OBYWATELSTWA
obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swj wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta
RP na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
AUTONOMIA MAESKA
zawarcie zwizku maeskiego przez obywatela
polskiego z osob niebdc obywatelem polskim nie
powoduje zmian w obywatelstwie maonkw
zmiana obywatelstwa
jednego z maonkw nie
pociga za sob zmiany
obywatelstwa drugiego
maonka
NIEUTRACALNO
OBYWATELSTWA
obywatel polski nie moe
utraci obywatelstwa polskiego, chyba e sam si go
zrzeknie
86
Tabl. 13

NABYCIE OBYWATELSTWA UJCIE PODMIOTOWE
DZIECKO
ZASADA KRWI
ZASADA ZIEMI
z mocy prawa
przez urodzenie
gdy oboje
rodzice s
obywatelami
polskimi
jedno z rodzicw jest
obywatelem
polskim,
a drugie jest
nieznane bd
nieokrelone
jest jego obywatelstwo lub
nie posiada
adnego obywatelstwa
dziecko urodzone lub znalezione w Polsce

nabywa
obywatelstwo
polskie, gdy
oboje rodzice s
nieznani bd
nieokrelone
jest ich obywatelstwo lub
nie posiadaj
adnego
OPCJA WYBORU
dziecko rodzicw, z ktrych jedno jest
obywatelem polskim, drugie za obywatelem innego pastwa, nabywa przez
urodzenie obywatelstwo polskie
rodzice w owiadczeniu zoonym
zgodnie przed waciwym wojewod
(zamieszkali w kraju) lub konsulem
(zamieszkali za granic) w cigu
3 miesicy od dnia urodzenia si
dziecka mog wybra dla niego obywatelstwo pastwa obcego, ktrego
obywatelem jest jedno z rodzicw, jeeli
wedug prawa tego pastwa dziecko
nabywa jego obywatelstwo
ODZYSKANIE OBYWATELSTWA
POLSKIEGO
dziecko nabywa obywatelstwo polskie,
jeeli po ukoczeniu 16 lat, a przed
upywem 6 miesicy od dnia osignicia penoletnoci zoy odpowiednie
owiadczenie przed waciwym wojewod lub konsulem i organ ten wyda
decyzj o przyjciu owiadczenia
CUDZOZIEMIEC
zamieszkujcy
w Polsce co
najmniej 5 lat
na podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si
moe zoy wniosek
o nadanie
obywatelstwa za
porednictwem
waciwego
wojewody lub
konsula
obywatelstwo
nadaje Prezydent RP
zamieszkujcy
w Polsce na
podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si,
ktry pozostaje
co najmniej
3 lata w zwizku maeskim
z osob posiadajc obywatelstwo polskie
moe zoy
w cigu 6
miesicy od
dnia uzyskania
zezwolenia na
osiedlenie si
albo 3 lat i 6
miesicy od
dnia zawarcia
zwizku maeskiego
odpowiednie
owiadczenie
przed waciwym wojewod
lub konsulem
i organ ten wyda
decyzj o przyjciu owiadczenia
APATRYDA
bezpastwowiec,
osoba o nieokrelonym
obywatelstwie
lub nieposiadajca adnego
obywatelstwa,
jeli zamieszkuje w Polsce
na podstawie
zezwolenia na
osiedlenie si na
terytorium RP
co najmniej 5 lat
moe by uznany za obywatela
polskiego na
swj wniosek
decyzj o uznaniu wydaje
wojewoda
POZOSTAE
PRZYPADKI
REPATRIANT
repatriantem
jest osoba
polskiego pochodzenia, ktra
przybya do RP
na podstawie
wizy w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia
si na stae
repatriant
nabywa
obywatelstwo
polskie z mocy
prawa z dniem
przekroczenia
granicy RP
OSOBA, KTRA
UTRACIA
OBYWATELSTWO
przez nabycie
obywatelstwa
obcego wskutek
zawarcia maestwa z cudzoziemcem lub
w zwizku z zawarciem takiego
maestwa
moe odzyska
obywatelstwo
polskie, jeeli
po ustaniu tego
maestwa lub
jego uniewanieniu zoy
odpowiednie
owiadczenie
przed wojewod lub konsulem i organ ten
wyda decyzj
o przyjciu
owiadczenia
87
Tabl. 14

ZWIZEK ZAWODOWY
dobrowolna i samorzdna organizacja ludzi pracy, powoana do reprezentowania i obrony ich praw, interesw zawodowych i socjalnych
NIEZALENO ZEWNTRZNA
zwizek zawodowy jest niezaleny
w swojej dziaalnoci statutowej od
pracodawcw, administracji pastwowej i samorzdu terytorialnego oraz od
innych organizacji
NIEZALENO WEWNTRZNA
statuty oraz uchway zwizkowe okrelaj swobodnie struktury organizacyjne zwizkw zawodowych, zasady
czonkostwa w zwizku zawodowym
oraz sprawowania funkcji zwizkowych
ZASADA RWNOCI ZWIZKW

organy pastwowe, samorzdu terytorialnego i pracodawcy obowizani s
traktowa jednakowo wszystkie zwizki
zawodowe
UPRAWNIENIA ZWIZKW
PRAWO TWORZENIA I WSTPOWANIA DO ZWIZKW ZAWODOWYCH
reprezentatywna organizacja zwizkowa ma

prawo opiniowania zaoe i projektw aktw
prawnych w zakresie objtym zadaniami zwizkw zawodowych
reprezentatwyna organizacja zwizkowa ma
prawo wystpowania z wnioskami o wydanie
lub zmian ustawy albo innego aktu prawnego
w zakresie spraw objtych zadaniami zwizku
zawodowego
prawo prowadzenia rokowa zbiorowych oraz
zawierania ukadw zbiorowych pracy, a take
innych porozumie przewidzianych przepisami
prawa pracy
sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa
pracy oraz uczestniczenie w nadzorze nad przestrzeganiem przepisw oraz zasad bezpieczestwa i higieny pracy
pracownicy bez wzgldu na podstaw stosunku pracy

czonkowie rolniczych spdzielni produkcyjnych
agenci (osoby wykonujce prac na podstawie umowy agencyjnej, jeeli
nie s pracodawcami)
osoby wykonujce prac nakadcz (mog wstpowa do zwizkw
istniejcych w zakadzie pracy, z ktrym nawizay umow o prac)
osoby bezrobotne zachowuj prawo przynalenoci do zwizkw
zawodowych, a jeli nie s czonkami zwizkw zawodowych, maj prawo
wstpowania do zwizkw zawodowych w przypadkach i na warunkach
okrelonych statutami zwizkw
uprawnienia zakadowej organizacji zwizkowej:

zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym
w przepisach prawa pracy
zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorzdu zaogi w sprawach dotyczcych
zbiorowych interesw i praw pracownikw
sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakadzie pracy przepisw prawa pracy, a w szczeglnoci przepisw oraz zasad bezpieczestwa
i higieny pracy,
kierowanie dziaalnoci spoecznej inspekcji pracy
i wspdziaanie z pastwow inspekcj pracy,
zajmowanie si warunkami ycia emerytw
i rencistw
PROWADZENIE DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ
zwizek zawodowy moe prowadzi dziaalno
gospodarcz
dochd z dziaalnoci gospodarczej suy realizacji
statutowych zada zwizku i nie moe by przeznaczony do podziau pomidzy jego czonkw
zwizki korzystaj ze zwolnie podatkowych przewidzianych dla stowarzysze
88
UTWORZENIE ZWIZKU
STATUT
zwizek zawodowy powstaje

z mocy uchway o jego utworzeniu, podjtej przez co najmniej
10 osb uprawnionych do tworzenia zwizkw zawodowych
powinien okrela w szczeglnoci:

1) nazw zwizku
2) siedzib zwizku
3) terytorialny i podmiotowy
zakres dziaania,
4) cele i zadania zwizku oraz
sposoby i formy ich realizacji
5) zasady nabywania i utraty
czonkostwa
6) prawa i obowizki czonkw
7) struktur organizacyjn zwizku
ze wskazaniem, ktre z jednostek
organizacyjnych zwizku maj
osobowo prawn
8) sposb reprezentowania
zwizku oraz osoby upowanione
do zacigania zobowiza
majtkowych w imieniu zwizku
9) organy zwizku, tryb ich
wyboru i odwoania, zakres ich
kompetencji oraz okres kadencji
10) rda nansowania dziaalnoci
zwizku oraz sposb ustanawiania skadek czonkowskich
11) zasady uchwalania i zmian
statutu
12) sposb rozwizania zwizku
i likwidacji jego majtku
osoby, ktre podjy uchwa

o utworzeniu zwizku zawodowego, uchwalaj statut
i wybieraj komitet zaoycielski
w liczbie od 3 do 7 osb, ktry
skada w terminie 30 dni od
zaoenia zwizku wniosek do
sdu rejestrowego o wpis do
Krajowego Rejestru Sdowego
zwizek zawodowy oraz

jego jednostki organizacyjne
wskazane w statucie nabywaj
osobowo prawn z dniem
zarejestrowania w KRS
Tabl. 15
Tabl. 15. Zgromadzenia publiczne

ZGROMADZENIA PUBLICZNE
kady moe korzysta z wolnoci pokojowego gromadzenia si
OGRANICZENIA WOLNOCI ZGROMADZE
wolno zgromadzania si podlega ograniczeniom

przewidzianym jedynie przez ustawy, niezbdnym do
ochrony bezpieczestwa pastwowego lub porzdku
publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralnoci
publicznej albo praw i wolnoci innych osb, a take
ochrony Pomnikw Zagady.
W zgromadzeniach nie mog uczestniczy osoby posiadajce przy sobie bro, materiay wybuchowe lub inne
niebezpieczne narzdzia
ZAKAZ ODBYCIA ZGROMADZENIA
organ gminy zakazuje zgromadzenia publicznego,
jeeli:
jego cel lub odbycie sprzeciwiaj si ustawie o zgromadzeniach lub naruszaj przepisy ustaw karnych
odbycie zgromadzenia moe zagraa yciu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach
ODWOANIE
w terminie 3 dni od dnia dorczenia decyzji organu
gminy mona wnie od niej odwoanie do waciwego wojewody
prawo organizowania zgromadze przysuguje osobom majcym pen zdolno do czynnoci prawnych,
osobom prawnym, innym organizacjom, a take
grupom osb
ZAWIADOMIENIE ORGANU GMINY
organizator zgromadzenia publicznego zawiadamia
organ gminy w taki sposb, aby wiadomo o zgromadzeniu dotara nie pniej ni na 3 dni, a najwczeniej
30 dni przed dat zgromadzenia
TRE ZAWIADOMIENIA
1) imi, nazwisko, data urodzenia i adres organizatora
oraz nazwa i adres osoby prawnej lub innej organizacji,
jeeli w jej imieniu organizuje on zgromadzenie,
2) cel i program oraz jzyk, w ktrym bd porozumiewa si uczestnicy zgromadzenia,
3) miejsce i data, godzina rozpoczcia, planowany czas
trwania, przewidywana liczba uczestnikw oraz projektowana trasa przejcia, jeeli przewiduje si zmian
miejsca w czasie trwania zgromadzenia,
4) okrelenie planowanych przez organizatora rodkw
sucych zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia oraz rodkw, o ktrych dostarczenie zwraca
si do organu gminy
ROZWIZANIE ZGROMADZENIA
PRZEWODNICZCY ZGROMADZENIA
zgromadzenie moe by rozwizane przez przedstawiciela organu gminy, oddelegowanego przez organ
gminy dla nadzoru nad zgromadzeniem,
jeeli przebieg zgromadzenia zagraa yciu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach lub gdy
narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy ustaw
karnych
zgromadzenie powinno mie przewodniczcego, ktry otwiera zgromadzenie, kieruje jego przebiegiem
oraz zamyka zgromadzenie
przewodniczcy odpowiada za zgodny z przepisami

prawa przebieg zgromadzenia i podejmuje w tym celu
przewidziane w ustawie rodki, ma prawo zada
opuszczenia zgromadzenia przez osob, ktra swoim
zachowaniem narusza przepisy ustawy albo uniemoliwia lub usiuje udaremni zgromadzenie
89
90
akty wykonawcze
przepisy porzdkowe
(rozporzdzenia)
co do zasady wchodz w ycie po upymona ogasza w okresie od dnia wie 3 dni od dnia ich ogoszenia
ogoszenia danej ustawy, a przed przepisy porzdkowe ogasza si
dniem jej wejcia w ycie; akt taki
w drodze obwieszcze, a take w sposb
nie moe wej w ycie wczeniej
zwyczajowo przyjty na danym terenie
ni ustawa (moliwe jest to
lub w rodkach masowego przekazu,
take pniej, lecz wejcie w ycie
obowizkowe jest take ogoszenie ich
ustawy przy jednoczesnym braku
w wojewdzkim dzienniku urzdowym
obowizujcych aktw wyko w uzasadnionych przypadkach wejcie
nawczych moe uczyni tak
w ycie z dniem ogoszenia, gdy zwoka
ustaw niewykonaln w praktyce
mogaby spowodowa nieodwracalne
do czasu wejcia w ycie aktw
szkody lub powane zagroenia ycia,
wykonawczych)
zdrowia lub mienia
terminy krtsze
w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mog wchodzi w ycie
w terminie krtszym ni 14 dni, a jeeli wany interes pastwa wymaga
natychmiastowego wejcia w ycie aktu normatywnego i zasady demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie, dniem wejcia
w ycie moe by dzie ogoszenia tego aktu w dzienniku urzdowym
RETROAKCJA (akt prawny wywierajcy skutki prawne przed dat ogoszenia)
generalny zakaz rekreacji (prawo nie dziaa wstecz lex retro non agit)
bezwzgldny w przypadku prawa karnego (nullum crimen sine lege)
i podatkowego (nullum tributum sine lege)
aktowi normatywnemu mona nada wsteczn od daty jego ogoszenia
moc obowizujc, jeeli zasady demokratycznego pastwa prawnego nie
stoj temu na przeszkodzie (w szczeglnoci gdy powiksza on sfer praw
i wolnoci, a nie obowizkw), wyjtkiem s wzgldu sprawiedliwoci spoecznej (np. odebranie uprawnie emerytalnym zbrodniarzowi, ktre naby
pod rzdem niedemokratycznego systemu prawnego)
TERMIN SPECJALNY USTALANY PRZEZ SAM AKT

czsto sam akt prawny okrela termin swojego wejcia w ycie
wyjtki wynikajce z praktyki konstytucyjnej
termin duszy
Trybuna Konstytucyjny uzna, e ze wzgldu na
nawet kilkuletni, czsto stosozasad zaufania obywateli do prawa wyprowany, jeli jest to uzasadnione
szczeglnymi potrzebami (np.
wadzon z zasady demokratycznego pastwa
przygotowaniem odpowiednich prawa, przepisy zmieniajce sfer danin purodkw technicznych np. kom- blicznych (podatkowe) musz zosta ogoszone
puteryzacj rejestrw, zmianami co najmniej miesic przed wejciem w ycie
organizacyjnymi w urzdach itp.) (przed pocztkiem roku podatkowego)
WEJCIE W YCIE AKTU NORMATYWNEGO

aktw normatywnych, zawierajcych przepisy powszechnie obowizujce
VACATIO LEGIS
to okres czasu upywajcy od ogoszenia aktu do jego wejcia w ycie
ZASADA
wejcie w ycie nastpuje 14 dni od dnia ogoszenia
dzienniki urzdowe ministrw kierujcych dziaami administracji rzdowej

oraz dzienniki urzdowe urzdw
centralnych
ogasza si w nich
1) akty normatywne organu wydajcego
dziennik urzdowy i nadzorowanych przez
niego urzdw centralnych,
2) uchway Rady Ministrw uchylajce
zarzdzenia ministra wydajcego dziennik
urzdowy,
3) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
w sprawach aktw normatywnych, o ktrych mowa w pkt 1 i 2,
w dziennikach mog by publikowane
informacje, komunikaty, obwieszczenia
i ogoszenia wymienionych organw
DZIENNIK USTAW RP
w dzienniku ogasza si:
1) Konstytucj,
2) ustawy,
3) ratykowane umowy midzynarodowe
4) rozporzdzenia z moc ustawy wydane
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
5) rozporzdzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Rad Ministrw, Prezesa Rady Ministrw, ministrw
kierujcych dziaami administracji rzdowej,
przewodniczcych okrelonych w ustawach
komitetw, bdcych czonkami Rady Ministrw oraz Krajow Rad Radiofonii i Telewizji,
6) teksty jednolite aktw okrelonych
w pkt 14,
dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Dzienniku Ustaw,
8) uchway Rady Ministrw uchylajce
rozporzdzenie ministra
oraz inne akty prawne
wojewdzkie dzienniki urzdowe

w dziennikach ogasza si:
1) akty prawa miejscowego stanowione
przez wojewod i organy administracji
niezespolonej,
2) akty prawa miejscowego stanowione
przez sejmik wojewdztwa, organ powiatu
oraz organ gminy, w tym statuty wojewdztwa, powiatu i gminy,
3) statuty zwizkw midzygminnych oraz
statuty zwizkw powiatw,
4) akty nadzoru Prezesa RM uchylajce
akty prawa miejscowego stanowione przez
rzdow administracj terenow,
5) wyroki sdu administracyjnego uwzgldniajce skargi na akty prawa miejscowego
stanowione przez terenowe organy rzdowe
i organy samorzdowe,
6) uchwa budetow wojewdztwa oraz sprawozdanie z wykonania budetu wojewdztwa
inne akty
DZIENNIK URZDOWY RP
MONITOR POLSKI
w dzienniku ogasza si:
1) zarzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej wydane na podstawie ustawy,
2) uchway RM i zarzdzenia Prezesa Rady
Ministrw, wydane na podstawie ustawy,
3) teksty jednolite aktw okrelonych w pkt 1 i 2,
dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Monitorze Polskim lub aktw normatywnych, ktre nie byy ogoszone,
5) umowy midzynarodowe zatwierdzane
przez Rad Ministrw,
6) uchway Sejmu i Senatu oraz uchwayZgromadzenia Narodowego,
7) akty urzdowe Prezydenta RP,
8) postanowienia Trybunau Konstytucyjnego
akty normatywne ogaszane s w dziennikach urzdowych (organach publikacyjnych)
warunkiem wejcia w ycie ustaw, rozporzdze oraz aktw prawa miejscowego jest ich ogoszenie (art. 88 ust. 1 Konstytucji RP)
OGASZANIE AKTW NORMATYWNYCH

(zob. Cz I. Tabl. 2223. rda prawa cz III)
Tabl. 16
Tabl. 17

SEJM I SENAT
ORGANY
USTAWODAWCZE
ORGANY
PRZEDSTAWICIELSKIE NARODU
SEJM
skada si z 460 posw
wybory do Sejmu s powszechne, rwne, bezporednie i proporcjonalne oraz odbywaj si w gosowaniu
tajnym
DWUIZBOWO
NIERWNORZDNA
Sejm zosta wyposaony w szersze
kompetencje ni Senat, szczeglnie
w zakresie kontroli nad rzdem
SENAT
skada si ze 100 senatorw
wybory do Senatu s powszechne, bezporednie i odbywaj si w gosowaniu tajnym
ZASADA AUTONOMII PRACY IZB
POSIEDZENIA
autonomia
organizacyjna
samodzielno okrelania przez izby swojej
struktury wewntrznej i formy
pracy w postaci
regulaminw Sejmu i Senatu
Sejm i Senat obraduj na posiedzeniach
autonomia budetowa
wydatki izb wyodrbnione
s w budecie pastwa, wyczone z kontroli Ministra Finansw, istnieje moliwo
wspomagania z rezerw RM
rozbudowany aparat
pomocniczy izb:
Kancelaria Sejmu
Kancelaria Senatu
POSIEDZENIA S JAWNE
tajno obrad
Sejm (Senat) moe uchwali tajno obrad bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2 ustawowej liczby
posw (senatorw)
TERMINY POSIEDZE
posiedzenia Sejmu zwouje Marszaek Sejmu w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwa Sejmu
posiedzenia Senatu zwouje Marszaek Senatu w terminach przez
siebie ustalonych, zgodnych z uchwalonym przez Prezydium
Senatu planem pracy
PORZDEK DZIENNY POSIEDZENIA
w Sejmie ustala Marszaek Sejmu po wysuchaniu opinii Konwentu Seniorw
w Senacie ustala Marszaek Senatu na wniosek Prezydium zaopiniowany przez Konwent Seniorw
91
Tabl. 18

KADENCJA SEJMU I SENATU
trwa 4 lata
kadencje Sejmu i Senatu

rozpoczynaj si z dniem
zebrania si Sejmu na
pierwsze posiedzenie
i trwaj do dnia poprzedzajcego dzie zebrania si Sejmu nastpnej
kadencji
wybory do Sejmu
i Senatu zarzdza Prezydent nie pniej ni
na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
i Senatu, wyznaczajc
wybory na dzie wolny
od pracy, przypadajcy
w cigu 30 dni przed
upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
i Senatu
Prezydent RP zwouje
pierwsze posiedzenie
nowo wybranego Sejmu
na dzie przypadajcy
w cigu 30 dni od dnia
wyborw
92
SKRCENIE KADENCJI SEJMU

jest rwnoznaczne ze skrceniem kadencji Senatu
UCHWA SEJMU
Sejm moe skrci
swoj kadencj uchwa
podjt wikszoci co
najmniej
2/3 gosw ustawowej liczby posw
ZARZDZENIEM PREZYDENTA
po zasigniciu opinii Marszaka Sejmu i Marszaka
Senatu
OBLIGATORYJNE
FAKULTATYWNE
w razie nieudzielenia
przez Sejm wotum
zaufania Radzie Ministrw zwyk wikszoci
gosw
(III TRYB
POWOYWANIA RM)
jeeli w cigu
4 miesicy od dnia
przedoenia Sejmowi
projektu ustawy budetowej nie zostanie ona
przedstawiona Prezydentowi do podpisu
Prezydent RP zarzdza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od dnia zarzdzenia skrcenia kadencji Sejmu
Prezydent RP zwouje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie pniej ni na

15 dzie po dniu przeprowadzenia wyborw
Tabl. 19

SEJM I SENAT GOSOWANIA
SPOSB GOSOWANIA
WYMG QUORUM
GOSOWANIE JAWNE
(zasada)
do podejmowania uchwa konieczna jest obecno co najmniej poowy ustawowej

liczby posw (senatorw)
gosuje si przez podniesienie rki

i rwnoczesne przycinicie przycisku
aparatury elektronicznej do liczenia
gosw
RODZAJE WIKSZOCI
GOSOWANIE IMIENNE
ZWYKA WIKSZO GOSW
uycie kart do gosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posa

(senatora), ktre wrzuca si do urny
liczba gosw za jest wiksza

ni przeciw
nie bierze si pod uwag gosw
wstrzymujcych si
o przeprowadzeniu gosowania
imiennego decyduje Sejm wikszoci
gosw na wniosek Marszaka Sejmu
lub na pisemny wniosek poparty
przez co najmniej 30 posw
BEZWZGLDNA WIKSZO
GOSW
Senat: gosowanie imienne przeprowadza si na wniosek Marszaka

Senatu lub na wniosek co najmniej
20 senatorw
za opowiada si ponad poowa

gosujcych
REASUMPCJA GOSOWANIA
powtrzenie gosowania, w razie gdy
jego wynik budzi uzasadnione wtpliwoci (nie stosuje si przy gosowaniu
imiennym)
wniosek o reasumpcj moe by
zgoszony wycznie na posiedzeniu,
na ktrym odbyo si gosowanie
WIKSZO USTAWOWEJ
LICZBY CZONKW IZBY
Sejm rozstrzyga o reasumpcji

gosowania na pisemny wniosek co
najmniej 30 posw
za opowiada si ponad poowa

ustawowego skadu organu
(a wic minimum 231 posw)
KWALIFIKOWANA WIKSZO
GOSW
liczba gosw za musi przekroczy cile okrelony prg (uamkowo, procentowo), np. 2/3, 3/5
jest zasad
Sejm i Senat podejmuje uchway
zwyk wikszoci gosw, chyba
e przepisy Konstytucji, ustaw lub
regulaminw stanowi inaczej), m.in.
Sejm uchwala ustawy zwyk
wikszoci gosw
wymagana m.in. dla:
w Sejmie: odrzucenia uchway
Senatu o odrzuceniu w caoci
bd wprowadzeniu poprawek do
uchwalonej przez Sejm ustawy,
wyraenia wotum zaufania dla RM
(I i II TRYB), przy powoywaniu oznaczonych organw pastwowych
(funkcja kreacyjna)
w Senacie: wyraenia zgody na
powoanie przez Sejm okrelonych organw (funkcja kreacyjna),
uchwalenia ustawy zmieniajcej
Konstytucj
Sejm: m.in. wyraenie wotum
nieufnoci dla Rady Ministrw albo
poszczeglnych ministrw
kwalikowana wikszo
w obecnoci co najmniej poowy
ustawowej liczby posw Sejm:
m.in. ponowne uchwalenie ustawy,
ktra zostaa zawetowana przez
Prezydenta (wikszo 3/5 gosw),
uchwalenie ustawy zmieniajcej
Konstytucj (wikszo 2/3 gosw)
kwalikowana wikszo ustawowej liczby posw Sejm: podjcie
uchway o skrceniu kadencji izby
(wikszo 2/3 gosw)
93
Tabl. 20

FUNKCJE SEJMU
USTROJODAWCZA
KREACYJNA
uchwala ustaw
zmieniajc Konstytucj (zob. Zmiana Konstytucji)
uczestniczy w procesie
powoywania
Rady Ministrw
USTAWODAWCZA
uchwala ustawy
wyraa w formie
ustawy zgod
na ratykowanie
niektrych umw
midzynarodowych
(zob. Proces
ustawodawczy)
(zob. rda prawa)
Sejm bierze udzia w tworzeniu rzdu, udzielajc

wotum zaufania powoanej
przez Prezydenta Radzie
Ministrw lub samodzielnie wybierajc Prezesa
RM i proponowany przez
niego skad rzdu (II tryb
powoania RM) (zob. Tryby
powoywania RM)
decyduje o obsadzie
personalnej okrelonych
organw pastwowych,
m.in.:
samodzielnie: wybiera
zastpcw przewodniczcego i czonkw Trybunau
Stanu, sdziw Trybunau
Konstytucyjnego, czonkw
Kolegium Instytutu Pamici
Narodowej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, czonkw
Rady Polityki Pieninej
(1/3 skadu), 2 czonkw
Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji, a take 4 posw
czonkw Krajowej Rady
Sdownictwa
STAN WOJNY
I POKOJU
Sejm decyduje
w imieniu RP
o stanie wojny
i o zawarciu pokoju
94
na wniosek: powouje
Prezesa Narodowego Banku
Polskiego na wniosek Prezydenta, Prezesa Instytutu
Pamici Narodowej na
wniosek Kolegium Instytutu
Pamici Narodowej
za zgod Senatu: powouje
Prezesa Najwyszej Izby
Kontroli, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika
Praw Dziecka, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych
Osobowych
KONTROLNA
KONTROLA
POLITYCZNA
NAD RAD
MINISTRW
KONTROLA
WYKONANIA
BUDETU
PASTWA
wyraanie
Radzie
Ministrw
konstruktywnego wotum
nieufnoci
wyraanie
wotum
nieufnoci
ministrowi
(zob. Odpowiedzialno
polityczna RM)
udzielanie
rzdowi
absolutorium
z wykonania
budetu
pastwa
(zob. Finanse
publiczne)
INNE
rozpatrywanie sprawozda
Najwyszej Izby Kontroli, Krajowej
Rady Radiofonii i Telewizji,
Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych, wysuchanie
corocznej informacji Rzecznika
Praw Obywatelskich w sprawie
stanu przestrzegania wolnoci
i praw czowieka i obywatela
wnioski o przedstawienie
informacji biecych przez
czonka RM
wniosek moe zoy klub
poselski lub grupa co najmniej
15 posw
w sprawie przedstawionej
informacji przeprowadza si
dyskusj
INDYWIDUALNA KONTROLA POSW

posowie mog kierowa do czonkw RM:
interpelacje
skadana na pimie w sprawach
o zasadniczym
charakterze
i odnoszcych si
do problemw
zwizanych z polityk pastwa
odpowied
powinna by
udzielona w terminie 21 dni
zapytania poselskie
skada si w aktualnych sprawach
o charakterze
jednostkowym,
dotyczcych prowadzonej przez RM
polityki wewntrznej
i zagranicznej oraz
zada publicznych
realizowanych
przez administracj
rzdow
pytania w sprawach
biecych
zadawane s
ustnie na kadym
posiedzeniu
Sejmu i wymagaj
bezporedniej
odpowiedzi
nad pytaniem
i udzielon
odpowiedzi nie
przeprowadza si
dyskusji
KONTROLA KOMISJI SEJMOWYCH

m.in. maj prawo do dania informacji i wyjanie
od czonkw RM, ich obecnoci na posiedzeniach,
prawo wizytacji instytucji
publicznych i podmiotw
gospodarczych z udziaem
Skarbu Pastwa
uchwalaj:
opinie (stanowisko
komisji w okrelonej sprawie)
dezyderaty (postulaty komisji w okrelonej sprawie)
komisja ledcza
moe by powoywana do zbadania okrelonej
sprawy, m.in. ma
prawo wzywania
i przesuchiwania
kadej osoby
Tabl. 21

ORGANY SEJMU
Marszaek Sejmu
przewodniczy obradom Sejmu,
strzee praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewntrz
wicemarszakowie Sejmu
kandydata na Marszaka Sejmu oraz

wicemarszakw Sejmu moe zgosi co
najmniej 15 posw
Sejm wybiera Marszaka Sejmu oraz
wicemarszakw Sejmu
bezwzgldn wikszoci gosw
ich liczb ustala uchwa Sejm

Prezydium Sejmu
w jego skad wchodz Marszaek
i wicemarszakowie
m.in. ustala plan prac Sejmu, dokonuje

wykadni Regulaminu Sejmu, opiniuje
sprawy wniesione przez Marszaka
Sejmu, organizuje wspprac midzy
komisjami sejmowymi i koordynuje
ich dziaania
Konwent Seniorw
w jego skad wchodz: Marszaek, wicemarszakowie,
przewodniczcy klubw poselskich (przedstawiciele k, jeli
reprezentuj w chwili rozpoczcia kadencji Sejmu osobn list
wyborcz)
jest organem zapewniajcym

wspdziaanie klubw w sprawach
zwizanych z dziaalnoci i tokiem
prac Sejmu
komisje sejmowe
rozpatruj i przygotowuj sprawy

stanowice przedmiot prac Sejmu
wyraaj opini w sprawach przekazanych pod ich obrady
komisje s organami kontroli sejmowej w zakresie okrelonym Konstytucj i ustawami
skad osobowy poszczeglnych

komisji wybiera Sejm w drodze
uchway, na wniosek Prezydium
Sejmu po zasigniciu opinii
Konwentu Seniorw
ORGANIZACJE POSELSKIE
posowie mog tworzy w Sejmie
kluby poselskie lub koa poselskie
oparte na zasadzie politycznej
posowie mog take tworzy
w Sejmie zespoy zorganizowane
na innych zasadach
KLUB
tworzy co
najmniej
15 posw
KOO
tworzy co
najmniej
3 posw
kluby poselskie lub koa poselskie

mog na zasadzie wzajemnych
porozumie ustanawia wspln reprezentacj w Konwencie
Seniorw
komisje stae
obecnie w liczbie 25
komisje nadzwyczajne
mog by powoywane przez Sejm
komisja ledcza
moe by powoana do zbadania
okrelonej sprawy
95
Tabl. 22

PROCES USTAWODAWCZY cz I
INICJATYWA USTAWODAWCZA
(uprawnienie do wniesienia projektu ustawy)
poselska (komisja sejmowa lub 15 posw)
rzdowa (Rada Ministrw)
senacka (Senat)
prezydencka
obywatelska (100 tys. obywateli)
projekt ustawy przedkada si na rce Marszaka Sejmu, ktry moe:
zwrci projekt
wnioskodawcy
jeli uzasadnienie projektu nie spenia wymogw
formalnych
skierowa projekt do I CZYTANIA, ktre obejmuje:

uzasadnienie projektu przez wnioskodawc
debat w sprawie oglnych zasad projektu
pytania posw i odpowiedzi wnioskodawcy
moliwe jest odrzucenie projektu w I czytaniu
I czytanie odbywa si na posiedzeniu
Sejmu, jeli dotyczy projektu ustaw:
o zmianie Konstytucji, budetowych,
podatkowych, dotyczcych wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz
organw samorzdu terytorialnego,
regulujcych ustrj i waciwo wadz
publicznych, a take kodeksw
skierowa projekt do
Komisji Ustawodawczej
I czytanie
odbywa si na
posiedzeniu
waciwej
komisji,
jeli chodzi
o pozostae
projekty
jeli istnieje wtpliwo

czy projekt nie jest
sprzeczny z prawem,
w tym z prawem UE
Komisja Ustawodawcza
moe wikszoci 3/5
gosw zaopiniowa
projekt jako niedopuszczalny
praca komisji nad projektem
ponowne skierowanie do komisji,

ktre rozpatryway
projekt
II CZYTANIE PROJEKTU
na posiedzeniu plenarnym
przedstawienie sprawozdania komisji
przeprowadzenie debaty oraz zgaszanie poprawek
i wnioskw
III CZYTANIE PROJEKTU

na posiedzeniu plenarnym
przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, jeli projekt zosta ponownie do
niej skierowany
przedstawienie poprawek i wnioskw zgoszonych podczas drugiego czytania
GOSOWANIE
96
Tabl. 23

PROCES USTAWODAWCZY cz II
GOSOWANIE
Sejm uchwala ustawy zwyk wikszoci gosw w obecnoci
minimum 1/2 ustawowej liczby posw (chyba e Konstytucja stanowi inaczej)
uchwalon przez Sejm ustaw Marszaek Sejmu przesya
Marszakowi Senatu oraz Prezydentowi RP
SENAT moe w cigu 30 dni:
przyj ustaw bez zmian
uchwali poprawki
podj uchwa o odrzuceniu ustawy
w caoci
SEJM moe odrzuci uchway Senatu
w obecnoci minimum 1/2 ustawowej
liczby posw
ustawa traa do Prezydenta RP, ktry:
podpisuje ustaw
w cigu 21 dni
i zarzdza jej
ogoszenie
w Dzienniku Ustaw
moe wystpi do TK
z wnioskiem w sprawie jej
zgodnoci ustawy
z Konstytucj
Prezydent odmawia
podpisania ustawy,
gdy TK uzna j za
niezgodn
z Konstytucj
Prezydent nie
moe odmwi
podpisania ustawy
uznanej za zgodn
z Konstytucj
Prezydent w cigu 7 dni

podpisuje ustaw i zarzdza
jej ogoszenie
w Dzienniku Ustaw
moe odmwi podpisania ustawy

(weto) i przekaza j
z umotywowanym wnioskiem
Sejmowi do ponownego rozpatrzenia
Sejm moe ponownie uchwali

ustaw wikszoci 3/5 gosw
w obecnoci min. 1/2 ustawowej
liczby posw
jeli Sejm nie zdoa obali

weta Prezydenta,
postpowanie ulega
zamkniciu
97
Tabl. 24

STATUS PRAWNY POSA I SENATORA
MANDAT WOLNY
generalny
posowie i senatorowie s przedstawicielami narodu
niezaleny
nie wi ich instrukcje wyborcw
nieodwoywalny
wyborcy nie maj
prawa cofn udzielonego penomocnictwa
przeciwna zasada
zakada mandat
imperatywny,
nieprzyjty
w Konstytucji RP
NABYCIE MANDATU
nastpuje z chwil
ogoszenia wyniku
wyborw
OBJCIE MANDATU
nastpuje z chwil
zoenia lubowania
przed waciw izb
GWARANCJE NIEZALENOCI, JAWNOCI I BEZINTERESOWNOCI PRZEDSTAWICIELSTWA

IMMUNITET ORAZ NIETYKALNO
(zob. Immunitet)
INCOMPATIBILITAS (niepoczalno)
mandatu posa i senatora nie mona czy m.in. z funkcj Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
Prezesa Najwyszej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich
zastpcw, czonka Rady Polityki Pieninej, czonka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rzdowej
zakaz nie dotyczy czonkw Rady Ministrw i sekretarzy stanu w administracji rzdowej
oraz w innych przypadkach okrelonych ustawowo (np. zasiadanie w organach samorzdowych)
nie mog sprawowa mandatu: sdzia, prokurator, urzdnik suby cywilnej, onierz pozostajcy
w czynnej subie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz sub ochrony pastwa
(wymg apolitycznoci zawodw)
naruszenie zakazu powoduje wyganicie mandatu osoby zajmujcej w dniu wyborw stanowisko
lub funkcj, jeeli nie zoy ona Marszakowi Sejmu (Senatu), w terminie 14 dni od dnia ogoszenia
wynikw wyborw owiadczenia o zoeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub penionej
funkcji
wyganicie mandatu osoby powoanej lub wybranej w czasie kadencji na okrelone stanowisko
lub funkcj nastpuje z dniem powoania lub wybrania
OGRANICZENIE PROWADZENIA DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ
w zakresie okrelonym ustaw pose nie moe prowadzi dziaalnoci gospodarczej z osiganiem
korzyci z majtku Skarbu Pastwa lub samorzdu terytorialnego ani nabywa tego majtku (sprecyzowane z pewnymi rnicami przez art. 34 ustawy z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posa
i senatora)
za naruszenie zakazu pose (senator) ponosi odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
OWIADCZENIA
LUSTRACYJNE
osoba ubiegajca
si o mandat posa
lub senatora skada
PKW owiadczenie
o ujawnieniu pracy
lub suby w organach bezpieczestwa
pastwa lub wsppracy z nimi w latach
19441990
zoenie nieprawdziwego owiadczenia
powoduje wyganicie mandatu
98
OGRANICZENIE AKTYWNOCI
pose lub senator jest obowizany powiadomi odpowiednio Marszaka Sejmu (Senatu) o zamiarze
podjcia dodatkowych zaj, z wyjtkiem dziaalnoci podlegajcej prawu autorskiemu i prawom
pokrewnym; nie mona podejmowa dodatkowych zaj ani otrzymywa darowizn, mogcych
podway zaufanie wyborcw do wykonywania mandatu
naruszenie tych ogranicze powoduje odpowiedzialno regulaminow
OBOWIZEK SKADANIA OWIADCZE O STANIE MAJTKOWYM
owiadczenie skada na rce Marszaka Sejmu (Senatu) do dnia zoenia
lubowania i corocznie w trakcie kadencji w terminie miesica od dnia
zarzdzenia nowych wyborw do Sejmu i Senatu
informacje zawarte w owiadczeniu o stanie majtkowym s jawne
i podawane do wiadomoci publicznej
REJESTR KORZYCI
niezoenie owiadczenia o stanie majtkowym powoduje odpowiedzialno regulaminow oraz utrat, do czasu zoenia owiadczenia,
prawa do uposaenia
podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w owiadczeniu o stanie
majtkowym powoduje odpowiedzialno karn
rejestr jest jawny
w rejestrze ujawniane s korzyci

uzyskiwane przez
posw, senatorw
lub ich maonkw
Tabl. 25

IMMUNITET PARLAMENTARNY
posw i senatorw
IMMUNITET MATERIALNY
(indemnitet)
IMMUNITET FORMALNY
(procesowy)
pose nie moe by pocignity

do odpowiedzialnoci za swoj
dziaalno wchodzc w zakres
sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po
jego wyganiciu
ZAWIESZENIE OBLIGATORYJNE
od dnia ogoszenia wynikw wyborw do dnia wyganicia mandatu
pose nie moe by pocignity
bez zgody Sejmu do odpowiedzialnoci karnej
w przypadku naruszenia t dziaalnoci praw osb trzecich pose

moe by pocignity do odpowiedzialnoci sdowej tylko
za zgod Sejmu
ZAWIESZENIE FAKULTATYWNE
postpowanie karne wszczte wobec osoby przed dniem wyboru jej
na posa ulega na danie Sejmu
zawieszeniu do czasu wyganicia
mandatu
NIETYKALNO
pose nie moe by zatrzymany lub
aresztowany bez zgody Sejmu,
z wyjtkiem ujcia go na gorcym
uczynku przestpstwa i jeeli jego
zatrzymanie jest niezbdne do
zapewnienia prawidowego toku
postpowania
o zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu, ktry
moe nakaza natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
UCHYLENIE IMMUNITETU PROCEDURA

ZGODA POSA
pose moe wyrazi zgod
na pocignicie go do odpowiedzialnoci karnej
WNIOSEK
wniosek w sprawie wyraenia zgody na pocignicie posa do odpowiedzialnoci za
przestpstwa lub wykroczenia albo aresztowanie bd zatrzymanie
w sprawie o przestpstwo cigane
z oskarenia publicznego wnosi
w sprawie o przestpstwo cigane z oskarenia

prywatnego wniosek sporzdza i podpisuje
Prokurator Generalny
adwokat
wnosi si do
PREZYDIUM SEJMU
Komisja powiadamia posa,

ktrego wniosek dotyczy,
o treci wniosku oraz terminie jego rozpatrzenia przez
Komisj
pose, ktrego wniosek dotyczy, przedstawia Komisji
wyjanienia i wasne wnioski w tej sprawie w formie
pisemnej lub ustnie
Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich

po rozpatrzeniu sprawy uchwala sprawozdanie wraz z propozycj przyjcia lub
odrzucenia wniosku
SEJM
rozpatruje sprawozdanie Komisji, wysuchujc jedynie sprawozdawcy
prawo do zabrania gosu przysuguje rwnie posowi, ktrego wniosek dotyczy
nad sprawozdaniem tym nie przeprowadza si dyskusji
UCHWAA
po rozpatrzeniu sprawozdania Sejm rozstrzyga wikszoci co najmniej 2/3 gosw
w obecnoci co najmniej 1/2 oglnej liczby posw o wyraeniu zgody na pocignicie posa do odpowiedzialnoci za przestpstwa lub wykroczenia albo aresztowanie
bd zatrzymanie
uchwaa podlega ogoszeniu w Dzienniku Urzdowym RP Monitor Polski
99
Tabl. 26

ZGROMADZENIE NARODOWE
uchwalio
Konstytucj RP
2.4.1997 r.
to Sejm i Senat, obradujc wsplnie pod przewodnictwem

Marszaka Sejmu lub w jego zastpstwie Marszaka Senatu
odbiera przysig od
Prezydenta RP obejmujcego
swj urzd
decyduje o postawieniu Prezydenta w stan

oskarenia
za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popenienie przestpstwa
decyduje o uznaniu
trwaej niezdolnoci
Prezydenta
do sprawowania urzdu
ze wzgldu na stan
zdrowia
Prezydent moe zwraca

si z ordziem do Zgromadzenia Narodowego
na wniosek
co najmniej
140 czonkw
zgromadzenia
uchwa podjt wikszoci co najmniej 2/3

gosw ustawowej
liczby czonkw
zgromadzenia
uchwa podjt wikszoci co najmniej 2/3

gosw ustawowej
liczby czonkw
zgromadzenia
100
Tabl. 27

PREZYDENT RP
FUNKCJE USTROJOWE
NAJWYSZY PRZEDSTAWICIEL
PASTWA
Prezydent RP wybierany w wyborach
powszechnych przez nard nie jest jego
przedstawicielem, lecz uosabia, symbolizuje pastwowo RP
GWARANT CIGOCI WADZY
PASTWOWEJ
Prezydent RP zapewnia funkcjonowanie pastwa w stanach szczeglnego
zagroenia (specjalne uprawnienia, gdy
Sejm nie moe zebra si na posiedzenie, np. prawo decydowania o stanie
wojny, rozporzdzenia z moc ustawy),
stoi na stray suwerennoci i bezpieczestwa pastwa oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego terytorium
ARBITER POLITYCZNY
Prezydent RP stabilizuje wadz
w pastwie, dziaa z pozycji autorytetu
w ewentualnych koniktach politycznych, stoi na stray konstytucyjnego
adu RP
WYBORY
INCOMPATIBILITAS (niepoczalno)
Prezydent RP jest wybierany przez

Nard w wyborach powszechnych,
rwnych, bezporednich, w gosowaniu
tajnym na 5-letni kadencj (ta sama
osoba moe by powtrnie wybrana
tylko raz)
Prezydent RP nie moe piastowa

adnego innego urzdu ani peni
adnej funkcji publicznej, z wyjtkiem tych, ktre s zwizane ze sprawowanym urzdem (np. przewodniczenie kapitule orderw)
OPRNIENIE URZDU PREZYDENTA

nastpuje w razie:
1) mierci Prezydenta RP
2) zrzeczenia si urzdu przez Prezydenta RP
3) stwierdzenia niewanoci wyboru
Prezydenta RP lub innych przyczyn
nieobjcia urzdu po wyborze,
4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwaej niezdolnoci Prezydenta RP
do sprawowania urzdu ze wzgldu na
stan zdrowia
5) zoenia Prezydenta Rzeczypospolitej
z urzdu orzeczeniem Trybunau Stanu
ZASTPSTWO PREZYDENTA
obowizki Prezydenta RP wykonuje
tymczasowo Marszaek Sejmu, gdy
jest to niemoliwe Marszaek Senatu
osoba wykonujca obowizki Prezydenta RP nie moe postanowi o skrceniu
kadencji Sejmu
STRANIK KONSTYTUCJI
Prezydent RP czuwa nad
przestrzeganiem Konstytucji
PRZEJCIOWE PRZESZKODY
W SPRAWOWANIU URZDU
przeszkody faktyczne
(np. choroba)
przeszkody
prawne
jeeli Prezydent RP nie

moe przejciowo sprawowa urzdu, zawiadamia o tym Marszaka
Sejmu (gdy Prezydent
RP nie jest w stanie
zawiadomi Marszaka
Sejmu o niemonoci
sprawowania urzdu,
wwczas o stwierdzeniu przeszkody
w sprawowaniu urzdu
przez Prezydenta RP
rozstrzyga Trybuna
Konstytucyjny na
wniosek Marszaka
Sejmu)
postawienie
Prezydenta
RP w stan
oskarenia
uchwa
Zgromadzenia Narodowego
ODPOWIEDZIALNO PREZYDENTA
ODPOWIEDZIALNO POLITYCZNA
Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialnoci politycznej
przez instytucj kontrasygnaty
odpowiedzialno polityczn za akty
urzdowe Prezydenta RP ponosi
Prezes Rady Ministrw
ODPOWIEDZIALNO
KONSTYTYCYJNA
za delikt konstytucyjny
(zawinione naruszenie Konstytucji lub
ustaw) Prezydent RP ponosi odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
za popenienie jakiegokolwiek przestpstwa Prezydent RP ponosi odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu
(zob. Zgromadzenie Narodowe,
Trybuna Stanu)
IMMUNITET FORMALNY
(PROCESOWY)
niewyraony bezporednio
w Konstytucji
Prezydenta RP w stan oskarenia
moe postawi jedynie Zgromadzenie
Narodowe
101
Tabl. 28

AKTY URZDOWE PREZYDENTA RP
Prezydent RP, korzystajc ze swoich
konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzdowe
FORMA AKTW
AKTY PRAWNE
rozporzdzenia z moc ustawy
CHARAKTER USTROJOWY AKTW
INNE CZYNNOCI
W INNEJ
FORMIE
rozporzdzenia
zarzdzenia
postanowienia
W FORMIE
PISEMNEJ
podlegaj
kontrasygnacie
Prezesa RM
1) zarzdzanie wyborw do Sejmu i Senatu

2) zwoywanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu
3) skracanie kadencji Sejmu w przypadkach okrelonych w Konstytucji
4) wystpowanie z inicjatyw ustawodawcz
5) zarzdzanie referendum oglnokrajowego
6) podpisanie albo odmowa podpisania ustawy
7) zarzdzanie ogoszenia ustawy oraz umowy midzynarodowej w Dzienniku Ustaw RP
8) zwracanie si z ordziem do Sejmu, do Senatu lub
do Zgromadzenia Narodowego
9) wnioskowanie do Trybunau Konstytucyjnego
10) wnioskowanie o przeprowadzenie kontroli przez
Najwysz Izb Kontroli
11) desygnowanie i powoywanie Prezesa Rady Ministrw
12) przyjmowanie dymisji Rady Ministrw i powierzanie jej tymczasowego penienia obowizkw
13) wnioskowanie do Sejmu o pocignicie do odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu czonka
Rady Ministrw
14) odwoanie ministra, ktremu Sejm wyrazi wotum
nieufnoci
15) zwoywanie Rady Gabinetowej
102
AKTY
KONTRASYGNOWANE
wymagaj dla swojej
wanoci podpisu
Prezesa RM
KONTRASYGNATA
podpis Prezesa RM pod
aktem urzdowym Prezydenta RP
PREROGATYWY
akty urzdowe podejmowane osobicie, bez
obowizku
kontrasygnaty
ZAMKNITY
KATALOG
PREROGATYW
(art. 144 ust. 3 Konstytucji RP):
przez podpisanie aktu

Prezes RM ponosi za
niego odpowiedzialno
przed Sejmem
16) nadawanie orderw i odznacze

17) powoywanie sdziw
18) stosowanie prawa aski
19) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyraanie
zgody na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
20) powoywanie Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego
21) powoywanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunau
Konstytucyjnego
22) powoywanie Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego
23) powoywanie prezesw Sdu Najwyszego oraz
wiceprezesw Naczelnego Sdu Administracyjnego
24) wnioskowanie do Sejmu o powoanie Prezesa
Narodowego Banku Polskiego
25) powoywanie czonkw Rady Polityki Pieninej
26) powoywanie i odwoywanie czonkw Rady Bezpieczestwa Narodowego
27) powoywanie czonkw Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji
28) nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP oraz
powoywanie i odwoywanie jej szefa
29) wydawanie zarzdze na zasadach okrelonych
w art. 93 Konstytucji
30) zrzeczenie si urzdu Prezydenta RP
Tabl. 29

KOMPETENCJE PREZYDENTA RP cz I
JAKO GOWY PASTWA
W ZAKRESIE SPRAW
ZAGRANICZNYCH
W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA I OBRONNOCI

PASTWA
koordynuje polityk
midzynarodow RP
w zakresie polityki zagranicznej wspdziaa z Prezesem Rady Ministrw
i waciwym ministrem
jest najwyszym zwierzchnikiem Si Zbrojnych RP
ratykuje i wypowiada
umowy
midzynarodowe
posiada prawo biernej
i czynnej legacji
mianuje i odwouje
penomocnych przedstawicieli RP w innych
pastwach i przy
organizacjach midzynarodowych,
przyjmuje listy uwierzytelniajce i odwoujce
akredytowanych przy
nim przedstawicieli dyplomatycznych innych
pastw i organizacji
midzynarodowych
w czasie pokoju Prezydent RP sprawuje zwierzchnictwo nad Siami Zbrojnymi za porednictwem Ministra
Obrony Narodowej
mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowdcw rodzajw Si Zbrojnych na czas okrelony
na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrw, mianuje i odwouje Naczelnego Dowdc Si Zbrojnych
nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej okrelone w ustawach stopnie wojskowe
zarzdza, na wniosek Prezesa RM powszechn lub czciow mobilizacj i uycie Si Zbrojnych do obrony RP
postanawia o stanie wojny, jeli Sejm nie moe zebra
si na posiedzenie
w razie szczeglnych zagroe dla pastwa
moe wprowadzi, na wniosek Rady Ministrw, stan
wojenny lub stan wyjtkowy na czci albo caym
terytorium pastwa
dysponuje ustawodawstwem wyjtkowym (rozporzdzenia z moc ustawy)
KLASYCZNE
UPRAWNIENIA
GOWY PASTWA
stosuje prawo aski
(cakowite lub czciowe darowanie sprawcy
czynu orzeczonej prawomocnie kary), prawa
aski nie stosuje si do
osb skazanych przez
Trybuna Stanu
nadaje obywatelstwo
polskie i wyraa zgod
na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
nadaje ordery
i odznaczenia
(z urzdu przewodniczy
kapituom orderw)
ma prawo zwracania si
z ordziem do Sejmu,
Senatu i Zgromadzenia
Narodowego
Rada Bezpieczestwa Narodowego

organ doradczy Prezydenta RP w zakresie wewntrznego i zewntrznego bezpieczestwa pastwa
inne
(m.in. nadawanie tytuu
naukowego profesora)
103
Tabl. 30

KOMPETENCJE PREZYDENTA RP cz II
W ZAKRESIE ARBITRAU POLITYCZNEGO I RWNOWAENIA WADZ
W STOSUNKU
DO PARLAMENTU
W STOSUNKU
DO RZDU
oddziaywanie
na tok pracy
w zakresie powoywania rzdu rola gwnie

formalna
zarzdzanie wyborw
do Sejmu i Senatu oraz
zwoywanie ich pierwszego posiedzenia
(o znaczeniu technicznym)
prerogatywa skracania
kadencji obu izb
(zob. Kadencja Sejmu
i Senatu)
desygnuje Prezesa RM,

powouje rzd
powouje i odwouje
ministrw na wniosek
premiera oraz w wypadku uchwalenia
wotum nieufnoci
przyjmuje dymisj
rzdu
wpyw na dziaalno
prawotwrcz
(zob. Tryby powoywania

rzdu)
prawo inicjatywy ustawodawczej

kompetencje zwizane z podpisaniem
i ogoszeniem ustawy
prawo zaskarenia
ustawy do Trybunau
Konstytucyjnego oraz
prawo weta
(zob. Proces ustawodawczy)
oddziaywanie na tok
pracy i polityk
moe zwoa
RAD GABINETOW
w sprawach szczeglnej
wagi
Rad Gabinetow tworzy
Rada Ministrw obradujca pod przewodnictwem Prezydenta RP,
Radzie Gabinetowej nie
przysuguj kompetencje
Rady Ministrw
INNE KOMPETENCJE
W STOSUNKU
DO WADZY
SDOWNICZEJ
powouje sdziw
na wniosek Krajowej
Rady Sdownictwa
powouje organy wadzy sdowniczej
Pierwszego Prezesa
Sdu Najwyszego
Prezesa Naczelnego
Sdu Administracyjnego
Prezesa i Wiceprezesa
Trybunau Konstytucyjnego
jednego czonka do
skadu Krajowej Rady
Sdownictwa
prawo skadania
wnioskw
do Trybunau Stanu
o pocignicie do odpowiedzialnoci konstytucyjnej czonka RM
do Trybunau Konstytucyjnego w sprawach
z zakresu jego kognicji
Prezydent RP otrzymuje
coroczne sprawozdania
z dziaalnoci SN, NSA, TK
KOMPETENCJE
USTROJOWE
inicjatywa
ustrojodawcza
moe przedoy
projekt ustawy
o zmianie Konstytucji
KOMPETENCJE
KREACYJNE,
ORGANIZACYJNE
ORAZ KIEROWNICTWA
KANCELARYJNEGO
kreacyjne
powouje dwch czonkw Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji
wnioskuje do Sejmu
o powoanie Prezesa NBP
powouje 3 czonkw
Rady Polityki Pieninej
referendum
moe zarzdzi, za zgod
Senatu, referendum
oglnokrajowe
KANCELARIA
PREZYDENTA RP
powouje i odwouje szefa Kancelarii Prezydenta
RP, nadaje kancelarii statut, wykonuje uprawnienia w zakresie kierownictwa wewntrznego
pozostae kompetencje
okrelone w ustawach
(w 2002 r. 59 ustaw)
104
Tabl. 31

RADA MINISTRW cz I
naczelny centralny organ wadzy wykonawczej
prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn RP
ZASADA DOMNIEMANIA
WACIWOCI
do Rady Ministrw nale
sprawy polityki pastwa niezastrzeone dla innych organw
pastwowych i samorzdu
terytorialnego (art. 146 ust. 2
Konstytucji RP)
ROLA USTROJOWA
FUNKCJA WYKONAWCZA
zapewnia wykonywanie ustaw
FUNKCJA ADMINISTROWANIA
I KIEROWANIA
kieruje administracj rzdow
FUNKCJA RZDZENIA
wytycza kierunki polityki pastwa
w sferze wewntrznej i zewntrznej oraz podejmuje strategiczne
decyzje polityczne
KOMPETENCJE
W ZAKRESIE STANOWIENIA PRAWA
wydaje rozporzdzenia
wydaje uchway o charakterze wewntrznie obowizujcym
dysponuje inicjatyw ustawodawcz (wyczn inicjatyw ustawodawcz
w przedmiocie projektu ustawy budetowej), moe zgosi projekt ustawy
jako pilny
posiada prawo do wnoszenia poprawek do projektw ustaw rozpatrywanych przez Sejm
KIEROWNICZO-KOORDYNACYJNE
oglne
koordynuje i kontroluje prace organw administracji rzdowej
moe uchyli akty prawne wydawane przez ministrw
ma prawo kierowania dziaalnoci wojewodw
chroni interesy Skarbu Pastwa
budetowe
uchwala projekt budetu pastwa
kieruje wykonaniem budetu pastwa oraz uchwala zamknicie rachunkw pastwowych i sprawozdanie z wykonania budetu
bezpieczestwo i obronno
zapewnia bezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz porzdek publiczny
zapewnia bezpieczestwo zewntrzne pastwa
sprawuje oglne kierownictwo w dziedzinie obronnoci kraju oraz okrela
corocznie liczb obywateli powoywanych do czynnej suby wojskowej
sprawy zagraniczne
sprawuje oglne kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi pastwami i organizacjami midzynarodowymi
zawiera umowy midzynarodowe wymagajce ratykacji oraz zatwierdza
i wypowiada inne umowy midzynarodowe
autonomia wewntrzna
RM okrela organizacj i tryb swojej pracy
105
Tabl. 32

RADA MINISTRW cz II
SKAD
ORGANY WEWNTRZNE I POMOCNICZE
TRYB PRACY
Prezes RM
STAE KOMITETY
KOLEGIALNO
RM rozpatruje sprawy w trybie
zapewniajcym kolegialne podejmowanie rozstrzygni
wiceprezesi RM
mog by powoani
o zakresie ich obowizkw
decyduje Prezes RM
ministrowie
speniaj podwjn rol:
1) jako czonkowie organu
kolegialnego Rady Ministrw
2) jako jednoosobowe naczelne organy administracji
ministrowie
resortowi
(dziaowi)
stoj na czele jednego
lub kilku
dziaw
administracji
pastwowej
ministrowie
bez teki
(zadaniowi)
wypeniaj
zadania
wyznaczone
przez Prezesa RM
przewodniczcy
komitetw
okrelonych w ustawie
np. przewodniczcy Komitetu Bada Naukowych (jednoczenie Minister Nauki)
tworzone rozporzdzeniem RM w celu

uzgadniania stanowiska czonkw RM,
inicjowania i przygotowywania rozstrzygni w okrelonych dziedzinach
polityki rzdowej
obecnie np. Komitet Europejski Rady Ministrw (KERM), Komitet Rady Ministrw
do spraw Informatyzacji i cznoci
TYMCZASOWE KOMITETY
powoywane do rozpatrywania okrelonej sprawy przez Prezesa RM
RADY I ZESPOY
powoywane przez Prezesa RM jako organy pomocnicze lub opiniodawczo-doradcze w sprawach nalecych do zakresu
dziaania rzdu
posiedzenia
RM
kworum
co najmniej
1/2 skadu
RM
uchway
zapadaj
zwyk
wikszoci
gosw
KOMISJE WSPLNE
droga
obiegowa
rozstrzygnicie
poszczeglnych spraw
nastpuje
w drodze
korespondencyjnego
uzgodnienia
stanowisk;
poszczeglni
czonkowie RM
wyraaj na
pimie zgod
na przyjcie
okrelonego
dokumentu
brak konsensusu w tym trybie powoduje
przekazanie
sprawy
na posiedzenie
RM
tworzone rozporzdzeniem RM i skadajce si z przedstawicieli Rzdu oraz tej

instytucji lub rodowiska w celu wypracowania wsplnego stanowiska, m.in.
Komisja Wsplna Rzdu i Samorzdu
Terytorialnego, Komisja Wsplna Rzdu
i Episkopatu
PENOMOCNICY RZDU
ustanawiani rozporzdzeniem RM do
okrelonych spraw o charakterze czasowym, ktrych przekazanie czonkom
Rady Ministrw nie jest celowe
penomocnika Rzdu powouje i odwouje Prezes Rady Ministrw
inne jednostki:
komisje do kodykacji dziedzin prawa (np. Komisja Kodykacyjna Prawa Karnego)
Rada Legislacyjna oraz Rzdowe Centrum Legislacji dziaajce
przy Prezesie RM
106
Tabl. 33

TRYBY POWOYWANIA RM
I TRYB ZASADNICZY
II TRYB (REZERWOWY)
II TRYB (REZERWOWY)
DESYGNACJA PREZESA RM
ZGOSZENIE KANDYDATA NA
PREZESA RM
POWOANIE RM
PRZEZ PREZYDENTA
kandydata na Prezesa RM moe

zgosi co najmniej 46 posw
Prezydent RP
powouje Prezesa RM i na jego
wniosek pozostaych czonkw
RM oraz odbiera
od nich przysig
PREZYDENT RP
desygnuje Prezesa Rady Ministrw
Prezes RM proponuje skad RM
POWOANIE RM PRZEZ
PREZYDENTA
w cigu 14 dni od dnia pierwszego
posiedzenia Sejmu lub przyjcia
dymisji poprzedniej Rady Ministrw
Prezydent RP
powouje Prezesa Rady Ministrw
wraz z pozostaymi czonkami
Rady Ministrw i odbiera od nich
przysig
WYSTPIENIE PREZESA RM
PRZED SEJMEM
Prezes RM
w cigu 14 dni od dnia powoania
przez Prezydenta RP, przedstawia
Sejmowi program dziaania Rady
Ministrw (expos) z wnioskiem
o udzielenie jej wotum zaufania
Sejm wybiera Prezesa RM w gosowaniu imiennym

WYSTPIENIE PREZESA RM PRZED
SEJMEM
Prezes RM przedstawia Sejmowi
na posiedzeniu program dziaania
Rzdu oraz proponowany przez
niego skad RM
WYBR RM
(RWNOZNACZNY Z UDZIELENIEM
WOTUM ZAUFANIA)
Sejm wybiera Prezesa RM oraz
proponowanych przez niego czonkw RM
bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2
ustawowej liczby posw
WOTUM ZAUFANIA
Sejm uchwala wotum zaufania
bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2
POWOANIE RM
Prezydent RP powouje wybran
przez Sejm Rad Ministrw i odbiera przysig od jej czonkw
w razie niepowoania Rady Ministrw lub nieudzielenia jej wotum

zaufania w tym trybie, w cigu
14 dni od upywu terminw
w razie niepowoania Rady Ministrw w tym trybie w cigu 14 dni

od upywu terminw
WOTUM ZAUFANIA
ZWYKA WIKSZO
GOSW
Sejm w cigu 14 dni od dnia
powoania RM przez Prezydenta RP udziela jej wotum
zaufania wikszoci gosw
w obecnoci co najmniej 1/2
w razie nieudzielenia Radzie
Ministrw wotum zaufania
w III TRYBIE
OBLIGATORYJNE SKRCENIE
KADENCJI SEJMU
Prezydent RP skraca kadencj
Sejmu i zarzdza wybory
Legenda:
ciemniejszy kolor aktywno Sejmu
janiejszy kolor aktywno Prezydenta RP
107
Tabl. 34

ODPOWIEDZIALNO POLITYCZNA RM
SOLIDARNA
INDYWIDUALNA
czonkowie Rady Ministrw ponosz przed Sejmem

solidarn odpowiedzialno za dziaalno Rady Ministrw lub Prezesa RM
czonkowie RM ponosz przed Sejmem odpowiedzialno indywidualn za sprawy nalece do ich kompetencji lub powierzone im przez RM
KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOCI

wniosek o uchwalenie wotum nieufnoci musi wskazywa imiennie kandydata na nowego Prezesa RM
WOTUM NIEUFNOCI DLA MINISTRA
ZGOSZENIE WNIOSKU
wniosek zgasza co najmniej 46 posw
wniosek skada si w formie pisemnej
na rce Marszaka Sejmu
wniosek moe by poddany
pod gosowanie nie wczeniej ni po upywie 7 dni
od dnia jego zgoszenia
powtrny wniosek moe
by zgoszony nie wczeniej
ni po upywie 3 miesicy
od dnia zgoszenia poprzedniego wniosku
wniosek
zgoszony przez co
najmniej 115 posw
moe by zgoszony
przed upywem
3 miesicy od dnia
zgoszenia poprzedniego wniosku
ZGOSZENIE WNIOSKU
wniosek zgasza co najmniej 69 posw
wniosek kieruje si do odpowiednich komisji sejmowych
analogiczne wymagania co do terminw jak w przypadku wotum nieufnoci dla Rady Ministrw
GOSOWANIE NAD WOTUM NIEUFNOCI
Sejm wyraa ministrowi wotum nieufnoci
wikszoci ustawowej liczby posw
ODWOANIE MINISTRA
Prezydent RP
odwouje ministra, ktremu Sejm wyrazi wotum
nieufnoci
GOSOWANIE NAD WOTUM NIEUFNOCI

Sejm wyraa Radzie Ministrw wotum nieufnoci
wikszoci ustawowej liczby posw
DYMISJA RADY MINISTRW
Prezydent RP przyjmuje dymisj Rady Ministrw, ktrej
Sejm wyrazi wotum nieufnoci i powouje wybranego
przez Sejm nowego Prezesa RM, a na jego wniosek pozostaych czonkw RM oraz odbiera od nich przysig
108
Tabl. 35

PREZES RADY MINISTRW
przewodniczcy ciaa kolegialnego Rady Ministrw
ROLA W POWOYWANIU RM
I KSZATOWANIU JEJ SKADU
podejmuje dziaania prowadzce
do sformowania RM
wystpuje w Sejmie z expos,
w ktrym przedstawia program
dziaania RM
ubiega si o udzielenie wotum
zaufania RM
ma wyczne prawo wystpowania
do Prezydenta RP z wnioskiem
o dokonanie zmiany w skadzie RM
skada dymisj RM na rce
Prezydenta RP
samodzielny jednoosobowy naczelny organ administracji

KOMPETENCJE
REPREZENTACJA, KIEROWNICTWO, KOORDYNACJA W ONIE RM
reprezentuje RM
kieruje pracami RM
zapewnia wykonywanie polityki RM i okrela sposoby jej wykonywania
koordynuje i kontroluje prac czonkw RM
(m.in. wyznacza ministrowi zakres spraw, w ktrych dziaa on z jego
upowanienia, zwouje posiedzenia RM oraz zarzdza przeprowadzenie korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk, rozstrzyga
o zakresie dziaania ministrw w razie sporu kompetencyjnego)
zgasza RM wnioski o uchylenie aktw prawnych ministrw
ORGAN NADZORU
sprawuje nadzr nad samorzdem terytorialnym w granicach
i formach okrelonych w Konstytucji i ustawach
sprawuje nadzr nad wojewodami (wydaje im polecenia subowe,
kontroluje ich dziaalno, uchyla akty prawne wojewody)
FUNKCJA KREACYJNA
ZWIERZCHNICTWO SUBOWE
na wniosek ministra powouje sekretarzy i podsekretarzy stanu

mianuje i odwouje wojewodw
jest zwierzchnikiem subowym pracownikw administracji rzdowej, a take zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej
STANOWIENIE AKTW PRAWNYCH

wydaje rozporzdzenia oraz akty wewntrznie obowizujce
109
Tabl. 36

SAMORZD TERYTORIALNY ZASADY KONSTYTUCYJNE
(zob. Cz I. Tabl. 10. Samorzd i jego istota oraz opracowania dotyczce samorzdu terytorialnego w Czci III.)
OSOBOWO PRAWNA
jednostki samorzdu terytorialnego posiadaj osobowo
prawn
przysuguj im prawo wasnoci i inne prawa majtkowe
OGLNA KLAUZULA
KOMPETENCYJNA
samorzd terytorialny wykonuje
zadania publiczne niezastrzeone przez
Konstytucj lub ustawy dla organw
innych wadz publicznych
ZASADA WSPLNOTY
SAMORZDOWEJ
og mieszkacw jednostek zasadniczego podziau terytorialnego stanowi
z mocy prawa wsplnot samorzdow
Ustawy dookrelaj:
wsplnota samorzdowa (gmina)
lokalna wsplnota samorzdowa
(powiat)
regionalna wsplnota samorzdowa
(wojewdztwo)
ZASADA DOMNIEMANIA
KOMPETENCJI GMINY
gmina wykonuje wszystkie zadania
samorzdu terytorialnego niezastrzeone dla innych jednostek samorzdu
terytorialnego
SAMORZDOWA DEMOKRACJA
POREDNIA I BEZPOREDNIA
zasada reprezentacji przedstawicielskiej
jednostki samorzdu terytorialnego
wykonuj swoje zadania za porednictwem organw stanowicych
i wykonawczych
wybory do organw stanowicych s
powszechne, rwne, bezporednie
i odbywaj si w gosowaniu tajnym
zasady i tryb zgaszania kandydatw
i przeprowadzania wyborw oraz warunki wanoci wyborw okrela ustawa
zasady i tryb wyborw oraz odwoywania organw wykonawczych
jednostek samorzdu terytorialnego
okrela ustawa
ustrj wewntrzny jednostek samorzdu terytorialnego okrelaj, w granicach ustaw, ich organy stanowice
instytucja demokracji bezporedniej
referendum samorzdowe (lokalne)
czonkowie wsplnoty samorzdowej mog decydowa, w drodze
referendum, o sprawach dotyczcych
tej wsplnoty, w tym o odwoaniu
pochodzcego z wyborw bezporednich organu samorzdu terytorialnego zasady i tryb przeprowadzania
referendum lokalnego okrela ustawa
110
GMINA JAKO PODSTAWOWA

JEDNOSTKA SAMORZDOWA
podstawow jednostk samorzdu
terytorialnego jest gmina
inne jednostki samorzdu regionalnego albo lokalnego i regionalnego
okrela ustawa (oznacza to, e mog,
ale nie musz by utworzone, ale
wycznie w drodze ustawowej)
obecnie trjstopniowy samorzd
terytorialny:
gmina (samorzd gminny)
powiat (samorzd powiatowy)
wojewdztwo (samorzd wojewdzki)
PRAWO ZRZESZANIA SI
gminy i powiaty mog tworzy zwizki w celu wsplnego wykonywania
zada publicznych
w drodze porozumienia gminy
i powiaty mog powierza sobie
okrelone zadania publiczne
prawo udziau w midzynarodowych
zrzeszeniach spoecznoci lokalnych
i regionalnych
SAMODZIELNO I NIEZALENO
SAMORZDU
przysugujc mu w ramach ustaw
istotn cz zada publicznych samorzd wykonuje w imieniu wasnym
i na wasn odpowiedzialno
samodzielno jednostek samorzdu
terytorialnego podlega ochronie
sdowej
brak stosunku nadrzdnoci i podlegoci midzy jednostkami samorzdowymi
zakres dziaania samorzdu wojewdztwa nie narusza samodzielnoci
powiatu i gminy
organy samorzdu wojewdztwa
nie stanowi wobec powiatu i gminy
organw nadzoru lub kontroli oraz nie
s organami wyszego stopnia w postpowaniu administracyjnym
SAMODZIELNO FINANSOWA
jednostkom samorzdu terytorialnego
zapewnia si udzia w dochodach publicznych odpowiednio do przypadajcych im zada
dochodami jednostek samorzdu
terytorialnego s ich dochody wasne
oraz subwencje oglne i dotacje
celowe z budetu pastwa
maj prawo ustalania wysokoci
podatkw i opat lokalnych w zakresie
okrelonym w ustawie
NADZR NAD SAMORZDEM

dziaalno samorzdu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalnoci (w przypadku zada zleconych take celowoci, gospodarnoci, rzetelnoci)
organami nadzoru nad dziaalnoci jednostek samorzdu terytorialnego s Prezes
Rady Ministrw i wojewodowie, a w zakresie spraw nansowych regionalne izby
obrachunkowe
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrw, moe rozwiza organ stanowicy samorzdu terytorialnego, jeeli organ ten raco narusza Konstytucj lub ustawy
nad legalnoci aktw prawa miejscowego jednostek samorzdu kontrol sprawuj
sdy administracyjne
Tabl. 37

KONSTYTUCYJNE ZASADY WADZY SDOWNICZEJ
ZASADA NIEZAWISOCI SDU
NIEZALENO SDW
NIEZAWISO SDZIW
system sdw jest wyodrbniony (trjpodzia

wadzy) i niezaleny od
innych organw;
organy wadzy
wykonawczej
(Minister Sprawiedliwoci)
sprawuj jedynie nadzr
nad administracj sdow
sdziowie podlegaj tylko

Konstytucji i ustawom
aspekt pozytywny:
bezstronno i swoboda orzekania na podstawie prawa
aspekt negatywny:
uwolnienie sdziego od wszelakich naciskw z zewntrz
GWARANCJE NIEZAWISOCI
sposb powoywania sdziego
sdziowie powoywani s przez Prezydenta RP na wniosek
Krajowej Rady Sdownictwa na czas nieoznaczony
na stanowisko sdziego moe by powoana osoba, ktra
spenia wysokie wymagania okrelone w ustawie
zasada nieusuwalnoci
sdziowie s nieusuwalni
zoenie sdziego z urzdu lub zawieszenie moe nastpi
jedynie na podstawie orzeczenia sdu w przypadkach ustawowo okrelonych
sdzia moe by przeniesiony w stan spoczynku na skutek
uniemoliwiajcych mu sprawowanie jego urzdu choroby
lub utraty si, a take po osigniciu wieku emerytalnego,
w trybie regulowanym
niedopuszczalno przeniesienia
przeniesienie sdziego do innej siedziby lub na inne stanowisko nastpuje za jego zgod (poza przesankami obiektywnymi
np. zniesienie sdu)
status materialny sdziego
sdziom zapewnia si warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadajce godnoci urzdu oraz zakresowi ich obowizkw
niepoczalno i apolityczno
sdziowie nie mog sprawowa mandatu poselskiego ani senatorskiego, sprawowa funkcji we wadzy wykonawczej (rzdowej i samorzdowej), nalee do partii politycznej, zwizku zawodowego
ani prowadzi dziaalnoci publicznej niedajcej si pogodzi
z zasadami niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw
immunitet sdziowski oraz nietykalno
immunitet formalny: sdzia nie moe by, bez uprzedniej zgody waciwego sdu, pocignity do odpowiedzialnoci karnej
ani pozbawiony wolnoci
nietykalno: sdzia nie moe by zatrzymany lub aresztowany,
z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa, jeeli
jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidowego toku postpowania
o zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si prezesa waciwego miejscowo sdu, ktry moe nakaza natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
ZASADA INSTANCYJNOCI
postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne
ZASADA UDZIAU OBYWATELI W SPRAWOWANIU
WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI
ustawa zapewnia udzia obywateli w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwoci (realizowana poprzez funkcj
awnika, czonka skadu orzekajcego przed sdami
I instancji)
ZASADA JEDNOLITOCI
Sdy i Trybunay wydaj wyroki w imieniu RP
jednolita struktura sdw obejmuje cae pastwo
ZASADY O CHARAKTERZE PRAW CZOWIEKA
zasada prawa do sdu
kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy,
niezaleny, bezstronny i niezawisy sd
zasada jawnoci
wyrok ogaszany jest publicznie
wyczenie jawnoci rozprawy moe nastpi ze wzgldu na moralno, bezpieczestwo pastwa i porzdek
publiczny oraz ze wzgldu na ochron ycia prywatnego
stron lub inny wany interes prywatny
zasada nullum crimen sine lege
odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci
si czynu zabronionego pod grob kary przez ustaw
obowizujc w czasie jego popenienia
zasada prawa do obrony
przepisy procesowe stwarzaj gwarancje udziau w postpowaniu sdowym, w czynnociach procesowych,
zaskarania orzecze (zakaz reformationis in peius)
obrona formalna: kady, przeciw komu prowadzone jest
postpowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postpowania, moe on w szczeglnoci
wybra obroc lub na zasadach okrelonych w ustawie
korzysta z obrocy z urzdu
zasada domniemania niewinnoci
kadego uwaa si za niewinnego, dopki jego wina nie
zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sdu
111
Tabl. 38

RODZAJE SDW
SD WYJTKOWY
moe by ustanowiony
tylko na czas wojny
SD NAJWYSZY
sprawuje nadzr nad dziaalnoci sdw
powszechnych i sdw wojskowych w zakresie
orzekania oraz wykonuje inne zadania
SDY SZCZEGLNE
SDY POWSZECHNE
SDY WOJSKOWE
SDY ADMINISTRACYJNE
zasada generalnej waciwoci

sdy powszechne sprawuj wymiar
sprawiedliwoci we wszystkich
sprawach, z wyjtkiem spraw
ustawowo zastrzeonych dla waciwoci Sdu Najwyszego, sdw
wojskowych i sdw administracyjnych
orzecznictwu sdw
wojskowych podlegaj
sprawy o przestpstwa
popenione przez: onierzy w czynnej subie
wojskowej, pracownikw
cywilnych zatrudnionych
w jednostkach wojskowych
oraz jecw wojennych
sprawuj kontrol dziaalnoci administracji publicznej (w szczeglnoci

rozpatruj skargi na decyzje administracyjne)
orzekaj o zgodnoci z Konstytucj
i ustawami uchwa organw samorzdu terytorialnego i aktw normatywnych terenowych organw administracji rzdowej
SDY REJONOWE
SDY GARNIZONOWE
SDY OKRGOWE
SDY OKRGOWE
WOJEWDZKIE SDY
ADMINISTRACYJNE
SDY APELACYJNE
NACZELNY SD ADMINISTRACYJNY
(zob. Cz III. Prawo administracyjne)
112
Tabl. 39

KRAJOWA RADA SDOWNICTWA
stoi na stray niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw
SKAD RADY
SZCZEGOWE KOMPETENCJE
z urzdu
prawo wnioskowania do Trybunau Konstytucyjnego

podejmuje uchway w sprawach wystpienia do Trybunatu Konstytucyjnego o zbadanie zgodnoci z Konstytucj
Rzeczypospolitej Polskiej aktw normatywnych w zakresie
dotyczcym niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw
Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego

Minister Sprawiedliwoci
Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego
osoba powoana przez Prezydenta RP
reprezentanci rodowiska sdziowskiego
15 czonkw wybranych spord sdziw
Sdu Najwyszego, sdw powszechnych,
sdw administracyjnych i sdw wojskowych
przedstawiciele polityczni
4 czonkw wybranych przez Sejm spord
posw
2 czonkw wybranych przez Senat spord
senatorw
kadencja
czonkw
pochodzcych
z wyboru
trwa
4 lata
na czele Rady stoi przewodniczcy

i wiceprzewodniczcy
wybrani przez rad ze swojego grona
SPOSB DZIAANIA
Rada obraduje na posiedzeniach plenarnych
kworum: do wanoci uchwa Rady potrzebna jest obecno
co najmniej 1/2 jej skadu.
uchway: zapadaj bezwzgldn wikszoci gosw, w gosowaniu jawnym
odwoania: od uchwa Rady w sprawach indywidualnych
przysuguje odwoanie do Sdu Najwyszego
opiniowanie i przedstawianie kandydatur na sdziw

rozpatruje i ocenia kandydatury do penienia urzdu
sdziowskiego na stanowiskach sdziw Sdu Najwyszego
i Naczelnego Sdu Administracyjnego oraz na stanowiska
sdziowskie w sdach powszechnych, wojewdzkich sdach
administracyjnych i w sdach wojskowych
przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski
o powoanie sdziw w Sdzie Najwyszym, Naczelnym
Sdzie Administracyjnym, sdach powszechnych, wojewdzkich sdach administracyjnych i sdach wojskowych
inne: personalne, opiniodawcze oraz z zakresu etyki zawodowej
rozpatruje wnioski o przeniesienie sdziw w stan spoczynku
rozpatruje wystpienia sdziw w stanie spoczynku o powrt
na stanowisko sdziowskie
wybiera rzecznika dyscyplinarnego sdziw sdw powszechnych
wyraa opinie w sprawie powoania i odwoania prezesa albo
wiceprezesa sdu powszechnego albo sdu wojskowego
uchwala zbir zasad etyki zawodowej sdziw i czuwa nad
ich przestrzeganiem
wypowiada si o stanie kadry sdziowskiej
opiniuje projekty aktw prawnych w sprawach wynagrodze
sdziowskich oraz przedstawia wnioski w tym zakresie
opiniuje projekty aktw normatywnych dotyczcych sdownictwa i sdziw
opiniuje programy szkolenia aplikantw sdowych, zakres
i sposb prowadzenia egzaminw sdziowskich i ustalania
ich wynikw
opiniuje zasady oceny pracy asesorw sdowych
wyraa stanowisko w sprawach dotyczcych sdw i sdziw,
wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne organy wadzy publicznej i organy
samorzdu sdziowskiego
czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej przez
sdziw
kontrolne
moe zarzdzi przeprowadzenie:
wizytacji sdu albo jego jednostki organizacyjnej,
lustracji pracy sdziego, ktrego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Rad
113
Tabl. 40

SD NAJWYSZY
naczelny organ wadzy sdowniczej
ORGANIZACJA
ORGANY
ORGANY SAMORZDU
Pierwszy Prezes Sdu

Najwyszego powoywany
przez Prezydenta RP na
6-letni kadencj spord
sdziw SN
Zgromadzenie Oglne Sdziw Sdu Najwyszego
Prezesi Sdu Najwyszego

stoj na czele poszczeglnych izb
Kolegium Sdu Najwyszego
zgromadzenie sdziw
izby Sdu Najwyszego
IZBY SN
izby rozstrzygaj na zasadzie autonomii sprawy przekazane
do ich kompetencji
IZBA CYWILNA
IZBA KARNA
IZBA PRACY, UBEZPIECZE SPOECZNYCH
I SPRAW PUBLICZNYCH
IZBA WOJSKOWA
KOMPETENCJE
sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci
rozpoznawanie kasacji przysugujcych stronie od wyroku
lub postanowienia wydanego przez sd II instancji i koczcego postpowanie w sprawie
podejmowanie uchwa rozstrzygajcych zagadnienia prawne
budzce wtpliwoci w konkretnej sprawie
podejmowania uchwa majcych na celu wyjanienie przepisw prawnych budzcych wtpliwoci w praktyce lub ktrych
stosowanie wywoao rozbierzno w orzecznictwie
rozpoznawanie innych spraw okrelonych w ustawach
SN na wniosek Prokuratora Generalnego uniewania prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, ktra ze wzgldu
na osob lub przedmiot nie podlegaa orzecznictwu sdw
w chwili orzekania, jeeli orzeczenie to nie moe by wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postpowaniach
sdowych
organ sdowej werykacji wyborw
rozpoznawanie protestw wyborczych oraz stwierdzania
wanoci wyborw do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a take wanoci referendum oglnokrajowego
i referendum konstytucyjnego
opiniodawcze i sygnalizujce
opiniowania projektw ustaw i innych aktw normatywnych
dotyczcych sdownictwa
SKADY ORZEKAJCE
skad podstawowy
SN orzeka w skadzie 3 sdziw, chyba e ustawa stanowi
inaczej
skad 7 sdziw SN
rozpoznaje zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnicia przez skad podstawowy, ktry rozpoznajc kasacj
lub inny rodek odwoawczy, mia powane wtpliwoci co do
wykadni prawa
na podstawie wniosku o podjcie uchway (zoonego przez
Pierwszego Prezesa SN, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prokuratora Generalnego), jeli w orzecznictwie sdw powszechnych, sdw wojskowych lub SN ujawni si rozbienoci
w wykadni prawa
skad caej izby SN, skad poczonych izb SN,
peen skad SN
jeli skad 7 sdziw uzna, e znaczenie dla praktyki sdowej
lub powaga wystpujcych wtpliwoci to uzasadniaj, moe
zagadnienie prawne lub wniosek o podjcie uchway przedstawi skadowi izby, natomiast izba skadowi dwch lub wicej
izb albo penemu skadowi Sdu Najwyszego
114
ZASADY PRAWNE
uchway penego skadu SN, skadu poczonych izb oraz skadu caej izby z chwil ich podjcia uzyskuj moc zasad prawnych (skad 7 sdziw moe postanowi o nadaniu uchwale
mocy zasady prawnej)
zasada prawna wie wszystkie skady orzekajce SN
jeeli jakikolwiek skad SN zamierza odstpi od zasady prawnej, przedstawia powstae zagadnienie prawne do rozstrzygnicia penemu skadowi izby
odstpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izb,
przez poczone izby albo przez peny skad SN wymaga
ponownego rozstrzygnicia w drodze uchway odpowiednio
przez waciw izb, poczone izby lub peny skad SN
jeeli skad jednej izby SN zamierza odstpi od zasady prawnej uchwalonej przez inn izb, rozstrzygnicie nastpuje
w drodze uchway obu izb, izby mog przedstawi zagadnienie prawne do rozpoznania przez peny skad SN
Tabl. 41

TRYBUNA KONSTYTUCYJNY
organ wadzy sdowniczej, powoany do badania zgodnoci z Konstytucj aktw normatywnych i umw midzynarodowych oraz
wykonywania innych zada okrelonych w Konstytucji
KOMPETENCJE
SKAD TRYBUNAU
15 sdziw wybieranych przez Sejm
na 9 lat
kandydatw na
stanowisko sdziego
Trybunau przedstawia co najmniej 50
posw lub Prezydium Sejmu
uchwaa Sejmu
w sprawie wyboru
sdziego Trybunau
zapada bezwzgldn
wikszoci gosw
w obecnoci co
najmniej 1/2 oglnej
liczby posw
prezesa, wiceprezesa
Trybunau powouje
Prezydent RP spord dwch kandydatw przedstawionych
przez Zgromadzenie
Oglne Sdziw
Trybunau
KONTROLA KONSTYTUCYJNOCI AKTW NORMATYWNYCH

KONTROLA ABSTRAKCYJNA
KONTROLA
UPRZEDNIA
(PREWENCYJNA)
na wniosek
Prezydenta RP
stwierdza zgodno z Konstytucj
ustawy przed jej
podpisaniem oraz
umowy midzynarodowej przed jej
ratykacj
KONTROLA
NASTPCZA
na wniosek:
Prezydenta RP, Marszaka Sejmu, Marszaka
Senatu, Prezesa RM, 50
posw, 30 senatorw,
Pierwszego Prezesa
Sdu Najwyszego,
Prezesa NSA, Prokuratora Generalnego, Prezesa
NIK, Rzecznika Praw
Obywatelskich,
a take innych podmiotw w zakresie ich
waciwoci
orzeka o:
zgodnoci ustaw
i umw midzynarodowych z Konstytucj
zgodnoci ustaw
z ratykowanymi
umowami midzynarodowymi, ktrych
ratykacja wymagaa
uprzedniej zgody
wyraonej w ustawie
zgodnoci przepisw
prawa, wydawanych
przez centralne
organy pastwowe,
z Konstytucj, ratykowanymi umowami
midzynarodowymi
i ustawami
INNE SPRAWY
KONTROLA
KONKRETNA
PYTANIA PRAWNE
kady sd moe
przedstawi Trybunaowi pytanie prawne
co do zgodnoci
aktu normatywnego
z Konstytucj, ratykowanymi umowami
midzynarodowymi
lub ustaw, jeeli
od odpowiedzi na
pytanie prawne zaley rozstrzygnicie
sprawy toczcej si
przed sdem
SKARGI
KONSTYTUCYJNE
(zob. Skarga
konstytucyjna)
orzeka w sprawach
sporw kompetencyjnych pomidzy
centralnymi konstytucyjnymi organami
pastwa
orzeka w sprawach
zgodnoci
z Konstytucj celw
lub dziaalnoci
partii politycznych
na wniosek Marszaka
Sejmu rozstrzyga
w sprawie stwierdzenia przeszkody
w sprawowaniu
urzdu przez
Prezydenta RP, gdy
Prezydent nie jest
w stanie zawiadomi
Marszaka Sejmu
o niemonoci sprawowania urzdu
w razie uznania przejciowej niemonoci
sprawowania urzdu
przez Prezydenta
Trybuna powierza
Marszakowi Sejmu
tymczasowe wykonywanie obowizkw
Prezydenta
115
Tabl. 42

ORZECZENIA TRYBUNAU KONSTYTUCYJNEGO
maj moc powszechnie obowizujc i s ostateczne
PUBLIKACJA
WEJCIE W YCIE
ORZECZENIA W SPRAWACH
orzeczenia Trybunau wchodzi

w ycie z dniem ogoszenia
zgodnoci ustaw i umw midzynarodowych z Konstytucj

zgodnoci ustaw z ratykowanymi umowami midzynarodowymi, ktrych ratykacja wymagaa uprzedniej zgody wyraonej
w ustawie
zgodnoci przepisw prawa,
wydawanych przez centralne
organy pastwowe, z Konstytucj,
ratykowanymi umowami midzynarodowymi i ustawami,
zgodnoci z Konstytucj celw
lub dziaalnoci partii politycznych
skargi konstytucyjnej
podlegaj niezwocznemu ogoszeniu w organie urzdowym, w ktrym akt normatywny by ogoszony
jednak Trybuna moe okreli inny

termin utraty mocy obowizujcej
aktu normatywnego
termin ten nie moe przekroczy
18 miesicy, gdy chodzi o ustaw,
a gdy chodzi o inny akt normatywny 12 miesicy
w przypadku orzecze, ktre
wi si z nakadami nansowymi
nieprzewidzianymi w ustawie budetowej, Trybuna okrela termin
utraty mocy obowizujcej aktu
normatywnego po zapoznaniu si
z opini Rady Ministrw
S PODSTAW WZNOWIENIA
POSTPOWANIA
orzeczenie Trybunau o niezgodnoci z Konstytucj, umow
midzynarodow lub z ustaw aktu
normatywnego, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne
orzeczenie sdowe, ostateczna
decyzja administracyjna lub rozstrzygnicie w innych sprawach,
stanowi podstaw do wznowienia
postpowania, uchylenia decyzji
lub innego rozstrzygnicia na
zasadach i w trybie okrelonych
w przepisach waciwych dla danego postpowania
zob.
art. 145a KPA
art. 4011 KPC
art. 540 2 KPK
jeeli akt nie by ogoszony,

orzeczenie ogasza si w Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej
Polskiej Monitor Polski
116
Tabl. 43

SKARGA KONSTYTUCYJNA
kady, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone, ma prawo wnie skarg do Trybunau Konstytucyjnego w sprawie zgodnoci z Konstytucj ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ
administracji publicznej orzek ostatecznie o jego wolnociach lub prawach albo o jego obowizkach okrelonych
w Konstytucji
skarga nie przysuguje w sprawie
uzyskania przez
cudzoziemca
azylu w RP oraz
przyznania statusu
uchodcy
SKARGA MA CHARAKTER SFORMALIZOWANY

WARUNKI SKUTECZNOCI SKARGI
PRZEDMIOT SKARGI
przedmiotem skargi konstytucyjnej moe
by wycznie akt normatywny
w skardze konstytucyjnej mona kwestionowa wycznie regulacj prawn,
ktra bya podstaw orzeczenia godzcego
w prawa lub wolnoci
WYMG WYCZERPANIA DROGI
ODWOAWCZEJ
skarcy musi wykorzysta przysugujce
mu w ramach postpowania sdowego lub
administracyjnego rodki zaskarenia lub
rodki odwoawcze
PRZYMUS
ADWOKACKI
skarg moe dla
skarcego sporzdzi wycznie
adwokat lub radca prawny
samodzielnie we
wasnej sprawie
skarg moe
sporzdzi sdzia,
prokurator, notariusz, profesor lub
doktor habilitowany nauk prawnych
KOSZTY SKARGI
koszty sporzdzenia skargi przez
adwokata (radc
prawnego)
skarga jest wolna od opaty
sdowej
TERMIN
skarg naley zoy w cigu
3 miesicy od dnia dorczenia skarcemu
prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji
lub innego ostatecznego rozstrzygnicia
jeeli skarcy, ze wzgldu na sytuacj

majtkow, nie jest w stanie opaci
kosztw sporzdzenia skargi konstytucyjnej
przez adwokata lub radc
ma prawo zwrci si do sdu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy

prawnego z urzdu
wniosek w tej sprawie naley zoy do
sdu rejonowego waciwego ze wzgldu na miejsce zamieszkania skarcego
117
Tabl. 44

TRYBUNA STANU
orzeka o odpowiedzialnoci konstytucyjnej oraz o odpowiedzialnoci za przestpstwa osb zajmujcych najwysze
stanowiska pastwowe
SKAD TRYBUNAU
przewodniczcy
(jest nim z urzdu
Pierwszy Prezes Sdu
Najwyszego)
2 zastpcw przewodniczcego oraz
16 czonkw wybieranych przez Sejm spoza
grona posw i senatorw na czas kadencji
Sejmu
zastpcy przewodniczcego oraz co najmniej
poowa czonkw powinni mie kwalikacje wymagane do zajmowania
stanowiska sdziego
w I instancji
Trybuna orzeka w skadzie: przewodniczcy
i 4 czonkw
w II instancji
Trybuna orzeka w skadzie: przewodniczcy
i 6 czonkw, z wyczeniem skadu z I instancji
118
ODPOWIEDZIALNO KONSTYTUCYJNA
ponosz j wymienione osoby, ktre w zwizku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzdowania, chociaby nieumylnie, naruszyy Konstytucj
lub ustaw
Prezydent odpowiada tylko przed Trybunaem
czonkowie RM za przestpstwa popenione
w zwizku z zajmowanym stanowiskiem, jeeli
Sejm uzna czne pocignicie do odpowiedzialnoci konstytucyjnej i karnej za celowe
ODPOWIEDZIALNO
PONOSZ
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2) Prezes Rady Ministrw

oraz jej czonkowie
3) Prezes Narodowego
Banku Polskiego
4) Prezes Najwyszej Izby
Kontroli
5) czonkowie Krajowej
Rady Radiofonii i Telewizji
6) osoby, ktrym Prezes Rady Ministrw
powierzy kierowanie
ministerstwem
7) Naczelny Dowdca Si
Zbrojnych
8) posowie i senatorowie,
jeli narusz zakaz prowadzenia dziaalnoci
gospodarczej z osiganiem korzyci z majtku
Skarbu Pastwa lub
samorzdu terytorialnego lub nabywania
tego majtku
moe by postawiony
w stan oskarenia wycznie przez Zgromadzenie
Narodowe
prawo do pocignicia
do odpowiedzialnoci
konstytucyjnej przysuguje
wycznie Sejmowi
etap parlamentarny
postpowanie przed Komisj Odpowiedzialnoci
Konstytucyjnej
wstpny wniosek o pocignicie do odpowiedzialnoci moe by zoony
przez: Prezydenta, 115
posw, sejmow komisj
ledcz
uchwaa o pocigniciu do
odpowiedzialnoci
etap jurysdykcyjny
postpowanie przed Trybunaem z udziaem
2 oskarycieli sejmowych
KARY WYMIERZANE
ZA DELIKTY
KONSTYTUCYJNE
w odniesieniu do
Prezydenta zoenie
z urzdu, a w odniesieniu do pozostaych
osb utrat zajmowanego stanowiska
w odniesieniu do
posw pozbawienie
mandatu poselskiego
utrat czynnego
i biernego prawa wyborczego w wyborach
Prezydenta, do Sejmu,
do Senatu w wyborach do Parlamentu
Europejskiego oraz do
organw stanowicych
jednostek samorzdu
terytorialnego,
zakaz zajmowania
kierowniczych stanowisk lub penienia
funkcji zwizanych ze
szczegln odpowiedzialnoci w organach
pastwowych i w organizacjach spoecznych,
utrat wszystkich lub
niektrych orderw,
odznacze i tytuw
honorowych
na czas od 2 do 10 lat
PRZESTPSTWA
za czyny wypeniajce
znamiona przestpstwa
Trybuna Stanu wymierza kary przewidziane
w ustawach karnych
Tabl. 45

NAJWYSZA IZBA KONTROLI
podlega Sejmowi
naczelny organ kontroli pastwowej

dziaa na zasadach kolegialnoci
ORGANY NIK
Prezes NIK
kieruje Najwysz Izb Kontroli
i odpowiada
przed Sejmem
za jej dziaalno
powoywany
przez Sejm za
zgod Senatu,
na 6 lat
Kolegium NIK
Prezes NIK jako
przewodniczcy,
wiceprezesi i dyrektor generalny
NIK oraz 14 czonkw Kolegium
(7 przedstawicieli
nauk prawnych
lub ekonomicznych oraz 7 dyrektorw jednostek
organizacyjnych
NIK)
m.in. przedkada Sejmowi:

analiz wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej
opini w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrw
informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystpienia, okrelone
w ustawie
KONTROLUJE
OBLIGATORYJNIE
KRYTERIA
KONTROLI
PODMIOTY PASTWOWE
dziaalno organw administracji rzdowej, Narodowego Banku Polskiego,
pastwowych osb prawnych i innych pastwowych
jednostek organizacyjnych
legalno
gospodarno
celowo
rzetelno
JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIK
DEPARTAMENTY
(CENTRALNE)
DELEGATURY
(TERENOWE)
KONTROLUJE
FAKULTATYWNIE
PODMIOTY SAMORZDOWE
dziaalno organw samorzdu
terytorialnego, komunalnych
osb prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych
legalno
gospodarno
rzetelno
PODMIOTY PRYWATNE
dziaalno innych ni pastwowe
i samorzdowe jednostek organizacyjnych i podmiotw gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystuj one majtek lub rodki
pastwowe bd komunalne oraz
wywizuj si z zobowiza nansowych na rzecz pastwa
legalno
gospodarno
119
Tabl. 46

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
stoi na stray wolnoci i praw czowieka i obywatela okrelonych w Konstytucji oraz w innych
aktach normatywnych
STATUS PRAWNY RPO
NIEZAWISO
I NIEZALENO
RPO jest w swojej
dziaalnoci niezawisy,
niezaleny od innych
organw pastwowych
i odpowiada jedynie
przed Sejmem
corocznie informuje
Sejm i Senat o swojej dziaalnoci oraz
o stanie przestrzegania
wolnoci i praw czowieka i obywatela
GWARANCJE
NIEZALENOCI
zasady powoywania
i odwoywania
Rzecznik powoywany
jest przez Sejm za
zgod Senatu, na
5 lat (ta sama osoba nie
moe by Rzecznikiem
wicej ni przez dwie
kadencje)
nieodwoywalno
poza przypadkami
okrelonymi w ustawie
nakaz apolitycznoci
i ograniczenia aktywnoci publicznej
nie moe nalee do
partii politycznej, zwizku zawodowego ani
prowadzi dziaalnoci
publicznej niedajcej
si pogodzi z godnoci jego urzdu
niepoczalno
i ograniczenia
zawodowe
nie moe zajmowa
innego stanowiska,
z wyjtkiem stanowiska
profesora szkoy wyszej
ani wykonywa innych
zaj zawodowych
immunitet
RPO przysuguje immunitet formalny (procesowy)
oraz prawo nietykalnoci
120
PODJCIE CZYNNOCI
RPO podejmuje czynnoci, jeeli powemie wiadomo, wskazujc na naruszenie wolnoci i praw czowieka i obywatela
z wasnej
inicjatywy
na wniosek
organw samorzdw
na wniosek
Rzecznika
Praw Dziecka
na wniosek
obywateli lub
ich organizacji
SWOBODA W PODEJMOWANIU SPRAW

RPO nie jest zwizany wnioskiem, po zapoznaniu si z kadym skierowanym do niego wnioskiem, moe:
podj
spraw
subsydiarno dziaania RPO

poprzesta na wskazaniu wnioskodawcy
przysugujcych mu rodkw dziaania
lub przekaza spraw wedug waciwoci
nie
podj
sprawy
zawiadamiajc o tym wnioskodawc i osob, ktrej sprawa

dotyczy (zasada jawnoci postpowania RPO)
PODEJMUJC SPRAW, RPO MOE:
samodzielnie
prowadzi
postpowanie
wyjaniajce
zwrci si o zbadanie
sprawy do waciwych
organw, w szczeglnoci
organw nadzoru, prokuratury, kontroli pastwowej,
zawodowej lub spoecznej
(obowizek obligatoryjnego wspdziaania z RPO)
zwrci si do
Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia
kontroli dla
zbadania okrelonej sprawy
lub jej czci
samodzielnie prowadzc postpowanie wyjaniajce, RPO

ma m.in. prawo zbada kad spraw na miejscu, da
zoenia wyjanie, przedstawienia akt sprawy oraz informacji o niej od organw i instytucji, sdw i prokuratury,
zleca sporzdzanie ekspertyz i opinii
CHARAKTER
WERTYKALNY NARUSZENIA
PRAW I WOLNOCI
czynnoci RPO mog dotyczy
tylko naruszenia praw na linii jednostkaorgan wadzy publicznej,
nie zajmuje si on natomiast sporami midzy osobami zycznymi
(charakter horyzontalny)
KRYTERIA PODJCIA
CZYNNOCI
legalno dziaa i rozstrzygni
administracji w odniesieniu do
praw i wolnoci jednostki
zasady wspycia i sprawiedliwoci spoecznej
kady ma prawo wystpienia
do RPO z wnioskiem o pomoc
w ochronie swoich wolnoci
lub praw naruszonych przez
organy wadzy publicznej
ODFORMALIZOWANY
WNIOSEK
wolny od opat
nie wymaga zachowania
szczeglnej formy
minimum merytoryczne: powinien zawiera oznaczenie
wnioskodawcy oraz osoby,
ktrej wolnoci i praw sprawa
dotyczy, a take okrela
przedmiot sprawy
OCHRONA PRAW I WOLNOCI
W WYMIARZE GENERALNYM
PO ZBADANIU SPRAWY RPO MOE:

1) wyjani wnioskodawcy, e nie stwierdzi naruszenia wolnoci
i praw
2) skierowa wystpienie do organu, organizacji lub instytucji
winnej naruszenia praw
3) zwrci si do organu nadrzdnego nad tak jednostk, z wnioskiem o zastosowanie rodkw przewidzianych w przepisach prawa
4) da wszczcia postpowania w sprawach cywilnych, jak
rwnie wzi udzia w kadym toczcym si ju postpowaniu
na prawach przysugujcych prokuratorowi
5) da wszczcia przez uprawnionego oskaryciela postpowania
przygotowawczego w sprawach o przestpstwa cigane z urzdu
6) zwrci si o wszczcie postpowania administracyjnego, wnosi skargi do sdu administracyjnego, a take uczestniczy w tych
postpowaniach na prawach przysugujcych prokuratorowi,
7) wystpi z wnioskiem o ukaranie, a take o uchylenie
prawomocnego rozstrzygnicia w postpowaniu w sprawach
o wykroczenia
8) wnie kasacj lub rewizj nadzwyczajn od prawomocnego orzeczenia
RPO moe:
1) wystpowa do waciwych
organw z wnioskami o podjcie inicjatywy ustawodawczej
bd o wydanie lub zmian
innych aktw prawnych w sprawach dotyczcych wolnoci
i praw czowieka i obywatela
2) wystpowa do Trybunau Konstytucyjnego o zbadanie zgodnoci
z Konstytucj aktw normatywnych
3) zgosi udzia w postpowaniu przed TK w sprawach skarg
konstytucyjnych i bra udzia
w tym postpowaniu
4) wystpowa z wnioskami do
Sdu Najwyszego o podjcie
uchway majcej na celu wyjanienie przepisw prawnych budzcych wtpliwoci w praktyce
lub ktrych stosowanie wywoao rozbienoci w orzecznictwie
Tabl. 47

POZYCJA USTROJOWA
Rada jest niezalena od innych organw
pastwowych
sprawozdania
Rada skada Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP corocznie sprawozdanie
ze swej dziaalnoci
w przypadku odrzucenia sprawozdania zarwno przez Sejm, jak i Senat,
kadencja czonkw Rady wygasa
w cigu 14 dni (po zatwierdzeniu
przez Prezydenta RP)
SKAD RADY
5 czonkw (po nowelizacji ustawy
z 29.12.2005 r.) powoywanych w liczbie:
2 przez Sejm
1 przez Senat
2 przez Prezydenta RP
spord osb wyrniajcych si
wiedz i dowiadczeniem w zakresie
rodkw masowego przekazu (organ
fachowcw)
na czele Rady stoi przewodniczcy
wybierany przez czonkw rady ze
swego grona
kadencja
kadencja czonkw trwa 6 lat
KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

stoi na stray wolnoci sowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji (denicja konstytucyjna)
stoi na stray wolnoci sowa w radiu i telewizji, samodzielnoci nadawcw i interesw odbiorcw oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji
(denicja ustawowa)
ZADANIA
DUALISTYCZNY CHARAKTER
JAKO ORGAN KONTROLI
PASTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
JAKO ORGAN ADMINISTRACJI
kontroluje i ocenia programy emitowane przez nadawcw z aksjologicznego punktu widzenia

czuwa nad otwartym i pluralistycznym charakterem radiofonii
i telewizji
moe ingerowa w dziaalno
sponsorw i wprowadza zakaz
sponsorowania niektrych audycji
lub stosowania niektrych metod
sponsorowania
organizowanie bada treci i odbioru
programw radiowych i telewizyjnych
okrelanie warunkw prowadzenia

dziaalnoci przez nadawcw
podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustaw, rozstrzygni
w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie
programw
wydawanie decyzji administracyjnych przez przewodniczcego
Rady
ustalanie wysokoci opat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru
powoywanie rad nadzorczych spek telewizji publicznej (Telewizja Polska SA

TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio SA oraz 17 spek regionalnych
Polskiego Radia)
GWARANCJE NIEZALENOCI
apolityczno i ograniczenia
aktywnoci
czonek Krajowej Rady nie moe
nalee do partii politycznej, zwizku
zawodowego ani prowadzi dziaalnoci publicznej niedajcej si pogodzi
z godnoci penionej funkcji
czonek nie moe posiada udziaw
ani akcji spki bdcej producentem
albo nadawc radiowym lub telewizyjnym
ograniczenie moliwoci odwoania
czonek moe by odwoany tylko
w przypadkach przewidzianych
w ustawie
STANOWIENIE PRAWA
wydawanie rozporzdze
podejmowanie uchwa w sprawach indywidualnych
PROJEKTOWANIE, OPINIOWANIE, ORGANIZOWANIE I WSPPRACA

projektowanie w porozumieniu z Prezesem RM kierunkw polityki pastwa
w dziedzinie radiofonii i telewizji
opiniowanie projektw aktw ustawodawczych oraz umw midzynarodowych dotyczcych radiofonii i telewizji
inicjowanie postpu naukowo-technicznego i ksztacenia kadr w dziedzinie
radiofonii i telewizji
organizowanie i inicjowanie wsppracy z zagranic w dziedzinie radiofonii
i telewizji
wsppraca z waciwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw
autorskich, praw wykonawcw, producentw oraz nadawcw programw
radiowych i telewizyjnych
121
Tabl. 48

FINANSE PUBLICZNE
ZASADY OGLNE FINANSW PUBLICZNYCH
zwikszenie wydatkw lub ograniczenie dochodw planowanych przez RM nie
moe powodowa ustalenia przez Sejm wikszego decytu budetowego ni przewidziany w projekcie ustawy budetowej
ustawa budetowa nie moe przewidywa pokrywania decytu budetowego przez
zaciganie zobowizania w centralnym banku pastwa
nie wolno zaciga poyczek lub udziela gwarancji i porcze nansowych,
w nastpstwie ktrych pastwowy dug publiczny przekroczy 3/5 wartoci rocznego
produktu krajowego brutto
BUDET PASTWA
Sejm uchwala budet pastwa na rok budetowy w formie ustawy budetowej
(w wyjtkowych przypadkach dochody i wydatki pastwa w okresie krtszym ni rok
moe okrela ustawa o prowizorium budetowym)
ograniczenie inicjatywy ustawodawczej
inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budetowej, ustawy o prowizorium budetowym, zmiany ustawy budetowej, ustawy o zaciganiu dugu publicznego oraz
ustawy o udzielaniu gwarancji nansowych przez pastwo przysuguje wycznie
Radzie Ministrw
wyczenie weta prezydenckiego
w stosunku do ustawy budetowej oraz ustawy o prowizorium budetowym Prezydent RP nie moe skorzyta z prawa weta (zob. Proces ustawodawczy)
tryb uchwalania ustawy budetowej (szczeglne terminy)
RM przedkada Sejmowi najpniej na 3 miesice przed rozpoczciem roku budetowego projekt ustawy budetowej na rok nastpny (w wyjtkowych przypadkach
moliwe jest pniejsze przedoenie projektu)
Senat moe uchwali poprawki do ustawy budetowej w cigu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi
Prezydent RP podpisuje w cigu 7 dni ustaw budetow albo ustaw o prowizorium budetowym przedstawion przez Marszaka
w przypadku zwrcenia si Prezydenta RP do Trybunau Konstytucyjnego w sprawie
zgodnoci z Konstytucj ustawy budetowej albo ustawy o prowizorium budetowym przed jej podpisaniem, Trybuna orzeka w tej sprawie nie pniej ni w cigu
2 miesicy od dnia zoenia wniosku
NARODOWY BANK POLSKI

centralny bank pastwa
ustala i realizuje polityk pienin
oraz odpowiada za warto pienidza
bank emisyjny: przysuguje mu wyczne prawo emisji pienidza
ORGANY
Prezes NBP
powoywany przez Sejm na wniosek
Prezydenta RP, na 6 lat
Zarzd NBP
Rada Polityki Pieninej
skad:
Prezes NBP jako przewodniczcy
osoby wyrniajce si wiedz z zakresu nansw (organ fachowcw)
powoywane na 6 lat, w rwnej liczbie
przez Prezydenta RP, Sejm i Senat
(obecnie 9 czonkw)
gwne zadania:
ustala corocznie zaoenia polityki pieninej i przedkada je do wiadomoci
Sejmowi rwnoczenie z przedoeniem przez RM projektu ustawy
budetowej
w cigu 5 miesicy od zakoczenia
roku budetowego skada Sejmowi
sprawozdanie z wykonania zaoe
polityki pieninej
fakultatywne skrcenie kadencji Sejmu

jeeli w cigu 4 miesicy od dnia przedoenia Sejmowi projektu ustawy budetowej
nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, moe on w cigu 14 dni
zarzdzi skrcenie kadencji Sejmu
SPRAWOZDANIE I ABSOLUTORIUM Z WYKONANIA BUDETU

Rada Ministrw w cigu 5 miesicy od zakoczenia roku budetowego przedkada
Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budetowej wraz z informacj o stanie
zaduenia pastwa
Sejm rozpatruje przedoone sprawozdanie i po zapoznaniu si z opini Najwyszej
Izby Kontroli podejmuje, w cigu 90 dni od dnia przedoenia Sejmowi sprawozdania, uchwa o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrw absolutorium
122
Tabl. 49

STANY NADZWYCZAJNE
mog zosta wprowadzone w sytuacjach szczeglnych zagroe, jeeli zwyke rodki
konstytucyjne s niewystarczajce
STAN WOJENNY
STAN WYJTKOWY
STAN KLSKI YWIOOWEJ
PRZESANKI WPROWADZENIA
w razie zewntrznego zagroenia pastwa, zbrojnej napaci na

terytorium RP lub gdy z umowy
midzynarodowej wynika zobowizanie do wsplnej obrony przeciwko agresji
w razie zagroenia konstytucyjnego ustroju pastwa, bezpieczestwa obywateli lub porzdku

publicznego
w celu zapobieenia skutkom

katastrof naturalnych lub awarii
technicznych noszcych znamiona
klski ywioowej oraz w celu ich
usunicia
ZASIG TERYTORIALNY I LIMIT CZASOWY
wprowadzany na czci albo na

caym terytorium pastwa
brak limitu czasowego

czas oznaczony, nie duszy ni
90 dni
przeduenie stanu wyjtkowego
moe nastpi tylko raz, za zgod
Sejmu i na czas nie duszy ni 60
dni

czas oznaczony, nie duszy ni
30 dni
przeduenie stanu moe nastpi za zgod Sejmu
FORMA WPROWADZENIA
rozporzdzenie Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrw
rozporzdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjtkowego
Prezydent RP przedstawia Sejmowi w cigu 48 godzin od podpisania
rozporzdzenia
Sejm niezwocznie rozpatruje rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej i moe je uchyli bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co
najmniej 1/2 ustawowej liczby posw
rozporzdzenie Rady
Ministrw
jeeli w czasie stanu wojennego

Sejm nie moe zebra si na posiedzenie, Prezydent RP na wniosek
RM moe wyda rozporzdzenia
z moc ustawy
123
Tabl. 50

SYSTEM WYBORCZY
PRAWO WYBORCZE
W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM
og
obowizujcych norm
prawnych
regulujcych
tryb wyboru
organw
przedstawicielskich
okrelone normami prawnymi (prawem

wyborczym
w znaczeniu
przedmiotowym)
uprawnienia
obywateli do
udziau w wyborach
FUNKCJE PRAWA
WYBORCZEGO
FUNKCJA KREACYJNA
ksztatowanie przez wyborcw skadu personalnego organw przedstawicielskich
FUNKCJA
POLITYCZNO-PROGRAMOWA
wyraenie przez wyborcw poparcia
dla okrelonego programu
politycznego
FUNKCJA LEGITYMUJCA
suweren (nard) udziela elektom
prawnego i moralno-politycznego
tytuu do sprawowania powierzonej
im wadzy
FUNKCJA INTEGRACYJNA
zespolenie zbiorowo okrelanego podmiotu wadzy suwerennej
przez okrelenie zasad dotyczcych
procesu ksztatowania i wyraania
jego woli
FUNKCJA PETRYFIKACYJNA
przez tre norm prawa wyborczego zmierza si do wykreowania
i zdeterminowania ksztatu systemu
partyjnego (np. zapobiegania nadmiernemu rozdrobnieniu)
124
W ZNACZENIU SZEROKIM
(sensu largo)
og zasad okrelajcych tryb
przygotowania i przeprowadzenia wyborw oraz
podziau mandatw
ZASADY KONSTYTUCYJNE
ZASADA POWSZECHNOCI
prawo uczestniczenia w gosowaniu maj wszyscy doroli obywatele, ktrym prawo
nie zabrania wzicia udziau
w wyborach wystpuje
jedynie cenzus obywatelstwa i wieku
prawo do bycia wybranym
(bierne prawo wyborcze) jest
ograniczone wyszym cenzusem wieku (21 lat pose,
30 lat senator,
35 lat Prezydent RP)
ZASADA RWNOCI
formalnie kady wyborca
dysponuje rwn liczb
gosw
materialnie zapewnia si
rwn si gosu kadego
wyborcy (przez jednolit
norm przedstawicielstwa,
metod wyznaczania
okrgw wyborczych oraz
system wyborczy sensu
stricto)
nie ma zastosowania w wyborach do Senatu
ZASADA
BEZPOREDNIOCI
wyborcy dokonuj wyboru
swoich przedstawicieli
bezporednio, bez udziau
porednikw
ZASADA TAJNOCI
GOSOWANIA
wyborca ma moliwo podjcia decyzji w warunkach
zapewniajcych tajemnic
W ZNACZENIU WSKIM
(sensu stricto)
zasady ustalania wynikw wyborw i podziau
mandatw
RODZAJE SYSTEMW
WIKSZOCIOWY
w okrgu jednomandatowym mandat uzyskuje
kandydat, ktry zdoby najwiksz liczb gosw
w okrgach wielomandatowych mandaty otrzymuj kandydaci z listy, ktra otrzymaa najwiksz
liczb gosw
znajduje zastosowanie w wyborach do Senatu wyborach Prezydetna RP (bezwzgldna wikszo) wyborach wjtw (burmistrzw, prezydentw miast)
w wyborach do rady w gminie liczcej do 20 000
mieszkacw
PROPORCJONALNY
moe by stosowany tylko przy okrgach wielomandatowych,
rozdziau mandatw midzy konkurujce listy dokonuje si proporcjonalnie do odsetka uzyskanych gosw
metoda dHondta
liczb gosw oddanych na poszczeglne listy
wyborcze dzieli si przez kolejne liczby naturalne,
a najwiksze uzyskane ilorazy daj mandaty przysugujce poszczeglnym ugrupowaniom
stosowany w wyborach do Sejmu, wybr rady
w gminie liczcej powyej 20 000 mieszkacw,
wyborach do rad powiatw, wyborach do sejmikw wojewdztw
inne metody:
metoda St. Lague
wersja podstawowa gosy uzyskane przez poszczeglne listy dzieli si przez kolejne liczby nieparzyste
wersja zmodykowana pierwszym dzielnikiem jest
1,4
w Polsce obecnie niestosowany (by stosowany w wyborach do Sejmu)
metoda Hare-Niemeyera sprzyja maym i rednim
ugrupowaniom,
zastosowana w wyborach do Sejmu w 1991 r.
KLAUZULE ZAPOROWE (PROGI WYBORCZE)
w podziale mandatw bior udzia tylko te ugrupowania, ktre uzyskay odpowiedni minimalny procent
poparcia w skali kraju (5% gosw, 8% gosw dla komitetw koalicyjnych w wyborach parlamentarnych,
brak progu dla komitetw mniejszoci narodowych)
w wyborach samorzdowych do rad miast na prawach powiatu, rad powiatu i sejmikw wojewdztwa
prg 5% w skali danej jednostki
Tabl. 51

ORGANY WYBORCZE
PASTWOWA KOMISJA WYBORCZA
stay, najwyszy organ wyborczy
waciwy w sprawach przeprowadzania wyborw
SKAD
skad PKW powouje postanowieniem
Prezydent RP:
3 sdziw TK wskazanych przez
Prezesa TK
3 sdziw SN wskazanych przez
Pierwszego Prezesa SN
3 sdziw NSA wskazanych przez
Prezesa NSA
GWNE ZADANIA
1) sprawowanie nadzoru nad
przestrzeganiem przepisw prawa
wyborczego
2) sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru
wyborcw oraz sporzdzaniem
spisw wyborcw
3) powoywanie i odwoywanie
innych organw wyborczych
4) w wyborach Prezydenta RP
rejestrowanie kandydatw na
Prezydenta RP i ogaszanie danych
o kandydatach umieszczonych na
licie kandydatw
5) zapewnia przygotowanie, organizacj oraz przeprowadzenie referendum oglnokrajowego
6) rozpatrywanie skarg na dziaalno
okrgowych komisji wyborczych
7) ustalanie oraz podanie do publicznej
wiadomoci wynikw wyborw do
Sejmu i Senatu, wyborw Prezydenta
RP, wyborw do Parlamentu UE, wyniku
referendum oglnokrajowego
KOMISARZ WYBORCZY
jest penomocnikiem PKW wyznaczonym na obszar stanowicy cz
jednego wojewdztwa
komisarzy powouje PKW w kadym wojewdztwie w liczbie od
2 do 6 spord sdziw (take
w stanie spoczynku poniej
70 lat), na okres 5 lat (i moe by
ponownie wybrany tylko raz)
gwne zadania: powoywanie, rozwizywanie i przewodniczenie waciwym
komisjom wyborczym; nadzr nad
przestrzeganiem prawa wyborczego;
rozpatrywanie skarg na dziaalno
komisji; uprawnienia koordynacyjne;
skadanie sprawozda PKW
WYBORY DO SEJMU I SENATU

OKRGOWE KOMISJE WYBORCZE
OBWODOWE KOMISJE WYBORCZE
powoywane przez PKW

skad: 711 sdziw,
z urzdu jako przewodniczcy komisarz
wyborczy
powoywana przez wjta (burmistrza,

prezydenta miasta)
skad: 610 osb spord kandydatw
zgoszonych przez komitety wyborcze
oraz jedn osob wskazan przez wjta
lub burmistrza (prezydenta miasta)
gwne zadania:
rejestrowanie okrgowych list kandydatw na posw oraz kandydatw na
senatorw
ustalanie i ogaszanie wynikw gosowania
i wynikw wyborw w okrgu wyborczym
gwne zadania:
przeprowadzenie gosowania w obwodzie
ustalenie wynikw gosowania w obwodzie i przekazanie ich waciwej
okrgowej komisji wyborczej
WYBORY SAMORZDOWE
(DO RAD GMIN, RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW)
TERYTORIALNE KOMISJE WYBORCZE
(gminne, wojewdzkie i powiatowe)
powoywane przez komisarza wyborczego

skad: 79 osb spord wyborcw zgoszonych przez komitety wyborcze (w skad
komisji wyborczej wojewdzkiej, powiatowej oraz komisji wyborczej w miecie na
prawach powiatu wchodzi z urzdu, jako
przewodniczcy, sdzia wskazany przez
prezesa sdu okrgowego)
powoywane przez wjta (burmistrza,

prezydenta miasta)
skad: 79 osb spord wyborcw
zgoszonych przez komitety wyborcze
oraz jedn osob wskazan przez wjta
(burmistrza, prezydenta miasta) spord
pracownikw samorzdowych gminy lub
gminnych jednostek organizacyjnych
gwne zadania:
rejestrowanie kandydatw na radnych
ustalenie wynikw gosowania i wynikw wyborw i ich ogaszanie
rozpatrywanie skarg na dziaanie obwodowych komisji wyborczych
gwne zadania:
przeprowadzenie gosowania w obwodzie
ustalenie wynikw gosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej
wiadomoci oraz przesanie wynikw
gosowania do waciwej terytorialnej
komisji wyborczej
WYBORY WJTA (BURMISTRZA, PREZYDENTA MIASTA)

wybory przeprowadzaj komisje powoane do przeprowadzenia wyborw do rad
gmin (gminne komisje wyborcze), gosowanie odbywa si w obwodowych komisjach
wyborczych
organizacja i nadzr nad wyborami nale do PKW oraz wojewdzkich komisarzy
wyborczych
WYBORY PREZYDENTA RP
OKRGOWE KOMISJE WYBORCZE
powoywane przez PKW

skad: 5 sdziw, z urzdu jako przewodniczcy wojewdzki komisarz wyborczy
powoane przez wjta (burmistrza,

prezydenta miasta)
skad: 59 osb, spord wyborcw oraz
osoba wskazana przez wjta (burmistrza,
prezydenta miasta) spord pracownikw
samorzdowych gminy lub gminnych
jednostek organizacyjnych.
Zadania jak przy wyborach samorzdowych.
gwne zadania:
ustalanie zbiorczych wynikw gosowania i przekazanie ich wraz z protokoami
obwodowych komisji wyborczych do PKW
125
Tabl. 52

WYBORY DO SEJMU I SENATU zarys
SEJM 460 posw
SENAT 100 senatorw
CZYNNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO WYBIERANIA)

przysuguje kademu obywatelowi polskiemu, ktry najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat
nie maj prawa wybierania osoby:
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sdu
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunau Stanu
3) ubezwasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sdu
BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO BYCIA WYBRANYM)
posem moe zosta obywatel polski majcy prawo
wybierania, ktry najpniej w dniu wyborw koczy
21 lat
senatorem moe zosta obywatel polski, majcy prawo

wybierania, ktry najpniej w dniu wyborw koczy
30 lat
nie mona kandydowa rwnoczenie do Sejmu i do Senatu

wybory s
powszechne
rwne
bezporednie
proporcjonalne
gosowanie jest tajne
SYSTEM PROPORCJONALNY
mandaty dzieli si pomidzy komitety wyborcze proporcjonalnie do uzyskanych gosw
wybory s
powszechne
bezporednie
gosowanie jest tajne
SYSTEM WIKSZOCIOWY
mandaty otrzymuj kandydaci, ktrzy otrzymaj
w okrgu najwiksz liczb gosw
ROZDZIA MANDATW
metoda dHondta
PRG MINIMALNEGO POPARCIA
w podziale mandatw w okrgach wyborczych uwzgldnia si wycznie okrgowe listy kandydatw na posw
tych komitetw wyborczych, ktrych listy otrzymay co
najmniej 5% wanie oddanych gosw w skali kraju (8%
dla komitetw koalicyjnych)
nie dotyczy komitetw mniejszoci narodowych
126
Tabl. 53
Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu cz I

WYBORY DO SEJMU I SENATU cz I
SEJM
wybiera si 460 posw
SENAT
wybiera si 100 senatorw
5-przymiotnikowe: powszechne, rwne, bezporednie,

proporcjonalne, w gosowaniu tajnym
powszechne, bezporednie, w gosowaniu tajnym
CZYNNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO WYBIERANIA)

przysuguje kademu obywatelowi polskiemu, ktry najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat
nie maj prawa wybierania osoby:
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sdu
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunau Stanu
3) ubezwasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sdu
BIERNE PRAWO WYBORCZE (PRAWO DO BYCIA WYBRANYM)
posem moe zosta obywatel polski majcy prawo wybierania, ktry najpniej w dniu wyborw koczy 21 lat
senatorem moe zosta obywatel polski majcy prawo wybierania, ktry najpniej w dniu wyborw koczy 30 lat
nie maj prawa wybieralnoci osoby, wobec ktrych wydano prawomocne orzeczenie sdu stwierdzajce utrat prawa wybieralnoci, o ktrym mowa w art. 21a ust. 2 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa z lat 19441990 oraz treci tych dokumentw (ustawa lustracyjna)
nie mona kandydowa rwnoczenie do Sejmu i do Senatu
ZARZDZENIE WYBORW
wybory zarzdza postanowieniem Prezydent RP
nie pniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
wyznaczajc wybory na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu
[w razie skrcenia kadencji Sejmu wyznaczajc ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od wejcia w ycie
uchway (postanowienia) o skrceniu kandecji]
w postanowieniu okrela si kalendarz wyborczy (harmonogram czynnoci niezbdnych w toku postpowania wyborczego)
OBWODY I OKRGI WYBORCZE
stae obwody wyborcze
gosowanie w wyborach przeprowadza si w staych obwodach gosowania utworzonych na obszarze gminy na podstawie przepisw
ustawy z 16.7.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdztw
obwody gosowania w szpitalach i w zakadach pomocy spoecznej
obligatoryjne: jeeli w dniu wyborw bdzie w nich przebywa co najmniej 50 wyborcw
fakultatywne: przy mniejszej liczbie wyborcw po zasigniciu opinii kierownictwa danej jednostki
obwody gosowania dla wyborcw przebywajcych w zakadach karnych i aresztach ledczych
obwody gosowania dla obywateli polskich przebywajcych za granic
obwody gosowania dla wyborcw przebywajcych na polskich statkach morskich
znajdujcych si w podry w okresie obejmujcym dzie wyborw, jeeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborcw i jeeli istnieje
moliwo przekazania waciwej okrgowej komisji wyborczej wynikw gosowania niezwocznie po jego zakoczeniu
OKRGI W WYBORACH DO SEJMU
wielomandatowe okrgi wyborcze
w okrgu wyborczym wybiera si co najmniej 7 posw
ustalenia liczby posw wybieranych w poszczeglnych okrgach wyborczych oraz podziau wojewdztw na okrgi wyborcze
dokonuje si wedug jednolitej normy przedstawicielstwa, obliczonej przez podzielenie liczby mieszkacw kraju przez ogln
liczb posw wybieranych w okrgach wyborczych
OKRGI W WYBORACH DO SENATU

okrg wyborczy obejmuje obszar wojewdztwa lub jego czci
w okrgu wyborczym wybiera si od 2 do 4 senatorw
jeli wojewdztwo nie jest jednym okrgiem wyborczym do Sejmu, to liczb senatorw wybieranych w okrgu wyborczym ustala
si, uwzgldniajc jednolit wojewdzk norm przedstawicielstwa, ktr okrela si, dzielc liczb mieszkacw wojewdztwa
przez liczb senatorw wybieranych w danym wojewdztwie
aktualnie wydzielonych jest 41 okrgw wyborczych
aktualnie wydzielonych jest 40 okrgw wyborczych
127
Tabl. 54
Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu cz II

WYBORY DO SEJMU I SENATU cz II
KOMITETY WYBORCZE
kandydatw na posw i senatorw maj prawo zgasza partie polityczne oraz wyborcy
poprzez komitety:
komitet wyborczy
partii politycznej
jego funkcj peni
organ partii upowaniony do jej reprezentowania na zewntrz
koalicyjny komitet wyborczy
komitet wyborcw
wykonuje czynnoci wyborcze w imieniu koalicji wyborczej, utworzony przez

organy partii politycznych wchodzcych w jej skad, upowanione do
reprezentowania partii na zewntrz
utworzony przez obywateli polskich w liczbie

co najmniej 15
potrzebne jest zebranie co najmniej 1000
podpisw obywateli majcych prawo wybierania, popierajcych utworzenie komitetu
ZAWIADOMIENIE
komitety zawiadamiaj PKW do 50 dnia przed dniem wyborw o zamiarze zgoszenia kandydatw na posw
i senatorw, a w przypadku koalicyjnego komitetu wyborczego i komitetu wyborcw o ich powstaniu, doczajc odpowiednie informacje i dokumenty
jeli zawiadomienie spenia warunki okrelone w ustawie, PKW w terminie 3 dni od dnia jego dorczenia postanawia o przyjciu zawiadomienia
komitety wyborcze mog wykonywa czynnoci wyborcze po wydaniu przez PKW postanowienia o przyjciu zawiadomienia
jeli zawiadomienie wykazuje wady,

PKW wzywa do ich usunicia w terminie 5 dni, a w przypadku ich nieusunicia odmawia przyjcia zawiadomienia
na postanowienie PKW suy skarga
do Sdu Najwyszego
ZGASZANIE LIST KANDYDATW

DO SEJMU
komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu wyborczym jedn okrgow list kandydatw na posw
kandydowa mona tylko w jednym okrgu wyborczym i tylko z jednej listy okrgowej
liczba kandydatw na licie nie moe by mniejsza
ni liczba posw wybieranych w danym okrgu
wyborczym i wiksza ni dwukrotno liczby posw
wybieranych w danym okrgu wyborczym
lista okrgowa powinna by poparta podpisami co
najmniej 5000 wyborcw stale zamieszkaych w danym okrgu wyborczym
DO SENATU
komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu
wyborczym najwyej tylu kandydatw na senatorw,
ilu senatorw jest wybieranych w danym okrgu
wyborczym
zgoszenia kadego kandydata na senatora dokonuje
si odrbnie, jeeli komitet wyborczy zgasza wicej
ni jednego kandydata na senatora, to zgoszenie
kadego z kandydatw musi by poparte odrbnie
podpisami wyborcw
zgoszenie kandydata na senatora powinno by poparte podpisami co najmniej 3000 wyborcw
listy zgaszaj do okrgowych komisji wyborczych penomocnicy komitetw wyborczych najpniej do 40 dnia przed
wyborami
okrgowa komisja wyborcza rejestruje listy speniajce wymogi ordynacji
LOSOWANIE NUMERW LIST
Pastwowa Komisja Wyborcza (PKW) na podstawie protokow rejestracji list okrgowych przyznaje w drodze
losowania, najpniej w 30 dniu przed dniem wyborw, jednolity numer dla list tego samego komitetu wyborczego,
zarejestrowanych wicej ni w jednym okrgu wyborczym
128
Tabl. 55
Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu cz III

WYBORY DO SEJMU I SENATU cz III
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu obwodowej komisji wyborczej w cigu jednego dnia, bez przerwy, midzy godzin 6.00 a 20.00
(gosowanie w obwodach gosowania utworzonych na polskich statkach morskich oraz za granic odbywa si midzy godzin 6.00
a 20.00 czasu miejscowego)
SEJM
SENAT
wyborca gosuje tylko na jedn list okrgow, stawiajc

na karcie do gosowania znak x w kratce z lewej strony obok
nazwiska jednego z kandydatw z tej listy, przez co wskazuje
jego pierwszestwo do uzyskania mandatu
wyborca gosuje na okrelonych kandydatw, stawiajc znak

x w kratce z lewej strony obok nazwisk najwyej tylu kandydatw, ilu senatorw jest wybieranych w okrgu wyborczym
wyborca moe gosowa na mniejsz liczb kandydatw, anieli wynosi liczba senatorw wybieranych w danym okrgu
wyborczym
USTALENIE WYNIKW WYBORW

SEJM
SENAT
mandaty dzieli si pomidzy komitety wyborcze proporcjonalnie do uzyskanych gosw
PRG MINIMALNEGO POPARCIA

w podziale mandatw w okrgach wyborczych uwzgldnia
si wycznie okrgowe listy kandydatw na posw tych
komitetw wyborczych, ktrych listy otrzymay co najmniej
5% wanie oddanych gosw w skali kraju (8% dla komitetw
koalicyjnych)
progu nie musz przekracza komitety
mniejszoci narodowych
(pod warunkiem zoenia owiadczenia do PKW najpniej
w 5 dniu przed dniem wyborw)
ROZDZIA MANDATW
metoda dHondta
(preferujca silniejsze ugrupowania)
SYSTEM WIKSZOCIOWY
mandaty otrzymuj kandydaci ktrzy otrzymaj w okrgu
najwiksz liczb gosw
za wybranych na senatorw w danym okrgu wyborczym
uwaa si tych kandydatw, ktrzy otrzymali kolejno najwicej
oddanych gosw wanych
okrgowa komisja wyborcza dokonuje podziau mandatw

pomidzy uprawnione listy okrgowe w sposb nastpujcy:
liczb gosw wanych oddanych na kad z tych list
w okrgu wyborczym dzieli si kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze
kolejne liczby a do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposb
ilorazw da si uszeregowa tyle kolejno najwikszych liczb,
ile wynosi liczba mandatw do rozdzielenia midzy te listy
kadej licie przyznaje si tyle mandatw, ile spord ustalonego w powyszy sposb szeregu ilorazw przypada jej liczb
kolejno najwikszych
mandaty przypadajce danej licie okrgowej uzyskuj kandydaci w kolejnoci otrzymanej liczby gosw
WANO WYBORW
STWIERDZENIE WANOCI WYBORW
PROTESTY WYBORCZE
Sd Najwyszy w skadzie caej Izby Pracy, Ubezpiecze

Spoecznych i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania
z wyborw przedstawionego przez PKW oraz opinii wydanych
w wyniku rozpoznania protestw, rozstrzyga o wanoci wyborw oraz o wanoci wyboru posa lub senatora, przeciwko
ktremu wniesiono protest w formie uchway, nie pniej ni
w 90 dniu po dniu wyborw, na posiedzeniu z udziaem Prokuratora Generalnego i Przewodniczcego PKW
mog by wnoszone z powodu dopuszczenia si przestpstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisw Ordynacji dotyczcych
gosowania, ustalenia wynikw gosowania lub wynikw wyborw
protest wnosi si na pimie do Sdu Najwyszego w terminie 7 dni
od dnia ogoszenia wynikw wyborw PKW w Dzienniku Ustaw RP
Sd Najwyszy rozpatruje protest w skadzie 3 sdziw w postpowaniu nieprocesowym i wydaje, w formie postanowienia, opini
w sprawie protestu
129
Tabl. 56

WYBORY PREZYDENTA RP
powszechne, rwne, bezporednie, gosowanie tajne
CZYNNE PRAWO
WYBORCZE
obywatele polscy korzystajcy z peni praw
wyborczych do Sejmu
BIERNE PRAWO WYBORCZE

obywatel polski korzystajcy z peni
praw wyborczych do Sejmu, ktry
najpniej w dniu wyborw koczy
35 lat
KADENCJA PREZYDENTA RP
Prezydent RP jest wybierany na picioletni kadencj
i moe by ponownie wybrany tylko raz
ustpujcy Prezydent RP koczy urzdowanie z chwil
zoenia przez nowo wybranego Prezydenta RP przysigi
przed Zgromadzeniem Narodowym
ZARZDZENIE WYBORW
Marszaek Sejmu postanowieniem:
zarzdza wybory nie wczeniej ni na 7 miesicy i nie pniej ni na 6 przed upywem kadencji urzdujcego Prezydenta RP (w razie oprnienia urzdu Marszaek zarzdza wybory nie pniej ni w 14 dniu po oprnieniu urzdu)
wyznacza dat wyborw na dzie wolny od pracy przypadajcy nie wczeniej ni na 100 dni i nie pniej ni na 75 dni przed upywem kadencji urzdujcego Prezydenta (w razie oprnienia urzdu wyznacza dat wyborw na dzie wolny od pracy przypadajcy w cigu 60 dni od dnia zarzdzenia wyborw)
po zasigniciu opinii Pastwowej Komisji Wyborczej ustala kalendarz wyborczy
ZGASZANIE KANDYDATW
kandydata na Prezydenta RP zgasza co najmniej 100 000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu
KOMITETY WYBORCZE
utworzenie komitetu wyborczego (co najmniej 15 obywateli)
zgoszenie komitetu do rejestracji w Pastwowej Komisji Wyborczej (powino zawiera m.in. dane komitetu i jego penomocnika, pisemn zgod
kandydata na kandydowanie skada on dodatkowo przed PKW owiadczenie lustracyjne, wykaz 1000 obywateli popierajcych kandydata )
z chwil zarejestrownia komitet nabywa osobowo prawn
zgoszenia kandydata dokonuje penomocnik komitetu najpniej
w 45 dniu przed wyborami
ZGOSZENIE KANDYDATA
powinno zawiera:
imiona, nazwisko, wiek i miejsce zamieszkania
zgaszanego kandydata wraz ze wskazaniem jego
ewentualnej przynalenoci do partii politycznej
nazw komitetu oraz imi, nazwisko i adres penomocnika oraz penomocnika nansowego
wykaz 100 000 obywateli popierajcych kandydata
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu
obwodowej komisji wyborczej w cigu jednego dnia
bez przerwy, midzy godzin 6.00 a 20.00
wyborca osobicie oddaje gos na jednego z kandydatw, ktrego nazwisko znajduje si na karcie do gosowania, przez postawienie w kratce
z lewej strony obok jego nazwiska znaku x
WYNIK WYBORW
WIKSZO
BEZWZGLDNA
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska
ponad poow wanie
oddanych gosw
jeeli aden z kandydatw nie uzyska wicej

ni poow wanie
oddanych gosw
PONOWNE GOSOWANIE
14 dnia po pierwszym gosowaniu
w ponownym gosowaniu wyboru dokonuje si spord 2 kandydatw, ktrzy w pierwszym gosowaniu otrzymali najwiksz liczb
gosw
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska wiksz liczb gosw
protesty wyborcze, ktre mog by skadane w cigu 3 dni od ogoszenia wynikw wyborw, i wano wyborw Prezydenta RP
stwierdza Sd Najwyszy nie pniej ni w 30 dniu po podaniu wynikw wyborw do wiadomoci publicznej przez PKW
130
Tabl. 57
Tabl. 57. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz I
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz I
powszechne, rwne, bezporednie, w gosowaniu tajnym
wikszociowe (rady gmin do 20 000 mieszkacw)
proporcjonalne (rady gmin powyej 20 000 mieszkacw, rady powiatw, sejmiki wojewdztw)
CZYNNE PRAWO WYBORCZE

OBYWATELE POLSCY
obywatele majcy prawo
wybierania do Sejmu
OBYWATELE UE
ktry najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat, stale zamieszkuje na obszarze dziaania
danej jednostki samorzdu
prawa wybierania nie ma obywatel UE niebdcy obywatelem polskim pozbawiony prawa
wybierania w pastwie czonkowskim UE, ktrego jest obywatelem
gdy zostali wpisani do staego rejestru wyborcw przed lub w okresie 12 miesicy poprzedzajcych dzie gosowania, jeeli
ukoczy 18 lat w okresie 12 miesicy poprzedzajcych dzie wyborw lub w dniu gosowania
przy ustalaniu faktu staego zamieszkania dla potrzeb niniejszej ustawy stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego: miejscem
zamieszkania osoby zycznej jest miejscowo, w ktrej osoba ta przebywa z zamiarem staego pobytu
przysuguje osobie majcej czynne prawo wyborcze
mona kandydowa tylko do jednego z organw jednostek samorzdu
nie maj prawa wybieralnoci osoby:
karane za przestpstwo umylne cigane z oskarenia publicznego
wobec ktrych wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzajcy postpowanie karne w sprawie popenienia przestpstwa umylnego ciganego z oskarenia publicznego
wobec ktrych wydano prawomocne orzeczenie sdu stwierdzajce utrat prawa wybieralnoci w zwizku z ustaw lustracyjn
obywatele UE niebdcy obywatelami polskimi pozbawionymi prawa wybieralnoci w pastwie czonkowskim UE, ktrego s
obywatelami
ZARZDZENIE WYBORW
wybory zarzdza rozporzdzeniem Prezes Rady Ministrw nie pniej ni na 30 dni przed upywem kadencji rad (w razie koniecznoci przeprowadzenia wyborw danej rady przed upywem kadencji z przyczyn okrelonych w ustawach, wybory zarzdza si
i przeprowadza w cigu 90 dni od wystpienia tej przyczyny) oraz okrela kalendarz wyborczy
dat wyborw wyznacza si na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 60 dni po upywie kadencji rad
USTALENIE LICZBY RADNYCH
liczb radnych wybieranych do rad ustala, odrbnie dla kadej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym stosowanie do przepisw Ordynacji i ustaw samorzdowych
OBWODY GOSOWANIA
gosowanie w wyborach do rad przeprowadza si w staych i odrbnych obwodach gosowania utworzonych na obszarze gminy
obwody stae
podziau gminy na stae obwody gosowania
dokonuje rada gminy na wniosek wjta (burmistrza,
prezydenta miasta)
stay obwd gosowania powinien obejmowa od
500 do 3000 mieszkacw (mniejsza liczba moliwa
w przypadkach uzasadnionych warunkami lokalnymi)
obwody odrbne
tworzone przez rad gminy na wniosek wjta (burmistrza, prezydenta
miasta) najpniej w 35 dniu przed dniem wyborw
w szpitalu, zakadzie pomocy spoecznej, zakadzie karnym i areszcie
ledczym, jeeli w dniu wyborw bdzie w nim przebywa co najmniej
15 wyborcw objtych rejestrem wyborcw w gminie, na terenie ktrej
pooona jest wymieniona jednostka
131
Tabl. 58
Tabl. 58. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz II
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz II
KOMITETY WYBORCZE
komitet wyborczy
partii politycznej;
koalicyjny
komitet wyborczy
jego funkcj peni
organ partii upowaniony do jej
reprezentowania
na zewntrz
zawiadomienie
PKW do 50 dnia
przed dniem
wyborw
komitet wyborcw
stowarzyszenia
i organizacje spoeczne
funkcj komitetu wyborczego organizacji peni organ
organizacji upowaniony
do reprezentowania jej na
zewntrz
obywatele majcy prawo wybierania w liczbie co najmniej 5
zawiadomienie PKW do 50
dnia przed dniem wyborw
tylko w przypadku, gdy komitet wyborczy organizacji
zamierza zgosi kandydatw na radnych w wicej ni
w jednym wojewdztwie
zgoszenie niewymagane, jeli

komitet zgasza
kandydatw
tylko w gminie
do 20 000
mieszkacw
zawiadomienie waciwego komisarza

wyborczego po zebraniu co najmniej
20 podpisw w terminie 50 dni przed
dniem wyborw
zawiadomienie PKW, jeli komitet

zamierza zgosi kandydatw na
radnych w wicej ni w jednym
wojewdztwie, po zebraniu co
najmniej 1000 podpisw obywateli
majcych prawo wybierania, w terminie 50 dni przed dniem wyborw
ZGASZANIE KANDYDATW NA RADNYCH

RADY GMINY (MIASTA)
komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu wyborczym
tylko jedn list kandydatw
kandydowa mona tylko w jednym okrgu wyborczym i tylko
z jednej listy kandydatw
lista kandydatw w wyborach do rady:
w gminie liczcej do 20 000 mieszkacw moe zawiera
najwyej tyle nazwisk kandydatw, ilu radnych jest wybieranych
w danym okrgu wyborczym
w gminie liczcej powyej 20 000 mieszkacw nie moe zawiera mniej ni 5 nazwisk kandydatw, nie wicej ni dwukrotno liczby radnych wybieranych w danym okrgu wyborczym
kada zgaszana lista kandydatw powinna by poparta podpisami:
co najmniej 25 wyborcw jeeli dotyczy zgoszenia w gminie
liczcej do 20 000 mieszkacw
co najmniej 150 wyborcw jeeli dotyczy zgoszenia w gminie
liczcej powyej 20 000 mieszkacw
zgoszenie listy do gminnej komisji wyborczej, najpniej w 30 dniu

przed dniem wyborw, wraz z wykazem osb popierajcych list
RADY POWIATU
SEJMIKU WOJEWDZTWA
do zgaszania i rejestrowania list kandydatw

na radnych stosuje si
odpowiednio przepisy
dotyczce zgaszania i rejestrowania list kandydatw
do rad gmin w gminach
liczcych powyej 20 000
mieszkacw
do zgaszania i rejestrowania list kandydatw

na radnych stosuje si
odpowiednio przepisy
dotyczce zgaszania i rejestrowania list kandydatw
do rad gmin w gminach
liczcych powyej 20 000
mieszkacw
w razie zarzdzenia
wyborw do rad powiatw
na ten sam dzie, na ktry
zarzdzono wybory do rad
gmin, komitety wyborcze
zgaszajce listy kandydatw w wyborach do rad
powiatw mog zgasza
rwnie listy kandydatw
na radnych do rad gmin
w razie zarzdzenia
wyborw do sejmikw
wojewdztw na ten sam
dzie, na ktry zarzdzono
wybory do rad powiatw, komitety wyborcze
zgaszajce kandydatw
w wyborach do sejmiku
wojewdztwa mog
zgasza rwnie kandydatw na radnych do rad
powiatw
grupy list
dwa lub wicej komitety wyborcze mog w drodze umowy utworzy jedn grup list kandydatw
w danej jednostce samorzdu terytorialnego (z wyczeniem wyborw do rad gmin liczcych do 20 000
mieszkacw) w celu wsplnego udziau w podziale mandatw midzy listy kandydatw
132
Tabl. 59
Tabl. 59. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz III
WYBORY SAMORZDOWE DO RAD GMIN (MIAST), RAD POWIATW I SEJMIKW WOJEWDZTW cz III
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu obwodowej komisji wyborczej, midzy godzin 6.00 a 20.00, bez przerwy
DO RADY GMINY
DO RADY POWIATU
w gminie liczcej do 20 000 mieszkacw
w gminie powyej 20 000

mieszkacw
wyborca gosuje na okrelonych kandydatw,

stawiajc znakx w kratce z lewej strony obok
nazwisk najwyej tylu kandydatw, ilu radnych
jest wybieranych w danym okrgu wyborczym
wyborca moe gosowa na okrelonych
kandydatw bez wzgldu na to, na jakich
listach nazwiska ich s umieszczone
wyborca gosuje tylko na jedn list kandydatw, stawiajc

znak x w kratce z lewej strony
obok nazwiska jednego z kandydatw z tej listy, przez co
wskazuje jego pierwszestwo
do uzyskania mandatu
DO SEJMIKU WOJ.
wyborca gosuje tylko na jedn, okrelon list

kandydatw, stawiajc znak x w kratce z lewej
strony obok nazwiska jednego z kandydatw z tej
listy, przez co wskazuje jego pierwszestwo do
uzyskania mandatu
USTALANIE WYNIKW WYBORW

DO RADY GMINY
w gminie liczcej do
20 000 mieszkacw
DO RADY POWIATU
DO SEJMIKU WOJ.
w gminie powyej 20 000 mieszkacw
SYSTEM
WIKSZOCIOWY
o wyborze na
radnego rozstrzyga liczba wanie
oddanych gosw
na poszczeglnych
kandydatw
w wyborach do
rady w gminie
liczcej do 20 000
mieszkacw za
wybranych w danym okrgu wyborczym uwaa si
tych kandydatw,
ktrzy otrzymali
kolejno najwiksz
liczb wanie oddanych gosw
podziau mandatw pomidzy listy kandydatw lub grupy list dokonuje si proporcjonalnie do cznej
liczby wanie oddanych gosw odpowiednio na kandydatw danej listy albo grupy list
PROGI WYBORCZE
PROGI WYBORCZE
w podziale mandatw uczestnicz listy kandydatw tych komitetw

wyborczych, na ktrych listy w skali gminy oddano co najmniej 5% wanie
oddanych gosw
w przypadku grup list, w podziale mandatw uczestnicz grupy list, na
ktre oddano w skali gminy co najmniej 10% wanie oddanych gosw
prg dla list w skali

wojewdztwa: 5%
prg dla grup list:
15%
Metoda d Hondta
liczb gosw wanie oddanych na kad z list albo grup list w okrgu wyborczym dzieli si kolejno przez
1; 2; 3; 4; 5 i dalsze kolejne liczby, a do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposb ilorazw da si uszeregowa
tyle kolejno najwikszych liczb, ile wynosi liczba mandatw do rozdzielenia midzy listy lub grupy list;
kadej licie lub grupie list przyznaje si tyle mandatw, ile spord ustalonego w powyszy sposb
szeregu ilorazw przypada jej liczb kolejno najwikszych
Metoda Sainte-Leaguea
w przypadku grupy list, liczb gosw wanie oddanych na listy wchodzce w skad grupy dzieli si
kolejno przez 1; 3; 5; 7 i dalsze kolejne nieparzyste liczby, a do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposb
ilorazw da si uszeregowa tyle kolejno najwikszych liczb, ile wynosi liczba mandatw do rozdzielenia midzy listy w ramach grupy list
kadej licie przyznaje si tyle mandatw, ile przypada jej liczb kolejno najwikszych spord szeregu
ilorazw ustalonego w powyszy sposb
WANO WYBORW
WANO WYBORW
PROTESTY WYBORCZE
waciwy miejscowo sd
okrgowy rozpoznajc protesty
rozstrzyga o wanoci wyborw oraz o wanoci wyboru
radnego
mog by wnoszone w cigu 14 dni od dnia przeciwko wanoci wyborw do danej rady lub przeciwko
wanoci wyboru radnego z powodu dopuszczenia si przestpstwa przeciwko wyborom, naruszenia
przepisw Ordynacji dotyczcych gosowania, ustalenia wynikw gosowania lub wynikw wyborw
protest wnosi si na pimie do waciwego sdu okrgowego, na orzeczenie przysuguje zaalenie do sdu apelacyjnego
133
Tabl. 60

WYBORY WJTA GMINY (BURMISTRZA, PREZYDENTA MIASTA)
wybory powszechne, rwne, bezporednie, w gosowaniu tajnym

kady, kto posiada prawo
wybierania do rady gminy

kady obywatel polski posiadajcy prawo wybierania do rady gminy, ktry najpniej w dniu
gosowania koczy 25 lat
kandydat nie musi stale zamieszkiwa na obszarze gminy, w ktrej kandyduje
kandydat na wjta nie moe jednoczenie kandydowa na wjta w innej gminie
ZARZDZENIE WYBORW
Prezes Rady Ministrw, w drodze rozporzdzenia, cznie z wyborami do rad gmin
ORGANY WYBORCZE
PKW i komisarze wyborczy
organizuj wybory i sprawuj nadzr nad ich przebiegiem
komisje terytorialne i obwodowe

wybory przeprowadzaj komisje powoane do przeprowadzenia
wyborw do rad gmin
ZGASZANIE I REJESTRACJA KANDYDATW

prawo zgaszania kandydatw na wjta przysuguje:
partiom politycznym
i koalicjom partii
politycznych
stowarzyszeniom
i organizacjom
spoecznym
wyborcom
komitetom wyborczym,
ktre zarejestroway listy kandydatw na radnych w co najmniej poowie okrgw wyborczych w danej gminie
w celu zgoszenia kandydata na wjta komitet wyborczy musi uzyska poparcie ujtych w rejestrze wyborcw, co najmniej:
150 wyborcw w gminie liczcej do 5 000 mieszkacw
1 500 wyborcw w gminie liczcej do 50 000 mieszkacw
2 000 wyborcw w gminie liczcej do 100 000 mieszkacw
3 000 wyborcw w gminie liczcej powyej 100 000 mieszkacw
kandydatw zgasza si do gminnej komisji wyborczej najpniej w 25 dniu przed dniem wyborw
WYNIK WYBORW (analogia do wyborw Prezydenta RP)
WIKSZO BEZWZGLDNA
wybrany zostaje kandydat, ktry
uzyska ponad poow wanie
oddanych gosw
jeeli aden z kandydatw nie uzyska wicej

ni poow wanie
oddanych gosw
PONOWNE GOSOWANIE
14 dnia po pierwszym gosowaniu
w ponownym gosowaniu wyboru dokonuje si spord
2 kandydatw, ktrzy w pierwszym gosowaniu otrzymali
najwiksz liczb gosw
wybrany zostaje kandydat, ktry uzyska wiksz liczb gosw
134
NIEDOBR KANDYDATW
BRAK KANDYDATW
wyboru wjta dokonuje
rada gminy bezwzgldn wikszoci gosw
ustawowego skadu rady
w gosowaniu tajnym
ZGOSZONY JEDEN
KANDYDAT
wybory przeprowadza si, z tym
e tego kandydata uwaa si za
wybranego, jeeli w gosowaniu uzyska wicej ni poow
wanie oddanych gosw
jeeli nie uzyska takiej wikszoci
jeeli rada gminy nie dokona wyboru wjta w terminie

2 miesicy od dnia wyborw, obowizki wjta do koca kadencji peni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrw, na
wniosek ministra waciwego do spraw administracji publicznej
Tabl. 61

WYBORY DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO cz I
5-przymiotnikowe: wybory wolne, powszechne, bezporednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane w gosowaniu tajnym
54 posw
wybieranych na
5-letni kadencj
niepoczalno mandatu eurodeputowanego:

ze sprawowaniem mandatu posa na Sejm albo senatora,
z czonkostwem w Radzie Ministrw, funkcj sekretarza stanu oraz zajmowanie stanowiska lub penienie funkcji,
ktrych nie mona czy ze sprawowaniem mandatu posa na Sejm albo senatora,
zakaz zajmowania stanowisk w instytucjach UE

obywatele polscy posiadajcy czynne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu RP
OBYWATELSTWO
UNII EUROPEJSKIEJ
obywatel UE niebdcy obywatelem polskim, ktry najpniej w dniu gosowania

koczy 18 lat oraz, zgodnie z prawem, stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej
i zosta ujty w staym rejestrze wyborcw.
prawa wybierania nie ma osoba pozbawiona praw wyborczych w wyborach do
Parlamentu Europejskiego w pastwie czonkowskim Unii Europejskiej, ktrego jest
obywatelem
obywatelem Unii Europejskiej jest

kady obywatel pastwa czonkowskiego. Obywatelstwo Unii nie
zastpuje obywatelstw krajowych,
lecz je uzupenia

przysuguje osobie majcej prawo wybierania posw do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, ktra najpniej w dniu gosowania koczy 21 lat i:
nie bya karana za przestpstwo popenione umylnie, cigane z oskarenia publicznego
co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w RP lub na terytorium innego pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej (domicyl)
wobec ktrej nie wydano prawomocnego orzeczenia sdu stwierdzajcego utrat prawa wybieralnoci w zwizku z ustaw
lustracyjn
ZARZDZENIE WYBORW
wybory odbywaj si w okresie wyborczym ustalonym w przepisach UE
wybory zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze postanowienia, nie pniej ni na 90 dni przed dniem wyborw,
wyznaczajc ich dat na dzie wolny od pracy przypadajcy w okresie wyborczym oraz okrela, po zasigniciu opinii PKW, kalendarz wyborczy
ORGANY WYBORCZE
PKW
okrgowe komisje wyborcze
rejonowe komisje wyborcze
obwodowe komisje wyborcze
stay najwyszy organ

wyborczy RP
(zob. Organy
wyborcze)
skad: od 7 do 9 sdziw, w tym

z urzdu, jako jej przewodniczcy,
wojewdzki komisarz wyborczy
skad: 5 sdziw, w tym z urzdu, jako

jej przewodniczcy, komisarz wyborczy
skad: jak przy wyborach do Sejmu

i Senatu RP
zadania:
zapewnienie dostarczenia kart do
gosowania obwodowym komisjom
wyborczym
rozpatrywanie skarg na dziaalno
obwodowych komisji wyborczych
ustalanie i ogaszanie wynikw
gosowania oraz przekazywanie
ich waciwej okrgowej komisji
wyborczej
zadania:
przeprowadzenie gosowania
w obwodzie
- czuwanie w dniu wyborw nad
przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie gosowania
gosowania w obwodzie i przekazywanie ich waciwej rejonowej
komisji wyborczej
zadania:
rejestrowanie okrgowych list
kandydatw na posw
gosowania w okrgu wyborczym
rozpatrywanie skarg na dziaalno rejonowych komisji
wyborczych
135
Tabl. 62

WYBORY DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO cz II
OKRGI I OBWODY WYBORCZE
wielomandatowe okrgi wyborcze
13 okrgw wyborczych (wedug wojewdztw, z wyjtkiem: okrg 3
obejmujcy obszar woj. podlaskiego i woj. warmisko-mazurskiego, okrg 4
i 5 rozdzielajcy mazowieckie, okrg 10 czcy woj. maopolskie i witokrzyskie, okrg 12 obejmujcy obszar woj. dolnolskiego i woj. opolskiego,
okrg 13 obejmujcy obszar woj. lubuskiego i woj. zachodniopomorskiego)
stae obwody gosowania ustalone w ordynacji do

rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdztw
obwody specjalne: za granic, w zakadach
karnych i aresztach ledczych, w szpitalach
i zakadach pomocy spoecznej, na polskich
statkach morskich
KOMITETY WYBORCZE
Prawo do zgaszania kandydatw:
WYBORCY
PARTIA POLITYCZNA
(lub ich wyborcza koalicja)
KOMITET WYBORCZY PARTII POLITYCZNEJ
(koalicyjny komitet wyborczy)
KOMITET WYBORCZY WYBORCW
funkcj komitetu wyborczego partii politycznej peni statutowy organ reprezentujcy parti
mog utworzy obywatele majcy prawo wybierania, w liczbie co najmniej 15

zebranie co najmniej 1000 podpisw popierajcych utworzenie komitetu
zawiadomienie PKW nie pniej ni 50 dni przed dniem wyborw

ZGASZANIE LIST KANDYDATW
komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu wyborczym jedn okrgow list kandydatw (od 5 do 10 kandydatw)
lista okrgowa powinna by poparta podpisami co najmniej 10 000 wyborcw stale zamieszkaych w danym okrgu wyborczym
(komitet wyborczy, ktry zarejestrowa listy okrgowe co najmniej w poowie okrgw wyborczych, uprawniony jest do zgoszenia
dalszych list bez poparcia zgoszenia podpisami wyborcw)
list okrgow zgasza si do okrgowej komisji wyborczej najpniej w 40 dniu przed dniem wyborw
GOSOWANIE
gosowanie odbywa si w lokalu obwodowej komisji wyborczej, w cigu jednego dnia, bez przerwy, midzy godzin 8.00 a 22.00
wyborca gosuje tylko na jedn list okrgow, stawiajc na karcie do gosowania znak x w kratce z lewej strony obok nazwiska
jednego z kandydatw z tej listy, przez co wskazuje jego pierwszestwo do uzyskania mandatu
obwodowa komisja
wyborcza:
ustala wyniki gosowania w obwodzie
sporzdza protok
i przekazuje rejonowej
komisji wyborczej
rejonowa komisja wyborcza:

dokonuje sprawdzenia prawidowoci ustalenia wynikw gosowania w obwodzie
ustala wyniki gosowania na obszarze swojej waciwoci
sporzdza protok i przekazuje okrgowej
komisji wyborczej
okrgowa komisja wyborcza:

dokonuje sprawdzenia prawidowoci ustalenia
wynikw gosowania przez rejonowe komisje
wyborcze
ustala wyniki gosowania na poszczeglne listy
okrgowe i sporzdza protok gosowania
w okrgu oraz przekazuje je do PKW
USTALENIE WYNIKW WYBORW

PKW
ustala wyniki gosowania w skali kraju i stwierdza, ktre listy okrgowe
komitetw wyborczych speniaj warunek uprawniajcy do uczestniczenia
w podziale mandatw
dokonuje podziau wszystkich mandatw midzy komitety wyborcze
ustala liczb mandatw dla poszczeglnych list okrgowych i przyznaje
mandaty konkretnym kandydatom (mandaty przypadajce danej licie okrgowej uzyskuj kandydaci w kolejnoci otrzymanej liczby gosw)
PRG WYBORCZY
w podziale mandatw uwzgldnia si wycznie listy
okrgowe tych komitetw wyborczych, ktre otrzymay co najmniej 5% wanych gosw w skali kraju
stosuje si system dHondta
uywany przy rozdziale mandatw take w wyborach do Sejmu RP
protesty wyborcze, ktre mog by wniesione w cigu 7 dni od ogoszenia wynikw wyborw, w kwestii wanoci wyborw rozstrzyga i podejmuje uchwa Sd Najwyszy
136
rozstrzygnicie nastpuje, jeeli:

w odpowiedzi na postawione pytanie oddano wikszo wanych gosw pozytywnych
lub negatywnych
na jedno z zaproponowanych rozwiza
oddano najwicej wanych gosw
PRG FREKWENCJI
wynik referendum jest wicy, jeeli wzia
w nim udzia wicej ni poowa uprawnionych
do gosowania
referendum zarzdza Prezydent RP za zgod Senatu wyraon bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2
ustawowej liczby senatorw
referendum zarzdza Sejm bezwzgldn

wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 1/2 ustawowej liczby posw
inicjatywa przeprowadzenia referendum

moe wyj od: Sejmu, Prezydenta RP, Senatu,
Rady Ministrw oraz obywateli (500 000)
REFERENDUM ZWYKE
moe by przeprowadzone w sprawach
o szczeglnym znaczeniu dla pastwa
jeli wynik jest niewicy,

Sejm moe ponownie podj uchwa
w sprawie wyboru trybu wyraenia zgody
na ratykacj tej umowy
jeli wynik jest wicy:

gdy wikszo wanych gosw oddano
za odpowiedzi pozytywn, Prezydent
uzyskuje zgod na ratykacj umowy
gdy wikszo wanych gosw oddano
za odpowiedzi negatywn, Prezydent nie
uzyskuje zgody na ratykacj umowy
odbywa si, jeli w uchwale

o wyborze trybu wyraenia zgody na
ratykacj Sejm bezwzgldn wikszoci
gosw w obecnoci co najmniej
1/2 ustawowej liczby posw wybierze
tryb referendum
REFERENDUM RATYFIKACYJNE
w sprawie wyraenia zgody na ratykacj
umowy midzynarodowej, ktr RP przekazuje organizacji lub organowi midzynarodowemu kompetencje organw wadzy
pastwowej w niektrych sprawach
zmiana Konstytucji zostaje przyjta,

jeeli za t zmian opowiedziaa si
wikszo gosujcych
Marszaek Sejmu zarzdzi niezwocznie

przeprowadzenie referendum w cigu 60
dni od dnia zoenia wniosku
1/5 ustawowej liczby posw

Senat
Prezydent RP
w terminie 45 dni od dnia uchwalenia

przez Senat ustawy zmieniajcej Konstytucj przeprowadzanie referendum
zatwierdzajcego moe da:
REFERENDUM ZATWIERDZAJCE
ZMIAN W KONSTYTUCJI
jeeli ustawa o zmianie Konstytucji
dotyczy przepisw rozdziau I, II lub XII
Konstytucji
prawo udziau w referendum ma obywatel posiadajcy czynne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu
w referendum obywatele polscy, w drodze gosowania, wyraaj swoj wol co do sposobu rozstrzygnicia sprawy poddanej pod referendum
REFERENDUM OGLNOKRAJOWE

Tabl. 63
137
138
koczy si dziaalno organu wykonawczego gminy (wjta, burmistrza,

prezydenta miasta)
jeeli w referendum przeprowadzonym na wniosek rady gminy z innej
przyczyny ni nieudzielenie absolutorium przeciwko odwoaniu organu
wykonawczego oddano wicej ni
poow wanych gosw, dziaalno rady gminy ulega zakoczeniu
z mocy prawa
referendum gminne w sprawie odwoania organu wykonawczego
koczy si dziaalno organu stanowicego i z mocy prawa zarzdu

jednostki samorzdu
w przypadku gminy, jeli pod referendum by rwnoczenie poddany
wniosek o odwoanie organu wykonawczego, koczy si dziaalno
obu organw
referendum w sprawie odwoania

organu stanowicego jednostki
samorzdu
organ stanowicy jednostki samorzdu niezwocznie podejmie czynnoci

w celu realizacji spraw poddanych pod
referendum
referendum w przedmiocie oglnym

oraz w sprawie samoopodatkowania
SKUTKI WICEGO
ROZSTRZYGNICIA
osoby stale zamieszkujce na obszarze

danej jednostki samorzdu terytorialnego, posiadajce czynne prawo wyborcze
do organu stanowicego tej jednostki
UPRAWNIENI DO UDZIAU
organ stanowicy jednostki samorzdu

terytorialnego podejmuje uchwa w sprawie
przeprowadzenia referendum, jeeli wniosek
mieszkacw spenia wymogi ustawy oraz
nie prowadzi do rozstrzygni sprzecznych
z prawem
w sprawie odwoania organu wykonawczego gminy:

uchwaa rady gminy w sprawie nieudzielenia wjtowi absolutorium jest
rwnoznaczna z podjciem inicjatywy przeprowadzenia referendum
w sprawie odwoania wjta
z przyczyn innych ni nieudzielenie absolutorium Rada Gminy podejmuje uchwa wikszoci 3/5 gosw ustawowego skadu rady,
w gosowaniu imiennym
OGOSZENIE
wojewoda niezwocznie ogasza w wojewdzkim dzienniku urzdowym protok wyniku referendum
PRG FREKWENCJI
referendum jest wane, jeeli wzio w nim udzia co najmniej 30%
uprawnionych do gosowania
przy referendum w sprawie odwoania organu nie mniej ni 3/5
liczby biorcych udzia w wyborze odwoywanego organu
wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania si mieszkacw na cele publiczne jest rozstrzygajcy, jeeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 wanych gosw
wynik referendum jest rozstrzygajcy, jeeli za

jednym z rozwiza w sprawie poddanej pod referendum oddano wicej ni poow wanych gosw
ROZSTRZYGNICIE
10% uprawnionych do gosowania mieszkacw gminy albo powiatu,

5% uprawnionych do gosowania mieszkacw wojewdztwa
WYNIK REFERENDUM
MIESZKACY JEDNOSTKI
SAMOOPODATKOWANIE
(TYLKO REFERENDUM GMINNE)
w sprawie samoopodatkowania
si na cele publiczne mieszczce
si w zakresie zada i kompetencji gminy
organ stanowicy
jednostki samorzdu terytorialnego podejmuje uchwa w sprawie przeprowadzenia referendum bezwzgldn wikszoci gosw swojego
ustawowego skadu
INICJATYWA PRZEPROWADZENIA
ODWOANIE ORGANU
w sprawie odwoania organu stanowicego
jednostki samorzdowej przed upywem kadencji (wycznie na wniosek mieszkacw)
w przypadku gminy take organu wykonawczego wjta (burmistrza, prezydenta miasta)
REFRENDUM OBLIGATORYJNE
ORGAN STANOWICY
PRZEDMIOT OGLNY
rozstrzygnicie sprawy dotyczcej wsplnoty samorzdowej
mieszczcej si w zakresie zada
i kompetencji organw danej
jednostki samorzdu
REFRENDUM FAKULTATYWNE
PRZEDMIOT REFERENDUM
REFERENDUM LOKALNE
w referendum lokalnym mieszkacy jednostki samorzdu terytorialnego jako czonkowie wsplnoty samorzdowej wyraaj swoj wol w drodze gosowania
Tabl. 64
Cz III. Prawo administracyjne*
dziaalno tych organw publicznych, ktre nie s organami

ustawodawczymi i sdowymi
NEGATYWNIE
jest to dziaalno organw

administracyjnych
publicznych
wymagajcych
ochrony
okrelonych
ustawami
dziaalno
majca na celu realizacj zada (potrzeb)

wyrnionych ze
wzgldu na dobro
wsplne
podejmowana w celu publicznym dziaalno pastwa

i zwizkw publicznoprawnych poza ustawodawstwem
i sdownictwem
NEGATYWNIE
swoista
celowa
wadcza
organizatorska
kierownicza
oparta na prawie
POZYTYWNIE
POZYTYWNIE
ludzie zatrudnieni w strukturach admininistracyjnych w znaczeniu podmiotowym
OKRELANA PRZEDMIOTOWO
okrelona dziaalno podejmowana

w ramach realizacji celw o charakterze
publicznym
wydzielone w pastwie struktury organizacyjne powoane do realizacji okrelonych

celw o charakterze zada publicznych
W SENSIE PODMIOTOWO-PERSONALNYM
OKRELANA PODMIOTOWO
W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM
ADMINISTRACJA POJCIE

Tabl. 1
Tabl. 1. Administracja pojcie
141
Tabl. 2
Tabl. 2. Prawo administracyjne

ZESP NORM PRAWNYCH
dotyczcych administracji w sensie podmiotowym
i przedmiotowym
NORMY
USTROJOWE
NORMY PRAWA
MATERIALNEGO
reguluj tworzenie
i obsadzanie organw administracji
i ich urzdw, ich
budow wewntrzn oraz wzajemne
relacje pomidzy
strukturami
okrelaj prawa
i obowizki podmiotw podlegajcych
administrowaniu oraz
skutki nieprzestrzegania norm, okrelaj
organy waciwe do
rozstrzygania spraw
oraz tre decyzji co do
praw i obowizkw
NORMY PRAWA PROCESOWEGO

reguluj tok czynnoci podejmownych przez
organy okrelone prawem ustrojowym, w celu
realizacji norm prawa materialnego, a gdy
zajdzie taka konieczno, w celu przymusowego
wykonania decyzji (egzekucji)
142
METODA ADMINISTRACYJNO-PRAWNA
REGULACJI NORMATYWNEJ
wikszo norm oparta jest o moliwo jednostronnego ksztatowania przez organ administracyjny
sytuacji prawnej podmiotw i rozstrzygania indywidualnych sytuacji
(wadztwo administracyjne)
SWOISTO
prawo administracyjne okrela
instrumenty i formy dziaania uksztatowane specjalnie dla organizacji i dziaania administracji
CECHY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
1) rnorodno rde prawa w sensie formalnym (ustawy, rozporzdzenia, zarzdzenia, statuty,
regulaminy),
2) wielo rde prawa (pod wzgldem liczby
aktw prawnych),
3) brak kodykacji (skodykowane s normy procesowe Kodeks postpowania administracyjnego),
4) brak jednolitoci merytorycznej w obrbie prawa administracyjnego mona dokonywa
dalszych kompleksowych podziaw (np. na prawo
budowlane, transportowe, telekomunikacyjne),
5) pochodzenie wikszoci rde prawa od samej
administracji,
6) wystpowanie rde prawa obowizujcych
lokalnie, ze wzgldu na potrzeb regulacji, ktra nie
wystpuje na obszarze caego kraju,
7) wywieranie skutkw w zakresie innych gazi
prawa (przede wszystkim prawa cywilnego)
Tabl. 3
Tabl. 3. Wybr definicji prawa administracyjnego i administracji

WYBR DEFINICJI PRAWA ADMINISTRACYJNEGO I ADMINISTRACJI
J. S. Langrod1
Prawo administracyjne to dzia publicznoprawnego, wewntrzpastwowego porzdku, obejmujcy w szczeglnoci
og hierarchicznie zbudowanych norm, odnoszcych si do ustroju i aktywnoci administracji; prawo administracyjne
rozumiane wsko ogranicza si do norm dostosowanych specjalnie do potrzeb i wymaga administracji, administrowania i swoistoci tej paszczyzny stosunkw prawnych.
T. Bigo2
Administracja publiczna to planowa dziaalno pastwa zmierzajca do pewnych celw (zaspokajania potrzeb zbiorowych), niebdca ustawodawstwem ani sdownictwem.
J. towski3
Jest to prawo regulujce po pierwsze realizacj procesw administrowania w pastwie, po drugie system instytucji, ktre te procesy realizuj, po trzecie przede wszystkim wadcze elementy realizowania tych procesw.
Z. Cielak4
Prawo administracyjne mona utosamia z uporzdkowanym zbiorem norm prawnych, ktrych racj obowizywania
jest bezporednia realizacja przez podmioty administrujce wartoci wyrnionych ze wzgldu na dobro wsplne.
E. Ochendowski5
Uwaam, e nie mona poda uniwersalnej denicji administracji publicznej, ale mona j deniowa w rny sposb
w zalenoci od celu jakiemu ma suy dana denicja. I tak, gdy omawia si ustrj administracji publicznej to wtedy
przydatna jest podmiotowa denicja administracji publicznej, gdy za chodzi o teori form dziaania administracji publicznej to jest ona przydatna dla wszelkich podmiotw, ktre zaatwiaj sprawy z zakresu administracji publicznej,
a wic gdy sprawuj one administracj w sensie materialnym, w ujciu przedmiotowym.
Z. Leoski6
Administracja publiczna obejmuje funkcj wadcz, polegajc na wykonywaniu prawa oraz zaspokajaniu zbiorowych
potrzeb spoeczestwa, z moliwoci zastosowania przymusu.
DOKTRYNA ZAGRANICZNA
NIEMIECKA
E. Forstho7
Administracja publiczna jest niedeniowalna, a co najwyej jest do opisania, gdy rnorodno, w jakiej przejawiaj
si poszczeglne dziaania administracyjne, kpi z kadej jednolitej formuy.
ANGIELSKA
E. C. S. Wade, G. Godtrey Phillips8
Prawo administracyjne jest t gazi prawa publicznego, ktra dotyczy ukadu, wadztwa, obowizkw, uprawnie
i odpowiedzialnoci rnych organw rzdowych zajmujcych si administracj, czyli zwile ujmujc, jest prawem
odnoszcym si do administracji publicznej. W takim szerokim ujciu prawo administracyjne obejmuje nie tylko
prawo odnoszce si do struktury administracji centralnej i lokalnej, lecz take prawo, ktrego przedmiotem s usugi
spoeczne, rzeczy i urzdzenia uytecznoci publicznej (np. woda, gaz, usugi pocztowe, transport) oraz kontrola i regulacja dziaalnoci prywatnej podejmowanej z powodw spoecznych i rodowiskowych (np. kontrola imigracyjna,
udzielanie koncesji, planowanie przestrzenne).
143
Tabl. 4
Tabl. 4. Zasady administracji pastwowej

ZASADY ADMINISTRACJI PASTWOWEJ
ujcie naukowo-administracyjne wedug Z. Cielaka
ZASADY KLUCZOWE
ZASADA LEGALIZMU
organy administracji (podmioty administrujce)
mog dziaa tylko na podstawie i w granicach prawa
ZASADA REALIZACJI DOBRA WPLNEGO

wartoci materialne, ustrojowe i proceduralne wyodrbniane s ze wzgldu na interes publiczny (dobro wsplne)
ZASADY USTROJOWE
ZASADY MATERIALNE
zasada optymalnej pojemnoci

kompetencyjnej organu
zakrelenie rodzaju i liczby spraw
podlegajcych danemu organowi
oraz jego struktura wewntrzna
powinna umoliwia realn i sprawn
realizacj zada w zakresie powierzonych spraw
zasada identykacji dobra

wsplnego
u podstaw regulacji prawnych naley
doszukiwa si wartoci, ktrych ch
ochrony lub ksztatowania przywiecaa prawodawcy (np. bezpieczestwo publiczne, ochrona rodowiska,
zapewnienie uczciwej konkurencji);
stosujc prawo organ administracji jest
zobowizany do kadorazowej oceny
stanu faktycznego biorc pod uwag te
chronione dan norm wartoci (identykacja wartoci) i podj, z uwzgldnieniem tej oceny, waciwe dziaania
zasada rozdzielnoci
kompetencyjnej organw
precyzyjne i jasne rozgraniczenie
zada (sfery kompetencji) i odpowiedzialnoci za nie poszczeglnych
organw, nie naley dopuszcza do
dublowania si uprawnie, sytuacji,
gdy nie jest jasne, jaki organ ma
dziaa, lub aden organ nie uznaje
si za kompetentny w danej sprawie
(pozytywne i negatywne spory kompetencyjne)
144
zasada waenia interesu pastwa

(interesu publicznego, spoecznego),
wsplnot i obywateli (interesu prywatnego, indywidualnego)
zasada ta realizuje si w procesie stosowania prawa przy ocenie konkretnego
stanu faktycznego; bezwzgldny prymat interesu pastwa (kom unitaryzm)
prowadziby do pomniejszenia sfery
wolnoci i praw jednostki, nadmierny
liberalizm prawny w tym wzgldzie
szkodziby interesowi spoecznemu
a co za tym idzie godziby w sfer praw
i wolnoci innych jednostek
zasada ta zblia si wic do zasady:
tyle praw (wolnoci) albo taka wzgldno administracyjna dla indywiduum
ile moliwe przy zachowaniu rwnych
praw (wolnoci) innych indywiduw
ZASADY PROCEDURALNE
(FORMALNE)
najwaniejsze zasady
postpowania administracyjnego:
zasada prawdy materialnej
organy administracji d do ustalenia prawdziwego stanu faktycznego
od ktrego uzalenione s okrelone
skutki prawne
zasada trwaoci rozstrzygni
administracyjnych
co do zasady nie jest dopuszczalne
prowadzenie postpowania i wydanie
rozstrzygnicia w sprawie ju prawomocnie rozstrzygnitej (dotyczcej
tego samego, niezmienionego stanu
faktycznego)
zasada domniemania
prawidowoci aktw
administracyjnych
akt administracyjny uznawany jest za
wany i wywoujcy skutki prawne,
dopki nie zostanie uniewaniony
w caoci lub w czci w odpowiedniej
procedurze przez powoany do tego
organ
zasada dwuinstancyjnoci
postpowania
od rozstrzygnicia administracyjnego
(w szczeglnoci: decyzji administracyjnej) w danej sprawie suy (z wyjtkami) odwoanie w administracyjnym
toku instancji do organu wyszego
stopniem, ktry ponownie rozpatruje
spraw i moe uchyli lub zmieni
zaskarone rozstrzygnicie
Tabl. 4
zasada oznaczenia form

organizacyjnego oddziaywania
(sfera wewntrzna administracji)
okrelenie relacji pomidzy organami
w zoonej strukturze, wyznaczenie
podmiotw prawnie umocowanych
do oddziaywania na inne podmioty
oraz sposb tego oddziaywania
(np. kierownictwo, nadzr, kontrola,
koordynacja)
zasada oznaczenia form materialnoprawnego oddziaywania (sfera

zewntrzna dziaania administracji)
okrelenie form oddziaywania administracji na podmioty niepodporzdkowane jej organizacyjnie ani subowo
(osoby zyczne, instytucje prywatne)
prawne formy dziaania administracji
(stanowienie aktw normatywnych,
wydawania aktw administracyjnych,
zawieranie porozumie administracyjnych, czynnoci materialno-techniczne
i organizacyjne administracji)
zasada sdowej kontroli

administracji
dziaania administracji, a w szczeglnoci podejmowane przez ni
rozstrzygnicia, podlegaj kontroli
(mog zosta zaskarone) niezawisych sdw (przede wszystkim sdw
administracyjnych)
zasada okrelenia skutkw organizacyjnych administrowania (sfera

wewntrzna administracji)
skonkretyzowanie i odniesienie
skutkw administrowania dla dobra
wsplnego oraz ustalenie i rozoenie odpowiedzialnoci za dziaania
administracji
zasada okrelenia skutkw materialnoprawnego oddziaywania (sfera

zewntrzna dziaania administracji)
okrelenie skutkw dziaania administracji dla podmiotw nieporzdkowanych np. skutki czynnoci
materialno-technicznej, skutki aktu
administracyjnego
zasady czynnego udziau stron

w postpowaniu, udzielania
informacji i pomocy prawnej oraz
zasada pogbiania zaufania do
administracji
organy maj obowizek zapewni
udzia stron w postpowaniu, m.in.
informujc je o przeprowadzanych
czynnociach, dorczajc pisma procesowe, informujc o terminach itp.
organy powinny wyjania stronom
swoje rozstrzygnicia, uzasadniajc
je faktycznie i prawnie
145
Tabl. 5
Tabl. 5. Stosunek administracyjnoprawny

STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY
stosunek administracyjnoprawny jest rodzajem stosunku prawnego, stosunek prawny jest za takim rodzajem stosunku spoecznego,
ktry jest relewantny prawnie (ma znaczenie prawne, wywouje skutki prawne) (zob. Cz I. Tabl. 50. Stosunki prawne)
CECHY STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO
gwne cechy stosunku administracyjnego to nierwnorzdno stron i jednostronne ksztatowanie przez organ administracji
praw i obowizkw drugiej strony stosunku, w przeciwiestwie do stosunku cywilnoprawnego, ktry charakteryzuje si formaln
rwnoci (rwnorzdnoci stron) i dyspozytywnoci woli stron same ksztatuj one w szerokim zakresie swoj sytuacj prawn
charakteryzuje si wadczoci i nierwnorzdnoci podmiotw (stron) stosunku: organ administracji wystpuje z pozycji wadczej
w stosunku do podmiotu podlegego administrowaniu (podmiotu prywatnego, a wic osoby zycznej lub prawnej, lub podmiotu
podlegego subowo lub organizacyjnie)
strona wadcza moe stosowa rodki przymusu pastwowego
powstaje na podstawie wyranie dopuszczajcych takie uksztatowanie stosunku przepisw prawa administracyjnego (organ administracji moe dziaa tylko w granicach prawa)
rozstrzyganie koniktw powstaych na tle treci tego stosunku odbywa si w trybie postpowania administracyjnego i dodatkowo
w trybie postpowania sdowoadministracyjnego, a ich egzekucja w trybie egzekucji administracyjnej lub wyjtkowo sdowej
rodki agodzce nierwnorzdno podmiotw stosunku administracyjnoprawnego
moliwo kwestionowania decyzji organu (zasada dwuinstancyjnoci postpowania administracyjnego)
kontrola sdowa administracji (moliwo zaskarenia rozstrzygni administracyjnych do sdu administracyjnego)
zasada czynnego uczestniczenia strony w postpowaniu administracyjnym, zasada prawdy obiektywnej i swobodnej oceny dowodw
zasada jawnoci dziaa administracji
zasada pogbiania zaufania obywateli do administracji
ELEMENTY STOSUNKU
PRZEDMIOT
mieci si w sferze okrelonych prawem zada administracji publicznej (a wic sferze wyjtkowo szerokiej regulacji
administracyjnej)
PODMIOTY
po stronie wadczej
podmiot administrujcy
(a wic organ administracji lub
inna jednostka wykonujca zadania administracji publicznej)
stosunek
zewntrzny
stosunek wewntrzny
po stronie podporzdkowanej
podmiot prywatny spoza sfery podmiotw publicznoprawnych (osoba zyczna, osoba prawna, uomna osoba prawna,
inna jednostka majca osobowo prawa administracyjnego,
tzn. mogca posiada wasne interesy chronione prawnie
i bdca organizacyjnie wyodrbniona)
inny podmiot administrujcy
podporzdkowany albo nadrzdny organizacyjnie lub subowo
TRE STOSUNKU
skorelowane obowizki i uprawnienia stron stosunku polegajce na dziaaniu, znoszeniu bd zaniechaniu
SPOSOBY NAWIZANIA STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO

z mocy prawa
gdy norma prawna wie
z okrelon sytuacj faktyczn okrelone skutki prawne
(np. obowizek meldunkowy, podatkowy)
146
na podstawie
indywidualnego
aktu administracyjnego
(np. decyzja o przyznaniu koncesji)
przez dziaania faktyczne

administracji
(np. odprawa
celna)
SYTUACJA PRAWNA
moe by rozumiana jako kada sytuacja spoeczna
danego podmiotu, ktrej elementy skadowe zostay
uksztatowane prawnie w sposb bezporedni
lub poredni, ze wzgldu na konkretne zdarzenie
faktyczne (J. Bo)1
nie kada sytuacja spoeczna ma znaczenie prawne,
wywouje skutki prawne
(zob.: Cz I Fakty prawne)
Tabl. 6
Tabl. 6. Centralizacja i decentralizacja

CENTRALIZACJA I DECENTRALIZACJA
CENTRALIZACJA
jest to taki sposb zorganizowania administracji, w ktrym organy niszego
stopnia s hierarchicznie podporzdkowane organom stopnia wyszego
ELEMENTY CENTRALIZACJI
cise wyodrbnienie zada i kompetencji na poszczeglnych stopniach
organizacyjnych administracji
moliwo dekoncentrowania zada
i kompetencji
wspczesny model centralizacji

organy nisze posiadaj uprawnienia decyzyjne, ale s podporzdkowane poleceniom
i decyzjom organu wyszego, nie maj prawnej niezalenoci w okrelaniu kierunku
i zasad swojego dziaania (J. Starociak)1
DEKONCENTRACJA
przeniesienie kompetencji na organ
(organy) nisze lub rwnorzdne dokonane w drodze ustawy lub w drodze
aktu normatywnego organu przenoszcego kompetencje, z zachowaniem
nadrzdnoci hierarchicznej organw
zwierzchnich w zakresie realizacji przekazanych kompetencji
hierarchiczne podporzdkowanie
organw niszego stopnia organom
wyszym
HIERARCHICZNE
PODPORZDKOWANIE
jednostronna zaleno organu (podmiotu) podlegego (niszego stopnia)
od organu (podmiotu) zwierzchniego
zaleno osobowa
organ wyszy decyduje o obsadzie
personalnej organw niszych stopni,
a take o nagradzaniu i karaniu, pociganiu do odpowiedzialnoci i zwalnianiu
zaleno subowa
organ wyszy ma prawo kierowania:
moe wyda organowi niszemu polecenie subowe w kadej sprawie
dekoncentracja terytorialna (pionowa)

przeniesienie kompetencji organu wyszego stopnia na podlege mu organy
terenowe
dekoncentracja rzeczowa
(pozioma, resortowa)
przekazanie lub rozoenie kompetencji
jednego organu na kilka organw tego
samego stopnia
kierowanie za pomoc aktw generalnych: zarzdze, oklnikw, wytycznych, instrukcji oraz aktw indywidualnych: polece subowych
DECENTRALIZACJA
jest to taki sposb zorganizowania administracji, w ktrym organy niszego stopnia nie s hierarchicznie podporzdkowane organom stopnia wyszego
ELEMENTY
wyrane okrelenie kompetencji
decentralizowanego podmiotu administracji, s ustalone lub przekazane
w drodze ustawowej
samodzielno realizowania
kompetencji
(w tym zagwarantowanie samodzielnoci nansowej)
RODZAJE
decentralizacja terytorialna
polega na wyposaeniu we wskazane
przymioty organw administracji na
szczeblach podziau terytorialnego
decentralizacja rzeczowa
powierzenie samodzielnym organom
lub organizacjom zarzdzania pewnymi
rodzajami spraw
przykad:
przykad:
samorzd zawodowy
(np. lekarski, adwokacki), zakady
administracyjne, przedsibiorstwa
pastwowe
nadzr werykacyjny nad podmiotem

zdecentralizowanym ograniczony jest
do badania dziaa pod ktem ich legalnoci i nie moe narusza samodzielnoci podmiotu
147
Tabl. 7
Tabl. 7. Formy, sfery i paszczyzny dziaania administracji

FORMY, SFERY I PASZCZYZNY DZIAANIA ADMINISTRACJI
FORMY DZIAANIA ADMINISTRACJI
wydawanie aktw
administracyjnych
stanowienie aktw
normatywnych
kierowanych do
podmiotw podporzdkowanych
organizacyjnie lub
subowo (sfera
wewntrzna)
powszechnie obowizujcych na terenie

caego kraju (rozporzdzenia uszczegawiajce ustawy)
sfera zewntrzna decyzje

administracyjne
i postanowienia
administracyjne
formy wadcze
dziaania faktyczne
zawieranie umw
umowy publicznoprawne
(porozumienia administracyjne)
dziaania
spoeczno-organizacyjne
czynnoci
materialno-techniczne
administracji
powszechnie obowizujcych lokalnie

(akty prawa miejscowego)
umowy cywilnoprawne
wewntrznie obowizujcych (katalog

otwarty aktw normatywnych, m.in. zarzdzenia i uchway)
formy niewadcze
SFERY DZIAANIA ADMINISTRACJI

ZEWNTRZNA
obejmuje dziaania organu administracji podejmowane w stosunku do
podmiotw niepodlegych organizacyjnie lub subowo (obywateli,
organizacji spoecznych, osb prawnych)
WEWNTRZNA
obejmuje stosunki organu administracji z jednostkami
podporzdkowanymi organizacyjnie oraz pracownikami
podporzdkowanymi subowo
PASZCZYZNY DZIAANIA ADMINISTRACJI

wedug E. Ury i E. Ury1
reglamentacyjno-dystrybucyjna
realizowanie zada na tej paszczynie odbywa si przede
wszystkim przez wydawanie indywidualnych decyzji
w sprawach obywateli
organizatorska (wiadczca)
polega na zaspakajaniu grupowych potrzeb spoecznych przez
dziaania organizacyjne i wiadczce, np. w zakresie ochrony zdrowia,
edukacji, kultury, infrastruktury technicznej
SFERY INGERENCJI ADMINISTRACJI

wedug J. Bocia2
REGLAMENTACJA
POLICJA ADMINISTRACYJNA
dziaania polegajce na ochronie bezpieczestwa
i porzdku publicznego, w szczeglnoci ycia,
zdrowia i mienia
WIADCZENIA MATERIALNE
zapewnianie materialnych warunkw ycia
w spoeczestwie, np. pomoc spoeczna,
przedsiwzicia uytecznoci publicznej
148
rnorodne dziaania, ktrych istot jest ograniczenie swobody

dziaania rnych podmiotw, przede wszystkim w sferze gospodarki, w imi szeroko pojtego interesu publicznego (spoecznego
i ekonomicznego)
WIADCZENIA
NIEMATERIALNE
np. lecznicze, edukacyjne
SFERA ZAKAZU INGERENCJI

ADMINISTRACJI
np. prywatno
Tabl. 8
Tabl. 8. rda prawa wewntrznego swoiste dla dziaalnoci administracji

RDA PRAWA WEWNTRZNEGO SWOISTE DLA DZIAALNOCI ADMINISTRACJI
(zob. Cz I. rda prawa, Akt prawny)
rdami prawa administracyjnego s akty normatywne (kierowane do generalnie okrelonego adresata w abstrakcyjnie okrelonej
sytuacji), bdce powszechnie obowizujcymi rdami prawa, obowizujce na terytorium caego kraju (Konstytucja RP, ratykowane umowy midzynarodowe, ustawy i rozporzdzenia, wyjtkowo rozporzdzenie z moc ustawy) oraz obowizujce lokalnie
(akty prawa miejscowego wydawane przez organy samorzdu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzdowej).
Specyka dziaalnoci administracji (wykonywanie zada natury publicznej, kierowanie i organizowanie w strukturach administracyjnych bazujcych na podlegoci organizacyjnej i subowej) powoduje, i w administracji spotykamy take wiele rnorodnych rde o charakterze niezorganizowanym. Znaczna ich cz posiada charakter obowizujcych wewntrznie (w sferze wewntrznej dziaalnoci administracji). Niektre z nich oddziaywaj jednak na podmioty spoza krgu podporzdkowania subowego i organizacyjnego (np. statuty i regulaminy zakadw
administracyjnych regulujce zasady przyjcie w poczet uytkownikw zakadu lub usunicie z niego danej osoby) a znaczna cz oddziauje
porednio w sensie czysto praktycznym (np. wytyczne dla urzdnikw skarbowych ograniczajce moliwo przyznawania fakultatywnych ulg
podatkowych, w czysto yciowych sytuacjach praktycznych: instrukcja przewidujca wczeniejsze zakoczenie godzin pracy urzdu itp.).
AKTY WEWNTRZNIE OBOWIZUJCE (AKTY NORMATYWNE WEWNTRZNE, WEWNTRZNE RDA PRAWA)
Art. 93 ust. 1 Konstytucji RP. Uchway Rady Ministrw
oraz zarzdzenia Prezesa Rady Ministrw i ministrw
maj charakter wewntrzny i obowizuj tylko jednostki organizacyjnie podlege organowi wydajcemu te
akty.
2. Zarzdzenia s wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mog one stanowi podstawy decyzji wobec
obywateli, osb prawnych oraz innych podmiotw.
3. Uchway i zarzdzenia podlegaj kontroli co do ich
zgodnoci z powszechnie obowizujcym prawem.
ZARZDZENIA
wydawane przez Prezydenta RP, Prezesa RM, ministrw, przewodniczcych okrelonych w ustawach komitetw oraz organy spoza uregulowania Konstytucji RP: organy urzdw centralnych
i terenowych, monokratyczne organy samorzdu, organy zakadw administracyjnych
STATUTY I REGULAMINY
statuty okrelaj co do zasady ustrj i wewntrzne
relacje w jednostkach organizacyjnych, regulaminy
prawa i obowizki, przepisy porzdkowe, procedury
musz znajdowa podstaw ustawow i nie mog
by sprzeczne z powszechnie obowizujcymi
rdami prawa
regulaminy urzdowania (regulaminy organizacyjne)
precyzuj w najwikszym szczegle dane czynnoci
urzdowe, sposoby procedowania cia kolegialnych itp.
Konstytucja w zakresie rde prawa wewntrznego wypowiada

si jedynie o zarzdzeniach i uchwaach organw naczelnych, naley jednak uzna, e nie przesdza o zamknitym katalogu tego
rodzaju rde prawa. Tak wic take inne ni wymienione w niniejszym artykule organy (otwarcie podmiotowe przyjmowane
bezspornie) mog wyda inne ni wymienione akty normatywne
wewntrzne (otwarcie przedmiotowo-rodzajowe dyskusyjne
w doktrynie), musz one jednak by zgodne z powszechnie obowizujcymi rdami prawa (stanowisko Trybunau Konstytucyjnego i doktryny, sankcjonujce stan faktyczny).
UCHWAY
akty normatywne organw kolegialnych (rady, komitety, komisje), jeli
maj charakter normatywny (a wic nie dotycz indywidualnie okrelonej sprawy)
niektre uchway organw stanowicych jednostek samorzdu terytorialnego (uwaga: uchway tych organw mog mie take charakter
powszechnie obowizujcy bd wtedy aktami prawa miejscowego)
statuty i regulaminy zakadw administracyjnych (np. szkoy)
okrelaj struktury organizacyjne i relacje wewntrzzakadowe, a take prawa
i obowizki uytkownikw zakadw (przepisy dotyczce korzystania ze wiadcze danego zakadu) oddziaywuj take poza sfer zakadow (np. przyjcie
lub usunicie danej osoby z grona uytkownikw zakadu); w doktrynie prawa
administracyjnego zauwaa si, e rda te, jeli mog ksztatowa sytuacj
podmiotu spoza zakadu, naley zaliczy raczej do rde powszechnie
obowizujcych, niewymienionych co prawda w konstytucyjnym katalogu
rde prawa, ale obowizujcych w systemie prawa, jako akty normatywne
pochodzenia ustawowego (zauwaa si te ich ewenement lokalny, co zblia
je do aktw prawa miejscowego: tak jak akty prawa miejscowego obowizuj
one w ograniczonym strukturalnie zakresie, przy czym terytorium zakadu ma
znaczenie drugorzdne w stosunku do jego funkcji i krgu uytkownikw)
AKTY KIEROWNICTWA WEWNTRZNEGO (TZW. PRAWO POWIELACZOWE)

s to akty zarwno generalne i abstrakcyjne, jak i indywidualne i konkretne (np. polecenie subowe okrelonego zachowania si
dla podwadnego), wystpuj w bardzo zrnicowanych formach i rodzajach
musz by zgodne (nie mog by sprzeczne) z prawem powszechnie obowizujcym i co do zasady z rdami prawa wewntrznie obowizujcego (zarzdzeniami, uchwaami, statutami, regulaminami)
nigdy nie mog by powoane jako podstawa do wydania decyzji w indywidualnej sprawie obywatela, a jedynie reguluj sposb
pracy pracownikw administracji
przykady aktw prawa powielaczowego o utrwalonym nazewnictwie:
WYTYCZNE
INSTRUKCJE
OKLNIKI
wyjaniaj (procedury, przepisy,
wymogi) i wskazuj waciwy
sposb zachowania si adresatw
(pracownikw administracji)
akt hybryda
zawieraj rnorodne dyspozycje: nakazy, zalecenia, wskazwki organizacyjne,
przytacza przepisy prawne, radzi
okrelaj sposb i kierunek wykonywania kompetencji, zwaj swobod

interpretacji norm prawnych lub swobod wyboru alternatywnych dziaa
149
Tabl. 9
Tabl. 9. Kontrola i nadzr

KONTROLA I NADZR
KONTROLA
1) badanie zgodnoci stanu faktycznego ze stanem postulowanym
2) ustalenie zasigu i przyczyn rozbienoci
3) przekazanie wynikw ustalenia podmiotowi kontrolowanemu oraz organizacyjnie nad nim zwierzchniemu
STOSOWANE KRYTERIA KONTROLI
funkcja organu polegajca na sprawdzeniu

dziaalnoci innych jednostek
bez staych moliwoci wpywania na ich dziaalno
bez moliwoci zastosowania rodkw wadczych w celu usunicia

stwierdzonych nieprawidowoci
moliwoci te s
charakterystyczne dla
KIEROWNICTWA
moliwoci te wystpuj
w NADZORZE
legalno dziaania (zgodno z prawem)

celowo
rzetelno
gospodarno
uwzgldnianie interesu spoecznego
uwzgldnianie interesu indywidualnego
zgodno z polityk rzdu
inne (szczegowe)
NADZR
funkcja organu, ktry jest wyposaony w moliwo wicego wpywania na jednostki nadzorowane
prawne okrelenie rodkw nadzoru
sposoby i formy wykonywania nadzoru musz by wyranie okrelone w przepisach prawnych
RODKI NADZORU (PRAWNA LISTA RODKW NADZORU)
oddziaywanie merytoryczne
oddziaywanie personalne
np. zawieszanie i uchylanie

rozstrzygni jednostek kontrolowanych
np. zawieszenie w czynnociach osb odpowiedzialnych (kierownikw) nadzorowanych jednostek
STOSUNEK POJ
pojcie szersze KIEROWNICTWO > NADZR > KONTROLA pojcie wsze
KIEROWNICTWO
organ kierujcy moe w kady sposb prawnie dozwolony wpywa na
dziaalno jednostki podlegej
150
NADZR
ingerencja wadcza
w jednostk nadzorowan
KONTROLA
bez moliwoci ingerencji wadczej
Tabl. 10
Tabl. 10. Rodzaje kontroli

RODZAJE KONTROLI
USYTUOWANIE ORGANU KONTROLUJCEGO
KONTROLA WEWNTRZNA
jednostka kontrolujca i kontrolowana
znajduj si w strukturze administracji publicznej
resortowa
w tym samym
pionie organizacyjnym
(np. kontrola
Prezesa RM
w stosunku do
wojewody)
kontrola
administracji
rzdowej
nad administracj samorzdow
midzy
resortowa
w innym pionie organizacyjnym
(np. kontrola
Inspekcji Sanitarnej)
KONTROLA ZEWNTRZNA
jednostka kontrolujca
spoza administracji publicznej
kontrola parlamentarna,
prezydencka, sdowa,
Trybunau Konstytucyjnego,
prokuratorska, spoeczna, kontrola
Rzecznika Praw Obywatelskich
kontrola pastwowa
Najwysza Izby
Kontroli
SPOSB WSZCZCIA KONTROLI

na wniosek
(kontrola
instancyjna)
z urzdu
(NIK)
kontrole planowe
przeprowadzane wedug harmonogramu,
z uwzgldnieniem miejscowej i rzeczowej intensywnoci wystpowania zjawisk negatywnych
kontrole dorane
podejmowane z urzdu lub na wniosek w razie potrzeby niezwocznego
zbadania dziaalnoci danej jednostki
STOSUNEK W CZASIE CZYNNOCI KONTROLNEJ DO CZYNNOCI KONTROLOWANEJ

kontrola wstpna
kontrola uprzednia, przed dokonaniem czynnoci
kontrola faktyczna
kontrolowane jest podejmowanie
czynnoci i jej prowadzenie
kontrola nastpcza
w stosunku do dziaa i czynnoci ju
dokonanych
SPOSB PRZEPROWADZENIA KONTROLI

STATYCZNY
DYNAMICZNY
kontrola opiera si na materiaach

dostarczonych przez jednostk kontrolowan lub z innego rda, najagodniejsza forma: skadanie sprawozda przez
jednostk kontrolowan
inspekcja bezporednie obserwowanie zachowa ludzi w jednostce

kontrolowanej
lustracja ocena stanu rzeczywistego badanego przedmiotu, wynikw
okrelonego dziaania
rewizja kontrola skupiona na nansach i prawidowoci ich dysponowania
wizytacja ocena bazujca na bezporednim wgldzie w caoksztat
dziaalnoci jednostki kontrolowanej
ZAKRES KONTROLI
kontrola zupena
badaniu podlega caoksztat dziaa danej jednostki
kontrola ograniczona
badaniu podlegaj konkretne czynnoci lub ich rodzaje
151
Tabl. 11
Tabl. 11. Kontrola resortowa i midzyresortowa

KONTROLA RESORTOWA I MIDZYRESORTOWA
KONTROLA RESORTOWA
wykonywana w organizacyjnych granicach dziaw administracji rzdowej
kontrola organu nadrzdnego
kontrola sprawowana przez podmiot
nadrzdny organizacyjnie lub funkcjonalnie
kontrola wewntrzna w urzdzie

kontrola sprawowana przez organy danej jednostki (lub kierownikw poszczeglnych
komrek urzdu) wobec niej samej (kontrola wewntrzna w urzdach organw administracji, obejmujca pracownikw urzdu i poprawno wykonywania zada)
wykonywanie kontroli
przedmiot kontroli
wewntrzna organizacja
i dziaania podmiotu kontrolowanego
dziaania podmiotu kontrolowanego

w aspekcie oddziaywania zewntrznego, ksztatujcego sytuacj prawn
podmiotw spoza administracyjnej
struktury resortu
kontrola aktw normatywnych administracji (np. kontrola rozporzdze

i zarzdze wojewody przez Prezesa RM i waciwych ministrw)
kontrola aktw administracyjnych
(kontrola instancyjna dokonywana w obrbie struktur administracji
rzdowej)
kontrola umw zawieranych przez podmioty objte organizacj resortow
funkcje kontrolne powierzone s jednostce zwierzchniej nad kontrolowan lub

poprzez powoanie specjalnych jednostek kontrolnych np. suba (inspekcja)
kontroli resortowej powoana przez
Ministra Finansw
kontrola instancyjna
dokonywana jest przez organ odwoawczy
(organ wyszego stopnia) na podstawie
przepisw kodeksu postpowania administracyjnego
uruchamiana jest przez zoenie odwoania,
zaalenia lub skargi przez zainteresowany
podmiot lub w formie fakultatywnej zmiany
lub uchylenia decyzji ostatecznej
KONTROLA MIDZYRESORTOWA
o zakwalikowaniu do tej grupy decyduje zasig kontroli danej jednostki (szerszy ni resort)
podstawowe cechy:
1) organy kontrolujce (najczciej inspekcje) maj miejsce w ramach okrelonego resortu, ale zakres ich dziaalnoci jest powszechny
2) sposb okrelenia zakresu kontroli ma charakter przede wszystkim rzeczowy (rne dziedziny dziaalnoci lub przestrzeganie
przepisw (np. dotyczcych higieny)
3) organy inspekcji czsto wyposaone s w rodki wadcze (nadzr): wydawanie decyzji, wymierzanie kar administracyjnych lub za
wykroczenia (mandaty)
4) kontrola inspekcji daje wiksze gwarancje obiektywnoci (brak powiza z podmiotem kontrolowanym) oraz fachowoci kontroli
(wykwalikowani pracowniczy i specjalistyczny sprzt)
WYKONUJ J M.IN.:
Pastwowa Inspekcja Sanitarna
Inspekcja Handlowa
Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego
Inspekcja Jakoci Handlowej Artykuw Rolno-Spoywczych
Inspekcja Transportu Drogowego
Kontrola Skarbowa
Inspekcja Ochrony rodowiska
Dozr Techniczny
Pastwowa Inspekcja Pracy
Inspekcja Farmaceutyczna
Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw
Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa
Urzd Regulacji Telekomunikacji i Poczty
Inspekcja Weterynaryjna
Urzd Regulacji Energetyki
Inspektor do Spraw Substancji i Preparatw Chemicznych
Komisja Nadzoru Finansowego
152
Tabl. 12
Tabl. 12. Sdowa kontrola administracji

SDOWA KONTROLA ADMINISTRACJI
PODMIOT KONTROLUJCY
SDY ADMINISTRACYJNE
(zob. Sdy administracyjne)
peni rol dominujc w sdowej kontroli administracji
Dwuinstancyjne sdownictwo administracyjne:
wojewdzkie sdy administracyjne (I instancja)
Naczelny Sd Administracyjny (II instancja)
SDY POWSZECHNE
kontroluj dziaalno administracji, w drodze wyjtku w sytuacjach wyranie okrelonych przez prawo oraz na zasadach oglnych umown dziaalno administracji
SD CYWILNY
prawo wyborcze waciwy w sprawie skargi na
decyzj nieuwzgldniajc reklamacji lub powodujc
skrelenie ze spisu wyborcw
prawo o aktach stanu cywilnego w postpowaniu
nieprocesowym rozstrzyga sprawy o uniewanienie,
sprostowanie, ustalenie treci aktu
dochodzenie roszcze odszkodowawczych zwizanych ze zmian albo uchyleniem decyzji administracyjnej
SD UBEZPIECZE
SPOECZNYCH
sprawuje kontrol nad
decyzjami wydawanymi w zakresie ubezpieczenia publicznego
przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych
SD OKRGOWY
W WARSZAWIE SD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTW
rozpatruje odwoania od decyzji Prezesa
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, Prezesa Urzdu Regulacji
Energetyki, Prezesa Urzdu Regulacji Telekomunikacji i Poczty i niektrych innych
(dotyczcych transportu kolejowego)
Trybuna Konstytucyjny
dokonuje sdowej kontroli legalnoci aktw normatywnych (z wyczeniem aktw prawa miejscowego)
PRZEDMIOT KONTROLI
KONTROLA AKTW ADMINISTRACYJNYCH
bezporednia (kontrola jakby instancyjna T. Bigo, F. Longchamps)
przedmiotem postpowania sdowego jest akt administracyjny (przede wszystkim decyzja), najczciej po wyczerpaniu toku
instancji administracyjnych; uruchomienie postpowania nastpuje przez zaskarenie danego aktu do sdu administracyjnego lub
powszechnego (wyjtek) w celu jego uchylenia lub zmiany; przed sdem nawizuje si stosunek spornoprocesowy zrwnuje si
pozycja strony (adresata decyzji) i organu administracji, ktry na etapie postpowania administracyjnego wystpowa z pozycji wadczej; orzeczenie sdu ksztatuje na nowo indywidualn spraw, ktrej dotyczy akt
porednia
podstawy do kontroli poredniej stwarzaj przepisy prawa cywilnego i karnego; ocena legalnoci danego aktu administracyjnego
jest w tym przypadku elementem pomocniczym w postpowaniu w sprawie cywilnej lub karnej
KONTROLA AKTW NORMATYWNYCH
kontrola aktw normatywnych centralnych organw pastwowych naley do Trybunau Konstytucyjnego
akty prawa miejscowego (terenowych organw administracji rzdowej) oraz samorzdu terytorialnego, a take rozstrzygnicia
nadzorcze nad tymi aktami podlegaj kontroli sdw administracyjnych
KONTROLA UMOWNEJ DZIAALNOCI ORGANW ADMINISTRACYJNYCH
kontrola sdowa obejmuje dziaania administracji publicznej oparte na prawie cywilnym; kontrola ta odbywa si na oglnych zasadach prawa cywilnego postpowania i postpowania cywilnego i nie nosi cech swoistych, wywoanych udziaem organu administracji jako strony (uczestnika) postpowania
153
Tabl. 13
Tabl. 13. Podmioty administracyjne i podmioty administrujce

PODMIOTY ADMINISTRACYJNE I PODMIOTY ADMINISTRUJCE
PODMIOTY ADMINISTRUJCE
rozumiane szeroko: s to wszelkie podmioty speniajce (take ubocznie) funkcje administrowania
rozumiane wsko: s to, w przeciwiestwie do podmiotw administracyjnych (do ktrych nale organy administracji), podmioty
ktrych kompetencje w zakresie administrowania nie s racj ich bycia, nie wynikaj bezporednio z ustaw, lecz bior si z przekazania (zlecenia) im pewnych zada z zakresu administracji przez organy pastwowe (na takie przekazanie musz pozwala przepisy
ustawowe)
podmioty administrujce (w znaczeniu szerokim)
podmioty administracyjne
ORGANY ADMINISTRACYJNE
(zob. Organy administracyjne)
INNE ORGANY WADZY PUBLICZNEJ

s to podmioty wykonujce funkcje administrowania, ktrych status wykracza jednak poza bycie tylko
organem w strukturze administracji, speniaj one funkcje oglnopastwowe (jak np. gowa pastwa
Prezydent RP) lub s organami kontroli i ochrony prawa (np. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, NIK,
Krajowa Rada Sdownictwa, Rzecznik Praw Obywatelskich) (zob. Cz II. Prawo konstytucyjne)
ZAKADY ADMINISTRACYJNE
np. szkoy (zob. Zakady administracyjne)
AGENCJE PASTWOWE
rnego typu (zob. Rnego rodzaju podmioty administrujce)
podmioty administrujce (w znaczeniu wskim) (zob. Rnego rodzaju podmioty administrujce)

ODPOWIEDNIO UPRAWNIENI KIEROWNICY INNYCH JEDNOSTEK
1) kierownicy pastwowych osb prawnych (np. przedsibiorstw Poczta Polska) i innych jednostek
2) upowanione organy wykonawcze jednostek pomocniczych samorzdu (np. sotysi): niekiedy uznawane jednak za
organy administracyjne
3) organy jednostek organizacyjnych samorzdu w tym przedsibiorstw w zakresie zaatwiania indywidualnych spraw
ORGANY ORGANIZACJI SPOECZNYCH,

ktrym zostay zlecone funkcje administrowania,
np. niektre stowarzyszenia, fundacje, np. Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie
PODMIOTY PRYWANTE
realizujce funkcje z zakresu administracji publicznej
(zob. Rnego rodzaju podmioty administrujce)
154
Tabl. 14
Tabl. 14. Organ administracji definicje

ORGAN ADMINISTRACJI DEFINICJE:
M. Jaroszyski1
Wyodrbniona cz aparatu pastwowego (jednostka organizacyjna), powoana do wykonywana oznaczonych przez
prawo zada pastwowych przy zastosowaniu rodkw wypywajcych z przysugujcej pastwu zwierzchniej wadzy
(imperium). Istotnymi elementami pojcia organu pastwowego w znaczeniu cisym s: a) wyodrbnienie organizacyjne, b) okrelony przez prawo zakres dziaania, c) wykonywanie wadzy zwierzchniej pastwa.
K. Sobczak2
Organ administracyjny to organ pastwowy, ktrego dziaalno polega na organizowaniu bezporedniej, praktycznej
realizacji zada pastwa.
J. Starociak3
Uwzgldniajc elementy: a) dziaanie w imieniu pastwa, wyodrbnienie organizacyjne, c) ustalone prawem kompetencje, d) substrat osobowy organu, e) waciwe formy dziaania naley stwierdzi, e organ administracyjny jest to
wyodrbniona jednostka w organizacji pastwowej, posiadajca ustalony prawem, jej tylko waciwy zakres dziaania
(ktre moe by zaliczone na rzecz pastwa w zakresie organizowania stosunkw spoecznych) oraz podejmujca to
dziaanie za porednictwem okrelonych prawem osb i w swoistych dla niej formach prawnych.
W. Brzeziski4
Organ pastwowy to wyodrbniona cz aparatu pastwowego powoana do wykonania zada pastwa, z monoci zastosowania rodkw wypywajcych z przysugujcej pastwu wadzy. Organem administracji pastwowej jest
natomiast organ pastwowy dziaajcy w zakresie administracji; organem administracji jest taki organ pastwowy,
ktry dziaa w zakresie administracji wycznie lub w przewaajcej mierze w swoistych dla administracji formach
dziaania (zob. Formy dziaania administracji).
J. Dawidowicz5
Organ administracji pastwowej jest to organ pastwowy wyposaony w prawnie okrelon moliwo jednostronnego i wicego wyznaczania zachowania si okrelonych podmiotw.
J. Bo6
Organ administracji publicznej to czowiek (lub grupa ludzi w przypadku organu kolegialnego):
znajdujcy si w strukturze organizacyjnej pastwa lub samorzdu terytorialnego,
powoany w celu realizacji norm prawa administracyjnego, w sposb i ze skutkami waciwymi temu prawu,
dziaajcy w granicach przyznanych mu przez prawo kompetencji.
155
Tabl. 15
Tabl. 15. Organ administracji istota i podzia cz I

ORGAN ADMINISTRACJI ISTOTA I PODZIA cz I
w stosunku do innych podmiotw wykonujcym zadania administracji organ administracji wyrnia si tym, e
mieci si w strukturze
administracji rzdowej lub
samorzdu terytorialnego
zatem za organ administracji nie bdzie mg by
uznany organ organizacji
spoecznej wykonujcy
funkcje administracyjne
(bdzie jednak podmiotem
administrujcym)
posiada kompetencje wadcze (korzysta

z wadztwa pastwowego)
posiada wasne kompetencje

przyznane przez prawo
zatem za organ administracji nie

bdzie mg by uznany podmiot
prywatny ktremu kompetencje
w zakresie administrowania zostay
przekazane na mocy porozumienia
administracyjnego (bdzie jednak
podmiotem administrujcym)
szczeglnym tego przejawem moe by

kompetencja do wydawania decyzji i postanowie w postpowaniu administracyjnym
zatem za organ administracji nie bdzie
mg by uznany podmiot nieposiadajcy
kompetencji wadczych, np. powiatowy lub
miejski rzecznik praw konsumentw (lokalny
organ ochrony i kontroli), za organy uznawane s jednak w zasadzie podmioty, ktrych
kompetencje nie maj charakteru stricte
decyzyjnego (organy doradcze, pomocnicze)
ORGANY ADMINISTRACYJNE (PODZIA UPROSZCZONY) (zob. odnone tablice i schematy)

ORGANY NACZELNE
np. Rada Ministrw
INNE ORGANY WADZY

PASTWOWEJ
(zob. Podmioty administracyjne i podmioty administrujce oraz Cz II)
np. Prezydent RP
ORGANY CENTRALNE
np. Komendant Gwny Policji
TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI RZDOWEJ
rzdowe organy
administracji oglnej,
np. wojewoda
administracja zespolona
w wojewdztwie i powiecie, np.
kurator owiaty, powiatowy inspektor nadzoru budowlanego
administracja niezespolona, np. dyrektor

izby skarbowej
ORGANY SAMORZDU TERYTORIALNEGO

gminnego: rada gminy
(miasta) oraz wjt
(burmistrz, prezydent
miasta)
powiatowego: rada
powiatu oraz zarzd
powiatu (na czele ze
starost)
wojewdztwa: sejmik
wojewdztwa oraz zarzd
wojewdztwa (na czele
z marszakiem)
specyczne organy nadzoru nad samorzdem terytorialnym

SAMORZDOWE KOLEGIUM ODWOAWCZE
REGIONALNA IZBA OBRACHUNKOWA
156
Tabl. 16
Tabl. 16. Organ administracji istota i podzia cz II

ORGAN ADMINISTRACJI ISTOTA I PODZIA cz II
rodzaje organw administracji wedug nastpujcych kryteriw
Miejsca w strukturze wadzy publicznej (pastwowej)
RZDOWE
np. Rada Ministrw, wojewoda
SAMORZDOWE
np. sejmik wojewdztwa, wjt gminy
Skadu osobowego
JEDNOOSOBOWE (MONOKRATYCZNE)
np. Prezes Rady Ministrw, wojewoda
KOLEGIALNE
np. Rada Ministrw, rada powiatu
Miejsca w hierarchii / terytorialnego zakresu dziaania

NACZELNE
np. minister
CENTRALNE
np. Gwny Inspektor Celny
TERENOWE
np. Wojewdzki Komendant Policji
Relacji podporzdkowania
PODLEGE HIERARCHICZNIE
np. zespolona i niezespolona administracja terenowa
ZDECENTRALIZOWANE
np. organy samorzdu terytorialnego
Sposobu wykreowania
POWOANE AKTEM
ORGANU PASTWA
np. Prezes RM i ministrowie
przez Prezydenta RP
POWOANIE NA MOCY
DECYZJI
np. wojewoda przez Prezesa
RM
WYBORY
np. wjt gminy (burmistrz,
prezydent miasta)
wedug sposobu nawizania stosunku pracy:

powoanie
mianowanie
nominacja
Charakteru kompetencji
ADMINISTRACJI OGLNEJ
np. Prezes RM, wojewoda
RESORTOWE
np. minister
WYSPECJALIZOWANE
np. Gwny Inspektor Farmaceutyczny
Samodzielnoci decyzyjnej lub jej braku

ORGANY DECYZYJNE
np. wojewoda, wjt gminy
ORGANY POMOCNICZE
np. sotys, rada osiedla
ORGANY OPINIODAWCZE
np. kolegium opiniodawcze przy wojewodzie
Funkcji procesowej (w postpowaniu administracyjnym rozstrzyganiu spraw)
ORGANY PODSTAWOWE
(I stopnia, I instancji)
np. wjt gminy
ORGANY ODWOAWCZE
(wyszego stopnia, II instancji)
penice wycznie t funkcj
procesow, np. Samorzdowe
Kolegium Odwoawcze
organy wystpujce jako organ podstawowy lub odwoawczy (wyszego stopnia) w zalenoci od rodzaju
rozstrzyganej sprawy
np. organ naczelny minister, wojewoda, wojewdzki
inspektor nadzoru budowlanego
157
Tabl. 17
Tabl. 17. Rnego rodzaju podmioty administrujce podmioty wykonujce zadania publiczne
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz I
RNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJCE PODMIOTY WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE WYBRANE POJCIA,
ROZRNIENIA, PODZIAY cz I
ZWIZANE Z FINANSOWANIEM I POZYCJ PODMIOTU W SYSTEMIE FINANSW PUBLICZNYCH
statio sci (stationes sci)
pastwowa lub samorzdowa jednostka organizacyjna nieposiadajca osobowoci prawnej, ktra w stosunkach cywilnoprawnych dziaa w ramach swoich zada w imieniu i na rzecz Skarbu Pastw; nazw t powszechnie okrela si rwnie organy
jednostek organizacyjnych, ktre dokonuj czynnoci za Skarb Pastwa
np. minister, wojewoda, starosta (w zakresie mienia Skarbu Pastwa, ale nie mienia powiatu jako osoby prawnej)
jednostka budetowa
jednostka organizacyjna sektora nansw publicznych, ktra wszystkie swoje wydatki pokrywa bezporednio z budetu, natomiast
wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane s do budetu pastwa albo na rachunek jednostki samorzdu terytorialnego
status taki ma wikszo urzdw organw administracji (np. ministerstwo, urzd wojewdzki)
zakad budetowy
nieposiadajca osobowoci prawnej jednostka organizacyjna sektora nansw publicznych bdca czci pastwowej sfery
budetowej, pokrywajca koszty swojej dziaalnoci z przychodw wasnych
moe otrzymywa z budetu dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe, nieprzekraczajce 50% kosztw jego dziaalnoci,
z wyczeniem dotacji inwestycyjnych
wpaca do budetu nadwyki rodkw obrotowych
powoywanie, likwidacja, przeksztacanie komunalnych zakadw budetowych nastpuje decyzj organu stanowicego
jednostki samorzdu terytorialnego (np. rady gminy), przy uwzgldnieniu zapisw ustawy o gospodarce komunalnej i ustawy
o nansach publicznych
gospodarstwo pomocnicze
wyodrbniona z jednostki budetowej, pod wzgldem organizacyjnym albo te nansowym, cz jej dziaalnoci podstawowej lub dziaalno uboczna
koszty dziaalnoci pokrywa z uzyskanych przychodw wasnych
mog otrzymywa dotacje przedmiotowe oraz jednorazow dotacj na wyposaenie w rodki obrotowe
rozliczenie z budetem: netto wpaca do budetu poow osignitego zysku
pastwowe fundusze celowe
fundusz powoany ustawowo, ktrego przychody pochodz ze rodkw publicznych, a wydatki s przeznaczone na realizacj
wyodrbnionych zada
mog wystpowa w formie wyodrbnionego rachunku bankowego lub jednostki organizacyjnej (osoby prawnej)
do dysponentw tych nale m.in. ministerstwo pracy i polityki spoecznej (Fundusz Pracy, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb
Niepenosprawnych), prezes ZUS (Fundusz Ubezpiecze Spoecznych)
PODZIA ZE WZGLDU NA CHARAKTER PENIONYCH FUNKCJI
komendanci, obsugiwani przez komendy, wykonujcy najczciej zadania w sferze bezpieczestwa powszechnego i porzdku
publicznego, np. Komendant Gwny Policji, Komendat Wojewdzki Pastwowej Stray Poarnej
inspektorzy, obsugiwani przez gwne inspektoraty, a take urzdy dozoru, wypeniajcy funkcje w sferze bezpieczestwa
i porzdku publicznego o charakterze specjalistycznym i technicznym, np. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Pastwowy
Wojewdzki Inspektor Sanitarny
prezesi urzdw zwanych urzdami regulacyjnymi, do ktrych zada naley regulacja funkcjonowania wanych gospodarczo
i spoecznie rynkw o charakterze monopolistycznym w interesie konsumentw, np. Prezes Urzdu Regulacji Energetyki, Prezes
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw
komisje, obsugiwane przez urzdy komisji lub biura, funkcje kontrolne i regulacyjne, np. Komisja Nadzoru Ubezpiecze i Funduszy
Emerytalnych
PASTWOWE OSOBY PRAWNE, PRZEDSIBIORSTWA, FUNDACJE
np. przedsibiorstwa uytecznoci publicznej podlege najczciej ministrom np. Poczta Polska (ministrowi waciwemu do spraw
transportu), Lasy Pastwowe (a w nich Suba Lena, majca na mocy ustawy uprawnienia do uycia rodkw przymusu bezporedniego i nakadania mandatw)
INNE JEDNOSTKI WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE (O ZRNICOWANYM STATUSIE PRAWNYM I ORGANIZACYJNYM)
np:
jednostki badawczo-rozwojowe
Polski Koncern Naftowy ORLEN spka akcyjna
komitety
PKP Polskie Linie Kolejowe spka akcyjna
ambasady, konsulaty
Stra Ochrony Kolei, kierowana przez Komendanta Gwne podmioty planistyczno-doradcze o charakterze profesjonalnym np. Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych (zago Stray Ochrony Kolei
Polski Zwizek owiecki
koczyo swoj dziaalno 31.3.2006 r.), Rzdowe Centrum
Pastwowy Zakad Higieny
Legislacji, komisje kodykacyjne
158
Tabl. 18
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz II
RNEGO RODZAJU PODMIOTY ADMINISTRUJCE PODMIOTY WYKONUJCE ZADANIA PUBLICZNE WYBRANE POJCIA,
ROZRNIENIA, PODZIAY cz II
AGENCJE PASTWOWE (RZDOWE)
podmioty majce w nazwie okrelenie agencja s zrnicowane pod wzgldem statusu i w zalenoci od niego mog by to:
ORGANY ADMINISTRACJI
jeli speniaj wymagania denicyjne organu
(zob. Organ administracji denicje)
najczciej kierownicy
takich agencji wystpuj jako centralne organy
administracji pastwowej podlege okrelonemu organowi naczelnemu (ministrowi)
np:
Prezes Pastwowej
Agencji Atomistyki,
waciwy w sprawach
bezpieczestwa
jdrowego i ochrony
radiologicznej
Agencja Rozwizywania
Problemw Alkoholowych (na czele z dyrektorem) powoywana
w literaturze jako organ
centralny, ktrego
status jest jednak w tym
wypadku dyskusyjny
PODMIOTY PASTWOWE O MIESZANYM, CYWILNO-ADMINISTRACYJNYM CHARAKTERZE

PASTWOWE OSOBY
PRAWNE
niektre take speniajce warunki uznania za organ administracyjny, np.
Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa
(Prezes Agencji jako organ podlega Ministrowi
Rolnictwa i Rozwoju Wsi)
np:
Polska Agencja Rozwoju
Przedsibiorczoci
zadaniem Agencji jest
zarzdzanie funduszami
pochodzcymi z budetu
pastwa i Unii Europejskiej,
przeznaczonymi na wspieranie przedsibiorczoci
i rozwj zasobw ludzkich,
ze szczeglnym uwzgldnieniem potrzeb maych
i rednich przedsibiorstw
podlega ministrowi
waciwemu do spraw
gospodarki
AGENCJE W FORMIE SPEK HANDLOWYCH

np.: Krajowa Agencja Poszanowania Energii prowadzi dziaalno
uytecznoci publicznej nienastawion na maksymalizacj zysku
ewolucja podstaw prawnych dziaania prowadzca do powstania agencji w formie spki handlowej:
uchwaa Sejmowa z 9.11.1990 r. w sprawie zaoe polityki
energetycznej Polski do roku 2010,
decyzja Rzdu Nr 21/92 z posiedzenia Rady Ministrw w dniu
19.5.1992 r. w sprawie utworzenia Agencji Poszanowania Energii,
porozumienie z dnia 5.2.1994 r. w sprawie wspdziaania
w utworzeniu Agencji Poszanowania Energii Spka Akcyjna,
umowa spki z 15.4.1994 r.
akcjonariusze:
Bank Gospodarstwa Krajowego (16,13%)
Agencja Rozwoju Przemysu SA (16,13%) kolejny przykad
agencji spki
Skarb Pastwa (51,61%)
Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki
Wodnej (16,13%)
regionalne (np. maopolska, zachodniopomorska, lska)
agencje rozwoju regionalnego spki z mieszanym akcjonariatem (Skarb Pastwa, jednostki samorzdu terytorialnego, podmioty prywatne)
ORGANIZACJE SPOECZNE JAKO PODMIOTY ADMINISTRUJCE

organizacja spoeczna trwae
zrzeszenia osb zycznych lub prawnych, niewchodzce w skad szeroko
rozumianego aparatu pastwowego
i zarazem niebdce spkami prawa
prywatnego (E. Smoktunowicz)1
denicja legalna organizacji pozarzdowej:

s to niebdce jednostkami sektora nansw publicznych w rozumieniu przepisw o nansach publicznych
i niedziaajce w celu osignicia zysku osoby prawne
lub jednostki nieposiadajce osobowoci prawnej
utworzone na podstawie przepisw ustaw ()
stowarzyszenia i quasi-stowarzyszenia, partie polityczne, zwizki

zawodowe i organizacja pracodawcw, zwizki wyznaniowe,
spoeczno-zawodowe organizacje
rolnikw, samorzdy specjalne
organizacje spoeczne funkcje administrowania mog wykonywa:

z mocy ustawy
np. quasi-stowarzyszenia: Polski Zwizek owiecki, Polski Czerwony
Krzy, fundacje publiczne jak Centrum Badania Opinii Spoecznej
np. ochotnicze strae poarne jako stowarzyszenia (mog korzysta ze szczeglnych uprawnie przy akcji ratowniczej, nakada
grzywny w drodze mandatu karnego
na podstawie umowy
(zlecenia funkcji) przez
organ administracji
inne specyczne rda, np.

umowa midzynarodowa pomidzy Polsk i Republik Federaln
Niemiec powoujca Fundacj
Polsko-Niemieckie Pojednanie
(fundatorem jest Skarb Pastwa)
OSOBY FIZYCZNE JAKO PODMIOTY ADMINISTRUJCE

przykadem wykonywania zada administracyjnych przez osoby zyczne jest np. tworzenie przez nie zakadw opieki zdrowotnej,
zakadanie niepublicznych szk, przejmowanie zada komunalnych (na podstawie ustawy z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej,
z zastosowaniem przepisw o zamwieniach publicznych)
159
Tabl. 19
Tabl. 19. Stowarzyszenie cz I

STOWARZYSZENIE cz I
dobrowolne, samorzdne, trwae zrzeszenie o celach niezarobkowych
NIEZALENO
WEWNTRZNA
stowarzyszenie samodzielnie okrela swoje cele, programy dziaania i struktury
organizacyjne oraz uchwala
akty wewntrzne dotyczce
jego dziaalnoci
ZASADA
DOBROWOLNOCI
nikogo nie wolno zmusza
do udziau w stowarzyszeniu lub ogranicza jego
prawa do wystpienia ze
stowarzyszenia
ZASADY
DEMOKRATYCZNE
tworzenie stowarzysze
przyjmujcych zasad
bezwzgldnego posuszestwa ich czonkw
wobec wadz stowarzyszenia jest zakazane
nikt nie moe ponosi
ujemnych nastpstw
z powodu przynalenoci
do stowarzyszenia albo
pozostawania poza nim
ZASADA SPOECZNEJ
PRACY CZONKW
stowarzyszenie opiera
swoj dziaalno na pracy
spoecznej czonkw; do
prowadzenia swych spraw
moe zatrudnia pracownikw
PRAWO TWORZENIA STOWARZYSZE
ORGANY
NADZR NAD STOWARZYSZENIEM
obywatele polscy majcy pen zdolno

do czynnoci prawnych oraz niepozbawieni praw publicznych
osoba prawna moe by jedynie wspierajcym czonkiem stowarzyszenia
cudzoziemcy majcy miejsce zamieszkania na terytorium RP
WALNE ZEBRANIE
CZONKW
najwysza wadza
stowarzyszenia
w sprawach,
w ktrych statut nie
okrela waciwoci
wadz stowarzyszenia, podejmowanie
uchwa naley do
walnego zebrania
czonkw
ADMINISTRACYJNY
mog nalee do stowarzysze:

cudzoziemcy niemajcy miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej mog wstpowa do stowarzysze, ktrych statuty przewiduj tak
moliwo
maoletni w wieku od 16 do 18 lat, ktrzy
maj ograniczon zdolno do czynnoci
prawnych, mog nalee do stowarzysze i korzysta z czynnego i biernego
prawa wyborczego, z tym e w skadzie
zarzdu stowarzyszenia wikszo musz
stanowi osoby o penej zdolnoci do
czynnoci prawnych
maoletni poniej 16 lat mog nalee do
stowarzysze, za zgod przedstawicieli
ustawowych, bez prawa udziau w gosowaniu na walnych zebraniach czonkw oraz bez korzystania z czynnego
i biernego prawa wyborczego do wadz
stowarzyszenia (jeeli jednak jednostka
organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wycznie maoletnich, mog oni wybiera
i by wybierani do wadz tej jednostki)
160
stowarzyszenie
jest obowizane
posiada:
ZARZD
(kieruje biec dziaalnoci i reprezentuje stowarzyszenie
na zewntrz)
oraz
ORGAN KONTROLI
WEWNTRZNEJ
(zwykle: Komisja
Rewizyjna)
sprawuje:
starosta waciwy ze wzgldu na siedzib stowarzyszenia
wojewoda waciwy ze wzgldu na siedzib stowarzyszenia w zakresie nadzoru nad dziaalnoci
stowarzysze jednostek samorzdu terytorialnego
organ nadzorujcy ma prawo:
da dostarczenia przez zarzd stowarzyszenia,
w wyznaczonym terminie, odpisw uchwa walnego
zebrania czonkw (zebrania delegatw)
da od wadz stowarzyszenia niezbdnych wyjanie
w razie stwierdzenia, e dziaalno stowarzyszenia jest
niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu organ nadzorujcy, w zalenoci od rodzaju i stopnia
stwierdzonych nieprawidowoci, moe wystpi o ich
usunicie w okrelonym terminie, udzieli ostrzeenia
wadzom stowarzyszenia lub wystpi do sdu
SDOWY (SD REJESTROWY)
sd, na wniosek organu nadzorujcego lub prokuratora, moe:
udzieli upomnienia wadzom stowarzyszenia,
uchyli niezgodn z prawem lub statutem uchwa
stowarzyszenia,
rozwiza stowarzyszenie, jeeli jego dziaalno wykazuje race lub uporczywe naruszanie prawa albo
postanowie statutu i nie ma warunkw do przywrcenia dziaalnoci zgodnej z prawem lub statutem
na wniosek organu nadzorujcego sd wydaje postanowienie o rozwizaniu stowarzyszenia, w razie gdy:
liczba czonkw stowarzyszenia zmniejszya si poniej liczby czonkw wymaganych do jego zaoenia,
stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie wadz i nie ma warunkw do ich wyonienia
w okresie nie duszym ni rok
Tabl. 20
Tabl. 20. Stowarzyszenie cz II

STOWARZYSZENIE cz II
MAJTEK STOWARZYSZENIA
TRYB TWORZENIA
osoby mogce utworzy stowarzyszenie, w liczbie co najmniej 15
uchwalaj statut stowarzyszenia
i wybieraj komitet zaoycielski
WNIOSEK O REJESTRACJ
komitet zaoycielski skada do
sdu rejestrowego wniosek o rejestracj wraz ze:
statutem
list zaoycieli, zawierajc imiona i nazwiska, dat i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz
wasnorczne podpisy zaoycieli,
protokoem z wyboru komitetu
zaoycielskiego
informacj o adresie tymczasowej
siedziby stowarzyszenia
REJESTRACJA W KRS
sd rejestrowy wydaje postanowienie o zarejestrowaniu stowarzyszenia w terminie do 3 miesicy od
zoenia wniosku po stwierdzeniu,
e jego statut jest zgodny z przepisami prawa i zaoyciele speniaj
wymagania okrelone ustaw
STATUT
okrela w szczeglnoci:
1) nazw stowarzyszenia, odrniajc
je od innych stowarzysze, organizacji
i instytucji,
2) teren dziaania i siedzib stowarzyszenia, cele i sposoby ich realizacji,
3) sposb nabywania i utraty czonkostwa,
przyczyny utraty czonkostwa oraz prawa
i obowizki czonkw,
4) wadze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupenianie skadu
oraz ich kompetencje, sposb reprezentowania stowarzyszenia oraz zacigania
zobowiza majtkowych, a take
warunki wanoci jego uchwa,
5) sposb uzyskiwania rodkw
nansowych oraz ustanawiania skadek
czonkowskich,
6) zasady dokonywania zmian statutu,
7) sposb rozwizania si stowarzyszenia
stowarzyszenie, ktre zamierza tworzy terenowe jednostki organizacyjne,
jest obowizane okreli w statucie
struktur organizacyjn i zasady tworzenia tych jednostek
rda powstania:
skadki czonkowskie,
dochody z wasnej dziaalnoci,
dochody z majtku stowarzyszenia
oarno publiczna
darowizny, spadki, zapisy
stowarzyszenie moe otrzymywa dotacj pastwow
DZIAALNO
GOSPODARCZA
stowarzyszenie moe prowadzi dziaalno gospodarcz
dochd z dziaalnoci gospodarczej stowarzyszenia suy
realizacji celw statutowych
i nie moe by przeznaczony do podziau midzy jego
czonkw
PRZYWILEJ PODATKOWY
dochd stowarzyszenia, ktrego cele statutowe s spoecznie uyteczne, jest wolny od
podatku dochodowego od
osb prawnych w czci przeznaczonej na te cele
uprawomocnienie si postanowienia
wpis do rejestru stowarzysze
stowarzyszenie uzyskuje osobowo
prawn i moe rozpocz dziaalno
stowarzyszenie jest obowizane zgosi

do KRS wszelkie dane oraz ich zmiany
wymagana ustaw o Krajowym Rejestrze Sdowym
STOWARZYSZENIE ZWYKE
uproszczona forma stowarzyszenia, nie posiada osobowoci prawnej
mog je zaoy min. 3 osoby
zaoyciele uchwalaj regulamin jego dziaalnoci,
informuj na pimie waciwy, ze wzgldu na przysz
siedzib stowarzyszenia, organ nadzorujcy (starost)
jeeli w cigu 30 dni od dnia uzyskania informacji
o zaoeniu stowarzyszenia zwykego nie zakazano
jego dziaalnoci, moe ono rozpocz dziaalno
stowarzyszenie takie nie moe:

powoywa terenowych jednostek organizacyjnych,
czy si w zwizki stowarzysze,
zrzesza osb prawnych,
prowadzi dziaalnoci gospodarczej,
przyjmowa darowizn, spadkw i zapisw, otrzymywa
dotacji, korzysta z oarnoci publicznej
stowarzyszenie zwyke uzyskuje rodki na swoj dziaalno
ze skadek czonkowskich
161
Tabl. 21
Tabl. 21. Aparat administracyjny

APARAT ADMINISTRACYJNY
Aparat administracyjny jest pojciem wieloznacznym. W kontekcie pojcia organu administracji oraz poj podmiotu administracyjnego i administrujcego za aparat administracyjny naley uzna zesp osobowy (lub szerzej: personalno-techniczny), ktry sam
nie bdc organem administracyjnym, suy danemu organowi pomoc w wykonywaniu jego kompetencji i zada (zapewnia
techniczn, czasow i infrastrukturaln mono wykonywania zada). Ze wzgldu na zoono i liczb zaatwianych spraw aparat
administracyjny de facto umoliwia organowi skuteczne dziaanie.
Przykady:
aparatem administracyjnym premiera jest Kancelaria Prezesa Rady Ministrw (obsuguje te Rad Ministrw jako organ kolegialny)
aparatem administracyjnym ministra jest ministerstwo
aparatem administracyjnym wojewody jest urzd wojewdzki
aparatem administracyjnym wjta (burmistrza, prezydenta miasta) jest urzd gminy (miasta)
aparatem administracyjnym Komendanta Wojewdzkiego Policji jest komenda wojewdzka policji
PODZIA PRACY W APARACIE ADMINISTRACYJNYM
osoby pozostajce w strukturze aparatu administracyjnego czsto dokonuj konkretnych czynnoci za organ administracji (np. decyzj podpisuje
urzdnik urzdu wojewdzkiego, a nie osobicie
wojewoda, decyzj podejmuje dyrektor departamentu w ministerstwie, a nie minister osobicie)
DEKONCENTRACJA WEWNTRZNA1
oznacza, i organ administracji w ramach podziau pracy moe upowani okrelone osoby (pracownikw
urzdu) do wykonywania czci jego
kompetencji
pracownik upowaniony przez organ
nie moe przekaza tych uprawnie
osobie trzeciej, nie jest bowiem organem (zakaz subprzekazania)
osoby te dziaaj w imieniu organu administracji, on ponosi odpowiedzialno za ich dziaania i decyzje
osoby te realizuj kompetencje danego organu, a nie kompetencje wasne, bo prawo nie przyznaje im kompetencji wasnych
fakt, i dana osoba podejmuje dane czynnoci w imieniu organu wynika
z podziau pracy, majcego umoliwi technicznie i czasowo wykonywanie przez organ funkcji administrujcych
Przykady:
Artyku 32 ust. 1 ustawy z 5.6.1998 r. o administracji rzdowej w wojewdztwie: Wojewoda moe upowani na pimie pracownikw urzdu wojewdzkiego, niezatrudnionych w jednostkach organizacyjnych stanowicych aparat pomocniczy kierownikw
zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich, do zaatwiania okrelonych spraw
w jego imieniu i na jego odpowiedzialno, w ustalonym zakresie, a w szczeglnoci do
wydawania decyzji administracyjnych
Artyku 39 ust. 2 ustawy z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym: Wjt moe upowani swoich
zastpcw lub innych pracownikw urzdu gminy do wydawania decyzji administracyjnych () w imieniu wjta.
STATUTY I REGULAMINY URZDW
Przydzia czynnoci i zakres

obowizkw
pracownikw
poszczeglnych komrek
organizacyjnych
w danym aparacie (urzdzie)
okrelaj:
statuty (np.
ministerstwa,
urzdu wojewdzkiego,
starostwa)
regulaminy
organizacyjne,
regulaminy
urzdowania
zarzdzenia
organizacyjne
162
Prezes Rady Ministrw nadaje rozporzdzeniem statut:

Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
ministerstwom
urzdom organw centralnych
Minister:
ustala, w drodze zarzdzenia, regulamin organizacyjny
ministerstwa okrelajcy zakres zada i tryb pracy komrek organizacyjnych ministerstwa oraz jednostek organizacyjnych podlegych i nadzorowanych przez ministra
statuty jednostek samorzdu terytorialnego (zob.
tablice dotyczce jednostek samorzdu)
wjt (burmistrz, prezydent miasta):
okrela organizacj i zasady funkcjonowania urzdu
gminy (miasta) regulaminem organizacyjnym nadanym w drodze zarzdzenia
rada powiatu na wniosek zarzdu powiatu:
okrela regulamin organizacyjny starostwa powiatowego
zarzd wojewdztwa (na czele z marszakiem):
uchwala regulamin organizacyjny urzdu marszakowskiego
wojewoda:
nadaje statut urzdowi wojewdzkiemu (podlega on zatwierdzeniu przez Prezesa RM)
okrela szczegow organizacj oraz tryb pracy
urzdu wojewdzkiego regulaminem ustalonym
w drodze zarzdzenia
czci regulaminu urzdu wojewdzkiego s
regulaminy komend, inspektoratw i innych
jednostek organizacyjnych, bdcych aparatem
pomocniczym kierownikw zespolonych sub,
inspekcji i stray wojewdzkich, ustalone przez
kierownikw tych jednostek i zatwierdzone przez
wojewod (w przypadku niezatwierdzenia wyej
wymienionych regulaminw kierownicy tych
jednostek mog wystpi do waciwego ministra
o wszczcie przez niego sporu z wojewod)
na wniosek starosty, zaopiniowany przez waciwego kierownika zespolonej suby, inspekcji lub
stray wojewdzkiej, moe (co do zasady) tworzy,
przeksztaca i likwidowa jednostki organizacyjne stanowice aparat pomocniczy kierownikw
powiatowych sub, inspekcji i stray
Tabl. 22
Tabl. 22. Organy naczelne i organy centralne

ORGANY NACZELNE I ORGANY CENTRALNE
ROZRNIENIE UPROSZCZONE
organ naczelny
to organ o waciwoci oglnokrajowej, wymieniony w tekcie Konstytucji RP (np. Prezes Rady Ministrw, poszczeglni ministrowie)
organ centralny
to organ o waciwoci oglnokrajowej, niewymieniany
przez Konstytucj RP (np. Komendant Gwny Policji)
Konstytucja RP nie uywa pojcia organw naczelnych, lecz pojciem takim posuguje si wiele ustaw
CECHY ORGANW NACZELNYCH (J. Bo)
s powoywane przez Prezydenta RP, bezporednio lub po uprzednim wyborze przez Sejm
posiadaj pozycj zwierzchni wobec pozostaych organw administracji rzdowej
ich waciwo terytorialna obejmuje obszar caego kraju
do organw naczelnych naley zaliczy:
Prezydenta RP (cho jego pozycja wykracza poza status organu administracji)
Rad Ministrw, jako organ kolegialny
Prezesa Rady Ministrw, jako organ monokratyczny (jednoosobowy)
poszczeglnych ministrw
przewodniczcych komitetw w skadzie Rady Ministrw
(zob. Cz II. Prawo konstytucyjne)
CECHY ORGANW CENTRALNYCH (J. Bo)
ich waciwo terytorialna obejmuje obszar caego kraju
s tworzone przewanie w drodze ustawowej, ich istnienie nie ma podstaw w Konstytucji RP
s powoywane przez organy naczelne (przewanie przez Prezesa RM)
ich organami zwierzchnimi i nadzorczymi s: Sejm, Rada Ministrw, Prezes Rady Ministrw, poszczeglni ministrowie (w tym kontekcie dyskusyjny jest status, np. Gwny Inspektor Inspekcji Handlowej obecnie podporzdkowany nie ministrowi, lecz organowi
centralnemu: Prezesowi Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, nie bdzie mia statusu organu centralnego, jeli przyjmiemy
to kryterium, cho ma kompetencje oglnokrajowe)
stanowi wewntrznie obowizujce rda prawa (np. zarzdzenia)
s przewanie organami zwierzchnimi w stosunku do organw terytorialnych (np. Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego w stosunku do Wojewdzkiego, Komendant Gwny Policji w stosunku do komendantw wojewdzkich i powiatowych)
WYBRANE ORGANY CENTRALNE
podlege Sejmowi:
Gwny Inspektor Pracy
Gwny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
podlege Prezesowi Rady Ministrw:
Prezes Gwnego Urzdu Statystycznego
Polski Komitet Normalizacyjny
Prezes Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw
Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego
Szef Agencji Wywiadu
Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego
Prezes Urzdu Zamwie Publicznych
przykad: podlege Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

Gwny Lekarz Weterynarii
Gwny Inspektor Jakoci Handlowej Artykuw Rolno-Spoywczych
Gwny Inspektor Ochrony Rolin i Nasiennictwa
Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Prezes Agencji Rynku Rolnego
Prezes Agencji Nieruchomoci Rolnych
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego
inne ni centralne organy administracji jednostki, podlege i nadzorowane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi:
okrgowe inspektoraty rybowstwa morskiego (Gdynia, Supsk,
Szczecin),
centralne laboratoria i orodki badawczo-rozwojowe,
instytuty, np. Instytut Mleczarstwa w Warszawie,
inne jednostki, np. Polski Klub Wycigw Konnych
163
Tabl. 23
Tabl. 23. Dziay administracji rzdowej

DZIAY ADMINISTRACJI RZDOWEJ
sfery dziaalnoci publicznej pastwa wydzielone wedug kryterium przedmiotowego
na czele jednego lub kilku dziaw administracji rzdowej stoi waciwy organ naczelny minister lub inny organ (wyjtkowo, np. przewodniczcy komitetu w skadzie RM)
technika prawodawcza
akty prawne, wymieniajc ministra waciwego w danej sprawie, okrelaj go przez
powoanie danego dziau administracji rzdowej; pozwala to zachowa elastyczno
przepisu w przypadku zmian w strukturze RM, nazwach i kompetencjach poszczeglnych ministrw,
np. art. 91 ust. 1 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej: Minister
waciwy do spraw gospodarki wydaje decyzj o zakazie wykonywania dziaalnoci
gospodarczej ()
DZIAY ADMINISTRACJI RZDOWEJ

1) administracja publiczna
2) budownictwo, gospodarka
przestrzenna i mieszkaniowa
3) budet
4) nanse publiczne
5) gospodarka
6) gospodarka morska
7) gospodarka wodna
8) informatyzacja
9) instytucje nansowe
10) integracja europejska
11) kultura i ochrona dziedzictwa
narodowego
12) kultura zyczna i sport
13) czno
14) nauka
15) obrona narodowa
16) owiata i wychowanie
17) praca
18) rolnictwo
19) rozwj regionalny
20) rozwj wsi
21) rynki rolne
22) rybowstwo
23) Skarb Pastwa
24) sprawiedliwo
25) szkolnictwo wysze
26) transport
27) turystyka
28) sprawy rodziny
29) sprawy wewntrzne
30) rodowisko
31) sprawy zagraniczne
32) wyznania religijne oraz mniejszoci
narodowe i etniczne
33) zabezpieczenie spoeczne
34) zdrowie
164
Prezes Rady Ministrw moe dowolnie

ksztatowa liczb czonkw Rady Ministrw, przydzielajc ministrowi jeden
lub wicej dziaw
dziaami: budet, nanse publiczne i instytucje nansowe powinien kierowa
jeden minister
w strukturze organizacyjnej ministerstwa dziaowi administracji odpowiada
jeden lub wicej departamentw
Przykadowo:
Dzia budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa obejmuje sprawy:
1) architektury
2) geodezji i kartograi
3) budownictwa
4) nadzoru architektoniczno-budowlanego
5) zagospodarowania przestrzennego
6) wspierania mieszkalnictwa
7) gospodarki nieruchomociami, jeeli odrbne ustawy nie stanowi inaczej
8) polityki miejskiej
9) rzdowych programw rozwoju infrastruktury komunalnej
10) ogrdkw dziakowych
nadzr nad organami centralnymi
minister waciwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej sprawuje nadzr nad Gwnym Geodet Kraju i Gwnym Inspektorem Nadzoru
Budowlanego
Przykadowo:
Dzia gospodarka wodna obejmuje sprawy:
1) ksztatowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobw wodnych
2) utrzymania rdldowych wd powierzchniowych, stanowicych wasno Skarbu
Pastwa wraz z infrastruktur techniczn zwizan z tymi wodami, obejmujc
budowle oraz urzdzenia wodne
3) budowy, modernizacji oraz utrzymania rdldowych drg wodnych
4) ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urzdze wodnych zabezpieczajcych przed powodzi oraz koordynacji przedsiwzi
sucych osonie i ochronie przeciwpowodziowej pastwa
5) funkcjonowania pastwowej suby hydrologiczno-meteorologicznej i pastwowej
suby hydrogeologicznej, z wyczeniem zagadnie monitoringu jakoci wd
podziemnych
6) wsppracy midzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zada nalecych
do dziau
nadzr nad organami centralnymi
minister waciwy do spraw gospodarki wodnej sprawuje nadzr nad dziaalnoci Prezesa
Krajowego Zarzdu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
Tabl. 24
Tabl. 24. Minister

MINISTER
(ac. suga)
monokratyczny organ naczelny
jednoczenie czonek organu kolegialnego Rady Ministrw
kieruje wyodrbnionym dziaem lub dziaami administracji rzdowej (resortami) lub wypenia zadania wyznaczone przez Prezesa
Rady Ministrw, tzw. minister bez teki (zob. Rada Ministrw cz II)
wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu oraz aparatu administracyjnego urzdu: ministerstwa
POWOANIE I ODWOANIE
powoywany i odwoywany przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa RM (zob. cz II Powoywanie Rady Ministrw)
Naley zaznaczy, i de facto powoanie i odwoanie ministra przez Prezydenta RP jest tylko konstytucyjn formalnoci, gdy dobr osoby na stanowisko ministra, a take decyzja o jego zastpieniu inn osob (zmianie skadu Rady Ministrw) naley do Prezesa Rady Ministrw i aden inny organ nie moe w ni ingerowa; zob. art. 161 Konstytucji RP: Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady
Ministrw, dokonuje zmian w skadzie Rady Ministrw (Prezydent nie ma wic swobody dziaania dokonuje, a nie: moe dokona).
KOMPETENCJE
szczegowy zakres dziaania ministra ustala rozporzdzeniem Prezes Rady Ministrw, niezwocznie po jego powoaniu
funkcje kierowania resortem
kieruje, nadzoruje i kontroluje dziaalno podporzdkowanych organw, urzdw i jednostek
w celu dostosowania do polityki ustalonej przez RM zasad i kierunkw
dziaania podlegych jednostek, moe wydawa ich kierownikom wice
ich wytyczne i polecenia (polecenie te nie mog dotyczy rozstrzygni
co do istoty sprawy zaatwianej w drodze decyzji administracyjnej)
funkcje wynikajce z czonkostwa w Radzie Ministrw
uczestniczy w ustalaniu polityki pastwa, ponoszc za tre i za
realizacj dziaa rzdu odpowiedzialno (zob. Odpowiedzialno
polityczna Rady Ministrw cz II)
jest obowizany do inicjowania i opracowywania, w zakresie swojego
dziaania, polityki rzdu, przedkadania inicjatyw i odpowiednich
projektw aktw normatywnych na posiedzenia RM.
realizuje polityk RM, w szczeglnoci: wspdziaa z innymi czonkami Rady Ministrw, nadzoruje i wspdziaa z innymi podmiotami
administrujcymi
upowaniony przez Rad Ministrw, reprezentuje j przed Sejmem
w sprawach rozpatrywanych z inicjatywy RM
kompetencje prawotwrcze minister kierujcy dziaem

administracji (a wic z wyczeniem ministra bez teki)
stanowi powszechnie obowizujce akty prawne: rozporzdzenia (w celu zapewnienia wykonania ustaw i ich
uszczegowienia) oraz akty wewntrznie obowizujce,
gwnie zarzdzenia
jest organem wydajcym decyzje administracyjne (KPA)
co do zasady w sprawach waniejszych, np. jako organ przyznajcy koncesje
jest organem naczelnym w rozumieniu KPA
od decyzji wydanej w I instancji przez ministra nie
przysuguje odwoanie, a jedynie wniosek o ponowne
rozpatrzenie sprawy
sprawuje funkcje szczeglne niektrzy ministrowie, np.
Minister Skarbu, Minister Sprawiedliwoci (z urzdu bdcy
rwnie Prokuratorem Generalnym)
MINISTERSTWO
SEKRETARZE STANU
minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu (popularnie nazywanych wiceministrami) oraz gabinetu politycznego
ministra
zakres ich czynnoci okrela minister
s powoywani przez Prezesa RM na wniosek waciwego ministra
s odwoywani przez Prezesa RM
dyrektor generalny ministerstwa
(analogicznie dyrektorzy generalni innych urzdw
administracji) zapewnia funkcjonowanie i cigo pracy urzdu, warunki jego dziaania, a take organizacj
pracy, w szczeglnoci wykonuje czynnoci z zakresu
prawa pracy z pracownikami urzdu, gospodaruje
jego mieniem, sprawuje nadzr nad komrkami
organizacyjnymi
ministerstwo tworzy, znosi lub przeksztaca

Rada Ministrw, w drodze rozporzdzenia
komrki organizacyjne ministerstwa:
1) departamenty do realizacji merytorycznych zada ministerstwa
2) biura do realizacji zada w zakresie obsugi ministerstwa
3) sekretariaty do obsugi ministra oraz komitetw, rad i zespow
4) wydziay jako komrki organizacyjne wewntrz departamentw i biur
w kadym ministerstwie tworzy si w szczeglnoci:
1) gabinet polityczny ministra
2) komrki organizacyjne, biura, wydziay
lub wyodrbnione stanowiska do spraw:
a) prawnych
b) informacji
c) budetu i nansw
d) kadr, szkolenia i organizacji
e) integracji europejskiej i wsppracy
z zagranic
f ) informatyki
g) zamwie publicznych
h) administracyjno-gospodarczych
i) obronnych
j) kontroli, skarg i wnioskw
k) ochrony informacji niejawnych
l) audytu wewntrznego
165
Tabl. 25
Tabl. 25. Suba cywilna

SUBA CYWILNA
podstawowym celem utworzenia korpusu suby cywilnej jest
wyksztacenie profesjonalnej, rzetelnej, politycznie neutralnej i bezstronnej grupy urzdniczej wykonujcej zadania
pastwa
korpus suby cywilnej tworz pracownicy zatrudnieni na
stanowiskach urzdniczych: redniego szczebla zarzdzania,
koordynujcych, samodzielnych, specjalistycznych i wspomagajcych w:
1. Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
2. urzdach ministrw i przewodniczcych komitetw wchodzcych w skad Rady Ministrw oraz urzdach centralnych
organw administracji rzdowej
3. urzdach wojewdzkich oraz innych urzdach stanowicych aparat pomocniczy terenowych organw administracji
rzdowej podlegych ministrom lub centralnym organom
4. komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowicych aparat pomocniczy kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich oraz kierownikw
powiatowych sub, inspekcji i stray, chyba e odrbne ustawy
stanowi inaczej
5. Gwnym Inspektoracie Inspekcji Handlowej
6. Urzdzie Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych,
7. Biurze Nasiennictwa Lenego
dodatkowo korpus suby cywilnej tworz take powiatowi
i graniczni lekarze weterynarii oraz ich zastpcy
ZASADA OTWARTEGO, KONKURENCYJNEGO I JAWNEGO
NABORU
kandydatw do zatrudnienia w subie cywilnej wyania si
w drodze naboru na wolne stanowiska pracy
obowizek upowszechniania informacji o wolnych stanowiskach pracy w subie cywilnej (ogoszenia, biuletyn)
korpus suby cywilnej skada si z:
pracownikw suby cywilnej
czyli osb zatrudnionych na podstawie umowy o prac
pracownikiem suby cywilnej
moe zosta osoba:
bdca obywatelem polskim
korzystajca z peni praw publicznych
ktra nie bya karana za przestpstwo umylne
posiadajca wymagane kwalikacje
cieszca si nieposzlakowan
opini
urzdnikw suby cywilnej,
ktrzy zatrudnieni s na podstawie
mianowania, po przeprowadzeniu
postpowania kwalikacyjnego
i spenieniu odpowiednich warunkw (m.in. tytu magistra, 3-letni
sta pracy w subie cywilnej, znajomo jzyka obcego)
166
art. 153 ust. 1. Konstytucji RP: W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zada pastwa, w urzdach administracji rzdowej
dziaa korpus suby cywilnej.
Prezes Rady Ministrw
jest zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej
sprawuje nadzr na sub cywiln
moe wydawa zarzdzeniem wytyczne i polecenia w zakresie przestrzegania zasad suby cywilnej
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
wykonuje z upowanienia Prezesa RM zadania z zakresu
suby cywilnej (w miejsce zlikwidowanego: Urzdu Suby
Cywilnej)
Rada Suby Publicznej
organ opiniodawczo-doradczy oceniajcy przebieg postpowa kwalikacyjnych, konkursowych i egzaminacyjnych
w subie publicznej
Wysza Komisja Dyscyplinarna i komisje
dyscyplinarne
zajmuj si rozpoznawaniem spraw dyscyplinarnych czonkw korpusu suby cywilnej
Krajowa Szkoa Administracji Publicznej
pastwowa jednostk organizacyjna przygotowujca do suby publicznej przez:
ksztacenie kadr (status szkoy wyszej)
prowadzenie postpowa kwalikacyjnych dla pracownikw suby cywilnej ubiegajcych si o mianowanie
przeprowadzania egzaminw do pastwowego zasobu
kadrowego
przeprowadzania konkursw na wysokie stanowiska
pastwowe
suchacze zobowizani s, po zakoczeniu nauki, do 5-letniej
pracy w administracji publicznej oraz otrzymuj z pominiciem suby przygotowawczej, mianowanie na urzdnika
Suby Cywilnej
PASTWOWY ZASB KADROWY
pastwowy zasb kadrowy stanowi zbir kandydatw na wysokie stanowiska pastwowe, okrelone ustaw, m.in.: kierownicy centralnych urzdw administracji i ich zastpcy,
prezesi agencji pastwowych i ich zastpcy, prezesi zarzdw pastwowych funduszy
i ich zastpcy, dyrektorzy generalni urzdw, kierujcy departamentami w ministerstwach i urzdach centralnych
pastwowy zasb kadrowy tworz m.in.:
urzdnicy suby cywilnej (w okresie 10 lat od dnia wejcia do zasobu, po upywie tego
okresu konieczne jest zoenie egzaminu z wynikiem pozytywnym)
osoby, ktre zo z wynikiem pozytywnym egzamin (egzamin przeprowadza Krajowa
Szkoa Administracji Publicznej)
osoby, ktre wygraj konkurs ogoszony przez Prezesa Rady Ministrw, rozpisany w sytuacji, gdy ze wzgldu na szczeglne dowiadczenie lub umiejtnoci zawodowe, ktre
s wymagane do pracy na stanowisku obsadzanym z pastwowego zasobu kadrowego, nie jest moliwe powoanie osoby z pastwowego zasobu kadrowego
osoby mianowane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na penomocnych
przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych pastwach i przy organizacjach
midzynarodowych
osoby posiadajce stopie naukowy doktora
Tabl. 26
Tabl. 26. Podmioty wykonujce zadania administracji w terenie

PODMIOTY WYKONUJCE ZADANIA ADMINISTRACJI W TERENIE
SZCZEBEL GMINNY
brak organw administracji rzdowej
organy gminnego samorzdu terytorialnego:
organ stanowicy (uchwaodawczy) rada gminy (miasta)
organ wykonawczy gminy: wjt (burmistrz, prezydent miasta)
aparat administracyjny wjta: urzd gminy (miasta)
jednostki pomocnicze gminy (organy tych jednostek nie posiadaj
statusu organu administracji):
soectwa (organ uchwaodawczy: zebranie wiejskie, wykonawczy:
sotys, opiniodawczy sotysa: rada soecka)
osiedla (rada osiedla lub oglne zebranie mieszkacw, zarzd osiedla z przewodniczcym)
dzielnice lub inne jednostki pomocnicze, a take jednostki niszego
szczebla jednostki tworzy, ich nazwy i organizacj okrela rada
gminy odrbnym statutem
SZCZEBEL POWIATOWY
brak organw administracji rzdowej waciwoci oglnej
organy powiatowego samorzdu terytorialnego:
organ uchwaodawczy: rada powiatu
organ wykonawczy: zarzd powiatu, na czele ze starost
powiatowa administracja zespolona:
starostwo powiatowe (aparat pomocniczy starosty)
powiatowy urzd pracy, bdcy jednostk organizacyjn powiatu
jednostki organizacyjne stanowice aparat pomocniczy kierownikw
powiatowych sub, inspekcji i stray
powiatowa rzdowa administracja niezespolona
np. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowy Inspektorat Weterynarii
WSPLNE WYKONYWANIE
ORAZ ZLECANIE ZADA
INNYM PODMIOTOM
w celu wsplnego wykonywania
zada publicznych gminy mog
zawiera porozumienia z innymi
gminami (porozumienia midzygminne) i z administracj rzdow
w celu wykonywania zada
gmina moe tworzy jednostki
organizacyjne, a take zawiera
umowy z innymi podmiotami,
w tym z organizacjami pozarzdowymi
rada gminy moe upowani
organy wyej wymienionych
jednostek i podmiotw do
zaatwiania indywidualnych
spraw z zakresu administracji
publicznej (wydawanie decyzji
administracyjnych)
powiat moe zawiera z organami administracji rzdowej porozumienia w sprawie wykonywania zada publicznych z zakresu
administracji rzdowej powiat
moe zawiera porozumienia
w sprawie powierzenia prowadzenia zada publicznych z jednostkami lokalnego samorzdu
terytorialnego (innymi powiatami), a take z wojewdztwem,
na ktrego obszarze znajduje si
terytorium powiatu
w celu wykonywania zada
powiat moe tworzy jednostki
organizacyjne i zawiera umowy
z innymi podmiotami
167
Tabl. 26
SZCZEBEL WOJEWDZKI
wojewoda jako organ administracji rzdowej waciwoci oglnej
wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz
kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich,
dyrektora generalnego urzdu wojewdzkiego oraz dyrektorw
wydziaw (urzd wojewdzki: aparat pomocniczy wojewody)
delegatury urzdu wojewdzkiego: tworzone w celu usprawnienia
dziaania wojewdzkich organw zespolonej administracji rzdowej
penomocnicy wojewody: w przypadkach uzasadnionych szczeglnymi potrzebami, na czas oznaczony, do prowadzenia spraw
w okrelonym zakresie
wojewoda moe powierzy

prowadzenie, w swoim imieniu,
niektrych spraw z zakresu swojej
waciwoci jednostkom samorzdu terytorialnego lub organom innych samorzdw z obszaru wojewdztwa, a take kierownikom
pastwowych osb prawnych
i innych pastwowych jednostek
organizacyjnych funkcjonujcych
na obszarze wojewdztwa
wojewdzka administracja zespolona:

dziaajcy pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych
sub, inspekcji i stray (w strukturze urzdu wojewdzkiego jako
aparatu pomocniczego wojewody i poza t struktur, np. komendant
wojewdzki policji)
jednostki administracji niezespolonej:
np. dowdcy okrgw wojskowych, dyrektorzy izb skarbowych (zob.
Administracja zespolona i niezespolona)
organy wojewdzkiego samorzdu terytorialnego:
organ uchwaodawczy: sejmik wojewdzki
organ wykonawczy: zarzd wojewdztwa, na czele z marszakiem
aparat pomocniczy: urzd marszakowski
administracja samorzdowa w wojewdztwie jest zespolona w jednym
urzdzie i pod jednym zwierzchnikiem
168
w celu wykonywania zada wojewdztwo tworzy wojewdzkie

samorzdowe jednostki organizacyjne oraz moe zawiera
umowy z innymi podmiotami
wojewdztwo moe zawiera
z innymi wojewdztwami oraz
jednostkami lokalnego samorzdu terytorialnego (powiaty)
z obszaru wojewdztwa porozumienia w sprawie powierzenia
prowadzenia zada publicznych
Tabl. 27
Tabl. 27. Wojewoda

WOJEWODA
jest terenowym organem administracji rzdowej w wojewdztwie o charakterze oglnym
POWOANIE I ODWOANIE
wojewod powouje Prezes RM na wniosek ministra waciwego do spraw administracji
wicewojewodw powouje i odwouje Prezes RM na wniosek
wojewody
wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray
wojewdzkich, dyrektora generalnego urzdu wojewdzkiego oraz dyrektorw wydziaw
(zob. Administracja zespolona)
KIEROWANIE PRAC I NADZR NAD WOJEWOD

Prezes RM przez zarzdzenia i polecenia, nadzr w zakresie zgodnoci z polityk rzdu, rozstrzyga take spory kompetencyjne
pomidzy wojewodami a wojewod i ministrami
minister waciwy do spraw administracji publicznej sprawuje nadzr nad dziaalnoci wojewody na podstawie kryterium zgodnoci jego dziaania z prawem, a take pod wzgldem rzetelnoci i gospodarnoci i okresowo ocenia prac wojewody
KOMPETENCJE
JAKO PRZEDSTAWICIEL RADY MINISTRW NA TERENIE WOJEWDZTWA
domniemanie kompetencji wojewody w zakresie administracji rzdowej
do kompetencji wojewody nale wszystkie sprawy z zakresu administracji rzdowej w wojewdztwie,
niezastrzeone dla innych organw tej administracji
odpowiada za wykonywanie polityki rzdu na obszarze wojewdztwa
kontroluje prac zadaniow organw zespolonych administracji
kontroluje prac zadaniow samorzdw w zakresie zada zleconych rzdowych i wykonywanych na podstawie porozumienia
zapewnia wspdziaanie wszystkich podmiotw administrujcych
stoi na stray bezpieczestwa publicznego, zapobiegania nadzwyczajnym zagroeniom oraz ich zwalczaniu
ocjalnie reprezentuje RM w terenie
wydaje polecenia obowizujce wszystkie organy administracji rzdowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych rwnie organy samorzdu terytorialnego
partycypuje w powoywaniu i odwoywaniu organw administracji niezespolonej
kontroluje organy administracji niezespolonej
moe wydawa polecenia obowizujce wszystkie organy
administracji rzdowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych (np.
klska ywioowa, zamieszki) rwnie organy samorzdu
terytorialnego
w sytuacjach nadzwyczajnych moe da wszczcia postpowania dyscyplinarnego wobec kadego pracownika rzdowej
administracji niezespolonej i pracownika samorzdowego,
ktry dopuci si naruszenia prawa
w szczeglnie uzasadnionych przypadkach moe wstrzyma,
na czas okrelony, czynnoci kadego organu prowadzcego
egzekucj administracyjn
o wydaniu polecenia niezwocznie informuje waciwego

ministra, ktry moe wstrzyma ich wykonanie
polecenia nie mog dotyczy rozstrzygni co do istoty
sprawy zaatwianej w drodze decyzji administracyjnej
JAKO ZWIERZCHNIK ZESPOLONEJ
(zob. Administracja zespolona)
kieruje ni i koordynuje jej dziaalno
zapewnia warunki jej skutecznego dziaania
ponosi odpowiedzialno za rezultaty jej dziaania
JEST REPREZENTANTEM SKARBU PASTWA W WOJEWDZTWIE

JEST ORGANEM NADZORU NAD JEDNOSTKAMI SAMORZDU TERYTORIALNEGO
(zob. Nadzr nad samorzdem terytorialnym)
STANOWI AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
rozporzdzenia
obowizujce na terenie
wojewdztwa lub jego czci
na podstawie upowanienia ustawowego (delegacji)
rozporzdzenia porzdkowe
w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowizujcych, jeeli jest to niezbdne do ochrony ycia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego
Prezes RM moe je uchyli w trybie nadzoru
WOJEWODA
jest organem wydajcym decyzje
w rozumieniu KPA
organem wyszego stopnia w rozumieniu KPA
skarga do sdu administracyjnego na akt prawa miejscowego lub bezczynno organu

przysuguje kademu, czyj interes prawny lub uprawnienie zostay tym dziaaniem lub zaniechaniem naruszone
169
Tabl. 28
Tabl. 28. Administracja zespolona

ADMINISTRACJA ZESPOLONA
ZESPOLENIE ADMINISTRACJI
ORGANIZACYJNE
pene
organy administracji zespolone w strukturze jednego urzdu
administracyjnego (urzd wojewdzki, starostwo powiatowe)
niepene
aparat administracyjny wydzielony strukturalnie (np. powiatowy, wojewdzki urzd pracy)
organizacj administracji zespolonej (nazwy, zakresy dziaania itd.) okrela statut urzdu wojewdzkiego (statut starostwa
powiatowego) nadany przez wojewod (starost), a szczegy organizacji i funkcjonowania zespolonych sub regulaminy
ustalone przez ich przeoonych i zatwierdzane przez wojewod (starost)
OSOBOWE
wyraa si w powoywaniu i odwoywaniu
kierownikw sub,
inspekcji i stray
kierownikw zespolonych sub, inspekcji i stray wojewdzkich

powouje i odwouje wojewoda, z wyjtkiem:
komendanta wojewdzkiego Policji, ktry jest powoywany po
zasigniciu opinii wojewody
Komendanta Stoecznego Policji, ktry jest powoywany po zasigniciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy
komendanta wojewdzkiego Pastwowej Stray Poarnej, ktry
jest powoywany za zgod wojewody
odwoanie komendanta wojewdzkiego Policji i komendanta
wojewdzkiego Pastwowej Stray Poarnej wymaga zasignicia
opinii wojewody
kierownikw zespolonych
sub, inspekcji i stray
powiatowych powouje starosta, po zasigniciu opinii
wojewody, z wyjtkiem
Komendanta Powiatowego
Policji Komendanta Powiatowego Stray Poarnej, ktrych powouj komendanci
wojewdzcy po zasigniciu opinii starosty
FINANSOWE
oznacza wczenie budetu danej suby, inspekcji czy stray do budetu organu administracji oglnej (wojewody)
KOMPETENCYJNE
kierownicy wojewdzkich sub, inspekcji i stray dziaaj z ustawowego upowanienia w imieniu wojewody (zasada) lub w imieniu wasnym, lub te okrelona kompetencja jest przypisana
samemu wojewodzie
WOJEWDZKA ADMINISTRACJA ZESPOLONA

Inspekcja Jakoci Handlowej Artykuw Rolno-Spoywczych
Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa
Inspekcja Weterynaryjna
Inspekcja Handlowa
Suba Ochrony Zabytkw
Policja (Komenda Wojewdzka Policji)
Inspekcja Ochrony rodowiska
Pastwowa Stra Poarna (Komenda Wojewdzka Stray
Poarnej)
Inspekcja Farmaceutyczna
Inspekcja Budowlana
Inspekcja Transportu Drogowego
inne: administracja owiatowa (Kuratorium Owiaty)
170
kierownicy powiatowych
sub, inspekcji i stray dziaaj w imieniu wasnym
POWIATOWA ADMINISTRACJA ZESPOLONA

zgodnie z ustaw o samorzdzie powiatowym
stanowi j:
1) starostwo powiatowe
2) powiatowy urzd pracy bdcy jednostk organizacyjn powiatu
3) jednostki organizacyjne stanowice aparat
pomocniczy kierownikw powiatowych sub,
inspekcji i stray
Policja (Powiatowa Komenda Policji)

Pastwowa Stra Poarna (Powiatowa Komenda
Stray Poarnej)
Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego
Tabl. 29
Tabl. 29. Administracja niezespolona

ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA
potrzeba zachowania odrbnie scentralizowanych (czsto dziaajcych w odrbnych jednostkach specjalnego podziau terytorialnego) struktur organizacyjnych wynika przede wszystkim ze szczeglnego charakteru przedmiotu dziaalnoci tych organw
(np. swoisto lenictwa, rybowstwa), a niekiedy potrzeby szczeglnej kontroli i podporzdkowania (administracja wojskowa)
ustanowienie organw administracji niezespolonej moe nastpowa wycznie w drodze ustawy, jeeli jest to uzasadnione
oglnopastwowym charakterem wykonywanych zada lub terytorialnym zasigiem dziaania przekraczajcym obszar jednego
wojewdztwa
NIEKTRE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ORGANW ADMINISTRACJI NIEZESPOLONEJ
s podporzdkowane waciwemu ministrowi, organowi centralnemu
dominuj inspekcje i suby, ktrych gwnym zadaniem jest kontrola i nadzr, charakter ich dziaa czsto przybiera form policyjn
niektre organy niezespolone peni zoone funkcje spoza sfery administracyjnej (administracja lena, wojskowa)
niektre prowadz dziaalnoci usugow, spoecznie uyteczn (zakady administracyjne, archiwa)
niektre ograniczaj dziaalno do specycznej kategorii podmiotw, wystpuj tylko w niektrych rejonach kraju (urzdy grnicze, urzdy morskie)
ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA WYMIENIONA W USTAWIE O ADMINISTRACJI RZDOWEJ W WOJEWDZTWIE

dowdcy okrgw wojskowych, szefowie wojewdzkich sztabw wojskowych, wojskowi komendanci uzupenie
dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzdw skarbowych, dyrektorzy urzdw kontroli skarbowej
dyrektorzy okrgowych urzdw grniczych i specjalistycznych urzdw grniczych
dyrektorzy okrgowych urzdw miar i naczelnicy obwodowych urzdw miar
dyrektorzy okrgowych urzdw probierczych i naczelnicy obwodowych urzdw probierczych
dyrektorzy regionalnych zarzdw gospodarki wodnej
dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzdw celnych,
dyrektorzy urzdw morskich
dyrektorzy urzdw statystycznych
dyrektorzy urzdw eglugi rdldowej
komendanci oddziaw Stray Granicznej, komendanci placwek i dywizjonw Stray Granicznej
okrgowi inspektorzy rybowstwa morskiego
pastwowi inspektorzy sanitarni
powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii
w tym administracja niezespolona w powiecie:
powiatowa stacja sanitarno-epidemiologiczna
powiatowy inspektorat weterynarii (organ: powiatowy lekarz weterynarii)
cz organw niezespolonych dziaa w oparciu o specjalny podzia terytorialny kraju
inne niezespolone struktury administracyjne, m.in.:
organy administrujce sdw
organy prokuratury
organy przedsibiorstw pastwowych (ktra jako podmioty administrujce wydaj decyzje administracyjne)
organy zakadw administracyjnych (np. szk)
organy administracji ubezpiecze spoecznych (ZUS)
organy administracji drg
organy administracji archiww
organy instytutw naukowych i placwek badawczo-rozwojowych
organy kontroli midzyresortowych poza strukturami zespolonej administracji wojewdzkiej i powiatowej
171
Tabl. 30
Tabl. 30. Zakad administracyjny

ZAKAD ADMINISTRACYJNY
Zakadem administracyjnym jest jednostka organizacyjna powoana do wiadczenia usug niematerialnych na podstawie nawizanego z uytkownikiem stosunku administracyjnoprawnego (J. Bo)1.
Jednostka organizacyjna powoana do speniania dziaa niegospodarczych, a wic do bezporedniego zaspokajania potrzeb kulturalnych i socjalnych (M. Jaroszyski)2.
Zakad administracyjny jest przejawem decentralizacji administracji; pozwala przez swoj konstrukcj formalnoprawn i organizacyjn na stae oddziaywanie na okrelon grup, czsto przez duszy czas; charakteryzuje si dwubiegunowoci ukadu personel
zakadu oddziaywuje na uytkownikw, stosujc wadztwo zakadowe (J. ukasiewicz)3.
Zakadem publicznym jest jednostka organizacyjna niebdca organem pastwowym (urzdem) ani organem samorzdu, ktra
zostaa powoana do wykonywania zada publicznych i jest uprawniona do nawizywania stosunkw administracyjnoprawnych; jest
wyposaona w zesp rodkw osobowych (personel) i rzeczowych, korzysta z wadztwa zakadowego (E. Ochendowski)4.
CECHY ZAKADU ADMINISTRACYJNEGO (wedug J. Bocia)
powoywane w celu wiadczenia usug o charakterze niematerialnym: owiatowych, wychowawczych, naukowych, kulturalnych,
zdrowotnych, opieki spoecznej
zasadnicza bezpatno (nieekwiwalentno) wiadczonych usug, ktra moe podlega pewnym ograniczeniom (np. opata za
kart biblioteczn)
dostpno korzystania z usug zakadu jest w zasadzie powszechna (do biblioteki moe si zapisa kady, ograniczenia, np. rejonizacja szk), korzystanie jest ograniczone do uytkownikw zakadu (osoba zapisana do biblioteki, ucze zapisany do danej szkoy)
korzystanie z zakadu moe by dobrowolne (np. biblioteka) lub przymusowe (np. izba wytrzewie, stacjonarne zakady odwykowe)
pomidzy organami zakadu a uytkownikiem nawizuje si stosunek administracyjnoprawny, zawierajcy bardziej lub mniej
natony element podlegoci (uytkownika) i nadrzdnoci (zakadu)
brak osobowoci prawnej (z wyjtkami, np. szkoy wysze)
nansowanie jednostki z budetu centralnego (jednostka podlega organom rzdowym) lub budetu jednostki samorzdu terytorialnego (zakad podlegy samorzdowi, np. szkoy podstawowe gminie)
STOSUNEK WADZTWA ZAKADOWEGO
jego tre stanowi mono jednostronnego ksztatowania sytuacji prawnej i faktycznej uytkownika zakadu i obowizek uytkownika poddania si dyspozycjom organu zakadu
podstawa prawna:
poza oglnymi normami prawa powszechnie obowizujcego (ustawy, rozporzdzenia) wadztwo zakadowe wynika z aktw
wewntrznie obowizujcych wydawanych przez organy danego zakadu (np. statut szkoy wyszej, regulamin studiw, regulamin
biblioteki)
konsekwencje niepodporzdkowania si uytkownika wadztwu:
usunicie z grona uytkownikw zakadu (przy korzystaniu dobrowolnym, np. z biblioteki)
przymus pastwowy (przy korzystaniu obowizkowym, np. doprowadzenie do zakadu odwykowego, doprowadzenie w celu
realizacji obowizku szkolnego)
AUTONOMIA ZAKADU
swoista niezaleno przysuguje niektrym zakadom administracyjnym (nawet w sferze policji administracyjnej)
Przykad: art. 227 ust. 3 ustawy z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym: Suby pastwowe odpowiedzialne za utrzymanie
porzdku publicznego i bezpieczestwa wewntrznego mog wkroczy na teren uczelni tylko na wezwanie rektora. Suby te mog
jednak wkroczy z wasnej inicjatywy na teren uczelni w sytuacji bezporedniego zagroenia ycia ludzkiego lub klski ywioowej,
zawiadamiajc o tym niezwocznie rektora.
PRZYKADY ZAKADW ADMINISTRACYJNYCH:
owiata: szkoy publiczne i niepubliczne rnych stopni
reedukacja i probacja: zakady karne, domy poprawcze
kultura: biblioteki
ochrona zdrowia: sanatoria, kliniki, publiczne zakady opieki zdrowotnej
opieka spoeczna: domy dziecka, domy opieki (seniora)
172
Tabl. 31
Tabl. 31. Podzia terytorialny istota i rodzaje

PODZIA TERYTORIALNY ISTOTA I RODZAJE
PODZIA TERYTORIALNY
wzgldnie trwae rozczonkowanie powierzchni pastwa dokonywane dla lokalnych jednostek (organw) pastwa lub podmiotw
niepastwowych, wykonujcych funkcje administracji publicznej (Z. Leoski)1
podzia wprowadza si gwnie w celu usprawnienia administracji na terytorium kraju przez podzielenie i przydzielenie waciwoci
miejscowej okrelonym organom terenowym rzdowym i samorzdom terytorialnym
RODZAJE PODZIAW TERYTORIALNYCH
PODZIA ZASADNICZY (PODSTAWOWY, OGLNY)
tworzony dla organw terenowych o kompetencji oglnej w celu umoliwienia wykonywania zada istotnych z punktu
widzenia podstawowych zada i funkcji pastwowych
z podziau korzystaj rwnie jednostki samorzdu terytorialnego
jednostki podziau: wojewdztwa, powiaty, gminy
(zob. Podzia terytorialny rys historyczny cz II)
PODZIA POMOCNICZY
uzupenia podzia zasadniczy przez stworzenie podziau obsugiwanego przez organy (podmioty) o charakterze pomocniczym, przejmujce kompetencje w zakresie biecego administrowania na najniszym szczeblu, sprawami o charakterze cile
dotyczcym danej grupy ludnoci
jednostki podziau np.:
soectwa, osiedla, dzielnice w gminach: nie posiadaj osobowoci prawnej, ich status okrela statut danej gminy
podziay pomocnicze w strukturze sub, stray i inspekcji, np. posterunki Policji
PODZIA SPECJALNY
tworzony dla potrzeb administrowania specjalistycznego oraz dla innych celw publicznych,
tworzony dla organw nienalecych do systemu organw oglnych (w szczeglnoci dla organw administracji niezespolonej),
organy o kompetencjach specjalnych mog dziaa take w oparciu o podzia zasadniczy (np. Policja, Pastwowa Stra Poarna)
tworzony w celu usprawnienia zarzdzenia okrelonymi dziedzinami administracji (niekiedy z powodw czysto racjonalnych,
np. podzia zwizany z grnictwem lub administracja morska uwzgldnia obszary kraju, ktre posiadaj odpowiednie zasoby)
moe ksztatowa si zupenie niezalenie od podziau zasadniczego bd si na nim opiera, lecz si z nim nie pokrywa (dla
organu o kompetencji specjalnej tworzy si podzia skadajcy si z jednej lub wicej jednostek podziau zasadniczego)
przykady podziaw specjalnych
administracja sdowa (struktura trjszczeblowa: 11 sdw apelacyjnych, 44 sdy okrgowe, 299 sdw rejonowych; sdy
apelacyjne dziaaj na obszarze obejmujcym od 3 do 7 wojewdztw sprzed reformy z 1998 r., sdy okrgowe na zblionym
do terytoriw tych tzw. maych wojewdztw, sdy rejonowe w jednostkach podziau utworzonych w 1975 r. w zwizku ze
zniesieniem wwczas powiatw)
administracja prokuratur (11 prokuratur apelacyjnych, 43 okrgowe, 347 rejonowych)
administracja wojskowa (2 okrgi wojskowe: Pomorski Okrg Wojskowy i lski Okrg Wojskowy, obejmujce cao wojewdztw, 16 sztabw wojskowych dziaajcych w granicach wojewdztw, 122 wojskowych komend uzupenie, obejmujce
zwykle kilka powiatw lub cz powiatu w duych miastach)
administracja sdw wojskowych (struktura dwuszczeblowa 2 sdy okrgowe wojskowe, 10 wojskowych sdw garnizonowych)
administracja miar (9 obszarw dla okrgowych urzdw miar, 62 obwody dla obwodowych urzdw miar)
administracja Stray Granicznej (struktura jednoszczeblowa, oddziay Stray Granicznej obejmuj obszary czci, jednego lub
wicej ni jednego wojewdztwa)
administracja morska (Urzd Morski w Gdyni, Urzd Morski w Supsku, Urzd Morski w Szczecinie)
173
Tabl. 32
Tabl. 32. Podzia terytorialny rys historyczny cz I

PODZIA TERYTORIALNY RYS HISTORYCZNY cz I
OKRES ZABORW PRZED ROKIEM 1918
zabr rosyjski
trjstopniowy podzia:
gminy zbiorowe, gromady jako jednostki
pomocnicze gmin
powiaty i gubernie
zabr austriacki
stopie niszy: gminy
i obszary dworskie
stopie wyszy:
powiaty (jednostki dla
i samorzdowej)
zabr pruski
podzia wielostopniowy
prowincje, rejencje i powiaty jako jednostki terytorialne dla administracji rzdowej
samorzd na szczeblu powiatu (podwjna rola jednostki podziau)
gminy oraz obszary dworskie (funkcje publicznoprawne sprawowa
waciciel ziemski)
OKRES MIDZYWOJENNY
Artyku 65 Konstytucji marcowej z 1921 r.: Dla celw administracyjnych Pastwo Polskie podzielone bdzie w drodze ustawodawczej
na wojewdztwa (byo ich 16), powiaty i gminy miejskie i wiejskie, ktre bd rwnoczenie jednostkami samorzdu terytorialnego.
od 1920 r. autonomia lska (wojewdztwa lskiego)
15.7.1920 r. statut organiczny wojewdztwa lskiego
organami lska byy: Sejm lski (48 posw), rada wojewdztwa (organ wykonawczy, 5 osb) z wojewod na czele (mianowany przez Naczelnika, a potem Prezydenta)
1933 r. ustawa scaleniowa
prba racjonalizacji podziau przy uwzgldnianiu naturalnych uwarunkowa
podzia gmin na jednostki pomocnicze gromady
powiatowe zwizki samorzdowe rada powiatowa, wydzia powiatowy ze starost na czele (starosta organem administracji rzdowej)
nadzr nad dziaalnoci jednostek samorzdu mia charakter dwojaki samorzdowy (sprawowany przez przeoonego gminy)
i administracyjny (sprawowany przez ministra, wojewod, komisje rewizyjne i izby obrachunkowe).
1935 r. Konstytucja kwietniowa
brak zasady szerokiego samorzdu czy autonomii wojewdztw
samorzd terytorialny uznany za szczegln cz administracji pastwowej
moliwo wprowadzenia przez pastwo obligatoryjnych zwizkw samorzdowych
1937 r. korekta granic wojewdztw
OKRES POWOJENNY cz I
w pierwszym okresie utrzymanie podziau przedwojennego: wojewdztwa, powiaty i gminy; jednostki pomocnicze gromady
i dzielnice (Warszawa, d)
19451950 reformy podziau
utworzenie nowych wojewdztw (m.in. na ziemiach odzyskanych)
zniesienie statutu organicznego wojewdztwa lskiego
istniao 17 wojewdztwa, 5 miast wyczonych z wojewdztw, 324 powiaty w tym miejskie (1948 r.), 2994 gminy i 40 124 gromad (1948 r.)
19501954 r.
zniesienie organw samorzdu terytorialnego, administracji oglnej i cz niezespolonej
rady narodowe jako jednolite organy wadzy w terenie (zgodnie z Konstytucj lipcow z 1952 r. wybierane na 3 lata organami w gminach, miastach, dzielnicach wikszych miast, powiatach i wojewdztwach; rady narodowe poszczeglnych szczebli wybieray swoje
prezydia i byy zalene od rad wyszego szczebla; daway pozory samorzdnoci, w rzeczywistoci zalene od central partyjnych
podziay duych gmin, przeksztacanie duych gromad w gminy
1954 r.
zlikwidowanie gmin
gromada jednostk podstawow (utworzono 8789 gromad w miejsce 3001 gmin, liczba powiatw zwikszona do 322),
gromadzkie rady narodowe (dziaay od 1954 r. do koca 1972 r.)
ze skutki reformy: niewyposaenie gromad w odpowiednie kompetencje, oddalenie mieszkacw od organw administracji
(do powiatu), kopoty kadrowe.
174
Tabl. 33
Tabl. 33. Podzia terytorialny rys historyczny cz II

PODZIA TERYTORIALNY RYS HISTORYCZNY cz II
OKRES POWOJENNY cz II
reformy lat 19721975
zniesienie gromad, przywrcenie gmin (2362 gmin oraz 386 miast i gmin 1975 r.)
1975 r. wprowadzenie dwustopniowego podziau terytorialnego: jednostki stopnia podstawowego (gminy, miasta, dzielnice,
miasta gminy) i jednostki stopnia wojewdzkiego; zniesienie 314 powiatw i utworzenie
49 wojewdztw (tzw. mae wojewdztwa)
wprowadzenie ponad 100 podziaw specjalnych i pomocniczych
reformy niekorzystne, wady to m.in. zbyt dua liczba jednostek podlega wojewdztwu
PO ROKU 1989 (III RP)

do 1998 r.
utrzymywano podzia na gminy i wojewdztwa w zastanym ksztacie
pomocniczymi jednostkami podziau dla administracji rzdowej byy rejony administracyjne (dziaay w nich urzdy rejonowe)
gmina jako podstawowa jednostka przywrconego samorzdu terytorialnego
AKTUALNIE
1998 r. wprowadzenie zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
gminy (jednostka podstawowa)
powiaty
wojewdztwa
gmina
podstawowa jednostka podziau, lokalna wsplnota samorzdowa
tworzenie, czenie, dzielenie i znoszenie gmin rozporzdzeniem
Rady Ministrw po zasigniciu opinii i konsultacjach spoecznych
2475 gmin (na 2005 r.)
miasta
maj status samodzielnej gminy (gmina miejska) lub, w przypadku niewielkich miast, wchodz w skad gminy miejsko-wiejskiej
nadanie gminie lub miejscowoci statusu miasta rozporzdzeniem Rady Ministrw
powiat
obejmuje obszary ssiadujcych ze sob gmin lub obszar
miasta (na prawach powiatu)
tworzenie, czenie, dzielenie i znoszenie powiatw w drodze
rozporzdzenia Rady Ministrw, po zasigniciu opinii i przeprowadzeniu konsultacji lokalnych
379 powiatw 314 ziemskich i 65 grodzkich (miast na
prawach powiatu)
miasto na prawach powiatu (powiat grodzki)

prawa powiatu przysuguj miastom, ktre 31.12.1998 r. liczyy wicej ni 100 000 mieszkacw oraz miastom, ktre byy
stolic wojewdztw (49 maych wojewdztw), chyba e same
z tego statusu zrezygnoway
miasto jest gmin wykonujc zadania powiatu (organy samorzdu
gminy wykonuj jednoczenie zadania organw powiatowych)
miasto na prawach powiatu (powiatu grodzkiego) bywa te
stolic powiatu ziemskiego
obecnie 65 miast na prawach powiatu
335 miast powiatowych, 44 z nich s siedzib dwch rnych
powiatw (ziemskiego i miejskiego)
wojewdztwo
dwojaki charakter: 1) najwiksza jednostka podziau terytorialnego dla celw administracji publicznej rzdowej; 2) jednostka
samorzdu terytorialnego regionalna wsplnota samorzdowa
tworzone i znoszone w drodze ustawy, zmiana granic
zwizana z tworzeniem, czeniem i znoszeniem powiatw
rozporzdzeniem Rady Ministrw po zasigniciu opinii
organw stanowicych jednostek samorzdu (np. rady
powiatu), ktrych zmiany dotycz
16 wojewdztw: dolnolskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie,

lubuskie, dzkie, maopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, lskie, witokrzyskie, warmisko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie
175
Tabl. 34
Tabl. 34. Samorzd terytorialny w teorii prawa administracyjnego

SAMORZD TERYTORIALNY W TEORII PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
(zob. take: Teorie samorzdu terytorialnego Cz I, Samorzd i jego istota oraz Samorzd terytorialny zasady konstytucyjne Cz II)
DOKTRYNA MIDZYWOJENNA
(J. Panejko)1
samorzd to instytucja prawna o charakterze organu pastwowego, powoana do zaatwiania czci spraw administracji pastwowej
brak materialnej rnicy midzy administracj samorzdow i rzdow
samorzd wyrnia si pod wzgldem formalno-organizacyjnym: jest zdecentralizowan administracj, wykonywan przez lokalne
organy niepodlege hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustaw i oglnego porzdku prawnego
(T. Bigo)2
samorzd stanowi decentralizacj administracji publicznej, ktrej samodzielnymi podmiotami s korporacje powoane do tego
przez ustawy
administracja rzdowa i samorzdowa nie rni si co do przedmiotu administrowania
podmiotem administracji nie jest pastwo, lecz odrbne podmioty osoby prawne
osobowo prawna jednostek samorzdu sprawia i przysuguj im prawa i obowizki, zapewnia stanowisko rwnorzdne z wadzami rzdowymi, posiadaj wadztwo administracyjne
DOKTRYNA WSPCZESNA
(J. Szreniawski)3
samorzd jest form organizacji wyodrbnionej grupy spoecznej, ktra moe decydowa o istotnych dla niej sprawach w granicach prawa, dziaajc bezporednio (np. referendum lokalne) lub za porednictwem demokratycznie wybranego i funkcjonujcego
przedstawicielstwa (organy samorzdowe)
(M. Kulesza)4
wadza lokalna stanowi fragment ustroju pastwowego
organy samorzdowe na mocy wyranej decyzji ustawodawczej dysponuj funkcjami o charakterze pochodnym, staj si organami
korporacji terytorialnej
(E. Ochendowski)5
samorzd terytorialny stanowi wyodrbniony w strukturze pastwa, powstay z mocy prawa, zwizek lokalnego spoeczestwa,
powoany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposaony w materialne rodki umoliwiajce realizacj
naoonych na zada
zwizek samorzdowy korzysta z wzgldnej niezalenoci od innych czci aparatu pastwowego
konsekwencj wykonywania administracji publicznej jest z jednej strony moliwo stosowania rodkw wadztwa administracyjnego, z drugiej podlego nadzorowi pastwa
MODELE SAMORZDU TERYTORIALNEGO
kryterium zada
system unitarny
samorzd wykonuje
wycznie zadania
wasne
system dualistyczny
samorzd oprcz zada wasnych wykonuje take zadania zlecone z zakresu administracji rzdowej; system przyjty w Polsce
zadania zlecone ustawowo
zadania zlecane w drodze poro-
kryterium organizacyjne
model jednostopniowy
(jedna, podstawowa jednostka samorzdu terytorialnego oparta na zasadniczym podziale terytorialnym kraju)
jednostopniowy samorzd gminy funkcjonowa np.
w latach 19901998
176
model wielostopniowy
funkcjonujcy w Polsce od
1999 r. model trjstopniowy
wzajemna niezaleno
trzech jednostek samorzdu terytorialnego: gminy,
powiatu i wojewdztwa
dualizm administracji pastwowej

oznacza take sam fakt wykonywania zada publicznych
zarwno przez organy administracji rzdowej, jak i organy
samorzdowe
dualizm administracji w wojewdztwie
oznacza, e w wojewdztwie,
jako jednostce zasadniczego podziau terytorialnego pastwa,
zadania publiczne wykonuje
zarwno administracja rzdowa
(organ o kompetencji oglnej:
wojewoda), jak i samorzdowa
(samorzd wojewdztwa)
Tabl. 35
Tabl. 35. Historia samorzdu terytorialnego cz I

HISTORIA SAMORZDU TERYTORIALNEGO cz I
OKRES DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ
podzia terytorialny: niejednolity, wojewdztwa z powiatami, ziemie, ksistwa i lenna
w Koronie: szlachecki samorzd ziemski (urzdnicy i sdziowie ziemscy mogli rekrutowa si wycznie spord posesjonatw
w danej ziemi);
starosta pierwotnie urzdnikiem krlewskim (reprezentant monarchy, zarzdca dbr krlewskich), pniej ewolucja w stron
urzdnika ziemskiego o zadaniach sdowniczych
podstawa samorzdu szlacheckiego: sejmiki
ostatnie lata przed utrat niepodlegoci: komisje porzdkowe cywilno-wojskowe
ograniczony samorzd miejski: rady miejskie (rajcowie), burmistrzowie; reformy przed zaborami reprezentacja miast krlewskich
posiadajcych zgromadzenia wydziaowe
kadubowy samorzd wiejski: gromada z wjtem i przysinymi, cile podporzdkowany wacicielowi wsi (w czasie insurekcji
kociuszkowskiej projekt podziau na dozory z dozorc powoywanym przez komisj porzdkow)
OKRES ZABORW
zob. Podzia terytorialny rys historyczny
zabr rosyjski
Krlestwo Polskie brak samorzdu z wyjtkiem samorzdu gminy wiejskiej (od 1864 r.)
gminy zbiorowe (zoone z gromad)
nieobjcie reformami wewntrzrosyjskimi (ziemstwa gubernialne i powiatowe, samorzdy miejskie), brak samorzdw miejskich
jako ewenement w wczesnej Europie
zabr pruski
samorzd w 3 z 4 szczebli podziau terytorialnego: gmina jednowioskowa, powiat, prowincja
w powiatach landrat czy zadania organu administracji rzdowej z przewodniczeniem organowi wykonawczemu samorzdu
w prowincjach odrbny od administracji rzdowej Sejm Prowincjonalny z marszakiem na czele oraz dyrektorem starost krajowym
mao demokratyczny system wyborczy, powizanie samorzdu z sdownictwem administracyjnym
zabr austriacki
ksztatowanie autonomii krajw koronnych w latach 60. XIX w.
Galicyjski Sejm Krajowy oraz jego organ wykonawczy Wydzia Krajowy, penicy nadzr nad jednostkami samorzdu
w gminach naczelnik gminy i kolegium zwierzchnoci gminnej; dualizm w samorzdzie powiatowym wydzia powiatowy na czele
z przewodniczcym odrbnym od powiatowego reprezentanta wadzy centralnej starosty
OKRES MIDZYWOJENNY (II Rzeczpospolita)
Konstytucja Marcowa (1921 r.): Rzeczpospolita Polska, opierajc swj ustrj na zasadzie szerokiego samorzdu terytorialnego, przekae przedstawicielstwom samorzdu waciwy zakres ustawodawstwa, zwaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa
pozostao to w znacznej mierze tylko deklaracj
1922 r. ustawa o zasadach powszechnego samorzdu wojewdzkiego samorzd wojewdzki dziaa w istocie jedynie w strukturach pozaborowych pruskich (woj. poznaskie, pomorskie, lskie)
wzmacnianie pozycji organw wykonawczych w stosunku do uchwaodawczych
1928 r. wprowadzenie domniemania kompetencji administracji rzdowej, a nie samorzdowej
1933 r. ustawa tzw. scaleniowa
organy stanowice: rady gminne, miejskie i powiatowe; organy wykonawcze: zarzdy gminne i miejskie, wydziay powiatowe, na
czele organw wykonawczych wjtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) wybierani przez waciw rad, lecz zatwierdzani przez
administracj rzdow; na czele wydziau powiatowego starosta bdcy organem rzdowym (dualizm administracji rzdowej
i samorzdowej zachowyway w peni tylko powiaty grodzkie, gdzie starocie jako organowi rzdowemu przeciwstawia si organ
samorzdowy prezydent lub burmistrz)
wybory do rad miejskich bezporednie, do rad powiatowych porednie (ich czonkowie wybierani przez czonkw rad miejskich
i gminnych danego powiatu)
jednolity typ gminy zbiorowej zoonej z gromad (w wikszych gromadach istniay rady gromadzkie, wybierane przez obywateli
gromady, z kolei rady gromadzkie wybieray czonkw rady gminnej; bezporedni wybr rady gminnej mia miejsce w mniejszych
gromadach nieposiadajcych rady gromadzkiej)
Konstytucja Kwietniowa (1935 r.) charakterystyczna dla tendencji autorytarnych deprecjacja roli i niezalenoci samorzdu:
() W ramach Pastwa i w oparciu o nie ksztatuje si ycie spoeczestwa (). Pastwo powoa samorzd terytorialny i gospodarczy do udziau w wykonywaniu zada ycia zbiorowego (). Stosownie do podziau Pastwa na obszary administracyjne powouje
si do urzeczywistnienia zada administracji pastwowej w zakresie potrzeb miejscowych samorzd wojewdzki, powiatowy i gminny. () Samorzdy maj prawo w zakresie, ustaw oznaczonym, wydawa dla swego obszaru normy obowizujce pod warunkiem
zatwierdzenia tych norm przez powoan do tego wadz nadzorcz (). Nadzr nad dziaalnoci samorzdu sprawuje Rzd przez
swoje organa lub przez organa samorzdu wyszego stopnia
177
Tabl. 36
Tabl. 36. Historia samorzdu terytorialnego cz II

HISTORIA SAMORZDU TERYTORIALNEGO cz II
OKRES POWOJENNY (19441950)
przywrcenie (po okresie okupacji) samorzdu gminnego (zarzdy gminny i miejskie na czele z wjtami, burmistrzami i prezydentami), na szczeblu powiatu wydziay powiatowe (starosta jako organ rzdowy), wprowadzenie samorzdu wojewdzkiego
(wydziay wojewdzkie)
recepcja instytucji radzieckich (Manifest PKWN): rady narodowe jako tymczasowe organy przyszej wadzy dziaajce na zasadzie
jednolitoci wadzy (brak innych organw terenowych), hierarchiczny ukad rad podlegajcych Krajowej Radzie Narodowej; skad
rad narodowych wyznaczany przez organizacje polityczne
rady narodowe funkcjonoway jako organy uchwaodawcze samorzdu terytorialnego (w odpowiednim ukadzie, np.: miejska rada
narodowa zarzd miasta)
wojewdzkie i powiatowe rady narodowe opinioway kandydatw na stanowiska odpowiednio wojewody i starosty, mogy
wnioskowa o ich odwoanie; od 1946 r. pierwszoplanowym zadaniem rad stao si planowanie dziaalnoci publicznej i kontrola,
pomniejszenie roli uchwaodawstwa samorzdowego
LATA 19501990 FAKTYCZNY BRAK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
tzw. centralizm demokratyczny (rozwizania w znacznej mierze kcyjne ze wzgldu na dominacj kierownicz struktur PZPR)
zniesienie samorzdu: wydziaw powiatowych i wojewdzkich, zarzdw miejskich i gminnych
rady narodowe oraz funkcjonujce w ich ramach organy wykonawczo-zarzdzajce: prezydia rad (podwjnie podporzdkowane:
wasnej radzie oraz odpowiedniemu prezydium rady wyszego stopnia, prezydium rady wojewdzkiej Radzie Ministrw)
rady narodowe wojewdzkie, powiatowe i gromadzkie (1954 r. zlikwidowano gminy)
reformy lat 19721975
przywrcenie gmin, zlikwidowanie powiatw
pozbawienie prezydiw rad roli wykonawczo-zarzdzajcej i wprowadzenie w tej roli: wojewodw, prezydentw miast oraz naczelnikw miast i gmin (na krtko take naczelnikw powiatw)
nadanie gminnej radzie narodowej obok terenowego organu wadzy statusu organu samorzdu spoecznego (ale bez jakichkolwiek gwarancji samorzdnoci)
LATA 19901998
ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie terytorialnym (od 1999 r., w zwizku z powoaniem innych jednostek samorzdu terytorialnego
noszca nazw: o samorzdzie gminnym)
zmiana w Konstytucji z 22.7.1952 r. tytuu rozdziau 6 z Terenowe organy wadzy i administracji pastwowej na Samorzd terytorialny; Samorzd terytorialny jest podstawow form organizacji ycia publicznego w gminie
tzw. Maa Konstytucja ustawa z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym rozdzia V powicony samorzdowi terytorialnemu
ugruntowanie pozycji samorzdu terytorialnego w obecnie obowizujcej Konstytucji z 2.4.1997 r. (zob. Cz II. Samorzd terytorialny zasady konstytucyjne)
skutki zmian prawnych:
zniesienie rad narodowych
powoanie jednostopniowego samorzdu gminnego (rada gminy lub miasta organem uchwaodawczym, organ wykonawczy:
zarzd gminy lub miasta na czele z wjtem, burmistrzem lub prezydentem wybieranym przez rad)
przyznanie samorzdowi znacznego stopnia niezalenoci, w tym nansowej (uwaszczenie samorzdw)
1.1.1999 r.
wejcie w ycie reformy samorzdowej oraz reformy podziau terytorialnego kraju, obowizujcego obecnie
ustawa z 20.6.2002 r. o bezporednim wyborze wjta, burmistrza i prezydenta miasta
zniesienie zarzdw gmin (miast) jako kolegialnych organw wykonawczych i zastpienie ich organem jednoosobowym pochodzcym z wyborw powszechnych: wjtem (burmistrzem lub prezydentem)
178
Tabl. 37
Tabl. 37. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz I

JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO ZESTAWIENIE cz I
GMINA
POWIAT
WOJEWDZTWO
pojcie:
wsplnota samorzdowa oraz
odpowiednie terytorium
mieszkacy gminy tworz wsplnot samorzdow z mocy prawa
pojcie:
oraz odpowiednie terytorium
mieszkacy powiatu tworz
lokaln wsplnot samorzdow
z mocy prawa
pojcie:
regionalna wsplnota samorzdowa oraz odpowiednie terytorium
najwiksza jednostka zasadniczego podziau terytorialnego kraju
w celu wykonywania administracji pastwowej
mieszkacy wojewdztwa tworz
regionaln wsplnot samorzdow z mocy prawa
prawa miejskie: nie wyrnia si

gmin miejskich i wiejskich, gmina
moe by w caoci miejscowoci
z prawami miejskimi (miastem)
lub te moe skada si z kilku
miejscowoci, w tym miasta
nadanie gminie lub miejscowoci
statusu miasta, ustalenie jego
granic i ich zmiana dokonywane
s w sposb uwzgldniajcy
infrastruktur spoeczn i techniczn oraz ukad urbanistyczny
i charakter zabudowy (rozporzdzeniem Rady Ministrw)
miasto na prawach powiatu:

prawa powiatu przysuguj miastom, ktre 31.12.1998 r. liczyy
wicej ni 100 000 mieszkacw,
a take miastom, ktre z tym
dniem przestay by siedzibami wojewodw, chyba e na
wniosek waciwej rady miejskiej
odstpiono od nadania miastu
praw powiatu, oraz tym, ktrym
nadano status miasta na prawach
powiatu, przy dokonywaniu
pierwszego podziau administracyjnego kraju na powiaty
miasto na prawach powiatu
jest gmin wykonujc zadania
powiatu na zasadach okrelonych
w tej ustawie
funkcje organw powiatu
w miastach na prawach powiatu
sprawuje:
1) rada miasta,
2) prezydent miasta.
miasto na prawach powiatu
jest gmin wykonujc zadania
powiatu na zasadach okrelonych
w tej ustawie
179
Tabl. 37
tworzenie gmin
(decyzja) Rada Ministrw,
w drodze rozporzdzenia (take
na wniosek zainteresowanych
gmin) tworzy, czy, dzieli i znosi
gminy oraz ustala ich granice,
ustala i zmienia nazwy gmin oraz
siedziby ich wadz
(wytyczne) zmiany maj zapewni gminie terytorium moliwie
jednorodne ze wzgldu na
ukad osadniczy i przestrzenny,
uwzgldniajcy wizi spoeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz
zapewniajcy zdolno wykonywania zada publicznych
(konsultacje) wydanie rozporzdzenia, wymaga zasignicia
przez ministra waciwego do
spraw administracji publicznej
opinii zainteresowanych rad
gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji
z mieszkacami, a w przypadku
zmian granic gmin naruszajcych granice powiatw lub
wojewdztw dodatkowo opinii
odpowiednich rad powiatw lub
sejmikw wojewdztw
tworzenie powiatw
(decyzja) Rada Ministrw,
w drodze rozporzdzenia (take
na wniosek zainteresowanych
powiatw i gmin) tworzy, czy,
dzieli i znosi powiaty oraz ustala
ich granice, ustala i zmienia
nazwy powiatw oraz siedziby
ich wadz
(wytyczne) ma zapewni
powiatowi terytorium moliwie jednorodne ze wzgldu na
ukad osadniczy i przestrzenny,
uwzgldniajcy wizi spoeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz
zapewniajcy zdolno wykonywania zada publicznych
(konsultacje) wydanie rozporzdzenia wymaga zasignicia
przez ministra waciwego do
opinii zainteresowanych podmiotw, w przypadku zmian granic
powiatw naruszajcych granice
wojewdztw dodatkowo opinii
odpowiednich sejmikw wojewdztw
wojewdztwa tworzy si
w drodze ustawowej
obecna regulacja: ustawa
z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu
trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
(decyzja) zmiana granic wojewdztw, w tym zwizana z tworzeniem, czeniem, dzieleniem
lub znoszeniem powiatw, nastpuje w drodze rozporzdzenia
Rady Ministrw, po zasigniciu
opinii organw jednostek samorzdu terytorialnego, ktrych
zmiana dotyczy
(wytyczne) przy dokonywaniu
zmian naley dy do poprawienia warunkw wykonywania zada o charakterze wojewdzkim
oraz zachowania regionalnych
wizi spoecznych, gospodarczych i kulturowych
jednostki pomocnicze
gmina moe tworzy jednostki
pomocnicze:
soectwa, dzielnice, osiedla i inne
jednostk pomocnicz moe
by rwnie pooone na terenie
gminy miasto.
jednostk pomocnicz tworzy rada
gminy, w drodze uchway, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkacami lub z ich inicjatywy
zasady tworzenia, czenia,
podziau oraz znoszenia jednostki
pomocniczej okrela statut gminy
powiat nie tworzy jednostek pomocniczych podziau
wojewdztwo nie tworzy jednostek

pomocniczych podziau
180
organem uchwaodawczy w soectwie: zebranie wiejskie; wykonawczy sotys; doradczy: rada soecka (sotys oraz czonkowie rady soeckiej wybierani s
w gosowaniu tajnym, bezporednim, spord nieograniczonej liczby kandydatw, przez staych mieszkacw soectwa uprawnionych do gosowania)
organ uchwaodawczy w dzielnicy (osiedlu): rada o liczbie czonkw nie
wicej ni 21;
organem wykonawczym: zarzd, na czele z przewodniczcym (statut osiedla
moe ustali, e w osiedlu organem uchwaodawczym jest oglne zebranie
mieszkacw; oglne zebranie wybiera zarzd osiedla)
Tabl. 38
Tabl. 38. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz II

JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO ZESTAWIENIE cz II
GMINA
POWIAT
WOJEWDZTWO
statut gminy
uchwala rada gminy
projekt statutu gminy powyej
300 000 mieszkacw podlega
uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrw na wniosek ministra waciwego do spraw administracji
publicznej; w sprawach spornych
rozstrzyga Rada Ministrw
statut powiatu
statut wojewdztwa
uchwala rada powiatu
uchwala sejmik wojewdztwa

po uzgodnieniu z Prezesem Rady
Ministrw
aparat administracyjny urzd

gminy (miasta)
organizacj i zasady funkcjonowania urzdu gminy okrela
regulamin organizacyjny, nadany
przez wjta w drodze zarzdzenia
kierownikiem urzdu i zwierzchnikiem subowym pracownikw
jest wjt
aparat administracyjny
starostwo powiatowe
organizacj i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego
okrela regulamin organizacyjny
uchwalony przez rad powiatu na
wniosek zarzdu powiatu
kierownikiem starostwa
i zwierzchnikiem subowym
pracownikw jest starosta
aparat administracyjny urzd

marszakowski
regulamin organizacyjny urzdu
marszakowskiego uchwala
zarzd wojewdztwa
kierownikiem urzdu i zwierzchnikiem subowym pracownikw
jest starosta
akty prawa miejscowego

obowizujce na terenie gminy,
stanowione na podstawie upowanie ustawowych
przepisy porzdkowe (w zakresie nieuregulowanym w odrbnych ustawach lub innych
przepisach powszechnie obowizujcych rada gminy moe wydawa przepisy porzdkowe, jeeli
jest to niezbdne dla ochrony ycia lub zdrowia obywateli oraz dla
zapewnienia porzdku, spokoju
i bezpieczestwa publicznego)

obowizujce na terenie powiatu
stanowione na podstawie upowanie ustawowych
przepisy porzdkowe (w zakresie nieuregulowanym w odrbnych ustawach lub innych
przepisach powszechnie obowizujcych, w szczeglnie uzasadnionych przypadkach, jeeli jest
to niezbdne do ochrony ycia,
zdrowia lub mienia obywateli,
ochrony rodowiska naturalnego
albo do zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa
publicznego, o ile przyczyny te
wystpuj na obszarze wicej ni
jednej gminy)
akty prawa miejscowego obowizujce na terenie wojewdztwa lub jego czci na podstawie
upowanie ustawowych
samorzd wojewdzki nie stanowi przepisw porzdkowych (na
obszarze wojewdztwa uprawniony jest do tego erenowy organ
rzdowej administracji oglnej
wojewoda)
akty prawa miejscowego stanowi

rada gminy w formie uchway

rada powiatu w formie uchway,
jeeli ustawa upowaniajca do
wydania aktu nie stanowi inaczej

sejmik wojewdztwa w formie
uchway
181
Tabl. 38
przepisy porzdkowe w przypadkach niecierpicych zwoki
moe wyda wjt, w formie
zarzdzenia (zarzdzenie to podlega zatwierdzeniu na najbliszej
sesji rady gminy; traci ono moc
w terminie okrelonym przez rad
gminy w razie odmowy zatwierdzenia bd nieprzedstawienia
do zatwierdzenia na najbliszej
sesji rady
wjt przesya przepisy porzdkowe do wiadomoci wjtom ssiednich gmin i starocie powiatu,
w ktrym ley gmina, nastpnego
dnia po ich ustanowieniu
powiatowe przepisy porzdkowe w przypadkach niecierpicych zwoki, moe wyda

zarzd (podlegaj zatwierdzeniu
na najbliszej sesji rady powiatu;
trac one moc w terminie okrelonym przez rad w razie nieprzedoenia ich do zatwierdzenia lub
odmowy zatwierdzenia)
starosta przesya przepisy porzdkowe do wiadomoci organom
wykonawczym gmin pooonych
na obszarze powiatu i starostw
ssiednich powiatw nastpnego
dnia po ich ustanowieniu
ogaszanie aktw:
wojewdzki dziennik urzdowy
przepisy porzdkowe ogasza si
w drodze obwieszcze, a take
w sposb zwyczajowo przyjty
na danym terenie lub w rodkach
masowego przekazu, obowizkowe jest take ogoszenie ich
w wojewdzkim dzienniku
urzdowym
ogaszanie aktw:
przepisy porzdkowe ogasza si
w drodze obwieszcze, a take
w sposb zwyczajowo przyjty
na danym terenie lub w rodkach
masowego przekazu, obowizkowe jest take ogoszenie ich
w wojewdzkim dzienniku
urzdowym
ogaszanie aktw:
(zob. Ogaszanie aktw normatywnych cz II)
182
Tabl. 39
Tabl. 39. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz III

JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO ZESTAWIENIE cz III
GMINA ORGANY
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN STANOWICY
(UCHWAODAWCZY) I KONTROLNY
RADA GMINY
ORGAN STANOWICY
RADA POWIATU
ORGAN STANOWICY
SEJMIK WOJEWDZTWA
kadencja: 4 lata, liczc od dnia wyborw (odwoanie organu stanowicego przed upywem kadencji moe nastpi w drodze referendum lokalnego)
SKAD
SKAD
SKAD
radni w liczbie:
15 w gminach do 20 000 mieszkacw
21 w gminach do 50 000
23 w gminach do 100 000
25 w gminach do 200 000 oraz po trzech
na kade dalsze rozpoczte 100 000
mieszkacw, nie wicej jednak ni 45
radnych
przewodniczcy i jeden do trzech
wiceprzewodniczcych: wybierani przez
rad gminy, ze swego grona, bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co
najmniej poowy ustawowego skadu rady,
w gosowaniu tajnym (odwoanie wymaga
tej samej wikszoci, na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego skadu rady)
radni w liczbie:
15 w powiatach liczcych do 40 000
mieszkacw oraz po 2 na kade kolejne rozpoczte 20 000 mieszkacw, ale
nie wicej ni 29 radnych
radni w liczbie:
30 w wojewdztwach liczcych do
2 000 000 mieszkacw oraz po trzech
radnych na kade kolejne rozpoczte
500 000 mieszkacw
przewodniczcy i jeden lub dwch

wiceprzewodniczcych: wybierani
przez rad powiatu ze swego grona,
w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu rady, w gosowaniu
tajnym (odwoanie wymaga tej samej
wikszoci, na wniosek co najmniej 1/4
ustawowego skadu rady)
przewodniczcy oraz nie wicej ni

trzech wiceprzewodniczcych: wybierani
przez sejmik wojewdztwa, ze swojego
grona, bezwzgldn wikszoci gosw
w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu sejmiku, w gosowaniu
tajnym (odwoanie wymaga tej samej
wikszoci, na wniosek co najmniej 1/4
ustawowego skadu rady)
zasada podejmowania decyzji wikszoci zwyk

uchway organw stanowicych zapadaj zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu organu,
w gosowaniu jawnym lub jawnym imiennym, chyba e przepisy ustawy stanowi inaczej
przykady wikszoci specjalnych: wikszo bezwzgldna w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu rady gminy, jeli
uchwaa dotyczy zobowiza nansowych; wikszo bezwzgldna ustawowego skadu organw stanowicych wymagana jest przy
uchwaach w przedmiocie absolutorium oraz wyborze organu wykonawczego powiatu i wojewdztwa, przystpienia do zwizku
midzygminnego; kwalikowana wikszo 3/5 gosw ustawowego skadu organu, w gosowaniu tajnym, w przypadku odwoywania organu wykonawczego powiatu lub wojewdztwa (zarzdu powiatu, zarzdu wojewdztwa)
tryb obradowania
organ stanowicy obraduje na sesjach zwoywanych przez przewodniczcego organu w miar potrzeby, nie rzadziej jednak ni raz
na kwarta
na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego skadu organu (w przypadku gminy i powiatu take na wniosek wjta lub zarzdu powiatu) przewodniczcy sejmiku obowizany jest zwoa sesj na dzie przypadajcy w cigu 7 dni od dnia zoenia wniosku.
komisje
organ stanowicy ze swojego grona moe powoywa stae i dorane komisje do okrelonych zada, ustalajc przedmiot dziaania
oraz skad osobowy
organ stanowicy kontroluje dziaalno organu wykonawczego oraz jednostek organizacyjnych samorzdu; w tym celu
powouje obligatoryjnie komisj rewizyjn
183
Tabl. 39
GMINA ORGANY
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN STANOWICY
RADA GMINY
ORGAN STANOWICY
RADA POWIATU
ORGAN STANOWICY
SEJMIK WOJEWDZTWA
KOMPETENCJE
KOMPETENCJE
KOMPETENCJE
domniemanie kompetencji: do waciwoci rady gminy nale wszystkie

sprawy pozostajce w zakresie dziaania
gminy, o ile ustawy nie stanowi inaczej
wybr i odwoanie organu wykonawczego: zarzdu powiatu
wybr i odwoanie organu wykonawczego: zarzdu wojewdztwa
wyczna waciwo organw stanowicych jednostek samorzdu terytorialnego obejmuje m.in.:

uchwalanie statutu jednostki i aktw prawa miejscowego
uchwalanie budetu jednostki, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budetu oraz podejmowanie uchway w sprawie udzielenia lub nieudzielania organowi wykonawczemu absolutorium z tego tytuu
ustalanie zakresu dziaania jednostek pomocniczych oraz ich nansowania
podejmowanie uchwa w sprawach podatkw i opat w granicach ustawowych
podejmowanie uchwa w sprawach majtkowych, przekraczajcych zakres zwykego zarzdu (m.in. dotyczcych nabywania
i zbywania nieruchomoci, emitowania obligacji, zacigania dugoterminowych poyczek i kredytw, tworzenia i przystpowania do
spek i spdzielni)
oraz m.in.
uchwalanie studium uwarunkowa
i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego
184
oraz m.in.
uchwalanie powiatowego programu
zapobiegania przestpczoci oraz
ochrony bezpieczestwa obywateli
i porzdku publicznego
uchwalanie powiatowego programu
przeciwdziaania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy
oraz m.in.
uchwalanie strategii rozwoju wojewdztwa
uchwalanie Priorytetw wsppracy
zagranicznej wojewdztwa,
podejmowanie uchwa w sprawie
uczestnictwa w midzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach
wsppracy regionalnej
Tabl. 40
Tabl. 40. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz IV

JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO ZESTAWIENIE cz IV
GMINA ORGANY
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN WYKONAWCZY WJT

(BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA)
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD POWIATU
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD WOJEWDZTWA
nazewnictwo:
wjt gminy wiejskie
burmistrz miasto
prezydent miasto powyej 100 000
mieszacw, a take miasta, w ktrych
przed wejciem w ycie ustawy o samorzdzie gminnym dziaa prezydent
(miasta powyej 50 000 mieszkacw
i miasta bdce siedzib wojewdzkiej
rady narodowej)
funkcji wjta oraz jego zastpcy nie
mona czy z funkcj wjta lub jego
zastpcy w innej gminie, czonkostwem w organach jednostek samorzdu terytorialnego, w tym w gminie,
w ktrej jest wjtem, zatrudnieniem
w administracji rzdowej, mandatem
posa lub senatora
wybr
wjt (burmistrz, prezydent miasta)
wybierany jest w wyborach bezporednich (zob. Wybory wjta gminy cz II)
(w przypadku niedoboru kandydatw
wyboru wjta dokonuje rada gminy
bezwzgldn wikszoci gosw; jeeli
rada gminy nie dokona wyboru wjta
w terminie 2 miesicy od dnia wyborw, obowizki wjta do koca kadencji
peni osoba wyznaczona przez Prezesa
Rady Ministrw, na wniosek ministra
waciwego do spraw administracji
publicznej)
kadencja
kadencja wjta rozpoczyna si w dniu
rozpoczcia kadencji rady gminy lub
wyboru go przez rad gminy i upywa
z dniem upywu kadencji rady gmin
po upywie kadencji wjta peni on
swoj funkcj do czasu objcia obowizkw przez nowo wybranego wjta
skad zarzdu:
od 3 do 5 osb
starosta jako przewodniczcy
zarzdu, wicestarosta oraz pozostali
czonkowie
czonkostwa w zarzdzie powiatu

nie mona czy z czonkostwem
w organie innej jednostki samorzdu
terytorialnego oraz z zatrudnieniem
w administracji rzdowej, a take
z mandatem posa i senatora
wybr
rada powiatu wybiera starost
ustawowego skadu rady, w gosowaniu tajnym
rada powiatu wybiera wicestarost
oraz pozostaych czonkw zarzdu
na wniosek starosty zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej
poowy ustawowego skadu rady,
w gosowaniu tajnym
wybr skadu zarzdu powinien
nastpi w cigu 3 miesicy od dnia
ogoszenia wynikw wyborw samorzdowych
skad zarzdu:
5 osb
marszaek wojewdztwa jako jego
przewodniczcy, wicemarszaek lub 2
wicemarszakw i pozostali czonkowie
czonkostwa w zarzdzie wojewdztwa nie mona czy z czonkostwem

w organie innej jednostki samorzdu
terytorialnego oraz z zatrudnieniem
w administracji rzdowej, a take
z mandatem posa i senatora
wybr
sejmik wojewdztwa wybiera marszaka wojewdztwa bezwzgldn
wikszoci gosw ustawowego
skadu sejmiku, w gosowaniu tajnym
sejmik wojewdztwa wybiera wicemarszakw oraz pozostaych czonkw zarzdu na wniosek marszaka
zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowego
skadu sejmiku, w gosowaniu tajnym
wybr skadu zarzdu powinien
nastpi w cigu 3 miesicy od dnia
ogoszenia wynikw wyborw samorzdowych
niedokonanie wyboru zarzdu w terminie 3 miesicy

organ stanowicy ulega rozwizaniu z mocy prawa i zostaj rozpisane wybory
przedterminowe [do czasu wyboru zarzdu przez now rad (sejmik) Prezes Rady Ministrw, na wniosek ministra waciwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osob, ktra w tym okresie peni funkcj tego organw powiatu (wojewdztwa)]
jeeli organ stanowicy, wybrany w wyniku wyborw przedterminowych, o ktrych
mowa, nie dokona wyboru zarzdu w terminie 3 miesicy od dnia ogoszenia ich
wynikw, ulega rozwizaniu z mocy prawa (w tym przypadku nie przeprowadza
si wyborw przedterminowych, a do dnia wyborw organu na kolejn kadencj
oraz wyboru zarzdu zadania i kompetencje organw powiatu lub wojewdztwa
przejmuje komisarz rzdowy ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrw na wniosek
ministra waciwego do spraw administracji publicznej
kadencja
kadencja
zarzd powiatu dziaa do dnia wyboru

nowego zarzdu powiatu
zarzd wojewdztwa dziaa do dnia

wyboru nowego zarzdu wojewdztwa
185
Tabl. 41
Tabl. 41. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz V

JEDNOSTKI SAMORZDU TERYTORIALNEGO ZESTAWIENIE cz V
GMINA ORGANY
POWIAT ORGANY
WOJEWDZTWO ORGANY
ORGAN WYKONAWCZY WJT

(BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA)
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD POWIATU
ORGAN WYKONAWCZY
ZARZD WOJEWDZTWA
odwoanie uchwaa rady gminy w sprawie

nieudzielenia wjtowi absolutorium, podjta
po upywie 9 miesicy od dnia wyboru wjta i nie
pniej ni na 9 miesicy przed zakoczeniem
kadencji, jest rwnoznaczna z podjciem inicjatywy
przeprowadzenia referendum w sprawie odwoania
wjta (uchwa w sprawie udzielenia absolutorium
rada podejmuje bezwzgldn wikszoci gosw
ustawowego skadu rady gminy), nastpnie nie
wczeniej ni po upywie 14 dni od podjcia tej
uchway, po zasigniciu opinii komisji rewizyjnej
i regionalnej izby obrachunkowej, podejmuje
uchwa o przeprowadzenie referendum w sprawie
odwoania wjta, bezwzgldn wiekszoci gosw
ustawowego skadu rady, w gosowaniu imiennym
rada gminy, po upywie 9 miesicy od dnia
wyboru wjta i nie pniej ni na 9 miesicy przed
zakoczeniem kadencji, moe podj uchwa
o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwoania wjta z przyczyny innej ni nieudzielenie wjtowi absolutorium jedynie na wniosek
co najmniej 1/4 ustawowego skadu rady (uchwa
wymaga wikszoci co najmniej 3/5 gosw ustawowego skadu rady, w gosowaniu imiennym)
(zob. Referendum lokalne)
GWNE KOMPETENCJE
odwoanie
uchwaa organu stanowicego jednostki samorzdu w sprawie
nieudzielenia zarzdowi absolutorium jest rwnoznaczna ze zoeniem
wniosku o odwoanie zarzdu, chyba e po zakoczeniu roku budetowego
zarzd powiatu zosta odwoany z innej przyczyny (uchwa w sprawie absolutorium organ stanowicy podejmuje bezwzgldn wikszoci gosw
ustawowego skadu rady powiatu), nastpnie nie wczeniej ni po upywie
14 dni od tej uchway, po zasigniciu opinii komisji rewizyjnej i regionalnej
izby obrachunkowej, organ stanowicy moe odwoa zarzd wikszoci
co najmniej 3/5 gosw ustawowego skadu, w gosowaniu tajnym
organ stanowicy (rada powiatu lub sejmik wojewdztwa) moe odwoa
przewodniczcego zarzdu (odpowiednio starost lub marszaka) z innej
przyczyny ni nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego skadu organu stanowicego (uchwaa wymaga
wikszoci co najmniej 3/5 gosw ustawowego skadu, w gosowaniu
tajnym)
odwoanie starosty (marszaka) albo zoenie przez niego rezygnacji jest,
odpowiednio, rwnoznaczne z odwoaniem caego zarzdu albo zoeniem rezygnacji przez cay zarzd
rada powiatu (sejmik wojewdztwa) moe na uzasadniony wniosek
starosty (marszaka) odwoa poszczeglnych czonkw zarzdu zwyk
wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowego skadu
rady, w gosowaniu tajnym
GWNE KOMPETENCJE
GWNE KOMPETENCJE
wjt (zarzd powiatu, zarzd wojewdztwa) m.in.:

wykonuje uchway organu stanowicego jednostki samorzdu i zadania jednostki okrelone przepisami prawa
przygotowuje projekty uchwa organu stanowicego
gospodaruje mieniem jednostki samorzdu
wykonuje budet jednostki samorzdu
zatrudnia i zwalnia kierownikw jednostek organizacyjnych
w sprawach niecierpicych zwoki wydaje przepisy porzdkowe
wjt
kieruje biecymi sprawami gminy oraz reprezentuje j na zewntrz
kieruje urzdem gminy, jest przeoonych subowym wszystkich pracownikw
jest organem wydajcym decyzje administracyjne w rozumieniu KPA
na wniosek wjta (starosty powiatu, marszaka

wojewdztwa) organ stanowicy jednostki samorzdu powouje skarbnika jednostki (gwnego
ksigowego budetu jednostki samorzdu),
w przypadku gminy i powiatu take sekretarza
gminy lub powiatu
186
starosta powiatu (marszaek wojewdztwa)

przewodniczy zarzdowi jednostki samorzdu
organizuje prac zarzdu i starostwa (urzdu marszakowskiego), kieruje
biecymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewntrz
jest kierownikiem starostwa powiatowego (urzdu marszakowskiego)
oraz zwierzchnikiem subowym jego pracownikw i kierownikw jednostek organizacyjnych jednostki samorzdu (starosta jest take zwierzchnikiem powiatowych sub, inspekcji i stray)
w sprawach niecierpicych zwoki, zwizanych z zagroeniem interesu
publicznego, zagraajcych bezporednio zdrowiu i yciu, oraz w sprawach mogcych spowodowa znaczne straty materialne podejmuje
niezbdne czynnoci nalece do waciwoci zarzdu powiatu (nie moe
jednak wydawa przepisw porzdkowych)
jest organem wydajcym decyzje administracyjne w rozumieniu KPA
decyzje wydane przez zarzd powiatu z zakresu administracji publicznej
podpisuje starosta (marszaek); w decyzji wymienia si imiona i nazwiska
czonkw zarzdu, ktrzy brali udzia w wydaniu decyzji
Tabl. 42
Tabl. 42. Zadania jednostek samorzdu terytorialnego

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
ZADANIA SAMORZDU GMINNEGO
domniemanie kompetencji gminy
do zakresu dziaania gminy nale wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeone ustaw na rzecz innych podmiotw
ZADANIA WASNE
zaspokajanie potrzeb zbiorowych gminnej wsplnoty samorzdowej
w zakresie infrastruktury spoecznej (owiata, kultura, kultura zyczna, ochrona zdrowia, pomoc
spoeczna)
w zakresie porzdku i bezpieczestwa publicznego
w zakresie adu przestrzennego i ekologicznego (gminne plany zagospodarowania przestrzennego, gospodarka nieruchomociami, gospodarki wodnej, ochrony rodowiska)
w zakresie infrastruktury technicznej (drogi gminne, mosty i place, organizacja ruchu drogowego, lokalny transport zbiorowy, utrzymanie gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej
ZADANIA ZLECONE
Z ZAKRESU
ADMINISTRACJI
RZDOWEJ
na mocy ustawy
(np. ewidencja dziaalnoci gospodarczej)
na mocy porozumienia zawartego
z organami rzdowymi
ZADANIA SAMORZDU POWIATEGO

ZADANIA WASNE
powiat wykonuje okrelone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym
ustawy okrelaj, ktre z zada maj charakter obowizkowy, a ktre ochotniczy
w zakresie ponadpodstawowej infrastruktury spoecznej (m.in. edukacji publicznej,
promocji i ochrony zdrowia, pomocy spoecznej, polityki prorodzinnej, wspierania niepenosprawnych, przeciwdziaania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy)
w zakresie porzdku i bezpieczestwa obywateli (w zakresie ponadpodstawowym
w stosunku do zada gmin)
w zakresie adu przestrzennego i ekologicznego (m.in. administracji architektoniczno-budowlanej, geodezji, kartograi i katastru, ochrony rodowiska)
w zakresie ponadpodstawowej infrastruktury technicznej (ponadgminny transport
i drogi publiczne, utrzymanie powiatowych urzdze uytecznoci publicznej)
w zakresie promocji powiatu i wsppracy z organizacjami pozarzdowymi
ZADANIA ZLECONE
Z ZAKRESU ADMINISTRACJI
RZDOWEJ
na mocy ustawy (np. pobory
wojskowe)
na mocy porozumienia zawartego z organami rzdowymi
zapewnienie wykonywania
okrelonych w ustawach zada
kierownikw powiatowych sub,
inspekcji i stray (rzdowa administracja zespolona w powiecie)
zadania powiatu nie mog narusza zada gminy

ZADANIA SAMORZDU WOJEWDZTWA
OPRACOWANIE STRATEGII ROZWOJU WOJEWDZTWA
okrelenie celw gospodarczych (aktywno, konkurencyjno, innowacyjno gospodarki
wojewdztw), celw narodowych, obywatelskich i kulturowych (pielgnowanie polskoci
i wiadomoci narodowej, zachowanie rodowiska dla przyszych pokole), ksztatowanie
i utrzymanie adu przestrzennego
PROWADZENIE POLITYKI ROZWOJU WOJEWDZTWA
tworzenie warunkw rozwoju ekonomicznego i kreowania rynku pracy
wpieranie rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego, podnoszenia poziomu wyksztacenia,
rozwoju i wspierania wsppracy midzy sfer nauki a gospodarcz, popieranie innowacji
ksztatowanie i racjonalne korzystanie ze rodowiska naturalnego zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju
POZOSTAE ZADANIA WASNE
samorzd wojewdztwa wykonuje take okrelone ustawami zadania o charakterze wojewdzkim
w zakresie regionalnej infrastruktury spoecznej (m.in. edukacji publicznej, szkolnictwa
wyszego, kultury, przeciwdziaania bezrobociu, ochrony konsumentw)
w zakresie bezpieczestwa publicznego
w zakresie adu przestrzennego i ekologicznego na szczeblu regionalnym (m.in. modernizacja obszarw wiejskich)
w zakresie regionalnej infrastruktury technicznej (m.in. regionalny transport i drogi)
WSPPRACA
przy formuowaniu strategii
rozwoju wojewdztwa i realizacji
polityki jego rozwoju, wsppracuje w szczeglnoci z jednostkami
lokalnego samorzdu terytorialnego z obszaru wojewdztwa oraz
z samorzdem gospodarczym
i zawodowym, administracj
rzdow, szczeglnie z wojewod,
innymi wojewdztwami, organizacjami pozarzdowymi szkoami
wyszymi i jednostkami naukowo-badawczymi, moe wsppracowa z organizacjami midzynarodowymi i regionami innych
pastw, zwaszcza ssiednich
ZADANIA ZLECONE Z ZAKRESU

187
Tabl. 43
Tabl. 43. Samodzielno majtkowa samorzdu terytorialnego

SAMODZIELNO MAJTKOWA SAMORZDU TERYTORIALNEGO
samodzielno publicznoprawna
posiadanie i wykonywanie na wasn odpowiedzialno okrelonych zada publicznych
(gwarantowana przez art. 163 i 166 Konstytucji RP)
samodzielno w ksztatowaniu ustroju wewntrznego (art. 169 ust. 2 Konstytucji RP)
organy stanowice jednostek samorzdu terytorialnego uchwalaj m.in. statuty tych jednostek
samodzielno majtkowa
posiadanie osobowoci prawnej, samorzdom przysuguje wasno i inne prawa majtkowe, mog zaciga zobowizania,
pozywa i by pozywane (art. 165 ust. 1 Konstytucji RP)
samodzielno nansowa i podatkowa
wykonywanie zada publicznych we wasnym imieniu i na wasn odpowiedzialno w aspekcie dochodowym i wydatkowym, realizowanie gospodarki nansowej (art. 167 Konstytucji RP)
prawo ustalania, w zakresie okrelonym w ustawie, wysokoci podatkw i opat lokalnych stanowicych dochd budetu
jednostkom samorzdu zapewnia si udzia w dochodach publicznych odpowiednio do przypadajcych im zada, ich dochodami s dochody wasne oraz subwencje oglne i dotacje celowe z budetu pastwa (art. 167 ust. 2 Konstytucji RP)
DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
WASNE
publicznoprawne (np. podatki lokalne zasilajce budet gminy, zob. Dochody gminy)
prywatnoprawne (np. dochody ze sprzeday mienia)
UDZIAY WE WPYWACH Z PODATKW
dochodowego od osb zycznych
dla samorzdu gminy w wysokoci 39,34%

dla samorzdu powiatowego 10,25%
dla samorzdu wojewdztwa 1,60%
dochodowego od osb prawnych
dla samorzdu gminy w wysokoci 6,71%

dla samorzdu powiatowego 1,40%
dla samorzdu wojewdztwa 14%
SUBWENCJA OGLNA
dla gmin: cz wyrwnawcza i rwnowaca, dla powiatw: cz wyrwnawcza i rwnowaca, dla wojewdztwa: cz
wyrwnawcza i regionalna
cz owiatowa (dla gmin, powiatw i wojewdztw)
o przeznaczeniu rodkw z tytuu subwencji oglnej decyduje organ stanowicy jednostki samorzdu
DOTACJE CELOWE Z BUDETU PASTWA
na zadania z zakresu administracji rzdowej oraz inne zadania zlecone ustawami
na zadania realizowane na mocy porozumie zawartych z organami administracji rzdowej
na usuwanie bezporednich zagroe dla bezpieczestwa i porzdku publicznego, skutkw klsk ywioowych
nansowanie lub donansowanie zada wasnych
na realizacj zada wynikajcych z umw midzynarodowych
dochodami jednostek samorzdu terytorialnego mog by:
rodki pochodzce ze rde zagranicznych, niepodlegajce zwrotowi
rodki pochodzce z budetu UE
inne rodki okrelone w przepisach
188
Tabl. 44
Tabl. 44. Dochody jednostek samorzdu terytorialnego

DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
DOCHODY SAMORZDU GMINNEGO SYSTEMATYKA
(spord jednostek samorzdu gmina ma zapewniony najszerszy zakres nansowania)
PUBLICZNOPRAWNE
podatki i opaty lokalne:
podatek od nieruchomoci
podatek rolny
podatek leny
podatek od rodkw transportowych
wpywy z karty podatkowej
podatek od spadkw i darowizn
podatek od posiadania psw
podatek od czynnoci cywilnoprawnych
opata skarbowa
wpywy z opaty targowej
wpywy z opaty miejscowej i uzdrowiskowej
eksploatacyjnej (w czci okrelonej prawem geologicznych i grniczym)
inne, m.in. wpywy z opat za zezwolenia na sprzeda
alkoholu
udziay w podatkach stanowicych dochd budetu pastwa:

wpywy z udziaw z podatku dochodowego od osb zycznych
wpywy z udziaw z podatku dochodowego od osb prawnych
subwencje i dotacje:
subwencja oglna z budetu pastwa (cz wyrwnawcza, rwnowaca i owiatowa)
dotacje celowe z budetu pastwa na donansowanie zada wasnych biecych i inwestycyjnych gminy
dotacje z funduszy celowych na realizacj zada wasnych gminy
dotacje celowe z budetu pastwa na realizacj zada zleconych
gminie
wpywy z samoopodatkowania mieszkacw (fakultatywne konieczne referendum lokalne)
DOCHODY PRYWATNOPRAWNE
dochody jednostek budetowych gminy, dochody z usug
dochody, ktre gmina osiga wykorzystujc, jako waciciel, nalece do niej mienie komunalne, m.in.: sprzeda mienia komunalnego, czynsze z dzieraw i najmu (lokale mieszkalne, uytkowe, grunty)
spadki, zapisy i darowizny
dochody zwrotne (z kredytw i poyczek, wpyww z obligacji emitowanych przez gmin, odsetek od nieterminowych wpat do
budetu, odsetek od rodkw pieninych zgromadzonych na rachunku bankowym)
DOCHODY SAMORZDU POWIATOWEGO WYLICZENIE USTAWOWE
dochody zwyczajne (obligatoryjne):
udziay w podatkach stanowicych dochd budetu
pastwa w wysokoci okrelonej odrbn ustaw
subwencje z budetu pastwa na zadania realizowane przez powiat
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania realizowane przez powiatowe suby, inspekcje i strae
dochody powiatowych jednostek budetowych oraz
wpaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych
dochody z majtku powiatu
dochody fakultatywne:
subwencja wyrwnawcza z budetu pastwa
dotacje celowe z budetu pastwa
dotacje z pastwowych funduszw celowych
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania z zakresu administracji rzdowej lub samorzdu wojewdztwa przejte w drodze
porozumienia
spadki, zapisy i darowizny
odsetki od rodkw nansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitau
DOCHODY SAMORZDU WOJEWDZKIEGO WYLICZENIE USTAWOWE

dochody wasne:
wedug ustawy stanowi zasadnicze rdo nansowania zada wojewdztwa,
m.in.:
a) udziay w podatkach stanowicych dochd budetu
pastwa w wysokoci okrelonej odrbn ustaw,
b) dochody z majtku wojewdztwa,
c) spadki, zapisy i darowizny na rzecz wojewdztwa,
d) dochody uzyskiwane przez jednostki budetowe
wojewdztwa oraz wpaty innych wojewdzkich
samorzdowych jednostek organizacyjnych
dochody fakultatywne:
subwencja wyrwnawcza z budetu pastwa
dotacje celowe z budetu pastwa i pastwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez wojewdztwo
dotacje celowe z budetu pastwa na zadania z zakresu administracji
rzdowej wykonywane przez wojewdztwo na podstawie porozumie zawartych z organami administracji rzdowej, dotacje celowe
z budetw gmin lub powiatw na zadania z zakresu tych jednostek
samorzdu terytorialnego wykonywane przez wojewdztwo na podstawie porozumie zawartych z organem gminy lub powiatu
inne wpywy na podstawie przepisw szczeglnych
189
Tabl. 45
Tabl. 45. Mienie jednostek samorzdu terytorialnego

MIENIE JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
MIENIE SAMORZDU TERYTORIALNEGO
stanowi mienie publiczne jest nim wasno i inne prawa majtkowe nabyte przez dan jednostk (w przypadku
gmin: take ich zwizki) oraz mienie innych samorzdowych osb prawnych (gminnych, powiatowych, wojewdzkich)
ODPOWIEDZIALNO ZA ZOBOWIZANIA
jednostka samorzdu ponosi odpowiedzialno za zobowizania swoim majtkiem, nie ma jednak zdolnoci upadociowej (nie moe zbankrutowa)
na sytuacj w zakresie zobowiza samorzdu wpywaj ustawowe gwarancje w zakresie podstawowych rde
dochodw jednostek samorzdu
gmina nie ponosi odpowiedzialnoci za zobowizania innych gminnych osb prawnych, a te nie ponosz odpowiedzialnoci za zobowizania gminy (w przypadku powiatu i wojewdztwa przepis szczeglny moe dopuci ponoszenie odpowiedzialnoci przez powiat lub wojewdztwo za zobowizania ich osb prawnych np. odpowiedzialno
jednostek samorzdu, ktre faktycznie wykonyway uprawnienia i obowizki podmiotu, ktry utworzy samodzielny
publiczny zakad opieki zdrowotnej)
MIENIE GMINY
mieniem komunalnym jest wasno
i inne prawa majtkowe nalece do
poszczeglnych gmin i ich zwizkw
oraz mienie innych gminnych osb
prawnych, w tym przedsibiorstw
sposoby nabycia mienia:

stworzenie majtkowej bazy dla
gmin w zwizku z przywrceniem
w roku 1990 samorzdu: komunalizacja uwaszczenie gmin na majtku Skarbu Pastwa, m.in. byych
rad narodowych oraz przekazania
obligatoryjne i fakultatywne decyzjami wojewody
przez przekazanie gminie mienia
w zwizku z utworzeniem lub zmian granic gminy
w wyniku wasnej dziaalnoci
gospodarczej
przez inne czynnoci prawne (np.
kupno od osoby prywatnej)
190
MIENIE POWIATU
mieniem powiatu jest wasno
i inne prawa majtkowe nabyte
przez powiat lub inne powiatowe
osoby prawne
powiat jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw
i obowizkw, ktre dotycz mienia
powiatu nienalecego do innych
powiatowych osb prawnych

stworzenie majtkowej bazy
powiatw w 1999 r.: przejcie
mienia przejmowanych jednostek
organizacyjnych m.in. szk, bazy
sportowo-rekreacyjnej, instytucji
kultury
przejcia mienia od Skarbu Pastwa na podstawie porozumie
przez przekazanie w zwizku
z utworzeniem lub zmian granic
powiatu
przez inne czynnoci prawne
MIENIE WOJEWDZTWA
mieniem wojewdztwa jest
wasno i inne prawa majtkowe
nabyte przez wojewdztwo lub
inne wojewdzkie osoby prawne
wojewdztwo jest w stosunkach
cywilnoprawnych podmiotem
praw i obowizkw, ktre dotycz
mienia wojewdztwa nienalecego do innych wojewdzkich osb
prawnych
stworzenie majtkowej bazy
w 1999 r.:
przejcie mienia przejmowanych
jednostek organizacyjnych, m.in.
instytucji kultury o znaczeniu regionalnym, szk i placwek o znaczeniu regionalnym
przekazanie na podstawie decyzji
administracyjnej wojewody wydawanej z urzdu lub fakultatywnie
na uzasadniony wniosek zarzdu
wojewdztwa
przez czynnoci prawne za zasadach oglnych (wedug Kodeksu
cywilnego)
Tabl. 45
ZASADY REPREZENTACJI
owiadczenie woli w imieniu gminy
w zakresie zarzdu mieniem skada
jednoosobowo wjt (burmistrz,
prezydent miasta) albo dziaajcy
na podstawie jego upowanienia
zastpca wjta, samodzielnie albo
wraz z inn upowanion przez wjta
osob
owiadczenie woli w sprawach

majtkowych w imieniu powiatu
skadaj dwaj czonkowie zarzdu
lub jeden czonek zarzdu i osoba
upowaniona przez zarzd
owiadczenia woli w imieniu

wojewdztwa skada marszaek
wojewdztwa wraz z czonkiem
zarzdu wojewdztwa, chyba e
statut wojewdztwa stanowi inaczej
(sejmik wojewdztwa moe udzieli
marszakowi upowanienia do
skadania jednoosobowo owiadcze woli, innych ni przewidywane
w statucie)
jeeli czynno prawna moe spowodowa powstanie zobowiza pieninych, do jej skutecznoci potrzebna jest
kontrasygnata skarbnika jednostki samorzdu (gwnego ksigowego budetu), obowizek kontrasygnaty moe
wynika z pisemnego polecenia subowego (skarbnik powiadamia jednak wtedy organ stanowicy jednostki oraz
regionaln izb obrachunkow)
OBOWIZEK SZCZEGLNEJ PIECZY NAD MIENIEM
ustawa o samorzdzie gminnym oraz ustawa o samorzdzie powiatowym
przewiduje, i obowizkiem osb uczestniczcych w zarzdzaniu mieniem
gminy i powiatu samorzdu terytorialnego jest zachowanie szczeglnej starannoci przy wykonywaniu zarzdu mieniem i jego ochronie
zaostrzona odpowiedzialno cywilna i pracownicza (wina, choby nieumylna wystpuje przy niedooeniu kwalikowanego rodzaju naleytej
starannoci szczeglnej)
inne rodzaje odpowiedzialnoci:
karna (niegospodarno art. 296 KK)
odpowiedzialno za naruszenie dyscypliny nansw publicznych na podstawie ustawy z 30.6.2005 r. o nansach
publicznych
191
Tabl. 46
Tabl. 46. Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz I

FORMY WSPDZIAANIA SAMORZDU TERYTORIALNEGO cz I
ZWIZKI CELOWE
zwizki posiadaj osobowo prawn (w wyniku utworzenia zwizku powstaje oddzielny podmiot prawa, wykonuj zadania
publiczne w imieniu wasnym i na wasn odpowiedzialno)
zwizki posiadaj wasne organy, odrbne od organw jednostek samorzdowych wchodzcych w skad zwizku
zwizki mog tworzy:
gminy midzy sob (zwizki
midzygminne), w celu
wykonywania wsplnych
zada publicznych nalecych
do gmin
powiaty midzy sob w celu
wsplnego wykonywania
zada publicznych, w tym
wydania decyzji z zakresu
administracji publicznej
miasto na prawach z gminami
nie przewidziano moliwoci
tworzenia zwizku dla samorzdw wojewdzkich
obowizek utworzenia zwizku midzygminnego
moe by naoony w drodze
ustawy, ktra okrela zadania
zwizku i tryb zatwierdzenia
jego statutu
utworzenie zwizku wymaga przyjcia jego statutu

przez rad zainteresowanych jednostek bezwzgldn
wikszoci gosw ustawowego skadu rady
STATUT ZWIZKU
okrela m.in. nazw, czonkw,
zadania, zasady udziau w kosztach, zasady likwidacji zwizku
ORGANY ZWIZKU
organ stanowicy i kontrolny: zgromadzenie zwizku
skad (zwizek gmin):
wjtowie gmin uczestniczcych w zwizku (zasady reprezentacji i siy
gosu okrela statut)
skad (zwizek powiatw):

po dwch reprezentantw
powiatw uczestniczcych
w zwizku (zasady reprezentacji okrela statut)
podejmowanie uchwa: bezwzgldn wikszoci

gosw statutowej liczby czonkw zgromadzenia
prawo sprzeciwu: czonek zgromadzenia moe wnie
pisemny sprzeciw w stosunku do uchway zgromadzenia w cigu 7 dni od dnia jej podjcia powoduje on
konieczno ponownego rozpatrzenia sprawy (powtrnie sprzeciw nie przysuguje)
organ wykonawczy:
zarzd zwizku
powoywany i odwoywany
przez zgromadzenie spord
jego czonkw
o ile statut tak stanowi, dopuszczalny jest wybr czonkw zarzdu spoza czonkw
zgromadzenia w liczbie
nieprzekraczajcej 1/3 skadu
zarzdu zwizku
POROZUMIENIA POMIDZY JEDNOSTKAMI SAMORZDU TERYTORIALNEGO

w wyniku porozumienia okrelona jednostka samorzdowa przejmuje okrelone zadania (w tym moe przej kompetencje
wadcze) innej jednostki
jednostka przekazujca zapewnia przejmujcej rda nansowania przejtych zada
GMINA moe zawiera:
POWIAT moe zawiera:
WOJEWDZTWO moe zawiera:
z innymi gminami w sprawie

powierzenia jednej z nich
okrelonych przez nie zada
publicznych
z powiatem i wojewdztwem
na wykonywanie zada z zakresu ich waciwoci (gmina
nie moe przekazywa tym
jednostkom swoich zada)
z innymi powiatami w sprawie powierzenia prowadzenia zada publicznych

miasto na prawach powiatu moe zawiera porozumienia komunalne z gminami
porozumienie na wniosek: powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy
przekazuje jej zadania z zakresu swojej
waciwoci na warunkach ustalonych
w porozumieniu
z wojewdztwem, na ktrego obszarze
znajduje si terytorium powiatu w sprawie
powierzenia prowadzenia zada publicznych
z innymi wojewdztwami oraz z powiatami ze swojego obszaru w sprawie powierzenia prowadzenia zada
publicznych
192
wsppraca midzynarodowa
wojewdztwo uczestniczy w dziaalnoci
midzynarodowych instytucji regionalnych oraz jest w nich reprezentowane na
zasadach okrelonych w porozumieniu
zawartym przez oglnokrajowe organizacje zrzeszajce jednostki samorzdu
terytorialnego
Tabl. 47
Tabl. 47. Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz II

FORMY WSPDZIAANIA SAMORZDU TERYTORIALNEGO cz II
STOWARZYSZENIA JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
do stowarzysze jednostek samorzdu terytorialnego stosuje si odpowiednio przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach
(zob. Stowarzyszenia)
dla zaoenia stowarzyszenia wymaganych jest co najmniej 3 zaoycieli
(podczas gdy zasad w ustawie Prawo o stowarzyszeniach jest minimum 15 czonkw)
organem nadzoru nad stowarzyszeniami jednostek samorzdu jest wojewoda
(dla innych stowarzysze wedug ustawy Prawo o stowarzyszeniach waciwy ze wzgldu na siedzib stowarzyszenia starosta)
PENA SWOBODA ZAWIERANIA
mog by zawierane przez kad jednostk samorzdu terytorialnego z kad jednostk samorzdu terytorialnego
STATUT
stowarzyszenia okrela
jego organizacj, zadania
oraz tryb pracy
BRAK WADZTWA ADMINISTRACYJNEGO

w przeciwiestwie do zwizkw celowych nie s powoywane do wykonywania administracji publicznej, w szczeglnoci stanowienia aktw wadczych administracji
INNE FORMY (W TYM PRYWATNOPRAWNE)

w celu wykonywania zada jednostki samorzdu terytorialnego gmina i powiat moe tworzy
(a wojewdztwo: tworzy obowizkowo) jednostki organizacyjne, a take zawiera umowy z innymi podmiotami
(w przypadku gmin ustawa stanowi expressis verbis, i take z organizacjami pozarzdowymi)
KRAJOWE REPREZENTACJE SAMORZDU TERYTORIALNEGO
KOMISJA WSPLNA RZDU
I SAMORZDU TERYTORIALNEGO
misja
rozpatruje problemy zwizane z funkcjonowaniem
samorzdu terytorialnego i z polityk pastwa
wobec samorzdu terytorialnego, a take sprawy
dotyczce samorzdu terytorialnego znajdujce si
w zakresie dziaania Unii Europejskiej i organizacji
midzynarodowych
skad
przedstawiciele strony rzdowej i strony samorzdowej w rwnej liczbie
strona rzdowa: minister waciwy do spraw
administracji publicznej, 11 przedstawicieli powoywanych i odwoywanych przez Prezesa Rady
Ministrw na wniosek ministra waciwego do
strona samorzdowa: po 2 osoby wyznaczone przez oglnopolskie organizacje, speniajce
kryteria ustawowe, reprezentujce nastpujce
kategorie jednostek samorzdu gminnego: gminy
liczce powyej 300 tys. mieszkacw, gminy
posiadajce status miasta, gminy, ktrych siedziby
wadz znajduj si w miastach pooonych na terytorium tych gmin, gminy nieposiadajce statusu
miasta i niemajce siedzib swych wadz w miastach
pooonych na terytorium tych gmin; 2 osoby
wyznaczone przez oglnopolsk organizacj reprezentujc jednostki samorzdu powiatowego;
2 osoby wyznaczone przez oglnopolsk organizacj
reprezentujc jednostki samorzdu wojewdztw
ZWIZEK MIAST POLSKICH

powoany 19.1.1991 r. w formie stowarzyszenia
dziaa w formach niewadczych: podejmuje uchway, zajmuje stanowiska, organizuje zjazdy, wspdziaa z zagranic
UNIA METROPOLII POLSKICH
powstaa w 1991 r. jako fundacja, od 4.5.1993 r. stowarzyszenie
zrzesza: Bydgoszcz, Gdask, Katowice, Krakw, Lublin, d, Pozna,
Szczecin, Warszaw i Wrocaw
UNIA MIASTECZEK POLSKICH
utworzone 19.4.1991 r. stowarzyszenie z siedzib w Kazimierzu Dolnym
dziaa w formach niewadczych: podejmuje uchway, organizuje konkursy, organizuje zjazdy, promuje przedsibiorcw
ZWIZEK GMIN WIEJSKICH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
utworzony 31.5.1993 r. jako stowarzyszenie
forum dyskusji i reprezentacji problemw specycznych dla gmin wiejskich
ZWIZEK POWIATW POLSKICH
stowarzyszenie utworzone 17.3.1999 r.
skupia 319 powiatw i miast na prawach powiatw, podejmuje rnorakie inicjatywy, wsppracuje z zagranic
ZWIZEK WOJEWDZTW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
utworzony w 2002 r. jako stowarzyszenie
forum dyskusji, reprezentacji i wsppracy nad problemami regionalnymi, wsppraca trangraniczna i midzynarodowa
FORMY HISTORYCZNE
Sejmik samorzdowy, w Polsce 19901998 wsplna reprezentacja wszystkich
gmin z terenu wojewdztwa oraz Krajowy Sejmik Samorzdu Terytorialnego
193
Tabl. 48
Tabl. 48. Gospodarka jednostek samorzdu terytorialnego (gospodarka komunalna)

GOSPODARKA JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO
(GOSPODARKA KOMUNALNA)
SFERA UYTECZNOCI PUBLICZNEJ

zadaniami uytecznoci publicznej s zadania wasne, ktrych celem jest biece i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb
ludnoci w drodze wiadczenia usug powszechnie dostpnych, np. zaopatrzenie w wod, prd, energi ciepln, transport zbiorowy
FORMY PROWADZENIA DZIAALNOCI
organy stanowice jednostek samorzdu terytorialnego decyduj o wyborze sposobu i formie prowadzenia gospodarki komunalnej, wysokoci cen i opat za usugi komunalne i korzystanie z urzdze o charakterze uytecznoci publicznej
uprawnienia te mog by powierzone organowi wykonawczemu jednostki
zakad budetowy
jednostki samorzdu
(np. miejski zakad gospodarki
komunalnej i mieszkaniowej)
spka handlowa
jednostki samorzdu mog tworzy spki
z ograniczon odpowiedzialnoci lub spki
akcyjne, a take obejmowa udziay lub akcje
w takich spkach
np. Rzeszowska Gospodarka Komunalna Sp.
z o.o. (prowadzi m.in. przedsibiorstwa: Miejskie Przedsibiorstwo Komunikacyjne, Miejskie
Przedsibiorstwo Energetyki Cieplnej)
powierzenie zada
osobom zycznym, osobom prawnym
lub jednostkom organizacyjnym nieposiadajcym osobowoci prawnej
w drodze umowy na zasadach
oglnych z zachowaniem przepisw
o zamwieniach publicznych
POZA SFER UYTECZNOCI PUBLICZNEJ

GMINA
moe tworzy spki prawa handlowego i przystpowa do nich, jeeli cznie zostan spenione nastpujce warunki:
1) istniej niezaspokojone potrzeby wsplnoty samorzdowej na rynku lokalnym
2) wystpujce w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpywa ujemnie na poziom ycia wsplnoty samorzdowej, a zastosowanie innych dziaa i wynikajcych z obowizujcych przepisw rodkw prawnych nie doprowadzio do aktywizacji gospodarczej, a w szczeglnoci do znacznego oywienia rynku lokalnego lub trwaego ograniczenia bezrobocia
moe tworzy spki prawa handlowego i przystpowa do nich rwnie wwczas, jeeli zbycie skadnika mienia komunalnego
mogcego stanowi wkad niepieniny gminy do spki albo te rozporzdzenie nim w inny sposb spowoduje dla gminy
powan strat majtkow
ograniczenia dotyczce tworzenia spek prawa handlowego i przystpowania do nich przez gmin poza sfer uytecznoci
publicznej nie maj zastosowania do posiadania przez gmin akcji lub udziaw spek zajmujcych si czynnociami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz dziaalnoci doradcz, promocyjn, edukacyjn i wydawnicz na rzecz samorzdu terytorialnego,
a take innych spek wanych dla rozwoju gminy
POWIAT
nie moe prowadzi dziaalnoci gospodarczej wykraczajcej poza zadania o charakterze uytecznoci publicznej
WOJEWDZTWO
poza sfer uytecznoci publicznej wojewdztwo moe tworzy spki z ograniczon odpowiedzialnoci i spki akcyjne oraz
przystpowa do nich, jeeli dziaalno spek polega na wykonywaniu czynnoci promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych
sucych rozwojowi wojewdztwa
194
Tabl. 49
Tabl. 49. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz I

NADZR NAD SAMORZDEM TERYTORIALNYM cz I
kryterium nadzoru nad dziaalnoci samorzdu terytorialnego: legalno (zgodno z prawem) art. 171 ust. 1 Konstytucji RP
(kontrola pastwowa NIK: kryterium legalnoci, gospodarnoci i rzetelnoci)
RODKI NADZORU
katalog zamknity organy nadzoru mog wkracza w dziaalno jednostek samorzdu tylko w przypadkach wyranie przewidzianych ustawami
RODKI NADZORCZE
stwierdzenie niewanoci
uchway lub zarzdzenia organu
samorzdu
zarzdzenia tylko w przypadku
samorzdu gminnego gdzie
zarzdzenia moe wydawa jej
jednoosobowy organ wykonawczy wjt (burmistrz, prezydent
miasta)
organy stosujce rodki:
wojewoda,
regionalna izba obrachunkowa
ORGANY NADZORU
nadzr nad dziaalnoci samorzdu wojewdztwa
sprawuje Prezes Rady Ministrw i wojewoda,
a w zakresie spraw nansowych
regionalna izba obrachunkowa
obowizek przedkadania uchwa (zarzdze)

wjt, starosta lub marszaek wojewdztwa obowizany jest do przedoenia uchway organowi samorzdu w cigu 7 dni od jej podjcia wojewodzie lub regionalnej izbie obrachunkowej w przypadku uchway budetowej, w sprawie absolutorium lub innej uchway
rady gminy i zarzdzenia wjta objte zakresem nadzoru regionalnej izby obrachunkowej
stwierdzenie niewanoci
uchwaa lub zarzdzenie sprzeczne z prawem s niewane
o niewanoci danego aktu w caoci lub w czci orzeka organ nadzoru w terminie nie
duszym ni 30 dni od dnia dorczenia uchway lub zarzdzenia (po upywie tego terminu organ nadzoru nie moe we wasnym zakresie stwierdzi niewanoci uchway lub
zarzdzenia organu gminy; moe zaskary dany akt do sdu administracyjnego
nie stwierdza si niewanoci uchway lub zarzdzenia po upywie jednego roku od
dnia ich podjcia, chyba e uchybiono obowizkowi przedoenia uchway lub zarzdzenia we wspomnianym terminie 7-dniowym albo jeeli s one aktem prawa miejscowego
jeeli nie stwierdzono niewanoci aktu z wyej wymienionych powodw, a istniej
przesanki stwierdzenia niewanoci, sd administracyjny orzeka o ich niezgodnoci
z prawem; akt traci moc prawn z dniem orzeczenia o ich niezgodnoci z prawem
wstrzymanie wykonania
organ nadzoru, wszczynajc postpowanie albo w jego toku, moe wstrzyma wykonanie
danego aktu
stwierdzenie przez organ nadzoru niewanoci danego aktu wstrzymuje ich wykonanie z mocy prawa w zakresie objtym stwierdzeniem niewanoci, z dniem dorczenia
rozstrzygnicia nadzorczego
stwierdzenie, i akt wydano

z naruszeniem prawa
w przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza niewanoci

uchway, ograniczajc si do wskazania, i uchwa wydano z naruszeniem prawa
zastpcze uchwalenie budetu

jednostki samorzdu (organ
stosujcy rodek:
regionalna izba obrachunkowa)
w przypadku nieuchwalenia budetu przez organ stanowicy jednostki samorzdu terytorialnego do dnia 31 marca roku budetowego, izba ustala budet tej jednostki w terminie do koca
kwietnia roku budetowego w zakresie obowizkowych zada wasnych oraz zada z zakresu
administracji rzdowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumie
wstrzymanie wykonania uchway organu samorzdu dotyczcej

wykonywania zada zleconych
oraz zarzdzenie zastpcze
wojewody w tej materii
(organ stosujcy: wojewoda)
w zakresie spraw powierzonych ze sfery swojej waciwoci (zadania administracji rzdowej) wojewoda moe wstrzyma wykonanie uchway i przekaza j do ponownego rozpatrzenia, wskazujc zaistniae uchybienia oraz termin jej ponownego uchwalenia
jeeli uchwaa organu gminy, powiatu lub samorzdu wojewdztwa podjta w wyniku ponownego rozpatrzenia nie uwzgldnia wskaza wojewody, moe on uchyli uchwa i wyda
w to miejsce zarzdzenie, informujc o tym waciwego ministra (zarzdzenie zastpcze)
zarzdzenie wchodzi w ycie po upywie 30 dni od daty jego wydania, chyba e w tym
czasie waciwy minister wyda inne rozstrzygnicie
wezwanie do podjcia uchway

w sprawie wyganicia mandatu
oraz zarzdzenie zastpcze w tej
materii
jeeli waciwy organ jednostki samorzdu, wbrew obowizkowi wynikajcemu z przepisw o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje
publiczne, nie podejmuje uchway, nie odwouje ze stanowiska lub nie rozwizuje umowy
o prac, wojewoda wzywa organ gminy do podjcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni
w razie bezskutecznego upywu terminu wojewoda po powiadomieniu ministra waciwego do spraw administracji publicznej wydaje zarzdzenie zastpcze
195
Tabl. 50
Tabl. 50. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz II

NADZR NAD SAMORZDEM TERYTORIALNYM cz II
RODKI NADZORU
RODKI NADZORCZE
uzalenienie rozstrzygnicia
organu samorzdu od innego
organu
jeeli prawo uzalenia wano rozstrzygnicia organu samorzdu od jego zatwierdzenia,

uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajcie stanowiska przez ten organ powinno nastpi nie pniej ni w cigu 14 dni od dnia dorczenia tego rozstrzygnicia lub jego
projektu albo 30 dni, jeeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od
organu stanowicego jednostki samorzdu terytorialnego
jeeli organ zatwierdzajcy, uzgadniajcy lub opiniujcy nie zajmie stanowiska w sprawie,
rozstrzygnicie uwaa si za przyjte w brzmieniu przedoonym przez organ samorzdu
z upywem wskazanych terminw
RODKI REPRESYJNE O WYJTKOWYM CHARAKTERZE

zawieszenie organw jednostki samorzdu terytorialnego
i powoanie komisarza rzdowego (zarzd komisaryczny)
(organ stosujcy:
Prezes RM)
odwoanie (rozwizanie) organu wykonawczego jednostki

(organ stosujcy:
Prezes RM)
rozwizanie organu stanowicego jednostki samorzdu

terytorialnego
do zastosowanie tego najbardziej rygorystycznego rodka
uprawniony jest
Sejm RP na wniosek Prezesa
RM
196
w razie nierokujcego nadziei na szybk popraw i przeduajcego si braku skutecznoci

w wykonywaniu zada publicznych przez organy gminy, Prezes RM, na wniosek ministra
waciwego do spraw administracji publicznej, moe zawiesi organy gminy i ustanowi
zarzd komisaryczny na okres do 2 lat, nie duej jednak ni do wyboru organw samorzdu
na kolejn kadencj
ustanowienie zarzdu komisarycznego moe nastpi po uprzednim przedstawieniu
zarzutw organom gminy i wezwaniu ich do niezwocznego przedoenia programu poprawy
sytuacji gminy
komisarza rzdowego powouje Prezes RM na wniosek wojewody, zgoszony za porednictwem ministra waciwego do spraw administracji publicznej
komisarz rzdowy przejmuje wykonywanie zada i kompetencji organw gminy z dniem
powoania
jeeli powtarzajcego si naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza si wjt (burmistrz,
prezydent miasta), zarzd powiatu lub zarzd wojewdztwa, wojewoda wzywa wjta do
zaprzestania narusze (odpowiednio: rad powiatu lub sejmik wojewdztwa do zastosowania
niezbdnych rodkw)
jeeli wezwanie to nie odnosi skutku wystpuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrw
o odwoanie wjta (odpowiednio: rozwizanie zarzdu powiatu lub zarzdu wojewdztwa).
w przypadku odwoania lub rozwizania organu wykonawczego jednostki samorzdu Prezes RM, na wniosek ministra waciwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osob,
ktra do czasu wyboru wjta (odpowiednio: wyboru nowego zarzdu powiatu lub wojewdztwa) peni jego funkcj
w razie powtarzajcego si naruszenia przez organ stanowicy Konstytucji lub ustaw Sejm,
na wniosek Prezesa Rady Ministrw, moe w drodze uchway rozwiza rad gminy
w przypadku rozwizania rady gminy, organ wykonawczy gminy (wjt, burmistrz, prezydent
miasta) nadal peni sw funkcj; rozwizanie rady powiatu lub sejmiku wojewdztwa jest
rwnoznaczne z rozwizaniem wszystkich organw tych jednostek)
w przypadku rozwizania organu stanowicego jednostki samorzdu Prezes RM na wniosek
ministra waciwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osob, ktra do czasu
wyboru organu stanowicego peni jego funkcj (w przypadku gminy) lub peni funkcj
organw jednostki (w przypadku powiatu i wojewdztwa)
Tabl. 51
Tabl. 51. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz III

NADZR NAD SAMORZDEM TERYTORIALNYM cz III
PRAWO DO ZASKARANIA ROZSTRZYGNI NADZORCZYCH
SDOWA OCHRONA NIEZALENOCI I SAMODZIELNOCI SAMORZDU TERYTORIALNEGO
wyraa si m.in. w fakcie przyznania organom jednostek samorzdu prawa
zaskarania rozstrzygni organw nadzorczych do sdu administracyjnego
skarga przysuguje na wszelkie rozstrzygnicia, w tym na akty Prezesa
RM o odwoaniu (rozwizaniu) organw wykonawczych lub zawieszeniu organw jednostek, z wyjtkiem uchway Sejmu RP w przedmiocie
rozwizania organu stanowicego jednostki samorzdu
podstawa skargi (kryterium skarenia) i termin

skarg mona wnie z powodu niezgodnoci
z prawem (kryterium legalnoci) rozstrzygnicia
nadzorczego w terminie 30 dni od jego dorczenia
prawomocno rozstrzygni nadzorczych

rozstrzygnicia nadzorcze staj si prawomocne z chwil upynicia
terminu na wniesienie skargi albo z dniem oddalenia lub odrzucenia
przez sd administracyjny skargi
uchylenie aktu nadzoru

sd, uwzgldniajc skarg jednostki samorzdu
terytorialnego na akt nadzoru, uchyla ten akt
POWSZECHNA SKARGA NA AKTY SAMORZDU TERYTORIALNEGO

kady, czyj interes prawny lub uprawnienie zostay naruszone uchwaami organw gminy, powiatu lub przepisami aktu prawa
miejscowego ustanowionego przez samorzd wojewdztwa w sprawie z zakresu administracji publicznej, moe, po bezskutecznym wezwaniu organu do usunicia naruszenia, zaskary uchwa (zarzdzenie organu wykonawczego gminy) do sdu
administracyjnego
uchway w sprawie z zakresu administracji publicznej
naley rozumie szeroko, zaliczymy tutaj uchway organw powiatu i wojewdztwa (rady powiatu, zarzdy powiatu, sejmiku
wojewdztwa, zarzdy wojewdztwa) i zarzdzenia jednoosobowego organy wykonawczego gminy (wjta, burmistrza, prezydenta miasta) bdce aktami normatywnymi, tzn. skierowane do generalnie okrelonego adresata w abstrakcyjnie okrelonej
sytuacji (akty nienormatywne rozstrzygajce indywidualn spraw, np. decyzje administracyjne bd mogy by przedmiotem
odwoania w postpowaniu administracyjnym wedug przepisw KPA lub ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa)
w kategorii tej mieszcz si te niektre akty regulujce konkretn spraw, lecz niemajce indywidualnie oznaczonego adresata
(np. okrelajce sposb korzystania z urzdze i obiektw uytecznoci publicznej)
skarga moe by
indywidualna
w imieniu wasnym,
(kadego, czyj interes
prawny lub uprawnienie zostay naruszone) lub zbiorowa
(grupa mieszkacw
jednostki samorzdu
terytorialnego)
skarga nie
przysuguje, jeeli
w sprawie
orzeka ju
sd administracyjny
i skarg
oddali
warunkiem
zoenia
skargi
jest
uprzednie
wezwanie
organu do
usunicia
naruszenia
skarg mona wnie w terminie

30 dni od dorczenia skarcemu odpowiedzi na wezwanie
do usunicia naruszenia
w przypadku braku odpowiedzi po upywie terminw
zaatwiania spraw okrelonych
w KPA (2 miesice dla sprawy
szczeglnie skomplikowanej)
uwzgldniajc skarg, sd administracyjny stwierdza niewano

zaskaronego aktu (w przypadku
aktw prawa miejscowego bez
wzgldu na upynicie okresu
ponadrocznego od jego ustanowienia, w pozostaych przypadkach sd administracyjny
orzeka o niezgodnoci z prawem
uchway bd zarzdzenia
POWSZECHNA SKARGA NA BEZCZYNNO ORGANU SAMORZDU

LUB NARUSZAJCE PRAWA OSB TRZECICH CZYNNOCI PRAWNE LUB FAKTYCZNE
przepisy o skardze na akty samorzdu stosuje si
odpowiednio, gdy organ samorzdu nie wykonuje
czynnoci nakazanych prawem albo przez podejmowane czynnoci prawne lub faktyczne narusza prawa
osb trzecich
sd administracyjny moe nakaza organowi nadzoru wykonanie

niezbdnych czynnoci na rzecz skarcego, na koszt i ryzyko gminy
197
Tabl. 52
Tabl. 52. Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorzdem terytorialnym

WYSPECJALIZOWANE ORGANY KONTROLI I NADZORU NAD SAMORZDEM TERYTORIALNYM
SAMORZDOWE KOLEGIUM ODWOAWCZE (SKO)
ORGANY KOLEGIUM
WACIWO MIEJSCOWA
obszar waciwoci miejscowej kolegium ustala rozporzdzeniem Prezes
zgromadzenie oglne
prezes
RM (SKO obejmuj waciwoci obszary zblione do maych wojewdztw,
kolegium
powoywany na 6-letni
przed reform terytorialn 1998 r.)
kadencj spord etato prezes, wiceprezes,
organem wyszego stopnia w stosunku do organw samorzdu wojewych czonkw kolegium
czonkowie etatowi
wdztwa jest SKO majce siedzib w miecie siedzibie tych organw
przez Prezesa RM na
i czonkowie pozawniosek zgromadzenia
etatowi
KOMPETENCJE (WACIWO RZECZOWA)
oglnego kolegium
organ wyszego stopnia w postpowaniu administracyjnym
(w rozumieniu KPA oraz ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa)
liczb czonkw kolegium okrela zgromadzenie
oglne na wniosek prezesa
gwne zadanie
Prezes RM okrela rozporzdzeniem maksymaln
organ odwoawczy w administracyjnym toku instancji od decyzji w spraliczb etatowych czonkw kolegium
wach indywidualnych wydawanych przez organy samorzdu terytorialnego
etatowym czonkiem kolegium moe zosta
w sprawach wynikajcych z zada wasnych samorzdu
osoba m.in. posiadajca co najmniej magisterskie
rozpatruj odwoania od decyzji, zaalenia na postanowienia, dania
wyksztacenie prawnicze lub administracyjne
wznowienia postpowania lub stwierdzenia niewanoci decyzji
czonkw kolegium powouje Prezes RM na
kolegium wykonuje zadania w procedurze okrelonej przez KPA oraz
wniosek prezesa kolegium, etatowych na czas
w ustawie z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa
nieokrelony, pozaetatowych na 6 lat, z tym e co
uprawnienia sygnalizacyjne nieprawidowoci
3 lata nastpuje wybr poowy ich skadu
w przypadku stwierdzenia istotnych uchybie w pracy organu jednostki
prezes kolegium oraz etatowi czonkowie kolegium
samorzdu terytorialnego prezes kolegium wydaje postanowienie sygnalizanie mog nalee do partii politycznej ani prowacyjne, ktrego odpisy przekazuje organowi jednostki oraz odrbnie komisji
dzi dziaalnoci politycznej, czy etatu z zatrudrewizyjnej waciwego organu stanowicego jednostki samorzdu terytonieniem w administracji rzdowej lub samorzdorialnego i wojewodzie (mog one by podstaw wszczcia postpowania
wej, a take ze stanowiskiem sdziego i prokuratora
dyscyplinarnego wobec winnych uchybie)
orzekanie
kolegium orzeka w skadach 3-osobowych
skadowi przewodniczy prezes lub etatowy czonek kolegium
przy orzekaniu czonkowie kolegium s zwizani wycznie przepisami powszechnie obowizujcymi prawa
kontrol orzecznictwa kolegium sprawuje sd administracyjny
ORGAN IZBY
kolegium
zoone z prezesa oraz
czonkw etatowych i pozaetatowych
czonkw powouje na wniosek prezesa izby oraz liczb
ich okrela Prezes RM (etatowych na czas nieokrelonych,
pozaetatowych na 6 lat)
wymagania co do kandydatw na czonkw oraz
ograniczenia ich aktywnoci
(niepoczalno funkcji)
podobne jak przy SKO
REGIONALNA IZBA OBRACHUNKOWA

okrelony konstytucyjnie (art. 172 ust. 2 Konstytucji
RP) pastwowy organ nadzoru i kontroli gospodarki
nansowej jednostek samorzdu terytorialnego oraz ich
zwizkw i stowarzysze
WACIWO MIEJSCOWA
okrelona rozporzdzeniem
Prezesa RM
obecnie 16 izb w poszczeglnych
wojewdztwach
zakres i kryterium kontroli: gospodarka nansowa, w tym realizacja zobowiza podatkowych

oraz zamwienia publicznych na podstawie kryterium zgodnoci z prawem i zgodnoci dokumentacji ze stanem faktycznym (w zakresie zada z zakresu administracji rzdowej zleconych
samorzdom take kryterium celowoci, rzetelnoci i gospodarnoci)
najistotniejsze kompetencje: 1) kontrolno-nadzorcze (m.in. okresowe kompleksowe kontrole
gospodarki nansowej, nadzr nad zarzdzeniami i uchwaami budetw jednostek samorzdu
i jego zmian, absolutorium z jego wykonania, zacigania zobowiza), 2) opiniodawcze (m.in.
opinie o przedkadanych przez organy wykonawcze jednostek samorzdu projektach budetu
jednostki oraz sprawozdaniach z wykonania budetu, opinii o moliwoci spaty kredytu, poyczki lub wykupu papierw wartociowych)
orzekanie
ZASTPCZE UCHWALANIE BUDETU JEDNOSTKI
3-osobowe skady orzekajce (od uchway skadu suy
w przypadku nieuchwalenia budetu przez organ stanowicy jedodwoanie do kolegium izby)
nostki samorzdu terytorialnego do dnia 31 marca roku budeto sprawy o szczeglnym znaczeniu nale wycznie do
wego, izba ustala budet tej jednostki w terminie do koca kwietnia
waciwoci kolegium izby (m.in. zastpcze ustalanie
roku budetowego w zakresie obowizkowych zada
budetu jednostki samorzdu terytorialnego, orzekanie
w przypadku stwierdzenia niewanoci uchway budetowej w caow trybie nadzoru o niewanoci uchwa i zarzdze wyci lub w czci budet lub jego cz dotknite niewanoci ustala
dawanych przez organy jednostek samorzdu terytorialkolegium izby
nego w sprawach nansowych)
198
Tabl. 53
Tabl. 53. Akt administracyjny cz I

AKT ADMINISTRACYJNY cz I
jednostronne, wadcze owiadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygajce w sposb prawnie wicy o sytuacji
indywidualnie okrelonego podmiotu prawa w konkretnej sprawie, wydane przez ten organ w toku postpowania administracyjnego, na podstawie przepisw proceduralnego prawa administracyjnego, majcy na celu wykonaniu przepisw materialnego prawa
administracyjnego
Akt administracyjny jest to sformalizowany
(podjty w wyniku postpowania) objaw
woli organu administrujcego podjty na
podstawie prawa i w granicach przysugujcych temu organowi kompetencji, skierowany do zindywidualizowanego adresata,
w konkretnej sprawie, wywoujcy skutki
prawne w sferze prawa administracyjnego,
a niekiedy rwnie w sferze innych dziaw
prawa (J. Bo)1.
podstawowe cechy:
kluczowa forma dziaania administracji
akt stosowania prawa w oparciu o akt normatywny (generalny i abstrakcyjny)
okrela wico prawa i obowizki indywidualnego adresata w konkretnej sprawie
akt jednostronny (wadcze rozstrzygnicie)
wydanie aktu musi znajdowa podstaw w ustawie
wydawany przez podmiot realizujcy zadania administracji (w szczeglnoci przez
organy administracyjne)
wydawany w zwizku ze spektrum regulacji administracyjnej, moe jednak
wywoa skutki poza prawem administracyjnym (np. decyzja wywaszczeniowa
pozbawia wasnoci skutek w prawie cywilnym)
WARUNKI PRAWIDOWOCI AKTU ADMINISTRACYJNEGO

wydany zgodnie
z prawem materialnym
(prawo zezwala
na ksztatowanie
danej sfery praw
i obowizkw
w drodze administracyjnej)
np. aktem administracyjnym nie
mona ubezwasnowolni, uniewani maestwa
wydany zgodnie z prawem ustrojowym

(przez waciwy, upowaniony do wydania aktu
danego rodzaju i treci podmiot administrujcy)
waciwy rzeczowo: posiadajcy przyznan
przez prawo kompetencj w danym zakresie
spraw
waciwy miejscowo: posiadajcy kompetencj do rozstrzygania spraw wedug kryterium
terytorialnego (ustalanego na podstawie
przepisw proceduralnych)
np. waciwy w sprawie wydania pozwolenia na
budow bdzie starosta powiatu, na ktrego
terytorium ma nastpi budowa (a nie np. wjt
gminy lub te inspektor nadzoru budowlanego)
wydany zgodnie z prawem

postpowania
(proceduralnym)
w odpowiednim
trybie, okrelajcym sposb
postpowania
prowadzcego do
wydaniu aktu, jego
elementy, a take
sposb kontroli
wydanego aktu
wydany z waciwym wykorzystaniem samodzielnoci organu

poprawne ustalenie stanu faktycznego, poprawna wykadnia prawa
materialnego, waciwa interpretacja norm proceduralnych, zgodne
z zasadami prawa i dyrektywami racjonalnoci, prakseologii
i aksjologii dookrelenie w danym
przypadku pozostawionej przez
ustawodawc swobody decyzyjnej, merytorycznie suszne
skorzystanie z uznania administracyjnego
WADLIWO AKTU ADMINISTRACYJNEGO

wadliwo istotna
akty niewane
wydane przez organy rzeczowo lub miejscowo niewaciwe
wydane bez podstawy prawnej
zawieraj oczywist wad procesow, np. skierowane do
niewaciwego adresata, wydane w sprawie ju rozstrzygnitej poprzednio innym aktem
niemoliwe prawnie lub faktycznie
stwierdzenie niewanoci takiego aktu ma charakter
ex tunc (od wtedy) traktuje si, i taki nigdy nie zaistnia
(istnia pozornie) i nie wywiera skutkw prawnych
akty zaskaralne (wzruszalne)

naruszaj prawo materialne (ze zastosowanie przepisu, bdna
jego wykadnia) lub proceduralne, lecz nie tak raco jak akty
niewane
wydane z niewaciwym wykorzystaniem samodzielnoci organu
(ze oceny faktyczne, aksjologiczne itp.)
moliwe do wzruszenia (obalenia) przez odpowiedni organ we
waciwym trybie (np. przez zoenie odwoania, zaalenia na dany
akt) ewentualne uniewanienie aktu bdzie miao skutek ex nunc
(od teraz), czyli od chwili uchylenia, a nie od chwili jego wydania
nieakty (akty pozorne, nigdy niewywierajce skutkw prawnych, nie zachodzi konieczno ich uniewaniania)
wydane przez podmiot oczywicie niewaciwy, nieposiadajcy danej kompetencji
z pominiciem wszelkiej procedury,
np. prawo jazdy wydane przez instruktora szkoy nauki jazdy, decyzja o wywaszczeniu gruntu wydana przez zoliwego sotysa
wadliwo nieistotna
np. akt zawiera oczywiste omyki rachunkowe, pisarskie, wymagaj one wtedy sprostowania lub wyjanienia
199
Tabl. 54
Tabl. 54. Akt administracyjny cz II

AKT ADMINISTRACYJNY cz II
ZASADA TRWAOCI I DOMNIEMANIA WANOCI AKTU ADMINISTRACYJNEGO
akt administracyjny jest uznawany za wany i obowizuje, dopki nie zostanie uchylony lub zmieniony przez upowaniony do tego
organ w odpowiednim trybie
sytuacja odwrotna, cho w niektrych wypadkach sprawiedliwsza, byaby niemoliwa do przyjcia, gdy prowadziaby do moliwoci
kwestionowania wszelkich rozstrzygni administracyjnych w oparciu o rne arbitralne kryteria ich oceny
AKT ADMINISTRACYJNY OSTATECZNY
AKT ADMINISTRACYJNY PRAWOMOCNY
to akt, ktrego nie mona skutecznie wzruszy w postpowaniu

administracyjnym (nie przysuguje na odwoanie lub zaalenie)
poniewa zasad postpowania administracyjnego jest
dwuinstancyjno, aktem ostatecznym bdzie akt utrzymany
w mocy w wyniku zoonego odwoania na skutek decyzji
organu wyszego stopnia (II instancji) lub akt w stosunku do
ktrego upyn termin na zoenie rodka odwoawczego
zasada: 14 dni), a take akt, co do ktrego odwoanie wyjtkowo nie przysuguje
to akt, ktrego nie mona skutecznie wzruszy poprzez

zaskarenie do sdu administracyjnego
zgodnie z zasad sdowej kontroli administracji akty administracyjne podlegaj badaniu ich wadliwoci przez sdy
administracyjne (prawomocny bdzie akt, co do ktrego sd
administracyjny odmwi jego uchylenia lub zmiany lub co
do ktrego upyn termin zaskarenia do sdu administracyjnego zasada: 30 dni)
PRAWOMOCNO MATERIALNA AKTU

tre stosunku prawnego okrelonego przez akt jest nienaruszalna i ma charakter trway i nie moe go zmieni co do zasady
take organ, ktry go wyda ani organ wyszego stopnia
PRAWOMOCNO FORMALNA AKTU

(NIEZASKARALNO)
akt nie moe by wzruszony z uyciem zwykych rodkw
odwoawczych
w odniesieniu do kwalikowanego rodzaju aktu administracyjnego, jakim jest decyzja administracyjna
moliwo kontroli rozstrzygni ostatecznych niewadliwych z przyczyn szczeglnych

z powodu interesu spoecznego lub interesu strony:
art. 154 1 KPA: Decyzja ostateczna, na mocy ktrej adna ze
stron nie nabya prawa, moe by w kadym czasie uchylona
lub zmieniona przez organ administracji publicznej, ktry j
wyda, lub przez organ wyszego stopnia, jeeli przemawia za
tym interes spoeczny lub suszny interes strony.
interesu spoecznego lub interesu strony, za zgod strony:
art. 155 KPA: Decyzja ostateczna, na mocy ktrej strona nabya
prawo, moe by w kadym czasie za zgod strony uchylona
lub zmieniona przez organ administracji publicznej, ktry j
wyda, lub przez organ wyszego stopnia, jeeli przepisy szczeglne nie sprzeciwiaj si uchyleniu lub zmianie takiej decyzji
i przemawia za tym interes spoeczny lub suszny interes strony
moliwo zmiany lub uchylenia w drodze nadzwyczajnego

(ekstraordynaryjnego) rodka zaskarenia wznowienia
postpowania (art. 145 i nast. KPA)
przykadowe podstawy wznowienia postpowania: decyzja
wydana zostaa w wyniku przestpstwa, dowody w postpowaniu zakoczonym wydaniem aktu okazay si faszywe, Trybuna Konstytucyjny orzek o niezgodnoci aktu normatywnego bdcego podstaw do wydania danej z aktem wyszego
rzdu (np. ustawy z Konstytucj RP)
uchylenie decyzji w wyniku wznowienia postpowania nie
moe nastpi, jeeli od dnia dorczenia lub ogoszenia
decyzji upyno 5 lub 10 lat (w zalenoci od podstawy
wznowienia)
z powodu zagroenia dobra i interesw pastwa:

art. 161 1 KPA: Minister moe uchyli lub zmieni w niezbdnym zakresie kad decyzj ostateczn, jeeli w inny sposb
nie mona usun stanu zagraajcego yciu lub zdrowiu
ludzkiemu albo zapobiec powanym szkodom dla gospodarki
narodowej lub dla wanych interesw pastwa.
(stronie przysuguje odszkodowanie, jeli poniosa rzeczywist
szkod w zwizku ze zmian lub uchyleniem decyzji)
200
Tabl. 55
Tabl. 55. Akty administracyjne podzia teoretyczny cz I

AKTY ADMINISTRACYJNE PODZIA TEORETYCZNY cz I
Ze wzgldu na ksztatowanie stosunku prawnego
KONSTYTUTYWNE
twrcze
tworz, zmieniaj lub uchylaj
stosunek prawny, ustalaj sytuacj
prawn danego podmiotu z chwil ich
wydania
obowizuj ex nunc (od chwili wydania aktu), np. decyzja o pozwoleniu na
budow, o przyznaniu paszportu
DEKLARATORYJNE
odtwrcze
potwierdzaj istniejcy ju przed ich wydaniem stosunek prawny, sytuacj prawn
wynikajc z samej ustawy
z chwil ich wydania adresat nie zyskuje nowego prawa (czy te nie jest obciony
nowym obowizkiem), lecz moe skutecznie powoywa si na swoje prawo
obowizuj ex tunc (skutek prawny od chwili zajcia sytuacji owocujcej uksztatowaniem stosunku prawnego, a nie od chwili wydania aktu), np. decyzje stwierdzajce nabycie uprawnie z mocy prawa, np. nabycie prawa do emerytury
ZAWIADCZENIA
od aktw deklaratoryjnych naley odrni zawiadczenia, ktre w zasadzie nie s aktami administracyjnymi, bo nie s aktami woli
(wico ksztatujcymi sytuacj prawn adresata), lecz aktami wiedzy
niemniej posiadanie okrelonego zawiadczenia jest czsto niezbdne formalnie do uzyskania okrelonego uprawnienia lub korzyci, np. zawiadczenie o niekaralnoci
Ze wzgldu na usytuowanie adresata aktu (w zwizku ze sferami dziaania administracji)
WEWNTRZNE
adresowane do podmiotw podporzdkowanych organizacyjnie lub
subowo organowi wydajcemu akt
np. polecenia subowe
ZEWNTRZNE
adresowane do podmiotw niepodlegych organizacyjnie lub subowo organowi
wydajcemu akt przede wszystkim podmiotw prywatnych (obywatela, spki,
organizacji spoecznej)
w tej kategorii mieszcz si wszelkie DECYZJE ADMINISTRACYJNE
Ze wzgldu na zakres prawnej regulacji warunkw wydania aktu

ZWIZANE
ktrych warunki podjcia i tre
zostay wyranie ustalone przepisami
prawa (np. decyzja o wpisie do ewidencji dziaalnoci gospodarczej)
SWOBODNE (UZNANIOWE)
warunki wydania aktu nie s okrelone lub s tylko czciowo okrelone, pozostawiajc mniejsz lub wiksz swobod organowi administracji, ktry w zakresie uznania
administracyjnego, dokonujc okrelonego wartociowania, wybiera okrelon
merytoryczn decyzj (np. decyzja o przyznaniu zezwolenia na bro paln, decyzja
o przyznaniu koncesji)
Ze wzgldu na inicjatyw wydania
Z URZDU
organ wydaje akt z wasnej inicjatywy,
np. decyzja o ustaleniu podatku od nieruchomoci, decyzja o wywaszczeniu nieruchomoci
NA WNIOSEK
o wydanie aktu wnioskuje jego przyszy adresat, np. wniosek o wydanie
pozwolenia na budow, zezwolenia na handel alkoholem, o wydanie paszportu, przyznanie ulgi podatkowej itp.
Ze wzgldu na partycypacj woli adresata

ZA ZGOD
wyraan najczciej przez wydanie samego aktu lub dorozumian,
np. akt nominacji na okrelone stanowisko, wpis na list studentw
BEZ ZGODY
np. polecenia subowe, ustalenie podatku, powoanie do
odbycia suby wojskowej, wywaszczenie nieruchomoci
Ze wzgldu na skutki cywilnoprawne oraz w innych sferach prawa

NIEWYWIERAJCE TAKICH SKUTKW
np. przyznanie paszportu, zezwolenia (przekroczenie granicy bez wanego paszportu
lub wykonywanie dziaalnoci bez zezwolenia bd jednak skutkowa, np. odpowiedzialnoci w sferze prawa karnego)
SKUTKUJCE BEZPOREDNIO
np. ostateczna decyzja o wywaszczeniu nieruchomoci pozbawia prawa wasnoci, jest podstaw do
wpisu w ksidze wieczystej, akt mianowania wywouje skutki w sferze prawa pracy (choby prawo do
wynagrodzenia i okrelonego wymiaru urlopu)
SKUTKUJCE
POREDNIO
np. decyzja o przyznaniu
lokalu jako podstawa do
zawarcia umowy najmu
201
Tabl. 56
Tabl. 56. Akty administracyjne podzia teoretyczny cz II

AKTY ADMINISTRACYJNE PODZIA TEORETYCZNY cz II
Ze wzgldu na charakter skutkw prawnych
AKTY PRZYZNAJCE DOBRA I PRAWA
(np. koncesje, zezwolenia, upowanienia, licencje, zgody)
czsto prawu towarzyszy okrelony obowizek (np. wykonywanie dziaalnoci w sposb okrelony w koncesji)
AKTY NAKADAJCE OBOWIZKI (obciajce)

np. nakazy, zakazy, decyzje o ustaleniu, decyzje
wstrzymujce, obciajce
podzia ten jest wtpliwy, gdy znaczna cz aktw administracyjnych ma skutki mieszane, czsto przyznajc prawo, porednio
obcia take obowizkiem (np. wykonywanie dziaalnoci w sposb okrelony w koncesji)
Ze wzgldu na adresata lub brak adresata
AKTY INDYWIDUALNE
wedug denicji kady akt administracyjny kierowany jest do indywidualnie
oznaczonej osoby, tak wic akt indywidualny skierowany do urzdnika X,
obywatela Y czy te spki Z jest zasad
AKTY O GRUPOWYM ADRESACIE

s rwnie kierowane do indywidualnie okrelonych osb w konkretnej sytuacji, ale obejmuj
wicej ni jedn indywidualnie wskazan osob,
np. powoanie skadu komisji, polecenie wydane
wszystkim pracownikom komrki organizacyjnej
AKTY RZECZOWE
nieposiadajce adresata w sensie podmiotu prawa, np. akt
nadania nazwy ulicy, imienia
szkole, ustalajcy herb gminy
podzia ten moe by dyskusyjny ze wzgldu na podstawowy wymg denicyjny aktu administracyjnego (zob. Akt administracyjny cz I)
Ze wzgldu na temporalny i incydentalny zakres obowizywania
BEZTERMINOWE
niezawierajce
okrelania czasu
ich obowizywania
TERMINOWE
ustalajce stosunek
prawny na okrelony czas, np. koncesja
wydana na 10 lat
JEDNORAZOWE
akt zwizany z incydentalnym wydarzeniem,
po ktrego zanikniciu
przestaje obowizywa
ZAWIERAJCE WARUNEK
warunek rozwizujcy: w przypadku ziszczenia si
przyszego, niepewnego zdarzenia akt traci moc
warunek nawizujcy: w przypadku ziszczenia si
przyszego, niepewnego zdarzenia akt zyskuje moc
inne
PROMESY
s przyrzeczeniem organu administracji, e wyda w przyszoci
akt administracyjny okrelonej treci, np. promesa wydania koncesji (w promesie uzalenia si udzielenie koncesji od spenienia
okrelonych warunkw; w okresie obowizywania promesy
nie mona odmwi wydania przyrzeczonego aktu, chyba e
w midzyczasie zmianie ulegy istotne okolicznoci okrelone
w ustawie z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
WSPWYDAWANE
zezwolenie dotyczce wytwarzania lub importu wycznie produktw leczniczych weterynaryjnych wydaje Gwny Lekarz Weterynarii w porozumieniu z Gwnym Inspektorem Farmaceutycznym
WYDAWANE PO ZASIGNICIU OPINII
np. zezwolenie na wytwarzanie odpadw niebezpiecznych wydaje
starosta po zasigniciu opinii wjta
RODZAJE DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH O USTALONYCH NAZWACH RODZAJOWYCH

ZEZWOLENIE
ustala uprawnienie, wyraa zgod na dokonanie przedsiwzicia, podjcie okrelonej czynnoci dopuszczonej prawnie
LICENCJA
nadaje uprawnienia zwizane z posiadaniem okrelonych kwalikacji
inne nazwy: pozwolenie (np. na budow, wodnoprawne),

zgoda (np. na prowadzenie systemu patnoci lub systemu
rozrachunku papierw wartociowych)
inne nazwy: patent, karta

(np. patent eglarski)
KONCESJA
sfera reglamentacyjna nadaje
prawo do podjcia okrelonej
dziaalnoci (obecnie tylko
6 dziedzin dziaalnoci podlega
koncesjonowaniu, np. wytwarzanie broni i amunicji i obrt nimi)
ZNACZENIE NAZW AKTW ADMINISTRACYJNYCH UYWANYCH W PRZEPISACH PRAWNYCH

naley odnotowa, e ustawodawca nie jest niestety konsekwentny w stosowanym w aktach normatywnych nazewnictwie aktw administracyjnych, co wprowadza pewien chaos i nie pozwala na konsekwentn systematyzacj aktw prawnych ze wzgldu na ich nazwy rodzajowe (takie wadliwe w stosunku do ustalonej tradycji nazewnictwo wprowadza m.in. ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej)
dla oceny skutkw prawnych aktu (a take np. moliwoci jego kontroli w wyniku odwoania) nazwa ma jedynie znaczenie pomocnicze,
a o kwalikacji prawnej danego aktu decyduje jego tre i prawidowa wykadnia przepisw prawa bdcych podstaw do jego wydania
202
Tabl. 57
Tabl. 57. Decyzja administracyjna

DECYZJA ADMINISTRACYJNA
AKT ADMINISTRACYJNY
nie kady akt administracyjny jest decyzj administracyjn
DECYZJA ADMINISTRACYJNA
kada decyzja administracyjna jest aktem administracyjnym
CECHY DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

zewntrzno
wydana w zewntrznej sferze dziaania
administracji w stosunku do podmiotu
niepodporzdkowanego organizacyjnie ani
subowo podmiotowi ktry wyda decyzj
merytoryczno
decyzja rozstrzyga spraw w caoci lub w czci co do jej istoty
(merytorycznie) lub w inny sposb
koczy spraw w danej instancji
konkretno
dotyczy konkretnej sytuacji
faktycznej
indywidualno
adresatem decyzji
jest indywidualnie
oznaczony podmiot
przykad: prezydent Krakowa (jako prezydent miasta na prawach powiatu peni te funkcj starosty dla miasta na prawach powiatu
Krakowa) wydaje decyzj w sprawie pozwolenia na budow, zezwalajc na wybudowanie domu o powierzchni 200 m2, na dziace X1,
pooonej w Krakowie, inwestorowi Janowi Kowalskiemu
CECHY DECYZJI W UJCIU MATERIALNYM (L. ukowski)
DECYZJE PROCESOWE
decyzja jest aktem stosowania norm oglnych i abstrakcyjnych o charakterze materialnym

i o powszechnej mocy obowizujcej
kompetencje do wydawania decyzji su okrelonej kategorii organw pastwa
i w odniesieniu do okrelonych rodzajw spraw
decyzja rozstrzyga spraw administracyjn przez wyznaczenie wicych konsekwencji
normy materialnej
adresatem decyzji jest zawsze podmiot niepodporzdkowany organowi administracji ani
organizacyjnie, ani subowo
wykonanie okrelonych w decyzji obowizkw jest zabezpieczone przymusem pastwowym, w szczeglnoci moe by realizowane poprzez egzekucj administracyjn z waciwymi jej rodkami egzekucyjnymi
nie rozstrzygaj sprawy co do

istoty (merytorycznie)
np. decyzja o umorzeniu
postpowania, decyzja wydana
w wyniku odwoania przez organ
odwoawczy o uchyleniu decyzji
organu pierwszej instancji w caoci i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania (decyzja
kasacyjna), decyzja o odmowie
wznowienia postpowania
ZASADA ZAATWIANIA SPRAW W DRODZE DECYZJI

organ administracji zaatwia spraw przez wydanie decyzji, chyba e przepisy stanowi inaczej (art. 104 KPA)
PODSTAWA PRAWNA DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH
podstaw prawn decyzji administracyjnej moe by jedynie przepis prawa powszechnie obowizujcego, czyli przepis ustawy (i aktw z ni zrwnanych) oraz przepis aktu wykonawczego, wydanego na podstawie i w granicach wyranego upowanienia zawartego
w ustawie (zasada ugruntowana jeszcze przed rzdami obecnie obowizujcej Konstytucji wyrok NSA z 6.2.1981 r., SA 819/80 oraz
wyrok z 20.7.1981 r., SA 805/81; podstaw decyzji nie mog by wewntrznie obowizujce rda prawa (np. zarzdzenia)
ZASADA KWALIFIKOWANIA AKTU JAKO DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ
nie nazwa, lecz tre aktu (spenienie 4-przymiotnikowego charakteru decyzji) decyduje o uznaniu, i jest on decyzj administracyjn
(z wszelkimi tego konsekwencjami)
ZASADA DWUINSTANCYJNOCI (DEWOLUTYWNO ODWOANIA)
Od decyzji administracyjnej suy odwoanie skutkujce rozpoznaniem danej sprawy administracyjnej co do jej meritum ponownie
przez organ wyszego stopnia (II instancji) tzw. dewolutywno
wyjtki (brak odwoania):
okrelone w KPA: 1) od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorzdowe kolegium odwoawcze (suy jednak
wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, 2) jeeli odwoanie wniosy wszystkie strony, a organ, ktry wyda decyzj, uzna, e to odwoanie zasuguje w caoci na uwzgldnienie, moe wyda now decyzj, w ktrej uchyli lub zmieni zaskaron decyzj (take gdy
odwoanie wniosa jedna strona, a pozostae strony wyraziy zgod na uchylenie lub zmian decyzji zgodnie z daniem odwoania)
wynikajce z przepisw szczeglnych, np. od decyzji przyznajcej wiadczenie w drodze wyjtku oraz od decyzji odmawiajcej
przyznania takiego wiadczenia, a take od decyzji w sprawach o umorzenie nalenoci z tytuu skadek na ubezpieczenia spoeczne,
odwoanie do Prezesa ZUS nie przysuguje (a jedynie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy) jak wida w tym przypadku brak
odwoania uzasadniony jest fakultatywnoci przyznania wiadczenia
ZASADA KONTROLI SDOWEJ DECYZJI
decyzje mog by zaskarane do sdu administracyjnego z powodu ich niezgodnoci z prawem
203
Tabl. 58
Tabl. 58. Decyzja administracyjna elementy

DECYZJA ADMINISTRACYJNA ELEMENTY
ELEMENTY KADEJ DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ
(przepisy szczeglne mog okrela take inne skadniki, ktre powinna zawiera decyzja)
OZNACZENIE ORGANU ADMINISTRACJI
decyzj powinien wyda organ waciwy rzeczowo (merytorycznie) i miejscowo (terytorialnie) w danej sprawie
DATA WYDANIA DECYZJI
ma znaczenie m.in. dla ustalenia terminw procesowych (terminu zaatwienia sprawy, biegu terminw odwoawczych)
OZNACZENIE STRONY LUB STRON
skierowanie decyzji do bdnego adresata (osoby niebdcej stron w sprawie) skutkuje jej niewanoci, bd w jej nazwie,
imieniu lub nazwisku jest wad nieistotn (omyk) i skutkuje obowizkiem sprostowania
POWOANIE PODSTAWY PRAWNEJ
decyzja musi mie podstaw w prawie powszechnie obowizujcym: powoanie odpowiednich przepisw ustawy, aktu wykonawczego (rozporzdzenia) lub aktu prawa miejscowego
brak podstawy prawnej bdzie najczciej powodem niewanoci decyzji
ROZSTRZYGNICIE (OSNOWA)
meritum decyzji przyznanie prawa lub obcienie obowizkiem (albo skutek mieszany)
UZASADNIENIE FAKTYCZNE I PRAWNE
zawiera podanie motyww prawnych i faktycznych rozstrzygnicia
uzasadnienie faktyczne
powinno w szczeglnoci zawiera wskazanie faktw, ktre
organ uzna za udowodnione, dowodw, na ktrych si opar,
oraz przyczyn, z powodu ktrych innym dowodom odmwi
wiarygodnoci i mocy dowodowej
szczeglnie starannie powinny by uzasadniane decyzje oparte
na znacznym uznaniu administracyjnym (a wic gdy organ
dysponowa zapewnion prawnie swobod w merytorycznym
rozstrzygniciu sprawy)
uzasadnienie prawne
wyjanienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisw prawa
wymienienie w uzasadnieniu wycznie przepisw bez podania przyczyn
kwalikacji prawnej oraz zastosowanych metod wykadni jest niewystarczajce
zaniechanie
uzasadnienia
decyzji stanowi
jej wad i moe
by przedmiotem jej uchylenia
w postpowaniu
odwoawczym
wyjtki (mona odstpi od uzasadnienia):

gdy decyzja uwzgldnia w caoci danie strony; nie dotyczy to jednak decyzji rozstrzygajcych sporne interesy stron oraz
decyzji wydanych na skutek odwoania
ze wzgldu na interes bezpieczestwa pastwa lub porzdek publiczny
POUCZENIE O PRZYSUGUJCYCH RODKACH PRAWNYCH (ODWOAWCZYCH)
informacja o trybie i terminie wniesienia odwoania (skargi do sdu administracyjnego)
brak pouczenia lub pouczenie bdne skutkuje obowizkiem uzupenienia lub sprostowania (w takim wypadku termin do wniesienia rodka odwoawczego liczy si od dorczenia sprostowania)
PODPIS
organu administracji lub osoby wydajcej decyzj w jego imieniu
z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska subowego osoby upowanionej do
wydania decyzji
brak podpisu sprawia, i dokument w wietle prawa nie jest decyzj administracyjn
decyzje organw kolegialnych powinny by podpisywane przez wszystkich czonkw organu (z wyjtkami okrelonymi odrbnymi przepisami np. decyzje wydane
przez organ samorzdowy zarzd wojewdztwa w sprawach z zakresu administracji publicznej podpisuje marszaek; w decyzji wymienia si imiona i nazwiska
czonkw zarzdu, ktrzy brali udzia w wydaniu decyzji
204
DECYZJE WYDAWANE
W IMIENIU
art. 268a KPA: Organ administracji
publicznej moe w formie pisemnej
upowania pracownikw kierowanej
jednostki organizacyjnej do zaatwiania spraw w jego imieniu w ustalonym zakresie, a w szczeglnoci do
wydawania decyzji administracyjnych,
postanowie i zawiadcze
Tabl. 59
Tabl. 59. Decyzja administracyjna elementy dodatkowe

DECYZJA ADMINISTRACYJNA ELEMENTY DODATKOWE
ELEMENTY DECYZJI WYMAGANE PRZEZ PRZEPISY SZCZEGLNE
(przykad)
w decyzji o pozwoleniu na budow waciwy organ, w razie potrzeby np.: okrela szczeglne warunki zabezpieczenia
terenu budowy i prowadzenia, czas uytkowania tymczasowych obiektw budowlanych; szczegowe wymagania
dotyczce nadzoru na budowie
RYGOR NATYCHMIASTOWEJ WYKONALNOCI
mona nada decyzji nieostatecznej (od ktrej suy odwoanie), gdy jest to niezbdne ze wzgldu na ochron
zdrowia lub ycia ludzkiego albo dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed cikimi stratami bd te ze
wzgldu na inny interes spoeczny lub wyjtkowo wany interes strony
klauzula natychmiastowej wykonalnoci zawarta w samej decyzji
rygor natychmiastowej wykonalnoci nadany po wydaniu decyzji

w drodze postanowienia, na ktre przysuguje zaalenie
SPECJALNE KLAUZULE DECYZJI: TERMIN, WARUNEK, ZLECENIE

termin
warunek
zlecenie
zdarzenie przysze i pewne (nastanie okrelonej daty)
zdarzenie przysze i niepewne (zaistnienie okrelonego stanu faktycznego)
moe okrela zakres obowizywania decyzji w czasie oglnie

(np. koncesje wydaje si na czas
okrelony od lat 2 do 50) lub uzaleniony od aktywnoci adresata
decyzji (np. decyzja o pozwoleniu
na budow wygasa, jeeli budowa nie zostaa rozpoczta przed
upywem 2 lat od dnia, w ktrym
decyzja ta staa si ostateczna lub
budowa zostaa przerwana na czas
duszy ni 2 lata)
a) zawieszajcy: skutki prawne decyzji

zajd, jeli dane wydarzenie faktyczne
nastpi
b) rozwizujcy: skutki prawne decyzji ustan (przestanie ona obowizywa), jeli zajdzie dane wydarzenie
faktyczne
dodatkowy obowizek naoony na

adresata, ktrego niespenienie powoduje zawieszenie lub utrat przez
decyzj mocy obowizujcej
organ administracji publicznej, ktry

wyda decyzj w pierwszej instancji,
stwierdza jej wyganicie, jeeli decyzja zostaa wydana z zastrzeeniem
dopenienia przez stron okrelonego
warunku, a strona nie dopenia tego
warunku
(np. organ nadzoru budowlanego

moe w pozwoleniu na uytkowanie
obiektu budowlanego uzaleni jego
uytkowanie od wykonania w oznaczonym terminie okrelonych robt
budowlanych)
organ administracji publicznej, ktry
wyda decyzj w pierwszej instancji,
uchyli decyzj, jeeli zostaa ona
wydana z zastrzeeniem dopenienia
okrelonych czynnoci, a strona nie
dopenia tych czynnoci w wyznaczonym terminie
Ustawodawca czsto posuguje si w przepisach okrelajcych uwarunkowania decyzji pojciem warunku, np. dopenianie okrelonych warunkw, cho
obowizek taki naleaoby kwalikowa raczej jako zlecenie. Dla prawidowego odrnienia zlecenia od warunku mona, jak si wydaje, przyj, i celem
zlecenia jest spowodowanie pewnego zdarzenia, wywoanie okrelonego skutku
przez podmiot, na ktrego korzy decyzja zostaa wydana, a warunek jest
zdarzeniem, ktrego ziszczenie lub nieziszczenie nie podlega lub podlega tylko
czciowo woli adresata decyzji.
205
Tabl. 60
Tabl. 60. Niewadcze formy dziaania administracji cz I

NIEWADCZE FORMY DZIAANIA ADMINISTRACJI cz I
POROZUMIENIE ADMINISTACYJNE
dwustronna lub wielostronna czynno z zakresu prawa administracyjnego, ktrej stronami s podmioty wykonujce administracj
publiczn, a przedmiotem realizacja zada ze sfery administracji publicznej
porozumienie jest przejawem dziaa niewadczych, lecz zadania wykonywane w wyniku porozumienia mog oczywicie mie
charakter wadczy (np. wydawanie decyzji administracyjnych)
formalna rwnorzdno stron porozumienia
porozumienia jako niewadcze formy dziaania administracji opieraj si na zasadzie rwnoci stron, ktre skadaj owiadczenia woli o zawarciu porozumienia; podmioty zawierajce porozumienie nie pozostaj w podlegoci subowej lub organizacyjnej wzgldem siebie
spory wynike na tle zawartego porozumienia
co do zasady nie s rozstrzygane przez sd powszechny, lecz organ wskazany w porozumieniu lub organ nadzoru nad podmiotami zawierajcymi porozumienie
wyjtek od powyej zasady: np. spory majtkowe wynike z porozumie gminy z organami administracji rzdowej w sprawie
wykonywania zada z zakresu administracji rzdowej; gdy gmina przyja w porozumieniu zadania z zakresu waciwoci powiatu lub zadania z zakresu waciwoci wojewdztwa od tych jednostek; w przypadku porozumie midzygminnych
ustawy zezwalaj na zawieranie m.in. nastpujcych porozumie:
porozumienie komunalne zawierane przez gminy w sprawie powierzenia jednej z nich okrelonych zada publicznych (art. 74
ustawy o samorzdzie gminnym)
porozumienie w sprawie utworzenia zwizku komunalnego w celu wsplnego wykonywania zada publicznych (art. 64 ustawy
o samorzdzie gminnym)
porozumienie midzy organami administracji rzdowej a gmin w sprawie przejcia przez gmin okrelonych zada z zakresu
administracji rzdowej (art. 8 ust. 2 ustawy o samorzdzie gminnym)
porozumienie midzy powiatem a gmin dotyczce przekazania zada z zakresu administracji powiatowej gminie (art. 4 ust. 5
ustawy o samorzdzie powiatowym) porozumienie odwrotne, a wic przekazanie zada gminy powiatowi, nie jest dopuszczalne
porozumienie administracyjne midzy powiatami w sprawie przekazania jednemu z nich prowadzenia zada publicznych
(art. 72 ustawy o samorzdzie powiatowym)
ogaszanie porozumie
porozumienia w sprawie wykonywania zada publicznych zawarte midzy jednostkami samorzdu terytorialnego oraz midzy jednostkami samorzdu terytorialnego i organami administracji rzdowej podlegaj ogoszeniu w wojewdzkim dzienniku urzdowym
UMOWY PUBLICZNE (PRAWA PUBLICZNEGO)
instytucja nieregulowana wyrana w prawie administracyjnym
umowa zawierana midzy organem administracji a podmiotem prywatnym, jej przedmiotem jest przeniesienie okrelonych
zada ze sfery administrowania
przykady:
zawieranie umw przez jednostki samorzdu terytorialnego z osobami zycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnym nieposiadajcym osobowoci prawnej (np. osobowymi spkami handlowymi) w zwizku z wykonywaniem zada
z zakresu gospodarki komunalnej (art. 3 ustawy o gospodarce komunalnej)
umowy o tzw. wiadczenia zdrowotne (na podstawie ustawy o zakadach opieki zdrowotnej)
FORMY TRUDNO KLASYFIKOWANE
(zblione do umw publicznych)
KONTRAKTY WOJEWDZKIE
umowy cywilnoprawne zawierane pomidzy Rad Ministrw a samorzdem wojewdzkim dotyczce wspierania rozwoju regionalnego zawierane na podstawie ustawy o Narodowym Planie Rozwoju
kontrakty okrelaj zakres wspierania rozwoju regionalnego danego wojewdztwa oraz wielko udostpnianych kwot ze
rodkw budetu pastwa oraz rodkw jednostek samorzdu terytorialnego, na realizacj dziaa okrelonych w programie
rozwoju danego wojewdztwa
UMOWY PARTNERSTWA PUBLICZNO-PRAWNEGO
zawierane pomidzy podmiotem administrujcym a prywatnym (przedsibiorca, organizacj pozarzdow lub kocioem), ktrych
przedmiotem jest realizacja przez partnera prywatnego przedsiwzicia za wynagrodzeniem na rzecz podmiotu publicznego
wybr partnera prywatnego nastpuje w drodze konkursu ofert z pomocniczym stosowaniem przepisw o zamwieniach publicznych
umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym moe przewidywa, e w celu jej wykonania podmiot publiczny i partner prywatny zawi spk kapitaow
206
Tabl. 61
Tabl. 61. Niewadcze formy dziaania administracji cz II

NIEWADCZE FORMY DZIAANIA ADMINISTRACJI cz II
UMOWY CYWILNOPRAWNE
umowa jest co najmniej dwustronn czynnoci prawn, poprzez ktr jej rwnorzdne strony na mocy owiadczenia woli zgodnie
ksztatuj czcy je stosunek prawny
zawierane w zwizku z zarzdzaniem i moliwociami przewaszczenia (sprzeday) oraz obcienia przez organy administracji
publicznej majtku Skarbu Pastwa lub majtku komunalnego w interesie publicznym (np. sprzeda pastwowego gruntu)
najczciej zawierane umowy: sprzeday, hipoteki, zastawu, dzierawy, najmu, poyczki, umowa kredytowa
z umow cywilnoprawn mog wiza si szczeglne uprawnienia jednostek Skarbu Pastwa, np. decyzja o skorzystaniu z prawa
pierwokupu (np. wykonywanie ustawowego prawa pierwokupu nieruchomoci rolnej)
umowy adhezyjne (strona korzystajca na mocy umowy z danego wiadczenia ma ograniczon moliwo lub nie ma moliwoci
ksztatowania treci umowy) zawierane przez podmioty prywatne z przedsibiorstwami uytecznoci publicznej (np. miejskiego
transportu publicznego, energetyki, ciepownictwa, wywozu mieci)
UGODY ZAWIERANE W POSTPOWANIU ADMINISTRACYJNYM (wedug KPA)
ugoda jest porozumieniem zawieranym w postpowaniu administracyjnym midzy stronami tego postpowania majcymi
sprzeczne interesy
zawierana przed organem, ktry prowadzi to postpowanie w I lub II instancji
podlega zatwierdzeniu przez ten organ
zatwierdzona ugoda jest rwnorzdna z decyzj wydan w toku postpowania administracyjnego
zasada polubownego zaatwiania spraw w postpowaniu administracyjnym
organ administracji publicznej, przed ktrym toczy si postpowanie w sprawie, powinien w tych przypadkach podejmowa
czynnoci skaniajce strony do zawarcia ugody
celowo ugody
strony mog zawrze ugod jeeli przemawia za tym charakter sprawy, przyczyni si to do uproszczenia lub przyspieszenia
postpowania i nie sprzeciwia si temu przepis prawa
CZYNNOCI FAKTYCZNE
stanowi konkretne dziaania organu, pracownika aparatu administracyjnego
zgodnie z zasad legalizmu podejmowanie czynnoci faktycznych musi mie podstaw prawn
niektre z nich wywouj skutki prawne, np. dorczenie pisma w postpowaniu administracyjnym
niektre czynnoci faktyczne (materialno-techniczne) maj charakter wadczy
dziaania spoeczno-organizacyjne
np. prelekcje, apele, spotkania informacyjne, ogoszenia
nie wymagaj wyranej podstawy prawnej, jednak ich
podjcie musi by uzasadnione celami i zadaniami podmiotu administrujcego
czynnoci materialno-techniczne
np. zatrzymanie przez funkcjonariusza Policji, zablokowanie k
pojazdu parkujcego nieprawidowo, dorczanie pism, sporzdzanie protokou z czynnoci, wpis do odpowiedniego rejestru
musz posiada wyran podstaw prawn
wewntrzne
dziaania organu administracyjnego w stosunku do
podporzdkowanych podmiotw (sfera wewntrzna
dziaania administracji)
regulowane przez przepisy wewntrzne, np. prawo powielaczowe: instrukcj (kancelaryjn)
zewntrzne
dziaania organu administracyjnego w stosunku do adresatw
niepodporzdkowanych subowo ani organizacyjnie (podmiotw prywatnych)
musz posiada podstaw w prawie powszechnie obowizujcym
lub wynika z aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej)
prowadzenie okrelonych
rejestrw
i dokonywanie w nich wpisw (np. rejestr pojazdw,
ewidencja dziaalnoci
gospodarczej, rejestry rzeczoznawcw, dziaalnoci
regulowanej itp.)
prowadzenie dziaalnoci informacyjnej (np. oglna zasada informowania stron w postpowaniu administracyjnym o okolicznociach faktycznych i prawnych, aby strona nie poniosa szkody
z powodu nieznajomoci prawa, obowizek naoony na wjta dotyczcy informowania mieszkacw gminy o wykorzystaniu rodkw budetowych gminy)
dziaania uwiadamiajce i propagandowe (pomoc w przeciwdziaaniu alkoholizmowi i narkomanii, rozwizywaniu problemw spoecznych)
czynnoci egzekucyjne (charakter wadczy np. wejcie do lokalu, usunicie z miejsca egzekucji
osb przeszkadzajcych w jej prowadzeniu)
wydawanie zawiadcze
207
Tabl. 62
Tabl. 62. Postpowanie administracyjne rodzaje

POSTPOWANIE ADMINISTRACYJNE RODZAJE
POSTPOWANIE ADMINISTRACYJNE NA PODSTAWIE KODEKSU POSTPOWANIA
ADMINISTRACYJNEGO (KPA)
OGLNE POSTPOWANIE ADMINISTRACYJNE
POSTPOWANIE ZWYKE
(ROZPOZNAWCZE)
POSTPOWANIE NADZWYCZAJNE (WERYFIKACYJNE)
postpowanie przed organem I instancji
postpowanie w sprawie wznowienia postpowania (art. 145153 KPA)

postpowanie majce na celu zmian lub uchylenie decyzji administracyjnej, na
podstawie ktrej strona nie nabya prawa w trybie art. 154 KPA
postpowanie majce na celu zmian lub uchylenie decyzji administracyjnej, na
podstawie ktrej strona nabya prawo w trybie art. 155 KPA
postpowanie w sprawie stwierdzenia niewanoci decyzji administracyjnej (art.
156161 KPA)
postpowanie w sprawie uchylenia decyzji administracyjnej w trybie art. 161 KPA
postpowanie w sprawie stwierdzenia wyganicia decyzji (art. 162 KPA)
postpowanie odwoawcze przed organem

II instancji
(art. 127 i nast. KPA)
POSTPOWANIA SPECJALNE
W SPRAWIE UBEZPIECZE SPOECZNYCH (Dzia III)
ZAWIADCZE (Dzia VII)
SKARG I WNIOSKW (Dzia VIII)
ROZSTRZYGANIE SPORW O WACIWO
sprawy administracyjne wyczone spod regulacji KPA:

postpowanie w sprawach karnych skarbowych (ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy)
postpowanie podatkowe (ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa)
sprawy nalece do polskich przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych, z wyjtkiem dziau VIII KPA
postpowania w sprawach wynikajcych z nadrzdnoci i podlegoci organizacyjnej w stosunkach midzy organami pastwowymi i innymi pastwowymi jednostkami organizacyjnymi, a take podlegoci subowej pracownikw
organw i jednostek organizacyjnych (o ile przepis szczeglny nie stanowi inaczej)
208
Tabl. 63
Tabl. 63. Egzekucja w administracji cz I

EGZEKUCJA W ADMINISTRACJI cz I
pojcie egzekucji oznacza w prawie przymusowe odebranie rzeczy lub zmuszenie do okrelonego zachowania podmiotu, ktry
dobrowolnie nie wykonuje cicej na nim powinnoci
PRZEDMIOT EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ
wyjtkowo
obowizki publicznoprawne
egzekucj administracyjn stosuje si do nalenoci pieninych
m.in. grzywny i kary pienine wymierzane przez organy administracji publicznej, podatki, opaty i inne nalenoci, premii,
innych ni publicznoprawnej proweniencji, jeeli przypadaj one
Skarbowi Pastwa lub pastwowej jednostce organizacyjnej
kwot dodatkowych lub wyrwnawczych i innych obowizkw
nakadanych w handlu prowadzonym z pastwami nienalecy- do obowizkw natury publicznoprawnej stosuje si egzekucj
sdow (na podstawie KPC)
mi do UE w zakresie wsplnej polityki rolnej, ca
prawnoformalne rdo obowizku
obowizki wynikajce bezporednio
regua
obowizki wynikajce z indywidualnego i konkretne- z przepisu prawa (np. wynikajce
z prawa o ruchu drogowym lub prawa
go aktu administracyjnego
ochrony rodowiska)
(decyzji i postanowie, np. o ustaleniu podatku)
obowizki wynikajce z orzecze lub

innych aktw prawnych wydanych
przez waciwe organy obcych pastw
ZASADY OGLNE POSTPOWANIA EGZEKUCYJNEGO W ADMINISTRACJI

ZASADA CELOWOCI
naczelnym celem postpowania nie jest represja, lecz wykonanie obowizku
stosowanie rodka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowizek o charakterze pieninym lub niepieninym zosta wykonany albo sta si bezprzedmiotowy
ZASADA STOSOWANIA RODKA BEZPOREDNIEGO
organ egzekucyjny stosuje rodki egzekucyjne, ktre prowadz bezporednio do wykonania obowizku (np. w danych okolicznociach organ powinien wybra wykonanie zastpcze miast grzywny w celu przymuszenia, bo prowadzi ono do bezporedniego
wykonania obowizku)
ZASADA STOSOWANIA NAJAGODNIEJSZEGO RODKA EGZEKUCYJNEGO
spord kilku rodkw prowadzcych bezporednio do wykonania obowizku organ powinien wybra rodki najmniej uciliwe
dla zobowizanego; dodatkowo istnieje zasada prowadzenia egzekucji w porze dogodnej dla zobowizanego poza por nocn
(od 7 do 21) i w dni pracujce
ZASADA POSZANOWANIA MINIMUM EGZYSTENCJI
z egzekucji na mocy prawa lub na wniosek (jeli zostanie uwzgldniony) zobowizanego zwolnione s niektre jego dobra i dochody ze wzgldw humanitarnych i celowociowo-socjalnych (pozbawienie zobowizanego pewnych rodkw mogoby skaza
go na pomoc spoeczn)
ustawa wylicza obszernie kazuistycznie (szczegowo) zwolnienia z egzekucji, np. przedmioty urzdzenia domowego i ubrania,
lecz z wyczeniem przedmiotw luksusowych, np. mebli stylizowanych i radioodbiornika stereofonicznego (sic!), zapas ywnoci,
jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce, narzdzia i inne przedmioty niezbdne do pracy zarobkowej, kwoty otrzymane jako
stypendia, pienidze w kwocie, ktra w dniu zastosowania rodka egzekucyjnego skierowanego do pienidzy odpowiada kwocie
najniszego wynagrodzenia za prac okrelonego w odrbnych przepisach, wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji
w zakresie okrelonym w przepisach Kodeksu pracy (w zasadzie do 1/2 wysokoci wynagrodzenia); kazuistyczne wyliczenie ma,
jak si wydaje, na celu ograniczenie arbitralnoci organu egzekucyjnego w ustalaniu przedmiotw niepodlegajcych egzekucji
ZASADA NIEZBDNOCI
stosowanie rodka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowizek o charakterze pieninym lub niepieninym zosta wykonany albo sta si bezprzedmiotowy (naley zaliczy tu nieaktualno i niemoliwo wykonania obowizku)
ZASADA ZAGROENIA
zobowizanego naley skoni do dobrowolnego wykonania obowizku przez przesanie pisemnego upomnienia (z wyjtkami
okrelonymi rozporzdzeniem ministra waciwego w sprawach nansw publicznych, np. grzywny naoone w drodze mandatu
karnego, gdy zobowizany ma ustawowy obowizek obliczenia i uiszczenia nalenoci pieninej bez wezwania, gdy naleno
zostaa okrelona w orzeczeniu)
ZASADA NIEZALENOCI RODKW KARNYCH OD RODKW EGZEKUCYJNYCH
zastosowanie rodka egzekucyjnego w postpowaniu egzekucyjnym nie stoi na przeszkodzie wymierzeniu kary w postpowaniu
karnym, w sprawach o wykroczenia lub dyscyplinarnym za niewykonanie obowizku
ZASADA OBOWIZKU PODJCIA DZIAA
w razie uchylania si zobowizanego od wykonania obowizku wierzyciel powinien podj czynnoci zmierzajce do zastosowania rodkw egzekucyjnych;
ze wzgldu na dobro publiczne rozwizanie odmienne w stosunku do przyjtego na gruncie egzekucji cywilnej (KPC), gdzie
panuje dyspozycyjno (wystpienie z wnioskiem jest prawem, a nie obowizkiem wierzyciela)
209
Tabl. 64
Tabl. 64. Egzekucja w administracji cz II

EGZEKUCJA W ADMINISTRACJI cz II
RODZAJE RODKW EGZEKUCYJNYCH
czyli rodkw przymusu sucych doprowadzeniu do wykonania przez zobowizanych obowizkw
rodki zaspakajajce
zmierzaj bezporednio do wykonania obowizku
rodki przymuszajce
przez sw dolegliwo zmierzaj porednio do wykonania obowizku, stosowane wyjtkowo grzywna w celu przymuszenia
DOTYCZCE WIADCZE NIEPIENINYCH
DOTYCZCE NALENOCI PIENINYCH
grzywna w celu przymuszenia

wykonanie zastpcze (obowizek zostaje wykonany przez
inny podmiot, np. przedsibiorstwo, ale na koszt i niebezpieczestwo zobowizanego)
odebranie rzeczy ruchomej
odebranie nieruchomoci, oprnienie lokalu i innych pomieszcze, np. w celu zrealizowania decyzji o wywaszczeniu
nieruchomoci (typowe eksmisje z lokalu bd jednak wykonywane w trybie egzekucji sdowej, a nie administracyjnej)
przymus bezporedni (polega na doprowadzeniu do wykonania obowizku podlegajcego egzekucji drog zagroenia
zastosowania lub drog zastosowania bezporednio skutecznych rodkw, nie wyczajc siy zycznej, w celu usunicia
oporu zobowizanego i oporu innych osb)
egzekucja z pienidzy (zgromadzonej gotwki)

egzekucja z wynagrodzenia za prac
egzekucja ze wiadcze z zaopatrzenia emerytalnego oraz
z ubezpieczenia spoecznego
egzekucja z rachunkw bankowych i wkadw oszczdnociowych
egzekucja z ruchomoci (rzeczy ruchome, np. telewizor
kolorowy)
egzekucja z nieruchomoci (zajta nieruchomo sprzedawana w drodze licytacji publicznej)
egzekucja z innych wierzytelnoci pieninych i praw
majtkowych (papierw wartociowych, autorskich praw
majtkowych, udziaw w spkach)
PODMIOTY POSTPOWANIA EGZEKUCYJNEGO

WADCZE
organy egzekucyjne, organy sprawujce nadzr nad egzekucj, organy
rekwizycyjne, egzekutorzy, organy asystencyjne, wierzyciel (moe wystpi
w podwjnej roli jako strona i jednoczenie organ wadczy egzekucji)
ORGAN EGZEKUCYJNY
organ uprawniony do stosowania w caoci lub w czci
okrelonych ustawowo rodkw sucych doprowadzeniu
do wykonania przez zobowizanych ich obowizkw oraz
zabezpieczania wykonania tych obowizkw
ORGAN REKWIZYCYJNY
organ egzekucyjny o tej samej waciwoci rzeczowej co
organ egzekucyjny prowadzcy egzekucj, ktremu organ
egzekucyjny zleci wykonanie czynnoci egzekucyjnych
NIEWADCZE
zobowizany (dunik), dunik zajtej wierzytelnoci,
biegy skarbowy, dozorca zajtej ruchomoci, zarzdca zajtej nieruchomoci
w egzekucji zobowiza pieninych
o kompetencji oglnej
(wyspecjalizowany, domylny organ egzekucji):
naczelnik waciwego
terytorialnie urzdu
skarbowego
o kompetencji szczeglnej, m.in.:

organy wykonawcze gminy
(wjtowie, burmistrzowie,
prezydenci miast)
dyrektorzy oddziaw ZUS
dyrektorzy urzdw celnych
w egzekucji zobowiza niepieninych

ORGANY NADZORU NAD EGZEKUCJ
organy wyszego stopnia w rozumieniu KPA: przy egzekucji zobowiza pieninych organem nadzorczym jest
dyrektor izby skarbowej, nawet gdy postpowania nie
prowadzi naczelnik urzdu skarbowego
w stosunku do organw jednostek samorzdu terytorialnego Samorzdowe Kolegium Odwoawcze
prawo wstrzymania przez wojewod w szczeglnie
uzasadnionych przypadkach czynnoci kadego organu
prowadzcego egzekucj administracyjn (przy nalenociach pieninych do 30 dni)
210
w zalenoci od rda ustalenia zobowizania m.in.:

wojewoda
waciwy organ jednostki samorzdu terytorialnego
kierownicy wojewdzkich i powiatowych sub, inspekcji
i stray
egzekutor pracownik organu egzekucyjnego wyznaczonego

do dokonywania czynnoci egzekucyjnych
Tabl. 65
Tabl. 65. Sdy administracyjne

SDY ADMINISTRACYJNE
STRUKTURA
WOJEWODZKIE SDY
ADMINISTRACYJNE
rozpoznaj w I instancji wszystkie
sprawy sdowoadministracyjne
z wyjtkiem spraw, dla ktrych
zastrzeona jest waciwo Naczelnego Sdu Administracyjnego
NACZELNY SD
ADMINISTRACYJNY
sprawuje nadzr nad dziaalnoci wojewdzkich sdw
administracyjnych w zakresie
orzekania w trybie okrelonym ustawami, a w szczeglnoci rozpoznaje rodki
odwoawcze od orzecze tych
sdw (sd II instancji)
rozstrzyga spory kompetencyjne midzy samorzdem terytorialnym a samorzdowymi
kolegiami odwoawczymi
oraz spory midzy organami
samorzdowymi a administracj rzdow
podejmuje uchway majce
na celu wyjanienie przepisw
prawnych, ktrych stosowanie
wywoao rozbienoci w orzecznictwie sdw administracyjnych
podejmuje uchway zawierajce rozstrzygnicie zagadnie
prawnych budzcych powane
wtpliwoci w konkretnej sprawie sdowoadministracyjnej
rozpoznaje inne sprawy nalece do waciwoci NSA na
mocy odrbnych ustaw
SKARGA
uprawnieni do wniesienia: kady,
kto ma w tym interes prawny,
prokurator, RPO, organizacja
spoeczna, jeli braa udzia w postpowaniu administracyjnym
wymg wyczerpania rodkw
odwoawczych w postpowaniu administracyjnym
przed wniesieniem skargi
(zaskarana decyzja musi
by ostateczna)
podstawowy termin do wniesienia: 30 dni od dorczenia
rozstrzygnicia w sprawie
ZADANIA (WACIWO RZECZOWA) SDW

WYMIAR SPRAWIEDLIWOCI
sprawuj wymiar sprawiedliwoci przez kontrol dziaalnoci administracji publicznej
kryterium kontroli
legalno (zgodno z prawem), jeeli ustawy
nie stanowi inaczej
ROZSTRZYGANIE SPORW
KOMPETENCYJNYCH
NSA rozstrzyga spory o waciwo midzy
organami jednostek samorzdu terytorialnego i midzy samorzdowymi kolegiami
odwoawczymi oraz spory kompetencyjne
midzy organami tych jednostek a organami administracji rzdowej
sd administracyjny orzeka w sprawach skarg na:

akty administracyjne
decyzje administracyjne
postanowienia wydane w postpowaniu administracyjnym, na ktre
suy zaalenie, albo koczce postpowanie, a take na postanowienia
rozstrzygajce spraw co do istoty
postanowienia wydane w postpowaniu egzekucyjnym i zabezpieczajcym, na ktre suy zaalenie
inne akty lub czynnoci z zakresu
administracji publicznej dotyczce
uprawnie lub obowizkw wynikajcych z przepisw prawa
bezczynno organw w wyej
wymienionym zakresie
akty normatywne
administracji
akty prawa miejscowego organw
jednostek samorzdu terytorialnego
i terenowych organw administracji
rzdowej
akty nadzoru
nad dziaalnoci
organw jednostek
ROZSTRZYGNICIA SDU
uchylenie aktu
jeli uchyla decyzj lub postanowienie w caoci albo w czci, gdy stwierdzi:
naruszenie prawa materialnego, ktre
miao wpyw na wynik sprawy
naruszenie prawa dajce podstaw do wznowienia postpowania administracyjnego
inne naruszenie przepisw postpowania,
jeeli mogo ono mie istotny wpyw na
wynik sprawy
stwierdzenie niewanoci aktu
stwierdza niewano wadliwej decyzji
lub postanowienia w caoci lub w czci
(w przypadku zajcia przyczyn okrelonych
prawem proceduralnym art. 156 KPA lub
w innych przepisach)
poprzestaje na stwierdzeniu, i decyzja lub
postanowienie zostao wydane z naruszeniem prawa, jeli zachodz przyczyny
okrelone w KPA lub innych przepisach
zobowizuje organ do czynnoci
sd, uwzgldniajc skarg na bezczynno
organw w sprawach, zobowizuje organ
do wydania w okrelonym terminie aktu lub
dokonania czynnoci lub stwierdzenia albo
uznania uprawnienia lub obowizku wynikajcych z przepisw prawa
stwierdzenie
niewanoci
sd, uwzgldniajc skarg na akt
prawa miejscowego, stwierdza
niewano tego
aktu w caoci
lub w czci albo
stwierdza, e
zostay wydane
z naruszeniem
prawa, jeeli
przepis szczeglny wycza
stwierdzenie ich
niewanoci
uchylenie aktu
nadzoru
sd, uwzgldniajc skarg
jednostki
samorzdu
terytorialnego
na akt nadzoru,
uchyla ten akt
inne
akty organw jednostek samorzdu
terytorialnego i ich
zwizkw, podejmowane w sprawach
z zakresu administracji publicznej
w sprawach,
w ktrych przepisy
ustaw szczeglnych
przewiduj sdow
kontrol, stosujc
rodki okrelone
w tych przepisach
pisemne interpretacje przepisw prawa
podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach
WYCZENIE
WACIWOCI
sdy administracyjne nie s waciwe
w sprawach:
wynikajcych z nadrzdnoci i podlegoci organizacyjnej
w stosunkach midzy
organami administracji publicznej
wynikajcych z podlegoci subowej
midzy przeoonymi i podwadnymi
odmowy mianowania
na stanowiska lub powoania do penienia
funkcji w organach
administracji publicznej, chyba e obowizek mianowania lub
powoania wynika
z przepisw prawa
niektre sprawy
wizowe
211
Cz I. Prawoznawstwo
Tabl. 1. Pojcie pastwo
Literatura podstawowa:
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie do nauki o pastwie i prawie, Lublin 2003,
Rozdzia IV.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki o pastwie i polityce, Lublin 2007, Rozdzia I.
Literatura uzupeniajca:
J. Jellinek, Oglna nauka o pastwie, Warszawa 1921.
Tabl. 2. Cechy pastwa
L. Antonowicz, Podrcznik prawa midzynarodowego, Warszawa 2006, Rozdzia V i VI.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia V.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia I.
J. Bodin Andegaweczyk, Sze ksig o Rzeczypospolitej, Warszawa 1958.
J. J. Rousseau, Umowa spoeczna, Kty 2002.
Akty prawne:
Konstytucja RP z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.).
Karta Narodw Zjednoczonych z 26.6.1945 r. umowa midzynarodowa powoujca ONZ, podpisana
w San Francisco (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.), wesza w ycie 24.10.1945 r.
Tabl. 3. Teorie powstania pastwa
L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyku XX wieku, Warszawa 2005.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia III.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia III.
Arystoteles, Polityka; Ustrj polityczny Aten, [w:] Dziea wszystkie, t. 6, Warszawa 2001.
w. Augustyn, Pastwo Boe, Kty 1998.
F. Engels, Anty-Duhring: pan Eugeniusz Duhring dokonuje przewrotu w nauce, Warszawa 1949.
Tene, Pochodzenie rodziny, wasnoci prywatnej i pastwa. W zwizku z badaniami Lewisa A.
Morgana, Warszawa 1977.
T. Hobbes, Lewiatan czyli Materia, forma i wadza pastwa kocielnego i wieckiego,
Warszawa 1954.
L. Gumplowicz, Socjologiczne pojmowanie historii (przedruk odbitki z Przegldu Filozocznego,
Warszawa 1899), Warszawa 1960.
213

J. Locke, Dwa traktaty o rzdzie, Warszawa 1992.
Tene, List o tolerancji: tekst aciski i przekad polski, Warszawa 1963.
L. Petraycki, Teoria prawa i pastwa w zwizku z teori moralnoci, Warszawa 1959.
Tene, Wstp do nauki prawa i moralnoci: podstawy psychologii emocjonalnej, Warszawa 1959.
Platon, Pastwo; Prawa (VII ksig), Kty 2001.
J. J. Rousseau, Umowa spoeczna, Kty 2002.
H. Spencer, Jednostka wobec pastwa, Warszawa 2002.
Tabl. 4. Funkcje pastwa
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistw, Warszawa 2000, Rozdzia II.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia VII i VIII.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia IV.
L. Balcerowicz, W kierunku ograniczonego pastwa, Przegld Polityczny 2005, Nr 70.
E. Domaska, Wok interwencji pastwa w gospodark: Keynes, Friedman, Laer, Kennedy, Reagan
i inni, Warszawa 1992.
M. Friedman, R. Friedman, Wolny wybr, Sosnowiec 1996.
E. Grniak, M. Smole, Interwencjonizm pastwowy w warunkach rynkowych, Rzeszw 2007.
L. von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej, Krakw 2004.
Z. Rau, Liberalizm: zarys myli politycznej XIX i XX wieku, Fundacja Aletheia, Warszawa 2000.
W. Sadurski, Neoliberalny system wartoci politycznych, Warszawa 1980.
M. Smole, E. Grniak, Interwencjonizm pastwowy w warunkach rynkowych, Rzeszw 2007.
Przypisy:
(1) G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., s. 64.
(2) A. Korybski, Funkcje pastwa, [w:] B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit.,
s. 101102.
Tabl. 5. Typ i forma pastwa
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia IX.
B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit., Rozdzia III.
Arystoteles, Polityka..., op. cit.
J. Bardach, B. Lenodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2003.
J. Jellinek, Oglna nauka o pastwie, Warszawa 1921.
P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne pastw wspczesnych, Warszawa 2007.
M. Weber, Trzy czyste typy panowania, [w:] W. Derczyski, A. Jasiska-Kania, J. Szacki (red.), Elementy
teorii socjologicznych, Warszawa 1975.
Akty prawne:
Tabl. 6. Aparat pastwowy mechanizm pastwowy organ pastwowy
J. Bo (red.), Prawo administracyjne, Wrocaw 2002, Rozdzia IV, pkt II oraz passim.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XI i XII.
Tabl. 7. Partie polityczne (ujcie podstawowe)
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia VI.
M. Granat (red.), P. Policastro, J. Sobczak, Partie polityczne we wspczesnym konstytucjonalizmie,
Lublin 2001.
K. Sobolewska-Mylik, Partie i systemy partyjne na wiecie, Warszawa 2005.
214

Akty prawne:
Ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych (Dz.U. Nr 98, poz. 604 ze zm.).
rda internetowe:
Wikipedia: wolna encyklopedia, hp://pl.wikipedia.org [stan na 2.12.2007].
Tabl. 8. Demokratyczne pastwo prawne cz I
Tabl. 9. Demokratyczne pastwo prawne cz II
M. Grzybowski, Pastwo prawa, [w:] B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki...,
op. cit., Rozdzia V.
L. Morawski, Wstp do prawoznawstwa, Toru 2006, Rozdzia XIII.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XIV.
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Warszawa 2007, Ksiga pita.
Ch. Perelman, O sprawiedliwoci, Warszawa 1959, w szczeglnoci Rozdzia II.
A. Pieniek, Demokratyczne pastwo prawne. Podstawy doktrynalne, istota i charakter, Przemyl 2002.
W. Sadurski, Teoria sprawiedliwoci: podstawowe zagadnienia, Warszawa 1988.
Akty prawne:
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r., uchwalony przez Zgromadzenie Oglne ONZ 16.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).
Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych z 19.12.1966 r., uchwalony
przez Zgromadzenie Oglne ONZ 16.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169).
Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci z 4.11.1950 r., sporzdzona w Rzymie,
zmieniona nastpnie Protokoami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupeniona Protokoem Nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284 ze zm.)
Tabl. 10. Samorzd i jego istota
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt IV.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XIII.
Wybrana literatura uzupeniajca:
H. Izdebski, Samorzd terytorialny: podstawy ustroju i dziaalnoci, Warszawa 2004, Rozdzia I i II.
M. Tabernacka, Zakres wykonywania zada publicznych przez organy samorzdw zawodowych,
Wrocaw 2007.
Tabl. 11. Teorie i standardy midzynarodowe samorzdu terytorialnego
H. Izdebski, Samorzd terytorialny..., op. cit., Rozdzia I i II.
J. Panejko, Geneza i podstawy samorzdu europejskiego, Pary 1926.
M. Jaroszyski, Rozwaania ideologiczne i programowe na temat samorzdu, Warszawa 1936.
Akty prawne:
Europejska Karta Samorzdu Terytorialnego, sporzdzona w Strasburgu 15.10.1985 r. (Dz.U. z 1994 r.
Nr 124, poz. 607 ze zm.).
wiatowa Deklaracja Samorzdu Lokalnego, uchwalona na 27 wiatowym Kongresie Midzynarodowego Zwizku Wadz Lokalnych, w dnia 2226.9.1985 r. w Rio de Janeiro.
Europejska Karta Samorzdu Regionalnego, przyjta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Wadz
Lokalnych i Regionalnych Europy zalecenie zawierajce projekt karty.
Przypis:
(1) J. Panejko, Geneza i podstawy samorzdu europejskiego, Pary 1926, s. 97.
215

Tabl. 12. Koncepcje prawa
L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyku XX wieku, Warszawa 2005.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp do prawoznawstwa, Lublin 2007, Rozdzia I, pkt 2.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XXVI.
Wybrana literatura uzupeniajca:
J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001.
L. L. Fuller, Moralno prawa, Warszawa 2004.
H. L. A. Hart, Pojcie prawa, Warszawa 1998.
H. Kelsen, Podstawowe zagadnienia nauki prawa pastwowego: (o rozwiniciu nauki o normie
prawnej), t. 1 i 2, Wilno 1935.
L. Petraycki, Teoria prawa..., op. cit.
Tene, Wstp do nauki prawa i moralnoci: podstawy psychologii emocjonalnej, Warszawa 1959.
R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Krakw 1998.
Tabl. 13. Pozaprawne systemy regu postpowania
A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiski, Zarys teorii pastwa i prawa, Warszawa 1993, Rozdzia VII.
W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistw, Pozna 2002, Rozdzia 1, 2.
I. Kant, Metazyczne podstawy nauki o cnocie, Kty 2005.
Tene, Metazyczne podstawy nauki prawa, Kty 2006.
M. Ossowska, Normy moralne: prba systematyzacji, Warszawa 1985.
Tabl. 14. Rne systemy prawa
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia I.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia III.
R. Tokarczyk, Wspczesne kultury prawne, Krakw 2005.
rda internetowe:
Tabl. 15. Podstawowe pojcia systemu prawa
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia I, 8, 16, Rozdzia V, 5.
Encyklopedia Gazety Wyborczej, passim.
Encyklopedia prawa (red. U. Kalina-Prasznic), Warszawa 2006
rda internetowe:
Tabl. 16. Prawo podziay
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XII.
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia I, 19.
17. Akt prawny
J. J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III.
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia IV.
Przypisy:
(1) Encyklopedia Gazety Wyborczej.
(2) W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistw, Pozna 2002, s. 34.
216

Tabl. 18. Poszukiwanie aktw prawnych
Tabl. 19. Poszukiwanie informacji prawnej orzecznictwo
Tabl. 20. Poszukiwanie informacji prawnej rda branowe i specjalistyczne
M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne. Cz oglna, Warszawa 2007, Rozdzia III.
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit.
Akty prawne:
Ustawa z 20.7.2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych (tekst
jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 68, poz. 449 ze zm.).
Tabl. 21. Warianty rozumienia pojcia rda prawa
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XX.
Tabl. 22. rda prawa cz I
Tabl. 23. rda prawa cz II
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia X.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002, Rozdzia VIII.
J. Oniszczuk, rda prawa w nowym orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego, Warszawa 2001.
Akty prawne:
Tabl. 24. Ogaszanie aktw normatywnych publikatory urzdowe
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III, pkt 6.
Akty prawne:
Ustawa z 22.12.1995 r. o wydawaniu Monitora Sdowego i Gospodarczego (Dz.U. z 1996 r. Nr 6,
poz. 42 ze zm.).
Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.).
Ustawa z 20.7.2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych.
Tabl. 25. Elementy normy prawnej
Tabl. 26. Koncepcje budowy normy prawnej
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia V, pkt 3.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia IV, pkt 1.
J. Nowacki, Z. Tobor, Wstp do prawoznawstwa, Krakw 2000, Rozdzia II.
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia I, 5 i 6.
Akty prawne (uyte w przykadach):
Ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
Tabl. 27. Rozkad elementw normy prawnej w przepisach prawnych przykad 1
Tabl. 28. Rekontrukcja normy prawnej przykad 2
Literatura uzupeniajca (do przykadu 1):
Z. Miczek, Osoba zyczna jako przedsibiorca na tle ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej
i kodeksu cywilnego, PPH 2005, Nr 9.
217

Ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny.
Ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykrocze (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 ze zm.).
Ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.).
Ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.).
Ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.).
Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155,
poz. 1095 ze zm.).
Tabl. 29. Jzyk prawny i jzyk prawniczy
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia IV, pkt 2.
A. Malinowski, Polski jzyk prawny. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2006.
Z. Ziembiski, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980, Rozdzia 2.2.3.
rda internetowe:
Tabl. 30. Zasady prawa
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XIII.
Tabl. 31. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz I
Tabl. 32. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz II
Tabl. 33. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz III
Tabl. 34. Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz IV
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia V.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XVII i XVIII.
Rozporzdzenie Ministra Finansw z 26.9.2006 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wykonania
niektrych przepisw ustawy o podatku od towarw i usug (Dz.U. Nr 172, poz. 1235).
Ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.).
Ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).
Ustawa z 12.11.1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.).
Ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.).
Ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.).
Ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Ustawa z 7.9.1991 r. o systemie owiaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.).
Ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r.
Nr 153, poz. 1503 ze zm.).
Ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90,
poz. 631 ze zm.).
Ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 ze zm.).
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.).
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.).
Ustawa z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.).
218

Ustawa z 24.7.1998 r. o zmianie niektrych ustaw okrelajcych kompetencje organw administracji
publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668).
Ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.).
Ustawa z 15.12.2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentw (Dz.U. Nr 122, poz. 1319).
Ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).
Ustawa z 30.8.2002 r. Przepisy wprowadzajce ustaw Prawo o ustroju sdw administracyjnych
i ustaw Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.).
Ustawa z 29.1.2004 r. Prawo zamwie publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1655 ze zm.).
Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej.
Ustawa z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.).
Zarzdzenie Nr 380/2007 Prezydenta miasta stoecznego Warszawy z 25.4.2007 r. w sprawie tworzenia
korzystnych warunkw dla rozwoju komunikacji.
Tabl. 35. Zasady techniki prawodawczej cz I
Tabl. 36. Zasady techniki prawodawczej cz II
Tabl. 37. Zasady techniki prawodawczej cz III
Tabl. 38. Zasady techniki prawodawczej cz IV
Tabl. 39. Zasady techniki prawodawczej cz V
J. Warylewski (red.), Zasady techniki prawodawczej. Komentarz do rozporzdzenia, Warszawa 2003.
S. Wronkowska, M. Zieliski, Zasady techniki prawodawczej. Komentarz, Warszawa 1997.
Akty prawne:
Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z 20.6.2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej
(Dz.U. Nr 100, poz. 908).
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny.
Ustawa z 2.7.2004 r. Przepisy wprowadzajce ustaw o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U.
Nr 173, poz. 1808 ze zm.).
Tabl. 40. Obowizywanie prawa cz I
Tabl. 41. Obowizywanie prawa cz II
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia IX.
J. Nowacki, Z. Tobor, Wstp..., op. cit., Rozdzia V.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XXIV, pkt 2.
Tabl. 42. Wykadnia prawa cz I
Tabl. 43. Wykadnia prawa cz II
Tabl. 44. Wykadnia prawa cz III
219

J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia VI.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia VII.
L. Morawski, Wstp..., op. cit., Rozdzia IX.
J. Nowacki, Z. Tobor, Wstp..., op. cit., Rozdzia VIII.
T. Stawecki, P. Winczorek, Wstp do prawoznawstwa, Warszawa 2002, Rozdzia X.
A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiski, Zarys..., Rozdzia X.
R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Krakw 1998, Rozdzia III.
J. Wrblewski, Logiczne problemy wykadni prawa, Krakw 1972.
Tene, Rozumienie prawa i jego wykadnia, Wrocaw 1990.
Z. Ziembiski, Problemy..., op. cit., Rozdzia 5.
Akty prawne:
Ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postpowania cywilnego.
Ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa.
Przypisy do tabl. 42:
(1) A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czci oglnej, Warszawa 2001, s. 98.
(2) K. Buchaa, W. Wolter, Wykad prawa karnego, Krakw 1970, s. 32.
(3) A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp do prawoznawstwa, Lublin 2003, s. 133.
Tabl. 47. Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz I
Tabl. 48. Wnioskowania i argumentacje prawnicze cz II
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia VII.
L. Morawski, Wstp..., op. cit., Rozdzia X.
S. Lewandowski i in., Logika dla prawnikw, Warszawa 2007.
M. Zieliski, Z. Ziembiski, Uzasadnienie twierdze, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988.
Tene, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974.
Tene, Problemy..., op. cit., Warszawa 1980, Rozdzia 5.
Z. Ziembiski, Logika praktyczna, Warszawa 1993.
Akty prawne:
Ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuczy.
Ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spek handlowych.
Przypis do tabl. 47:
(1) Z. Ziembiski, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974, s. 154.
Zob. take M. Zieliski, Z. Ziembiski, Uzasadnienie twierdze..., op. cit., Rozdzia 9.5.
Tabl. 49. Fakty prawne
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XI, pkt 1 i 2.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia VIII pkt 1 i 2.
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia I. 9 i 10.
Tabl. 50. Stosunki prawne
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XI, pkt 35.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia VIII.
220

J. Nowacki, Z. Tobor, Wstp..., op. cit., Rozdzia IX.
Tabl. 51. Podmioty prawa podzia generalny cz I
Tabl. 52. Instytucje jako podmioty prawa podzia generalny cz II
Tabl. 53. Podmioty prawa jednostki instytucjonalne substraty
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia X.
J. Nowacki, Z. Tobor, Wstp..., op. cit., Rozdzia VI.
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia V, 6 i 7.
Akty prawne:
Ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie podu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoci
przerywania ciy (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.).
Tabl. 54. Podmioty prawa a dziaalno gospodarcza
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia X.
J. Kufel, W. Siuda, Prawo gospodarcze dla ekonomistw, Pozna 2001.
A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2007.
C. uawska, Zasady prawa gospodarczego prywatnego, Warszawa 2007.
Akty prawne:
Ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.).
Ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.).
Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym.
Ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spek handlowych.
Tabl. 55. Odpowiedzialno prawna
Tabl. 56. Typy odpowiedzialnoci prawnej cz I
Tabl. 57. Typy odpowiedzialnoci prawnej cz II
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XIV.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia IX.
Akty prawne:
Ustawa z 17.6.1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r.
Nr 229, poz. 1954 ze zm.).
Ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy.
Ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.).
Ustawa z 17.12.2004 r. o odpowiedzialnoci za naruszenie dyscypliny nansw publicznych (Dz.U.
z 2005 r. Nr 14, poz. 114 ze zm.).
Tabl. 58. Stosowanie prawa
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia VI.
221

J. Oniszczuk, Stosowanie prawa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2000.
Akty prawne:
Ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98,
poz. 1071 ze zm.).
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postpowania karnego.
Ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi.
Przypisy:
(1) W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., s. 22.
(2) A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., s. 119.
Tabl. 59. Prawo postpowania (proceduralne) teoria elementy cz I
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XIII, pkt 8.
L. Morawski, Wstp..., op. cit., Rozdzia XI.
W. Siuda, Elementy prawa..., op. cit., Rozdzia V, E.
P. Cioch, J. Nowiska, Postpowanie cywilne, Warszawa 2007.
T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postpowanie karne, Warszawa 2007.
R. Sawua, L. ukowski, Postpowanie administracyjne, Warszawa 2004.
Akty prawne:
Ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego.
Ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postpowania karnego.
Tabl. 62. Unia Europejska podstawy
Tabl. 63. Unia Europejska kalendarium
Tabl. 64. Unia Europejska rda prawa cz I
Tabl. 65. Unia Europejska rda prawa cz II
Tabl. 66. Unia Europejska instytucje cz I
Tabl. 67. Unia Europejska instytucje cz II
Tabl. 68. Unia Europejska instytucje cz III
Tabl. 69. Unia Europejska instytucje cz IV
Tabl. 70. Unia Europejska Traktat reformujcy (z Lizbony)
M. M. Kenig-Witkowska (red.), Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2007.
A. Korybski, L. Leszczyski, A. Pieniek, Wstp..., op. cit., Rozdzia XIII.
222

Jak dziaa Unia Europejska?: przewodnik po instytucjach UE, Urzd Ocjalnych Publikacji Wsplnot
Europejskich, 2004.
I. C. Kamiski, Prawo pochodne Unii Europejskiej, Warszawa 2005.
A. abdzka, A. azowski, M. Szpunar, Prawo Unii Europejskiej, Testy. Kazusy. Tablice, Warszawa 2008.
Traktat Akcesyjny: traktaty stanowice podstaw Unii, prawo polskie dokumenty, Warszawa 2003.
Wybrane akty prawne:
Traktat midzy Krlestwem Belgii, Krlestwem Danii, Republik Federaln Niemiec, Republik
Greck, Krlestwem Hiszpanii, Republik Francusk, Irlandi, Republik Wosk, Wielkim Ksistwem Luksemburga, Krlestwem Niderlandw, Republik Austrii, Republik Portugalsk, Republik
Finlandii, Krlestwem Szwecji, Zjednoczonym Krlestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Pnocnej (Pastwami Czonkowskimi Unii Europejskiej) a Republik Czesk, Republik Estosk, Republik Cypryjsk, Republik otewsk, Republik Litewsk, Republik Wgiersk, Republik Malty, Rzeczpospolit Polsk, Republik Sowenii, Republik Sowack dotyczcy przystpienia Republiki Czeskiej,
Republiki Estoskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki
Wgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Sowenii i Republiki Sowackiej do
Unii Europejskiej z 16.4.2003 r., podpisany w Atenach (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 ze zm.).
Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk (Dz.Urz. C 321E z 29.12.2006 r.).
Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy, podpisany 29.10.2004 r. w Rzymie (proces ratykacji
zamroony, akt nieobowizujcy) (Dz.Urz. C 310 z 16.12.2004 r.).
Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (Traktat reformujcy), podpisany 13.12.2007 r. w Lizbonie (wejdzie w ycie 1.1.2009 r., o ile zostanie ratykowany przez wszystkie kraje czonkowskie UE).
rda internetowe:
Ocjalna strona internetowa Unii Europejskiej: hp://europa.eu/index_pl.htm.
Ocjalna strona Parlamentu Europejskiego: hp://www.europarl.europa.eu.
Ocjalna strona Komisji Europejskiej: hp://ec.europa.eu/index_pl.htm.
Ocjalna strona Rady Unii Europejskiej: hp://consilium.europa.eu.
223

Literatura oglna:
Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunau Konstytucyjnego i wybranych sdw, M. Zubik
(red. i wprowadzenie), P. Bogdanowicz i in. (wybr i oprac.), Warszawa 2008.
P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000.
Podstawowy akt prawny:
Tabl. 1. Rodzaje konstytucji
Tabl. 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Tabl. 3. Zmiana Konstytucji
L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykadu, Warszawa 2007, Rozdzia II.
D. Grecki (red.), Polskie prawo konstytucyjne w zarysie. Podrcznik dla studentw kierunkw nieprawniczych, Krakw 2006, Rozdzia II, pkt 1 i 3.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002, Rozdzia II i V, pkt 3.
W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistw, Pozna 2002, Rozdzia II, 1.
P. Tomke, Prawo konstytucyjne, Gliwice 2006, pkt 6.
Akty prawne:
Tabl. 4. Konstytucyjne zasady ustroju
Tabl. 5. Zasada demokratycznego pastwa prawnego
Tabl. 6. Zasada spoecznej gospodarki rynkowej
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia III.
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia IV.
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia XIII, pkt 3.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia IV.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VI.
M. Grzybowski, Pastwo prawa, [w:] B. Szmulik, M. migrodzki (red.), Wprowadzenie do nauki..., op. cit.,
Rozdzia V.
L. Morawski, Wstp..., op. cit., Rozdzia XIII.
G. L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniek, Wprowadzenie..., op. cit., Rozdzia XIV.
M. Wyrzykowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001.
Akty prawne:
Ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomociami (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.).
Ustawa z 6.7.2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego (Dz.U. Nr 100, poz. 1080 ze zm.).
Tabl. 7. Wolnoci i prawa czowieka i obywatela
Tabl. 8. Wolnoci i prawa czowieka i obywatela zasady oglne
Tabl. 9. Konstytucyjne rodki ochrony wolnoci i praw
224

L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia IV.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia V.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VII.
B. Banaszak, System ochrony praw czowieka, Krakw 2005.
L. Winiewski (red.), Wolnoci i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa 2006.
Akty prawne:
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VI, pkt 10.
M. Granat, A. Gorgol, J. Sobczak, Ustawa o partiach politycznych. Komentarz, Warszawa 2003.
Akty prawne:
Ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych.
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia X, pkt 2.1.
J. Sugocki (red. i wstp), Prawo administracyjne materialne. Wybrane zagadnienia, Bydgoszcz 2005,
Rozdzia I.
J. Jagielski, Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998.
A. Ciele, A. Szymaski, Obywatelstwo Unii Europejskiej, Warszawa 2004.
Akty prawne:
Ustawa z 15.2.1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.).
Ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. 2006 r. Nr 234 poz. 1694 ze zm.).
Akty prawne:
Ustawa z 23.5.1991 r. o zwizkach zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79 poz. 854 ze zm.).
Tabl. 15. Zgromadzenie publiczne
Akty prawne:
Ustawa z 5.7.1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 51, poz. 297 ze zm.).
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III, pkt VI.
M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne, cz oglna, Warszawa 2007, Rozdzia III.
J. Jaboska-Bonca, Podstawy prawa..., op. cit., Rozdzia VII.
225

Akty prawne:
Ustawa z 20.7.2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych.
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VIII i IX.
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VIII.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia VII.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XI.
Akty prawne:
Uchwaa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
(tekst jedn. M.P. z 2002 r. Nr 23, poz. 398 ze zm.).
Uchwaa Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 23.11.1990 r. Regulamin Senatu (tekst jedn. M.P. z 2002 r.
Nr 54, poz. 741 ze zm.).
Ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posa i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 221,
poz. 2199 ze zm.).
Ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa
z lat 19441990 oraz treci tych dokumentw (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.) tzw.
ustawa lustracyjna.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia VII, 6
Akty prawne:
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XII.
Akty prawne:
226

J. Bo (red.), Prawo administracyjne, Wrocaw 2002, Rozdzia IV, pkt 3, B i C.
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia X.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia VIII.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XIII.
Akty prawne:
Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrw oraz o zakresie dziaania ministrw
(Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XIII.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XIV.
H. Izdebski, Samorzd terytorialny: podstawy ustroju i dziaalnoci, Warszawa 2008.
Z. Leoski, Samorzd terytorialny w RP, Warszawa 2006.
Akty prawne:
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XVXVII.
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XIXIII.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia XI.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XV.
Akty prawne:
Ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu.
Ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).
227

Ustawa z 21.8.1997 r. Prawo o ustroju sdw wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226,
poz. 1676 ze zm.).
Ustawa z 27.7.2001 r. o Krajowej Radzie Sdownictwa (Dz.U. Nr 100, poz. 1082 ze zm.).
Ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych.
Ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sdw administracyjnych.
Ustawa z 23.11.2002 r. o Sdzie Najwyszym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XIVXVI.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia XI.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Lublin 2002, Rozdzia XVI.
S. Sagan (red.), Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2008.
H. Ziba-Zaucka, Organy kontroli pastwowej i ochrona pastwa w Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, Rzeszw 2000.
Akty prawne:
Ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.).
Ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze zm.).
Ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm.).
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XVIII.
P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne..., op. cit., Rozdzia X, 1
Akty prawne:
Ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.).
Ustawa z 30.6.2005 r. o nansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.).
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XVIII.
D. Grecki (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia XX.
Akty prawne:
Ustawa z 18.4.2002 r. o stanie klski ywioowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 ze zm.).
Ustawa z 21.6.2002 r. o stanie wyjtkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 ze zm.).
Ustawa z 29.8.2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych
i zasadach jego podlegoci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156,
poz. 1301 ze zm.).
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VI.
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia X, pkt 13.
M. Chmaj, W. Skrzydo, System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Krakw 2005.
M. A. Grith-Traversy, Demokracja, parlament i systemy wyborcze, Warszawa 2007.
228

Akty prawne:
Ustawa z 27.9.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r.
Nr 47, poz. 544 ze zm.).
Ustawa z 16.7.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdztw
(tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.).
Ustawa z 12.4.2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360).
Ustawa z 20.6.2002 r. o bezporednim wyborze wjta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. Nr 113,
poz. 984 ze zm.).
Tabl. 53. Wybory do Sejmu i Senatu cz. I
Tabl. 54. Wybory do Sejmu i Senatu cz. II
Tabl. 55. Wybory do Sejmu i Senatu cz. III
W. Skrzydo (red.), Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia X, pkt 4 (zdezakt.).
A. ukowski, System wyborczy do Sejmu i Senatu RP, Warszawa 2004.
Akty prawne:
Ustawa z 12.4.2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa z lat
19441990 oraz treci tych dokumentw (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.)
Akty prawne:
Ustawa z 27.9.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Tabl. 57. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz I
Tabl. 58. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz II
Tabl. 59. Wybory samorzdowe do rad gmin (miast), rad powiatw i sejmikw wojewdztw cz III
K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Samorzdowe prawo wyborcze. Komentarz,
Warszawa 2006.
Akty prawne:
Ustawa z 16.7.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatw i sejmikw wojewdztw.
Ustawa z 20.6.2002 r. o bezporednim wyborze wjta, burmistrza i prezydenta miasta.
Akty prawne:
Ustawa z 23.1.2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. Nr 25, poz. 219 ze zm.).
229

D. Dbkowski, W. Zajc, Referendum lokalne: praktyczny komentarz do ustawy, Zielona Gra 2002.
L. Garlicki, Polskie prawo..., op. cit., Rozdzia VII.
Akty prawne:
Ustawa z 15.9.2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. Nr 88, poz. 985 ze zm.).
Ustawa z 14.3.2003 r. o referendum oglnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.).
230

Tabl. 1. Administracja pojcie

Tabl. 2. Prawo administracyjne
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I i II.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne; pojcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie,
Warszawa 2002, Rozdzia I i II.
Z. Leoski, Zarys prawa administracyjnego, Warszawa 2007, Rozdzia I.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Cz oglna, Toru 2002, Dzia I, Rozdzia I, II, IV.
Z. Cielak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Cz oglna, Warszawa 2000.
Tabl. 3. Wybr denicji prawa administracyjnego i administracji
J. Bo (red.) i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I i II.
Z. Cielak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia I.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia I, Rozdzia I, III, IV.
W. Dawidowicz, Nauka prawa administracyjnego, zarys wykadu, Warszawa 1965.
J. Starociak, Administracja. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1974.
Przypisy:
(1) J. S. Langrod, Instytucje prawa administracyjnego. Zarys czci oglnej, t. 1, Krakw 1948, s. 226.
(2) T. Bigo, Prawo administracyjne. Instytucje oglne. Zebra W. Kawka, Wrocaw 1948, s. 311.
(3) J. towski, Prawo administracyjne dla kadego, Warszawa 1995, s. 21.
(4) Z. Cielak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Cz oglna, Warszawa 2000,
Rozdzia III, w szczeglnoci s. 57.
(5) E. Ochendowski, Prawo administracyjne, cz oglna, Toru 2002, s. 21.
(6) Z. Leoski, Wielka Encyklopedia Prawa, Warszawa 2000, s. 23.
(7) E. Forstho, Lehrbu des Verwaltungsrets, Monaium 1973, s. 1, cyt. za: J. Bo (red.) i in., Prawo
administracyjne..., op. cit., s. 12.
(8) E. C. S. Wade, G. Godtrey Phillips, Constitutional and Administrative Law, Londyn 1977, s. 547,
cyt. za: J. Bo (red.) i in., Prawo administracyjne..., op. cit., s. 13.
Tabl. 4. Zasady administracji pastwowej
Z. Cielak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III.
Tabl. 5. Stosunek administracyjnoprawny
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VIII.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia II.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia I, Rozdzia II.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2004, Rozdzia II.
J. Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje oglne, cz II, Krakw 2001, Rozdzia I.
Przypis
(1) J. Bo (red.), Prawo administracyjne, Wrocaw 2002, s. 365.
231

Tabl. 6. Centralizacja i decentralizacja
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt V ppkt 1 i 2.
S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin 2005.
J. Starociak, Decentralizacja administracji, Warszawa 1960.
Przypis:
(1) J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 227.
Tabl. 7. Formy, sfery i paszczyzny dziaania administracji
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI i VII.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I, pkt 2 i 3.
Przypis:
(1) E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2004, s. 24.
(2) J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VII
Tabl. 8. rda prawa wewntrznego swoiste dla dziaalnoci administracji
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia III, pkt II i IV.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia II, Rozdzia IV.
R. Raszewska-Skaecka, Statut i regulamin zakadu administracyjnego jako rda prawa, Wrocaw 2007.
Akty prawne:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.
Tabl. 9. Kontrola i nadzr
Tabl. 10. Rodzaje kontroli
Tabl. 11. Kontrola resortowa i midzyresortowa
Tabl. 12. Sdowa kontrola administracji
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt V, Rozdzia IX, passim.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia XI.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia XII.
J. towski, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I, pkt 7.1 i Rozdzia X.
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. II, Krakw 2001, Rozdzia V.
Tabl. 13. Podmioty administracyjne i podmioty administrujce
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt II.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
Tabl. 14. Organ administracji denicje
Przypisy:
(1) M. Jaroszyski, M. Zimmermann, W. Brzeziski, Polskie prawo administracyjne, Cz oglna, Warszawa 1956, s. 162.
(2) J. Suewski, O. Bujko, K. Sobczak, Polskie prawo administracyjne, Warszawa 1961, s. 57.
(3) J. Starociak, E. Iserzon, Prawo administracyjne, Warszawa 1963, s. 48.
(4) W. Brzeziski (red.), Prawo administracyjne. Cz oglna, Krakw 1970, s. 23.
232

(5) W. Dawidowicz, Zagadnienia ustroju administracji pastwowej w Polsce, Warszawa 1970, s. 23.
Tabl. 15. Organ administracji istota i podzia cz I
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia czwarty, pkt II.
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Krakw 2003, Rozdzia XVI.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia V.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia IV, Rozdzia 2, 2.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I, pkt 7.4.
Tabl. 16. Organ administracji istota i podzia cz II
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Krakw 2003, Rozdzia XVI.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia V.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia IV, Rozdzia 2, 2.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia I, pkt 7.4.
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz I
wybrane pojcia, rozrnienia, podziay cz II
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt VVIII.
M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
Przypis:
(1) E. Smoktunowicz, Prawo zrzeszania si w Polsce, Warszawa 1992, cyt za: Z. Duniewska i in., Prawo
administracyjne..., op. cit., s. 208.
Akty prawne:
Ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach.
Ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach.
Ustawa z 30.8.1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).
Ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.).
Ustawa z 24.4.2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873 ze zm.).
Ustawa z 29.1.2004 r. Prawo zamwie publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1655 ze zm.).
Ustawa z 30.6.2005 r. o nansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.).
Ustawa z 28.7.2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. Nr 169, poz. 1420).
Tabl. 19. Stowarzyszenie cz I
Tabl. 20. Stowarzyszenie cz II
P. Sarnecki, Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Warszawa 2007.
E. Smoktunowicz, Prawo zrzeszania si..., op. cit.
Akty prawne:
Ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach.
Tabl. 21. Aparat administracyjny
233

Przypis:
(1) Dekoncentracji wewntrznej nie naley myli z dekoncentracj w sensie ustawowego przeniesienia
kompetencji (dekoncentrowanie kompetencji na wiksz liczb organw) zob. Tabl. Nr 6. W przypadku dekoncentracji wewntrznej mamy do czynienia tylko z upowanieniem do czysto technicznego wykonywania cudzych kompetencji, a nie z przeniesieniem samej kompetencji [O dekoncentracji
jako przeniesieniu kompetencji: J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 229 i 230. O dekoncentracji jako upowanieniu do wykonywania czynnoci za organ, ibidem, s. 139].
Akty prawne:
Ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).
(Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).
Ustawa z 5.6.1998 r. o administracji rzdowej w wojewdztwie (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 80,
poz. 872 ze zm.).
Ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.).
Ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.).
Tabl. 22. Organy naczelne i organy centralne
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt III.
Akty prawne:
(Dz.U. Nr 106, poz. 492 ze zm.).
Ustawa z 4.9.1997 r. o dziaach administracji rzdowej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.).
Tabl. 23. Dziay administracji rzdowej
Tabl. 24. Minister
Tabl. 25. Suba cywilna
Akty prawne:
Ustawa z 24.8.2006 r. o subie cywilnej (Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.).
Ustawa z 24.8.2006 r. o pastwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach pastwowych (Dz.
U. Nr 170, poz. 1217 ze zm.).
Tabl. 26. Podmioty wykonujce zadania administracji w terenie
Tabl. 27. Wojewoda
Tabl. 28. Administracja zespolona
Tabl. 29. Administracja niezespolona
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV.
M. Chmaj (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IX i X.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VIII.
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz I, Krakw 2003, Rozdzia VII.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia VI i VIII.
Akty prawne:
Ustawa z 8.8.1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrw oraz o zakresie dziaania ministrw.
Ustawa z 4.9.1997 r. o dziaach administracji rzdowej.
Ustawa z 5.6.1998 r. o administracji rzdowej w wojewdztwie.
234

Tabl. 30. Zakad administracyjny
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt III, 6.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia IV, Rozdzia II, pkt VI.
R. Raszewska-Skaecka, Statut..., op. cit.
Przypisy:
(2) M. Jaroszyski, M. Zimmermann, W. Brzeziski, Polskie prawo..., op. cit., s. 176.
(3) J. ukasiewicz, Zarys nauki administracji, Warszawa 2007, s. 99100.
(4) E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., s. 232.
Akty prawne:
Ustawa z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.).
Tabl. 31. Podzia terytorialny istota i rodzaje
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia VII.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
Przypis:
(1) Z. Leoski, Zarys..., op. cit., s. 104.
Akty prawne:
Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
(Dz.U. Nr 96, poz. 603 ze zm.).
publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze zm.).
Tabl. 32. Podzia terytorialny rys historyczny cz I
Tabl. 33. Podzia terytorialny rys historyczny cz II
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia VII.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia IV, Rozdzia IV.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI.
Podstawowe akty prawne:
Ustawa z 17.3.1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.).
Ustawa Konstytucyjna z 23.4.1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227) (historyczny).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu
22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) (historyczny).
Ustawa Konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym (tzw. Maa Konstytucja) (Dz.U. Nr
84, poz. 426 ze zm.) (historyczny).
Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa
(Dz.U. Nr 96, poz. 603 ze zm.).
publicznej w zwizku z reform ustrojow pastwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze zm.).
Tabl. 34. Samorzd terytorialny w teorii prawa administracyjnego
H. Izdebski, Samorzd terytorialny..., op. cit., Rozdzia I i II.
Z. Leoski, Samorzd terytorialny w RP, Warszawa 2006.
235

J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Krakw 2003, Rozdzia XI.
M. Jaroszyski, Rozwaania ideologiczne i programowe na temat samorzdu, Warszawa 1936.
J. Panejko, Geneza i podstawy samorzdu europejskiego, Pary 1926.
Przypisy:
(1) J. Panejko, Geneza samorzdu europejskiego, Pary 1926, s. 97 oraz passim.
(2) T. Bigo, Zwizki publiczno-prawne w wietle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1928, cyt. za:
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 183.
(3) J. Szreniawski, cyt. za: J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 185.
(4) M. Kulesza, cyt. za: J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., s. 185.
(5) E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., s. 312.
Akty prawne:
Europejska Karta Samorzdu Terytorialnego, sporzdzona w Strasburgu dnia 15.10.1985 r. (Dz.U. 1994 r.
Nr 124, poz. 607).
wiatowa Deklaracja Samorzdu Lokalnego, uchwalona na 27 wiatowym Kongresie Midzynarodowego Zwizku Wadz Lokalnych, w dnia 2226.9.1985 r. w Rio de Janeiro.
Europejska Karta Samorzdu Regionalnego, przyjta 5.6.1997 r. na posiedzeniu Kongresu Wadz Lokalnych i Regionalnych Europy zalecenie zawierajce projekt karty.
Tabl. 35. Historia samorzdu terytorialnego cz I
Tabl. 36. Historia samorzdu terytorialnego cz II
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt IV, 4.
H. Izdebski, Samorzd terytorialny..., op. cit., Rozdzia III.
Z. Leoski, Samorzd..., op. cit.
Podstawowe akty prawne:
Ustawa z 17.3.1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (historyczny).
Ustawa Konstytucyjna z 23.4.1935 r. (historyczny).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu
22.7.1952 r. (historyczny).
Ustawa Konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wadz ustawodawcz
i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym (tzw. Maa Konstytucja)
(historyczny).
Ustawa z 24.7.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau terytorialnego pastwa.
Tabl. 37. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz I
Tabl. 38. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz II
Tabl. 39. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz III
Tabl. 40. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz IV
Tabl. 41. Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz V
Tabl. 42. Zadania jednostek samorzdu terytorialnego
Tabl. 43. Samodzielno majtkowa samorzdu terytorialnego
Tabl. 44. Dochody jednostek samorzdu terytorialnego
Tabl. 45. Mienie jednostek samorzdu terytorialnego
Tabl. 46. Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz I
236

Tabl. 47. Formy wspdziaania samorzdu terytorialnego cz II
Tabl. 48. Gospodarka jednostek samorzdu terytorialnego (gospodarka komunalna)
Tabl. 49. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz I
Tabl. 50. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz II
Tabl. 51. Nadzr nad samorzdem terytorialnym cz III
Tabl. 52. Wyspecjalizowane organy kontroli i nadzoru nad samorzdem terytorialnym
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IV, pkt IV, 5E; Rozdzia V, pkt V.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia IX.
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz I, Krakw 2003, Rozdzia VIIIX.
H. Izdebski, Samorzd terytorialny..., op. cit.
Z. Leoski, Samorzd..., op. cit.
E. Ochendowski, Prawo administracyjne..., op. cit., Dzia IV, Rozdzia 5, pkt IV.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VII, pkt 7.
Akty prawne:
Ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym.
Ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 ze zm.).
Ustawa z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 55,
poz. 577 ze zm.).
Ustawa z 12.10.1994 r. o samorzdowych kolegiach odwoawczych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 856 ze zm.).
Ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie powiatowym.
Ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie wojewdztwa.
Ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r.
Dz.U. Nr 88, poz. 539 ze zm.).
Ustawa z 6.5.2005 r. o Komisji Wsplnej Rzdu i Samorzdu Terytorialnego oraz o przedstawicielach
Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionw Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 90, poz. 759).
Tabl. 53. Akt administracyjny cz I
Tabl. 54. Akt administracyjny cz II
Tabl. 55. Akty administracyjne podzia teoretyczny cz I
Tabl. 56. Akty administracyjne podzia teoretyczny cz II
Tabl. 57. Decyzja administracyjna
Tabl. 58. Decyzja administracyjna elementy
Tabl. 59. Decyzja administracyjna elementy dodatkowe
Tabl. 60. Niewadcze formy dziaania administracji cz I
Tabl. 61. Niewadcze formy dziaania administracji cz II
J. Bo (red.), Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia VI, pkt II i nast.
Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia X.
237

Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia XV i XVII.
E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne..., op. cit., Rozdzia V, pkt 3 i nast.
L. ukowski, Kodeks postpowania administracyjnego. Ustawa o Naczelnym Sdzie Administracyjnym, Warszawa 1998, cz I.
L. ukowski, R. Sawua, Postpowanie..., op. cit.
Przypis (tabl. 53)
Akty prawne:
Ustawa z 8.3.1990 r. o samorzdzie gminnym.
Ustawa z 30.8.1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.).
Ustawa z 5.6.1998 r. o samorzdzie powiatowym.
Ustawa z 20.4.2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206 ze zm.).
Ustawa z 28.7.2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. Nr 169, poz. 1420).
Tabl. 62. Postpowanie administracyjne rodzaje
L. ukowski, Kodeks..., op. cit., cz. I.
L. ukowski, R. Sawua, Postpowanie..., op. cit.
Akty prawne:
Tabl. 63. Egzekucja w administracji cz I
Tabl. 64. Egzekucja w administracji cz II
Z. Leoski, Administracyjne postpowanie egzekucyjne. Wzowe problemy, Pozna 2003.
J. Filipek, Prawo administracyjne..., op. cit., cz. I, Krakw 2001, Rozdzia IV.
Akty prawne:
Ustawa z 17.6.1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r.
Nr 229, poz. 1954 ze zm.).
Tabl. 65. Sdy administracyjne
B. Adamiak, J. Borkowski, Postpowanie administracyjne i sdowoadministracyjne, Warszawa 2007.
Z. Leoski, Zarys..., op. cit., Rozdzia XVIII.
Akty prawne:
Ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sdw administracyjnych.
238
Indeks rzeczowy
(Liczby oznaczaj numery stron)
Acquis communautaire 64
Administracja 141, 143
dziaanie 148
niewadcze formy 148, 206207
paszczyzny 148
sfery 148
wadcze formy 148
kontrola sdowa 153
niezespolona 171
pastwowa 144145
rzdowa 164
dziay 164
swoiste rda prawa wewntrznego 149
zespolona 170
Agencje pastwowe (rzdowe) 154, 159
Akt administracyjny 19, 199202
kontrola 153
zob. Decyzja administracyjna
Akt normatywny 19
kontrola 115, 153
ogaszanie 26, 90
zob. rda prawa
Akt prawa miejscowego 19, 23, 25, 169, 181
Akt prawny 17, 19, 20, 102
budowa 3336
Analogia iuris 49
Analogia legis 49
Argumentum a fortiori 50
Aparat administracyjny 162
Aparat pastwowy 8
Apelacja 63
Centralizacja 147
Common law 16, 21, 23
Czynno konwencjonalna 51
Czynnoci prawne 51
B
Budet pastwa 122
D
Decentralizacja 147
Decyzja administracyjna 19, 121, 148, 156, 205
zob. Akt administracyjny
Denicja legalna 31, 33, 41
Dekoncentracja 147, 162
Delikt konstytucyjny 118
Demokratyczne pastwo prawne 10
standardy midzynarodowe 11
zasady 11, 79
Doktryna 19, 23
Domniemanie 61
faktyczne 61
prawne 61
Dowody 6162
Dyspozycja normy prawnej 27, 28, 29, 30
Dziaalno gospodarcza 56
Dziennik Ustaw 20, 26, 90, 97
E
Egzekucja w administracji 209210
zob. Odpowiedzialno prawna
F
Fakty prawne 51
Falandyzacja prawa 50
Finanse publiczne 122
Fontes iuris cognoscendi 23
Fontes iuris oriundi 23
239
Indeks rzeczowy
G
Ga prawa 17, 18
Gmina 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Grupy nacisku 9
Gospodarka komunalna 194
H
Hierarchiczne podporzdkowanie 147
Hipoteza normy prawnej 27, 28, 29, 30
I
Immunitet
formalny 98, 101, 111, 120
materialny 98
parlamentarny 97, 98
Inicjatywa ustawodawcza 96, 105, 122
Incompatibilitas 97, 100
Informacja prawna 2324
Instytucja prawna 17
Interes prawny 61
Ius cogens 18
Ius dispositivum 18
J
Jednostki organizacyjne (instytucjonalne) 53, 54
substrat 55
Jednostki samorzdu terytorialnego 179187
dochody 189
mienie 190191
zadania 177
zob. Gmina, Powiat, Wojewdztwo
Jzyk prawniczy 31
Jzyk prawny 31
K
Kierownictwo 150
Klauzula generalna 36, 41
Komisarz wyborczy 125
Komisje wyborcze 125
Komitet wyborczy 128, 130, 132, 136
Konstytucja 75
rodzaje 75
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19, 23, 75, 76
zasady 78
zmiana 77, 104, 137
Kontrasygnata 102
Kontrola 150
midzyresortowa 152
nad samorzdem terytorialnym 198
resortowa 152
rodzaje 151
240
sdowa administracji 153

zob. Najwysza Izba Kontroli
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 121
Krajowa Rada Sdownictwa 104, 113
L
Lex imperfecta 36
Lex minus quam perfecta 36
Lex perfecta 36
Lex plus quam perfecta 36
Lex posterior derogat legi priori 43
Lex posterior generali non derogat legi priori
speciali 43
Lex retro non agit 26, 90
Lex specialis derogat legi generali 43
Lex superior derogat legi inferiori 43
M
Mandat parlamentarny 97
metody rozdziau 124, 129
Mechanizm pastwowy 8
Minister 106, 108, 109, 165
Ministerstwo 165
Monitor Polski 20, 26, 90, 115
Monitor Polski B 26
Monitor Sdowy i Gospodarczy 26
N
Naczelny Sd Administracyjny 112, 153, 211
Nadzr 150
nad samorzdem terytorialnym 109, 195198
Najwysza Izba Kontroli 119
Narodowy Bank Polski 122
Nasciturus 53
Norma pozaprawna 15, 23
Norma prawna
adresat 41
elementy 27, 29
formalna 18, 143
koncepcje budowy 28
materialna 18, 143
okolicznoci stosowania 41
proceduralna 18
programowa 36
rekonstrukcja 30
sankcjonowana 28
sankcjonujca 28
ustrojowa 18, 142
Nullum crimen sine lege 32, 111
O
Obywatelstwo 8686
Obwd wyborczy 127, 131
Indeks rzeczowy
Odpowiedzialno prawna 57
typy 5861
Okrg wyborczy 127
Organ administracji 121, 155157
centralny 156, 157, 163
naczelny 156, 157, 163
rzdowej 156
samorzdowej 156
Organ pastwowy 8, 154
Organy wyborcze 125, 134, 135
Orzecznictwo 19, 21, 23
Osoba zyczna 53, 56
Osoba prawna 53, 56
likwidacja 55
mieszana 54
pastwowa 54
samorzdowa 54
teorie 55
typy 55
tworzenie 55
uomna 53, 56
P
Pastwo 3, 4
forma 7
funkcje 6
teorie powstania 5
typ 7
zob. Demokratyczne pastwo prawne
Pastwo prawa 10, 11
zob. Demokratyczne pastwo prawne
Pastwowa Komisja Wyborcza 125
Pastwowy zasb kadrowy 166
Parlament Rzeczypospolitej Polskiej
zob. Sejm
Partia polityczna 9, 84, 85
Podmioty administracyjne 154
Podmioty administrujce 154, 158159
Podmioty prawa 53
zob. Osoba zyczna, Osoba prawna
Podzia terytorialny 173175
Postpowanie administracyjne 208
Postpowanie procesowe 6163
Powiat 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Prawa czowieka i obywatela 8183
katalog 84
konstytucyjne rodki ochrony 83
zob. Rzecznik Praw Obywatelskich
zasady oglne 82
Prawo 6
a normy pozaprawne 15
formalne (proceduralne) 18, 6163
funkcje 6
koncepcje 14
obowizywanie 4243
podziay 18
w znaczeniu podmiotowym 17
w znaczeniu przedmiotowym 17
zasady 32
Prawo administracyjne 18, 32, 142, 143
Prawo wyborcze
bierne 126, 127, 130, 131, 134, 135
czynne 126, 127, 130, 131, 134, 135
Prezes Rady Ministrw 104, 106, 107, 108, 109, 110
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 97, 101, 107, 123
akty urzdowe 102
kompetencje 103104
odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu 118
prerogatywy 102
Proces ustawodawczy 9696
Protest wyborczy 129, 130, 133, 136
Prg wyborczy 124, 126, 129, 133, 136
Przedsibiorca 56
Przepis 17
bezwzgldnie obowizujcy (ius cogens) 18, 35
blankietowy 34, 40
jednostronnie obowizujcy (semidyspozytywny) 18, 35
rodzaje 3336
wzgldnie obowizujcy (ius dispositivum) 18, 35
Publikator urzdowy 20, 26, 90
R
Rada Bezpieczestwa Narodowego 103
Rada Gabinetowa 104
Rada Ministrw 104, 105109, 123
kompetencje 105
odpowiedzialno polityczna 108
odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu 118
struktura 106
tryb powoywania 92, 107
Rada Polityki Pieninej 104, 122
Ratio legis 46
Referendum
oglnokrajowe 137
lokalne 110, 138
Regionalna izba obrachunkowa 156, 198
Reguy inferencyjne 49
Reguy kolizyjne 43
Retroakcja 26, 90
Roszczenie 17
Rozporzdzenie 19, 23, 24, 109, 121, 123
porzdkowe 169
z moc ustawy 19, 24, 123
Rzecznik Praw Obywatelskich 83, 120
241
Indeks rzeczowy
S
Samorzd specjalny 12, 78

zawodowy 12
Samorzd terytorialny 12, 78, 83, 167168, 188
formy wspdziaania 192193
historia 177178
modele 176
standardy midzynarodowe 13
teorie 13, 176
wybory 131134
zadania 12
zasady konstytucyjne 110
zob. Akt prawa miejscowego, Gmina, Jednostki
samorzdu terytorialnego, Powiat, Wojewdztwo
Samorzdowe Kolegium Odwoawcze 156, 198
Sankcja normy prawnej 27, 28, 29, 30, 36
Sd Najwyszy 112, 114
Sdy 112
administracyjne 110, 112, 153, 211
powszechne 112, 153
szczeglne 112
Sejm 91, 97, 103, 110, 122
funkcje 94
gosowanie 93
kadencja 92, 104
organy 95
zob. Wybory
Senat 96, 103
zob. Sejm
Sdziowie 111, 113
Sdu Najwyszego 114
Trybunau Konstytucyjnego 115
Trybunau Stanu 118
Skarb Pastwa 54, 83
Skarga konstytucyjna 83, 115, 117, 120
Suba cywilna 166
Sprawiedliwo 10
Stanowienie prawa 51
Stany nadzwyczajne 123
Stationes sci 158
Status prawny posa i senatora 97
Stosowanie prawa 51, 60
Stosunek prawny 52
administracyjnoprawny 146
Stowarzyszenie 160161
Sylogizm prawniczy 49
System prawa 16, 17
precedensowy (common law) 16, 21
stanowionego (kontynentalny) 16, 21
System wyborczy 124
Sytuacja prawna 146
Trybuna Konstytucyjny 104, 115117, 153

Trybuna Stanu 103, 104, 118
242
U
Umowa midzynarodowa 19, 23, 24, 103, 115, 137
Unia Europejska 64-72
czonkowie 64
lary 64
instytucje 6871
obowizywanie prawa 43
obywatelstwo 86
rda prawa 6667
Uprawnienie 17
Urzd 162
Ustawa 19, 23, 24, 115
budetowa 122
zob. Budowa normy prawnej, Zasady techniki
prawodawczej
V
Vacatio legis 90
W
Weto prezydenckie 97, 104
Wadza sdownicza 111
zasady konstytucyjne 111
Wadztwo
administracyjne 142
zakadowe 172
Wnioskowanie z podobiestwa (argumentum
a simili) 49
Wnioskowanie z przeciwiestwa (a contrario) 50
Wojewoda 168, 169
Wojewdzki dziennik urzdowy 20, 26, 90
Wojewdztwo 110, 173, 175, 179187
organy 183186
Wotum nieufnoci 108
Wotum zaufania 107, 109
Wybory 124136
do Parlamentu Europejskiego 135136
do Sejmu 92, 125, 126129
do Senatu 92, 125, 126129
na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 125, 130
samorzdowe 110, 131134
stwierdzenie wanoci 129, 130, 133, 135
zarzdzanie 127, 130, 131, 134, 135
wjta (burmistrza, prezydenta miasta) 125, 135
Wykadnia prawa 4448
Wynikanie aksjologiczne 49
Wynikanie instrumentalne 49
Indeks rzeczowy
Z
Zakad administracyjny 154, 172
Zasada legalizmu 10, 79
Zasada prawna 114
Zasada spoecznej gospodarki rynkowej 80
Zasady techniki prawodawczej 3741
Zdolno do czynnoci prawnych 53
Zdolno prawna 53
Zdolno procesowa 61
Zdolno sdowa 61
Zgromadzenia publiczne 84, 89

Zgromadzenie Narodowe 100, 101, 103
Zwizek zawodowy 84, 87
Zwyczaj 19, 23
rda prawa 19, 23

katalog 23, 2425
powszechnie obowizujce 19, 23, 24, 25
wewntrznie obowizujce 19, 23, 24, 25, 109, 149
243
PLANSZE
BECKA
Podst
awypr
awask
adaj
si
zt
r
zechczci
.
W pi
er
wszej zapr
ezent
owane zost
a
y el
ement
ar
ne zagadni
eni
a pr
awa,
t
r
adycyj
ni
e zal
i
czane do pr
zedmi
ot
u:
Pr
awoznawst
wo l
ub
Wst
p do
pr
awoznawst
wa
,znaj
duj
cegosi
wpr
ogr
ami
est
udi
wpr
awni
czych.Wi
adomoci
t
e st
anowi
naj
czci
ejt
ake t
r
zon pr
zedmi
ot
w pr
awnych nauczanych na
ki
er
unkachni
epr
awni
czychw r
amach
Podst
aw pr
awa
,
El
ement
w pr
awaczy
t
e
Encykl
opedi
ipr
awa
.
W czci dr
ugi
ej zapr
ezent
owana zost
a
a podst
awowa mat
er
i
a pr
awa
konst
yt
ucyj
nego,awi
cpr
zedewszyst
ki
mt
emat
ykazasadust
r
oj
owychpast
wa,
st
r
ukt
ur
aikompet
encj
eor
ganw past
wowych,at
akepodst
awowezagadni
eni
a
pol
ski
egopr
awawybor
czego.
Cz t
r
zeci
a zawi
er
a wi
adomoci z zakr
esu czci ogl
nej pr
awa
admi
ni
st
r
acyj
nego.Pr
zedst
awi
apoj
ci
at
ypowedl
aadmi
ni
st
r
acj
i
,char
akt
er
yzuj
e
r
ne r
odzaj
e podmi
ot
w admi
ni
st
r
acyj
nych,f
or
my dzi
a
ani
a admi
ni
st
r
acj
ize
szczegl
nym uwzgl
dni
eni
em akt
w admi
ni
st
r
acyj
nych, a t
ake el
ement
y
pr
ocedur
yadmi
ni
st
r
acyj
nej
.
Podst
awypr
awaki
er
owaneszar
wnodost
udent
wpr
awa,j
akis
uchaczy
ki
er
unkw ni
epr
awni
czych,umol
i
wi
aj
szybki
e por
zdkowani
e isyst
emat
yzowani
emat
er
i
a
u.Wal
or
yopr
acowani
apozwal
aj
kszt
a
t
owakr
gpot
encj
al
nych
Czyt
el
ni
kw szer
okoczyni
cznowejpr
opozycj
iWydawni
ct
waC.H.BECKuni
wer
sal
neopr
acowani
epodst
awowychwi
adomociopr
awi
e.
Mat
eusz Dr
oba asyst
ent Uni
wer
syt
et
u Rzeszowski
ego. Posi
ada bogat
e
dowi
adczeni
e dydakt
yczne. Pr
owadzi
zaj
ci
a (
wi
czeni
a) z pr
zedmi
ot
w
pr
awni
czych na ki
er
unku pr
awni
czym or
azwyk
adyiwi
czeni
a na ki
er
unkach
ni
epr
awni
czych(
m.
i
n.ekonomi
i
)
,wt
ym t
akewwyszejszkol
ezawodowej
.Aut
or
publ
i
kacj
inaukowychzzakr
esupr
awaadmi
ni
st
r
acyj
negoicywi
l
nego.
PODSTAWYPRAWA
Podst
awypr
awaspi
er
wszpozycj
w nowejser
i
ipubl
i
kacj
iWydawni
ct
wa
C.H.BECKPLANSZEBECKA.Ser
i
at
aopi
er
asi
napr
ezent
acj
iwi
adomoci
w t
abl
i
cach, schemat
ach i wykr
esach, st
anowi
cych samodzi
el
ne ca
oci
,
wdomi
nuj
cym uk
adzi
e:j
ednozagadni
eni
ej
ednast
r
ona.
DROBA
PLANSZEBECKA
PLANSZEBECKA
PODSTAWY
PRAWA
PRAWOZNAWSTWO
PRAWO KONSTYTUCYJ
NE
PRAWOADMI
NI
STRACYJ
NE
www.
skl
ep.
beck.
pl
,emai
l
:
dz.
handl
owy@beck.
pl
ht
t
p:
/
/
www.
beck.
pl
,t
el
.0223112222,f
ax:0223377601
I
S
BN9
7
8
8
3
2
5
5
0
0
5
2
9788325500528
c
e
na4
9z
MATEUSZDROBA

Prawo Plansze Becka

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Plansze Becka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PLANSZE

PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 4

ZBIOROWE PRAWO PRACY

FILOZOFIA I TEORIA PRAWA

WSTP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 4

MIDZYNARODOWE PRAWO PRACY. TOM I. MIDZYNARODOWE PUBLICZNE

HISTORIA PASTWA I PRAWA POLSKI

Redakcja: Magdalena Cymerska

Wydawnictwo C. H. Beck 2008

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Budowa aktw prawnych rodzaje przepisw prawnych cz III

Cz II. Prawo konstytucyjne

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Cz III. Prawo administracyjne

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Jednostki samorzdu terytorialnego zestawienie cz II

Wykaz literatury, aktw prawnych oraz przypisy

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 1. Pojcie pastwo

jedna wadza zwierzchnia

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 2. Cechy pastwa

integralno wbrew tendencjom dezintegrujcym i koniktom moliwa jest dziki

twrca pojcia suwerennoci

suwerenem wedug Konstytucji RP z 2.4.1997 r. jest nard (art. 4 ust. 1).

ORGANIZACJA DZIAAJCA PRZEZ WYODRBNIONY APARAT PASTWOWY

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 3. Teorie powstania pastwa

(powstanie: staroytno, rozwj: redniowiecze)

(korzenie: redniowiecze, rozwj: koniec

UMOWA SPOECZNA (XVII/XVIII w.)

TEORIE PSYCHOLOGICZNE (XX w.)

twrcy: E. Durkheim, L. Duguit

najwybitniejszy przedstawiciel: L. Petraycki

teoria organiczna (A. Comte, H. Spencer, O. Gierke) zjawiska spoeczne jako

powstanie wadzy pastwowej jest wynikiem

Tabl. 4. Funkcje pastwa

inny podzia funkcji:

PASTWO INTERWENCJONISTYCZNE A PASTWO LIBERALNE

m.in. M. Friedman, L. von Mises

ingerencja w sfer socjaln, pracownicz, edukacj,

wspczenie neoliberalizm dopuszcza interwencjonizm pastwowy

rola pastwa w yciu ekonomicznym J. M. Keynes

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 5. Typ i forma pastwa

Materializm historyczny: o typie pastwa decyduje uksztatowanie

rodzaje monarchii (ewolucja historyczna):

ze wzgldu na rodki i metody sprawowania wadzy (reim polityczny)

autorytarne (system rzdw bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego

ze wzgldu na relacje pomidzy organami pastwowymi

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 6. Aparat pastwowy mechanizm pastwowy organ pastwowy

ORGAN PASTWOWY to:

strukturalnie, organizacyjnie i kompetencyjnie wyodrbniona cz aparatu pastwowego speniajca okrelone funkcje

UPROSZCZONY PODZIA ORGANW PASTWOWYCH

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 7. Partie polityczne (ujcie podstawowe)

5) ze wzgldu na typ kierownictwa partyjnego:

Tabl. 8. Demokratyczne pastwo prawne cz I

ZASADA DOZWOLENIA SABEGO

WSPCZESNE PASTWO DEMOKRATYCZNE CECHY

M. Droba, Podstawy prawa. Plansze Becka

Tabl. 9. Demokratyczne pastwo prawne cz II