03_Popyt, poda, RYNEK

(dr Marian Krupa)

AGENDA:
1. Idea rynku w ekonomii
2. Popyt, poda, cena rwnowagi
3. Czynniki determinujce ksztat krzywej popytu i poday
4. Dynamiczny model pajczyny

1. Idea rynku w ekonomii

RYNEK zesp warunkw, ktre doprowadzaj do kontaktu miedzy
kupujcymi a sprzedajcymi w procesie wymiany dbr i usug. [D. Begg...]
Rynek transakcje kupna i sprzeday oraz warunki, w jakich one
przebiegaj.
Rynek peni funkcj regulatora procesw gospodarczych.
Przez gr popytu i poday dokonuje obiektywnej wyceny
poszczeglnych towarw, czyli ustala ich ceny.
Mechanizm rynkowy w gospodarce rynkowej jest podstawowym
mechanizmem alokacji zasobw do poszczeglnych dziedzin
wytwarzania.
[R. Milewski]

RYNEK - jakiekolwiek miejsce, gdzie dokonuje si sprzeday i zakupu

towarw. Rwnie dobrze moe to by konkretne miejsce fizyczne, jak i

nie fizyczne - np. wiatowa sie telekomunikacyjna, przy pomocy ktrej s

nabywane i zbywane akcje.
[B. Oyrzanowski]
RYNEK - syntetyczne pojcie okrelajce proces prowadzcy do tego, e
decyzje gospodarstw domowych dotyczce konsumpcji alternatywnych
dbr, decyzje przedsibiorstw o tym, co i jak wytwarza oraz decyzje
pracownikw dotyczce tego, jak wiele i dla kogo pracowa, zostaj
wzajemnie uzgodnione dziki odpowiednim dostosowaniem cen.
[D. Begg...]
RYNEK - to proces, w ktrym nabywcy i sprzedawcy okrelaj przedmiot
obrotu i warunki tego obrotu, a wic decyduj o cenach i ilociach towaru
bdcego przedmiotem kupna-sprzeday oraz - ewentualnie - o innych
warunkach, takich jak termin dostaw, sposb i termin patnoci, rodzaj
opakowania itd.

Wspczesny rynek to niekoniecznie konkretne miejsce

styku sprzeday i kupna; wiele transakcji zawieranych jest
telekomunikacyjnie midzy zainteresowanymi podmiotami.
[J. Laudaska-Trynka]

Mechanizm

rynkowy

dostosowawczych

midzy

skada

si

zgaszajcymi

wystpujcymi z ofert towarow.

oddolnych

procesw

zapotrzebowanie

Mechanizm rynkowy ma charakter integralny.

Aby w peni dziaa,

wspczenie musz funkcjonowa wszystkie rynki (makroekonomia):

produktw gotowych i usug, siy roboczej, ziemi, rynek kapitaowy, a w
ramach ostatniego - rwnie walutowy, jeli procesy dostosowawcze
dokonuj si w skali midzynarodowej.
[J. Laudaska-Trynka]

Niewidzialna rka - A. Smith w opublikowanym dziele pt. Bogactwo

narodw dowodzi, e kierujce si wasnym interesem jednostki s w
swoim postpowaniu prowadzone przez niewidzialn rk w kierunku
takich dziaa, ktre su celom spoeczestwa jako caoci.

Rynek mona klasyfikowa wedug rnych kryteriw podziau:

1) wedug przedmiotu obrotu: rynek produktw i usug, rynek
czynnikw produkcji
(ziemia, praca, kapita);

2) wedug zasigu geograficznego: rynek lokalny, regionalny,

krajowy,
midzynarodowy, wiatowy (rynek globalny);
3) w zalenoci od sytuacji (pozycji) na rynku: rynku sprzedawcy
lub rynku nabywcy;
4) w zalenoci od stopnia jednorodnoci przedmiotu transakcji:
rynek homogeniczny (jednorodny), np. rynek ropy naftowej, rynek
pszenicy; rynek heterogeniczny, np. rynek pracy;
5) w zalenoci od stopnia wyrwnywania si ceny (mechanizm
rynkowy) rynek doskonay i niedoskonay (monopolistyczny).
[R. Milewski].
Rynek doskonay charakteryzuje si:
1) duym rozproszeniem po stronie popytu i poday;
2) brakiem barier wejcia na rynek;
3) przejrzystoci przeprowadzanych transakcji (transparencja);
4) jednorodnoci dbr.
Rynek monopolistyczny w sytuacji ekstremalnej oznacza on sytuacj,
w ktrej wystpuje jedno przedsibiorstwo majce wyczno produkcji i
zbytu jakiego towaru i ono ksztatuje ceny a nie rynek. [R. Milewski].
Wolny rynek umoliwia ustalanie cen wycznie w wyniku gry si poday
i popytu.

Czarny rynek sytuacja na rynku spowodowana utrzymywaniem przez

pastwo cen maksymalnych poniej ceny rwnowagi powodujca
konieczno reglamentacji towarw przeprowadzanie transakcji na
poziomie ceny rynkowej w sposb nieoficjalny.
[D. Begg]

2. Popyt, poda, cena rwnowagi

Popyt ilo dobra, jak nabywcy gotowi s zakupi przy rnym
poziomie ceny.
6

Poda ilo dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy rnym

poziomie ceny.
Krzywa popytu wskazuje w sposb graficzny zaleno midzy cen a
rozmiarami zapotrzebowania (popytu) na dany towar lub usug przy
zaoeniu ceteris paribus.

D (popyt)

P
(cen
a)

Krzywa poday ukazuje zaleno midzy cen a iloci oferowanych

towarw (poday) przy innych wielkociach nie zmienionych (ceteris
paribus):
Q
(ilo
)

S (poda)

P
(cen
a)
CENA RWNOWAGI cena rwnowaca
rynek. Oznacza to, e przy

tej cenie rozmiary zapotrzebowania s rwne iloci oferowanej.

Rwnowaga - Jest to sytuacja, w ktrej zarwno kupujcy, jak i
sprzedajcy s zadowoleni z istniejcej kombinacji cen oraz iloci
Q
(ilo
7

kupionych i sprzedanych towarw, a przy tym nie ma tendencji do zmiany

tego stanu rzeczy.
[B. Oyrzanowski]
Cena rwnowagi rynkowej - cena zrwnujca wielko popytu z
wielkoci poday. Jest to wic cena, przy ktrej zrwnane s wielkoci
zamierzonych zakupw z wielkoci oferty towarowej.
[A. Jaboska]

D (popyt)

S (poda)

P (cena)

(punkt
rwnowagi
Nadwyka
danej
cenie wielko
P1popytu sytuacja na rynku kiedyA przy
D (popyt)
S (poda)
rynkowej)
zapotrzebowania (popytu) przewysza
ilo oferowan
(poda).
P
(cena)

Q1

Q (ilo)
A (punkt rwnowagi

P1

rynkowej)

P3
8
Q4

( )
Q1

Q5

Nadwyka poday ilo oferowana przy okrelonej cenie przewysza

rozmiary zapotrzebowania na rynku dbr i usug.

D (popyt)
P

S (poda)

(+

(cena)
P2

KONTROLA CEN (interwencja pastwa) polega na administracyjnym

A (punkt rwnowagi

P1

okreleniu cen minimalnych lub cen maksymalnych. rynkowej)

DYLEMAT?
Q2

Q1

Q3

Kogo chronimy: konsumentw czy producentw?

Q
(ilo)

Perspektywa konsumenta:
Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne wwczas,

gdy jej poziom znajduje si poniej poziomu ceny rwnowagi

wolnorynkowej.
Perspektywa producenta:
Poziom ceny minimalnej musi by ustalony powyej ceny
rwnowagi.
Wtedy cena ta skutecznie obnia wielko popytu.

10

3. Czynniki determinujce ksztat krzywej popytu i poday

Kady czynnik powodujcy wzrost popytu przesuwa
krzyw popytu na prawo,
podnoszc cen rwnowagi oraz ilo dobra w punkcie rwnowagi.
[D. Begg]

D (popyt)

S (poda)

P
(cena)

P2

1. W przypadkuP1krzywej popytu wyrniamy

trzy gwne obszary
A
determinujc ksztat badanej krzywej:
1) ceny innych dbr (dobra substytucyjne, komplementarne);
2) dochody nabywcw;

Q1

Q2

3) Gusty preferencje konsumentw (moda).

1. CENY INNYCH DBR

11

Q
(ilo)

Dobra substytucyjne (substytuty) takie dobra, ktre klienci mog

nabywa zamiennie, np. rne rodki transportu;
Dobra komplementarne wzrost/spadek ceny jednego dobra powoduje
wzrost/spadek zainteresowania zakupami dobra innego, np. wzrost ceny
benzyny a zakupy samochodw.
Wzrost ceny dobra substytucyjnego (lub spadek ceny dobra
komplementarnego) zwiksza rozmiary zapotrzebowania na dane
dobro przy zmienionej cenie.

2. DOCHODY NABYWCW

Wzrost dochodu konsumenta zwiksza popyt na dane

dobro, jeeli jest to dobro normalne, ale zmniejsza popyt
na dobro niszego rzdu.
Dobra normalne (zwyke) dobra na ktre popyt wzrasta wraz ze
wzrostem dochodu (uwaga: paradoks Veblena przy wzrocie ceny
ronie popyt patrz dobra luksusowe).
Dobra niszego rzdu dobra na ktre popyt maleje przy wzrocie
dochodu (uwaga wyjtki: dobra Giffena przy wzrocie ceny ronie
popyt dobra niszego rzdu nie posiadajce bliskich substytutw).
3. GUSTY

12

Gusty (preferencje klientw) preferencje co do zakupu danego

produktu.
Gusty s ksztatowane przez:
- wygod,
- zwyczaje oraz
- obowizujcy system wartoci.

PSYCHOLOGIA RYNKU
W zalenoci od motywacji nabywcw popyt moemy podzieli na trzy
kategorie:
1) Popyt funkcjonalny popyt wynikajcy z cech jakociowych
danego dobra jest funkcj jego wartoci uytkowej;
2) Popyt niefunkcjonalny uyteczno (popyt na dane dobro)
moe si zmieni w zalenoci od zachowania si innych
konsumentw (tzw. Efekty zewntrzne na uyteczno);
3) Popyt spekulacyjny popyt wynikajcy z oczekiwa co do
ksztatowania si cen w przyszoci.
Popyt niefunkcjonalny wyznacza nam z kolei trzy rodzaje zachowa
nabywcw:

13

1) Efekt owczego pdu popyt na dane dobro wzrasta dlatego, e

inni konsumuj to dobro. Oznacza on potrzeb utosamiania si
z innymi konsumentami i ich stylem bycia.
2) Efekt snobizmu popyt na dane dobro maleje wskutek tego, e
inni kupuj to dobro. Oznacza on zatem potrzeb wyrnienia
si, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych;
3) Efekt veblenowski dotyczy popytu na tzw. dobra prestiowe.
Ich konsumpcja wiadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona
konsumpcji ostentacyjnej. Dlatego popyt na takie dobra wzrasta
wraz ze wzrostem ich ceny [R. Milewski].

PODSUMOWANIE: Nietypowe krzywe popytu

a) Popyt moe nie reagowa na zmian ceny, mwimy wwczas, e
jest doskonale nieelastyczny albo sztywny. Dotyczy to dbr,

14

ktre zaspokajaj niezbdne potrzeby i nie maj substytutw:

trumny, sl, niektre lekarstwa;
b) Popyt reaguje na zmian ceny kracowo elastycznie jest
doskonale elastyczny (teoretyczna sytuacja rynku doskonaego);
c) Popyt zachowuje si nietypowo, tzn. wraz ze wzrostem ceny
danego dobra popyt wzrasta, a spadek ceny obnia popyt
[R. Milewski].

P (cena)

D(a)

D(c)

D(b)

Q (ilo)

15

Kady czynnik powodujcy wzrost poday przesuwa

krzyw poday na prawo, obniajc cen rwnowagi
oraz zwikszajc ilo dobra w punkcie rwnowagi.
[D. Begg]

D (popyt)

S (poda)

P
(cena)

A
2. W przypadku krzywej poday wyrniamy nastpujce
elementy
A
P2
determinujce ksztat krzywej:
P1

1) rozwj techniki,

Q1 Q2

2) spadek/wzrost kosztw produkcji,

Q
(ilo)

3) interwencja pastwa przepisy, procedury prawne itd.

Poda i cena a czynnik czasu reakcja poday na zmian czynnikw j

okrelajcych wymaga czasu. Wyrniamy trzy sytuacje:

16

1) W okresie ultrakrtkim poda jest staa w tej sytuacji cena jest

funkcj popytu (pkt A i B);
2) W okresie krtkim nastpuj procesy dostosowawcze poday
w ramach istniejcego potencjau wytwrczego przez jego lepsze
wykorzystanie. Poda moe wzrosn w ramach zakrelonych
przez istniejce moliwoci produkcyjne (pkt C);
3) W okresie dugim zdolnoci produkcyjne na skutek inwestycji
zwikszaj si. Zwikszenie zdolnoci produkcyjnych sprawia,
e w okresie dugim istniej najwiksze moliwoci wzrostu
poday (pkt D)
[R. Milewski].

S2
S1

P
(cena)

S3

P
2

4. Dynamiczny

P
modelP
3 pajczyny
P
4

C
D

D1

Dynamiczny model pajczyny przedstawia zmianyD cen oraz zmiany

wielkoci popytu i poday w duszym okresie
czasu.
Q1
Q2 Q3

Q
(ilo)

17

Powysze

zmiany

charakteryzuj

si

ruchem

cyklicznym,

czyli

regularnymi wahaniami o przeplatajcych si okresach wzrostu i spadku.

[M. Kujda]

(cena)
P

1
P

1
P

P
P
4

P
P
4

Q1 Q3 Q4 Q2

(czas)
(ilo)
ZASADA OGLNA: Model pajczyny wskazuje na dynamik mechanizmu
rynkowego, ktry w sytuacji chwilowej nierwnowagi zawsze dy w krtszym lub
duszym okresie do cakowitej eliminacji zarwno nadwyki popytu jak i poday na
rynku tumione wahania cen i iloci.

Wyrniamy rwnie sytuacje tzw. wybuchowych i staych waha cen i

iloci towaru dostpnego na rynku.

18