Professional Documents
Culture Documents
Grupa,
ktra
ten
sposb
urzdzia
si
wiecie,
reprezentuje
oczywicie
Europejczyk
przesiknity
metafizyk
transcendentaln
(lokujcy
jak oni. Ludzie martwi, automaty, element animalny1, chodz wrd nas i za jednym
ukszeniem mog nas przemieni w takich jak oni. Oto sedno tego strachu: e ja nie bd ju
mn. e my nie bdziemy ju nami. e Europa bdzie islamska, e Polska bdzie pedalska, e
ja mgbym by lewakiem. Z perspektywy Kaczyskiego i jemu podobnych, mamy wic
dzisiaj w Polsce i w Europie, inwazj zombie. Ale to nie delirium. To co duo
powaniejszego.
To najpierwotniejszy lk, lk przed przemian w innego, a w konsekwencji przed przemian
w nikogo, przed znikniciem. Kiedy nie bd ju sob, nie bdzie ju przecie istnia ten ja,
ktrym teraz jestem. To ta sama intelektualna trudno, ktra zachodniej mentalnoci
zagradza drog do wiary w reinkarnacj. Metempsychoza jawi si nam jako absurd, bo jeli
miabym sta si innym i nie pamita o swojej tosamoci z poprzedniego ycia, a zatem nie
miabym zachowa jako swojego adnego elementu mojej dawnej tosamoci, jeli ta cigo
miaaby by zerwana, to, w logicznej konsekwencji, ja jako ja przestabym istnie, istniaby
ju kto zupenie inny. Kto, kto w pewnym sensie poarby i zniszczy mnie obecnego.
To jeden z aspektw problemu ujtego od strony jednostki. Jednak gwny front dzisiejszej
walki dotyczy perspektywy wsplnotowej ryzyka zniknicia nas jako nas. Zniknicie
to, jak wiadomo, grozi nam wtedy, kiedy muzumanie bd mieli wicej dzieci ni my. Wtedy,
kiedy oni, czerwona hoota, zniszcz nasz totem. Zniszczenie totemu jest witokradztwem w
sensie, ktry dotyka naszej najgbszej istoty. Nie chodzi tu o ryzyko obrazy uczu
religijnych ale o ryzyko anihilacji nas. Wrmy jednak do pytania: jak to moliwe, e ten
totem jest zniszczalny skoro jest niematerialny? Co innego musi sprawia, e jest on
niebywale kruchy. Ot powodem tego jest niezawodnie to, e nie jest on ju dzisiaj niczym
poza fetyszem.
Mona to uj trawestujc ten obraz na jeszcze inny: polski patriotyzm i polski katolicyzm s
jak dwa niesforne bliniaki. Ich nadopiekuczy rodzice ze strachu przed zym wiatem, ktry
mgby im zrobi krzywd, trzymali je przez cae dziecistwo pod kluczem w niewietrzonym
pokoju. W wieku dziecicym ta strategia wychowawcza jako tako si sprawdzaa, jednak
dzisiaj te gboko skrzywdzone nieboraki troch podrosy, osigny wiek nastoletni, uchyliy
kotar i zday sobie spraw, e jest jaki inny wiat poza ich pokojem. Ten nowo ujrzany,
1 Pena znaczenia wydaje si ta dwuznaczno sowa element. Element to
oni, inni, od ktrych si dystansujemy, ale to przecie te jaki element nas
samych, jaka czstka, ktra w gruncie rzeczy nas wspkonstytuuje, cz nas
samych, ktr musimy wiecznie negowa, aby nie przeja nad nami kontroli.
4
ojcu, w rzeczywistoci stopniowo popada w zgorzknienie. Podobnie: ile warte jest trwanie 99
owiec przy swym pasterzu jeli ze wszystkich stron drog zagradza im elektryczny pastuch?
Polskie oburzenie wobec witokradztwa jest reakcj tego wiernego syna oburzajcego si
na postaw marnotrawnego brata i reakcj pozornie niesprawiedliwego ojca na jego powrt.
Jednak to marnotrawny bdzie w stanie nawiza z ojcem prawdziw, pogbion i
konstruktywn relacj, podczas gdy ten wierny powoli bdzie osuwa si w wyniszczajce
odmty wasnego resentymentu.
Dlaczego wic w naszej polskiej wiosce zaniechalimy wyprawiania modych chopcw w
podr, do lasu, w gry i nie chcemy da im ich czci spadku, uwaajc, e nie bd potrafili
dobrze nim gospodarowa? Czy dlatego, e nasz racjonalnie ekonomiczny paradygmat nie
moe zgodzi si na roztrwonienie majtku? A moe dlatego po prostu, e jest to
niebezpieczne. Najwikszym za niebezpieczestwem jest przemiana. Zmiana w kogo
innego. Ojciec nierozumny boi si, e syn jego nie bdzie taki sam jak on, e si w nim nie
rozpozna i w efekcie, zginie bezpowrotnie, popadajc w bezadny przestwr, w animalno.
Ojciec rozumny natomiast gotw jest zaryzykowa przemian swojego potomstwa i
zarazem wasn.
Oczywicie, nie kade witokradztwo oznacza od razu dojrzewanie. Nie kady bunt wobec
rodzica jest automatycznie godny pochway, jednak Chrystus nie pozostawia wtpliwoci:
kto nie ma w nienawici ojca swego i matki swojej, nie jest mnie godzien. Dlatego moe
warto rozrni witokradztwo od pokrewnego mu terminu aciskiego, ktry w ostatnich
latach rehabilitowa dla myli filozoficznej Giorgio Agamben: profanacji. W recenzji ksiki
Profanacje Jakub Majmurek pisze:
W staroytnym Rzymie () sowo profanacja odnosio si do prawno-religijnego zabiegu
przywracajcego do powszechnego, wsplnego, cywilnego uytku obiekt, ktry do tej pory
powicony by bogom, przywrcenia tego, co zostao od niej odseparowane, sferze publicznej.
Agamben rozszerza znaczenia tego sowa na wszelkie dziaania, ktre maj przywrci do
swobodnego uytku czowieka to co zostao mu odebrane i umieszczone w odseparowanej sferze,
znajdujcej si poza kontrol spoecznoci.
odwag krytycznego spojrzenia, ktre tak trudno odrni od tych pierwszych przykadw
czonkom wszelkiego rodzaju Krucjat Racowych przeciwko Golgocie Picnic i
Gombrowiczowi.
Pojawia si wic oczywicie to samo pytanie, co zawsze: jak w takim razie to zrobi? Jak
mdrze profanowa, tak aby ta profanacja bya konstruktywn drog wystawienia na prb
wasnych przekona, identyfikacji, wartociowa, tradycji?
O tym wanie wietny tekst napisa jaki czas temu ten sam Jakub Majmurek, podajc
przykady moliwych profanacji dziea Sienkiewicza (Sienkiewicz na nowo. "Trylogia"
pokazuje, jak ucieka nam nowoczesna Europa, Wyborcza 06.02.2016). Pokazywa w nim, e
[p]rzy pewnym lekturowym wysiku mona () "Trylogi" - troch wbrew niej samej, a na
pewno wbrew jej konserwatywnym interpretacjom - czyta jako opowie o upadku Polski z
powodu odmowy uznania przez hegemoniczn, szlacheck polsko Innego, ktremu
Rzeczpospolita odmawia przyjcia do obywatelskiej wsplnoty. To chyba doskonay
przykad na to, jak co, co oficjalnie uznano za wite zostaje przywrcone uyciu
niezalenego mylenia.
Innym niedawnym przykadem brawurowej, odwanej i uczciwej profanacji w tym
przypadku profanacji chrzecijastwa z ktrej moglibymy wszyscy uczy si niezliczonej
liczby rzeczy, ale przede wszystkim dojrzaoci, jest powie Emmanuela Carrrea
Krlestwo. To paradoksalne, e dzieo, ktre chyba jak mao ktre przywraca gboko
duchow si chrzecijastwu jest dzieem, ktre to chrzecijastwo dekonstruuje i na pozr
osabia. Koczce ksik wyznanie (nie)wiary agnostyka najprostsze moliwe zdanie: nie
wiem nie miao chyba takiego intelektualno-etycznego adunku od czasu Sokratesa, a
pniej Montaignea. Ale rzadko kiedy zawierao te taki adunek nadziei. Na czym ten cay
adunek polega i z czego si skada, wypada na wasny rachunek rozpozna czytajc ksik,
jednak niezmiernie istotny jest wyjciowy warunek, ktry na taki efekt pozwoli. Ot jest
nim szczeglna dyspozycja z jak pisarz przystpuje do pracy nad dzieem. Gotowo, by
wyruszy w podr oddalajc go od pewnoci, gotowo by zawiesi swoj przynaleno
nie tylko do wsplnoty chrzecijaskiej, ale te do wsplnoty sytych i zadowolonych z siebie
sceptykw. Na taki akt dojrzaoci, na podobn inicjacyjn podr intelektualn zdoby si w
XVII wieku Kartezjusz wstpujc na ciek metodycznego wtpienia, wyrywajc si spod
scholastycznej kurateli, ktra przez cztery wieki pilnowaa totemu chrzecijaskiej Europy. O
ile mocniejsza, cho przecie podobna, powrcia jego wiara z tej podry. I jake lepy
8
na
wasny
rachunek,
mona
to
podsumowa
oglnym
stwierdzeniem
10