You are on page 1of 7

Salome Oscara Wilde'a jako gwny obraz archetypu kobiety fatalnej

Autor tekstu: Anna Kamiska

Oblicze Rozkoszy przeomu XIX i XX wieku

ozpoczynajc rozwaania w kwestii pojawiajcego si wtku kobiety w literaturze

oraz malarstwie w dziedzinach sztuki wzajemnie si inspirujcych - warto podkreli, i


najwiksz uwag naley zwrci na okres przeomu wieku XIX i XX. Schykowe i
odnowicielskie tendencje sztuki z przeomu wiekw oddaj atmosfer epoki objtej kryzysem
wiatopogldowym i religijnym. Okrelenie sztuka kryzysowa, sztuka waha i podwaania
wartoci bdzie trafn charakteryzacj owego czasu. Na atrakcyjnoci trac systemy, ktre
nie podlegay do tej pory tak silnemu kwestionowaniu; systemy racjonalistyczne i
pozytywistyczne. Za dogmaty wiary, ulegajce przez cay wiek XIX przewartociowaniu, u
jego koca podwaone zostaj w sposb kracowy, wywrcone, skrelone z tytuu,
niepodwaalne. Te tendencje znajduj odbicie w ikonografii w formie sztuki modernistycznej.
Przewaaj w niej wtki symboliczno-mitologiczne, mno si tematy obrazujce pokonanie
chrzecijastwa, tryumf rozkoszy nad cnot, ideau piekielnego nad rajskim, obrazowanie
mrocznej strony czowieka. Oczywicie ten schemat nie jest tak jednoznaczny. Wyej
wymienione motywy zlewaj si w jeden krajobraz z motywami nawet przeciwstawnymi do
tych najbardziej negatywnych. Motywy: powrotu do czasu nieobecnego, minionego, do wieku
niewinnoci wszechobecnej zrastaj si w wtkami ucieczki w regiony snu i obdu,
szalestwa w czasie ucieczki z raju, w mrok mierci.
Powrt do czasu minionego wie si z drog w przeszo, ktra prowadzi ku wiatom
przedchrzecijaskim nie znajcym wizw moralnoci. Ta droga prowadzi take ku grotom,
ciemnym zakamarkom, do ona matki-ziemi. Inne panuj tutaj reguy, poniewa ycie to sen
zgodnie z wyobraeniem, ktre towarzyszy ciemnej stronie ycia. Panuj wic reguy
ukazujce wiat jako scen, na ktrej gra si w sztuce nie majcej sensu. Towarzyszy takiemu
obrazowaniu poczucie absurdalnoci, bezsensu, bezprawnie wkraczajcej magii, ktra
wyznacza nowe zasady postrzegania istoty ludzkiej. To wszystko odzwierciedla na przykad
popularny w twrczoci modernistw obraz kobiety-demona, rwnie idea sterylnej i
agresywnej kobiety, przynoszcej nie ycie, lecz zagad. Std te wywodzi si wyobraenie
kobiety w otoczeniu mierciononych zjaw, czy te obraz umarej matki. O tym pisze Oscar
Wilde na pocztku swego dramatu Salome, ktry rozpoczyna si wizj ksiyca jako martwej
kobiety powstajcej z grobu. Salome czsto jest przyrwnywana do tego jedynego wiata
nocy. W jego dziele charakter Salome zostaje ujawniony przez kolejno pojawiajce si obrazy
ksiyca. Ukazuje si on jako pikna moda ksiniczka, jako namitna i dna krwi, a wreszcie
jako martwa kobieta poszukujca istot umarych, rzeczy martwych gowy Jana. Salome
Wilde'a to bstwo ksiycowe.
Z kolei jego ksiyc ma posta kobiec. Do czego zmierzam? Ot kobieta fatalna jest
rodzajem fantazmatu, nierzeczywistym bytem, wyamujcym si z ziemskich regu. Spenia
wszelkiego rodzaju warunki romantycznego wiata magii zbudowanego przez artystw w XIX
wieku, a ktrego pocztki moemy znale o wiele wczeniej.
Te trudne do kategoryzacji odczucia i wyobraenia determinuj ksztat twrczoci
artystycznej. W przypadku okresu przeomu wiekw, ujmujc zaoenia do schematycznie,
powiedzie mona, e charakteryzuje go: brak rwnowagi, spokoju, umiaru, skonno ku
przesadzie, nadmiernej dynamice lub kamiennemu bezruchowi, ku fantastyce i monstrualnoci
wywoujcej wraenie obcoci i dziwnoci, jednoczenie albo na przemian miesznej i
przeraajcej. rde owych groteskowych przedstawie jest wiele, warto wspomnie
inspirujce obrazy H. Boscha i Brueglw pene dziwacznych stworw, z ktrych jedne
przyprawiaj o wesoo, inne budz odraz i lk. Wrd tworw groteskowej wyobrani
znajduje si trwale zakorzeniony wizerunek kobiety-modliszki oraz kobiety-bogini.
Uwydatniony zostaje monstrualny charakter owych kobiet emanujcy chociaby z
obrazw Gustava Moreau, z kolei kobieta senne marzenie wrd dziwacznej ornamentyki
pojawia si w twrczoci Gustava Klimta. Ten wtek sennych fantazji pojawia si w
dziewitnastowiecznej literaturze Poego, Dostojewskiego, Bchnera i wielu innych. W dzieach
Racjonalista.pl

Strona 1 z 7

tych pisarzy ludzie zachowuj si jak w transie, dziaaj pod wpywem nieobliczalnych
impulsw, tajemniczych si.
Wtek kobiety jako rde grzechu, modliszki, demona zasadza si na: "obcoci wobec
wiata. Jest ona odczuwalna wtedy, gdy co swojskiego i bliskiego w tym przypadku kobieta
bierna, oddana, posuszna, niewinna nagle odsania przed nami swoje inne oblicze obce,
niepojte, grone. Staje si tak, gdy wiat do tego stopnia niespodziewanie si przeobraa, e
przestaj w nim funkcjonowa dotychczasowe kategorie, reguy wyznaczania sensu. W
codzienno ubieraj si demony" wedug Wolganga Kaysera (cytat z ksiki Das Groteske.
Seine Gestaltung in Malerei und dichtung; 1957 przytoczony w Salome albo o rozkoszy Ewy
Kuryluk). Mwi tutaj porednio o grotesce, poniewa to wanie w dzieach groteskowych
Kayser widzi zaprzeczenie wszelkiego racjonalizmu i usystematyzowanego mylenia, a
przeksztacenie sztuki, opierajcej si na grotesce, w zwarty system uwaa za sprzeczne z
istot gatunku.
Waciwe wic bdzie spostrzeenie, e wizerunek kobiety-wampira, femme fatale, ale
take kobiety o boskiej mocy, ucielenieniu nieziemskich cech ksztatuje si w czasach, ktre
utraciy wiar w scalony obraz wiata i porzdek chronicy czowieka. Wtedy to uwypukla si
sztuka inspirowana marzeniami sennymi, wizja wiata jako teatru penego ciemnych,
niepojtych przestrzeni. Duchowy kryzys staje si odpowiednim gruntem do rozwoju penej
dwuznacznoci sztuki zawierajcej spor dawk przewrotnego erotyzmu. Przykadem jest
sztuka G. Moreau i Audreya Beardsleya. Wtek kobiety rodem z koszmarw i erotykw
zarazem nie ogranicza si do sztuk plastycznych, przeciwnie, ten gatunek ma szczeglnie
wyrane i popularne odpowiedniki w literaturze. Widoczne s wzajemne wpywy i inspiracje.
Dlatego te trafne wydaje si zaprezentowanie fragmentu pogldw Michaia Bachtina
zawartych w ksice Problemy poetyki Dostojewskiego z 1929 roku. Bachtin wyodrbnia w
literaturze staroytnej menippej, ktra staje si podstaw do stworzenia groteski.
Uksztatowaa si ona w epoce rozkadu legendy narodowej, wykruszania si norm etycznych,
ktre stanowiy antyczny idea harmonii. Cech menippeji jest posugiwanie si fantastyk nie
dla pozytywnego zobrazowania prawdy, lecz dla jej poszukiwa (...), zespolenie fantastyki,
symboliki i elementw mistyczno-religijnych z naturalizmem (...), eksperymentatorstwo
moralno-psychologiczne to przede wszystkim ukazanie nienormalnych stanw psychicznych
czowieka (...). W takim wanie wiecie pojawia si demoniczna, fantastyczna, nieetyczna
kobieta...
Peen erotyzmu jej obraz wie si z przekonaniem, i w takim wiecie, fragmentarycznie
zobrazowanym, to co znajduje si wysoko w hierarchii jako podniose, duchowe zostaje
obnione, spada na ziemi na plan materialny i cielesny. Poprzez takie przekonanie Bachtina
mona wyjani wan rol zmysowoci, erotyki, lubienoci na pierwszym planie. Jeli do
tego wszystkiego doda si wizerunek kobiety ze wszystkimi jej cechami postrzeganymi jako
pozytywne i negatywne powstanie krajobraz peen sprzecznoci, a zarazem rwnowagi,
ziemski i cielesny, ale take nieokieznany, nieodkryty, niezdefiniowany.
Jedn z najwaniejszych postaci kobiecych o takim charakterze jest wanie Salome. Ona
skupia w sobie wszelkie mskie wyobraenia, jest ikon rda mskich obaw i lkw, a take
specyficznym typem kobiety budowanym od zarania dziejw. Jest typem skupiajcym w sobie
nieogarnity horyzont rozkoszy i okruciestwa, poniewa jej wtek, jak mona zauway, nie
zosta jeszcze cakowicie wyczerpany. Za na przeomie wieku XIX i XX osign swoje
malarskie i literackie apogeum, zwaszcza w mskiej twrczoci. Salome Wide'a jest pewnego
rodzaju punktem szczytowym tak ujtego tematu crki Herodiady. Bohaterka jest
niszczycielk, zabjczyni tych, ktrych kocha, jest modliszk i bogini zarazem. W takiej
postaci pojawia si w wielu dzieach: w Hymnach Kasprowicza, czy te w obscenicznym
utworze Nicka Cave'a w Krlu Inkaucie. Taki obraz kobiety jest zwizany z problemami
strachu przed ni. Od Salome niedaleko do wampira. Takiego przedstawia S. Przybyszewski w
dziele Na drogach duszy, zafascynowany obrazem E. Muncha Wampir". Pod takim tytuem
powieci W.S. Reymont przedstawia kobiet demoniczn. Pojawiaj si take inne symbole:
Lilith i Astarte.
Wtek kobiety-bestii, rozwijajcy si na przeomie XIX i XX wieku, mona take powiza
z filozofi Schopenhauera, Edwarda Hartmana i Nietzchego. Ci trzej filozofowie mieli
najwikszy wpyw na taki a nie inny rozwj literatury XIX wieku. Byli zdecydowanymi
przeciwnikami kobiet. Kolejn przyczyn rozwoju tematu kobiety siedliska za sta si silnie
rozwijajcy si wtedy ruch spirytystyczny, graniczcy nawet z satanizmem i czarn magi. Z
kolei emancypacja kobiet, ich coraz czciej pojawiajca si twrczo, dynamizm,

ywioowo budzi lk mczyzn. Pojawia si apokaliptyczna wizja kobiety w literaturze, jest


ona czci narastajcego lku przed kocem wiata. Narasta poczucie zagroenia
dotychczasowych wartoci. Warto wspomnie w zwizku z tym, e pojawia si symbol
rozwizania problemu skconych pci Androgyne. Jest to symbol zintegrowanego, w peni
doskonaego czowieka. Androgyne moe by rozumiana jako przeciwiestwo dla symbolu
Salome demona-bestii-wampira- modliszki, ale take bogini o nieziemskiej urodzie i mocy
manipulacji msk wol.
Salome to jedna z najbardziej wyrazistych postaci kobiecych sztuki europejskiej. Maria
Janion na pocztku rozdziau uwzgldnionego w niej podanej bibliografii zauwaa, e od
pocztku swej historii posta ta pojawia si zaledwie jako aluzja do czego, co by mogo si
wydarzy, a co dopiero moe si sta dziki fantazji tych, ktrzy zaczn wypenia luki w jej
opowieci.
Histori o Salome i Janie Chrzcicielu znamy z Nowego Testamentu.
Wspominaj o niej Ewangelici: Mateusz i Marek. W ich tekstach jej posta przedstawia
si neutralnie, nie jest nawet wyeksponowana. Ewangelici ukazuj j jako narzdzie w rku
Herodiady, ktra zmysow urod swojej crki wykorzystuje dla zniewolenia Heroda i
zmuszenia go do pozbycia si Jana Chrzciciela.
Salome spenia jedynie yczenia matki. Pomimo takiego jej przedstawienia, to wanie
Salome pobudza wyobrani i staje si bohaterk wielu dzie (Apollinaire, Wilde, Flaubert,
Moreau, Klimt).
Staje
si
najczciej
wizerunkiem
nieokieznanej
zmysowoci,
lubienoci,
niezahamowania w kwestiach erotycznych fantazji. Decyzja podjta przez Heroda dopenia ten
wizerunek. Jego wybr siga daleko poza warstw erotyczn, w sfer decyzji etycznych i
wiatopogldowych. Jest opowiedzeniem si po stronie takiego systemu moralnego, ktry za
warto najwysz uwaa indywidualn rozkosz i zna tylko dobra doczesne, jest wyborem
dokonanym na niekorzy ascetycznego i transcendentalnego systemu Jana Chrzciciela.
Ewangelici daj do zrozumienia, e Herod ma przed sob dwie drogi cnot prowadzc ku
zbawieniu i rozkosz, ktra wabi ku zgubie i piekielnym mkom. Przekonanie, e droga cnoty,
prowadzca ku wiecznej szczliwoci, jest stroma i ciernista, drog rozkoszy za, wiodc ku
zgubie, idzie si lekko, wygodnie i przyjemnie, naley do pradawnych wyobrae ludzkoci.
Salome prowadzi Heroda ku rozkoszy, wic nie trzeba wyjania, e ku samoistnej
zagadzie. Kobieta jest nie tylko ucielenieniem za, ale take obrazowaniem cnoty. Ewa
Kuryluk zauwaa, i w tradycji europejskiej wtek ten, w okresie zmaga midzy religiami
pogaskimi a wiar chrzecijask, utrwali si ju w opowieci o Herkulesie, dokonujcym
wyboru midzy drog cnoty o drog rozkoszy. S one przedstawione w postaciach dwch
kobiet: Cnoty i Rozkoszy. Rozkosz jest prototypem femme fatale, za w przypadku Cnoty
mowa jest o zaniedbaniu zewntrznego wygldu jako koniecznym atrybucie wewntrznej
doskonaoci. Ten rodzaj przedstawie kontynuuje redniowiecze. Za w Renesansie nastpuje
rozlunienie tych rygorw moralnych; zatarcie si podziau midzy Virtus i Voluptas, ktry
wczeniej by nie do pogodzenia. Poczynajc od Renesansu, przedstawienia Cnoty (Virtus) i
Rozkoszy (Voluptas) oddalaj si coraz bardziej od dysputy religijnej i wiatopogldowej.
Wtek ten zostaje przeniesiony w sfer estetyczn.
Motyw wyboru, kwestia silnego Herkulesa, czy te sabego Heroda zanikaj, artyci
koncentruj uwag na postaciach kobiet. Wybr moralny midzy kodeksem chrzecijaskim a
pogaskimi systemami wartoci nabiera nowej aktualnoci w wieku XIX. Nad chrzecijask
Cnot odnosi teraz zwycistwo Rozkosz. Voluptas wyania si z otchani, a jej powrt jest
tryumfalny.
Grunt pod tryumfalny powrt Rozkoszy, ktr personifikuje kobieta z odcit od tuowia
gow mczyzny, przygotowuje dzieo de Sade'a (historia Justine i Juliette). Typ Salome
krluje. Jest to w przypadku de Sade'a jedna z wielu ilustracji filozofii za, w ktrej de Sade
daje wyraz przewiadczeniu, e cnota jest sprzeczna z natur ludzk. Jest ona saba i skazana
na ulego wobec aktywnej, krwioerczej Rozkoszy. Jego idee opieraj si na niemocy etyki w
dobie postpujcej racjonalizacji i materializacji stosunkw midzyludzkich.
Myl de Sade'a podjta zostaje przez literatur i sztuk XIX wieku. A jedn z
personifikacji Rozkoszy, nie cofajcej si przed niczym, staje si Salome. W niej zdaj si tkwi
te siy pogaskiego wiata, ktre s zdolne oprze si chrzecijastwu: cielesne pikno, potga
zmysowych poda. Majc do wyboru ycie Jana albo ask powabnej ksiniczki, Herod
ulega Salome. Dziewitnastowieczni artyci take wybieraj t posta.
Racjonalista.pl
Strona 3 z 7

W Nowym Testamencie Salome otrzymuje gow Jana Chrzciciela, ale pomimo tego to on
odnosi zwycistwo. Tryumfuje chrzecijastwo reprezentowane przez niego. W wieku XIX, w
ramach zapocztkowanej przez de Sade'a tradycji, Jan Chrzciciel umiera naprawd. Na placu
boju pozostaje Voluptas idca po trupach. Aby to mogo nastpi, Salome musi sta si gwn
bohaterk opowieci. W literaturze i sztuce XVII i XVIII wieku wtek Salome pojawia si
rzadziej. Kontrreformacja wzbraniaa swobodnego interpretowania Biblii. Renesans Salome w
XIX wiecznej literaturze omawia dokadnie Mario Praz. Motyw ten odradza si rwnie w
sztukach plastycznych. Salome staje si orientaln ksiniczk, bstwem i artystyczn obsesj.
Moreau malowa j sto razy, jako dumny kwiat za w pospnym mroku albo barbarzyskim
splendorze pisze Symons, przypominajc opis Gustava Flauberta, bdcy jednym ze rde i
inspiracji dla Moreau. Pokrewna Salome, tajemnicza i obezwadniajca Salombo, miaa wraz z
innymi personifikacjami Rozkoszy pierwszorzdne znaczenie w ksztatowaniu si ikony fin de
sicle symbolu bstwa, niezniszczalnej Voluptas.
Salome Oscara Wilde'a, napisany w 1891 roku to jedno z ostatnich ogniw w acuchu XIX
wiecznych przedstawie tej postaci. W tekcie Wilde'a i w rysunkach Beardsleya judejska
ksiniczka staje si rwnorzdn partnerk Jana Chrzciciela, jego moraln antagonistk,
satanistyczn Voluptas, nie cofajc si przed piekem na ziemi. U schyku XIX walka midzy
Cnot a Rozkosz to walka na mier i ycie, a nie tylko na sowa. W centrum dramatu Wilde'a
znajduje si Salome. Celebruje on bez koca jej niepowtarzaln urod, ale take bezgraniczne
okruciestwo. Posuwa si nawet dalej urzeka go grzech, ktrym jest ona przepeniona.
Chociaby obraz grzechu pierworodnego zostaje wyprowadzony na pierwszy plan w ostatnim
monologu Salome, ktra mwi, trzymajc w rkach gow Jana, e ucauje jego usta. Salome
staje si w jego opisach jeszcze bardziej nieodgadniona, jej zachowanie przedstawione jego
manierystycznym i ornamentalnym stylem okazuje si nie by pozbawione humorystycznych i
parodystycznych elementw. Kwestie religijne u Wilde'a i w ilustracjach Beardsleya do tego
tekstu s poczone z satyr i maskarad, tworzc specyficzn literack grotesk.
Jan skojarzony wic zostaje z kusicielem Salome. Wodzi j na pokuszenie. Jest to motyw
znany z de Sade'a. On niejednokrotnie twierdzi, e nic tak nie podnieca zmysu okruciestwa
jak widok istoty cnotliwej, niewinnej i niewzruszonej. Jedynie torturowanie takiej istoty
zapewnia uzyskanie penej rozkoszy cielesnej i duchowej. Jej pokonanie to rzeczywiste
zwycistwo Rozkoszy nad Cnot. Tym, czego bezwzgldna Rozkosz najbardziej poda, jest
wanie najczystsza Cnota. Taka, ktra si jej opiera. Salome nie pociga Heroda, ktry jej
pragnie, lecz Jan, odrzucajcy jej mio. Ju waciwie od XII wieku, a moe dopiero, Salome
przedstawia si jako osob szaleczo zakochan w Janie i pragnc zoy nekrofilski
pocaunek na jego ustach. Jej mio staje si wic coraz bardziej demoniczna. Staje si ona
Bogink Ciemnoci, czarownic, organizatorka sabatw. Jawi si jako pozostao poganizmu.
Jeli chodzi o kwesti przedstawienia Heroda, to warto zauway, e Wilde przedstawia
go jako typ. Jednoczy w nim wszystkie cechy, jakimi charakteryzuj si sabi ludzie, ktrzy
unikaj dokonania wyboru. Bez wikszych wyrzutw oddaje si wic w rce Salome.
Precz! Cro Babilonu! Przez kobiet zeszo zo na ziemi.
Sowa te wykrzykuje Jan Chrzciciel kuszony przez Salome. Ona za wyznaje mu mio.
Wilde bawi si odbiorc wyranie nawizujc tym wyznaniem do Pieni nad pieniami. Bawi si
on take znaczeniami. Ksiyc, o ktrym bya mowa, jest zwizany z symbolem wa, do
ktrego Salome porwnuje Jana: jego wosy jak kb czarnych ww, jzyk to czerwona
gadzina. W to zwierz lunarne wedug Eliade. Tak jak ksiyc odradza si, przeobraa. Take
Salome nie pozostaje wolna od symboliki wa. Wilde przyrwnuje jej wosy do wijcych si
jak czarne we. Przypomn, ale pewnie okae si to zbyteczne, e w baniach gowy
czarownic byy siedliskiem wy. W ciekawy sposb wic opis Salome i Jana wiruje w tacu
niemiertelnych, sennych, baniowych znacze. Dwoisto wizerunku jawi si w opisach
zarwno Salome, jak i Jana. On przedstawia si jako niepokalana biel. Ale take jako ohydne
ciao trdowatego. Ta niezrozumiaa pocztkowo dwoisto, ktr narzuca Wilde, czy si
najprawdopodobniej z rozumowaniem chrzecijaskim, ktre nasuwa stwierdzenie, e cnota
ostateczna kryje si pod mask ohydnego ciaa, wiadczcym o yciu penym cierpie. To
kracowe zestawienie podnieca zmysy Salome. Wilde daje tu wyraz jednej z gwnych obsesji
fin de sicle miosnej ekstazie wzbudzonej przez istot na rwni pikn, co odpychajc sw
brzydot. Dlatego te w ten sposb przedstawia on Salome. Opisujc jej urod, posuguje si
wiadomie symbolami, ktrych sens znajdujemy w wiecie pogaskim, jak i religii
chrzecijaskiej. Takimi symbolami s gob i ra. Zapewne jest wicej takich odniesie, ale
te s dla mnie najbardziej czytelne.

Salome i jej donie jak gobie, ktre symbolizuj w mitologii antycznej ptaka wiernego w
mioci, ktry przynaley Afrodycie. W chrzecijastwie - personifikacja Ducha witego,
symbol pokoju, w przedstawieniu Madonny symbolizuje czysto serca, niewinno i agodno.
Ra z kolei jest symbolem kobiecego pikna, ale rwnie faszu i uudy. Dziewicza biaa, na
otarzu Madonny to symbol czystoci. To kolejna literacka przewrotno Wilde'a, ktry
przeplata parodi z powag.
Demoniczne panny to stay z motyww w literaturze i sztuce modernistycznej. Maj
wygld niewinnych, zamknitych w sobie kwiatw, potrafi jednak wybuchn pomiennym
uczuciem, przeraajcym, niekiedy okrutnym Salome jest tego dowodem. Staa si ona
modelem kobiety jako narzdzia Szatana. Jej taniec bezporednio poczony z motywem
cicia gowy nasuwa obraz modliszki, ktra podczas kopulacji odgryza gow samcowi.
Istnieje wic zwizek midzy seksualizmem a mierci, twierdzi tak chociaby Caillois.
Klasyczny obraz bezlitosnej dziewicy wywodzi si z mitologii greckiej, z legend o kobietachowczyniach, na przykad o Artemidzie. Polowanie naley do pradawnych symboli erotycznych,
tyle e to kobieta jest stron aktywn. Salome nie brak cech bezwzgldnej owczyni. Jednak
gdy ofiara nie daje si upolowa, ciga j bdzie do mierci. Ortega y Gasset pisze: Judyta i
Salome to dwie odmiany najniezwyklejszego, albowiem sprzecznego z natur obrazu kobiety.
S typem drapienego zwierzcia. Normalna kobieta jest upem, nie drapienikiem. Salome
wic posiada jak najbardziej mskie cechy, ktre wydobya i uwypuklia sztuka koca XIX
wieku z Wildem na czele".
Po tych wszystkich kwestiach, jakie poruszyam, zaczynamy Salome i Jana postrzega
jako nierzeczywist mar, ktrej peen paradoksw obraz jest gboko zakorzeniony w tradycji
i symbolice, w mitologiach indiaskich (poczenie kobiety z wem). Wilde, bawic si z
czytelnikiem znaczeniami tworzy wizj kobiety na ksiycu, ktra powstaje z grobu i wyrusza
na poszukiwanie martwych Rzeczy" (okrelenie uyte przez Wilde'a).
Zaciekawienie postaci Salome, fascynacja, ktra ju w malarstwie Moreau zamienia si
w rodzaj kultu, wiadczy o ksztatowaniu si w sztuce drugiej poowy XIX wieku nowego ideau
kobiety. Tak jak wspomniaam, korzenie tego procesu sigaj gbiej, od mitologii antycznej
zaczynajc, a nawet sigajc po obecny w tradycji matriarchatu wizerunek Wielkiej Bogini w
Indiach, Isztar w Babilonie. Skupiajc si jednak na analizie owego wizerunku kobiety
demonicznej na przykadzie Salome, najbardziej interesujca wydaje si przemiana kobiety w
sztuce.
Mario Praz stwierdzi, i na przestrzeni wieku typ kobiety biernej, ulegej mczynie,
sucej mu za obiekt rozkoszy, typ o urodzie niewinnej, anielskiej zastpuje istota aktywna,
niezalena i pewna siebie, ktra stopniowo podporzdkowuje sobie ma, czynic z niego sug
i niewolnika. Ta zamiana rl spowodowana jest zapewne emancypacj kobiet, kryzysem religii.
Warto wspomnie, e w stosunkach erotycznych oznaczao to zamian rl, pojawi si sadyzm i
masochizm. Wsptworzy on specyficzn aur drugiej poowy XIX wieku, ywic si przede
wszystkim antycznymi wzorami dominacji kobiety nad mczyzn, greckimi mitami, z ktrych
niejeden powsta jeszcze w czasach matriarchatu, i nawizujcymi do nich literackimi
postaciami wadczych kobiet antyku.
Wanie wtedy literatura tego okresu wynosi na plan pierwszy posta demonicznej
kobiety. Prawdopodobne jest to, e Wilde uwypukla ten wtek z powodu swych skonnoci
homoseksualnych. W malarstwie ksztatuje si on pod wpywem wzorw literackich. Pno
romantyczne fantazje Gustava Flauberta zapadniaj wyobrani Moreau. W powieci Salombo
pojawia si kobieta zimna, nieczua, jednak take przynoszca zgub mczynie, ktry usycha
z mioci. Czarne bstwa" i trujce kwiaty" Baudlaire'a pojawiaj si w rysunkach Beardsleya.
Podsumowujc, zwrc uwag na to, co zapewne zostao wczeniej zauwaone. Dramat
Wilde'a jest gboko zanurzony w tradycji przedstawiania wtku Salome. Cakowicie kada
warstwa tego dziea symbole, ktre pojawiaj si w opisie poszczeglnych postaci, rysunki
Beardsleya, ktre s idealnym uzupenieniem tekstu, interpretacja i dopenienie samego
motywu jest odniesieniem do epoki XIX i pocztku XX wieku. Z kolei te staj si zarwno
esencj, jak i niebanalnym rozwiniciem wszelkich intrygujcych cech Salome. Dramat Wilde'a
i sam w sobie wtek Salome jest wietnym przykadem gbokiego zakorzenienia w historii
wierze, mitologii, historii sztuki, a zarazem wiecznie niewyczerpanym i pobudzajcym
wyobrani.
Tre tej pracy opiera si przede wszystkim na ciekawym ujciu tematu przez Ew
Kuryluk.
Racjonalista.pl

Strona 5 z 7

Tropem jej twrczego rozumowania podam, dlatego te w pracy tej brak przypisw, co
naley rozumie jako caociow charakterystyk wtku przedstawion w lekturze autorki.

Bibliografia:
1. Mario Praz Zmysy, mier i diabe w literaturze Romantycznej, Warszawa 1974.
2. Michai Bachtin Problemy poetyki Dostojewskiego, 1929.
3. Maria Podraza-Kwiatkowska Modopolskie harmonie i Dysonanse, Warszawa
1969.
4. Ewa Kuryluk Salome albo o rozkoszy. O grotesce w twrczoci A. Beardsleya,
Krakw.
5. Maria Janion Salome taczy [w:] yjc tracimy ycie, Warszawa 2001.
6. Gustav Flaubert Salombo, Warszawa 1978.
Anna Kamiska
Studentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Poka inne teksty autora

(Publikacja: 10-05-2006)
Orygina.. (http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4762)
Contents Copyright 2000-2008 by Mariusz Agnosiewicz
Programming Copyright 2001-2008 Micha Przech
Autorem tej witryny jest Micha Przech, zwany niej Autorem.
Wacicielem witryny s Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.
adna cz niniejszych opracowa nie moe by wykorzystywana w celach
komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Waciciela, ktry zastrzega sobie
niniejszym wszelkie prawa, przewidziane
w przepisach szczeglnych, oraz zgodnie z prawem cywilnym i handlowym,
w szczeglnoci z tytuu praw autorskich, wynalazczych, znakw towarowych
do tej witryny i jakiejkolwiek ich czci.
Wszystkie strony tego serwisu, wliczajc w to struktur podkatalogw, skrypty
JavaScript oraz inne programy komputerowe, zostay wytworzone i s administrowane
przez Autora. Stanowi one wyczn wasno Waciciela. Waciciel zastrzega sobie
prawo do okresowych modyfikacji zawartoci tej witryny oraz opisu niniejszych Praw
Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Jeeli nie akceptujesz tej polityki moesz
nie odwiedza tej witryny i nie korzysta z jej zasobw.
Informacje zawarte na tej witrynie przeznaczone s do uytku prywatnego osb
odwiedzajcych te strony. Mona je pobiera, drukowa i przeglda jedynie w celach
informacyjnych, bez czerpania z tego tytuu korzyci finansowych lub pobierania
wynagrodzenia w dowolnej formie. Modyfikacja zawartoci stron oraz skryptw jest
zabroniona. Niniejszym udziela si zgody na swobodne kopiowanie dokumentw
serwisu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej, w celach innych
ni handlowe, z zachowaniem tej informacji.
Plik PDF, ktry czytasz, moe by rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,
w jakiej wystpuje na witrynie. Plik ten nie moe by traktowany jako oficjalna
lub oryginalna wersja tekstu, jaki zawiera.
Tre tego zapisu stosuje si do wersji zarwno polsko jak i angielskojzycznych

serwisu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.eu.org oraz Neutrum.eu.org.


Wszelkie pytania prosimy kierowa do redakcja@racjonalista.pl

Racjonalista.pl

Strona 7 z 7

You might also like