Modernistyczna obsesja.

Erotyzm w sztuce na przykadzie motywu Salome

Autor tekstu: Katarzyna Pciennik
La femme fatale, ktrej powicam t prac, jest dla mnie niesamowicie
ciekaw figur funkcjonujc w wyobrani ludzkiej. Pikna, kuszca ledwie
osonitym ciaem, a jednak niebezpieczna, prawdziwie grona. Jest modliszk,
wampirem. Ale take muz dla pisarzy i artystw. Erotyzm sztuki modernizmu to la
femme fatale.
Schykowe tendencje sztuki z przeomu wiekw oddaj atmosfer epoki objtej kryzysem
wiatopogldowym i religijnym. Na atrakcyjnoci trac systemy racjonalistyczne i
pozytywistyczne, ktrych wczeniej nikt nie omieliby si podda krytyce i zakwestionowa w
jakikolwiek sposb. Dogmaty wiary wraz z kocem wieku zostaj podwaone.
Wszystko to znajduje odbicie w ikonografii. W sztuce modernistycznej przewaaj wtki
symboliczno - mitologiczne, mno si tematy obrazujce pokonanie chrzecijastwa, tryumf
rozkoszy nad cnot, ideau pieka nad rajem. Pojawia si zainteresowanie mroczn stron
czowieka.
Aby pozna okolicznoci pojawienia si la femme fatale, naley zrozumie epok
modernizmu. Jej denia, cele, jakie chciaa zrealizowa, ale take lki i obawy, od jakich te
nie bya przecie wolna. ledzc uwanie dziea twrcw modernistycznych, zauway mona
ich niepokoje, ktrym wyraz dawali czy to na kartach powieci, czy te malujc na ptnie.
Epoka, ktra zakadaa nadejcie nowego porzdku, skaniaa do refleksji. Z rozmyla tych
wyrastay za nastroje dekadenckie.
Modernizm nazywa si epok nowoczesnoci i postpu, innowacji i niekoczcych si
eksperymentw w sztuce. Artyci pocztku XX wieku owadnici byli wiar w to, e technika
przyniesie olbrzymie moliwoci. Niektrzy spord nich chcieli bra udzia w procesach
technologicznych. Byli oni przekonani o tym, e dziki zmianom w sztuce dojdzie do stworzenia
nowego czowieka i nowego spoeczestwa. Mia to by zupenie inny, lepszy od starego wiat
[1].
Ludzie koca wieku patrz z niepokojem w przyszo. Przekroczenie progu nowego
stulecia wydaje si by zadaniem niebezpiecznym. Lk nie zawsze rodzi postawy racjonalne, a
w zwizku z tym, nie wszystkie decyzje czowieka s przemylane i dokadnie przeanalizowane.
Strach wyzwala rne emocje i skania do rozmaitych zachowa. Ludzie uciekaj w religi,
metafizyk czy parapsychologi. yjcy w kocu XIX wieku wybrali postaw biernoci i
pesymizmu.
O najwaniejszych kryzysach epoki pisze Adam Hutnikiewicz: Schyek wieku, fin-desieclu to chronometryczne okrelenie wyniesione zostao do formuy okrelajcej oglnie i
caociowo zmierzch epoki, ktra mimo swoich osigni i wspaniaoci ujawnia zarazem swoj
niemoc, wyczerpanie, znuenie i zakwestionowana zostaa jako system, jako pewien porzdek
spoeczny, polityczny i obyczajowy, jako pewna teozofia, pewna koncepcja, wizja i program
ycia. (...) dekadentyzm by wic nazw epoki wyranie schykowej i skazanej na nieuniknion
zagad" [2].
rdem udrki i nienasycenia bya samotno czowieka i to, e niemoliwe byo
cakowite zjednoczenie si mczyzny i kobiety.
Motyw androgynii szczeglnie mocno analizowany by w epoce modernizmu. Mircea
Eliade zauwaa, e w drugiej poowie XIX wieku dochodzi do degradacji i cakowitego
zatracenia metafizycznego sensu pojcia czowieka doskonaego" [3].
Rumuski religioznawca pisze: Do tematu androgyna powraca sporadycznie
dekadentyzm francuski i angielski, ale hermafrodytyzmem zawsze zajmuje si jako zjawiskiem
patologicznym, a nawet satanicznym (...). Jak we wszystkich wielkich kryzysach duchowych
Europy, tak i tu stajemy w obliczu degradacji symbolu. (...) Pisarze dekadenci pojmuj
androgyna wycznie jako hermafrodyt, u ktrego dwie pcie wspistniej ze sob
anatomicznie i fizjologicznie. (...) nie dostrzegali faktu, e w staroytnoci hermafrodyta
przedstawia sytuacj idealn, ktr usiowano zaktualizowa w sposb duchowy za pomoc
tumacza, ktrym byy obrzdy (...). (...) hermafrodyt uwaano za wybryk natury albo za
znak gniewu bogw" [4].
Oto pojawia si nowy typ kobiety. Fascynujca, ale jake niebezpieczna w swojej
zmysowoci i piknie la femme fatale. Zaczyna zmienia si podejcie do samej kobiety. Na
Racjonalista.pl

Strona 1 z 7

kartach powieci jeszcze nie tak dawno krloway pikne, zmysowe, niczym anioy delikatne
kobiety. W romantycznej scenerii rodzi si romans. Takie przedstawienie, jak susznie
zauwaa Hutnikiewicz, ustpio miejsca obrazowi kobiety chodnej, bezwzgldnej,
demonicznej, o urodzie naznaczonej znamieniem wyrafinowania, piknoci sztucznej, zgodnie
zreszt z podstawowym aksjomatem modernistycznego wiatopogldu wyszoci sztuki nad
natura" [5].
Kobieta fatalna zostaje zauwaona. Zaczyna istnie realnie. Trzeba si jej obawia, lka
dokadnie tak samo jak Giftmadchen. Jest to typ dziewicy, w ktrej ciao wcierano silne
trucizny. miertelne zioa jej samej nie czyniy krzywdy, ale byway niebezpieczne dla
kochankw dziewczyny.
Autor Modliszki postaci krwioerczych i niebezpiecznych kobiet zauwaa te w dzieach
literackich. Pisze nastpujco: Rwnie i w literaturze wystpuje jako kobieta fatalna
pojecie kobiety maszyny, kobiety sztucznej, mechanicznej, nie majcej nic wsplnego z
istotami ywymi, a przede wszystkim morderczej. Jako rdo tego wyobraenia psychoanaliza
uznaaby niewtpliwie specjalny sposb pojmowania zwizkw midzy mierci a yciem
podowym, a cilej ambiwalentne przeczucie, e to drugie moe przynie mier" [6].
(skojarzenie modliszka i ksika Marii Janion pt. yjc tracimy ycie, po ktr sign w
dalszej czci pracy. Praz widzi modliszk w Kleopatrze. Pisze: (...) Kleopatra, jak modliszka,
zabija samca, ktrego kocha. (...) kochanek jest zazwyczaj mody i zachowuje biern postaw;
jest kim nieznanym pod wzgldem pozycji spoecznej lub ekspansywnoci stojcym niej od
kobiety, ktra odgrywa wobec niego t sam rol, co samiczka pajka lub modliszka wobec
swego samca: kanibalizm seksualny jest w tym wypadku monopolem kobiety" [7].
Mimo e sam typ la femme fatale zostaje zauwaony i nazwany w epoce modernizmu, nie
znaczy to przecie, ze zych kobiet nie byo wczeniej. Kobiety fatalne istniay zawsze w
mitologii i w literaturze, bowiem mitologia i literatura odzwierciedlaj na paszczynie
wyobrani rne aspekty rzeczywistoci - za rzeczywisto zawsze dostarczaa mniej lub
bardziej doskonaych przykadw kobiecoci despotycznej i okrutnej" [8]. Obecno zych
kobiet sygnalizowaam ju niemiao wspominajc o czasach staroytnych. Mity stanowi dla
nas doskonay tego dowd (Harpie, Empuzy, Medea iwiele innych). To wanie kobiety fatalne,
cho jeszcze tym mianem nie okrelane.
Jak pisze Gilmore, Stary Testament te zdoa wykreowa stereotyp niszczycielskiej
femme fatale. Autor przywoujc postaci Dalili, cinajcej Samsonowi wosy czy Jezabel, ktra
manipulowaa mczyznami za pomoc swoich sztuczek, chce pokaza i udowodni, e
powracajcy portret demonicznej" kobiety jest wiadectwem straszliwego lku" [9].
Strach ten wzbudza kobieta, ktra zwodzc i uwodzc, uchyla dominacj mczyzny i
chce si rozprawi z cywilizacj, a jego sprowadzi do roli sugi, odbierajc mu tym samym
szanse na zbawienie. Tak oto niebezpieczna istota pci eskiej, majc do dyspozycji swoje
sztuczki, niechybnie moe zmieni natur znanego nam wiata" [10].
"Przekazany tradycj literack typ heroiny romansowej, otoczonej aur poezji,
romantycznego rozmarzenia, przewietlonej anielstwem, ustpi miejsca obrazowi kobiety
chodnej, bezwzgldnej, demonicznej, o urodzie naznaczonej znamieniem wyrafinowania,
piknoci sztucznej, zgodnie zreszt z podstawowym aksjomatem modernistycznego
wiatopogldu wyszoci sztuki nad natur. Kobieta tego rodzaju, uzbrojona we wszystkie
akcesoria sztucznej piknoci, jakich jej dostarcza wspczesna, wielkomiejska, wyrafinowana i
napitnowana zepsuciem cywilizacja, taka jak jest imaginacyjna bohaterka Kwiatw za
Baudelairea, staa si adresatk sprzecznych i wykluczajcych si uczu i uniesie; by
bstwem, przedmiotem zachwytu i przyczyn cierpienia" [11].
Rwnie Maria Janion dostrzega zmiany. Faktem staje si to, e kobieta, a waciwie
kobiece ciao w kocu XIX wieku zaczyna y jakim wasnym niepokojcym yciem" [12].
O samej epoce fin-de-sieclu wybitna znawczyni polskiego i europejskiego romantyzmu
pisze nastpujco: (...) bya okresem (epoka modernizmu przyp. K.P.) wprost wyrojenia
si w literaturze i sztuce kobiet fatalnych. Niektrzy sdzili, e nowa fala mitologizacji za
skupionego w takiej kobiecie (...) bya odpowiedzi na wzmagajce si denia emancypacyjne
kobiet" [13].
Modernizm to faktycznie epoka femme fatale, ale autorzy fin de sieclu pokazujc
kobieco nawizywali, zdaniem Hilmes, do wczesnego romantyzmu. La femme fatale bya
kulturow imaginacj i pewnym typem estetycznym, ktry czono wycznie z seksualnoci.
Autorka w swej pracy stawia wane pytanie. Zastanawia si, dlaczego ta specyficznie
pojmowana kobieco w przypadku la femme fatale otrzymaa demoniczne cechy, czy jak

nazywa je Hilmes, komponenty. Autorka zwraca uwag na mieszanie si mitw i okultyzmu

epoki romantyzmu z nastrojami dekadenckimi. Carla Hilmes zauwaa rwnie ambiwalencj
postaci kobiecej. Ambiwalencj t artyci epoki modernizmu starali si ukaza i odzwierciedli
w swoich dzieach [14].
Mity czsto wykorzystywane przez twrcw niemieckiego romantyzmu rzeczywicie
czsto bazoway na ludowych wyobraeniach. W romantycznych wierszach i na obrazach
pojawia si motyw mierci nieszczliwego kochanka. Mczyzna zostaje uwiedziony przez z
kobiet. Kobieco okazywaa si by niszczycielsk si [15].
Hilmes pisze, e cechy romantycznego wiatopogldu przenikaj do modernizmu i
wywieraj duy wpyw na dekadenckie nastroje [16].
Modernistyczne obawy znajduj swj wyraz na kartach wielu powieci. Znamienny rys
modernizmu (...) przenika ca twrczo epoki, od Baudelairea i Schopenhauera poczwszy,
poprzez Ibsena i Nitschego a po Strindberga i Weiningera, Kasprowicza I Przybyszewskiego"
[17].
David Gilmore, ktrego ju cytowaam, rwnie przypomina o mizoginii Augusta
Strindberga. Stawia go nawet wrd klasykw najbardziej nienawidzcych kobiet. "Jego sztuka
Ojciec to w istocie dugi elaborat przeciwko niszczycielskim deniom kobiet i wyzyskiwaniu
mczyzn. Na akcj skada si duga fantazja spisku i symbolicznej kastracji: w jej trakcie ona
i crka Kapitana zmawiaj si, eby pozbawi go godnoci, pienidzy i wreszcie ycia. Zarwno
w tej sztuce, jak i w innych, na przykad w tacu mierci i Pannie Julii, Strindberg ukazuje
omal patologiczna nienawi do kobiet" [18].
Nienawi pozostaje nienawici, ale w kobietach fatalnych zakochiwao si wielu. "(...)
Dagny Juel [19] jak Ibsenowska Nora szukajca siebie, swej wewntrznej wolnoci, znale j
usiowaa w bujnym yciu cyganerii berliskiej. Wysoka, szczupa, wiotka, w stylu tamtej epoki,
prerafaelicka, jakby z imaginacyjnych portretw Burne - Jonesa i Rassetiego, by kobiet
wedle wiadectwa tych, co j wwczas znali, oszaamiajc, w ktrej zakochiwali si wszyscy
mczyni i ktr uwielbiay wszystkie kobiety. (...) Ducha, jak j Przybyszewski nazywa,
bolesna pikno", madonna otoczona wiecem zwidych kwiatw", Androgyne, nieukojona
tsknot za absolutem, speniajcym si w zjednoczeniu miosnym, nigdy rzeczywicie i
naprawd nieosigalnym" [20].
Zapoznawszy si z twrczoci Stanisawa Przybyszewskiego nie sposb chyba przeoczy
fatalizmu jego dramaturgii. Jak ju wspomniaam, epoka modernizmu, wkroczenie w nowe
stulecie nie nastrajao pozytywnie. Wszystkie obawy i lki s obecne w twrczoci
Przybyszewskiego. Hutnikiewicz o niemocy pisarza pisze: "(...) silniejsza jest ona, ona nad nim
panuje, staje si obsesj jego poda i myli, wlecze go za sob jak niewolnika (ona
kobieta przyp. K.P.) [21].
W atmosferze niepewnoci, jedn z najbardziej wyrazistych postaci kobiecych literatury i
sztuki europejskiej staje si Salome. Motyw dla mnie bardzo interesujcy i stanowicy niejako
kwintesencj tego tekstu. By zwrci uwag na Salome i jej popularno konieczna by jednak
charakterystyka samej figury la femme fatale.
Charakterystyka i tak bardzo okrojona, bo pozbawiona chociaby analiz skojarze zej
kobiety z wampirem czy rewolucj [22], o ktrych wspomina Maria Janion.
Koncentrujc jednak swoj uwag na Salome wida, e skupia ona w sobie wszelkie
mskie wyobraenia, jest ikon rda mskich obaw i lkw. Jest modliszk i bogini zarazem
i bardzo blisko jej do wampira.
Wtek kobiety bestii rozwijajcy si na przeomie XIX i XX wieku mona take
powiza z filozofi Schopenhauera, Edwarda Hartmana i Nitzchego. W rdowych przekazach
Ewangeliach witego Marka i witego Mateusza nie wystpuje nawet jej imi. Salome
nie jest znana z imienia. Nazywana bywa tylko crk Herodiady". Znany jest jednak
doskonale fragment jej biografii. Salome taczy w paacu Heroda, a potem da citej gowy
Jana Chrzciciela. Po egzekucji, gow mczennika Salome wrcza Herodiadzie i wskazuje j
jako sprawczyni zbrodni" [23].
Janion pisze dalej: (...) bezporednie poczenie taca ze ciciem gowy, inspirowane
przez kobiet lud dwie kobiety, pojawiao si ju w przekazach o rozmaitych rozpustnych
wystpkach w czasie antyku. Ekstaz erotyczn kojarzono z kastracj" [24]. I znw
skojarzenie z modliszk.
Znawczyni stylw romantycznych zauwaa, e najwiksza popularno mitu Salome
Racjonalista.pl

Strona 3 z 7

przypada na wieki XIX i XX. "Posta znana z rozmaitych przekazw o charakterze religijnym
przechodzi wtedy w sfer cakowicie literack. Tutaj bywa przedmiotem apologii, ale czasem i
parodii. Staje si archetypem kobiety fatalnej. Zbrodnicza i wita, uwielbiana i przeklta,
obkana i podstpna, pocigajca i odraajca, ekstatyczna i chodna. (...) Wszystkie te
ambiwalentne cechy Salome skadaj si na jej tajemnic: budzc nienasycenie tajemnic
wiecznej kobiecoci, przynajmniej w promieniu mskiego spojrzenia i podania. Jako idol
dekadentw nie ma sobie rwnych. (...) Do najbardziej znanych przedstawicieli tej fascynacji
obrazem Salome jako kobiety fatalnej zaliczamy na przykad Wedekinda z jego Lulu w
Demonie ziemi i Puszce Pandory, Strindberga, Muncha, Klimta (maluje zarwno Salome jak i
Judyt) [25], Wildea, Beardsleya, Ryszarda Straussa, Gustava Moreau" [26].
Kobieta jest przeklta i poprzez swoje okruciestwo i cice na niej przeklestwo, staje
si inspiracj dla dekadentw [27].
O Salome uwiecznionej na obrazach Moreau Praz pisze tak: Zepsucie udziela si
widzom. U Moreau staje si ona bstwem symbolizujcym niezniszczalno kobiety. Jest bestia
i lubien piknoci. Malarz ubiera j w pikne szaty, w rku ma bero Izydy i kwiat lotosu"
[28]. Zdaniem Praza malarz szuka tematu satanicznej piknoci. Odwoywa si czsto do
pierwotnych mitw i wykorzystywa w wielu innych swoich pracach. " (...) w obrazach z serii
powiconej sfinksowi: od pierwszego (...) na ktrym okrutna bestia o twarzy wadczej kobiety
wbija szpony w pier Edypa - omdlewajcego z mioci efeba po akwarel wystawion w r.
1886 w Galerii Goupil pt. Sfinks zwyciski, na ktrej Sfinks gruje nad cyplem usianym
zakrwawionymi zwokami. Wykorzysta ten temat rwnie w obrazie Helena (...), na ktrym
janiejca od szlachetnych kamieni kobieta fatalna kroczy sztywno, jakby w odrtwieniu, wrd
umierajcych(...)" [29]. Ale nie s to jedyne obrazy, na ktry Moreau pokaza kobiet fataln.
Dugo mona by wymienia tytuy tych dzie i pisa o ich symbolicznym bogactwie. Inne
ptna powiecone s miociom okropnym i potwornym. Przedstawiaj Pazyfae w oczekiwaniu
na byka, Semel drc na kolanach tytanicznego boga, Led, Europ; s to tematy, ktrych
zmysowo zastyga w oszaamiajcej symbolice mikkich i lubienych ksztatw" [30]. Jake
straszliwa jest Salome Oskara Wildea. Po otrzymaniu gowy Jana, niczym wampir, przywiera
do niej ustami. Wilde nada definitywny ksztat legendzie o strasznej mioci Salome (podaje
si niekiedy, e Salome bya nieszczliwie zakochana w Janie, o ktrego gow poprosia
potem Salome na yczenie swej matki przyp. K. P.) Nie znajdujemy na ten temat adnej
aluzji w opowiadaniu Flauberta (Herodiada), gdzie Salome jest po prostu narzdziem w rkach
spragnionej zemsty matki; po tacu, powtarzajc podszepnite jej przez Herodiad sowa (...)
zacina si". U Wildea jest nieco inaczej. Salome mwi, e o gow Jana nie prosia z podszeptu
matki. Ma to negatywne zabarwienie i rzuca na Salome ze wiato.
Tak jak obsesj dekadentyzmu by kult androgyna, tak te obsesj bya la femme fatale.
A imi ich legion. Salome, Elektra, Judyta, Carmen, Lukrecja, Meduza, Turandot Ale to tylko
cz listy. Dream team. Kobiety o wyrazicie zarysowanym profilu. Czsto obdarzone
nadzwyczajn moc. Pikne, tragiczne, uwodzicielskie, lubiene, okrutne, sadystyczne. Z jak
tajemnic w rodku. Z wewntrzn rys, pkniciem, stygmatem, ktry wynosi je ponad
przecitno, ktry podnosi je do poziomu realnoci mitycznej. Marzy o nich, zachwyca si
nimi, wielbi je, ba si ich, nawiedzay go w snach, widzia je na jawie. Nigdy nie myla o nich
jako postaciach z papieru, nawet jeli byy tylko kreacjami literackimi. Przeciwnie: tworzyy
istotn cz jego pisania i ycia. (...) Jednake w bogatym panteonie kobiet (...) miejsce na
szczycie zarezerwowane byo tylko dla jednej. Na ekskluzywnej licie jego heroin,
starotestamentowa Judyta zawsze zajmowaa miejsce najwysze" [31]. W tym wanie
momencie poznalimy obsesj Michela Leirisa, francuskiego etnologa. Kolejnego oczarowanego
piknem i okruciestwem kobiety fatalnej. Moj obsesj staa si Salome, do czsto mylona
z wspomnian Judyt. Mylona zwaszcza podczas ikonograficznych przedstawie. Warto
zapamita, e tam, gdzie kobieta trzyma tac z gow mczyzny, mamy do czynienia z
Salome. Jeeli kobieta ma gow w rku, a do tego miecz, bez wtpienia jest to Judyta.
Ikonografia nie zna adnej Salome, ktra by jej t bro odebraa" [32].
Kobieta, ktra rzdzi musi w pewnym momencie obrci si przeciw mczynie i mu
zaszkodzi. Kiedy gowa skazanego odpada pod mieczem, jedynie istota bez moralnoci i za
moe si z tego cieszy. (...) czasami spotyka si to straszliwe uczucie, ale jedynie u kobiet.
Na og okazuj si one bardziej spragnione od mczyzn tych scen penych krwi. Patrz bez
drenia na prac tego nowoczesnego miecza, ktrego sam opis wzbudzi w Konstytuancie
okrzyk zgrozy (...) albowiem kobiety s po stokro okrutniejsze" [33].
Pikna Salome, po ktrej histori czsto i chtnie sigali pisarze, poeci i malarze, taczy,

by umierci. By ukara mierci za prawdopodobnie brak uczucia ze strony Jana, by pokaza,

e moc jest po jej stronie i e ycie mczyzny trzyma w swoich doniach. W przenoni, ale te
dosownie, bo zaraz po egzekucji dostanie przecie do swoich rk tac z jego gow. I odniesie
swe kobiece zwycistwo nad marnym mskim istnieniem. Swoim triumfem udowodni, e jest
la femme fatale.

BIBLIOGRAFIA
1. ADAMIAK E., Kobiety w Biblii. Stary Testament, Krakw 2006
2. BRETON G., Kiedy mio bya krwioercza, Warszawa 1996
3. CAILLOIS R., Modliszka" (w: ) Twrczo", 1967, nr 9
4. CZAJA D., Cicie Judyty: ekscesy egzegezy", (w: ) Konteksty. Polska Sztuka
Ludowa", nr 3-4, Warszawa 2007
5. ELIADE M., Mefistofeles i Androgyn, Warszawa 1999
6. GILMORE D.D., Mizoginia, czyli choroba mska, Krakw 2003
7. HILMES C., Die Femme Fatale. Ein weibliches Typus in der nachromanischen
Literatur, Stuttgart: Metzler, 1990
8. HOLLIER D.," Nagwek Holofernesa (Notatki o Judycie)"(w: ) Konteksty..."
9. HUTNIKIEWICZ A., Moda Polska, Warszawa 1994
10.JANION M., yjc tracimy ycie. Niepokojce tematy egzystencji, Warszawa
2001
11.JANIONN M., Wampir. Biografia symboliczna, Gdask 2002
12.KSIEK A., Awangarda a modernizm (w: ) Kultura i spoeczestwo, t. XLIV, nr
4, padziernik - grudzie 2000, pod red. A. Koskowskiej
13.PRAZ M., Zmysy, mier i diabe w literaturze romantycznej, Warszawa 1974
14.SAWICKA A., Dagny Juel. Fakty i legendy, Gdask 2006
Zobacz take te strony:
Salome Oscara Wilde'a jako gwny obraz archetypu kobiety fatalnej
Salome - wyklta opera

Przypisy:
[1] A. Ksiek, Awangarda a modernizm (w: ) Kultura i spoeczestwo, t. XLIV, nr 4,
padziernik - grudzie 2000, pod red. A. Koskowskiej, s. 167-168
[2] A. Hutnikiewicz, Moda Polska, Warszawa 1994, s. 14, 27
[3] M. Eliade, Mefistofeles i Androgyn, Warszawa 1999, s. 117
[4] Ibidem, s. 118
[5] A. Hutnikiewicz, Moda Polska, s. 43
[6] R. Caillois, "Modliszka" (w: ) "Twrczo", 1967, nr 9, s. 93
[7] M. Praz, Zmysy, mier i diabe w literaturze romantycznej, Warszawa 1974, s.
183
[8] Ibidem, s. 167
[9] D. D. Gilmore, Mizoginia, czyli choroba mska, Krakw 2003, s. 127
[10] Ibidem, s. 127
[11] A. Hutnikiewicz, Moda Polska, s. 43
[12] M. Janion, Wampir. Biografia symboliczna, Gdask 2002, s. 208
[13] Ibidem, s. 213
[14] C. Hilmes, Die Femme Fatale. Ein weibliches Typus in der nachromanischen
Literatur, Stuttgart: Metzler, 1990, s. 30-31
[15] M. Janion, yjc tracimy ycie. Niepokojce tematy egzystencji, Warszawa 2001,
s. 275-276
[16] C. Hilmes, Die Femme Fatale..., s. 31
[17] A. Hutnikiewicz, Moda Polska, s. 43
[18] D. D. Gilmore, Mizoginia..., s. 169
Racjonalista.pl

Strona 5 z 7

[19] Wicej o Dabny Juel w: A. Sawicka, Dagny Juel. Fakty i legendy, Gdask 2006
[20] A. Hutnikiewicz, Moda Polska, s. 204
[21] Ibidem, s. 208
[22] Wicej w: M. Janion, Wampir. Biografia symboliczna, Gdask 2002, Kobiety i
duch innoci, Warszawa 1996
[23] M. Janion, yjc tracimy ycie..., s. 289-290
[24] Ibidem, s. 290
[25] Judyta, aby ratowa Betuli udaa si do dowdcy wojsk asyryjskich. Po uczcie,
kiedy Holofernes zasn, Judyta ucia mu gow i przyniosa do swego miasta. W
pochodzie kobiet, ktrym Judyta przewodniczy, piewa pie wyzwolenia. Wiadomo o
niej, e doya sdziwego wieku, a do koca swych dni pozostaa sama, cho wielu
chciao ja polubi, E. Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary Testament, s. Krakw 2006, s.
167-169
[26] M. Janion, yjc tracimy ycie..., s. 292-293
[27] M. Praz, Zmysy..., s. 204
[28] M. Praz, Zmysy..., s. 204
[29] Ibidem, s. 273
[30] Ibidem, s. 276
[31] D. Czaja, "Cicie Judyty: ekscesy egzegezy", (w: ) "Konteksty. Polska Sztuka
Ludowa", nr 3-4, Warszawa 2007, s. 68-69
[32] D. Hollier," Nagwek Holofernesa (Notatki o Judycie)" (w: ) "Konteksty...", s. 57
[33] G. Breton, Kiedy mio bya krwioercza, Warszawa 1996, s. 46
Katarzyna Pciennik
Ur. 1983. Absolwentka etnologii i antropologii kulturowej w odzi, a take
dziennikarstwa w Radomiu. Poza tym studiuje rwnie dziennikarstwo w
Radomiu. Pracuje w lokalnym tygodniku woj. witokrzyskiego (miasto
Koskie, niedaleko Kielc). Wsppracuje z pismem antropologicznym "Gadki z
Chatki", z magazynem studenckim "Slajd" i pismem artystyczno-kulturalnym
DEDAL w Kielcach. Mieszka w odzi. Jej pasj s rwnie podre i
fotografia.
Poka inne teksty autora

(Publikacja: 03-06-2008)
Orygina.. (http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5909)
Contents Copyright 2000-2008 by Mariusz Agnosiewicz
Programming Copyright 2001-2008 Micha Przech
Autorem tej witryny jest Micha Przech, zwany niej Autorem.
Wacicielem witryny s Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.
adna cz niniejszych opracowa nie moe by wykorzystywana w celach
komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Waciciela, ktry zastrzega sobie
niniejszym wszelkie prawa, przewidziane
w przepisach szczeglnych, oraz zgodnie z prawem cywilnym i handlowym,
w szczeglnoci z tytuu praw autorskich, wynalazczych, znakw towarowych
do tej witryny i jakiejkolwiek ich czci.
Wszystkie strony tego serwisu, wliczajc w to struktur podkatalogw, skrypty
JavaScript oraz inne programy komputerowe, zostay wytworzone i s administrowane
przez Autora. Stanowi one wyczn wasno Waciciela. Waciciel zastrzega sobie
prawo do okresowych modyfikacji zawartoci tej witryny oraz opisu niniejszych Praw
Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Jeeli nie akceptujesz tej polityki moesz

nie odwiedza tej witryny i nie korzysta z jej zasobw.

Informacje zawarte na tej witrynie przeznaczone s do uytku prywatnego osb
odwiedzajcych te strony. Mona je pobiera, drukowa i przeglda jedynie w celach
informacyjnych, bez czerpania z tego tytuu korzyci finansowych lub pobierania
wynagrodzenia w dowolnej formie. Modyfikacja zawartoci stron oraz skryptw jest
zabroniona. Niniejszym udziela si zgody na swobodne kopiowanie dokumentw
serwisu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej, w celach innych
ni handlowe, z zachowaniem tej informacji.
Plik PDF, ktry czytasz, moe by rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,
w jakiej wystpuje na witrynie. Plik ten nie moe by traktowany jako oficjalna
lub oryginalna wersja tekstu, jaki zawiera.
Tre tego zapisu stosuje si do wersji zarwno polsko jak i angielskojzycznych
serwisu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.eu.org oraz Neutrum.eu.org.
Wszelkie pytania prosimy kierowa do redakcja@racjonalista.pl

Racjonalista.pl

Strona 7 z 7