1. Oglna charakterystyka metali i stopw.

Metale charakteryzuj si wizaniem metalicznym. Ukady wieloskadnikowe zoone z wicej

ni jednego pierwiastka, charakteryzujce si przewag wizania metalicznego tworz stopy
metali.
Materiay ceramiczne i szka:
Ceramiki s to tlenki lub zwizki
Cechy charakterystyczne:
izolatory cieplne i elektryczne
maa odporno na obcienia dynamiczne
dua odporno na ciskanie
dua odporno na korozj
dua odporno na wysok temperatur
Ceramiki stosowane s do budowy piecw.
Maj budow krystaliczn.
Szko ma budow niekrystaliczn i nazywane jest inaczej zakrzepnit ciecz.
Szka metaliczne cechuj si:
dua twardo
odporne chemicznie
nie s odporne na uderzenia
mog by stosowane jako kompozyty
Polimer - nazywane take tworzywami sztucznymi lub plastikami, s materiaami organicznymi,
zoonymi ze zwizkw wgla. Polimery s tworzone przez wgiel, wodr i inne pierwiastki
niemetaliczne z prawego grnego rogu ukadu okresowego. Polimery s makroczsteczkami i
powstaj w wyniku poczenia wizaniami kowalencyjnymi w acuchy wielu grup atomw
zwanych monomerami jednego lub kilku rodzajw.
Kompozyty - s poczeniami dwch lub wicej odrbnych i nierozpuszczajcych si w sobie
faz, z ktrych kada odpowiada innemu podstawowemu materiaowi inynierskiemu,
zapewniajcymi lepszy zesp wasnoci i cech strukturalnych, od waciwych dla kadego z
materiaw skadowych oddzielnie. Materiay kompozytowe, dziel si ze wzgldu na osnow
metalow, polimerow lub ceramiczn. Materiay kompozytowe znajduj wspczenie
zastosowanie midzy innymi w sprzcie kosmicznym, samolotach, samochodach, odziach,
jachtach, szybowcach i sprzcie sportowym.

24. Krzywa pezania.

Krzywa pezania 3 zakresy:
I szybki spadek szybkoci odksztacenia z upywem czasu- pezanie nieustalone,
II szybko odksztacenia staa - pezanie ustalone,
III szybki wzrost szybkoci odksztacenia pezanie przyspieszone.

25. Wykresy fazowe, definicje podstawowe (faza, ukad, skadnik), regua faz.
Wykres fazowy, wykres rwnowagi fazowej - graficzna reprezentacja krzywych opisujcych
rwnowag termodynamiczn wspistniejcych ze sob rnych faz ukadu
Ukad - ukadem nazywamy zbir faz.
Skadniki - skadnikami ukadu nazywamy substancje proste lub zoone nie ulegajce
przemianom, z ktrych skadaj si fazy ukadw.
Faza - faz nazywamy cz ukadu jednorodn pod wzgldem chemicznym i
krystalograficznym, oddzielon od reszty ukadu granic midzy fazow.
Regua faz Gibbsa:
Okrela ona liczb stopni swobody s ukadu, tzn. liczb zewntrznych i wewntrznych czynnikw,
ktre mona zmieni, nie powodujc zmiany liczby faz w stopie.

Proces
W procesie wytwarzania z materiau o ksztacie wstpnym uzyskuje si element o zaoonym
ksztacie i wasnociach.
Podczas procesu wytwarzania nastpuje zmiana mikrostruktury materiau.
Rodzaje wiza midzy atomami:
jonowe (600-1550 kJ/mol, bardzo trwae) - tworz si dwa jony midzy pierwiastkami
przeciwlegych grup,
atomowe (kowalencyjne, 500-1250 kJ/mol, bardzo trwae) - atomy tak si cz, eby ostatni
powok mie zapenion,
wizania kowalencyjne - to wizania kierunkowe - maa wytrzymao plastyczna,
metaliczne (100-850 kJ/mol) - wewntrz chmura elektronw, w jdrze dodatnie elektrony, s
bezkierunkowe,
wtrne (wanderwalsa, najmniejsza energia wizania - poniej 40 kJ/mol).
10. Defekty sieci krystalicznej - oglny podzia i charakterystyka.
Defektami punktowymi nazywa si zakcenia budowy krystalicznej umiejscowione wok
punktu. Najprostszym defektem tego typu jest brak atomu w wle sieci przestrzennej, zwany
wakansem albo luk.
Defektami liniowymi nazywa si zakcenia budowy krystalicznej, ktre w jednym kierunku
maj wymiar kilku odlegoci atomowych, a w drugim caego ziarna lub znacznej jego czci.
Rozrnia si dwa zasadnicze rodzaje defektw liniowych:
dyslokacja krawdziowa - powstaje przez wprowadzenie w kryszta dodatkowej paszczyzny,
dyslokacja rubowa - wyznacza granic midzy przesunit i nieprzesunit czci krysztau.
Defekty powierzchniowe maj struktur dwuwymiarow. S to: powierzchnie zewntrzne
krysztau, powierzchnie wewntrzne (granice ziaren, paszczyzny habitus) oraz bdy uoenia.
18. Mechanizmy umocnienia - oglny podzia i charakterystyka.
Roztworowe
Dyslokacyjne
Wydzieleniowe
Przez rozdrobnienie ziarna
Statyczna prba rozcigania:
Prba statyczna rozcigania jest jedn z podstawowych prb stosowanych do okrelenia jakoci
materiaw konstrukcyjnych wg kryterium napreniowego w warunkach obcie statycznych.
Mona na jej podstawie okrela nie tylko cechy wytrzymaociowe, ale take plastyczne
materiau.
Prba polega na rozciganiu prbki, na og a do zerwania, zarejestrowaniu zalenoci uytej
siy od wyduenia prbki i wyznaczeniu jednej lub wicej wasnoci mechanicznych przy
temperaturze otoczenia.

- Ferryt () - tzw. ferryt wysokotemperaturowy, jest midzywzowym roztworem staym wgla

w elazie-. Maksymalna rozpuszczalno wgla wynosi 0,09% przy temperaturze przemiany
perytektycznej (1495C).
- Austenit () - jest midzywzowym roztworem staym wgla w elazie-. W temperaturze
przemiany eutektoidalnej rozpuszczalno wynosi 0,77%, natomiast w temperaturze przemiany
eutektycznej (1148C) rozpuszczalno jest maksymalna i wynosi 2,11%C.
- Ferryt () - jest midzywzowym roztworem staym wgla w elazie- . W temperaturze
20C rozpuszczalno wynosi 0,008%C, natomiast w temperaturze przemiany eutektoidalnej
(727C) okoo 0,022%C.
- Cementyt (Fe3C) - jest wglikiem elaza o rombowej strukturze krystalicznej i temperaturze
topnienia 1227C. Zawarto wgla w cementycie jest staa i wynosi 6,67%C.
- Grafit (C) - jest odmian alotropow wgla o strukturze heksagonalnej i temperaturze
topnienia 3500C. Moe wydziela si bezporednio z cieczy lub powstawa w wyniku rozkadu
cementytu.
- Perlit (P) - jest produktem przemiany eutektoidalnej austenitu zawierajcego 0,77%C i
stanowi mieszanin ferrytu i cementytu. Zbudowany jest z na przemian uoonych pytek ferrytu
i cementytu o stosunku gruboci pytek okoo 7:1.
- Ledeburyt (Ld) - jest produktem przemiany eutektycznej i powstaje z cieczy zawierajcej
4,3%C. Stanowi mieszanin eutektyczn krysztaw austenitu i cementytu.
- Ledeburyt przemieniony (Ldp) - powstaje poniej temperatury 727C na skutek przemiany
eutektoidalnej zawartego w ledeburycie austenitu w mieszanin ferrytu i cementytu (tzn. w
perlit).

20. Pomiary twardoci.

Metoda Brinella:
Polega na wciskaniu w materia kulki stalowej o rednicy D=10;5;2,5;2 lub 1mm, przy
zastosowaniu siy F, zalenej od rednicy kulki D i twardoci materiau.
Metoda Vickersa:
Polega na wciniciu w metal diamentowego ostrosupa o podstawie kwadratu i kcie midzy
przeciwlegymi cianami rwnym 136.
Metoda Rockwella:
Polega na dwustopniowym wciskaniu w badany materia wgbnika oraz pomiarze trwaego
przyrostu gbokoci odcisku po odcieniu.
Twardo Rockwella jest rnic staej gbokoci K odpowiadajcej obcieniu wstpnemu
wgbnika (w postaci stoka diamentowego o kcie wierzchokowym 120, albo kulki stalowej lub
z wglikw spiekanych.
Udarno - wasno mechaniczna wyraajca si odpornoci materiau na pknicie
przy uderzeniu.
22. Odporno na pkanie, prba KIC.
mechanizm wakancyjny - atomy przemieszczaj si drog wymiany z wakancjami.
mechanizm midzywzowy - atomy domieszek przeskakuj z jednej luki midzywzowej
do ssiedniej.
42. Wykresy CTP stali chodzonej od temperatury austenityzowania.
Wykresy CTPc charakteryzuj przemiany austenitu przechodzonego przy chodzeniu z rnymi
szybkociami. Otrzymuje si je w wyniku bada metod dylatometryczn. Temperatury pocztku
i koca poszczeglnych przemian i odpowiadajce im czasy odczytuje si przez rzutowanie
odpowiednio na osie temperatury lub czasu punktw przecicia krzywych szybkoci chodzenia z
krzywymi pocztku i koca przemiany. Wykresy CTPc znalazy zastosowanie do ustalenia
struktury i twardoci stali hartowanej, normalizowanej lub poddanej wyarzaniu zupenemu.
Dziki wykresom CTPc mona uzyska takie informacje jak szybko krytyczna chodzenia i
rednica krytyczna. Ktre s niezbdne w ustalaniu hartownoci danego materiau.
Na wykresach izotermicznych CTPi s podawane linie pocztku i koca przemiany austenitu w
perlit, bainit i martenzyt w zalenoci od czasu przy staej temperaturze przemiany t. Czas
rozpoczcia i zakoczenia kadej przemiany odczytuje si z wykresu przez zrzutowanie na o
czasu punktw przecicia krzywych pocztku i koca przemiany przez prost odpowiadajc
danej temperaturze.

23. Badanie odpornoci na zmczenie.

Wynikiem pojedynczego badania zmczeniowego jest liczba cyki obcie a do
wystpienia zniszczenia przy danej amplitudzie napre. Uzyskane wyniki z
wielu prbek przy rnych wartociach su do sporzdzenia wykresu zalenoci N od
ro. W przypadku stali, poniej pewnej amplitudy napre, prbka nie ulega zniszczeniu nawet
przy bardzo duej liczbie cykli. T graniczn amplitud napre nazywamy wytrzymaoci
zmczeniow.

eliwo jest materiaem kruchym, nie nadajcym si do obrbki plastycznej ani na zimno,
ani na gorco.
dobra wytrzymao na cinanie
dua zdolno do tumienia drga
bardzo dobra skrawalno
dobra odporno na cieranie
niski koszt wytwarzania wyrobw
atwo nadawania skomplikowanych ksztatw
Przemiana martenzytyczna:
Przemiana martenzytyczna jest przemian bezdyfuzyjn i polega tylko na przebudowie struktury
krystalicznej z regularnej ciennie centrowanej na regularn przestrzennie centrowan
martenzytu. W zalenoci od zawartoci wgla w martenzycie, struktura regularna przestrzennie
centrowana ulega znieksztaceniu tetragonalnemu i przeksztaca
si w struktur tetragonaln przestrzennie centrowan.
Martenzyt - skadnik struktury hartowania stali, bdcy przesyconym roztworem staym wgla
w elazie , o tetragonalnej sieci przestrzennej i charakterystycznej mikrostrukturze,
przedstawiajcej igieki przecinajce si pod ktem 60. Martenzyt otrzymuje si w wyniku
gwatownego ochodzenia nagrzanej do temperatury austenitu
stali wglowej lub niskostopowej.
Przemiana bainityczna:
Zachodzi w stalach wglowych poniej temperatury najmniejszej trwaoci austenitu.
Przyjmuje si, e rozpoczyna si od utworzenia zarodkw ferrytu, ktre powstaj na granicach
ziarn austenitu na skutek fluktuacji stenia wgla. Z ferrytu tego wydzielaj si nastpnie
bardzo drobne czstki wglikw. W wyszych temperaturach przemiany jest to cementyt,
natomiast w niszych (poniej 300C) skad i struktura tych czstek rni si od cementytu.
Bainit:
grny - powstaje w zakresie temperatur 550-400C. Skada si on z ziarn przesyconych
wglem ferrytu, midzy ktrymi oraz wewntrz znajduj si nieregularne wydzielenia cementytu
dolny - powstaje przy temperaturach poniej 400C. Posiada listwowy charakter ferrytu i
wystpuj w nim drobnodyspersyjne wydzielenia wglikw wewntrz listew ferrytu.
Przemiana perlityczna
Przemiana perlityczna zachodzi po ochodzeniu austenitu nieznacznie poniej temperatury Ar1.
W jej wyniku z austenitu powstaje mieszanina eutektoidalna zoona z pytek ferrytu i cementytu
zwana perlitem.
44. Stopy Fe - oglny podzia.
Stopy Fe dzielimy na 2 grupy:
Stale i staliwa do 2.11%C
eliwa (2 - 3,6%C) i surwki powyej 2.11%C
Podzia stali:
Stale niestopowe
Stale stopowe
Stale szybkotnce
Stale konstrukcyjne
Stale narzdziowe
eliwo - odlewniczy stop elaza z wglem (zawarto wgla 2-4,5%), krzemem, manganem,
fosforem, siark i innymi skadnikami, otrzymywany przez stopienie w eliwiaku surwki
wielkopiecowej z dodatkiem zomu eliwnego i stalowego oraz elazostopw.
W zalenoci od postaci, w jakiej wystpuje wgiel rozrnia si eliwa szare (wgiel w postaci
grafitu), biae (wgiel w postaci cementytu), i poowiczne (w pewnych skupieniach jako grafit, w
innych jako cementyt).
57. Wasnoci eliw.

Do najwaniejszych zabiegw obrbki cieplnej nale:

nagrzewanie
wygrzewanie
chodzenie
60. Rodzaje wyarza.
Wyarzanie - jest to zabieg obrbki cieplnej polegajcy na nagrzaniu stali do okrelonej
temperatury, wytrzymaniu przy tej temperaturze i nastpnym powolnym studzeniu.
Celem tego zabiegu jest przyblienie stanu stopu do warunkw rwnowagi.
Wyarzanie ujednoradniajce
Wyarzanie normalizujce
Wyarzanie zupene
Wyarzanie izotermiczne
Wyarzanie niezupene
Wyarzanie sferoidyzujce
Wyarzanie rekrystalizujce
Wyarzanie odprajce
Hartowanie ma na celu uzyskanie maksymalnej twardoci stali. Polega na nagrzaniu
stali do temperatury hartowania, wygrzaniu w tej temperaturze i nastpnym chodzeniu z
szybkoci pozwalajc uzyska struktur martenzytyczn lub bainityczn.
Odpuszczanie polega na nagrzaniu stali zahartowanej do temperatury niszej od Ac1,
wygrzaniu przy tej temperaturze i ochodzeniu do temperatury pokojowej.
Stopy aluminium - wasnoci wytrzymaociowe czystego aluminium s stosunkowo niskie,
dlatego stosuje si stopy, ktre po odpowiedniej obrbce cieplnej maj
wytrzymao nawet kilkakrotnie wiksz.
Stopami miedzi nazywa si stopy, w ktrych gwnym skadnikiem jest mied, z wyjtkiem
stopw zawierajcych zoto lub srebro, ktre uwaa si za stopy zota lub srebra, jeli zawarto
tych metali wynosi co najmniej 10%.
Brzy - s stopami miedzi, w ktrych gwnym skadnikiem stopowym (ponad 2%) jest
cyna, aluminium, krzem, beryl, ow i inne, z wyjtkiem cynku i niklu.
Mosidze - s stopami miedzi, w ktrych gwnym skadnikiem stopowym jest cynk w
iloci powyej 2%.
Mechanizmy umocnienia:
- umocnienie roztworowe
- umocnienie wydzieleniowe i dyspersyjne
- umocnienie przez rozdrobnienie ziarn
- umocnienie przez zgniot
- Umocnienie przez granice ziarn
- umocnienie odksztaceniowe (zgniot)
Aluminium glin o czystoci technicznej, zawierajcy rne iloci zanieczyszcze, zalenie od
metody otrzymywania.
Stal stop elaza z wglem, plastycznie obrobiony i obrabialny cieplnie, o zawartoci wgla
nieprzekraczajcej 2,11%.