POCHODZENIE POJCIA MITU

143

byy wczeniej zarwno logos, epos, jak imythos, przy czym wszystkie wymienione
terminy mogy si odnosi zarwno do pojedynczych sw, jak ido sw poczonych w zdania lub dusze narracje. Odzwierciedla to realia kultury archaicznej,
w ktrej mit nie posiada odrbnego miejsca pord poszczeglnych gatunkw
literackich: mitem byo wszystko to, co opowiada poeta.
Dopiero wraz zpojawieniem si nowych rodzajw narracji dyskursu filozoficznego (najpierw upresokratykw, nastpnie usofistw iuczniw Sokratesa) idyskursu historycznego, poczwszy od Hekatajosa zMiletu mit zacz peni odrbn
rol. Wydaje si, co prawda, e filozofowie przedsokratejscy nie od razu wywoali
dyskusj na temat statusu narracji; nawet gdy ich refleksja kosmologiczna zdecydowanie odbiegaa od tej proponowanej przez Hezjoda iinnych poetw teologicznych,
wcale nie troszczyli si o kategoryzacj wasnych opisw. Potwierdza to star ju
opini Wernera Jaegera, wedle ktrego nie naley kreli dramatycznej iradykalnej
granicy pomidzy pierwszymi presokratykami atradycj mityczn ireligijn6. Jedynym twrc prozy filozoficznej, ktry wyranie odcina si od tradycyjnych gatunkw,
by yjcy pod koniec epoki archaicznej Heraklit zEfezu. Wznanych nam fragmentach w kontrast wyraa si jednak wycznie w gwatownej polemice z wielkimi
poetami (Hezjodem, Homerem, Archilochem), nie dostarczajc nam wyjanienia
na temat wyboru nowego dyskursu ikrytyki tradycyjnych mitw.
Bardziej czytelne jest stanowisko filozofw piszcych w heksametrach: Ksenofanesa, Parmenidesa iEmpedoklesa. Parmenides nazywa mythos to, co Prawda
kae mu przekazywa wjego wierszach:
Chode wic, powiem ci ausyszawszy t opowie (mythos) przekaesz j7.

Nie odcina si on zatem od tradycyjnych opowieci, cho logos staje si uniego

bliszy racjonalnemu rozumowaniu, antycypujc ju znacznie cilejsz terminologi Platosk. Jest to zrozumiae ufilozofa, ktry wybra tradycyjn, heksametryczn form dla wyraenia cakiem nowej myli: przyczyna wyboru formy jest
natury retorycznej, perswazyjnej. Nie jest zatem zaskakujce, e to samo uycie
odnajdujemy uEmpedoklesa, kolejnego zautorw piszcych heksametrem, ktry
zachca czytelnika:
Lecz chod, posuchaj mych sw (mythos), nauka wzmocni twj umys8.

Wobu przypadkach wybr formy poetyckiej pociga za sob take kolejne wybory: dotyczce publikacji utworu iprzypisywanej mu wagi. Poemat heksametryczny
nie jest przeznaczony do przekazu w formie ksiki, jak to si dzieje w wypadku
prozy9, lecz do formalnej recytacji; poddawany jest zatem osdowi grupy odbiorcw,
W. Jaeger, Teologia wczesnych filozofw greckich, prze. J. Wocial, Krakw 2007.
Diels-Kranz 28 B 2, 1, prze. J. Lang, w: G.S. Kirk, J.E. Raven, M. Schofield, Filozofia przedsokratejska, Warszawa 1999, s. 245 [przekad zmodyfikowany]; por. 28 B 8, 1: Jeden tylko zostaje
opis (mythos) drogi e jest, tame, s. 249.
8
Diels-Kranz, 31 B 17, 1, w: Filozofia przedsokratejska, s. 288 [przekad zmodyfikowany].
9
Pierwsze utwory proz mieli opublikowa wformie ksikowej Anaksagoras lub Ferekides
zSyros.
6
7