POCHODZENIE POJCIA MITU

145

Poetyckie opowieci dotyczce odlegej przeszoci opis ten wydaje si

ju przypomina nasz sposb rozumienia mitu, a w kadym razie mitw heroicznych, nie obejmuje bowiem mitw teogonicznych i kosmogonicznych. Taki
stosunek do tradycji mitologicznej nadal nie ma jednak na celu jej cakowitego
wyeliminowania, jest tylko wezwaniem do potraktowania jej wsposb krytyczny,
tak jak uczyni to sam Tukidydes wswojej archeologii. Podobn postaw mona
dostrzec uPlutarcha, ktry we wstpie do ywotu Tezeusza wyraa przekonanie,
e w trakcie swej pracy historyk moe trafi w rejony rwnie odlege w czasie,
jak daleko wprzestrzeni znajduj si owe miejsca, ktre zpowodu ich oddalenia
geografowie przedstawiaj na mapach jako biae plamy. Elementy mityczne naley
zatem podda oczyszczajcemu dziaaniu rozumu, by nada im posta historii14.
Sposb mylenia omitologii heroicznej, jaki reprezentuj historycy, zainaugurowany przez Hekatajosa, adoprecyzowany przez Tukidydesa, bdzie zatem trwa
a do epoki cesarstwa.
Wrmy teraz do filozofw, gdy pierwsze systematyczne rozrnienie logos,
dyskursu dialektycznego, i mythos, tradycyjnej opowieci, pojawia si u Platona
i ugruntowane jest w platoskiej ontologii. Rozumowanie logiczne, metoda filozoficzna kateksochen, dotyczy bowiem niezmiennego wiata wiecznych form,
podczas gdy mit traktuje owiecie zmian, olosie duszy po mierci iostworzeniu
wiata:
Jeli zatem, Sokratesie, po mnstwie tego, co inni powiedzieli obogach ipowstaniu wiata, nie jestemy wmonoci ofiarowa ci rozumowa pod kadym wzgldem zgodnych
ze sob i cisych, nie dziw si temu. Lecz jeli ci ofiarujemy rozumowania, ktre nie
ustpuj adnym innym co do prawdopodobiestwa, naley si nam za to powinszowanie, gdy zwrcimy uwag na to, e ja, ktry przemawiam, iwy, ktrzy sdzicie, jestemy
tylko ludmi ie dlatego wystarczy nam si zadowoli wiarygodnym mitem inie szuka
nic wicej poza tym15.

Jeli porwnamy przytoczony fragment ze stanowiskiem Tukidydesa, atwo dostrzeemy, jak zmienia si ocena: mythos nie jest ju po prostu opowieci, ktr
si odrzuca, lecz niezbdnym filozofowi sposobem opowiadania oaspektach wiata
bdcego nieustannie wruchu ktre nie poddaj si analizie dialektycznej lub
te wobec ktrych filozofia, pena religijnych skrupuw, rezygnuje ze swego pragnienia, by dowiedzie si wicej. Nie oznacza to, e dopuszcza si iusprawiedliwia
wszelk tradycyjn poezj musi ona speni bardzo surowe wymagania natury
moralnej. Jednak gdy mity zostan ju wmiecie zaakceptowane, uznaje si je za
bardzo uyteczne narzdzia edukacyjne:
Potem nakonimy niaki imatki, eby te aprobowane mity opowiaday dzieciom iformoway dusze ich mitami owiele bardziej ni ich ciaa rkami. Awiele ztych mitw, ktre
dzi opowiadaj, wyrzuci precz16.
Plutarch, Tezeusz, I 15.
Platon, Timajos, 29 c, prze. P. Siwek, Warszawa 1986, s. 36 [przekad zmodyfikowany].
16
Platon, Pastwo, 377 bc, prze. W. Witwicki, t. 1, Warszawa 1958, s. 119; zob. take dalszy
cig tej dyskusji, zw. 378 ce.
14
15