146

FRITZ GRAF

Jedno zprzyjmowanych tu zaoe traktowane jest niemal jak pewnik: opowieci, oktrych mowa, s bardzo stare. Tukidydes wie, e mity takie dotycz zamierzchej przeszoci, ktra wraz z upywem czasu zostaa opanowana przez to, co
baniowe17. Platon okrela mythologia, opowiadanie mitw, jako poszukiwanie
tego, co dawne18. Lacedemoczykom przypisuje natomiast wielkie zamiowanie do
opowieci orodach, [...] bohaterach izwykych ludziach, iosadnictwach, jak to si
dawnymi czasy zakadao pastwa, iwogle caej archeologii jednym sowem,
jak zauwaa Sokrates, lubi oni mythologein19. Wedug Arystotelesa mity zawieraj
mdro pokole znacznie poprzedzajcych jego wasne, anawet pochodzc od
poprzedniej cywilizacji20. Jednoczenie, mity s zazwyczaj wytworem poetw. Ju
Ksenofanes atakowa Homera iHezjoda zpowodu ich opowieci obogach. Odrzucajc poetw, Platon odrzuca mythopoioi. Nie oznacza to, e mity opowiadane
byy wycznie przez poetw, czynili to take logografowie. Hippiasz opowiada je
Spartanom, niaki ibabcie dzieciom, nawet mode tkaczki opowiaday je sobie
dla umilenia czasu. Jednym zproblemw, jakie stawia ta wielo opowiadajcych,
jest kwestia stosunku poetw do pozostaych. Problem ten rozwizuje Platon, rozrniajc wdialogu Pastwo dwa rodzaje mitw: mity wiksze, opowiadane przez
poetw, oraz mity mniejsze, opowiadane przez babcie itd. Mity wiksze ciesz si
powaaniem iprawomocnoci, podczas gdy mity mniejsze s wobec nich wtrne21.
Wydaje si zatem, e to poeci s twrcami mitw twrcami wznaczeniu, wjakim
twrczo rozumiana bya przez greck poetyk niekoniecznie jako tworzenie
czego cakiem nowego, lecz rwnie jako wykorzystanie wczeniejszej, istniejcej
ju tradycji.
Zatem poczwszy od IV wieku p.n.e. mythos oznacza okrelony rodzaj tradycyjnej narracji, azosta zdefiniowany wsposb stosunkowo jednolity dopiero
przez hellenistyczn teori retoryki. Wteorii tej oddalenie czasowe nie grao adnej roli, natomiast za tych, ktrzy tworz iopowiadaj mity, zdecydowanie ibez
wyjtku uznani zostali poeci.
Znane nam definicje retoryczne pochodz zdwch typw rde: od retorw
greckich epoki cesarstwa izaciskiej tradycji retorycznej, poczwszy od czasw
republikaskich. Cho Rzymianie czerpali zgreckich rde, warto wymieni kilka
znaczcych rnic.
Zacznijmy od Grekw. Wszystkie nasze rda s zgodne co do tego, e mythos to fikcja, kamstwo. Proponuj nam rwnie prosty podzia opowieci: na
diegesis mythikai idiegesis historikai, opowiadania fikcyjne iprawdziwe22. Jedynie
cz teoretykw dokonuje kolejnego podziau: pomidzy mitami bdcymi czystym zmyleniem (pantelos pseudes) amitami, ktre bdc co prawda fikcjami, s
Tukidydes, Wojna peloponeska, I 21, 1, prze. K. Kumaniecki.
Anazetesis ton palaion: Platon, Kritiasz, 110 a.
19
Platon, Hippiasz Wikszy, 285 de, prze. W. Witwicki.
20
Arystoteles, Metafizyka, L 8, 1074 b 1; por. J. Bollack, Mythische Deutung und Deutung
des Mythos, w: M.Fuhrmann (red.), Terror und Spiel. Probleme der Mythenrezeption (Poetik und
Hermeneutik4), Mnich 1971, s. 111118.
21
Platon, Pastwo, t. 1, 377 c.
22
Por. Ailios Theon, Progymnasmata, 3.
17
18