Pochodnadruk 1516

IIST 2
ANALIZA MATEMATYCZNA Z ALGEBR

NOTATKA Z WYKADU NR 2.
aktual. 27 lutego 2016
RACHUNEK RNICZKOWY FUNKCJI JEDNEJ ZMIENNEJ

Niech f bdzie okrelona w pewnym otoczeniu punktu x0 tzn O(x0 ). Symbol 4x oznacza przyrost zmiennej
niezalenej x taki, e x0 + 4x O(x0 ).
Przyrostowi 4x odpowiada przyrost 4f , tj. przyrost wartoci funkcji:
4f = f (x0 + 4x) f (x0 ),
ktry moe by dodatni, ujemny albo rwny zero.
Denicja 1. Ilorazem rnicowym funkcji f w punkcie x0 dla przyrosty 4x zmiennej niezalenej nazywany
4f
f (x0 + 4x) f (x0 )
=
.
4x
4x
Lu
be
lsk
a
Uwaga 1. Uywamy take oznacze 4f = 4y, a 4x = h.

Interpretacja geometryczna ilorazu rnicowego
Iloraz rnicowy jest rwny tangensowi kata nachylenia
siecznej przechodzcej przez punkt (x0 , f (x0 ))
oraz (x0 + 4x, f (x0 + 4x)) do dodatniej posi ox
y = f (x)
f (x0 + 4x)
ika
f (x0 )
x
x0 + 4x
tec
hn
x0
Denicja 2. Granic waciw ilorazu rnicowego, gdy 4x 0 nazywamy pochodn funkcji f w punkcie x0 i
oznaczamy symbolem f 0 (x0 ), tzn
f 0 (x0 ) = lim
4f
f (x0 + 4x) f (x0 )
= lim
.
4x 4x0
4x
Po
li
4x0
f 0 (x0 ) = lim
f (x) f (x0 )
.
x x0
xx0
Podstawiajc 4x = x x0 pochodn funkcji f w punkcie x0 deniujemy nastpujco:
IIS
Uwaga 2. Pochodn, gwnie w literaturze technicznej i zycznej oznaczamy symbolem

Interpretacja geometryczna pochodnej funkcji
y = f (x)
styczna
f (x0 )
x0
rm
f 0 (x0 ) = tg
at
yk
a
Jeeli x 0 to geometrycznym odpowiednikiem istnienia

granicy ilorazu rnicowego jest istnienie granicznego pooenia siecznej do wykresu funkcji f , czyli istnienie stycznej
do tego wykresu w punkcie (x0 , f (x0 )). Pochodna funkcji f
w punkcie x0 jest rwna tg , gdzie oznacza kt nachylenia do osi ox stycznej poprowadzonej do krzywej y = f (x)
w punkcie (x0 , f (x0 )).
df
dx (x0 ).
fo
Rwnanie stycznej do wykresu funkcji f w punkcie (x0 , f (x0 )) jest postaci:

y = f 0 (x0 )(x x0 ) + f (x0 ).
Pochodna funkcji na przedziale

Denicja 3. Funkcja ma pochodna na przedziale otwartym (a, b) wtedy i tylko wtedy, gdy ma pochodna w kadym
In
c Copyright

2016 - Iwona Malinowska
4f
.
tg =
4x
punkcie tego przedziau. Funkcj okrelon na przedziale (a, b), ktrej wartoci w punktach x tego przedziau s
rwne f (x) nazywamy pochodn funkcji f na przedziale (a, b) i oznaczamy symbolem f 0 .
Niech funkcja f bdzie okrelona w pewnym otoczeniu O(x
0)
Denicja 4. Pochodna lewostronn funkcji f w punkcie x0 oznaczon symbolem f0 (x0 ) nazywamy

0
f
(x0 ) =
lim
4x0
f (x0 + 4x) f (x0 )

.
4x
1 z 12

IIST 2
Niech funkcja f bdzie okrelona w pewnym otoczeniu O(x+

0)
Denicja 5. Pochodna prawostronn funkcji f w punkcie x0 oznaczon symbolem f+0 (x0 ) nazywamy
0
f+
(x0 ) =
lim
4x0+
f (x0 + 4x) f (x0 )

.
4x
Twierdzenie 1. Funkcji f ma pochodn w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy gdy f0 (x0 ) = f+0 (x0 )
Denicja 6. Mwimy, e istnieje pochodna
f 0 w przedziale domknitym < a, b >, jeeli funkcja f posiada

pochodn w przedziale otwartym (a, b) oraz istniej pochodne jednostronne f+0 (a) i f0 (b).
Uwaga 3. O funkcji, ktra ma pochodn w punkcie x0 mwimy, e jest rniczkowalna w tym punkcie. O funkcji
f , ktra ma pochodn w kadym punkcie pewnego zbioru, mwimy, e jest rniczkowalna w tym zbiorze.
Lu
be
lsk
a
Zwizek rniczkowalnoci z cigoci funkcji
Twierdzenie 2. Jeeli funkcja f ma pochodn w punkcie x0 to jest w tym punkcie ciga.

Dowd na wykadzie.
Uwaga 4. Twierdzenie odwrotne nie jest prawdziwe tzn funkcja ciga w pewnym punkcie moe nie mie w tym
punkcie pochodnej.Na przykad funkcja f (x) = |x| jest ciga w punkcie x0 = 0, ale f 0 (0) nie istnieje.
ika
+ (c)0 = 0, c-staa
tec
hn
+ (x )0 = x1 R zakres zmiennoci x zaley od parametru

+ (sin x)0 = cos x, x R
+ (cos x)0 = sin x, x R
, x 6= + k, k Z,
cos2 x
2
1
, x 6= k, k Z,
sin2 x
+ (ctg x)0 =
Po
li
+ (tg x)0 =
1
, x R+ ,
x
+ (arc cos x)0 =

+ (arc tg x)0 =
at
1
, x (1, 1),
1 x2
0
1
, x (1, 1)
1 x2
1
, x R,
1 + x2
+ (arc ctg x)0 =
rm
+ (arc sin x)0 =
fo
+ (ln x)0 =
1
, x R+ , a R+ \{1},
x ln a
yk
a
+ (loga x)0 =
IIS
+ (ex )0 = ex , x R,
+ (ax )0 = ax ln a, x R, a R+ \{1},
1
, x R,
1 + x2
In
c Copyright

Pochodne waniejszych funkcji elementarnych:
Twierdzenie 3. Jeeli f, g s funkcjami rniczkowalnymi w punkcie x0 i c R to funkcje cf, f + g f g f g

s rniczkowalne w x0 a gdy g(x0 ) 6= 0 to funkcja
f
g
jest rniczkowalna w x0 . Zachodz przy tym wzory:
(c f )0 (x0 ) = c f 0 (x0 ),
(f g)0 (x0 ) = f 0 (x0 ) g 0 (x0 ),
(f g)0 (x0 ) = f 0 (x0 )g(x0 ) + f (x0 )g 0 (x0 )
2 z 12

IIST 2
0
f
g
(x0 ) =
f 0 (x0 )g(x0 )f (x0 )g 0 (x0 )

,
g 2 (x0 )
o ile g(x0 ) 6= 0
Twierdzenie 4 (o pochodnej funkcji zoonej). Niech
f bdzie funkcj rniczkowaln w punkcie x0 , a g

funkcj rniczkowaln w punkcie y0 = f (x0 ). Wtedy funkcja g f jest rniczkowalna w x0 oraz
(g f )0 (x0 ) = g 0 (f (x0 )) f 0 (x0 ).
Uwaga 5. Wzr na pochodn funkcji zoonej suy take do obliczania pochodnej funkcji wielokrotnie zoonej;
w tym celu naley go wielokrotnie zastosowa.
Twierdzenie 5 (o pochodnej funkcji odwrotnej). Jeeli funkcja f spenia nastpujce warunki:

jest ciga na otoczeniu O(x0 )
Lu
be
lsk
a
jest cile monotoniczna na otoczeniu O(x0 ))

ma pochodn f 0 (x0 ) 6= 0
to funkcja odwrotna do funkcji f ma pochodna w punkcie y0 = f (x0 ), ktra wyraa si wzorem:

0
f 1 (y0 ) =
1
1
= 0 1
.
f 0 (x0 )
f (f (y0 ))
+ Aby zrniczkowa funkcj f postaci: f (x) = [h(x)]
g(x)
, h(x) > 0 gdzie h(x), g(x) s funkcjami rnicz-
ika
g(x)
[h(x)]
= eg(x) ln(h(x)) .
tec
hn
+ Aby zrniczkowa funkcj f postaci: f (x) = logh(x) g(x), g(x) > 0, h(x) > 0, h(x) 6= 1 gdzie f (x), g(x)
s funkcjami rniczkowalnymi korzystamy z rwnoci
logh(x) g(x) =
ln g(x)
.
ln h(x)
Po
li
Denicja 7 (Rniczka funkcji). Niech funkcja f ma pochodn w punkcie x0 . Rniczk funkcji f w punkcie x0
nazywamy funkcj df zmiennej 4x = x x0 okrelon wzorem:
I IS
T
df (4x) = f 0 (x0 )4x.
Twierdzenie 6 (Zastosowanie rniczki do oblicze przyblionych). Jeeli funkcja

x0 to
f ma pochodn w punkcie
f (x0 + 4x) f (x0 ) + f 0 (x0 )4x.
m
at
yk
a
przy czym bd jaki popeniamy zastpujc przyrost funkcji 4f = f (x0 +4x)f (x0 ) jej rniczk df = f 0 (x0 )4x
dy szybciej do zera ni 4x tzn
lim
4x0
4f df
= 0.
4x
In
fo
r
c Copyright

kowalnymi korzystamy z rwnoci
y = f (x)
f (x0 + 4x)
df
f (x0 )
x
x0 x + 4x
0
3 z 12

IIST 2
Twierdzenie 7 (Lagrange'a). Jeeli funkcja
f jest ciga
w < a, b > oraz rniczkowalna w (a, b) to istnieje punkt

(a)
.
c (a, b) taki, e f 0 (c) = f (b)f
ba
Uwaga 6. Tez twierdzenia Lagrange'a mona take zapisa w postaci:
f (b) f (a) = f 0 (c)(b a).
Uwaga 7. Z twierdzenia Lagrange'a wynika, e istnieje ta-
Lu
be
lsk
a
ki punkt c (a, b) , e styczna do wykresu y = f (x) w

punkcie (c, f (c)) jest rwnolega do siecznej tego wykresu
przechodzcej przez punkty (a, f (a)) oraz (b, f (b)) .
Zwizek rniczkowalnoci z monotonicznoci funkcji
Twierdzenie 8. Niech I bdzie dowolnym przedziaem oraz niech f
: I R bdzie funkcj rniczkowaln.
i) f 0 (x) = 0 w kadym punkcie przedziau I wtedy i tylko wtedy gdy funkcja jest na tym przedziale staa.
ii) Jeeli f 0 (x) > 0 w kadym punkcie przedziau I to funkcja jest na tym przedziale cile rosnca.
ika
Dowd na wykadzie.
Uwaga 8. Implikacja w drug stron w tw ii) i iii) s faszywe. Na przykad funkcja f (x) = x3 jest rosnca na
tec
hn
przedziale (, ) ale jej pochodna nie dla kadego x jest wiksza od zera, bo f 0 (0) = 0.
Zastosowanie pochodnych do obliczania granic funkcji

Twierdzenie 9 (Regua de l'Hspitala). Jeeli funkcje f i g okrelone na pewnym ssiedztwie S(x0 ) speniaj
Po
li
zaoenia:
1. lim f (x) = 0 i lim g(x) = 0 albo lim f (x) = i lim g(x) = , przy czym przyjmujemy umownie ze
xx0
xx0
xx0
xx0
symbol oznacza + lub
3.
I IS
T
2. funkcje f, g sa rniczkowalne na ssiedztwie S(x0 )

g 0 (x) 6= 0
xS(x0 )
to istnieje granica lim
f (x)
xx0 g(x)
(skoczona lub nieskoczona)
m
at
yk
a
f 0 (x)
0
xx0 g (x)
4. istnieje granica lim
( odpowiednio skoczona lub nieskoczona), przy czym lim
f (x)
xx0 g(x)
f 0 (x)
0
xx0 g (x)
= lim
Uwaga 9. Twierdzenie powysze pozostaje prawdziwe w przypadku, gdy x oraz w przypadku granic jednostronnych w punkcie x0 (przy odpowiednio zmienionych zaoeniach.)
Twierdzenie de l' Hspitala mona rwnie stosowa gdy mamy nastpujce symbole nieoznaczone:
,
In
fo
r
c Copyright

iii) Jeeli f 0 (x) < 0 w kadym punkcie przedziau I to funkcja jest na tym przedziale cile malejca.
0 ,
1 ,
0 ,
00 .
ale wtedy najpierw naley dokona odpowiednich przeksztace i przej do symbolu

W przypadku nieoznaczonoci [0 ] stosujemy nastpujce przeksztacenie:
(f (x) g(x)) =
lub
(f (x) g(x)) =
4 z 12
f (x)
1
g(x)
g(x)
1
f (x)
0
0
lub

IIST 2
W przypadku nieoznaczonoci [ ] stosujemy nastpujce przeksztacenie::

f (x) g(x) =
1
1
f (x)
1
g(x)
1
1
f (x)
1
g(x)
1
f (x)
1
f (x)g(x)
(tosamo podana dla nieoznaczonoci stosujemy dopiero wtedy gdy zawodz inne sposoby jej
usuwania)
Nieoznaczonoci typu 1 ,
0 ,
00 sprowadzamy do nieoznaczonoci typu 0 stosujc przeksztacenie

(f (x))g(x) = eg(x) ln[f (x)] .
Pochodne wyszych rzdw Zakadamy, e pochodna f 0 funkcji f jest funkcj rniczkowaln w pewnym
otoczeniu O(x0 ).
Lu
be
lsk
a
Denicja 8. Pochodn drugiego rzdu (lub drug pochodn) funkcji f w punkcie

chodnej f 0 punkcie x0 i oznaczamy symbolem f 00 (x0 ) lub
Zatem
d2 f
dx2 (x0 ).
x0 nazywamy pochodn po-
f 00 (x0 ) := [f 0 ] (x0 ) .
Denicja 9. Pochodn drugiego rzdu funkcji f na zbiorze A oznaczan przez f 00 lub
d2 f
dx2
nazywamy funkcj,
ktra kademu elementowi x A przyporzdkowuje warto pochodnej drugiego rzdu tej funkcji w punkcie x.
Podobnie okrelamy pochodne wyszych rzdw funkcji f w punkcie x0 .
ika
f (n1) w punkcie x0 i oznaczamy symbolem f (n) (x0 ) , przy zaoeniu, e istnieje pochodna f (n1) w pewnym
otoczeniu O(x0 ).
tec
hn
Zatem
h
i0
f (n) (x0 ) = f (n1) (x0 ) n > 2.
Denicja 11. Pochodn rzdu n funkcji f na zbiorze A oznaczan przez f (n) lub
dn f
dxn
Po
li
nazywamy funkcj, ktra

kademu elementowi x A przyporzdkowuje warto pochodnej rzdu n tej funkcji w punkcie x.
0
0
Mamy wic f (n) (x0 ) := f (n1) (x0 ) n 1. oraz f (n) = f (n1) n 1.

Przyjmujemy ponadto f (1) (x0 ) = f 0 (x0 ) oraz f (0) (x0 ) = f (x0 ).
Jeeli funkcja f ma w pewnym punkcie pochodn rzdu n to mwimy, e jest w tym punkcie n-krotnie rniczkowalna.
IIS
Twierdzenie 10 (Wzr LEIBNIZA). Jeeli funkcje f i g maja pochodne n-tego rzdu w punkcie x0 to
(f g)(n) (x0 ) =
n
X
n
k=0
f (nk) (x0 )g (k) (x0 ).
yk
a
Twierdzenie 11 ( Taylora). Jeeli funkcja f ma:
cig pochodn rzdu n 1 w przedziale < x0 , x >
Uwaga 10.
f 0 (x0 )
f (n1) (x0 )
f (n) (c)
(x x0 ) + ... +
(x x0 )n1 +
(x x0 )n .
1!
(n 1)!
n!
fo
f (x) = f (x0 ) +
rm
to istnieje punkt c (x0 , x) taki,ze
at
pochodn rzdu n w przedziale (x0 , x)
Twierdzenie powysze jest prawdziwe take dla przedziau < x, x0 >, wtedy c (x, x0 ).
In
c Copyright

Denicja 10. Pochodn rzdu n , n > 2 , funkcji f w punkcie x0 nazywamy pochodn pochodnej rzdu n 1
Ostatni skadnik w powyszym wzorze nazywamy reszta Lagrange'a n-tego rzdu i oznaczamy symbolem
Rn (x) tj.
f (n) (c)
Rn (x) =
(x x0 )n .
n!
Reszt te mona take zapisa w postaci:
Rn (x) =
f (n) (x0 + x)
(x)n ,
n!
gdzie 0 < < 1 oraz x = x x0 .

5 z 12

IIST 2
Uwaga 11.
Dla x0 = 0 powyszy wzr przyjmuje posta:

f 0 (0)
f 00 (0) 2
f (n1) (0) n1 f (n) (c) n
x+
x + ... +
x
+
x ,
1!
2!
(n 1)!
n!
f (x) = f (0) +
gdzie c (0, x) dla x > 0 lub c (x, 0) dla x < .0 Powyszy wzr nazywamy wzorem MACLAURINA.
Wzr Taylora wzgldnie Maclaurima suy midzy innymi do przedstawiania funkcji za pomoc wielomianw
oraz do przyblionego obliczania wartoci funkcji.
Ot
f (n) (x0 )
f 0 (x0 )
(x x0 ) + ... +
(x x0 )n ,
1!
n!
wzgldnie
f (x) f (0) +
f 0 (0)
f 00 (0) 2
f (n) (0) n
x+
x + ... +
x .
1!
2!
n!
Lu
be
lsk
a
f (x) f (x0 ) +
y =1+x+
x2
2
+
+
x3
3!
x3
3!
x4
4!
ika
y =1+x+
x2
2
x2
2
tec
hn
y =1+x
an (x x0 )n . Wtedy
n=0
0 < R bdzie promieniem zbienoci
!0
n
an (x x0 )
nan (x x0 )n1 ,
szeregu potgowego
Po
li
Twierdzenie 12 (Rniczkowanie szeregw potgowych). Niech
n=1
IIS
n=0
dla kadego x (x0 R, x0 + R).
Szereg Taylora i Maclaurina
yk
a
Denicja 12. Szeregiem Taylora odpowiadajcym danej funkcji f , ktra w pewnym otoczeniu O(x0 , r) punktu
x0 ma pochodne wszystkich rzdu nazywamy szereg potgowy nastpujcej postaci:
rm
Jeeli x0 = 0, to szereg
at
X
f (n) (x0 )
f 00 (x0 )
f (n) (x0 )
(x x0 )n = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x x0 ) +
(x x0 )2 + ... +
(x x0 )n + ...dla |x x0 | < r.
n!
2!
2!
n=0
fo
X
f (n) (x0 ) n
f 00 (x0 ) 2
f (n) (x0 ) n
x = f (x0 ) + f 0 (x0 )x +
x + ... +
x + ..., |x| < r
n!
2!
n!
n=0
In
c Copyright

y = ex
y =1+x+
nazywamy szeregiem Maclaurina funkcji f .
Twierdzenie 13 (0 rozwijaniu funkcji w szereg Taylora). Jeeli

funkcja f ma na otoczeniu punktu x0 pochodne dowolnego rzdu,
dla kadego x O(x0 ) speniony jest warunek lim Rn (x) = 0, gdzie Rn (x) =
n-t reszt we wzorze Taylora dla funkcji f
6 z 12
f (n) (c)
n! (x
x0 )n oznacza

IIST 2
to
X
f (n) (x0 )
f (x) =
(x x0 )n ,
n!
n=0
dla kadego x O(x0 ).
Twierdzenie 14. Jeeli wszystkie pochodne funkcji f (x) s wsplnie ograniczone 0(x0 ) tzn.
dla kadego n N i dla kadego x O(x0 ), to Rn dy do 0.
|f (n) (x)| M
M >0
Twierdzenie 15 (O jednoznacznoci rozwinicia funkcji w szereg potgowy). Jeeli
an (x x0 )n
n=0
an =
Lu
be
lsk
a
dla kadego x z pewnego otoczenia punktu x0 , to

f (n) (x0 )
; n = 0, 1, 2, ...
n!
Szeregi Maclaurina niektrych funkcji elementarnych
X
1
=
xn = 1 + x + x2 + x3 + ...; 1 < x < 1,
1 x n=0
X
x x2
x3
xn
=1+ +
+
+ ...; x R
n!
1
2!
3!
n=0
X
(1)n x2n
x2
x4
=1
+
...; x R
(2n)!
2!
4!
n=0
n=0
1 < x < 1, R,
xn = 1 + x +

X
( 1) 2
x + ...;
2!
+ (1 + x) =
X
x2
x3
(1)n+1 xn
=x
+
...; 1 < x 1,
n
2
3
n=1
(1)(2)...(n+1)
.
n!
IIS
+ ln(1 + x) =
Po
li
+ cos x =
tec
hn
X
x3
x5
(1)n x2n+1
=x
+
...; x R
+ sin x =
(2n + 1)!
3!
5!
n=0
Ekstremum funkcji
Denicja 13 (Ekstrema lokalne funkcji). Mwimy, e
yk
a
funkcja f ma w punkcie x0 R minimum lokalne waciwe jeeli

_
^
f (x) > f (x0 )
at
>0 xS(x0 ,)
rm
funkcja f ma w punkcie x0 R maksimum lokalne waciwe jeeli

_
^
f (x) < f (x0 )
>0 xS(x0 ,)
fo
Uwaga 12. Jeeli w powyszych denicjach ostre nierwnoci zastpimy sabymi to wtedy mwimy e funkcja
f ma w punkcie x0 odpowiednio minimum i maksimum lokalne.
y
4
3
2
1
max lok. waciwe
In
c Copyright

+ ex =
ika
y
4
3
2
1
x
0
ax0 x0
x0 b
7 z 12
min lok. waciwe

ax0 x0
x0 b
IIST 2

y
f 0 (x) = 0
4
3
2
1
Twierdzenie 16 (Fermata, warunek konieczny istnienia ekstremum). Jeeli funkcja f ma ekstremum
w punkcie x0 i ma w tym punkcie pierwsz pochodn

to f 0 (x) = 0.
x
0
x0
Uwaga 13. Funkcja moe mie ekstremum tylko w punktach, w ktrych pochodna bd nie istniej, bd jest
rwna zero- to jest w tzw punktach podejrzanych o istnienie ekstremum.
Lu
be
lsk
a
Twierdzenie 17 (I warunek wystarczajcy istnienia ekstremum). Jeeli funkcja f jest ciga w punkcie x0 i
posiada pochodn w pewnym ssiedztwie S(x0 , ) oraz
+
0
jeli f 0 (x) < 0 dla x S(x
0 , ) i f (x) > 0 dla x S(x0 , ) to funkcja ta ma w punkcie x0 minimum
waciwe
+
0
jeli f 0 (x) > 0 dla x S(x
0 , ) i f (x) < 0 dla x S(x0 , ) to funkcja ta ma w punkcie x0 maksimum
waciwe
Wniosek 1. Jeeli f 0 (x0 ) = 0 ponadto
+
0
jeli f 0 (x) < 0 dla x S(x
0 , ) i f (x) > 0 dla x S(x0 , ) to funkcja ta ma w punkcie x0 minimum
ika
+
0
jeli f 0 (x) > 0 dla x S(x
0 , ) i f (x) < 0 dla x S(x0 , ) to funkcja ta ma w punkcie x0 maksimum
tec
hn
waciwe
Twierdzenie 18 (Drugi warunek wystarczajcy istnienia ekstremum). Jeeli funkcja f ma w pewnym otoczeniu
O(x0 ) punktu x0 pochodne do rzdu n wcznie, pochodna f (n) jest ciga w punkcie x0 , n jest liczb parzyst
ponadto
f 0 (x0 ) = f 00 (x0 ) = ... = f (n1) (x0 ) = 0,
oraz f (n) (x0 ) 6= 0
Po
li
to funkcja f ma w punkcie x0 ekstremum lokalne waciwe: maksimum gdy f (n) (x0 ) < 0, natomiast minimum
gdy f (n) (x0 ) > 0.
Uwaga 14. Najczciej z powyszego twierdzenia korzystamy gdy
I IS
T
n = 2 tzn. jeeli funkcja f ma w pewnym

otoczeniu O(x0 ) cig pochodn drugiego rzdu oraz f 0 (x0 ) = 0 i f 00 (x0 ) 6= 0 , przy czym
jeeli f 00 (x0 ) < 0 to w punkcie x0 wystpuje maksimum waciwe
jeeli f 00 (x0 ) > 0 to w punkcie x0 wystpuje minimum waciwe.
m
at
yk
a
Uwaga 15. Jeeli n jest nieprzyste i f (n) (x0 ) 6= 0 to funkcja nie ma ekstremum
Najmniejsza i najwiksza warto funkcji na przedziale Z twierdzenia Weierstrassa wiemy, e funkcja
ciga w przedziale domknitym osiga w tym przedziale kres dolny i kres grny zbioru swoich wartoci. Niech
m oznacza najmniejsz wartoci funkcji cigej f w przedziale ha, bi,
M oznacza najwiksz wartoci tej funkcji w ha, bi.
Najmniejsz i najwiksz warto funkcji cigej f w przedziale domknitym wyznaczamy nastpujco:
In
fo
r
c Copyright

waciwe,
znajdujemy xi (a, b), i = 1, 2, ..., n- punkty podejrzane o istnienie ekstremum

obliczamy wartoci funkcji f w tych punktach:tzn f (xi ), i = 1, 2, ..., n oraz wartoci funkcji f na kracach
przedziau tzn.: f (a) i f (b).
Najmniejsza warto funkcji f rwna jest

m = min{f (x1 ), ..., f (xn ), f (a), f (b)}.
Najwiksza warto funkcji f rwna jest

M = max{f (x1 ), ..., f (xn ), f (a), f (b)}.
8 z 12

IIST 2
RACHUNEK RNICZKOWY FUNKCJI JEDNEJ ZMIENNEJ
Zadanie 1. Obliczy z denicji pochodne nastpujcych funkcji:

1) f (x) =
1
,
x
2) f (x) =
3) f (x) = cos x.
x,
Zadanie 2. Obliczy pochodne nastpujcych funkcji:

1) f (x) = sin2 x,
2) f (x) = sin x2 ,
4) f (x) = ln x3 ,
5) f (x) =
,
2
a x2
s

10) f (x) =
6) f (x) =
16) f (x) = loga (x2 + 1),
17) f (x) = ax
20) f (x) = sin
2x
,
1 x2
p
f (x) = 3 arc ctg 2x,
18) f (x) = 7x
21) f (x) =
1
,
x
f (x) = arc sin(x + 1)5 .
25)
26)
+sin x
x ln x
,
4x
24) f (x) = arc cos(ln x),
ika
23) f (x) = arc cos
5
15) f (x) = ln(ln x),
1 2x ,
22) f (x) = arc tg
1 + x2
1+x
12) f (x) = sin(ln(x + 1)),
1 + x2
,
1 x2
9) f (x) = sin3 x cos x,
11) f (p) = ln(sin2 p),

14) f (x) = ln
6
tec
hn
Zadanie 3. Wyprowadzi wzr na pochodne funkcji:

f (x) = arc sin x,
f (x) = arc tg x,
f (x) = arc ctg x.

przy zaoeniu, e f jest funkcj rniczkowaln.
2) f (x) = (sin x)
5) f (x) = logtg x (x2 + 1),

9) f (x) = (1 + x)ln x .
6) f (x) = x
1
x
x2
3) f (x) =
IIS
1) f (x) = x
2x
3) F (x) = f (sin2 x) + f (cos2 x),
2) F (x) = f (ex )ef (x) ,
Po
li
1) F (x) = f (x2 ),
x
1+x
x
,
7) f (x) = xsin xcos x ,
4) f (x) = logx x,
8) f (x) =
p
x
(x + 1)2 ,
at
yk
a
Zadanie 6. W jakim punkcie krzywej logarytmicznej y = ln x styczna jest rwnolega do prostej y = 2x.
Zadanie 7. Obliczy w jakim punkcie styczna do linii f (x) = x3 3x2 9x + 2 jest rwnolega do osi Ox.
Zadanie 8. Dla jakiej wartoci parametrw b i c krzywa o rwnaniu y = x3 + bx + c jest styczna do prostej
y = x w punkcie (1, 1).
p
4
16, 1,
2)
3) (1.05)1.05 ,
ln 1.02,
fo
1)
rm
Zadanie 9. Obliczy przyblion warto wyraenia:

4)
sin 310 ,
Zadanie 10. Sprawdzi czy funkcja f (x) = arc sin x spenia na przedziale [1, 1] zaoenia twierdzenia Lagrange'a. W przypadku odpowiedzi pozytywnej wyznaczy c wystpujce w tezie tego twierdzenia.
In

1
,
x
13) f (x) = sin(cos x),
4
+6
x
8) f (x) = ctg2 5x,
1 + tg x +
19) f (x) = ae
c Copyright

7x2
Lu
be
lsk
a
7) f (x) =
3) f (x) = ln3 x,
Zadanie 11. Sprawdzi czy funkcja f (x) = x3 4x2 + x + 6 spenia na przedziale [0, 3] zaoenia twierdzenia
Lagrange'a. W przypadku odpowiedzi pozytywnej wyznaczy c wystpujce w tezie tego twierdzenia.
Zadanie 12. Korzystajc z twierdzenia Lagrange'a udowodni nierwnoci
< tg tg <
,
cos2
cos2
ba
ba
2)
< arc tg b arc tg a <
,
2
1+b
1 + a2
1)
9 z 12
0<<<
0 < a < b.

IIST 2
Zadanie 13. Wykaza, e funkcja okrelona wzorem

f (x) = 2 arc tg x + arc sin
2x
1 + x2
jest staa na przedziale (1, +) i znale jej warto.
Zadanie 14. Wykaza nastpujc tosamo

arc tg x + arc tg
1x
=
1+x
4
x (1, +).
Zadanie 15. Znale przedziay monotonicznoci nastpujcych funkcji:
Lu
be
lsk
a
1) f (x) = x5 5x3 + 1,
2) f (x) = ln x x, odp.f % (0, 1); f & (1, )
x
, odp.f % (1, 1); f & (, 1); (1, )
3) f (x) =
2
1+x
4) f (x) = (x2 3)ex , odp.f

6)
Zadanie 16. Wykaza prawdziwo nastpujcych nierwnoci:

1
,
x
2) (x2 + 1) arc tg x > x,
x
< 1 + xe ,
Po
li
3) e
tec
hn
1) 2 ln x < x
dla
x > 1,
dla
dla
x > 0,
x > 0,
7)
10)
13)
16)
lim (x + 1)
1
x
, odp.(1)

x
2
lim ln x tg
, odp.
2
x1
x

2
2
arc tg x , odp.(e )
lim
x
2x 22x
lim
, odp.(),
(x 1)2
x1

1
1
5) x0
lim
, odp.(0)
tg x x
2)
I IS
T
4)
e2x 1
, odp.(2)
x0 sin x

1
1
1
2 , odp.
lim
,
x0 x sin x
x
6

x
1
lim ln
, odp.(1)
x
x0+
lim
x
odp.(),
ln(1 + x)
ln cos2 x
11) x0
lim
, odp.(1)
sin2 x
8)
lim
m
at
yk
a
1)
Zadanie 17. Korzystajc z reguy de l'Hospitala obliczy podane granice
14)
17)
lim x 1+ln x , odp.(e5 )

5
x0+
lim x2 1
ln x
x1
In
fo
r
c Copyright

7)
ika
5)
% (, 3); (1, ); f & (3, 1)

1
1
f (x) = arc tg x 2 ln(1 + x2 ), odp.f % (, ), f & ( , )
4
4
x
f (x) =
, odp.f % (e, ); f & (0, 1); (1, e)
ln x
f (x) = arc tg x x, odp.f &,
, odp.(1)
3)
6)
lim+
x0
x ln x, odp.(0)
lim (tg x)tg 2x , odp.(e1 )

x
1
1
9) x1
lim
, odp.
x 1 ln x
2
h
i
1
12) x+
lim (x + b)e x x , odp.(b + 1)

2x
1
15) x
lim 1 +
, odp.(e2 )
x
! x1
1
1
(1 + x) x
, odp.(e 2 ).
18) x0
lim
e
x
4
Zadanie 18. F Obliczy granice. Czy mona stosowa regu de l'Hospitala?

a)
x2 sin x1
,
x0 sin x
b) x
lim
lim
x + sin x
.
x sin x
Zadanie 19. Znale odpowiednie pochodne:

ex
,
x
f (x) = e x ,
1) f (x) =
f (6) (x) =?,
2) f (x) = x3 ln x,
f (3) (x) =?,
3)
f (4) (x) =?,
4) f (x) = tg x,
f (3) (x) =?
f (2) (x) =?,
2) f (x) = f (x) =
1) f (x) = arc sin
2x
,
1 + x2
10 z 12
ln(1 + x2 ),
f (2) (x) =?.

IIST 2
Zadanie 20. Wyznaczy wzr oglny na pochodn n-tego rzdu podanych funkcji
1) f (x) = e
x
3
odp.(f (n) (x) =
3) f (x) = 3x ,
4) f (x) = sin x,
n
x
1
e 3 )
3
2) f (x) = xex ,
odp.(f (n) (x) = (x + n)ex )
5) f (x) = cos x,
odp.(f (n) (x) = cos(x +
odp.(f (n) (x) = 3x (ln 3)n )

odp.(f (n) (x) = sin(x +
n
))
2
n
)).
2
Zadanie 21. F Wyznaczy osiemdziesit i pidziesit pochodn funkcji w punkcie x = 0

1) f (x) = e2x x3 ,
2) f (x) = ex x6
3) f (x) = ex2 x5
4) f (x) = cos x x2 .
Zadanie 22. Uporzdkowa podane wielomiany W (x) wedug potg wskazanego dwumianu P (x) korzystajc
Lu
be
lsk
a
ze wzoru Taylora:
1) W (x) = 3x5 + 2x + 3,
2) W (x) = 3x4 8x3 6x2 + 24x 4,
P (x) = x + 2,
P (x) = x 1.
Zadanie 23. Napisa wzr Taylora z reszt Lagrange'a dla podanych funkcji, wskazanego punktu oraz n:
x
,
x1
f (x) = x,
1
f (x) = ,
x
3)
n = 3,
x0 = 1,
n = 3,
x0 = 2
4) f (x) = ecos x ,
tec
hn
x0 =
,
2
n = 3,
n = 2.
Zadanie 24. Udowodni nastpujce nierwnoci:

1) e
>
n1
X
Po
li
k=0
xk
, x > 0, n N
k!
x2
x2
x3
1
< x+1<1+ x
+ , x > 0,
8
2
8
16
x3
x4
x2
x3
< ln(1 + x) < x

+ , x > 0.
3
4
2
3
I IS
T
1
2) 1 + x
2
x2
3) x +
2
Zadanie 25. Rozwin w szereg Maclaurina funkcj:

1) f (x) = ex
odp.ex =
X
(1)n x2n
, x R.
n!
n=0
odp. cos2 x = 1 +
X
(1)n 22n1 2n
x , x R.
(2n)!
n=1
3) f (x) = sin x2 ,
odp. sin2 x = 1 +
X
(1)n x4n+2
, x R.
(2n + 1)!
n=0
4) f (x) =
odp. 1 + x2 = 1 + x2
p
1 + x2 ,
r
1 + 2x
5) f (x) = ln 3
,
1x
m
at
yk
a
2) f (x) = cos2 x,
1
1 4 13 6 135 8
x +
x
x + ..., x (1, 1),
2
2!22
3!23
4!24
r
xn
1 + 2x
1 X
1 1
odp. ln 3
=
(1)n1 2n + 1
, x ( , ).
1x
3 n=1
n
2 2
p
In
fo
r
c Copyright

2)
x0 = 2,
ika
1) f (x) =
11 z 12

IIST 2
Zadanie 26. Wyznaczy ekstrema lokalne podanych funkcji:

1) f (x) = x
(x 1)

1
1
odp.fmin
= ;
2
64
2) f (x) = |x2 1|,

3)
4)
odp.fmin (1) = 0, fmin (1) = 0; fmax (0) = 1;
3x2 + 4x + 4
,
f (x) = 2
x +x+1
x
f (x) =
,
ln x
f (x) = x3 ex ,
odp.fmax (0) = 4, fmin (1) = 1;

odp.fmin (e) = e;
5)
6) f (x) = |x|(x 2),
7) f (x) = 2x2 + |x|,
8) f (x) = x ,
odp.fmax (3) = 27e3 ;

odp.fmin (1) = 1, fmax (0) = 0;
odp.fmin (0) = 0;
9) f (x) = x2 e
odp.fmin
odp.fmax (e) = e e ;
1
x
Lu
be
lsk
a
1
x

1
1
= e2 ;
2
4

1
1 1
odp.fmin
e 3 =
.
2
24e
10 ) f (x) = x3 ln 2x,
Zadanie 27. Znale wartoci parametrw a, b, dla ktrych funkcja f (x) = a ln x + bx2 + x ma ekstrema w
ika
Zadanie 28. Znale najmniejsza i najwiksz warto funkcji:

1) f (x) = x2 ln x,
e1 x e,
odp.0, 20.
I IS
T
- zadania dla chtnych.
0 x 9,
m
at
yk
a
e1 x e4 ,
0 x 1,
Po
li
4) f (x) = |x2 6x 7|,
odp.e2 , e2 ,
1
4
odp. 1, 8,
tec
hn
1x
,
1+x
3) f (x) = ln2 x 2 ln x,
2) f (x) = arc tg
In
fo
r
c Copyright

punktach x1 = 1 i x2 = 2. Jakie to ekstrema?
12 z 12
odp.0, ,

Pochodnadruk 1516

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pochodnadruk 1516

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IIST 2

ANALIZA MATEMATYCZNA Z ALGEBR

aktual. 27 lutego 2016

RACHUNEK RNICZKOWY FUNKCJI JEDNEJ ZMIENNEJ

ktry moe by dodatni, ujemny albo rwny zero.

Uwaga 1. Uywamy take oznacze 4f = 4y, a 4x = h.

Podstawiajc 4x = x x0 pochodn funkcji f w punkcie x0 deniujemy nastpujco:

Uwaga 2. Pochodn, gwnie w literaturze technicznej i zycznej oznaczamy symbolem

Jeeli x 0 to geometrycznym odpowiednikiem istnienia

Rwnanie stycznej do wykresu funkcji f w punkcie (x0 , f (x0 )) jest postaci:

Pochodna funkcji na przedziale

2016 - Iwona Malinowska

Denicja 4. Pochodna lewostronn funkcji f w punkcie x0 oznaczon symbolem f0 (x0 ) nazywamy

f (x0 + 4x) f (x0 )

ANALIZA MATEMATYCZNA Z ALGEBR

aktual. 27 lutego 2016

Niech funkcja f bdzie okrelona w pewnym otoczeniu O(x+

f (x0 + 4x) f (x0 )

f 0 w przedziale domknitym < a, b >, jeeli funkcja f posiada

Zwizek rniczkowalnoci z cigoci funkcji

Twierdzenie 2. Jeeli funkcja f ma pochodn w punkcie x0 to jest w tym punkcie ciga.

+ (x )0 = x1 R zakres zmiennoci x zaley od parametru

+ (arc cos x)0 =

+ (arc ctg x)0 =

+ (arc sin x)0 =

2016 - Iwona Malinowska

Pochodne waniejszych funkcji elementarnych:

Twierdzenie 3. Jeeli f, g s funkcjami rniczkowalnymi w punkcie x0 i c R to funkcje cf, f + g f g f g

jest rniczkowalna w x0 . Zachodz przy tym wzory:

ANALIZA MATEMATYCZNA Z ALGEBR

f 0 (x0 )g(x0 )f (x0 )g 0 (x0 )

aktual. 27 lutego 2016

Twierdzenie 4 (o pochodnej funkcji zoonej). Niech

f bdzie funkcj rniczkowaln w punkcie x0 , a g

Twierdzenie 5 (o pochodnej funkcji odwrotnej). Jeeli funkcja f spenia nastpujce warunki:

jest cile monotoniczna na otoczeniu O(x0 ))

to funkcja odwrotna do funkcji f ma pochodna w punkcie y0 = f (x0 ), ktra wyraa si wzorem:

+ Aby zrniczkowa funkcj f postaci: f (x) = [h(x)]

, h(x) > 0 gdzie h(x), g(x) s funkcjami rnicz-

s funkcjami rniczkowalnymi korzystamy z rwnoci

nazywamy funkcj df zmiennej 4x = x x0 okrelon wzorem:

df (4x) = f 0 (x0 )4x.

Twierdzenie 6 (Zastosowanie rniczki do oblicze przyblionych). Jeeli funkcja

f (x0 + 4x) f (x0 ) + f 0 (x0 )4x.

2016 - Iwona Malinowska

kowalnymi korzystamy z rwnoci

ANALIZA MATEMATYCZNA Z ALGEBR

Twierdzenie 7 (Lagrange'a). Jeeli funkcja

aktual. 27 lutego 2016

w < a, b > oraz rniczkowalna w (a, b) to istnieje punkt

Uwaga 6. Tez twierdzenia Lagrange'a mona take zapisa w postaci:

f (b) f (a) = f 0 (c)(b a).

Uwaga 7. Z twierdzenia Lagrange'a wynika, e istnieje ta-

ki punkt c (a, b) , e styczna do wykresu y = f (x) w

Zwizek rniczkowalnoci z monotonicznoci funkcji

Twierdzenie 8. Niech I bdzie dowolnym przedziaem oraz niech f

: I R bdzie funkcj rniczkowaln.

Zastosowanie pochodnych do obliczania granic funkcji

2. funkcje f, g sa rniczkowalne na ssiedztwie S(x0 )

to istnieje granica lim

(skoczona lub nieskoczona)

4. istnieje granica lim

( odpowiednio skoczona lub nieskoczona), przy czym lim

Podstawiajc 4x = x x0 pochodn funkcji f w punkcie x0 deniujemy nastpujco:

Uwaga 2. Pochodn, gwnie w literaturze technicznej i zycznej oznaczamy symbolem

Denicja 4. Pochodna lewostronn funkcji f w punkcie x0 oznaczon symbolem f0 (x0 ) nazywamy

Denicja 8. Pochodn drugiego rzdu (lub drug pochodn) funkcji f w punkcie

Denicja 9. Pochodn drugiego rzdu funkcji f na zbiorze A oznaczan przez f 00 lub

Zadanie 1. Obliczy z denicji pochodne nastpujcych funkcji: