BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Seria Specjalna Szczyt NATO w Warszawie

Amerykaska agenda
na szczyt NATO w Warszawie
Jadwiga Kiwerska

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 249/2016
28.06.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Szczyt NATO w Warszawie 8-9 lipca 2016 r. bdzie kolejnym po

spotkaniu w Newport w 2014 r. etapem intensywnego wzmacniania zdolnoci obronnych Sojuszu oraz skutecznego odstraszania. Oczekiwania s due, zwaszcza w pastwach wschodniej
flanki NATO. Nie ma te przesady w stwierdzeniu, e to od Stanw Zjednoczonych, najsilniejszego pastwa czonkowskiego,
w ogromnej mierze zalee bdzie, czym zakoczy si spotkanie
w Warszawie i jakie cele uda si osign. Tym bardziej liczy si
agenda, z jak delegacja amerykaska, z prezydentem Barackiem
Obam i sekretarzem stanu Johnem Kerrym na czele, przybdzie
do Warszawy.
Administracja Obamy po okresie pewnego nadwtlenia
relacji transatlantyckich i osabienia wiary w Sojusz potwierdzia znaczenie NATO jako swojego najwaniejszego zobowizania
w zakresie bezpieczestwa. Stao si tak pod wpywem neoimperialnej polityki Rosji, zademonstrowanej m.in. przejciem
Krymu i agresj na Ukrain. Czynnik zagroenia ze strony Rosji
jest niewtpliwie bardzo mocno brany pod uwag w amerykaskich
kalkulacjach strategicznych i bdzie jednym z najwaniejszych
wyznacznikw stanowiska Waszyngtonu na szczycie w Warszawie.
To wanie troska o bezpieczestwo Europy i interesw
amerykaskich, zagroonych polityk Kremla, przesdzia o zaplanowaniu w budecie obronnym USA na 2017 r. sumy 3,4 mld USD,
przeznaczonej na wzmocnienie potencjau militarnego w Europie.
Oznacza to w porwnaniu z tegorocznymi nakadami wynoszcymi 789 mln USD czterokrotne ich zwikszenie. W wymiarze
praktycznym zabezpieczy to nieprzerwan obecno si wielkoci
brygady wiczcych rotacyjnie na wschodniej flance. Jest to te
element szerszego programu European Reassurance Initiative
(ERI), ogoszonego przez Obam dwa lata temu, po rosyjskiej

1z5

inwazji na Krym. W ramach tego programu Amerykanie ju wzmocnili sw obecno

w Europie, mocno osabion wczeniejsz redukcj liczby amerykaskich onierzy
i baz. Rozbudowuj i udoskonalaj na obszarze europejskim wasn infrastruktur
wojskow, przerzucajc m.in. do Europy rodkowej i Wschodniej ciki sprzt wojskowy. Zwikszono wsplne wiczenia w ramach NATO, czego najlepszym przykadem
bya Anakonda-16, przeprowadzona dwa tygodnie temu na terytorium Polski, w ktrej uczestniczyo 12 tys. onierzy amerykaskich.
Polityka Wadimira Putina staa si dodatkowym uzasadnieniem dla budowy
systemu obrony antyrakietowej Aegis w Rumunii i Polsce, jakkolwiek amerykascy
i natowscy przedstawiciele konsekwentnie zapewniaj, e nie jest to instalacja wymierzona w Rosj, a jedynie stanowi dla NATO element wzmacniania jego zdolnoci
obronnych. Wszystko to poza innymi wzgldami ma te suy sile NATO jako
cytujc gen. Philipa M. Breedlovea, Naczelnego Dowdc Wojsk Sojuszniczych
w Europie the worlds most capable and effective political-military Alliance.
Szczyt w Warszawie i podjte na nim decyzje powinny wic stanowi potwierdzenie znaczenia i skutecznoci Sojuszu jako gwarancji bezpieczestwa transatlantyckiego, a nawet wiatowego. Bdzie to dla administracji Obamy tym wikszym wyzwaniem, jeli wemiemy pod uwag wyjtkowy moment polityczny w Stanach Zjednoczonych. W toczcej si walce wyborczej o Biay Dom temat zewntrznej strategii
amerykaskiej zaczyna odgrywa coraz wiksz rol. Wypowiedzi Donalda Trumpa,
kontrowersyjne w wielu punktach, szczeglnie gronie brzmi dla przyszoci ukadu
transatlantyckiego. Choby jego stwierdzenie, e NATO jest organizacj przestarza
(obsolete).
Dlatego szczyt w Warszawie bdzie dla obecnej administracji dobr a moe
i ostatni okazj, aby udowodni, jak bardzo kandydat Partii Republikaskiej jest
w bdzie. Jego ustalenia powinny potwierdzi, e NATO pozostaje skutecznym i niezbdnym elementem systemu bezpieczestwa transatlantyckiego, zdolnym reagowa
na nowe wyzwania i zagroenia. Jest sojuszem, w ktry warto inwestowa. Decyzje
podjte w Warszawie mog wic pozytywnie przesdzi o przyszoci Sojuszu, ktrego
spjnoci, determinacji i amerykaskiego zaangaowania nie zdoaj ju osabi dziaania nowego prezydenta, nawet gdyby nim zosta Trump.
Agenda szczytu w Warszawie jest ju wprawdzie znana, nie tylko w oglnych
zarysach, ale i wielu szczegach. Przygotowywano si do niego od dawna, a administracja Obamy ju znacznie wczeniej zgaszaa swoje deklaracje i plany. Mona si
wic spodziewa przemylanych i przedyskutowanych ju ustale. Pod tym wzgldem
bdzie si on nieco rni od spotkania w Newport, ktry przebiega w cieniu gwatownego kryzysu na Ukrainie. Efektem szczytu walijskiego byy wic m.in. decyzje
o utworzeniu tzw. szpicy NATO, czyli si natychmiastowego reagowania (VJTF), wydzielonych z podwojonych do 40 tys. onierzy si szybkiego reagowania (NRF), oraz
wzmocnieniu zdolnoci obronnych wschodniej flanki NATO (intensyfikacja manewrw
wojskowych, zwikszona rotacyjna obecno amerykaskich/natowskich onierzy,
lokalizacja struktur dowodzenia w regionie oraz przerzucenie cikiego sprztu wojskowego).

2z5

Na szczycie NATO w Warszawie naturaln kolej rzeczy zostanie poddany

ocenie zakres implementacji postanowie z Newport, zwaszcza tych dotyczcych
zdolnoci bojowej VJTF. Bdzie to wany sygna dla Amerykanw, w jakim stopniu
mog oni liczy na swoich sojusznikw i czy s oni w peni wiarygodni. Ale przede
wszystkim spotkanie warszawskie bdzie miao kluczowe znaczenie dla bezpieczestwa europejskiego, przesdzajce o jego komponentach na kolejne dziesiciolecia.
Wprawdzie decyzje z Newport, podejmowane gwnie z inicjatywy USA i wymagajce
od strony amerykaskiej wikszego zaangaowania, okazay si bardzo skuteczne na
powrt czyniy z NATO najwaniejszy filar wsppracy transatlantyckiej, odstraszajcy
potencjalnych wrogw, przynajmniej w krtkiej perspektywie. Natomiast w Warszawie
bdzie chodzio o to, aby take dalsza perspektywa zostaa zabezpieczona. Dlatego
potrzebne jest w opinii amerykaskiej administracji uczynienie z NATO more
innovative, adaptive and flexible Alliance, ktry bdzie zdolny zmierzy si z penym
spektrum zagroe: od nuklearnego po hybrydowe.
Amerykanie przyjad wic do Warszawy z zaoeniem, e przede wszystkim
trzeba w tradycyjnej strategii Deterrence/defence and Dialogue/dtente wzmocni
t pierwsz, zasadnicz funkcj Sojuszu. Skupienie si na odstraszaniu i obronie
to efekt utrzymujcego si i mocno eksponowanego przez amerykaskich analitykw
zagroenia ze strony Rosji. W tej sprawie amerykascy politycy i eksperci wydaj si
zgodni. Wprawdzie unika si nazwania Rosji wrogiem, ale nie jest ju ona stron,
z ktr chce si budowa partnerstwo, o co Amerykanie z rn intensywnoci zabiegali przez ostatnie wierwiecze. While we dont consider Russia an enemy, its also
true that we no longer consider Russia a partner mwi w maju 2016 r. Douglas
Lute, amerykaski ambasador przy NATO. Problemem dla Amerykanw pozostaje te
wiarygodno Rosji jako rozmwcy. W kalkulacjach Waszyngtonu bierze si pod uwag
fakt, e Rosja moe wykorzysta kady dialog raczej jako prb rozbicia wsplnoty
ni budowy bezpieczestwa i stabilizacji.
I chocia Amerykanie uznaj konieczno utrzymania kanaw komunikacyjnych
z Moskw, takich jak spotkanie w ramach Rady NATO-Rosja w maju 2016 r., to jednak
Dialogue pozostaje w amerykaskiej strategii na dalszym planie. Za elementem
skadowym Deterrence/defence bdzie kontynuowany proces wzmacniania wschodniej flanki NATO. Zasadnicze decyzje podjte zostan w Warszawie. Administracja
Obamy nie daa si wprawdzie przekona do utworzenia staych baz we wschodnioeuropejskich pastwach czonkowskich Sojuszu, co podyktowane byo nie tyle wol respektowania zapisw Aktu Stanowicego NATO-Rosja z 1997 r. czy sprzeciwem niektrych
innych pastw czonkowskich, w tym Niemiec, co interesem amerykaskim.
Z perspektywy Waszyngtonu skuteczn i wystarczajc opcj, a przy tym mniej
kosztown, bdzie nieprzerwana obecno w szeciu pastwach Europy rodkowo-Wschodniej amerykaskich grup bojowych skadajcych si na brygad pancern koczce wiczenia jedne grupy zostan zastpione nastpnymi, czyli bdzie to obecno
rotacyjna, ale permanentna duej grupy ponad 4 tys. onierzy. Na zapleczu tej
brygady znajdzie si nowoczesny sprzt, w tym czogi i wozy pancerne. Koszty tego
przedsiwzicia bd finansowane z obiecanych przez administracj Obamy 3,4 mld
USD, ktre w przyszym roku maj wpyn do ERI.

3z5

Przesdzone jest rwnie zlokalizowanie w pastwach batyckich i Polsce czterech batalionw wielonarodowych, w tym przynajmniej jednego pod dowdztwem
amerykaskim. Oznacza to rwnie wicej sprztu, logistyki i wojskowego dowiadczenia na wschodniej flance NATO. Najwaniejsze decyzje odnoszce si do koncepcji
czterech batalionw, ich rozmieszczenia, skadu narodowego, wielkoci i dowdztwa
zostan ogoszone w Warszawie (gotowe s ju plany sztabowcw). Rola prezydenta
Obamy w podjciu wicych decyzji jest trudna do przecenienia, ale te musi temu
towarzyszy zaangaowanie pozostaych pastw czonkowskich. Wtedy bdzie mona
potwierdzi istnienie wsplnej odpowiedzialnoci za bezpieczestwo wszystkich sojusznikw, co stanowi fundament NATO.
Solidarno sojusznicza wymaga adekwatnej uwagi na poudniowej i poudniowo-wschodniej flance NATO. Zwaszcza e zagroenia tego obszaru zwizane s
z dziaaniem tzw. Pastwa Islamskiego oraz kryzysem migracyjnym/uchodczym,
dotykajcym niemal caej Europy. Przed Amerykanami stanie te zadanie zapewnienia pastw czonkowskich z poudnia (Turcja, Grecja, Wochy, Hiszpania), e NATO
w moliwym dla siebie zakresie pozostanie zaangaowane w przezwycienie kryzysu
uchodczego. A take, e szpica NATO bdzie wykorzystana w razie koniecznoci
rwnie na poudniowej flance, a nie tylko obejmowa sw uwag wschodni cz
Sojuszu. Z kolei Stany Zjednoczone bd oczekiwa konsekwentnego i skutecznego
zaangaowania sojusznikw w walk z Pastwem Islamskim, a take wikszego
wysiku NATO w procesie stabilizowania poudniowego ssiedztwa Sojuszu (choby
misje szkoleniowe).
A z tym bywa rnie. Problemem pozostaje podzia obcie finansowych
w ramach Sojuszu. Amerykaskie nakady na obron (blisko 600 mld USD) stanowi
a 70 proc. wartoci budetw obronnych wszystkich pastw czonkowskich NATO
(ok. 900 mld USD). To ten fakt najczciej wykorzystuje kandydat do prezydentury
Trump, krytykujc NATO i zarzucajc sojusznikom europejskim, e nie chc odpowiednio oy na swoj obron. Kwestia burden sharing powrci wic na szczycie w Warszawie, podobnie jak to byo w Newport i jak dziao si ju wielokrotnie w przeszoci.
O wywizanie si pastw czonkowskich NATO z obowizku przeznaczenia przynajmniej 2 proc. PKB na obronno apeluj przedstawiciele amerykaskiej administracji
od dawna. O tym te rozmawia w stolicach pastw sojuszniczych Jens Stoltenberg,
sekretarz generalny NATO, podczas swych wizyt w maju i czerwcu 2016 r. Wprawdzie
na szczycie w Walii pastwa czonkowskie podjy zobowizanie stopniowego zwikszenia nakadw na obronno do wymaganych 2 proc. PKB, jednak zaledwie pi
spord nich dzisiaj osiga ten puap (Wielka Brytania, Polska, Grecja i Estonia, za
USA przeznaczaj a 3 proc. PKB). Natomiast najsilniejsza gospodarka Unii Europejskiej Niemcy przeznaczaj zaledwie 1,2 proc. PKB, a nakady na obronno spadaj
nadal we Woszech, w Bugarii i Chorwacji.
Gdy w spoeczestwie amerykaskim narasta niech do nadmiernego angaowania potencjau wojskowego Stanw Zjednoczonych poza granicami kraju, co w walce
wyborczej dyskontuje Trump, to zwikszenie udziau europejskich sojusznikw
w kosztach rozbudowy zdolnoci obronnych NATO staje si koniecznoci. Byoby to nie
tylko manifestacj ich odpowiedzialnoci za wsplne bezpieczestwo, ale i wytrceniem argumentu z wyborczej retoryki Trumpa. Niewtpliwie prezydent Obama bdzie

4z5

w Warszawie oczekiwa od przywdcw europejskich jasnych i wiarygodnych deklaracji

o ich wikszym zaangaowaniu finansowym i militarnym dla wsplnego bezpieczestwa.
Taki te sens bdzie miao spotkanie prezydenta Obamy z przywdcami Unii Europejskiej Donaldem Tuskiem i Jean-Claude Junckerem. Moment bdzie wyjtkowy
przesdzony Brexit oznacza, e Stany Zjednoczone trac w Unii Europejskiej tradycyjnego reprezentanta swoich interesw. Jakkolwiek trudno przewidzie wszystkie
konsekwencje Brexitu, to jednak ten wany brytyjski kana cznoci midzy USA
a UE zostanie zerwany. Tym bardziej cenna i potrzebna jest z amerykaskiej perspektywy wsppraca NATO i Stanw Zjednoczonych z UE w zakresie bezpieczestwa.
Zwaszcza e w dyspozycji obu tych struktur pozostaj inne narzdzia i rodki, ktre
poczone mog podoa obecnym wyzwaniom i zagroeniom, w tym kryzysowi
uchodczemu, co ju si zreszt dzieje (okrty NATO w regionie rdziemnomorskim
wspieraj Turcj, Grecj i unijn agencj graniczn Frontex; funkcjonuje wymiana
danych wywiadowczych i obserwacyjnych). Nie moe to by jednak kurtuazyjna rozmowa, ale konkretna oferta obu stron odnoszca si do moliwoci pogbienia
wsppracy. W kadym razie deklaracje strony amerykaskiej byy wyrane zaley
jej na bliskim partnerstwie NATO i UE. Amerykanie licz, e szczyt w Warszawie bdzie
wanym etapem w zacienieniu tej wsppracy. Obecno Tuska i Junckera potwierdza, e take instytucje unijne przykadaj do tej wsppracy du wag. Osabiona
przyszym Brexitem wsplnota europejska moe potrzebowa takiego impulsu.
Podobnie jak moe tego potrzebowa NATO, o ktrego przyszoci i perspektywach w ogromnym stopniu zadecyduje szczyt w Warszawie oraz moc przywdcza
prezydenta Obamy. A przede wszystkim podjte podczas spotkania decyzje bd
miay ogromny wpyw na bezpieczestwo midzynarodowe.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej przygotowaniom do szczytu

NATO w Warszawie (8-9 lipca 2016 r.). W poszczeglnych opracowaniach przedstawiono
stanowiska wybranych pastw czonkowskich Sojuszu oraz Rosji wobec gwnych problemw
bezpieczestwa midzynarodowego, ktre bd przedmiotem obrad w Warszawie.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i Collegium Da Vinci

w Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza polityki amerykaskiej.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5