Kraj

Budownictwo

Nyul Fotolia.com

Katastrofy budowlane wnioski na przyszo

Bernarda Ambroa-Urbanek, Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Od zarania budownictwa obiekty budowlane ulegaj katastrofom. Eksperci s zdania, e nie da si ich unikn zupenie, bez wzgldu na
postp i rozwj technologiczny. Naley jednak dy do ograniczenia ryzyka wystpowania awarii i katastrof budowlanych, lub choby
zmniejszenia ich negatywnych skutkw. Dzi te zagadnienia s ju niemal oddzieln dziedzin nauki. Od ponad 30 lat zajmuje si nimi
m.in. Wydzia Budownictwa i Architektury Politechniki Szczeciskiej.
O tym, jak wany jest to problem ijak bardzo koncentruje si
na nim uwaga brany, wiadczy ogromna popularno organizowanych corocznie przez t uczelni konferencji Awarie
budowlane. Wlatach 19741993 zorganizowano 14 sympozjw
dotyczcych przyczyn awarii oraz sposobw zapobiegania ich
wystpowaniu. Seminaria te szybko zyskay sobie szerokie grono
zainteresowanych izostay objte honorowym patronatem Komitetu Inynierii Ldowej iWodnej PAN iKomitetu Nauki
PZITB. W1994r. cykl przyj formu konferencji naukowotechnicznych. Wmaju 2009r. odbya si wMidzyzdrojach

26

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Lipiec Sierpie 2010

XXIV Konferencja Naukowo-Techniczna Awarie budowlane.

Pynce zniej wnioski stanowi ciekaw analiz biecej sytuacji, s take cennym rdem wytycznych izalece, ktre,
wprowadzone wycie, niewtpliwie przyczyni si do poprawy
sytuacji isystematycznego ograniczenia skutkw, jakie pocigaj
za sob katastrofy budowlane.
Statystycznie rzecz ujmujc
O awariach ikatastrofach budowlanych robi si zwykle gono, kiedy zbieraj miertelne niwo. Tymczasem problem jest

Budownictwo
rwnie trudny, gdy nastpstwem jest zniszczenie wielomilionowych inwestycji. Zesp Podstawowych Problemw Badawczych
Budownictwa Instytutu Techniki Budowlanej wWarszawie
opracowa iopublikowa w1992r. Komputerow baz danych
oawariach ikatastrofach budowlanych. Zgromadzono wniej
ok. 3000 danych-rekordw. Cho baza obejmuje tylko wydarzenia zaistniae od 1989r. do 2004 r., pozwala utwierdzi si
wprzekonaniu, e zagroenie katastrof budowlan wystpuje
na kadym zetapw budowy. Posegregowane wczytelny sposb
dane przynosz wiele informacji oposzczeglnych zdarzeniach
ich miejscu, czasie, szczegowo oobiekcie ktrego dotycz,
jak rwnie owykonawcy danego obiektu, wielkoci strat, jakie
spowodowaa katastrofa, oraz eksperck ocen ich przyczyn.
Na podstawie tych danych kadego roku sporzdzane s analizy izestawienia statystyczne, prezentowane wsprawozdaniu.
Wystarczy powiedzie, e wzdiagnozowanych zdarzeniach tego
okresu w2925 przypadkach bdy pojawiy si ju na etapie
projektowania obiektw, wtej samej liczbie przypadkw zawiniy bdy wykonawstwa, aefektem badanych katastrof w1121
przypadkach byo runicie elementu. W1333 przypadkach
doszo do pknicia elementu, wponad 300 przypadkach skutek
ograniczy si do przechylenia, ugicia czy wygicia konstrukcji.
Czy tym zdarzeniom iich skutkom mona byo zapobiec? Na
tego typu pytania staraj si odpowiedzie eksperci iuczestnicy
konferencji Awarie budowlane. Nie bez racji podkrelaj wag
wnioskw, ktre wycignito po podsumowaniu wielodniowych dyskusji irozwaa najznamienitszych ekspertw sztuki
inynierskiej. Gdyby zostay one uwzgldnione wdziaalnoci
inynierskiej ilegislacyjnej, to wprzyszoci by moe dao by si
unikn wielu awarii ikatastrof budowlanych ato ju korzy
nie do przecenienia. Warto wic dokadnie przeanalizowa
wnioski pynce zdebat idyskusji.
Zmiana mylenia w myl prawa
Gwne wskazwki izalecenia odnosz si do koniecznoci
wprowadzenia znaczcych zmian wwielu aspektach dziaalnoci
inwestycyjnej, ale iwskazuj na niezbdn pomoc ze strony ustawodawcy. Jak si okazuje, zapewnienie bezpieczestwa obiektom
budowlanym wduej mierze wie si zzagadnieniami legislacyjnymi. Wtym zakresie autorzy wnioskw sygnalizuj konieczno zmiany przepisw, zich ukierunkowaniem na zwikszenie
bezpieczestwa wrealizacji iuytkowaniu obiektw. Najlepsze
nawet przepisy prawne nie spowoduj jednak cakowitego wyeliminowania bdw ludzkich, aczasem zwykych zaniedba.
Dlatego dopiero dostosowanie si do przepisw projektantw,
wykonawcw, administratorw iuytkownikw obiektw jest
podstaw zapobiegania awariom ikatastrofom budowlanym.
Mimo i adne przepisy nie mog ujmowa wszystkich moliwych sytuacji, zwaszcza zagroe spowodowanych kataklizmami, to jednak przewidziane wnich dziaania prewencyjne
mog znaczco zmniejszy skal szkd.
Jednym zwaniejszych, uwypuklanym przez autorw wnioskw problemem jest zbyt maa odporno poarowa niektrych klas budynkw. Skutki awarii wynikajcych ztego stanu
rzeczy nale do najbardziej spektakularnych itragicznych.
Przeprowadzone niedawno kontrole obiektw, zwaszcza tzw.
domw socjalnych, wykazay ogromn skal zagroenia poarowego. Zalecenia pokontrolne doprowadziy nawet do wyczenia zuytkowania niektrych budynkw. Czsto podnoszony
wtych przypadkach przez wacicieli obiektw aspekt ekonomiczny, wynikajcy zniewystarczajcych rodkw nansowych, nie zwalnia jednak organw administracji pastwowej

Kraj

isamorzdowej ze cisego stosowania przepisw wzakresie

zabezpiecze antypoarowych, atake wspominanego ju kontrolowania zachowa uytkownikw obiektw pod wzgldem
przestrzegania tych przepisw.
Niskie nakady, wysokie ryzyko
Nadmierne oszczdnoci wtrakcie wykonywania obiektu,
atake jego eksploatacji to zreszt stay czynnik zagroenia,
na co zwracaj uwag eksperci. Takim zagroeniem moe by
np. samo kryterium niskiej ceny oferowanej wprzetargach na
realizacj obiektu co moe zaway na stosowanych przez
wykonawc niszych standardach iniedopenianiu wszystkich
niezbdnych przepisw iobowizkw. Dlatego eksperci sugeruj
stosowanie zasady odrzucania ofert znajnisz inajwysz cen.
Naley zwraca szczegln uwag na rmy wykonawcze, ktre
zbyt atwo wygrywaj przetargi. Czasami bywa tak, e zpowodu
nadmiernych oszczdnoci inwestorzy korzystaj rwnie zjak
najtaszych nadzorw budowlanych. Tymczasem administracyjne agendy nadzoru budowlanego oraz bezporedni nadzr
techniczny wymagaj zdecydowanie wysoko wykwalikowanej
kadry, uposaonej na stosownym poziomie. Jest to zdaniem autorw wnioskw izalece problem niedoceniany wskali caego
kraju, zwaszcza wmaych miejscowociach, powodujcy, e do
nadzoru nie traaj specjalici najwyszej klasy.
Prewencja, nie interwencja
Problem nowelizacji Prawa budowlanego jest bardzo czsto
podnoszony przez wielu znawcw brany ijej legislacyjnych
obwarowa. Na ten aspekt zwrcili uwag eksperci konferencji
Awarie budowlane. We wnioskach po debatach na ten temat
podkrelono, e uregulowania prawne na og pomijaj aspekt
bezpieczestwa konstrukcji, koncentrujc si na oglnych regulacjach branowych. Wemy pod uwag np. kwesti poszerzenia palety denicji specjalnoci technicznych. Jak wskazuj
dane statystyczne, ponad 60% awarii ikatastrof wPolsce wynika znieprawidowej oceny wsppracy podoa gruntowego
zobiektem budowlanym. Wporwnaniu zinnymi krajami europejskimi ta statystyka jest miadca dla Polski. Geotechnika
to specjalno odmienna isilniej zwizana zbudownictwem ni
inne specjalizacje techniczno-budowlane, wymienione wzaczniku do rozporzdzenia Ministra Transportu iBudownictwa z28 kwietnia 2006r. wsprawie samodzielnych funkcji
technicznych wbudownictwie (DzU 2006, nr poz. 578 wraz
zpniejszymi zmianami). Zatem powinna by, oco wnioskuj
eksperci, wprowadzona do ustawodawstwa budowlanego jako
oddzielna specjalno techniczna. Prawo budowlane powinno
uwzgldnia takie pojcia, jak specjalno geotechniczna, projektowanie geotechniczne iprojekt geotechniczny, wzalenoci
od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego.
Waga nadzoru
Awarie ikatastrofy oraz poary s najczciej skutkiem niewystarczajcej kontroli technicznej irnego rodzaju zaniedba
wokresie uytkowania. Wtej dziedzinie istotne znaczenie ma
sprawno funkcjonowania pracownikw nadzoru budowlanego, niezalenie od roli zarzdcw iwacicieli budynkw
oraz ogu lokatorw. Czsto bezporedni przyczyn awarii
byy niedocignicia wykonawcze, wynikajce ze zbyt pobienie ipospiesznie wykonanego projektu, braku pozwolenia na
budow, braku nadzoru budowlanego, aniekiedy nawet kierownika budowy. Tu wychodz na jaw konsekwencje niedoskonaego nadzoru budowlanego. Czy wynikaj one znadmiernych
Lipiec Sierpie 2010

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

27

Kraj

Budownictwo

oszczdnoci nansowych, oczym wspominali uprzednio autorzy wnioskw izalece, czy te zzaniedba proceduralnych
zawsze prowadz do tragicznych wskutkach, ajak si okazuje
wcale niekoniecznych zdarze. Dlatego waga nadzoru, jego
profesjonalizm ikonsekwencja wdziaaniu nabieraj takiej
wagi nawet przy budowach obiektw drugorzdnych, jak np.
elementy konstrukcji wewntrznych. Wprowadzenie procedury
obowizkowego uzyskiwania pozwolenia na budow dla tego
typu elementw drugorzdnych byoby podstaw zdyscyplinowania wszystkich uczestnikw procesu realizacji tych na og
drobnych inwestycji.
Rol nadzoru jest nie tylko wydanie pozwolenia na budow,
ale te czste monitorowanie prac itworzenie zalece naprawczych, jeli podczas caego procesu budowy zajdzie taka potrzeba. To od dobrego wyszkolenia pracownikw nadzoru zaley
czsto bezpieczestwo uytkujcych obiekt. Bardzo dynamiczny
wostatnich latach rozwj budownictwa wymaga rwnie szybkiego dostosowania iwysokich kwali kacji kadry technicznej,
wtym pracownikw nadzoru.
Nowe pozycje na cenzurowanym
Szczeglnie ciekaw kwesti podejmowan podczas ostatniej
konferencji Awarie budowlane byy, poruszane po raz pierwszy
na tak szerok skal, zagadnienia awarii komunikacyjnych.
Zwrcono szczegln uwag na przyczyny awarii iwykoleje
pojazdw szynowych. To kolejne gone medialnie katastrofy,
ktrych przyczyn naley szuka nie tylko wwadach konstrukcyjnych samych pojazdw, ale te niedokadnie opracowanych
warunkach geotechnicznych podoa, jakoci szyn iich waciwego posadowienia.
Mosty kolejowe s zkolei obiektami na og dugo eksploatowanymi iniewtpliwie jest to powd do wyjtkowo skrupulatnego isystematycznego kontrolowania ich stanu technicznego.
Gdyby mosty kolejowe byy objte szczeglnym nadzorem,
zpewnoci mona by wczeniej zapobiec wielu katastrofom
spowodowanym ich wyeksploatowaniem. WPolsce ok. 45%
mostw kolejowych ma ponad 100 lat, a jedynie 15% tych
obiektw liczy mniej ni 40 lat. Systematyczne przegldy oraz
ewentualne monitorowanie ich stanu iterminowa realizacja
niezbdnych dziaa naprawczych s wtym przypadku najbardziej skutecznym sposobem zapewnienia bezpieczestwa
uytkownikom tych konstrukcji. Na potrzeby zarzdzania mostami kolejowymi opracowano hierarchiczny system klasykacji
uszkodze SMOK, wykorzystujcy moliwoci komputerowego
przetwarzania duej liczby informacji ozmieniajcej si kondycji obiektw kolejowych. Naley mie nadziej, e ten system
wczesnego ostrzegania bdzie skutecznym narzdziem wwalce
obezpieczestwo ipomoe zapobiec niejednej katastroe.
Praca u podstaw
Czsto bywa niestety tak, e bdy skutkujce awari bd nawet katastrof powstaj ju na etapie projektowania obiektu czy
elementu. Dyskutanci konferencji Awarie budowlane zwrcili
uwag na niewystarczajcy poziom polskich projektw. Wiele
awarii jest wynikiem bdw projektowania, co wpoczeniu
zwadliwym wykonaniem imontaem elementw bywa niemal
pewnym rdem awarii. Wprojektach wystpuj typowe bdy,
m.in. przy projektach zbiornikw pomijane s kwestie stanw
granicznych uytecznoci, czy te kwestie trwaoci iobcie
wyjtkowych. Wwielu przypadkach brakuje zadowalajcej
specykacji materiaowej, zbyt liczne s usterki wzakresie konstruowania zbrojenia. Awarie konstrukcji stalowych wynikaj

28

Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne

Lipiec Sierpie 2010

natomiast na og ztakich bdw, jak wadliwe ukady iwartoci

obcie, niewaciwe schematy statyczne imodele obliczeniowe, bdne rozwizania konstrukcji wzw, niewaciwy
podzia konstrukcji na elementy wysykowe oraz ze projekty
technologii montau.
Szczeglnego postpowania wprojektowaniu (a take wykonawstwie) wymaga realizacja budynkw wzwartej zabudowie
rdmiejskiej. Posadowienie nowego budynku wbezporednim
ssiedztwie istniejcego obiektu (najczciej starego budynku)
musi by dobrze przemylane, czasem wymaga specjalnego zabiegu geotechnicznego (np. wzmocnienia gruntu) ipowinno by
konsultowane zgeotechnikiem zarwno wfazie projektowania,
jak iw czasie wykonywania fundamentw. Przy adaptacjach starych budynkw murowanych istotne jest zdiagnozowanie eksperymentalne wytrzymaoci muru, ajeeli jest to niemoliwe,
naley preferowa niezalene wewntrzne konstrukcje none
stropw. Okazuje si, e nawet zastosowanie nowych technologii
nie strzee przed zgubnymi skutkami bdw projektowych.
Projektowanie obiektw budowlanych bazujce jedynie na
technice komputerowej prowadzi czasem do powanych bdw. Wielu projektantw podejmuje si bowiem zada wykraczajcych poza ich wiedz idowiadczenie. Nie potra oni
take zwerykowa wynikw oblicze komputerowych innymi,
uproszczonymi metodami.
Zdajc si na ask losu
Postp cywilizacyjny wymaga nowoczesnego spojrzenia na
bardzo wiele kwestii. Jak si okazuje zdarzenia, ktre dawniej
nie byy odnotowywane, ateraz pomau staj si codziennoci, rwnie maj wpyw na rozwj inynierii budowlanej.
Konieczne s dostosowania iprawa ipostpowania. Wemy np.
sporadycznie wystpujce wnaszym kraju trby powietrzne
jeszcze 10lat temu nikt onich nie sysza inie byy brane pod
uwag przy projektowaniu konstrukcyjnym obiektw. Dzi ju
mamy niestety dowiadczenia ztragicznymi skutkami tych
anomalii pogodowych. Podobnie rzecz ma si wprzypadku
alarmujcych doniesie oodczuwalnych wstrzsach wwielu
regionach Polski.
Ekstremalne oddziaywanie wiatru na obiekty budowlane
wPolsce wywouj wiatry wirowe (trby powietrzne) iprostoliniowe (huraganowe, burzowe isztormowe). Dotychczasowe
wyrywkowe informacje oskutkach ekstremalnych obcie
wiatrowych isposobach ich usuwania mog stanowi wskazwki dorane dla uytkownikw, ale nadinterpretacja tych
pojedynczo zaobserwowanych przypadkw moe doprowadzi
do bdnej oceny faktycznych przyczyn awarii. Unormowanie
zasad projektowania iwykonywania obiektw odpornych na
tego rodzaju oddziaywania wymaga zebrania wikszej bazy
danych ocharakterze isile zjawisk irodzajach uszkodze.
Wobec coraz czstszych przypadkw wystpowania anomalii
pogodowych wPolsce na tego typu badania powinny by przeznaczane odpowiednie rodki nansowe. Przypadki rozlegych
awarii linii energetycznych, spowodowanych choby rekordowymi mrozami wpierwszych miesicach tego roku, wskazuj
na potrzeb wery kacji wielu zasad izalece projektowania
tego typu konstrukcji.
Jak wida, wako problematyki szeroko pojtej diagnozy,
analizy ioceny pojawiajcych si awarii budowlanych wywouje
potrzeb dyskusji na ten temat. Zca pewnoci mona powiedzie, i kolejne edycje konferencji Awarie budowlane maj
gboki sens dla poprawy jakoci budownictwa ibezpieczestwa
zarwno ludzi, jak iinwestycji.