BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Brexit z perspektywy
Waszyngtonu
Jadwiga Kiwerska

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 256/2016
06.07.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Wyniki referendum w Wielkiej Brytanii, przesdzajce o jej wyjciu z Unii Europejskiej, wywoay szok w Europie, co zreszt nie
dziwi. Stawk jest przyszo caej Unii Europejskiej. Rysowane
s czarne scenariusze, w ktrych kreli si efekt domina oraz
przepowiada rozpad UE. Okazuje si, e podobne reakcje zwycistwo zwolennikw Brexitu wywoao w Stanach Zjednoczonych.
Liczba komentarzy i analiz, jakie pojawiy si w Ameryce po brytyjskim referendum, potwierdza, e kondycja i perspektywy Unii
Europejskiej stanowi wany czynnik amerykaskiej strategii
globalnej. W interesie USA od dawna pozostaje to, aby Europa
zaprezentowaa si jako wany i skuteczny aktor na scenie midzynarodowej. Zwaszcza administracja Baracka Obamy liczya
na silniejsze wsparcie wsplnoty europejskiej w rozwizywaniu
problemw globalnych i reagowaniu na biece wyzwania.
Troska o sytuacj Unii Europejskiej bya jednym z powodw
wizyty prezydenta Obamy na Wyspach Brytyjskich, krtko przed
referendum, w maju 2016 r. i jego gorcych apeli o pozostanie
Zjednoczonego Krlestwa w zjednoczonej Europie. Argumenty amerykaskiego prezydenta, e ewentualny Brexit wpynie na relacje
handlowe i gospodarcze midzy USA a Wielk Brytani, miay
zaway na wyniku referendum, przesdzajc o pozostaniu Brytyjczykw w Unii Europejskiej. Ju wwczas jednak pojawiay
si komentarze, e efekt moe by odwrotny czarny przywdca
Ameryki, ktrego korzenie sigaj Kenii, dawnej kolonii brytyjskiej, nie bdzie dyktowa dumnym synom Albionu, co powinni
uczyni. W kadym razie bezprecedensowe wczenie si amerykaskiego prezydenta w ten wydawaoby si tak bardzo
europejski problem dowodzio znaczenia, jakie USA wi z Uni
Europejsk.

1z4

Dlatego w amerykaskich ocenach tak wiele miejsca powica si skutkom

Brexitu dla samej Unii Europejskiej. Od kasandrycznych przepowiedni Georgea Sorosa
o pocztku koca Unii i jej skazaniu na zagad, po bardziej optymistyczne prognozy
oparte na zaoeniu, e Europa nie ma innej alternatywy, jak pozosta wsplnot.
Amerykanie w tradycyjnym dla siebie mesjanistycznym stylu odwouj si do istoty Unii,
przypominajc, e Europa opiera si na wsplnych wartociach. To unia demokracji,
wolnoci, osb chccych swobodnie podrowa, pracowa za granic. To powinno
przesdzi o trwaoci europejskiego projektu (bya sekretarz stanu Condoleezza Rice).
Rwnoczenie jednak nie brakuje uzasadnionych obaw, e pochonita sytuacj wewntrzn Unia Europejska, prowadzca wyczerpujce negocjacje zwizane
z Brexitem, jeszcze bardziej ograniczy swe zaangaowanie na arenie midzynarodowej,
obniajc tym samym rang skutecznego gracza. Bdzie si raczej utrwala wizerunek struktury targanej kolejnymi wstrzsami. Niedawno kryzys strefy euro i widmo
bankructwa Grecji, nastpnie konflikt na Ukrainie, ostatnio bezprecedensowy kryzys
uchodczy, teraz decyzja o wyjciu Wielkiej Brytanii wszystko to nadwera wiar
w Uni i moliwo jej przetrwania. A przecie amerykaski interes strategiczny
wie si z siln i zjednoczon Europ przypomina Thomas Wright, czoowy amerykaski ekspert ds. midzynarodowych.
Podobnie jak w Europie, take amerykascy analitycy obawiaj si efektu domina
za Wielk Brytani mog pj kolejne pastwa, w ktrych rosn nastroje eurosceptyczne. Jeli Wielka Brytania, utosamiana z ugruntowan demokracj, otwartym
spoeczestwem i utrwalonym porzdkiem, moga tak atwo wpa w nurt populizmu
i ksenofobii, to tym atwiej moe si to zdarzy w wielu innych pastwach czonkowskich UE. Czy bdzie to oznacza koniec ery pokoju, stabilizacji i prosperity w Europie
z trosk pytaj Amerykanie.
Z perspektywy Waszyngtonu liczy si te fakt, e chodzi wanie o czonkostwo
Wielkiej Brytanii, w powszechnym przekonaniu stanowicej amplifikacj amerykaskich interesw w Unii Europejskiej. Nawet jeli te opinie byy przesadzone Brytyjczycy
w UE koncentrowali si ostatnio na realizowaniu wasnych celw i akcentowaniu swej
odrbnoci ni obronie interesw amerykaskich, to istnienie midzy USA a Wielk
Brytani specjalnych stosunkw jest kwesti bezdyskusyjn. O tym przesdza
wsplnota jzyka, kultury, tradycji. Z tego powodu zwycistwo zwolennikw Brexitu
oznacza osabienie pozycji Ameryki w relacjach z Unia Europejsk.
Trudn sytuacj bdzie mia kolejny prezydent amerykaski, gdy przyjedzie
do Europy. Zwykle odwiedza przy okazji Londyn, co wynikao nie tylko ze special
relationship, ale wizao si z korzyciami, jakie stwarza rozmowa z wanym czonkiem Unii Europejskiej. Teraz pozostanie tylko pierwszy, mniej praktyczny, a bardziej
sentymentalny powd. Tym bardziej wic wzronie rola Niemiec, ktre ju nie tylko
na gruncie gospodarczym, ale i politycznym umocni swoj pozycj czoowego partnera Stanw Zjednoczonych. Nawet w ukadzie transatlantyckim dominowa moe
o amerykasko-niemiecka, dla ktrej Wielka Brytania bdzie zaledwie sabszym
partnerem, gdy znajdzie si poza gwnym nurtem.
Ale istnieje te moliwo bardziej korzystnego scenariusza i w tym sensie
Brexit moe mie dobre skutki. Nie chcc wypa z gwnego nurtu transatlantyckiej

2z4

polityki, Wielka Brytania pisz amerykascy analitycy zechce jeszcze bardziej zaktywizowa swe zaangaowanie w NATO jako wyjtkowo wanego dla niej forum
wsppracy amerykasko-europejskiej. Bdzie to suyo wzmocnieniu Sojuszu i jego
zdolnoci w zakresie odstraszania i obrony. Nasuwa si jednak pytanie, co w takim razie
z unijnymi zdolnociami w zakresie bezpieczestwa i obrony. Wszak Wielka Brytania,
dysponujc tradycyjnie duym potencjaem militarnym, stanowiaby ich gwny filar.
Realizacja tego celu odsuwa si zatem w odleg przyszo, co oznacza, e nie ma groby dublowania/osabiania zdolnoci militarnych NATO, czego Amerykanie si obawiali.
Na jeszcze jedn konsekwencj Brexitu i osabienia pozycji Wielkiej Brytanii
zwracaj uwag amerykascy komentatorzy. Ich zdaniem moe to jeszcze bardziej
opni negocjacje w sprawie transatlantyckiej strefy wolnego handlu (Transatlantic
Trade and Investment Partnership), na czym tak bardzo zaley administracji Obamy
i w czym wydawao si wspiera j bd Brytyjczycy. W tej sprawie Londyn nie bdzie
mia ju gosu. W analizach dotyczcych innych skutkw gospodarczych i finansowych
wyjcia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zdecydowanie podkrela si, e dotkn
one w pierwszej kolejnoci Brytyjczykw. Bdzie to czas niepewnoci dla biznesu,
inwestorw, zatrudnienia, rynku nieruchomoci twierdzi Ben S. Bernanke, byy szef
Federal Reserve System. Bierze si te pod uwag utrat przez Londyn atutu centrum
finansowego wiata, drugiego po Wall Street, co pocignie za sob spodziewan
likwidacj tysicy miejsc pracy w sektorze finansowym. Cho sprawa przejcia przez
Frankfurt nad Menem roli centrum finansowego zdaniem amerykaskich ekspertw
nie jest przesdzona, to jednak wysoce prawdopodobna. Amerykanie przyznaj, e trudno dzi orzeka kategorycznie o skali wszystkich konsekwencji Brexitu dla samego
Zjednoczonego Krlestwa, jednak co do ich nieuchronnoci nie ma wtpliwoci.
Wiele zalee bdzie od przebiegu negocjacji, towarzyszcych procesowi wychodzenia Wielkiej Brytanii z UE. Czy bdzie to wypracowanie relacji w formule norweskiej,
co jednak zdaniem Amerykanw jest wtpliwe, biorc pod uwag fakt, e byoby
to zaprzeczeniem tego, o co chodzio zwolennikom Brexitu. Czy moe Wielka Brytania
pozostanie isolated country, co oznacza bdzie niewtpliw deprecjacj jej roli,
mimo e jest drug po Niemczech najsilniejsz gospodark w Europie. Wprawdzie
Wielka Brytania jest dla USA drugim po Niemczech partnerem handlowym, to jednak
czy bdzie w stanie utrzyma t pozycj, gdy Zjednoczonym Krlestwem zaczn targa
siy odrodkowe, dce do oderwania Szkocji i Irlandii Pnocnej. Amerykanie z niepokojem zadaj te pytania, wiedzc, e chodzi na przykad o przyszo setek zarzdw filii amerykaskich koncernw w Europie, ktre maj swoje siedziby w Londynie.
Wszelkie wstrzsy, ktre mog pojawi si jako efekt Brexitu, nie bd suy amerykaskim interesom na Wyspach Brytyjskich i w Europie.
Polityczne skutki Brexitu dla samych Stanw Zjednoczonych wi si wyranie
z przyczynami, ktre przesdziy o wyniku referendum. W powszechnym przekonaniu
by to protest przeciwko elitom, narzucajcym swoj wizj ksztatowania porzdku
politycznego, gospodarczego i spoecznego w Europie i wasnym kraju. Amerykascy
komentatorzy doszukuj si pewnych analogii z sytuacj w Stanach Zjednoczonych.
Triumfalny marsz Donalda Trumpa to take efekt odrzucenia przez znaczn cz
spoeczestwa amerykaskiego, zwaszcza ze rednich i niszych klas, dotychczasowego
systemu z dominacj elit, ich poprawnoci polityczn, ustalonym porzdkiem rzeczy,

3z4

obowizujcymi reguami gry. Zarwno w Wielkiej Brytanii, jak i w retoryce wyborczej

kandydata Partii Republikaskiej punktem odniesienia i przedmiotem ostrej krytyki
byli/s imigranci. Okazuje si, e odwoanie si do nastrojw ksenofobicznych i populistycznych przynosi efekt.
Zwycistwo takich tendencji w Wielkiej Brytanii stwarza grone perspektywy
dla rnych naladowcw, w tym dla samego Trumpa, ktry nie bez powodu wita
zwycistwo Brexitu jako szczliwe dla siebie fatum. Sam zwolennik wyjcia Wielkiej
Brytanii z Unii Europejskiej, ktrej nie ceni i nie zamierza wspiera, Trump moe rzeczywicie skutecznie zdyskontowa narastajcy w kraju populizm i niech do istniejcego porzdku. I wygra. Fakt, e sami analitycy amerykascy dostrzegaj to zagroenie
i wi wzrost jego prawdopodobiestwa ze zwycistwem zwolennikw Brexitu,
potwierdza utrzymujce si powizania amerykasko-europejskie. Z tym jednak, e zwycistwo Trumpa w listopadowych wyborach prezydenckich moe mie znacznie groniejsze skutki dla sytuacji w wiecie ni wyjcie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej.
Co do tego mona si z opini amerykaskich analitykw zgodzi, nie zmienia to jednak
faktu, e take Europa stana w obliczu zagroenia jej wydawaoby si utwierdzonego
porzdku wsplnotowego.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i Collegium Da Vinci

w Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza polityki amerykaskiej.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

4z4