StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.

pl

DLACZEGO BLONDYNKI S GUPIE? - WPYW STEREOTYPW

NA OSOBY BDCE ICH OBIEKTEM
Sylwia Bedyska
Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej, Katedra Metodologii Bada Psychologicznych;
Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk

Wprowadzenie
Treci wielu stereotypw s nisze zdolnoci umysowe wybranych grup spoecznych.
Stereotypy te uwidoczniaj si midzy innymi w dowcipach o blondynkach, policjantach,
Amerykanach polskiego pochodzenia, przypisujcych czonkom tych grup, w artobliwy
sposb, wyjtkow gupot. W niektrych przypadkach dotycz bardziej specyficznych
obszarw i mwi na przykad o, rzekomo wrodzonych, niszych zdolnociach kobiet
w dziedzinie matematyki, polityki czy uprawiania nauki.
Gwnym zagadnieniem pracy bya prba odpowiedzi na pytanie, czy w przypadku
znakomicie przygotowanej osoby, przypominanie jej o przynalenoci do grupy, ktrej
dotyczy negatywny stereotyp, moe jej przeszkadza (efekt asymilacji), czy te raczej
moe pomaga (efekt kontrastu) w osigniciu wysokich wynikw.

Zjawisko zagroenia stereotypem

Pierwsze badania, demonstrujce pogarszajcy wpyw negatywnego stereotypu na funkcjonowanie zadaniowe osb, bdcych jego obiektem, przeprowadzili Steele i Aronson [8],
ktrzy stworzyli dwie sytuacje eksperymentalne. W pierwszej z nich w tecie umiejtnoci
jzykowych Afroamerykanie uzyskiwali nisze wyniki ni Euroamerykanie. W drugiej
sytuacji drobna na pozr rnica w sposobie przeprowadzania badania wyeliminowaa t
rozbieno w wynikach: Afroamerykanie byli w stanie rozwiza poprawnie niemal identyczn liczb zada jak Euroamerykanie. Czym si rniy oba warunki eksperymentalne?
Ot jednym bardzo subtelnym elementem. W pierwszej sytuacji informowano osoby
badane, e dotychczas w tego typu testach uzyskiwano rnice rasowe. W drugiej
natomiast mwiono, e test ten nie wykazuje rnic rasowych. Zadziwiajce, e taka
delikatna rozbieno w sposobie opisu testu wywoywaa istotne rnice w wynikach.
Badacze zaoyli, e informacja o rnicach rasowych powodowaa aktywizacj negatywnego stereotypu osb rasy Czarnej. Sytuacja ta moga by odbierana jako zagraajca, std
efekt ten zosta nazwany zagroeniem stereotypem (stereotype threat).

Copyright StatSoft Polska, 2005

Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

107

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

Badania nad zagroeniem stereotypem stanowi stosunkowo nowy i sabo jeszcze poznany
obszar badawczy. W dotychczasowych eksperymentach koncentrowano si gwnie na
czynnikach warunkujcych wystpienie zjawiska, kosztem wnikliwej analizy zmiennych
zalenych, czyli deficytw poznawczych pojawiajcych si w tej sytuacji badawczej.
Jednym z bada prbujcych poruszy wtek trudnoci poznawczych, bdcych konsekwencj aktywizacji negatywnego stereotypu grupy wasnej, byy badania Quinn i Spencera
[6], dotyczce aktywizacji stereotypu pci w zakresie matematyki. Ich celem byo, midzy
innymi, okrelenie, w jakim stopniu uczestniczki badania radz sobie ze stworzeniem
strategii rozwizania trudnego zadania matematycznego, angaujcego mylenie dedukcyjne. Rodzaj stosowanej przez studentki strategii okrelano za pomoc techniki mylenia
na gos, gdzie w trakcie rozwizywania zada rejestrowano sowne relacje, dotyczce
kolejnych krokw dochodzenia do rozwizania. Analiza jakociowa uzyskanego materiau
pokazaa, e dla kobiet w sytuacji zagroenia stereotypem najwiksz trudno stanowi pocztkowa faza procesu formuowania strategii. W wielu przypadkach nastpowaa bowiem
blokada tego procesu. Osoby, ktre j przezwyciyy i rozpoczy planowanie dalszych
krokw rozwizania zadania, dochodziy do takich samych rozwiza jak osoby niezagroone stereotypem.
Formuujc wnioski z badania, autorzy stwierdzili, e w wyniku aktywizacji stereotypu
nastpuje swoista blokada inicjacji procesu generowania strategii, ktry to proces wymaga
uwzgldnienia czstkowych informacji zawartych w treci zadania. Cho badacze nie
analizowali bezporednio skutecznoci generatywnego mylenia, mona sdzi, e wanie
ten rodzaj mylenia jest silnie uwikany w proces planowania rozwizania zoonych zada
poznawczych. Ten fakt skania do postawienia hipotezy, e w sytuacji aktywizacji
negatywnego stereotypu dotyczcego grupy wasnej sytuacji zagroenia stereotypem pojawiaj si trudnoci w zakresie mylenia generatywnego.

Mylenie generatywne
W psychologii poznawczej zakada si, e w trakcie zapoznawania si z przesankami
czowiek ma naturaln tendencj do integrowania docierajcych informacji w spjny model
umysowy, uproszczon reprezentacj zjawisk, zdarze lub osb, z ktrego nastpnie moe
odczyta wniosek. Procesy tworzenia modelu z pojedynczych, czstkowych informacji
nazywa si myleniem generatywnym [2]. W yciu codziennym procesy generatywne
pozwalaj na zdobywanie informacji o wiecie spoecznym [3], czy te uczenie si na
wasnych bdach poprzez integracj osobistych dowiadcze [9]. Metody badawcze
stosowane w pomiarze mylenia generatywnego opieraj si najczciej na przetwarzaniu
prostych informacji na przykad informacji o obiektach poczonych pewn relacj.
W jednym z zada osoba badana zapoznaje si kolejno z nastpujcymi informacjami:
Pawe jest wyszy ni Grzegorz, Jan jest wyszy ni Pawe, Grzegorz jest wyszy ni
Ryszard. Jedno z gwnych odkry w tym obszarze wskazuje, e uczestnicy spontanicznie
przeksztacaj informacje czstkowe w spjny model, ktry jest nazywany wektorem,
gdy porzdkuje elementy hierarchicznie: Jan > Pawe > Grzegorz > Ryszard (> oznacza
wyszy).

108

Copyright StatSoft Polska, 2005

Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

Na jakiej podstawie mona wnioskowa, e informacje rzeczywicie s integrowane ju

w trakcie zapoznawania si z nimi a nie pniej, gdy osoba jest pytana o relacje midzy
konkretnymi osobami? Odpowiedzie mona dziki dobrze udokumentowanemu i wielokrotnie zreplikowanemu wzorcowi wynikw pokazujcemu wystpowanie efektu
odlegoci [4]. Z bada wynika, e jeli osoba tworzy wektor ju w trakcie zapoznawania
si z informacjami, to pytana o relacje midzy parami osb, szybciej i bardziej poprawnie
okrela te relacje, ktre nie byy wczeniej prezentowane, a mog by okrelone jedynie po
integracji wektora. Wolniej i mniej poprawnie natomiast okrela relacje midzy elementami ssiednimi, czyli tymi, ktre byy uprzednio prezentowane. Tak wic, odwoujc si
do powyszego przykadu, osoba badana mniej poprawnie okreli relacje typu Jan wyszy
ni Pawe czy Pawe wyszy ni Grzegorz (elementy ssiednie wektora) ni relacje
nigdy nie prezentowane typu Jan wyszy ni Ryszard (krace wektora).

Zaburzenia mylenia generatywnego w sytuacji zagroenia stereotypem

Gwny cel badania stanowi opis skutecznoci mylenia generatywnego osb zagroonych
stereotypem, zwaszcza w aspekcie tworzenia modeli umysowych [1]. Na podstawie literatury mona sformuowa przewidywania wskazujce, e w sytuacji aktywizacji negatywnego stereotypu grupy wasnej, sytuacji, ktra roboczo jest nazywana sytuacj zagroenia
stereotypem, osoby bdce jego obiektem bd przejawia deficyty w kierunku zgodnym
ze stereotypowymi opiniami (efekt asymilacji).
A zatem uszczegawiajc stawian hipotez, mona przewidywa, e w sytuacji aktywizacji negatywnego stereotypu dotyczcego grupy wasnej, w grupie kobiet nie uda si
zaobserwowa efektu odlegoci, polegajcego na wyszej poprawnoci odpowiedzi na
pytania o elementy odczytywane z modelu w porwnaniu z elementami prezentowanymi.
Bdzie to spowodowane wpywem zagroenia stereotypem pojawiajcego si w tej grupie.
Taki wzorzec wynikw wysza poprawno odpowiedzi na pytania o krace wektora ni
o elementy ssiednie bdzie natomiast charakterystyczny dla grupy kontrolnej kobiet,
ktre rozwizuj zadanie w sytuacji neutralnej. Jeli chodzi o grup mczyzn, to mona
przypuszcza, e nie bdzie rnic midzy dwiema sytuacjami eksperymentalnymi w poziomie poprawnoci dotyczcym poszczeglnych rodzajw elementw, gdy mczyni
nie s grup, ktrej dotyczy negatywny stereotyp niskich zdolnoci logicznego mylenia.
Zagroenie stereotypem w grupie kobiet indukowano za pomoc instrukcji mwicej
o tym, e powszechnie uwaa si, e kobiety gorzej rozwizuj zadania wymagajce
logicznego mylenia ni mczyni. W drugiej sytuacji eksperymentalnej nie wspominano
o tych stereotypowych opiniach.
Nastpnie uczestnicy eksperymentu zapoznawali si z seri informacji dotyczcych par
osb powizanych ze sob pewn relacj, a zatem, jak w prezentowanym wczeniej
przykadzie, dowiadywali si, e: Pawe jest wyszy ni Grzegorz, Jan jest wyszy ni
Pawe, Grzegorz jest wyszy ni Ryszard. Ten zestaw informacji o trzech parach osb
nazywany by porzdkiem. Po zapoznaniu si z informacjami wchodzcymi w skad
jednego porzdku nastpowaa faza testowania i osoba okrelaa prawdziwo relacji,
zarwno tych prezentowanych wczeniej, czyli ssiednich w wektorze, jak te oddalonych
Copyright StatSoft Polska, 2005
Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

109

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

o dwa kroki (np. Jan wyszy ni Grzegorz) oraz kracw wektora (Jan wyszy ni
Ryszard).
Warto zwrci uwag na dwa aspekty tego zadania. Po pierwsze osoby badane nie byy
otwarcie proszone o integracj prezentowanych elementw w wektor, co umoliwiao
sprawdzenie na ile uczestnicy badania spontanicznie angauj swoje zasoby poznawcze
w t generatywn aktywno. Po drugie, osoby samodzielnie kontroloway tempo czytania
informacji z ekranu komputera, a poszczeglne pary elementw pojawiay si na ekranie
komputera pojedynczo na kolejnych slajdach i nie mona byo powrci do poprzednio
prezentowanej informacji.
Osobom badanym prezentowano sze porzdkw [2], kady z nich po trzy pary elementw. Kolejno prezentacji par bya za kadym razem inna. Niektre z nich byy prezentowane w takim ukadzie, e integracja sama si narzucaa (porzdek 1 czy 2), w innych nie
byo to takie atwe (porzdki 5 czy 6) (patrz: tabela 1).
Tabela 1. Kolejno prezentacji elementw wektorw, uszeregowanych pod wzgldem
trudnoci: od najatwiejszych (porzdek 1-2) do najtrudniejszych (porzdek 5 i 6).

Porzdek 1
Porzdek 2
Porzdek 3
Porzdek 4
Porzdek 5
Porzdek 6

Kolejno prezentacji elementw wektora

AB BC CD
CD BC AB
BC CD AB
BC AB CD
AB CD BC
CD AB BC

Pierwszym krokiem wykonanych analiz byo poszukiwanie rnic midzy grupami

wyodrbnionymi ze wzgldu na pe osb oraz przynaleno do okrelonego warunku
eksperymentalnego. Wszystkie obliczenia statystyczne wykonano, korzystajc z pakietu
statystycznego STATISTICA. Wykorzystano analiz wariancji z powtarzanym pomiarem
w schemacie mieszanym, gdzie:
1. zmiennymi midzygrupowymi byy: pe osb badanych oraz rodzaj sytuacji eksperymentalnej (zagroenie stereotypem vs sytuacja neutralna),
2. zmiennymi wewntrzgrupowymi byy trudno porzdku (trzy stopnie trudnoci) oraz
odlego midzy elementami wektora (elementy ssiednie, oddalone o dwa kroki oraz
krace wektora).
W analizach dotyczcych poprawnoci poszukiwano gwnie efektu interakcyjnego pci,
manipulacji i odlegoci midzy elementami. Przewidywano, e wraz ze wzrostem
odlegoci midzy elementami bdzie rosa poprawno. Zastosowane kontrasty liniowe
pokazay, e w grupie kobiet w sytuacji zagroenia stereotypem pojawi si trend liniowy,
ktry jak wida na rys. 1, polega na obnianiu si rednich poprawnoci wraz ze wzrostem
odlegoci elementw. W sytuacji braku zagroenia poziom wykonania utrzymuje si na
staym i bardzo wysokim poziomie, przekraczajcym 90%.
110

Copyright StatSoft Polska, 2005

Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

Rys. 1. Procentowa poprawno okrelania relacji midzy poszczeglnymi elementami wektora

w grupie kobiet

W grupie mczyzn takie trendy nie ujawniy si i nie stwierdzono rnic w poziomie
wykonania w zalenoci od warunku eksperymentalnego (rys. 2).

Rys. 2. Procentowa poprawno okrelania relacji midzy poszczeglnymi elementami wektora

w grupie mczyzn

Tak wic udao si wykaza, e w grupie kobiet w wyniku aktywizacji negatywnego stereotypu dotyczcego ich zdolnoci logicznego mylenia pojawiaj si trudnoci w zakresie
generatywnego mylenia, umoliwiajcego wyciganie wnioskw poprzez czenie czstkowych informacji. W grupie mczyzn takie deficyty nie ujawniy si. Co ciekawe, nie
udao si zanotowa uzyskiwanego we wczeniejszych zadaniach efektu odlegoci,
prawdopodobnie ze wzgldu na efekt sufitowy. Wszystkie osoby badane, niezalenie od
przynalenoci do grup eksperymentalnych wykonyway to zadanie bardzo dobrze, o czym
wiadczy niezwykle wysoki przecitny poziom poprawnoci i mae wartoci bdw
standardowych redniej, oznaczonych na wykresie wsami.
Interesujcy okaza si take fakt zanotowania niewielkich, ale istotnych statystycznie,
rnic w grupie kobiet w zakresie odtwarzania, prezentowanych w fazie studiowania
Copyright StatSoft Polska, 2005
Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

111

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

elementw ssiednich. Wiedzc, na ile poprawnie zostay one odtworzone, mona porednio wnioskowa, jak skutecznie zostay zapamitane. Ta rnica w poziomie odtworzenia
elementw ssiednich jest o tyle wana, e bdy w okrelaniu relacji midzy bardziej
oddalonymi od siebie elementami wektora mog wynika z bdnego dziaania dwch procesw: zawodnoci samego procesu integracji, ktry nastpuje zbyt pno (dopiero w fazie
testowania), co generuje bdy, lub te z powodu bdnego zapamitywania informacji
czstkowych, ktre nieprawidowo zapamitane prowadz do bdnych odpowiedzi, nawet
jeli procesy generatywnego mylenia dziaaj prawidowo. Oczywicie porwnywanie
rednich grupowych za pomoc analizy wariancji nie pozwala rozstrzygn tego problemu.
To, e caa grupa ma niszy poziom jakiej wasnoci, nie oznacza jeszcze, e u wszystkich
jednostek tworzcych t grup pojawia si identyczny wzorzec wynikw, czyli, w przypadku tego badania, nisza poprawno okrelania relacji ssiednich ni kracw. Niedogodno posugiwania si rednimi polega wanie na utracie informacji o ukadzie wynikw
u poszczeglnych osb. Aby przej na poziom indywidualnych wynikw w obu aspektach
zapamitywania informacji czstkowych i generowania modelu postanowiono
zastosowa analiz mediacyjn, wykorzystujc wielokrotn analiz regresji.
Model mediacyjny stosowany tylko dla grupy kobiet, weryfikowany za pomoc analizy
regresji, w pierwszym kroku zakada zaleno manipulacji eksperymentalnej oraz
zmiennej zalenej skutecznoci generatywnego mylenia operacjonalizowanej za pomoc
poprawnoci w odpowiedziach na elementy kocowe wektora (patrz rys. 3: krok 1).
1 krok
Manipulacja

Poprawno generowania

2 krok
Poprawno zapamitywania

Manipulacja

Poprawno generowania

Rys. 3. Schemat kolejnych krokw analizy mediacyjnej

By mona byo rozpocz dalsze kroki analizy mediacji, zaleno ta powinna by istotna,
cho niektrzy badacze sugeruj, e zaleno ta moe by jedynie znana z literatury jako
istniejca, a niekoniecznie istotna statystycznie w uzyskanych danych [8]. W opisywanym
badaniu ten warunek zosta speniony manipulacja istotnie i dodatnio koreluje z poprawnoci (patrz rys. 3; wspczynnik 1), co oznacza, e w sytuacji neutralnej wyniki
w pytaniach o krace wektora s wysze ni w sytuacji zagroenia stereotypem. W kolejnym kroku (patrz rys. 3: krok 2), jako drugi predyktor, do analizy regresji jest wprowadzany mediator. Mamy wic do czynienia z wielokrotn analiz regresji z dwoma
predyktorami. Jeli zmienna jest mediatorem, to po jej wprowadzeniu do modelu regresji
zaleno midzy predyktorem a zmienn zalen powinna ulec osabieniu (patrz rys. 3,
112

Copyright StatSoft Polska, 2005

Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

wspczynnik 2). Dzieje si tak dlatego, e mediator przejmuje cz zalenoci midzy

predyktorem a zmienn zalen.
Obliczenia, wykonane w programie STATISTICA, przyniosy do jednoznaczny wynik,
wskazujcy na mediacyjn funkcj poprawnoci zapamitywania, gdy do silna relacja
midzy manipulacj a poprawnoci generowania modelu (1=0,366) zostaa znaczco
osabiona (2=0,270) poprzez wprowadzenie do rwnania regresji poprawnoci
zapamitywania jako drugiego predyktora. Oczywicie warto zasygnalizowa problem
zwizany z okreleniem, jak due musi by to osabienie, aby byo znaczce, niemniej
dokadny opis moliwych technik rozstrzygania wtpliwych przypadkw nie moe niestety
zosta dokadnie omwiony z uwagi na ograniczon objto publikacji (przegld tych
technik opracowa MacKinnon i wsppracownicy [5]).
Dodatkowo, za pomoc hierarchicznej analizy regresji wykonano obliczenia w celu okrelenia siy mediatora poprzez procentow warto osabienia (atenuacji) pierwotnego zwizku manipulacji i poprawnoci odpowiedzi na pytania krace wektora. Wykorzystujc wzr
zaproponowany przez Salthousea [7], oparty na wspczynnikach R2, mona stwierdzi,
o ile procent zostanie osabiony wpyw zmiennej niezalenej, gdy statystycznej kontroli
bdzie podlega poziom zmiennej bdcej potencjalnym mediatorem. Pierwszym krokiem
tej analizy, tak jak w przypadku analizy mediacji, jest stwierdzenie zalenoci midzy
zmienn grupujc a zmienn zalen w badaniu nad porzdkami liniowymi sprawdzano,
czy zaleno midzy manipulacj a poziomem poprawnoci w pytaniach o krace jest
istotna statystycznie. Z wczeniejszych analiz mediacyjnych wiadomo, e istnieje zaleno midzy tymi zmiennymi, zatem odczytywano wielko wspczynnika R2 dla tej
zalenoci. Nastpnym krokiem byo wykonanie hierarchicznej analizy regresji, w ktrej
kontroli podlega poziom zapamitywania elementw prezentowanych (poprawno
w pytaniach o elementy ssiednie). Analizowano, jaka bdzie zmiana wartoci R2 w modelu z dwoma predyktorami w porwnaniu z poprzedni modelem regresji. Nastpnie, stosujc
wzr: procent osabienia wpywu = (R2 - zmiana R2)/R2, obliczono, w jakim stopniu wpyw
manipulacji na poprawno okrelania kracw wektora jest osabiany przez statystyczn
kontrol zapamitywania. W wyniku analiz stwierdzono, e nieprawidowe rozpoznanie
elementw ssiednich pozwala a w poowie wyjani bdy powstajce w pytaniach
o krace wektora, gdy wielko atenuacji wyniosa 48%. Wniosek kocowy, dotyczcy
rde uzyskiwanych trudnoci w poprawnym okrelaniu relacji dotyczcych kracw
wektora, brzmi nastpujco: w sytuacji zagroenia stereotypem zakceniu ulega spontaniczna tendencja do czenia informacji w spjny model, ale take pojawiaj si trudnoci
w zapamitaniu informacji czstkowych, co jeszcze pogbia te trudnoci.

Podsumowanie
Wydaje si, e uzyskany wzorzec wynikw, polegajcy na niskiej poprawnoci odpowiedzi
na pytania o krace wektora, w poczeniu z wysok poprawnoci w pytaniach o elementy
ssiednie, wskazuje na wystpowanie w sytuacji zagroenia stereotypem trudnoci w generatywnym myleniu. Analiza wariancji, porwnujca jedynie rednie grupowe, okazaa si
Copyright StatSoft Polska, 2005
Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione

113

StatSoft Polska, tel. (12) 4284300, (601) 414151, info@statsoft.pl, www.StatSoft.pl

jednak zbyt mao subteln metod statystyczn, by rozstrzygn, jakie jest rdo obserwowanych deficytw. Udao si tego dociec na podstawie analiz mediacyjnych. Dziki
wykorzystaniu analizy regresji, jako uzupenienia standardowych oblicze wykonanych
w analizie wariancji, stwierdzono, e ponad poowa zmiennoci w zakresie poprawnoci
odpowiedzi na pytania o krace moe by wyjaniona przez poziom poprawnoci zapamitania relacji midzy elementami ssiednimi. Mona zatem stwierdzi, e blisza prawdzie
jest sugestia, i pojawiajce si w sytuacji zagroenia stereotypem zaburzenia generatywnego mylenia maj mieszany charakter u pewnej grupy osb wynikaj z trudnoci
w zapamitywaniu przesanek, u innych za z trudnoci z samym myleniem generatywnym lub tez innych, nieuwzgldnianych w tym badaniu, czynnikw.

Bibliografia
1. Bedyska S. i Sdek G. (2004). Depresja, starzenie si i zagroenie stereotypem te
same czy rne rda trudnoci poznawczych. Kolokwia Psychologiczne. 12,
143-156.
2. Foos P. W., Sabol M.A., Smith K.H. i Mynatt B.T. (1976). Constructive processes in
simple linear - order problems. Journal of Experimental Psychology: Human Learning
and Memory, 6, 759-766.
3. Hecker U. von i Sdek G. (1999). Uncontrollability, depression, and mental models in
the social domain. Journal of Personality and Social Psychology, 77, 833-850.
4. Leth-Steensen, C., Marley, A. A. J. (2000). A model or response time effect in
symbolic comparison. Psychological Review, 107, 62-100.
5. MacKinnon D.P., Lockwood Ch.M., Hoffman J.M.,West S.G., Sheets V. (2002).
A comparison of methods to test mediation and other intervening variable effects.
Psychological Methods. 7, 81-104.
6. Quinn D.M. i Spencer S.J., (2001). The interference of stereotype threat with womens
generation of mathematical problem solving strategies. Journal of Social Issues, 57,
55-71.
7. Salthouse, T.A. (1992). Working-memory mediation of adult age differences in integrative reasoning. Memory and Cognition, 20, 413-423.
8. Steele C.M. i Aronson, J. (1995). Stereotype threat and the intellectual test
performance of African American. Journal of Personality and Social Psychology, 69,
797-811.
9. Teasdale J.D. Taylor M.J., Cooper Z., Hayhurst H. i Paykel E.S. (1995). Depressive
thinking: shifts in construct accessibility or in schematic mental models. Journal of
Abnormal Psychology, 104, 500-507.

114

Copyright StatSoft Polska, 2005

Kopiowanie lub powielanie w jakikolwiek sposb bez zgody StatSoft Polska Sp. z o.o. zabronione