ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS

No 3079
SOCJOLOGIA XLIV
WROCAW 2008

IRENA KURASZ
Uniwersytet Wrocawski

GRUPY DYSPOZYCYJNE
W STRUKTURZE SPOECZNEJ.
PRBA ANALIZY SOCJOLOGICZNEJ
Umiejscowienie grup dyspozycyjnych1 w strukturze spoecznej wymaga
pewnej systematyzacji podstawowych poj socjologicznych odnoszcych si
do opisu porzdku spoecznego. Istnieje wiele szk teoretycznych proponujcych
wasne kryteria podziau przestrzeni spoecznej. Piotr Sztompka opisuje znaczenia, jakie nadawane s spoeczestwu w myleniu potocznym; pierwsze z nich
przedstawia je jako zbiorowo ludzi w ramach pewnego pastwa, w innym
ujciu spoeczestwo to zbiorowo ludzi, wielo konkretnych osb2. Z kolei
Auguste Comte oraz Herbert Spencer rozpatruj spoeczestwo w analogii do organizmu ludzkiego nie jako prost sum ludzi, ale zintegrowany i funkcjonujcy
organizm spoeczny3. Rozumienie i deniowanie spoeczestwa postpowao
wraz z jego rozwojem, ukazujc rne aspekty jego funkcjonowania. Ostatecznie w socjologii wyodrbniono siedem sposobw postrzegania spoeczestwa.
W pierwszym ujciu: demogracznym rozumiane jest jako populacja, wielo,
zbir jednostek. W aspekcie grupowym spoeczestwo przedstawia zoone
z jednostek zintegrowane caoci, spoiste zbiorowoci. Inne ujcie nazywamy
systemowym, w ktrym spoeczestwo rozumiane jest jako powizany ze sob
ukad pozycji (statusw) i przypisanych im rl. W czwartym ujciu strukturalnym
spoeczestwo to sie relacji midzyludzkich, form i schematw odnoszenia si
1 Grup dyspozycyjn nazywamy szczeglny rodzaj grupy, posiadajcy ksztatowan przez
pastwo struktur oraz hierarchiczno, polegajc na tym, i mniejsze grupy skadaj si na wiksze. Grupy w caoci podporzdkowane s dysponentowi; Z. Morawski, Prawne determinanty pozycji, roli i statusu warstw dyspozycyjnych spoeczestwa Polski na przykadzie trzech organizacji
formalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2005, s. 22.
2 P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Wydawnictwo Znak, Krakw 2002,
s. 2930.
3 Ibidem.

druk_soc_XLIV.indd 135

2008-11-03 14:13:14

136

IRENA KURASZ

do siebie. Pite ujcie aktywistyczne (interakcjonistyczne) ukazuje spoeczestwo

jako konglomerat wzajemnie zorientowanych dziaa jednostek. Szste to kulturalistyczne, w ktrym wsplnie podzielane symbole, znaczenia i reguy wywieraj wpyw na ludzkie dziaania. Sidme, nazywane zdarzeniowym, przedstawia
spoeczestwo jako nieustannie zmienne pole ludzkich zdarze spoecznych4.
Spoeczestwo jako zbir jednostek pozwala ze wzgldu na okrelone cechy
grupotwrcze wyodrbni pewne typy zbiorowoci. Dla Jana Turowskiego rnice biologiczne, demograczne i psychiczne midzy jednostkami s podstaw
do wyodrbnienia kategorii spoecznych, natomiast takie cechy spoeczne, jak
posiadanie, wyksztacenie i zawd, pozwalaj wyoni klasy, warstwy spoeczne oraz grupy zawodowe5. Piotr Rybicki proponuje inny podzia: najszerszym
terminem okrelajcym cao spoeczn jest zbiorowo spoeczna, skupiajca
jednostki danego zbioru, pozostajce w wicych je stosunkach spoecznych.
Mniejsz w swoim zakresie zbiorowo, zwan kategori spoeczn, tworz
jednostki wyrnione ze wzgldu na spoecznie wan cech (np. pe, wiek)6.
Grupa spoeczna wedug Rybickiego to niewielka zbiorowo, ktr znamionuje
wiadoma odrbno i wi spoeczna, lecz ktr ujmuje si jako zoon z osb
i tylko z osb7. Znaczenie grupy spoecznej pierwotnie byo tosame z pojciem
zbiorowoci spoecznej, jednak za spraw ucilenia dokonanego przez Roberta
Mertona za grup spoeczn uwaa si wspczenie te zbiorowoci, ktre wytworzyy wewntrzn organizacj i ktrej czonkowie pozostaj w interakcji spoecznej8. Merton stworzy rwnie wasn denicj spoeczestwa jako pewnego
kompleksu grup spoecznych podporzdkowanych okrelonej grupie nadrzdnej.
Wyodrbni z tych kompleksw grupy spoecznie zintegrowane, tworzce spoeczestwo oglne, caociowe, zwane spoeczestwem globalnym, ktre cz
obiektywnie wsplne warunki bytu i kompleksy kultury9. Z kolei Piotr Sztompka
za najwiksz zasigiem zbiorowo spoeczn uznaje populacj, rozumian jako
wielo jednostek. Nastpn grup jest kategoria statystyczna, czyli zbir jednostek podobnych do siebie pod jakim wzgldem i rnicych si pod tym wzgldem
od innych jednostek. Inn, wsz od poprzedniej, jest kategoria zwana kategori
socjologiczn. Jest ni zbir ludzi podobnych do siebie pod wzgldem doniosych
cech spoecznych. Natomiast wsplnot ludzi o podobnym pooeniu spoecznym,
majcych rozwinit wiadomo zbiorow, nazwiemy kategori spoeczn. Mwic o grupie spoecznej, musimy do wymienionych ju kategorii socjologicznej
i kategorii spoecznej cech grupotwrczych doda istnienie wzajemnych kontak4

Ibidem, s. 32.
J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury spoeczne, TNKUL, Lublin 2000, s. 167168.
6 P. Rybicki, Struktura spoecznego wiata, Warszawa 1979; J. Turowski, Socjologia. Mae
struktury spoeczne, TNKUL, Lublin 2001, s. 7778.
7 J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury..., s. 78.
8 Ibidem.
9 Ibidem.
5

druk_soc_XLIV.indd 136

2008-11-03 14:13:14

Grupy dyspozycyjne w strukturze spoecznej

137

tw, interakcji midzy czonkami zbiorowoci. Kolejn form zbiorowoci bdzie

organizacja spoeczna, w ktrej, oprcz poprzednio sumarycznie wymienionych
przez Piotra Sztompk cech, pojawia si regularno i powtarzalno kontaktw
midzy czonkami grupy. Regularno ta prowadzi do normatywnego uregulowania wzajemnych powinnoci i uprawnie, ktre sprzyjaj wyksztatowaniu si
pozycji czonkw w grupie i przypisaniu im odpowiednich dla ich pozycji rl10.
Przestrze midzyludzka moe by rozpatrywana take w innych kategoriach
ni w dotychczas przedstawionych. Kolejny podzia odnosi si w wikszym stopniu do ksztatu i formy organizacji spoecznych ni do ich treci. Prekursorem
postrzegania ycia spoecznego przez pryzmat jego struktury by Georg Simmel.
Majc na myli struktur spoeczn, nie opisujemy bezporednio jednostek, ale wystpujc midzy nimi sie relacji, konguracje stosunkw spoecznych, niezalenie od tego midzy kim wystpuj i czego dotycz. W socjologii wyrniamy
wic mikrostruktury (mae struktury spoeczne) i makrostruktury (wielkie struktury spoeczne). Przez mikrostruktury rozumiemy sie powiza midzy elementarnymi, dalej nierozkadalnymi skadnikami ycia spoecznego. Makrostruktury
natomiast s sieci powiza midzy zoonymi obiektami spoecznymi, strukturami drugiego rzdu11. Ta perspektywa socjologiczna pozwala na dokonywanie analiz wspomnianych wczeniej grup spoecznych: klas, warstw spoecznych
i grup zawodowych pod ktem ich wzajemnych ukadw i zachodzcych midzy
nimi relacji. W analizie budowy spoeczestwa wyrniamy wwczas klasow,
warstwow lub zawodow struktur spoeczn. Okrelajc w sposb naukowy
termin klasa, naley uciec od jego potocznego rozumienia, przedstawianego
jako liczba ludzi wyodrbnionych ze wzgldu na dowolne kryterium12. Przyj
naley jedn z dwch naukowych orientacji: orientacj ekonomiczn, wskazujc na warunki ekonomiczne jako na rdo powstawania klas spoecznych, lub
orientacj funkcjonaln, upatrujc w strukturze organizacyjnej i w historii danego spoeczestwa rda uwarunkowania klas spoecznych13. Sztompka klas
spoeczn nazywa wielki segment spoeczestwa obejmujcy osoby o podobnej
sytuacji wasnociowej (zwaszcza w zakresie posiadania rodkw produkcyjnych, czyli kapitau ekonomicznego)14.
10

P. Sztompka, op. cit., s. 180196.

Ibidem, s. 134138.
12 J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury..., s. 167168.
13 Wspomniane dwie orientacje, ekonomiczna i funkcjonalna, rni si od siebie wskazaniem na genez, natur i rol klas spoecznych dla struktury caego spoeczestwa. Maj take odmienn moraln ocen nierwnoci spoecznych. W ramach pierwszej orientacji wyrniamy trzy gwne stanowiska teoretyczne: 1) stanowisko oglne, 2) stanowisko marksistowskie,
3) stanowisko Maxa Webera oraz neomarksowsk teori klas Wrighta. W ramach drugiej orientacji
na uwag zasuguj dwa stanowiska: Kingsleya Davisa i Wilberta E. Moorea oraz Talcotta Parsona;
J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury..., s. 168178, oraz A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 308.
14 P. Sztompka, op. cit., s. 353.
11

druk_soc_XLIV.indd 137

2008-11-03 14:13:15

138

IRENA KURASZ

Rozwaajc kwesti nierwnoci spoecznych Max Weber wyodrbni obok

klasowego podziau spoeczestwa take podzia na warstwy spoeczne, rozumiane jako zbiory ludzi, ktre uznaj siebie i uznawane s przez innych za spoecznie
wysze lub nisze, ze wzgldu na zajmowane pozycje spoeczne15. Wedug Webera klasy spoeczne uwarunkowane s swym czysto ekonomicznym pooeniem,
natomiast warstwy spoeczne zawieraj pewne typowe komponenty yciowych
losw jednostki, ktre zwizane s z pozytywn lub negatywn ocen, z okrelonym prestiem przyznanym osobom, zajmujcym dany rodzaj pozycji16. Piotr
Sztompka tak deniuje warstwy spoeczne: s to kategorie i grupy spoeczne
powizane realn wizi subiektywn i obiektywn, rnice si midzy sob
zbiorowymi szansami osigania spoecznie cenionych dbr-bogactwa, wadzy,
prestiu, edukacji oraz wynikajcym z tego poziomem i stylem ycia, typow
ideologi i obyczajami17. Warto w tym miejscu wspomnie, i w ramach orientacji funkcjonalnej ujmowania klas spoecznych pojcia klasa spoeczna i warstwa
spoeczna stosowane s zamiennie ze wzgldu na brak odrnienia podziau klasowego od uwarstwienia18. Zdaniem innego socjologa, Zdzisawa Morawskiego,
wsplnym kryterium przynalenoci do okrelonych klas i warstw spoecznych
jest utrwalony historycznie sposb zdobywania przez jednostki podstawowych
i ubocznych rodkw egzystencji19. Zdzisaw Zagrski przedstawia natomiast
klasy spoeczne jako segmenty utrzymujce si z aktywnoci w sferze gospodarki,
a warstwy w innych sferach ycia spoecznego20.
Warstwami spoecznymi, ktre ze wzgldu na charakter niniejszej pracy
zostan szczegowiej omwione, s warstwy dyspozycyjne21, skadajce si
z grup dyspozycyjno-mundurowych. Za kryterium przynalenoci do nich przyj naley stosunek zalenoci, w jakim pozostaje jednostka wobec danej grupy
mundurowej, wyraajcy si w traktowaniu tej grupy przez jednostk jako rda
swojej egzystencji22. W ujciu strukturalnym o warstwach dyspozycyjnych mwimy wwczas, gdy spenione zostaj dwa kryteria: gdy dana warstwa pozostaje
w pewnego rodzaju stosunku spoecznym zwanym stosunkiem dyspozycyjnoci
oraz gdy peni szczeglnego rodzaju funkcj grupow23.
15

J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury..., s. 179.

Ibidem.
17 P. Sztompka, op. cit., s. 355.
18 J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury..., s. 175.
19 Z. Morawski, op. cit., s. 9.
20 Z. Zagrski, Spoeczestwo transformacyjne. Klasy i warstwy Polski postkomunistycznej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1997, s. 20.
21 Naley doda, i w nomenklaturze uywanej przez Z. Morawskiego pojcie warstwa stosowane jest zamiennie z pojciami grupa, organizacja, suba. Warstw rozumie on jako pewn
cao wydzielon na podstawie rda utrzymania. Warstwy dyspozycyjne s jednoczenie organizacjami o szczeglnym charakterze. Dlatego do ich okrelenia uywane s rwnie pojcia suba
lub formacja.
22 Z. Morawski, op. cit., s. 9.
23 Ibidem, s. 11.
16

druk_soc_XLIV.indd 138

2008-11-03 14:13:15

Grupy dyspozycyjne w strukturze spoecznej

139

Pojcie dyspozycyjnoci Zdzisaw Zagrski okrela jako poddanie si celem uzyskania rodkw egzystencji [...] rozkazodawstwu, hierarchii, dyscyplinie, musztrze, skoszarowaniu, umundurowaniu, i znacznemu ograniczeniu ycia
rodzinno-osobistego, na rzecz penienia wewntrzgrupowych i zewntrzgrupowych, czyli segmentacyjnych rl spoecznych24. Stosunek podlegoci implikuje konieczno wskazania przynajmniej dwch innych podmiotw spoecznych,
a mianowicie dysponenta jako tego aktora spoecznego, ktremu dana suba
jest poddana, oraz podmiotu podporzdkowanego, ktrym jest przynajmniej jedna lub wicej sub bdcych organizacjami formalnymi (policja, wojsko, rnego rodzaju strae). Treci stosunku dyspozycyjnoci nazwiemy og spraw,
dziaa i zachowa, na ktre dysponent moe wywiera wpyw25.
Dokonujc analizy warstw spoecznych, naley nieco uwagi powici
ich segmentom skadowym, czyli grupom spoecznym oraz ukadom wewntrz
tych grup. Istnieje wiele modeli teoretycznych oraz aparatw pojciowych opisujcych grupy spoeczne. Wystarczy wspomnie systematyzacje grup spoecznych
proponowan przez Franciszka Mirka26, Floriana Znanieckiego27, klasykacj
MacIvera i C.H. Pagea28 lub zasuon w socjologii typologi Ferdynanda Tnniesa i C.H. Cooleya, przedstawiajc dwa modele grup spoecznych: wsplnoty
(Gemeinschaft) oraz spoeczestwa (Gesellschaft). Oprcz wspomnianych czsto
stosowan systematyzacj jest podzia na grupy mae i due29 (w mikro- i makrostrukturach), a take na grupy formalne i nieformalne30 W niniejszym opracowaniu posu si za Z. Morawskim31 koncepcj grupy przedstawion przez
J. Szmatk. Podmiotem stosunku dyspozycyjnoci mog by cae grupy formalne,
ich czci lub jednostki. Grupa jako system musi mie swoj kultur, czyli cele,
zesp norm i wartoci oraz ograniczon liczb czonkw.
24

Z. Zagrski, op. cit., s. 25.

Z. Morawski, op. cit., s. 1112.
26 F. Mirek dzieli grupy spoeczne na: masy spoeczne, grupy narodowe, grupy ssiedzko-regionalne, zwizki i stowarzyszenia oraz grupy ustrojowe; J. Turowski, Socjologia. Mae struktury...,
s. 109.
27 F. Znaniecki wyrnia grupy: stycznociowe, genetyczne, terytorialne, klasowe, kulturalne,
kocielne i celowe, ibidem.
28 MacIver i C.H. Page proponuj wyodrbnienie piciu klas grup spoecznych: grup pierwotnych, spoecznoci lokalnych, zrzesze i stowarzysze, spoeczestw oraz grup krtkotrwaych,
efemerycznych, ibidem.
29 Za mae grupy uwaane s takie, ktrych czonkowie mog wchodzi w osobiste, bezporednie stosunki spoeczne. W duych grupach obejmujcych wielk liczb czonkw kontakty nie s bezporednie, lecz grupa utrzymuje czno za pomoc masowych rodkw przekazu, ibidem, s. 111.
30 Grupy formalne rni si od grup nieformalnych genez, wizi grupow, struktur i sposobem rekrutacji czonkw. Grupy formalne tworzone s przez szersze grupy spoeczne, ich dziaania unormowane s przepisami grupy zwierzchniej, przynaleno do nich jest przymusowa. Grupy
nieformalne powstaj samorzutnie, sposb dziaania nie jest okrelony przez grupy zwierzchnie,
przynaleno do tych grup jest dobrowolna, przewaajcy rodzaj kontaktw to stosunki przyjacielskie, koleeskie, ibidem, s. 112.
31 Z. Morawski, op. cit., s. 1819.
25

druk_soc_XLIV.indd 139

2008-11-03 14:13:15

140

IRENA KURASZ

Innym wanym elementem grupy jest jej struktura, czyli zorganizowana forma, realizacja norm i wzorw zachowa, ukad wzajemnych zalenoci czonkw
grupy, rozmieszczenie zasobw grupy jako caoci i jej czonkw32. J. Szmatka
podaje, i tworzywem struktury maej grupy s normy, wartoci i cele grupy, znajdujce potwierdzenie w kulturze grupy33. Z. Morawski podsumowuje obie denicje w nastpujcy sposb: struktura grupy to dynamiczny aspekt jej kultury, realizowanie norm i wzorcw zachowa, osiganie celw grupy34. Normy te, wartoci
i cele sprawiaj, i midzy czonkami grupy wynikaj okrelone zalenoci, oczekiwania, wymogi i sankcje. Te ostatnie s w grupach dyspozycyjnych formalnie
uregulowane. Kolejnym pojciem zwizanym ze struktur grupy jest pozycja spoeczna. P. Sztompka deniuje j jako wyrnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w spoeczestwie, ktre moe zajmowa wiele osb (np. zawd)35,
jednak w ujciu strukturalnym pozycja spoeczna okrelana jest jako miejsce zajmowane przez jednostk w strukturze spoecznej36. Pozycja spoeczna jest cile
zwizana z hierarchicznoci, ktra ukazuje struktur wewntrzgrupow. Grupy
dyspozycyjne zarwno ze wzgldu na sw struktur, ksztatowan przez prawo pozytywne, s szczeglnym rodzajem grup, jak i ze wzgldu na swj hierarchiczny
ukad, w ktrym mniejsze grupy skadaj si na wiksze. Hierarchiczno ta wie
si z pojciem dyspozycyjnoci, gdy okrela stosunek podlegoci lub nadrzdnoci wzgldem siebie podmiotw spoecznych. Wyrazem hierarchicznoci jest take
podporzdkowanie grup dyspozycyjnych dysponentowi37.
Elementem bdcym rwnie czci ukadu hierarchicznego grupy spoecznej jest status spoeczny. Status jest prestiem przyznawanym przez grup w zamian za zasugi, jakie dana osoba wiadczy lub moe wiadczy na rzecz grupy,
lub w zamian za wnoszone przez ni wartoci: wiedz, dowiadczenie, umiejtnoci. Status przyznawany jest na podstawie powszechnego grupowego konsensusu, rodzi si dziki kooperacji i zgodzie spoecznej38. Naley w tym miejscu
wspomnie, i okrelenie status spoeczny uywane jest przez wielu socjologw
w odniesieniu do pozycji spoecznej danej osoby39. Indywidualne cechy posiadane przez jednostk wchodzc w skad grupy spoecznej, jej wiedza, uzdolnienia,
umiejtnoci komunikowania si, zaradno, a take penienie przez ni innych
funkcji spoecznych przyczyniaj si do tworzenia jej statusu. Jest on wic zaleny od wielu rnorodnych czynnikw40.
32

W. Strukowski-Kozie, Dynamika struktury spoecznej, [w:] Z. Morawski, op. cit., s. 19.

Ibidem.
34 Ibidem.
35 P. Sztompka, op. cit., s. 110.
36 Z. Morawski, op. cit., s. 20, warto wspomnie, i N. Goodman tak deniuje pojcie statusu,
por. N. Goodman, Wstp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna 2001, s. 53.
37 Z. Morawski, op. cit., s. 22.
38 Ibidem, s. 2223.
39 N. Goodman, op. cit., s. 52.
40 J. Szmatka, Mae struktury spoeczne. Wstp do mikrosocjologii strukturalnej, PWN, Warszawa 1989, s. 190192.
33

druk_soc_XLIV.indd 140

2008-11-03 14:13:15

Grupy dyspozycyjne w strukturze spoecznej

141

Kolejnym pojciem istotnym dla opisu grupy spoecznej jest rola spoeczna
rozumiana jako zesp norm i wzorw zachowa okrelajcych, jak ma si zachowa czowiek w powtarzajcych si i zdeniowanych sytuacjach spoecznych,
wyodrbniajcych si z potoku rnorodnych dziaa i czynnoci spoecznych ludzi41. N. Goodman okrela rol spoeczn za R. Lintonem jako wszystko, czego
oczekujemy od jednostki majcej okrelony status42. Rola spoeczna ma wic cisy zwizek z pozycj spoeczn lub, zgodnie z denicj Goodmana, ze statusem
spoecznym polegajcym na tym, i czonkowie danej grupy narzucaj jednostce
zajmujcej okrelon pozycj w grupie sposb odgrywania roli przypisanej tej pozycji. Role spoeczne w przeciwiestwie do pozycji spoecznej i statusu nie maj
struktury hierarchicznej, wic nie wi si z pojciem dyspozycyjnoci.
Dyspozycyjno kojarzy si ze stosunkiem wadzy midzy podmiotami
spoecznymi. Wadza, jak ma jeden podmiot spoeczny nad innym, sprawia, i
dyspozycyjno podmiotu podlegego wadzy oznacza jego podporzdkowanie.
W przypadku sub pastwowych, takich np. jak Policja, Wojsko Polskie, Stra
Graniczna dysponentem jest pastwo. Warto jednak wspomnie, i decydentami
mog by take inne, niepastwowe podmioty.
Na charakter stosunku dyspozycyjnoci maj wpyw trzy czynniki: jest to pozycja spoeczna dysponenta, intensywno nadrzdnoci hierarchicznej dysponenta nad organizacjami formalnymi oraz identykacja dysponenta, gdy nie zawsze
jest nim pastwo43.
W celu okrelenia pozycji spoecznej jednostki (np. dysponenta) w danej grupie spoecznej naley wzi pod uwag wyszczeglnione przez Z. Morawskiego44
wskaniki hierarchii:
1) rozmiar wadzy, rozumiany jako zakres sprawowanej przez dysponenta
wadzy w stosunku do danej grupy dyspozycyjnej (por. rne zakresy wadzy ministerstw i samorzdw terytorialnych);
2) rnorodn zdolno wywierania nacisku na grup przez inne grupy sformalizowane, niemajce na celu podporzdkowania sobie tej grupy, lecz wywieranie wpywu na jej dziaania (np. w formie koordynacji, doradztwa i konsultacji);
3) nierwny dostp do informacji jako jeden z czynnikw determinujcych
hierarchiczno pozycji danej organizacji. Informacja jest podstawowym czynnikiem majcym wpyw na podejmowanie decyzji, mona wic stwierdzi, i zakres wadzy w organizacjach dyspozycyjnych jest zbieny z zakresem dostpu
do informacji;
4) nierwny stosunek do sankcji grupowych. W Polsce sankcjom sformalizowanym nie podlegaj organizacje formalne, lecz jedynie jednostki. Nie podlegaj
im adne podmioty zbiorowe, a wic take grupy dyspozycyjne.
41
42
43
44

druk_soc_XLIV.indd 141

Z. Morawski, op. cit., s. 24.

N. Goodman, op. cit., s. 53.
Z. Morawski, op. cit., s. 32.
Ibidem.

2008-11-03 14:13:15

142

IRENA KURASZ

Cech wspln wszystkich grup dyspozycyjnych jest posiadanie uprawnie

do stosowania siy (przymusu bezporedniego) w okrelonych przypadkach. Te
szczeglne uprawnienia wskazuj na specyczn rol tych grup, rol stranika
porzdku publicznego dziaajcego na rzecz zapewnienia bezpieczestwa pozostaym grupom spoecznym.

BIBLIOGRAFIA
Bezpieczestwo narodowe a grupy dyspozycyjne, J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2005.
Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa 2005.
Goodman N., Wstp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna 2001.
Grupy dyspozycyjne spoeczestwa polskiego, J. Maciejewski (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocawskiego, Wrocaw 2006.
Maciejewski J., Wolska-Zogata I., Zawd ocera Wojska Polskiego w toku transformacji. Studium
socjologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2004.
Morawski Z., Prawne determinanty pozycji, roli i statusu warstw dyspozycyjnych spoeczestwa
Polski na przykadzie trzech organizacji formalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2005.
Rybicki P., Struktura spoecznego wiata, PWN, Warszawa 1979.
Szacki J., Historia myli socjologicznej, PWN, Warszawa 2002.
Szacki J., Znaniecki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
Szczepaski J., Elementarne pojcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.
Szmatka J., Mae struktury spoeczne. Wstp do mikrosocjologii strukturalnej, PWN, Warszawa
1989.
Sztompka P., Socjologia. Analiza spoeczestwa, Wydawnictwo Znak, Krakw 2002.
Turowski J., Socjologia. Mae struktury spoeczne, TNKUL, Lublin 2001.
Turowski J., Socjologia. Wielkie struktury spoeczne, TNKUL, Lublin 2000.
Zagrski Z., Grupy dyspozycyjno-mundurowe w toku transformacji, [w:] Wojsko i inne grupy dyspozycyjne w perspektywie socjologicznej, T. Leczykiewicz, Z. Zagrski (red.), Wydawnictwo
Wyszej Szkoy Ocerskiej Wojsk Zmechanizowanych, Wrocaw 2000.
Zagrski Z., Spoeczestwo transformacyjne. Klasy i warstwy Polski postkomunistycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1997.

druk_soc_XLIV.indd 142

2008-11-03 14:13:16