Badania postaw

Postawa
Wzgldnie stae przychylne lub nieprzychylne wartociowanie obiektu, ktre wyznacza stan
gotowoci do dziaania. Przez ksztatowanie okrelonej postawy mona wpywa na
zachowania zarwno szkodliwe spoecznie (palenie papierosw, etniczna dyskryminacja), jak
i podane (postawy wyborcw, konsumentw).Postawa to pozytywna lub negatywna ocena
obiektu.
Automatyczna aktywizacja postawy - sama obecno obiektu moe wywoywa z pamici
zwizane z nim oceny bez wysiku i bez udziau wiadomoci
priming obiekt postawy i przymiotnik, ocena konotacji przymiotnika, pozytywna czy
negatywna.
Postawa jawna
to wyraana, deklarowana przez czowieka ocena, jego stosunek np. do marki lub jakiego
produktu, ksztatuje si w efekcie analizy rnych cech obiektu i prawdopodobiestwa ich
posiadania przez obiekt. Ksztatuje si te pod wpywem warunkowania klasycznego
(czenie obiektu i pozytywnego lub negatywnego bodca).
Postawa powstaje te na skutek autopercepcji rozpoznaje postaw po wasnym
zachowaniu. Postawa jawna ma wpyw na zachowanie wtedy, gdy jednostka ma moliwo
zwrcenia wiadomej uwagi na przedmiot swej postawy i zastanowienie si nad
zachowaniem. Zatem by postawa jawna (majca charakter refleksyjny) bya dominujca,
czowiek musi mie wolne zasoby poznawcze i motywacj.
Postawa utajona
(Greenwald i Banaji) to niewiadome dla czowieka jego ustosunkowanie si np. do danego
produktu czy marki. To niezidentyfikowane lady przeszego dowiadczenia, ktre mog
wpywa na reakcje, nawet gdy dowiadczenia te nie s pamitane i dostpne na poziomie
wiadomym. Postawy utajone powstaj w wyniku tzw. utajonego poznania, czyli uczenia si
podprogowego (priming) lub wskutek zautomatyzowania si jawnych wczeniej postaw.
To drugie polega to na tym, e procesy refleksyjne (wiadome), jeli s wielokrotnie
powtarzane w ten sam sposb, zaczynaj funkcjonowa bez udziau wiadomoci, staj si
procesami automatycznymi. W ten sposb powstaj na przykad rnorodne uprzedzenia i
przesdy, czyli mocno zakorzenione w automatycznej, podprogowej sferze psychiki
stereotypy.
To nieuwiadomiony zapis przeszych dowiadcze (wychowanie, kultura). Wpywa na
zachowanie w warunkach, gdy uruchamiane s procesy automatyczne (brak zasobw
poznawczych lub motywacji, by zastanowi si nad swoj postaw). Powstaje na skutek
niewiadomego warunkowania.
Postawa utajona kieruje zachowaniami spontanicznymi, gdy nie jest moliwa wiadoma
kontrola naszego zachowania np. ze wzgldu na obecno dystraktorw. Brak dostpnoci
wolnych zasobw poznawczych i motywacji umoliwiaj uruchomienie postawy utajonej
zamiast jawnej. W warunkach wiadomej kontroli nawet osoby bardzo uprzedzone w
stosunku do pewnej grupy bd zachowyway si przyjanie i yczliwie. rdo dziaania
postaw utajonych jest trudne do zidentyfikowania, poniewa wynikaj one z wczeniejszych
dowiadcze, ktrych nie jestemy wiadomi np. wiatopogld ukorzeniony przez rodzin
(rasizm, nacjonalizm).
Postawa utajona jest lepszym zdaniem psychologw ni postawa jawna predyktorem
zachowa dotyczcych uprzedze i stereotypw (zjawiska trudno kontrolowane).

Wyjanieniem przyczyn obserwowanych rozbienoci midzy postaw a zachowaniem s

trudnoci intencjonalne bd nieintencjonalne z ujawnieniem postawy przez osob.
Wynikaj one z dwch podstawowych powodw:
- ludzie nie zawsze chc ujawnia swoje prawdziwe postawy, poniewa si ich wstydz, nie
akceptuj lub nie zgadzaj z oglnie obowizujcymi normami
- ludzie nie zawsze znaj swoje prawdziwe postawy, nie zawsze s ich wiadomi.
Oba te wyjanienia implikuj do pewnego wymiaru postawy, ktry ma posta utajon.
IAT
Badania prowadzone z uyciem metody IAT (Test Utajonych Skojarze, Greenwald) pokazay
du rozbieno lub wrcz brak zwizku midzy postawami jawnymi (kwestionariusz) a
utajonymi (IAT). Np. deklaracja pozytywnych postaw wobec Afroamerykanw na poziomie
jawnym, a na poziomie utajonym ujawnianie postaw negatywnych.
Specyfika postaw utajonych
Dla zrozumienia koncepcji dualizmu procesw poznawczych wane jest rozrnienie midzy:
- procesami szybkimi, opartymi na emocjach, prostych skojarzeniach, heurystykach, czsto
o charakterze automatycznym.
- procesami wolnymi, wymagajcymi wysiku poznawczego, opartymi na systematycznym
rozumowaniu.
Dualizm postaw
Jest to sytuacja, gdy ten sam obiekt postawy jest oceniany w rny sposb na dwch
poziomach:
- poziom automatyczny, utajony
- poziom kontrolowany i jawny.
W przeciwiestwie do postaw ambiwalentnych, gdzie osoba odczuwa wewntrzny konflikt
wobec obiektu postawy, w postawach dualnych osoba nie odczuwa rozbienoci, poniewa,
ze wzgldu na rozczno systemw, obydwie postawy nie s dostpne jednoczenie, a
dostpno zaley od sytuacji.
Dualizm postaw
Np. dowiadczona badmintonistka od lat serwuje lotk w ten sam sposb, nie zastanawiajc
si jak to robi. Aby poprawi skuteczno, uczy si nowego ustawienia nadgarstka i teraz
stosuje tylko t metod, ale nie oznacza to, e jej dawne przyzwyczajenia zaniky. Zostay
tylko upione, ale pewnie w niektrych warunkach (zmczenie) zostan zaktywizowane
automatycznie i niekontrolowanie.
Rozbieno postaw jest raczej konsekwencj zoonoci postaw i nie mona mwi o
jednym typie relacji miedzy postawami jawn i utajon.
Greenwald i Banaji wyodrbnili cztery typy relacji wynikajcych z dwch wymiarw:
- wiadomo istnienia postawy pierwotnej (tej, ktra ulega utajnieniu)
- moliwoci i motywacji do jej zastpienia (stumienie) przez postawy jawne.
W ten sposb psycholodzy okrelili typy postaw:
zrepresjonowana
rozszczepiona (niezalene systemy)
wiadomie zastpiona
automatycznie zastpiona
Typy postaw
Represja

to sytuacja, gdy postawa utajona jest utrzymywana poza wiadomoci, gdy zagraa
podmiotowi.
Rozszczepienie
niezalene oceny obiektu postawy rwnolegle w obu systemach. Systemy te maj wpyw na
zachowanie: jeden wpywa na reakcje kontrolowane, drugi na automatyczne.
wiadome zastpienie
to sytuacja, gdy czowiek jest w peni wiadomy swojej postawy utajonej, ale postrzega j
jako niewaciw i niepodan, dlatego stara si zastpi j inn postaw.
Automatyczne zastpienie
proces zastpowania jednej postawy now jest w tym przypadku automatyczny i nie podlega
woli osoby.
Zwizki midzy postawami jawnymi i utajonymi
Twrcy koncepcji postaw utajonych Greenwald i Banaji przyjli, e skoro postawy
utajone s tym, czego osoba nie chce lub nie moe ujawni, to z definicji s one odmienne od
postaw jawnych.
Jednak jest z tym rnie.Ciko jest zgeneralizowa uniwersalne zwizki midzy postawami
jawnymi i utajonymi.
Postawy jawne vs utajone
Oglnie mona stwierdzi, e w sytuacji:
- zagraajcej (gdzie aktywizuje si stereotyp i uprzedzenie) postawa utajona jest inna od
jawnej (postawy deklarowane kwestionariuszem oraz IAT wobec Afroamerykanw) i dlatego
nieakceptowana lub z innych powodw nieuwiadamiana
- niezagraajcej warstwa jawna i utajona mog by spjne. W konsekwencji oznacza to, e
reakcja ujawniona pod wpywem aktywacji postawy jawnej bdzie podobna do ujawnionej w
wyniku aktywacji postawy utajnionej. Postawa utajona moe mie powolny, modyfikujcy
wpyw na postaw jawn w tym jej warstw treciow ktra stopniowo, pod wpywem
warstwy utajonej bdzie ulegaa zmianom.
W takim wypadku mona powiedzie, e postawy utajone mog mie funkcj korygujc
wobec uwiadamianych postaw jawnych. To, czy nastpi zmiana postawy jawnej pod
wpywem postawy utajonej, zaley prawdopodobnie od motywacji i moliwoci osoby do
utrzymania swojej postawy jawnej. Przykad z obszaru postaw konsumenckich np. gdy osoba
na podstawie informacji o parametrach technicznych nowego samochodu i jego dobrej
jakoci ma pozytywn postaw jawn wobec tego produktu. Jednak na podstawie rnych
oddziaywa peryferycznych (czyli nie skupianie si na treci, tylko na czynnikach
zewntrznych) wytwarza si w tej osobie negatywna utajona postawa wobec marki.
Po pewnym czasie osoba w sposb niewiadomy moe zacz modyfikowa swoj jawn
postaw i czyni j spjn z postaw utajon. Moe czsto niewiadomie poszukiwa
informacji negatywnych na temat danej marki, czego konsekwencj bdzie automatyczne i
nieuwiadamiane przeformuowanie postawy jawnej.