Matura Zbiór Zadań Biologia PDF

EGZAMIN MATURALNY
BIOLOGIA
Poziom rozszerzony
ZBIR ZADA
Materiay pomocnicze dla uczniw i nauczycieli
Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015
Publikacja opracowana przez zesp koordynowany przez dr Magorzat Jagieo dziaajcy

w ramach projektu Budowa bankw zada realizowanego przez Centraln Komisj Egzaminacyjn
pod kierunkiem Janiny Grzegorek.
Autorzy
Lucyna Chodny
Krystyna Kalemba (kierownik zespou przedmiotowego)
Barbara Potulska-Klein (kierownik zespou przedmiotowego)
Magorzata aszczyca
Hanna Szymaska
Grayna Halastra-Petryna
Nella Lenart
Aleksandra Szkutnik-Stokosa
Komentatorzy
dr Wodzimierz Wjcik
Krystyna Grykiel
Opracowanie redakcyjne
Honorata Piasiewicz
Redaktor naczelny
Julia Konkoowicz-Pniewska
Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

Dziaanie 3.2. Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,
Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty,
Program Operacyjny Kapita Ludzki
Spis treci
Wprowadzenie ...................................................................................................................
1.
Zadania ...................................................................................................................
1.1.
Budowa chemiczna organizmw .................................................................
1.2.
Budowa i funkcjonowanie komrki ............................................................
1.3.
Metabolizm .................................................................................................
1.4.
Przegld rnorodnoci organizmw ..........................................................
1.5.
Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka .......................................
1.6.
Genetyka i biotechnologia ..........................................................................
1.7.
Ekologia i rnorodno biologiczna Ziemi ...............................................
1.8.
Ewolucja .....................................................................................................
2.
Wskazwki do rozwizania zada ............................................................................
3.
Odpowiedzi ...............................................................................................................
4.
Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami .............
4
5
5
13
21
34
56
72
91
103
112
156
191
Wprowadzenie
Zbir zada z biologii stanowi materia wiczeniowy dla uczniw szk ponadgimnazjalnych, ktrzy
zamierzaj zdawa egzamin maturalny z tego przedmiotu na poziomie rozszerzonym (w formule obowizujcej
od 2015 r. nowa matura), moe te by wykorzystany przez nauczycieli biologii w procesie sprawdzania
i oceniania osigni uczniw.
Podstawowym celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie zrnicowanego materiau
wiczeniowego, midzy innymi pod wzgldem typw zada, formy polece i sposobu udzielania odpowiedzi,
sprawdzanych umiejtnoci oraz rodzajw materiaw rdowych.
Opracowanie skada si z czterech rozdziaw w pierwszym zamieszczono zadania wiczeniowe,
w kolejnych wskazwki do ich rozwizania i przykady poprawnych odpowiedzi oraz wymagania obowizujcej
Podstawy programowej sprawdzane poszczeglnymi zadaniami (poleceniami).
Zbir zawiera 131 zada w tym zadania pojedyncze oraz zadania skadajce si z kilku polece
(wizki zada). Zakres treci i umiejtnoci sprawdzany zadaniami jest zgodny z zapisem w Podstawie
programowej biologii dla III (gimnazjum) i IV (szkoa ponadgimnazjalna) etapu edukacyjnego. Zadania
zgrupowano w omiu dziaach tematycznych, bdcych ilustracj wymaga szczegowych Podstawy
programowej przedmiotu biologia.
Na uwag zasuguj zadania sprawdzajce stopie opanowania umiejtnoci zwizanych z badaniem,
eksperymentem, obserwacj oraz wyjanianiem procesw i zjawisk, czyli poszukiwania odpowiedzi na pytania,
np.: dlaczego tak jest?, jak do tego doszo? Aby poradzi sobie z takimi zadaniami naley wykaza si
umiejtnoci rozumowania wymagajcego krytycznego mylenia, wykorzystujcego midzy innymi znajomo
metodyki bada przyrodniczych oraz umiejtnoci wykrywania wspzalenoci procesw i zwizkw
przyczynowo-skutkowych midzy stwierdzonymi faktami.
Zadania wyposaone s w materia rdowy, np.: tekst, rysunek, schemat, wykres, tabel. Autorzy
starali si pokaza moliwo korzystania z danych rdowych do opracowania zada przez stosowanie
w poszczeglnych poleceniach czasownikw okrelajcych dokadnie czynno, ktr naley wykona
rozwizujc zadanie, np.: wymie, skonstruuj, przedstaw, sformuuj wnioski, wyka, wyjanij, uzasadnij.
W zbiorze znajduj si zadania wymagajce udzielenia krtkiej odpowiedzi (wyraz, kilka wyrazw,
zdanie, kilka zda), a take rne typy zada zamknitych, np.: zadania wyboru wielokrotnego, zadania z luk,
zadania na dobieranie czy zadania typu prawda/fasz.
Aby uatwi uczniom korzystanie ze zbioru zada wiczeniowych na pocztku kadego z dziaw
tematycznych zamieszczono zadania, w ktrych kade z polece opatrzone jest wskazwk do jego rozwizania,
uatwiajc pokonanie ewentualnych trudnoci powstaych w czasie rozwizywania zadania. Do kadego z tych
polece zamieszczone s rwnie przykadowe odpowiedzi, ktre umoliwiaj sprawdzenie poprawnoci ich
rozwizania. W dalszej czci poszczeglnych dziaw tematycznych znajduj si zadania, w ktrych kade
z polece opatrzone jest tylko wskazwk ukierunkowujc sformuowanie samodzielnej odpowiedzi przez
ucznia (poprawno odpowiedzi mona sprawdzi w trzecim rozdziale zbioru). Kolejn cz kadego z dziaw
tematycznych stanowi zadania (pojedyncze lub wizki zada skadajce si z kilku polece) nieopatrzone
wskazwkami do rozwizania i przykadowymi odpowiedziami. Te zadania wymagaj od ucznia samodzielnej
pracy, umoliwiaj mu samokontrol i samoocen poziomu przygotowania do egzaminu. Jeeli jednak pojawi
si trudnoci w czasie rozwizywania tych zada, to jest moliwo skorzystania w pierwszej kolejnoci
ze wskazwek zamieszczonych w drugim rozdziale zbioru, a nastpnie sprawdzenie przykadowej odpowiedzi
zawartej w rozdziale trzecim.
Mamy nadziej, e proponowany zbir zada bdzie pomocny uczniom w przygotowaniu si
do egzaminu maturalnego z biologii, a nauczycielom w monitorowaniu zgodnoci przebiegu procesu nauczania
z obowizujc Podstaw programow przedmiotu biologia.
yczymy sukcesw w rozwizywaniu zada!
1. Zadania
1.
Zadania
1.1. Budowa chemiczna organizmw

Zadanie 1.
Biaka maj zrnicowan budow, z czego wynika szeroki zakres penionych przez nie
funkcji. Na rysunkach przedstawiono budow czsteczki hemoglobiny i mioglobiny.
hem
hem
Hemoglobina
Mioglobina
Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].
Na podstawie analizy rysunkw i posiadanej wiedzy porwnaj budow czsteczek oraz

funkcje biologiczne hemoglobiny i mioglobiny.
Wskazwki do rozwizania zadania
Analizujc rysunki hemoglobiny i mioglobiny, zwr uwag na liczb acuchw
polipeptydowych oraz obecno hemu w obu czsteczkach. Wiedza o tym, czym jest hem,
uatwi ustalenie przynalenoci hemoglobiny i mioglobiny do okrelonej grupy biaek (biaka
zoone, metaloproteiny). Pozwoli te w poczeniu ze znajomoci miejsca ich wystpowania
w organizmie okreli funkcj biologiczn tych biaek.
Przykad poprawnej odpowiedzi
Czsteczka hemoglobiny zbudowana jest z 4 acuchw polipeptydowych (2 acuchw
i 2 ), a czsteczka mioglobiny z 1 acucha polipeptydowego. W kadej z czsteczek
wystpuje hem (dlatego oba biaka zaliczane s do biaek zoonych, metaloprotein).
Hemoglobina transportuje tlen z puc (pcherzykw pucnych) do tkanek (i pewn ilo
dwutlenku wgla z tkanek do puc (pcherzykw pucnych), a mioglobina magazynuje tlen
w miniach (czerwonych, poprzecznie prkowanych).
Zadanie 2.
Wglowodany, biaka, lipidy i kwasy nukleinowe to grupy zwizkw organicznych wystpujcych
w organizmach. Poniej przedstawiono wzr strukturalny pewnego zwizku organicznego.
Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Przedstawiony zwizek jest dipeptydem, poniewa
A. wystpuj w nim grupy: hydroksylowa OH i karboksylowa COOH.
B. wystpuj w nim grupy: aminowa NH2 i karboksylowa COOH.
C. wystpuj w nim grupy: metylowa CH3 i karboksylowa COOH.
D. wystpuje w nim jedno wizanie peptydowe midzy monomerami.
b) Podaj nazw pierwszego aminokwasu (od koca aminowego NH2) przedstawionego
dipeptydu i wyjanij, czy moe to by pierwszy aminokwas w syntetyzowanym
acuchu polipetydowym. Skorzystaj z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych
na egzamin z biologii, chemii i fizyki.
c) Zakadajc, e przedstawiony dipeptyd jest kocowym fragmentem powstajcego
podczas translacji acucha polipeptydowego, podaj do ktrego koca
przedstawionego dipeptydu zostanie przyczony kolejny aminokwas, np. lizyna.
Odpowied uzasadnij.
d) Korzystajc z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin z biologii,
chemii i fizyki, podaj, jaki antykodon moe mie tRNA transportujcy do rybosomu
lizyn.
a)
Aby rozwiza zadanie, zwr uwag na udzia 2 aminokwasw w zapisanym wzorze oraz
odszukaj w przedstawionym dipeptydzie: jeden aminokwas z woln grup aminow w lewej
czci wzoru, a drugi aminokwas z woln grup karboksylow w prawej czci wzoru.
Rozpoznaj znajdujce si midzy nimi wizanie peptydowe. Zastanw si rwnie nad tym,
ktre z podanych zakocze zda (a wszystkie dotycz budowy dipeptydu i wszystkie s
prawdziwe) naley wyeliminowa, ktre za przesdza, e przedstawiony zwizek jest
dipeptydem.
b)
W zestawie Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin z biologii, chemii
i fizyki znajd wzr aminokwasu i sprawd jego nazw. Nastpnie przypomnij sobie (lub
sprawd w podrcznikach), od jakiego aminokwasu w procesie translacji rozpoczyna si
synteza acucha polipeptydowego i udziel odpowiedzi.
c)
Podczas wykonywania polecenia pamitaj, e tRNA transportuje aminokwas do rybosomu
i jest on przyczony do okrelonego koca tRNA do ostatniego nukleotydu adeninowego
sekwencji CCA poprzez grup karboksylow (aktywacja tRNA). Dlatego druga grupa
funkcyjna transportowanego aminokwasu jest wolna i moe uczestniczy w tworzeniu
(kolejnego w acuchu) wizania peptydowego.
d)
W tym poleceniu zwr uwag, e tRNA tumaczy znaczenie kodu na jzyk aminokwasw,
tzn. przycza aminokwas odpowiadajcy antykodonowi w tRNA. W rybosomie
(w miejscu A) triplet nukleotydw w tRNA (antykodon) musi by komplementarny
do kodonu mRNA.
Przykady poprawnych odpowiedzi
a) D
1. Zadania
b) Pierwszy aminokwas (od koca aminowego NH2) tego dipeptydu to seryna. Nie moe by
ona aminokwasem, od ktrego rozpoczyna si synteza acucha polipeptydowego, poniewa
pierwszym aminokwasem jest zawsze metionina.
c)
Kolejny aminokwas, transportowany przez tRNA, zostanie przyczony do koca
karboksylowego przedstawionego dipeptydu, poniewa ma wolny koniec aminowy i moe
utworzy wizanie peptydowe z grup karboksylow przedstawionego dipeptydu (swoim
kocem karboksylowym jest przymocowany do tRNA).
Kolejny aminokwas (np. lizyna) zostanie przyczony do koca karboksylowego
przedstawionego dipeptydu, poniewa tym kocem wyduany peptyd przymocowany jest
do miejsca P rybosomu i zwrcony do miejsca A rybosomu, w ktre wchodzi kolejny
aminokwas (np. lizyna), z woln grup aminow.
d) Moe mie antykodon: UUU lub UUC.
Zadanie 3.
Aminokwasy, podobnie jak wikszo zwizkw organicznych, mona atwo rozpozna
po charakterystycznych grupach funkcyjnych. Z aminokwasw zbudowane s biaka
zwizki o skomplikowanej strukturze przestrzennej. Na schematach przedstawiono budow
dwch aminokwasw.
glicyna
cysteina
rdo: Wybrane wzory i stae fizykochemiczne na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki.
a) Na wzorze strukturalnym cysteiny otocz kkiem dwie grupy funkcyjne,

charakterystyczne dla wszystkich aminokwasw. Oznacz je cyframi 1 i 2 oraz podaj
ich nazwy.
b) Zapisz wzr strukturalny dipeptydu powstaego z poczenia glicyny i cysteiny
(Gly-Cys) oraz otocz lini lub zaznacz strzak wizanie peptydowe.
c) Wyjanij, jakie znaczenie w tworzeniu struktury III-rzdowej biaka ma cysteina.
a)
Z chemii organicznej zapewne wiesz, e grupy funkcyjne decyduj o wasnociach
chemicznych zwizkw organicznych i s charakterystyczne dla danej klasy zwizkw.
W czsteczce zwizku organicznego grupy te przyczone s do reszty wglowodorowej.
Nazwa zwizkw aminokwasy podpowiada, e posiadaj grup kwasow (w kwasach
organicznych nazywan karboksylow) i grup aminow (zasadow). Odszukaj we wzorze
strukturalnym glicyny grupy atomw poczonych z tzw. reszt, zbudowan gwnie z wgla
i wodoru.
b)
Dipeptyd powstaje z poczenia 2 aminokwasw poprzez powiazanie grup funkcyjnych tych
aminokwasw ze sob. Miejsce ich poczenia to wizanie peptydowe. Pamitaj, e podczas
reakcji powstaje czsteczka wody (z grupy OH pochodzcej z grupy COOH i atomu H
pochodzcego z grupy NH2), wic przy atomie wgla grupy COOH zostanie tylko jeden
atom O, a przy atomie azotu z grupy NH2 tylko jeden atom wodoru. Wizanie peptydowe to
wizanie kowalencyjne, ktre czy grup aminow jednego aminokwasu z grup
karboksylow drugiego aminokwasu. Nie moesz zaznaczy dowolnego poczenia midzy
atomami C i N w peptydzie, tylko dokadnie to pomidzy atomem wgla pochodzcym z
grupy karboksylowej jednego aminokwasu i atomem azotu pochodzcym z grupy aminowej
drugiego aminokwasu, a najlepiej ca grup atomw O=CNH.
c)
Najpierw przypomnij sobie, co to jest struktura III-rzdowa biaka. O ostatecznej,
III-rzdowej strukturze biaka decyduj oddziaywania midzy acuchami bocznymi jego
aminokwasw, wizania wodorowe, wizania jonowe, siy van der Waalsa, oddziaywania
hydrofobowe i kowalencyjne wizania disiarczkowe. Naley skojarzy fakt wystpowania
atomu siarki (w grupach tiolowych SH) w czsteczkach cysteiny przedstawionych
w zadaniu, z tworzeniem wiza SS, ktre utrzymuj struktur III-rzedow biaka.
Zadanie 4.
Na schemacie przedstawiono klasyfikacj zwizkw organicznych budujcych organizmy.
Poniej przedstawiono list nazw wybranych zwizkw i grup zwizkw organicznych (18)
budujcych organizm czowieka:
5 metaloproteiny
1 albuminy
6 sacharoza
2 fruktoza
7 skrobia
3 glikogen
8 steroidy
4 glukoza
a) Uzupenij schemat wpisz w puste ramki po jednym waciwym oznaczeniu
cyfrowym zwizku lub grup zwizkw wchodzcych w skad organizmu czowieka.
b) Z listy zwizkw organicznych oraz ze schematu wybierz i zapisz nazwy dwch
zwizkw, ktre gromadzone s w tkankach czowieka jako rezerwa energetyczna.
Obok kadego zwizku podaj po jednym miejscu jego magazynowania w organizmie.
1. Zadania

a)
Rozwizanie zadania wymaga posiadania wiadomoci na temat wystpowania zwizkw
organicznych w organizmach zwierzt. Najpierw spord podanych zwizkw wybierz te,
ktre s charakterystyczne dla zwierzt, wic wystpuj take u czowieka, a potem
przyporzdkuj zwizek do odpowiedniej grupy.
b)
Rozwizanie zadania wymaga umiejtnoci klasyfikowania zwizkw organicznych,
selekcjonowania ich wedug podanych kryteriw oraz wskazania ich roli i miejsca
wystpowania. Najpierw przypomnij sobie, jakie zwizki stanowi rezerw energetyczn
dla organizmw zwierzcych w tym czowieka, a potem podaj ich poprawn lokalizacj.
Zadanie 5.
Na rysunkach AD w przypadkowej kolejnoci zobrazowano I-, II-, III- i IV-rzdow struktur
biaek.
Na podstawie: Biologia, red. A. Czubaj, Warszawa 1999, s. 349.
a) Podaj oznaczenia literowe rysunkw w takim porzdku, eby odzwierciedlay kolejno

I-, II-, III- i IV-rzdow struktur biaek.
b) Okrel funkcj, jak w ksztatowaniu struktury biaek peni wymienione
w legendzie (do rysunkw) rodzaje wiza chemicznych.
Zadanie 6.
Na rysunkach przedstawiono fragment czsteczki kolagenu.
Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].
Korzystajc z rysunku, wyka zwizek midzy struktur kolagenu a jego funkcj

biologiczn w organizmie czowieka.
10
Zadanie 7.
Woda jest aktywnym zwizkiem nieorganicznym, ktrego polarne czsteczki cz si
ze sob za pomoc wiza wodorowych. Czsteczki wody maj zdolno do adhezji, czyli
przylegania do innych substancji, oraz wzajemnego przycigania si, czyli tzw. kohezji
(spjnoci). Wizania wodorowe ulegaj zerwaniu pod wpywem energii cieplnej czsteczek.
Na schemacie przedstawiono wizania wodorowe powstae midzy czsteczkami wody.
H
O
wizanie wodorowe
O
H
Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 28.
a) Okrel, w ktrym zdaniu A czy B prawidowo opisano rol si kohezji

w transporcie wody w rolinie. Odpowied uzasadnij.
A. Zapobiegaj przerwaniu si supa wody w naczyniach i cewkach ksylemu midzy
korzeniem a liciem.
B. Zapobiegaj odrywaniu si nitek wody przewodzonej w ksylemie od cian komrkowych
naczy.
b) Wyjanij zwizek budowy czsteczki wody z jej wysokim ciepem parowania.
Zadanie 8.
Wrd wglowodanw, w zalenoci od ich budowy, wyrnia si monosacharydy
pojedyncze monomery, ktre mog tworzy wiksze czsteczki: oligosacharydy (210
monomerw), oraz polisacharydy, zbudowane z wicej ni 10 monomerw. Na schemacie I
przedstawiono reakcj kondensacji dwch czsteczek glukozy (monomeru), w wyniku ktrej
powstaje disacharyd, a na schemacie II dwa disacharydy, z ktrych kady zbudowany
z dwch rnych monomerw.
I
II
Na podstawie: B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 310.
1. Zadania
a) Podpisz powysze wzory disacharydw w miejscach oznaczonych literami AC. Ich

nazwy wybierz spord wymienionych.
Nazwy disacharydw: sacharoza, celobioza, trehaloza, maltoza, laktoza.
b) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Midzy dwiema czsteczkami glukozy podczas reakcji kondensacji powstao wizanie
A. kowalencyjne glikozydowe.
B. wodorowe glikozydowe.
C. kowalencyjne estrowe.
D. jonowe glikozydowe.
Zadanie 9.
Monosacharydy i pewne disacharydy maj waciwoci redukujce, poniewa zawieraj
woln grup karbonylow (C=O), ktra utlenia si do grupy karboksylowej (COOH),
redukujc jednoczenie inny zwizek. Do wykrywania obecnoci cukrw redukujcych suy
odczynnik Benedicta o barwie niebieskiej. Cukry redukuj CuSO4, znajdujcy si
w odczynniku, do Cu2O, ktry po podgrzaniu wytrca si jako osad o rnym zabarwieniu
(od zielonotego poprzez pomaraczowy do czerwonego), zalenie od iloci cukru
redukujcego w analizowanej prbie.
W celu sprawdzenia waciwoci redukujcych disacharydw przeprowadzono nastpujce
dowiadczenie:
Przygotowano cztery probwki, do ktrych dodano:
probwka I. 2 ml 1% roztworu sacharozy
probwka II. 2 ml 1% roztworu maltozy
probwka III. 2 ml 1% roztworu laktozy
probwka IV. 2 ml wody destylowanej.
Do kadej probwki dodano 1 ml odczynnika Benedicta i dokadnie wymieszano, a nastpnie
wszystkie probwki wstawiono na 3 min do ani wodnej o temperaturze 70C.
Zaobserwowane wyniki dowiadczenia zestawiono w tabeli.
Prba
I. sacharoza
II. maltoza
III. laktoza
IV. woda destylowana
Barwa odczynnika Benedicta

niebieska
pomaraczowa
pomaraczowa
niebieska
Na
podstawie
analizy
przedstawionych
do przeprowadzonego dowiadczenia.
wynikw
sformuuj
wniosek
11
12
Zadanie 10.
Poniej przedstawiono wzory strukturalne trzech wglowodanw.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman, P.V. Minorsky,
R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 70.
a) Na podstawie analizy przedstawionych wzorw i posiadanej wiedzy oce prawdziwo

informacji dotyczcych budowy wglowodanw. Wpisz znak X w odpowiednie
komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Czsteczka monosacharydu zbudowana jest z co najmniej 3 atomw wgla.

W czsteczce monosacharydu kady atom wgla poczony jest z grup
hydroksylow.
Obecno polarnych grup hydroksylowych sprawia, e monosacharydy s
hydrofobowe.
b) Podaj przykad, innej ni przedstawiona powyej, pentozy i okrel jej biologiczne

znaczenie.
c) Kademu z cukrw (IIII) przyporzdkuj spord AD jego znaczenie dla organizmu
rolinnego.
A. Jest gwnym materiaem energetycznym dla komrek.
B. Stanowi zwizek wyjciowy do tworzenia cukrw bardziej zoonych.
C. Wchodzi w skad kwasw nukleinowych.
D. Stanowi materia budulcowy ciany komrkowej rolin.
d) Wyjanij, dlaczego cukry proste nie mog by materiaem zapasowym w komrkach
zwierzt. W odpowiedzi uwzgldnij ich rozpuszczalno w wodzie.
1. Zadania
1.2. Budowa i funkcjonowanie komrki

Zadanie 11.
Wrd komrek eukariotycznych wyrnia si komrki rolinne, zwierzce i komrki
grzybowe. Na rysunku przedstawiono dwa rodzaje komrek eukariotycznych (A i B),
w ktrych cyframi (17) oznaczono ich organelle.
A.
B. ..
Na podstawie: A.J. Lack, D.E. Evans, Biologia rolin. Krtkie wykady, Warszawa 2003, s. 4;
J. Nicklin, K. Graeme-Cook, R. Killington, Mikrobiologia. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 208, 220.
a) Rozpoznaj rodzaje komrek eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz

kad z nich oraz podaj element budowy rnicy je od siebie.
b) Do kadego z elementw budowy oznaczonych cyframi 1 i 2 przyporzdkuj po dwa
zdania wybrane spord IVI, ktre ten element opisuj.
Element budowy 1
Element budowy 2
I. Jest zbudowany z glikoprotein i kolagenu.

II. Jest zbudowany gwnie z wglowodanw.
III. Jest zbudowany gwnie z lipidw i biaek.
IV. Oddziela protoplast od rodowiska zewntrznego.
V. Chroni protoplast przed parowaniem i patogenami.
VI. Uniemoliwia wzrost komrki.
c) Uzupenij tabel przedstawiajc procesy zachodzce w organellach komrek A oraz B.

W odpowiednich rubrykach wpisz nazwy poszczeglnych organelli oraz wstaw znak +,
jeli wymieniony w tabeli proces zachodzi w organellum danej komrki lub znak , jeli
nie zachodzi.
Oznaczenie
cyfrowe
organellum
4
5
6
Nazwa
organellum
Biosynteza biaek
komrka A
komrka B
Synteza ATP
komrka A
komrka B
13
14

a)
Aby wykona polecenie, przywoaj z pamici cechy budowy komrek eukariotycznych
rolinnej, grzybowej i zwierzcej oraz wybierz element budowy (widoczny na rysunku)
charakterystyczny dla danego typu komrki. Rozpoznasz wwczas, jakie 2 rodzaje komrek
zostay przedstawione. Maj one wiele wsplnych elementw budowy. U obu komrek
moesz zaobserwowa cian komrkow, wakuol, jdro komrkowe czy mitochondria.
Znajd taki element, ktry wystpuje tylko w jednej z komrek.
b)
Przypomnij sobie funkcje ciany komrkowej i bony komrkowej. Zauwa, e nie s one
takie same. Zwr uwag, e chityna, tak jak celuloza, naley do wglowodanw
strukturalnych, a bona komrkowa zbudowana jest gwnie z fosfolipidw i biaek. Pamitaj,
e ciana komrkowa nie zawsze jest struktur sztywn w modych komrkach i takich,
w ktrych nie ma adnej inkrustacji ciany, jest ona tworem elastycznym.
c)
W zadaniu wykorzystaj swoj wiedz o funkcjonowaniu komrki, ktra potrzebuje zwizkw
wysokoenergetycznych (ATP) i wytwarza je w odpowiednich organellach, a take rnego
rodzaju biaek, powstajcych gwnie w siateczce rdplazmatycznej. Zwr uwag na
obecno wskazanych organelli w obu komrkach oraz nie zapominaj o mitochondriach
i chloroplastach, ktre maj swj genom oraz rybosomy.
Poprawna odpowied
a) A. komrka grzybowa, B. komrka rolinna.
Elementem budowy rnicym te komrki jest obecno chloroplastw w komrce rolinnej.
b) Element budowy 1: II, V
Element budowy 2: III, IV
c)
Oznaczenie
cyfrowe
organellum
4
5
6
Nazwa organellum
mitochondrium
chloroplast
siateczka
rdplazmatyczna
szorstka
Biosynteza biaek
Synteza ATP
komrka A
komrka B
komrka A
komrka B
+
+
+
+
1. Zadania
Zadanie 12.
Na rysunku I przedstawiono budow jednego z rodzajw komrek, a na rysunku II kolejne
etapy pewnego zjawiska zachodzcego w takiej komrce, umieszczonej w 7% wodnym
roztworze sacharozy.
II
Na podstawie: J. Duszyski, K. Grykiel, L. Hryniewiecka, A. Jarmoowski, Biologia, t. 1, Warszawa 2003, s. 108;

M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1994, s. 32.
a) Podaj, ktry rodzaj komrek (rolinne, zwierzce, czy grzybowe) przedstawiono

na rysunku I. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc rnice w budowie midzy
wybranym rodzajem komrek, a pozostaymi dwoma rodzajami komrek.
b) Podaj nazw zjawiska przedstawionego na rysunku II oraz, uwzgldniajc proces
osmozy, wyjanij na czym to zjawisko polega.
c) Podaj waciwo bon plazmatycznych, ktra warunkuje przebieg zjawiska w sposb
przedstawiony na rysunku II. Odpowied uzasadnij.
d) Wymie organella pautonomiczne wystpujce w komrce przedstawionej
na rysunku I. Sformuuj dwa argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego
pochodzenia, uwzgldniajc cechy budowy tych organelli.
a)
Realizacj polecenia najlepiej rozpocz od rozpoznania na rysunku I organelli
wystpujcych w komrce i zauwaenia, e skoro jest obecna ciana komrkowa
i chloroplasty, to jest to komrka rolinna. Zwr uwag na to, aby w uzasadnieniu
uwzgldni te cechy komrek, ktre pozwol na jednoznaczne wskazanie na komrk
rolinn obecno ciany komrkowej i chloroplastw, przy jednoczesnym wykluczeniu
pozostaych komrek w komrkach zwierzcych brak tych organelli, w komrce grzyba jest
ciana komrkowa (najczciej o innym skadzie chemicznym), ale brak chloroplastw.
Nie wystarczy podanie w odpowiedzi tylko cech charakterystycznych komrki rolinnej.
b)
Podczas analizy rysunku II zwr uwag na kolejne zmiany zachodzce w komrce:
stopniowe kurczenie si protoplastu i odstawanie od ciany komrkowej, zmniejszanie si
15
16
wakuol (wodniczek), czyli stopniowe odwodnienie komrki, wskutek stenia roztworu,

w ktrym zostay umieszczone komrki. Analiza tego procesu powinna przypomnie nazw
przedstawionego zjawiska. Zmiany w komrce, zwizane z przemieszczaniem si wody,
powinny by powizanie z posiadan wiedz o osmozie i wpywie roztworu hipertonicznego
na zawarto (protoplast) komrki.
c)
Analizujc rysunek II, zwr uwag na to, e skutkiem zachodzcego zjawiska jest
odwodnienie komrki (wakuoli), czyli zmniejszenie si objtoci protoplastu pod wpywem
7% wodnego roztworu sacharozy. Z tego mona wnioskowa, e wyrwnanie rnicy ste
midzy roztworami (komrkowym i sacharozy) zachodzi przez oddawanie wody z wakuoli,
a nie na drodze przenikania sacharozy do komrki. wiadczy to o tym, e bony plazmatyczne
s przepuszczalne dla wody, a nieprzepuszczalne dla sacharozy, czyli s pprzepuszczalne.
d)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba wiedzie, ktre organella komrkowe s pautonomiczne
(maj wasny DNA, wasne rybosomy) i s endosymbiotycznego pochodzenia (wykazuj
podobiestwo do komrek prokariotycznych), gdy na tej podstawie mona ustali, ktre
z tych organelli wystpuj w przedstawionej komrce. Porwnujc budow tych organelli
pautonomicznych z komrk prokariotyczn, zwr uwag na podobne cechy budowy,
bo jest to niezbdne do sformuowania waciwej argumentacji.
a) Przedstawiono komrki rolinne, poniewa w ich budowie wystpuj (widoczne
na rysunku): ciana komrkowa i chloroplasty, a w komrkach zwierzcych brak tych
elementw, natomiast w komrkach grzybw wystpuje ciana komrkowa, ale brak
chloroplastw.
b) Jest to plazmoliza. Po umieszczeniu komrki w roztworze hipertonicznym (o wyszym
steniu ni roztwr komrkowy), woda z komrki (z wakuoli / z wodniczek i cytoplazmy)
przenika na zasadzie osmozy na zewntrz (do roztworu zewntrznego), co powoduje odwodnienie
komrki (wakuoli), prowadzce do kurczenia si protoplastu i jego odstawania od ciany
komrkowej.
c) Jest to pprzepuszczalno (bon plazmatycznych). Po umieszczeniu komrki w roztworze
hipertonicznym nastpuje jej odwodnienie (odwodnienie wakuoli), z czego wynika,
e wyrwnywanie rnicy ste midzy roztworem komrkowym i zewntrznym odbywa si
jedynie przez oddawanie wody z wakuoli (czyli na drodze osmozy), a nie przez przenikanie cukru
(sacharozy) do komrki. Bony plazmatyczne s wic przepuszczalne dla wody,
a nieprzepuszczalne dla cukru (sacharozy).
d) Mitochondria i chloroplasty (plastydy), s organellami pautonomicznymi, gdy maj:
wasny DNA / niezaleny od jdra komrkowego
wasne rybosomy.
Zgodnie z teori endosymbiozy pochodz od organizmw prokariotycznych (s
przeksztaconymi komrkami prokariotycznymi), za czym przemawiaj:
obecno w tych organellach (zazwyczaj) kolistego DNA (innego ni DNA jdrowe),
podobnego do DNA w komrkach bakterii,
obecno w tych organellach rybosomw podobnych do wystpujcych w komrkach
prokariotycznych,
podobne wymiary tych organelli do wymiarw komrek prokariotycznych.
1. Zadania
Zadanie 13.
Na schemacie przedstawiono budow komrki.
Na podstawie: http://timvandevall.com/animal-cell-diagram/ [dostp: 27.05.2015].
a) Podaj nazwy i oznaczenia cyfrowe struktur komrkowych, w ktrych:

zachodzi synteza ATP,
przechowywana jest informacja genetyczna,
zachodz modyfikacje biaek oraz lipidw przeznaczonych do egzocytozy.
b) Uzupenij zdania wpisz w miejsce kropek okrelenia wybrane spord podanych
poniej. Wybrane okrelenia nie mog si w zdaniach powtarza.
Okrelenia: bakterii, grzyba, roliny, zwierzcia.
Przedstawiona na schemacie komrka nie zawiera plastydw ani ciany komrkowej, dlatego
nie moe to by komrka . . Obecno jdra wiadczy o tym, e nie jest to
komrka .. . Komrka ta nie posiada ciany komrkowej, wic nie naley
do ... .
c) Podaj nazwy i funkcje tych plastydw, ktre wystpuj w mikiszu:
palisadowym i gbczastym,
spichrzowym.
a)
W pierwszej kolejnoci przypomnij sobie nazwy organelli, ktrych funkcje podano
w poleceniu, a potem rozpoznaj te struktury na schemacie komrki.
b)
Zadanie sprawdza wiadomoci na temat budowy komrki na poziomie gimnazjum.
Dokonujc wyboru okresle do uzupenienia zda, pamitaj, jakie s cechy charakterystyczne
komrek organizmw nalecych do poszczeglnych krlestw.
c)
Odpowied wymaga wiadomoci na temat budowy komrki rolinnej i funkcji plastydw.
Mikisz palisadowy i gbczasty przeprowadza fotosyntez, za spichrzowy gromadzi skrobi
(amylum).
17
18
Zadanie 14.
Cytoszkielet komrki buduj trzy rodzaje filamentw: mikrofilamenty, filamenty porednie
i mikrotubule. Mikrofilamenty to cienkie i elastyczne struktury zbudowane z identycznych
globularnych czsteczek aktyny. Mikrotubule s najgrubsze z tych struktur i maj posta
dugich, pustych wewntrz rurek. Odpowiadaj za organizacj wntrza komrki. Filamenty
porednie s zbudowane z mocno zwinitych nici, dziki czemu s najbardziej sztywne
i wytrzymae spord wymienionych elementw cytoszkieletu.
Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje filamentw budujcych cytoszkielet komrki.
mikrofilamenty
filamenty porednie
mikrotubule
a) Przyporzdkuj kad z podanych funkcji do waciwego elementu cytoszkieletu

wpisz znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
Funkcja
Zapobiegaj pkaniu komrek pod wpywem
rozcigania.
Utrzymuj organelle w okrelonym miejscu
komrki.
S niezbdne komrkom do wykonywania
rnego rodzaju ruchw.
Mikrofilamenty
Filamenty porednie
Mikrotubule
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Filamenty tworzce cytoszkielet komrki zbudowane s z
A. biaek.
B. lipidw.
C. wglowodanw.
D. kwasw nukleinowych.

a)
Na podstawie analizy tekstu rdowego i rysunku porwnaj budow i sposb rozmieszczenia
w komrce poszczeglnych filamentw. Aby przyporzdkowa podane funkcje do odpowiednich
elementw, zwr uwag na budow poszczeglnych rodzajw filamentw i okrel, jakie
przystosowania s niezbdne do penienia podanych funkcji.
b)
Przypomnij sobie, jakie znaczenie biologiczne maj wymienione zwizki chemiczne: biaka,
lipidy, wglowodany i kwasy nukleinowe oraz jak rol peni cytoszkielet w funkcjonowaniu
komrki. Zwr szczegln uwag na fragment tekstu rdowego opisujcy budow
mikrofilamentw i okrel, do ktrej grupy zwizkw chemicznych zaliczamy aktyn.
1. Zadania
Zadanie 15.
Stopie uwodnienia wyronitych, majcych wakuole komrek rolinnych, regulowany jest
dziki osmozie. Ze wzgldu na sposb pobierania wody, komrk mona uzna za ukad
osmotyczny. Bona komrkowa jest selektywnie przepuszczalna, a wntrze komrki wypenia
wakuola, zawierajca wodny roztwr substancji osmotycznie czynnych. ciana komrkowa
jest przepuszczalna dla wody i substancji w niej rozpuszczonych.
Na rysunkach przedstawiono zmiany zachodzce w dwch takich samych komrkach
rolinnych umieszczonych w rnych roztworach.
A
0,4 M
roztwr sacharozy
Komrka wyjciowa
czysta woda
wakuola
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,
P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 770;
J. Michejda, L. Ratajczak, wiczenia z fizjologii rolin, Warszawa 1986, s. 4748.
a) Na obu rysunkach narysuj strzaki ilustrujce kierunek przepywu wody midzy

komrk a roztworem, w ktrym zostaa umieszczona.
b) Na podstawie analizy rysunkw okrel, jakie zmiany zachodz w komrce rolinnej
umieszczonej w roztworze hipertonicznym (A) i hipotonicznym (B), przyporzdkowujc
wszystkie spord podanych niej stwierdze (15) odpowiednio roztworom A lub B.
1. Wystpuje zjawisko plazmolizy... .
2. Powikszenie objtoci protoplastu.. .
3. Zmniejszenie si turgoru komrki. .
4. Wzrost cinienia protoplastu na cian komrkow... .
5. Pobieranie wody przez komrk. .
c) Opisz, jak rol w utrzymaniu jdrnoci (turgoru) komrki rolinnej odgrywaj
wakuola i ciana komrkowa.
Zadanie 16.
Kolagen jest zbudowany z trzech acuchw polipeptydowych. Kady acuch skada si
z powtarzajcego si tripeptydu, majcego sekwencj Gly-X-Y, w ktrym Gly to glicyna, a X i Y
mog by jakimikolwiek aminokwasami, ale najczciej: X jest prolin, a Y hydroksyprolin.
Kady acuch, zbudowany z ok. tysica aminokwasw, ma struktur -helisy. Trzy acuchy
polipeptydowe (-helisy), owijajc si wok siebie, tworz trjniciow helis wyszego
rzdu, ktra jest utrzymywana gwnie dziki wizaniom wodorowym powstajcym midzy
grupami aminowymi glicyn jednej helisy i grupami hydroksylowymi jednej z pozostaych
helis. W stabilizowaniu struktury trjniciowej helisy bior rwnie udzia grupy OH
hydroksyproliny. Na rysunku schematycznie przedstawiono biosyntez kolagenu.
19
20
Na podstawie: Pod redakcj T. Le, K. Krause, First Aid for the Basic Sciences General Principles,
New York 2009, s. 127; B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 5556.
a) Korzystajc z rysunku i swojej wiedzy, przedstaw etapy biosyntezy kolagenu. W tym

celu uzupenij tabel, wpisujc w odpowiednich rubrykach nazw organellum, cyfr
oznaczajc proces (15) oraz rodzaj procesu, jaki w nim zachodzi.
Nazwa organellum
Cyfra oznaczajca proces
Rodzaj procesu
b) Na podstawie informacji zawartych w tekcie przedstaw struktur pierwszorzdow

kolagenu, zapisujc fragment acucha zoonego z dziewiciu aminokwasw.
1. Zadania
c) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Przedstawiony na rysunku proces biosyntezy kolagenu zachodzi w komrkach
A. tkanki cznej pynnej limfocytach.
B. tkanki cznej staej fibroblastach.
C. tkanki miniowej miocytach.
D. wtroby hepatocytach.
d) Wiedzc, e podczas biosyntezy kolagenu (w procesie przyczania grup OH
do proliny) jest niezbdny kwas askorbinowy, wyjanij, dlaczego niedobr
witaminy C (kwasu askorbinowego) moe powodowa zmniejszenie szczelnoci
naczy krwiononych.
Zadanie 17.
Gwn cech niemal wszystkich komrek prokariotycznych jest obecno ciany
komrkowej. Rni si ona budow i skadem czsteczkowym od cian komrek
eukariotycznych, ktre zawieraj zwykle celuloz lub chityn. Wikszo cian
komrkowych bakterii zawiera peptydoglikan (zwizek chemiczny zoony z dwch
acuchw polisacharydw poczonych krtkimi acuchami polipeptydowymi).
Skuteczno antybiotyku penicyliny wynika z tego, e blokuje ona aktywno enzymw
bakteryjnych biorcych udzia w syntezie peptydoglikanu. Na podstawie rnic w budowie
ciany komrkowej i wynikajcych z tego rnic w barwieniu tej ciany technik nazywan
barwieniem Grama, podzielono bakterie na Gram-dodatnie i Gram-ujemne.
Na schematach przedstawiono budow ciany komrkowej bakterii Gram-dodatnich
i Gram-ujemnych.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman, P.V. Minorsky,
R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 557558.
a) Na podstawie schematw podaj rnic w budowie ciany komrkowej bakterii

Gram-dodatnich i Gram-ujemnych oraz wyjanij, jakie ma ona znaczenie
dla bakterii chorobotwrczych.
b) Uzasadnij, dlaczego penicylina dziaa szkodliwie na komrki bakterii, a nie wpywa
na komrki czowieka.
c) Zaznacz wrd niej wymienionych grup protistw (AE) te dwie grupy, ktre
charakteryzuj si obecnoci ciany komrkowej.
A. ameby
B. orzski
C. okrzemki
D. sporowce
E. lgniowce.
21
22
1.3. Metabolizm
Zadanie 18.
Na wykresie przedstawiono wyniki uzyskane w pewnym dowiadczeniu dotyczcym fotosyntezy.
Na podstawie: http://www.klimatazdrowie.pl/index.php?strona=zagadnienia&artykul=22 [dostp: 28.11.2014].
a) Na podstawie analizy wykresu sformuuj hipotez, ktrej suszno potwierdzaj

wyniki tego dowiadczenia.
b) Wyjanij, dlaczego nie mona zbada wycznie wpywu natenia wiata lub wycznie
wpywu stenia CO2 na intensywno fotosyntezy, bez obecnoci drugiego z czynnikw.
a)
Realizujc polecenie, zwr uwag na to, jakie zalenoci ilustruje wykres co jest zmienn
niezalen (tutaj stenie CO2 i natenie wiata), a co zmienn zalen (tu intensywno
fotosyntezy). Nastpnie sformuuj zdanie oznajmujce (twierdzce), dotyczce zilustrowanych
wykresem zalenoci, ktre moe by hipotez potwierdzon wynikami dowiadczenia.
b)
Aby zrealizowa to polecenie, trzeba wiedzie, jakie s warunki zachodzenia fotosyntezy,
czyli czynniki niezbdne do przebiegu tego procesu. Pozwoli to zauway, e fotosynteza nie
zajdzie bez rwnoczesnego udziau i wiata, i CO2, dlatego te nie mona zbada osobno
wpywu na intensywno fotosyntezy jednego z tych czynnikw przy braku drugiego.
a)
Na intensywno procesu fotosyntezy wpywa zarwno stenie CO2, jak i natenie wiata.
Intensywno fotosyntezy ronie ze wzrostem natenia wiata (stenia CO2) do osignicia
pewnego maksimum.
Wzrost natenia wiata (stenia CO2) zwiksza intensywno fotosyntezy do
osignicia pewnego maksimum.
b)
Nie mona bada wpywu jednego z tych czynnikw z jednoczesnym pominiciem drugiego,
poniewa:
i wiato, i CO2 s czynnikami warunkujcymi proces fotosyntezy i obecno tylko
jednego z nich, przy braku drugiego, nie wystarcza do zajcia procesu,
1. Zadania
przy dostpie wiata, ale braku dostpu CO2, lub przy dostpie CO2, ale przy braku
dostpu wiata, fotosynteza nie zajdzie, poniewa oba czynniki rwnoczenie warunkuj
jej przebieg.
Zadanie 19.
Amylaza jest enzymem, ktry hydrolizuje skrobi do cukrw niskoczsteczkowych.
Przeprowadzono dowiadczenie, w ktrym badano wpyw temperatury na aktywno
amylazy. W tym celu dokonywano pomiarw szybkoci wytwarzania cukru redukujcego
(niskoczsteczkowego) powstajcego w wyniku enzymatycznej hydrolizy skrobi. Otrzymane
wyniki przedstawiono w tabeli.
Temperatura (C)
0
10
20
30
40
50
70
Szybko wytwarzania cukru redukujcego (niskoczsteczkowego)

(g/min)
0,0
0,5
0,7
0,9
1,1
0,4
0,0
Na podstawie: http://www.pharmainfo.net/articles/production-%CE%B1-amylase-agricultural-byproducts humicolalanuginosa-solid-state-fermentation; www.pg.gda.pl/chem/.../Instrukcja_amylaza.doc [dostp: 09.12.2014].
a) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykres liniowy ilustrujcy zaleno aktywnoci

amylazy od temperatury, mierzon jako szybko wytwarzania cukru redukujcego
w reakcji enzymatycznej hydrolizy skrobi.
b) Na podstawie danych z tabeli podaj optymaln temperatur dla reakcji enzymatycznej
hydrolizy skrobi. Uzasadnij odpowied.
c) Wyjanij, dlaczego w temperaturze 70C nie zachodzi reakcja enzymatycznej hydrolizy
skrobi.
a)
Wyniki zawarte w tabeli przedstaw w formie wykresu liniowego. Narysuj wykres pamitajc,
e wartoci zmiennej zalenej (w tym przypadku jest to szybko produkcji cukru) zapisuje
si na osi Y, a wartoci zmiennej niezalenej (w tym przypadku jest to temperatura) zapisuje
si na osi X. Przy nanoszeniu wartoci na osiach zachowaj waciw skal, a osie opisz
czytelnie z zachowaniem prawidowych jednostek (tak jak w tabeli).
b)
Temperatur optymaln odczytaj z tabeli i jest to ta temperatura, w ktrej cukier redukujcy jest
najszybciej produkowany, czyli temperatura 40C. Posugujc si t wiedz sformuuj wniosek,
e wiadczy to o tym, i aktywno katalityczna amylazy jest w tej temperaturze najwiksza.
Aktywno enzymu ronie od temperatury 0C a do 40C, gdy wzrost temperatury uatwia
zderzenia czsteczek enzymu i substratu, ale powyej tej wartoci aktywno enzymu spada,
gdy zaczyna si proces jego denaturacji termicznej.
c)
23
24
Realizujc polecenie, posu si wiedz dotyczc cech enzymw. Enzymy s biakami

i dlatego te czynniki (w tym przypadku wysoka temperatura), ktre powoduj denaturacj
biaka (zniszczenie struktur wyszego rzdu) powoduj, e enzym staje si nieaktywny.
a)
b) Temperatura optymalna to 40C.
Uzasadnienie: W tej temperaturze jest najszybszy przyrost cukru redukujcego, tzn.

e enzymatyczna hydroliza skrobi zachodzi najszybciej (amylaza jest najbardziej aktywna
w tej temperaturze).
c) W temperaturze 70C nie zachodzi hydroliza enzymatyczna skrobi, poniewa amylaza jest
biakiem, ktre w tej temperaturze ulega denaturacji (zniszczone zostaj jego struktury II i III
rzdowa) i amylaza staje si nieaktywna.
Zadanie 20.
W tkankach rolin zwykle odbywa si oddychanie tlenowe, w warunkach braku lub niedoboru
tlenu wystpuje te fermentacja mlekowa. Podczas beztlenowego rozkadu 1 mola glukozy
do 2 moli pirogronianu, powstaj 2 mole NADH oraz 2 mole ATP w procesie fosforylacji
substratowej. W tlenowych etapach rozkadu 2 moli pirogronianu wytwarzane s 2 mole ATP
w procesie fosforylacji substratowej oraz 8 moli NADH i 2 mole FADH2. Z utleniania tych
czsteczek NADH i FADH2 oraz NADH powstaego w czasie glikolizy powstaj 32 mole
ATP (dane teoretyczne). Ilo energii niezbdna do syntezy 1 mola ATP wynosi 12 kcal.
Spalanie 1 mola glukozy w bombie kalorymetrycznej wyzwala 687 kcal energii.
Na podstawie: J. Kopcewicz, Podstawy biologii rolin, Warszawa 2012, s. 193195.
a) Porwnaj losy NADH powstaego podczas fermentacji mlekowej z losami NADH

powstaego podczas tlenowego rozkadu glukozy. W tym celu wypenij ponisz tabel.
Rodzaj
oddychania
fermentacja
mlekowa
oddychanie
tlenowe
Proces, w ktrym NADH bierze udzia

jako substrat
Lokalizacja procesu, w ktrym NADH

bierze udzia jako substrat
b) Oblicz teoretyczn wydajno energetyczn oddychania tlenowego oraz wydajno

energetyczn fermentacji mlekowej dla 1 mola glukozy. Przedstaw swoje obliczenia
wyniki podaj w procentach.
1. Zadania

a)
Skoncentruj si na analizie informacji zawartych w tekcie, przypomnij sobie zasadnicze
rnice w przebiegu oddychania beztlenowego (fermentacji mlekowej) i oddychania
tlenowego. W obu rodzajach oddychania powstaje NADH (w fermentacji tylko 2 mole
na 1 mol glukozy), przy czym losy tych czsteczek s odmienne. Zwr uwag na zapis
w tabeli: proces, w ktrym NADH bierze udzia jako substrat. W przypadku fermentacji
NADH jest donorem elektronw i protonu w procesie redukcji zwizku organicznego
powstaego jako produkt glikolizy. Proces ten odbywa si tam, gdzie zachodzi glikoliza.
Natomiast w oddychaniu tlenowym NADH bierze udzia w procesie prowadzcym
do powstania wody, ktry zwizany jest z syntez ATP. Proces ten odbywa si oglnie
rzecz ujmujc w tym miejscu, w ktrym komrka przeprowadza wszystkie etapy
oddychania tlenowego. Precyzujc, odbywa si tam, gdzie zlokalizowany jest molekularny
ukad transportu elektronw i protonw do tlenu, zwizany z syntez ATP.
b)
Aby obliczy wydajno energetyczn oddychania tlenowego, naley najpierw zsumowa
mole ATP powstaego w wyniku fosforylacji substratowej i oksydacyjnej, a nastpnie
wyliczy, ile kilokalorii energii zawiera ta liczba moli ATP. Kolejnym krokiem jest
obliczenie, jaki procent stanowi otrzymany wynik w stosunku do 687 kcal (687 kcal = 100%).
Analogicznie naley postpowa, obliczajc wydajno energetyczn fermentacji mlekowej,
ale nie mona zapomnie, e w tym przypadku powstaj tylko 2 mole ATP w procesie
fosforylacji substratowej.
Zadanie 21.
Ureaza to enzym nalecy do hydrolaz. Katalizuje on reakcj hydrolitycznego rozkadu
mocznika. Wystpuje w bakteriach, drodach i niektrych rolinach wyszych.
Do dowiadczenia badajcego wpyw stenia ureazy na szybko reakcji uyto
0,1-molowego roztworu kwasu octowego, 1% roztworu mocznika, roztworu ureazy
i uniwersalnego wskanika pH, ktry zmienia barw w zalenoci od rodowiska (zasadowe
niebieska, kwasowe czerwona). Na pocztku dowiadczenia roztwory we wszystkich
probwkach miay barw czerwon. Podczas dowiadczenia w niektrych probwkach
zaobserwowano zmian barwy roztworw.
Na rysunku przedstawiono sposb przygotowania dowiadczenia.
Na podstawie: http://www.biology-resources.com/biology-experiments2.html [dostp: 09.11.2014].
a) Podaj nazwy produktw katalitycznej hydrolizy mocznika i podkrel ten, ktry

spowodowa zaobserwowan zmian pH w niektrych prbkach.
b) Podaj numer prbki, w ktrej czerwona barwa roztworu najszybciej zmienia si
na niebiesk i uzasadnij odpowied.
25
26
c) Podaj numer probwki, ktra stanowi prb kontroln w dowiadczeniu i uzasadnij

odpowied.
d) Okrel, czy wzrost stenia enzymu, przy staym pocztkowym steniu substratu,
bdzie proporcjonalnie zwiksza natenie zachodzenia reakcji. Uzasadnij odpowied.
e) Wyjanij, na czym polega udzia bakterii i grzybw produkujcych ureaz
w udostpnianiu rolinom zwizkw azotowych.
a)
Aby wykona polecenie, trzeba wiedzie, e w wyniku hydrolizy mocznika powstaje
dwutlenek wgla i amoniak: CO(NH2)2 + H2O 2 NH3 + CO2. Nastpnie naley posuy
si wiedz chemiczn i zastanowi, czy charakter zasadowy ma amoniak, czy CO2,
i zaznaczy waciwy zwizek.
b)
Postp hydrolizy mona ledzi, uywajc wskanika pH. Poniewa powstajcy amoniak
ma charakter wyranie bardziej zasadowy ni dwutlenek wgla (ktry jest tlenkiem
kwasowym), hydrolizie towarzyszy alkalizacja roztworu. Im szybciej wytworzy si amoniak,
jako produkt reakcji, tym szybciej barwa zmieni si na niebiesk. Tempo reakcji wzrasta wraz
ze wzrostem stenia enzymu (do pewnej granicy), a w probwce nr 3 stenie ureazy jest
najwiksze. Tak wic w prbie 3. barwa niebieska pojawi si najwczeniej.
c)
Jak wiesz, prba kontrolna jest punktem odniesienia, daje moliwo porwnania. Rni si
od badawczej tym, e nie dziaa na ni badany czynnik, albo czynnik jest w optimum lub te
przeprowadzona jest w warunkach podobnych do naturalnych. Czynnikiem, ktry mia
przeprowadzi reakcj hydrolizy, jest ureaza, ktra pod wpywem wysokiej temperatury ulega
denaturacji, wiec w prbie 4. nie jest aktywna i nie dziaa. Tak prb kontroln nazywamy
negatywn, czyli dowiadczeniem pomocniczym, przeprowadzonym w identyczny sposb jak
dowiadczenie waciwe, ale pozbawionym tego czynnika, ktry wpywa na badany efekt.
Kontrol pozytywn byaby probwka z optymalnym steniem ureazy, ale jeli nie znamy
tego stenia i badamy jedynie rnice w szybkoci reakcji w zalenoci od stenia enzymu,
to atwiej posuy si kontrol negatywn, aby porwna prby badawcze z prb, w ktrej
enzym nie wpywa na szybko reakcji.
d)
Podczas reakcji zuywany jest substrat, wic maleje jego stenie, a stenie produktu ronie.
Brak substratu i nagromadzenie produktu hamuj reakcj.
e)
Do rodowiska trafiaj rne zwizki zawierajce azot, midzy innymi mocznik wydalany
przez zwierzta. Niestety wikszo rolin nie moe wykorzysta go bezporednio.
Przypomnij sobie, jakie zwizki azotowe s przyswajane przez roliny. Wikszo rolin
moe pobiera azot z gleby tylko w postaci jonw azotanowych lub amonowych.
Bakterie i grzyby zawierajce ureaz hydrolizuj mocznik obecny w rodowisku. Powstajcy
z hydrolizy mocznika amoniak, take nie jest przyswajany przez roliny, jest wrcz toksyczny
i musi zosta przeksztacony. Bakterie nitryfikacyjne utleniaj amoniak do przyswajalnych
przez roliny azotanw.
1. Zadania
Zadanie 22.
Kropidlak czarny (Aspergillus niger) wydziela zewntrzkomrkowo enzymy, m.in.
glukoamylaz, ktra hydrolizuje skrobi do glukozy. Glukoamylazy nie wystpuj ani
u zwierzt, ani u rolin. Pozyskany z grzyba enzym wykorzystuje si w piekarnictwie,
przemyle
cukierniczym,
owocowo-warzywnym,
mleczarskim,
farmaceutycznym
i fermentacyjnym. Obecnie glukoamylaz pozyskuje si gwnie z transgenicznych szczepw
Aspergillus niger. Otrzymany z nich enzym cechuje si du odpornoci na zmiany pH
i temperatury.
Na wykresach przedstawiono wpyw temperatury (I) i wartoci pH (II) na aktywno
glukoamylazy zawartej w jednym z preparatw stosowanych w przemyle fermentacyjnym.
II
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Aspergillus, http://www.krolsan.com.pl/index4.php?page=glucamyl;

http://agrobiol.sggw.waw.pl/biochemia/media/Enzymologia/Enzymologia%20p%20dzik/
Glukoamylaza_06_11_2012.pdf [dostp: 11.11.2014].
a) Wyjanij, jakie znaczenie adaptacyjne dla kropidlaka ma zdolno wydzielania

enzymu poza komrk w naturalnym rodowisku ycia tego grzyba.
b) Wypenij tabel podaj nazwy dwch enzymw, nalecych do amylaz,
wytwarzanych przez czowieka oraz nazwy narzdw, w wietle ktrych te enzymy
dziaaj i nazwy produktw reakcji katalizowanych przez te enzymy.
Nazwa enzymu
Miejsce dziaania (narzd)
Produkt reakcji
c) Na podstawie obu wykresw okrel warunki, w jakich preparat z glukoamylaz jest

najbardziej wydajny.
d) Podaj po jednym przykadzie (innym ni opisane w tekcie) wykorzystywania
grzybw w biotechnologii tradycyjnej i nowoczesnej.
27
28
Zadanie 23.
Bakterie to organizmy cudzoywne lub samoywne. Wrd bakterii samoywnych
wyrniamy fotoautotrofy i chemoautotrofy.
W tabeli przedstawiono niezbdne warunki rozwoju oraz skadniki pokarmowe trzech
gatunkw bakterii: A, B, C.
Warunki rozwoju i skadniki pokarmowe
wiato
woda i sole mineralne
tlenek wgla(IV) CO2
siarkowodr H2S
amoniak NH3
glukoza C6H12O6
tiamina (witamina B1)
A
+
+
+
+
+
+
+
+
a) Korzystajc z informacji w tabeli, przyporzdkuj do kadego z gatunkw bakterii A,

B i C waciwy sposb odywiania wybierz go spord podanych poniej.
Sposoby odywiania: heterotrofia, fotoautotrofia, chemoautotrofia.
b) Podaj, ktry z wymienionych gatunkw bakterii (A, B, czy C) jest bezwzgldnym
anaerobem. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 24.
Synteza kwasw tuszczowych w komrkach rolinnych odbywa si w chloroplastach
i proplastydach. Na schemacie przedstawiono cykl Calvina i jego zwizek z innymi
przemianami metabolicznymi.
Na podstawie: Encyklopedia biologiczna, red. W. Sawicki, Krakw 2002, t. X, s. 230.
a) Wyka zwizek cyklu Calvina z syntez kwasw tuszczowych w chloroplastach.

b) Podaj nazw struktury komrki zwierzcej oraz nazw zachodzcego w niej procesu,
dostarczajcego substratu do syntezy kwasw tuszczowych w takich komrkach.
1. Zadania
Zadanie 25.
Na schemacie przedstawiono wpyw enzymu na przebieg katalizowanej reakcji.
a) Okrel funkcj enzymu w katalizowanej reakcji, ktr zilustrowano na powyszym

schemacie.
b) Podaj, czy zilustrowana schematem
czy kataboliczn. Odpowied uzasadnij.
reakcja
jest
przemian
anaboliczn,
c) Wyjanij, czy na schemacie przedstawiono swoisto substratow enzymu.

Zadanie 26.
Na schemacie przedstawiono przebieg fazy fotosyntezy zalenej od wiata.
Na podstawie: http://www.forum.biolog.pl/kilka-pyta-dot-fotosyntezy-vt30939.htm [dostp: 28.11.2014];

Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2005, s. 284291.
a) Na podstawie informacji uzyskanych z analizy schematu oce prawdziwo zapisanych

w tabeli stwierdze dotyczcych przebiegu fazy fotosyntezy zalenej od wiata. Wpisz
znak X w odpowiednie komrki tabeli.
29
30
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
U rolin prowadzcych oksygeniczny typ fotosyntezy istot fazy zalenej

od wiata jest przepyw elektronw od wody do PS I i nastpnie do NADP+.
W transporcie elektronw od wody do NADP+ uczestnicz oba fotosystemy
oraz przenoniki elektronw niezwizane z fotosystemami.
Transportowi elektronw od czsteczki wody do NADP+ towarzyszy
wytworzenie w poprzek bony tylakoidu gradientu stenia protonw, ktry
jest si napdow fosforylacji ADP.
b) Na podstawie analizy schematu podaj, czy przedstawiony proces fosforylacji

fotosyntetycznej przebiega cyklicznie, czy niecyklicznie. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 27.
Wykonano eksperyment, w ktrym owietlano komrki skrtnicy (Spirogyra) sodkowodnego
nitkowatego glonu nalecego do zielenic wiatem przepuszczanym przez pryzmat, eksponujc
rne odcinki nitkowatej plechy na wiato o rnej dugoci fali. W kadej komrce skrtnicy
znajduje si jeden dugi, spiralnie zwinity chloroplast, zawierajcy chlorofile. Bakterie tlenowe
z rodzaju Pseudomonas, wprowadzone do wody akwariowej, w ktrej hodowano skrtnic,
wybirczo gromadziy si wok niektrych odcinkw nitkowatej plechy owietlanych wiatem
o rnej barwie. Wynik eksperymentu zilustrowano na rysunku.
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 197.
a) Pamitajc, e tlen jest produktem fotosyntezy, sformuuj problem badawczy tego

dowiadczenia.
b) Wyjanij, dlaczego bakterie gromadziy si najliczniej wok odcinkw nitkowatej
plechy owietlanych wiatem o barwach czerwonej i niebieskiej.
c) Sformuuj wniosek potwierdzony wynikami eksperymentu.
d) Podaj, w jaki sposb zmieni si wynik dowiadczenia, jeli na drodze wiata
pomidzy pryzmatem i plech wstawiony zostanie czerwony filtr. Uzasadnij
odpowied.
1. Zadania
Zadanie 28.
W procesie fotosyntezy ATP jest wytwarzany w fazie zalenej od wiata. Na rysunku
zilustrowano przebieg dowiadczenia, przeprowadzonego w cakowitej ciemnoci, w ktrym
wyizolowane z komrki chloroplasty zakwaszano przez zanurzenie ich w fizjologicznym
roztworze o wartoci pH rwnej 4. Gdy pH wntrza tylakoidu chloroplastu osigno warto
pH rwn 4, chloroplasty przenoszono do roztworu zasadowego o wartoci pH rwnej 8,
zawierajcego ADP i Pi. W tych warunkach warto pH stromy chloroplastu wzrastaa szybko
do 8, natomiast pH wntrza tylakoidw przez pewien czas pozostawao na poziomie wartoci
pH rwnej 4. Po takim potraktowaniu chloroplastw wzrastao w nich stenie ATP.
Na podstawie: http://www.wiley.com/college/karp/0471389137/ep/experimental_pathways.pdf;
L. Stryer, Biochemia, Warszawa 1999, s. 709.
a) Dorysuj grot strzaki ilustrujcej transport protonw (H+) pomidzy wntrzem

tylakoidu a strom chloroplastu w tym dowiadczeniu i wyjanij, dlaczego chloroplasty
byy zdolne do syntezy ATP w ciemnoci.
b) Wyjanij rol wiata w produkcji ATP w procesie fotosyntezy.

Zadanie 29.
Toksycznym produktem ubocznym metabolizmu komrkowego jest nadtlenek wodoru
(H2O2). Katalaza, enzym zlokalizowany w peroksysomach, przyspiesza rozkad H2O2
do produktw nieszkodliwych dla komrki. Enzym ten wystpuje w komrkach organizmw
oddychajcych tlenowo, znaczne jego iloci wystpuj w wtrobie.
W celu zbadania aktywnoci katalazy przeprowadzono dowiadczenie. W modzierzu
roztarto 10 g surowej wtroby i dodano 100 ml wody destylowanej, otrzymujc w ten sposb
homogenat z wtroby. W dwch probwkach (A i B) umieszczono po 10 ml homogenatu.
Probwk A ogrzano a do zagotowania zawartoci, a nastpnie ostudzono. Do obu probwek
dodano po 5 cm3 wody utlenionej (3% roztwr H2O2), a nastpnie woono arzce si
uczywko. W probwce B zaobserwowano wydzielanie si pcherzykw gazu oraz rozpalenie
si uczywka. W probwce A pcherzyki gazu nie powstay, uczywko nie rozpalio si.
Na podstawie: A.M. Adamska, Z. Adamski, M. uszczek-Paweczak, H. Skrzypczak,
Biologia. Zbir wicze i dowiadcze, Warszawa 2006, s. 89.
31
32
a) Sformuuj problem badawczy do przeprowadzonego dowiadczenia.

b) Wyjanij, dlaczego uczywko rozpalio si po woeniu do probwki B.
c) Podaj, ktra probwka (A czy B) stanowia prb kontroln w tym dowiadczeniu.
Odpowied uzasadnij.
d) Zapisz wniosek potwierdzony wynikami tego dowiadczenia.
e) Okrel funkcj, jak w funkcjonowaniu wtroby czowieka peni peroksysomy.
Zadanie 30.
Na wykresie przedstawiono optymalne wartoci pH dla dwch enzymw ukadu
pokarmowego czowieka.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.B. Reece, L.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,
P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2013, s. 155.
Ustal, ktry wykres (A czy B) przedstawia optymalne pH dla trypsyny. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 31.
W organizmach oligosacharydy i polisacharydy pod wpywem dziaania enzymw mog
ulega hydrolizie. Na rysunku przedstawiono katalizowan przez enzym hydroliz sacharozy,
ktrej etapy oznaczono literami (AD), oraz obok wykres zalenoci szybkoci reakcji
enzymatycznej od stenia substratu.
Na podstawie: N.A. Campbell, J.A. Urry, M.L. Cain, S.A. Wasserman,

P.V. Minorsky, R.B. Jackson, Biologia, Pozna 2012, s. 78;
B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia, Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 83, 9699;
M. Barbor, M. Boyle, M. Cassidy, K. Senior, Biology, London 1999, s. 73.
1. Zadania
a) Do kadego etapu hydrolizy (AD) przyporzdkuj jego prawidowy opis wybrany

spord podanych (15).
1. Odczenie produktw od enzymu.
2. Przeksztacanie substratu w produkty.
3. Przyczenie czsteczki wody do wolnego substratu.
4. Enzym z centrum aktywnym gotowy do przyczenia substratu.
5. Przyczenie substratu do enzymu, powstanie kompleksu enzym-substrat (ES).
b) Korzystajc z wykresu wyjanij, dlaczego przy wysokim steniu substratu jego
dalszy wzrost nie wpywa ju na zwikszenie szybkoci reakcji enzymatycznej.
c) Wiedzc, e w przedstawionym enzymie centrum aktywne jest miejscem, do ktrego
moe przycza si inhibitor, okrel jaki typ inhibicji enzymu moe zachodzi
w przypadku tej reakcji i wyjanij, na czym ona polega.
d) Wiedzc, e sacharoza jest w organizmach rolinnych gwn form transportu
wglowodanw, przedstaw drog jej przemieszczania (od miejsca powstania do miejsca
rozadunku) oraz podaj nazw tkanki, w ktrej ten transport odbywa si.
e) Podaj nazw enzymu katalizujcego reakcj hydrolizy sacharozy w przewodzie
pokarmowym czowieka oraz miejsce jego wytwarzania i dziaania.
Zadanie 32.
Na schemacie przedstawiono pewien proces metaboliczny.
Na podstawie: E. Bakowski, Biochemia, Wrocaw 2006, s. 196200.
a) Na podstawie schematu wyka, e przedstawiony proces jest cyklem przemian

metabolicznych.
b) Okrel, czy przedstawiony proces jest procesem anabolicznym, czy katabolicznym.
Odpowied uzasadnij jednym argumentem.
c) Wyjanij, na czym polega znaczenie adaptacyjne przedstawionego procesu
dla zwierzt ldowych.
d) Podaj nazw narzdu czowieka, w ktrym zachodzi przedstawiony proces.
e) Podaj, jaki rodzaj diety naley zastosowa w przypadku pacjenta, u ktrego stwierdzono
wrodzony niedobr jednego z enzymw uczestniczcych w opisanym procesie,
co skutkuje podwyszonym steniem amoniaku w jego organizmie. Odpowied uzasadnij.
33
34
Zadanie 33.
Na rysunkach przedstawiono dwie prby dowiadczenia, w ktrym do dwch probwek wlano tak
sam objto wodnego roztworu ludzkiej pepsyny o takim samym steniu oraz tak sam ilo
citego (ugotowanego) biaka jaja kurzego. W prbie 1. do probwki dodano kwasu solnego.
Po 20 min porwnano zawarto obu probwek. Pocztek dowiadczenia i jego wynik w kadej
z prb (prba 1. i prba 2.) pokazano na rysunkach.
Prba 1.
Prba 2.
a) Sformuuj problem badawczy przedstawionego dowiadczenia.

b) Okrel warunek zewntrzny, ktry powinien zosta speniony dla uzyskania optymalnego
przebiegu reakcji, a ktrego nie podano w opisie dowiadczenia, i zaproponuj sposb
jego spenienia.
c) Podaj, jaki bdzie wynik prby 1. w sytuacji, gdy zamiast pepsyny wprowadzi si ludzk
trypsyn. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 34.
Na rysunku przedstawiono prb badawcz dowiadczenia, ktrego celem byo sprawdzenie,
czy rolina moe y w zamknitym obiegu tlenu i dwutlenku wgla. W duym szklanym soju
umieszczono rolin w doniczce, gleb doniczkow podlano wod wodocigow, szczelnie
dokrcono zakrtk. Zestaw pozostawiono przez 5 dni w pokoju, w ktrym utrzymywano
temperatur 20C oraz normalne warunki dziennego owietlenia. Codziennie obserwowano
wygld roliny. Po 5 dniach rolina nadal rosa i miaa normalny wygld. Zauwaono rwnie,
e okresowo na wewntrznej cianie soja pojawiay si kropelki bezbarwnej cieczy.
a) Opisz prb kontroln tego dowiadczenia.
1. Zadania
b) Uzupenij opis tego dowiadczenia, wypeniajc ponisz tabel.

Proces metaboliczny
przeprowadzany przez rolin i dostarczajcy
do ukadu badawczego tlenu
Nazwa procesu:
Zapis procesu (rwnanie reakcji):
rda substratw dla tego procesu

w warunkach dowiadczenia:
Proces metaboliczny
do ukadu badawczego dwutlenku wgla
Nazwa procesu:
.
.
c) Podaj nazw cieczy, ktrej kropelki pojawiay si na cianach soja i nazw procesu
fizjologicznego, w wyniku ktrego ta ciecz pojawia si w zestawie badawczym. Wyjanij
przyczyn zachodzenia tego procesu u roliny w tym zestawie.
d) Zaznacz odpowied A, B albo C i jej uzasadnienie spord 13 tak, aby powstao
poprawne dokoczenie poniszego zdania.
W trakcie trwania dowiadczenia pobieranie wody przez badan rolin
A
B
C
zwiksza si,
zmniejsza si,
nie zmienia si,
poniewa niedosyt wilgotnoci w powietrzu j

otaczajcym
1.
2.
3.
zwiksza si.
zmniejsza si.
nie zmienia si.
35
36
1.4. Przegld rnorodnoci organizmw

Zadanie 35.
Na rysunkach AE, bez zachowania prawidowej kolejnoci, przedstawiono przekroje
poprzeczne strefy granicznej midzy korzeniem i odyg w rolinie okrytonasiennej,
z uwzgldnieniem rozmieszczenia tkanek przewodzcych w rnych warstwach tej strefy.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 184.
Uporzdkuj rysunki AE w takiej kolejnoci, aby poprawnie przedstawiay proces

przejcia tkanek przewodzcych z korzenia do odygi.
W rozwizaniu tego zadania pomocna jest wiedza dotyczca budowy pierwotnej korzenia
i odygi rolin, w tym przypadku dwuliciennych. Nastpnie pod tym ktem przeanalizuj
rysunki i odpowiednio je u, zaczynajc zgodnie z poleceniem od rysunku budowy
pierwotnej korzenia (C), a koczc na rysunku budowy pierwotnej odygi (D).
Poprawna odpowied
C, B, E, A, D
Zadanie 36.
Na rysunkach 17 przedstawiono (bez zachowania proporcji wielkoci) zwierzta nalece
do rnych gromad w krlestwie zwierzt.
1. Zadania
rdo: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 313, 317, 321323, 326, 328.
a) Podaj nazw gromady, do ktrej naley zwierz oznaczone cyfr 1 oraz widoczn
na rysunku jedn cech budowy zewntrznej, charakterystyczn wycznie
dla tej gromady i wystpujc u wszystkich jej przedstawicieli.
b) Dopisz prawidowe dokoczenie zdania, wpisujc oznaczenia cyfrowe zwierzt
spord 17.
Powoka ciaa, zapobiegajca przenikaniu wody do wntrza ciaa dziki martwym
wytworom nabonka oraz tuszczowej wydzielinie komrek gruczoowych nabonka,
wystpuje u zwierzt oznaczonych cyframi .
c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidowe elementy aparatu ruchu zwierzt oznaczonych
cyframi 1 i 4.
Zwierz
1.
4.
Ukad miniowy
minie wora powokowego

wyspecjalizowane wizki mini
minie wora powokowego
wyspecjalizowane wizki mini
Szkielet
pyn jamy ciaa

oskrkowy szkielet zewntrzny
pyn jamy ciaa
oskrkowy szkielet zewntrzny
d) Zaznacz odpowied A, B, C albo D i jej uzasadnienie spord IIV tak, aby powstao
poprawne dokoczenie poniszego zdania.
Krew pynie w zamknitym systemie naczy krwiononych u
A
B
C
D
wszystkich wymienionych zwierzt

wszystkich wymienionych
zwierzt z wyjtkiem 1.
zwierzt z wyjtkiem 1. i 4.
I
i jest
wykorzystana
do transportu
tlenu u
II
III
IV
wszystkich wymienionych zwierzt.

u wszystkich wymienionych
zwierzt z wyjtkiem 1. i 4.
e) Przedstaw znaczenie fizjologiczne wydalania kwasu moczowego przez zwierzta

oznaczone cyframi 1 i 7.
37
38

a)
To polecenie wymaga przede wszystkim znajomoci oglnej systematyki zwierzt. Najpierw
zastanw si, do jakiego typu naley narysowany przedstawiciel, nastpnie przypomnij sobie,
e typy zwierzt dzielimy na gromady. Po ustaleniu gromady, do ktrej naley narysowany
przedstawiciel, przeanalizuj rysunek, skupiajc si na cechach budowy zewntrznej na nim
widocznych. Zastanw si, ktra z tych cech wystpuje u wszystkich przedstawicieli
wskazanej gromady.
b)
Najpierw zwr uwag na to, e wymienione cechy to istotne waciwoci budowy powoki
ciaa, ktra nie przepuszcza wody. (Przy okazji tego polecenia warto przypomnie sobie,
dlaczego tak barier stanowi zrogowaciay naskrek oraz warstwa wosku). Zwr uwag,
z jakim rodowiskiem ycia jest to zwizane. Nastpnie powi ze sob te elementy i ustal,
u ktrych z przedstawionych zwierzt powoka ciaa ma wymienione cechy.
c)
Rozwizanie tego zadania warto rozpocz od przypomnienia sobie budowy ukadu
miniowego (czyli aktywnej czci aparatu ruchu) oraz typw szkieletw (biernej czci
aparatu ruchu) wystpujcych u wskazanych zwierzt, a take pooenia mini w ciele tych
wanie zwierzt. To wspdziaanie danego rodzaju ukadu miniowego oraz danego typu
szkieletu zwierzt decyduje o sposobie poruszania si.
d)
Na pocztku przypomnij sobie, czy hemoglobina wystpuje u wszystkich wskazanych
przedstawicieli krlestwa zwierzt oraz w jaki sposb odbywa si u nich pobieranie tlenu
ze rodowiska, a nastpnie dostarczanie tlenu do tkanek. Inaczej mwic, ustal, jakie narzdy
wymiany gazowej u nich wystpuj i, czy w zwizku z tym, krew uczestniczy w transporcie
gazw oddechowych.
e)
Rozwizanie tego polecenia rozpocznij od przypomnienia sobie powizania midzy rodzajem
wydalanego przez zwierz produktu metabolizmu azotowego, a iloci wody, ktr organizm
zwierzcia zuywa na wydalenie tej substancji z organizmu. Nastpnie koniecznie powi
wytwarzanie metabolitu azotowego ze rodowiskiem ycia przedstawionych zwierzt,
a dokadnie z dostpnoci wody (ewentualnie te z temperatur).
a) Gromada: owady.
Cecha:
podzia ciaa na trzy tagmy (czci): gow, tuw i odwok,
czonowane odna poczone stawowo z ciaem i pomidzy ich czonami.
b) 1, 3, 5, 7
c) Zwierz 1.: wyspecjalizowane wizki mini, oskrkowy szkielet zewntrzny.
Zwierz 4.: minie wora powokowego, pyn jamy ciaa.
d) B. II
e) Zwierzta te jako produkt metabolizmu azotowego wytwarzaj kwas moczowy, ktry moe
by usuwany w postaci krystalicznej. Dziki temu zwierzta te skutecznie oszczdzaj wod
(zatrzymuj wod) w organizmie, co sprzyja yciu na ldzie, szczeglnie w rodowisku
suchym oraz ciepym.
1. Zadania
Zadanie 37.
Wrd wspczenie yjcych zwierzt zdolnoci lotu charakteryzuj si owady, ptaki oraz
nalece do ssakw nietoperze. Mechanizm lotu u wymienionych grup zwierzt rni si,
wszystkie jednak do poruszania skrzydami wykorzystuj prac mini. U wikszoci
owadw minie poruszajce skrzydami s przymocowane do pytek szkieletu zewntrznego,
a u ptakw i nietoperzy do okrelonych koci szkieletu wewntrznego. U owadw skurcz
mini powoduje przemieszczanie si pytek szkieletu, co wprawia skrzyda w ruch.
Na rysunkach przedstawiono: ruch skrzyde owada w gr (I) i w d (II) oraz szkielet ptaka
(III) z zaznaczonymi elementami majcymi znaczenie podczas lotu.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482483;
U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32;
Zoologia, red. Z. Grodziski, Warszawa 1969, s. 275.
a) Na podstawie analizy rysunkw I i II uzupenij ponisze zdania wpisz rodzaj

pracujcych mini oraz kierunek przemieszczania si pytki szkieletu i skrzyde tak,
aby powsta opis mechanizmu poruszania skrzydami u owadw.
Podczas skurczu mini .. nastpuje .. pytki
grzbietowej, co powoduje skrzyde. Natomiast podczas skurczu
mini ... nastpuje pytki grzbietowej,
co powoduje .. skrzyde.
b) Do opisanych na rysunku III elementw pasa barkowego i klatki piersiowej szkieletu
ptaka (AE), przyporzdkuj ich nazwy, wybierajc spord wymienionych (16).
1. obojczyk
2. ebro
3. mostek
4. opatka
5. grzebie
6. ko krucza
c) Okrel miejsce w szkielecie ptaka, do ktrego przymocowane s minie poruszajce
skrzydami.
39
40

a)
Uwanie przeanalizuj rysunek i tekst. Korzystajc z podanych tam informacji, uzupenij
zdania, aby utworzy samodzieln, krtk wypowied. Odczytaj na rysunku opis skurczu
odpowiedniej grupy mini oraz zauwa widoczn zmian pooenia pytki grzbietowej, ktra
powoduje zmian pooenia skrzyde albo s w grze, albo w dole. Moesz spostrzec
nastpujc kolejno zdarze: skurcz mini zmiana pooenia pytki ruch skrzyde.
b)
Wybierajc (spord podanych) koci pasa barkowego, pamitaj, e u ptakw wystpuje
w nim jeszcze ko krucza (wczeniej poznana u pazw i gadw), ktrej nie ma ju
u ssakw, a w klatce piersiowej na mostku pojawia si duy kostny grzebie.
c)
Jednym z przystosowa ptakw do lotu w budowie szkieletu jest wyksztacenie silnie
skostniaego mostka, ktry czsto jest zaopatrzony w duy wyrostek kostny grzebie. Tak
wyksztacony mostek (z grzebieniem) wystpuje u ptakw latajcych oraz pywajcych,
niemajcych zdolnoci do lotu pingwinw. W porwnaniu z innymi krgowcami, u ktrych
minie lokomotoryczne s przymocowane do szkieletu koczyn, u ptakw jest zupenie inne
zlokalizowanie mini sucych do poruszania skrzydami.
Zadanie 38.
W wikszoci komrek prokariotycznych oprcz DNA w postaci chromosomu bakteryjnego
(genoforu) znajduj si te koliste, dwuniciowe czsteczki DNA, czyli plazmidy. Plazmidy
zawieraj informacj o cechach, ktrych zazwyczaj nie ma w chromosomowym (genoforowym)
DNA, np. takich, jak oporno na antybiotyki.
Na schemacie przedstawiono przebieg koniugacji bakterii (pilus = mostek cytoplazmatyczny).
Na podstawie: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/transformacja-bakterii [dostp: 17.11.2014].
a) Opisz trzy etapy koniugacji bakterii przedstawione na rysunkach BD.
1. Zadania
b) Oce prawdziwo zapisanych w tabeli stwierdze dotyczcych koniugacji bakterii.

Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Po koniugacji komrka dawcy nie zmienia swoich waciwoci, a komrka biorcy

nabywa nowe.
Po koniugacji midzy komrkami dawcy i biorcy nie zachodzi rekombinacja
materiau genetycznego.
Koniugacja moe prowadzi do rozprzestrzeniania si antybiotykoopornoci
bakterii.
c) Wyjanij, dlaczego koniugacji, zaliczanej do procesw pciowych u bakterii, nie

mona nazwa sposobem rozmnaania.
a)
Wykorzystujc do opisu etapw koniugacji bakterii informacje z tekstu wstpnego
i przedstawionego schematu koniugacji, zwr uwag:
w etapie 1. (rys. B) na rol, jak odgrywa pilus,
w etapie 2. (rys. C) na to, e z komrki dawcy do komrki biorcy przedostaje si tylko
pojedyncza ni DNA plazmidu, wic aby powstay czsteczki dwuniciowe, brakujce nici
musz by dobudowane, w czym uczestniczy polimeraza DNA,
w etapie 3. (rys. D) na to, e kada z oddzielajcych si komrek ma taki sam plazmid
i jednakowy pilus, i kada moe by dawc plazmidu.
b)
Oceniajc prawdziwo kolejnych stwierdze zapisanych w tabeli naley, po zapoznaniu si
z treci kadego z nich, odszuka w materiale rdowym odpowiednie informacje, ktre
po dokadnym porwnaniu z treci stwierdzenia dadz podstaw do podjcia decyzji, czy jest
to stwierdzenie prawdziwe, czy faszywe.
c)
Aby zrealizowa polecenie, naley wiedzie, jakie s skutki biologiczne rozmnaania
pciowego (rekombinacja materiau genetycznego, zwikszenie liczby osobnikw) i porwna
je z nastpstwami koniugacji (informacja genetyczna biorcy ulega zmianie, ale nie zmienia
si liczba komrek). Wynik porwnania wykorzystaj do sformuowania argumentu
przemawiajcego za tym, e koniugacja nie jest rozmnaaniem.
41
42
Zadanie 39.
Pantofelek i euglena wykorzystywane s czsto jako materia badawczy w rnych
dowiadczeniach. Na wykresach przedstawiono wyniki dowiadczenia przeprowadzonego
na dwch gatunkach pantofelkw (Paramecium aurelia i Paramecium caudatum).
Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 883;

http://www.zuzel.kwasior.com/?title=Plik:Competition_Gause1934.svg [dostp: 03.12.2014].
a) Na podstawie analizy wykresw wyjanij, dlaczego krzywe ilustrujce zmiany

zagszczenia populacji dwch gatunkw pantofelkw (P. aurelia i P. caudatum) maj
inny przebieg, kiedy gatunki te hodowane s kady oddzielnie (krzywe I),
w warunkach jednakowego dostpu do zasobw pokarmowych, i kiedy hodowane s
razem (krzywe II), w takich samych warunkach.
b) Wyjanij, dlaczego w maym naczyniu, w ktrym w ciemnoci s hodowane pantofelki
wraz euglenami, woda musi by dotleniana, natomiast w dobrze owietlonym maym
naczyniu dotlenianie wody jest niepotrzebne. W odpowiedzi uwzgldnij budow
i funkcjonowanie hodowanych organizmw.
c) Sformuuj wniosek, jaki wynika z innego dowiadczenia, w ktrym wykazano,
e w kropli czystej wody pantofelki poruszaj si w rnych kierunkach,
a po dodaniu glukozy skupiaj si wok niej.
d) Podaj i uzasadnij, w ktrej czci pola widzenia (prawej czy lewej) w mikroskopie
optycznym bdzie mona obserwowa zmiany w ruchu pantofelkw
po wprowadzeniu roztworu glukozy z prawej strony szkieka nakrywkowego oraz
okrel powikszenie obrazu pantofelkw, jeeli okular mikroskopu powiksza obraz
20 razy, a obiektyw powiksza go 10 razy.
1. Zadania
Zadanie 40.
Na rysunkach przedstawiono wybrane roliny ldowe.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Systematyka, t. 2., Warszawa 2004, s. 204, 225, 256.
a) Podaj, na czym polega rozmnaanie bezpciowe przedstawionych rolin.

b) Okrel funkcj biologiczn kadego z rodzajw pdw skrzypu polnego (I) i podaj ich
cechy budowy, ktre umoliwiaj penienie tych funkcji.
c) Podaj nazw podziau komrkowego, ktry zachodzi w strukturze A roliny
przedstawionej na rysunku II oraz okrel jego rol w cyklu rozwojowym rolin IIII.
Zadanie 41.
Na rysunkach 14 przedstawiono fragmenty rodzimych rolin nalecych do nagonasiennych.
Na podstawie: http://pldocs.org/docs/index-43433.html [dostp: 14.11.2014].
a) Podaj nazwy rodzajowe rolin przedstawionych na rysunkach (14).

b) Podaj nazwy dwch, widocznych na rysunkach organw i cechy tych organw,
wiadczce o przynalenoci przedstawionych rolin do nagonasiennych.
43
44
Zadanie 42.
Na rysunku przedstawiono przekrj poprzeczny licia roliny okrytonasiennej.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 206.
a) Ustal, czy przedstawiony na rysunku li jest charakterystyczny dla roliny

jednoliciennej, czy dwuliciennej. Odpowied uzasadnij, wskazujc cech budowy
licia potwierdzajc wybr.
b) Wymie dwie funkcje licia i korzystajc z rysunku, podaj, na czym polega
przystosowanie w jego budowie anatomicznej do penienia kadej z nich.
Zadanie 43.
Na rysunkach IIII przedstawiono budow anatomiczn lici rolin nalecych do rnych
grup ekologicznych pod wzgldem wymaga w stosunku do wody.
II
III
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1, Warszawa 2011, s. 184.
1. Zadania
a) Przyporzdkuj liciom, przedstawionym na rysunkach IIII, nazwy grup

ekologicznych rolin, majcych licie o takiej budowie. W odpowiedzi posu si ich
symbolami literowymi (AD).
A. mezofity
B. hydrofity
C. sukulenty
D. sklerofity
b) Podaj dwie rnice w budowie skrki licia rolin I i II, i na przykadzie jednej z nich
przedstaw zwizek budowy licia tej roliny ze rodowiskiem, w ktrym wystpuje.
c) Wyka na przykadzie jednej cechy budowy licia roliny III jej przystosowanie
do rodowiska, w ktrym wystpuje.
Zadanie 44.
Rzsa (Lemna L.) rodzaj drobnych rolin wodnych, liczcy trzynacie gatunkw,
wystpujcych niemal na caym wiecie, z czego w Polsce wystpuje pi gatunkw (w tym
dwa introdukowane). S to roliny o budowie uproszczonej do poziomu organizacji rolin
plechowatych, a ich jedynymi wyrnialnymi organami s zredukowane kwiaty oraz korze,
co zilustrowano poniszymi rysunkami.
Roliny te osigny niezwyk skuteczno rozmnaania wegetatywnego w sprzyjajcych

warunkach potrafi podwoi swoj liczebno nawet w cigu 48 godzin. Charakteryzuje je
wysoka zawarto biaka mona pozyska wicej biaka z rzsy ni z soi rosncej na takiej
samej powierzchni.
W tabeli przedstawiono wyniki badania skadu chemicznego rzsy pobranej ze stawu i rzsy
pobranej ze zbiornika w oczyszczalni ciekw.
Skadniki
azot (oglny)
fosfor (oglny)
wap
potas
Zawarto skadnikw mineralnych w suchej masie (%)

rzsa ze stawu
rzsa z oczyszczalni ciekw
0,7
4,7
0,3
2,1
0,3
1,2
0,3
1,4
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzsa; http://wr.utp.edu.pl/npk/rzesa.htm;

http://pl.wikipedia.org/wiki/Fitoremediacja [dostp: 08.11.2014];
A. Szweykowska, J. Szweykowski: Botanika, t. 2., Warszawa 2007, s. 454.
45
46
a) Podaj nazw zalenoci (oraz czynnik stanowicy jej podoe), ktra moe zaistnie
midzy rzs pokrywajc powierzchni stawu i rolinami yjcymi pod
powierzchni wody. Okrel skutki tej zalenoci dla rolin w stawie.
b) Na podstawie tekstu wymie dwie cechy rzsy, ktre sprawiaj, e uprawia si j
na skal przemysow jako pasz dla zwierzt. Odpowied uzasadnij.
c) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy (w jednym ukadzie
wsprzdnych), ilustrujcy zawarto dwch pierwiastkw biogennych w suchej
masie rzsy ze stawu i rzsy z oczyszczalni ciekw.
d) Na podstawie informacji o skadzie chemicznym rzsy ze stawu i z oczyszczalni

ciekw, sformuuj wniosek dotyczcy waciwoci rzsy przydatnych w oczyszczaniu
ciekw.
Zadanie 45.
Na rysunkach AH przedstawiono cechy budowy organw rolin jednoliciennych
i dwuliciennych.
Na podstawie: http://slideplayer.pl/krlestwo rolin [dostp: 17.10.2014].
a) Zapisz wszystkie oznaczenia literowe rysunkw, ktre ilustruj cechy budowy

organw rolin jednoliciennych.
b) Podaj, w ktrym z organw B czy G zachodzi przyrost wtrny. Uzasadnij odpowied.
1. Zadania
Zadanie 46.
Na schematach przedstawiono w uproszczeniu budow anatomiczn korzenia i odygi roliny
okrytonasiennej.
Na podstawie: K. Grykiel, G. Halastra-Petryna, E. Mazurek, B. Potulska-Klein, Tablice biologiczne,

Gdask 2007, s. 150, 132.
a) Podaj nazwy tkanek oznaczonych na schematach cyframi 14 i okrel funkcj tkanki

oznaczonej cyfr 4.
b) Okrel, czy rolina okrytonasienna, ktrej organy przedstawiono na schematach,
naley do rolin dwu-, czy jednoliciennych. Uzasadnij odpowied.
c) Okrel, ktra z tkanek korzenia zaznaczonych na schemacie zabarwi si na czerwono,
jeeli korze roliny, na kilka godzin przed wykonaniem preparatu, zostanie
zanurzony w wodzie zawierajcej czerwony barwnik.
d) Podaj nazw strefy korzenia, z ktrej pochodzi przedstawiony na schemacie przekrj
poprzeczny. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 47.
Spord pierwiastkw naturalnie wystpujcych w przyrodzie tylko kilkanacie uwaa si
za niezbdne dla prawidowego wzrostu i rozwoju rolin. Roliny pobieraj przez korzenie
skadniki mineralne z podoa, na ktrym rosn. W tym procesie du rol odgrywa wymiana
jonowa, w przypadku ktrej za kady pobrany kation rolina wydziela do podoa jon
wodorowy (H+), a za kady pobrany anion jon wodorowglanowy (HCO3). Na proces
pobierania jonw wpywaj warunki zewntrzne, w tym odczyn rodowiska.
Na schemacie przedstawiono wpyw odczynu gleby na dostpno wybranych skadnikw
mineralnych w podou.
Na podstawie: Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2002, s. 268.
47
48
a) Na podstawie schematu wska pierwiastek, ktrego pobieranie jest najbardziej

wraliwe na zmiany odczynu gleby.
b) Podaj zakres wartoci pH odczynu gleby, ktry jest optymalny dla wzrostu i rozwoju
rolin z punktu widzenia pobierania przez nie skadnikw mineralnych. Uzasadnij
odpowied.
c) Korzystajc z doczonych do zadania informacji, wyka, e KCl jest sol
zakwaszajc gleb, skoro wiadomo, e z glebowego chlorku potasu rolina wybirczo
pobiera kationy potasu w wikszych ilociach, ni aniony chloru.
d) Okrel, w jaki sposb zakwaszenie gleby wpywa na pobieranie przez roliny azotu
z podoa oraz wyjanij, jaki ma to wpyw na intensywno procesu fotosyntezy.
Zadanie 48.
Na schemacie przedstawiono dwa wodne roztwory sacharozy (A i B) o takiej samej objtoci,
oddzielone od siebie bon pprzepuszczaln. Potencja wody () roztworu A = 2000 kPa,
a roztworu B = 1000 kPa.
w -=2000
- 2000
kPa
kPa
w- 1000
= - 1000
kPakPa
Okrel kierunek przemieszczania si wody midzy tymi roztworami. Uzasadnij

odpowied, odnoszc si do stenia sacharozy w obu roztworach.
Zadanie 49.
Na rysunku przedstawiono wynik pewnego dowiadczenia (prowadzonego w trzech
powtrzeniach) po kilku dniach jego trwania. Pozostae warunki dowiadczenia, nieujawnione
na rysunku, byy takie same.
a) Sformuuj problem badawczy do tego dowiadczenia.

b) Oce, czy przedstawione dowiadczenie zaplanowano zgodnie z metodologi bada
biologicznych. Odpowied uzasadnij trzema argumentami.
c) Wyjanij, jakie funkcje w dowiadczeniu peni oliwa i naczynie z wod bez roliny.
1. Zadania
Zadanie 50.
W pierwszym etapie kiekowania nasion kukurydzy w zarodku powstaje giberelina, ktra
indukuje syntez enzymu -amylazy w warstwie aleuronowej i transport tego biaka
do bielma.
Przeprowadzono dowiadczenie, aby zweryfikowa hipotez: Owoce kukurydzy (ziarniaki)
zawieraj -amylaz. W tym celu przygotowano dwie szalki z jaowym elem zawierajcym
skrobi. Kilka ziarniakw kukurydzy moczono w wodzie przez 12 dni, a napczniay,
a nastpnie kady z nich przecito. Jedn powk kadego przecitego ziarniaka gotowano
przez 10 minut. Wszystkie czci ziarniakw zdezynfekowano podchlorynem sodu. Powki
ziarniakw uoono na szalkach przecit powierzchni w stron elu. Po upywie 3 dni
na szalki wylano cienk warstw roztworu pynu Lugola. Obserwowano zabarwienie elu
na obu szalkach. Sposb przygotowania dowiadczenia przedstawia poniszy rysunek.
Na podstawie: http://www.biology-resources.com/biology-experiments2.html [dostp: 10.11.2014.].
a) Okrel rol pynu Lugola w dowiadczeniu.

b) Podaj, w jaki sposb uniemoliwiono rozwj bakterii i grzybw, ktre mogyby
rozkada skrobi w elu.
c) Wyjanij, dlaczego jedn powk kadego z ziarniakw ugotowano i w jakim celu
wykonano prb I.
d) Opisz i wyjanij wynik dowiadczenia w obu prbach przyjmujc, e hipoteza jest
prawdziwa.
e) Podaj, jakiego wyniku dowiadczenia mona by si spodziewa, gdyby uyto do niego
ziarniakw kukurydzy, z ktrych przed namoczeniem usunito zarodki. Uzasadnij
odpowied.
f) Wyjanij, jak funkcj w procesie normalnego kiekowania peni -amylaza
w ziarniaku kukurydzy.
49
50
Zadanie 51.
Na rysunkach przedstawiono przebieg dowiadczenia, w ktrym siewki roliny w kulturach
hydroponicznych w przezroczystych szklanych naczyniach poddano jednostronnemu dziaaniu
wiata przez kilka dni. Pod wpywem wiata w rosncych czciach roliny przemieszczaj
si auksyny, powodujc charakterystyczn jej reakcj, widoczn na rysunku.
pocztek dowiadczenia
po kilku dniach dziaania wiata
a) Sformuuj problem badawczy do przedstawionego dowiadczenia.

b) Sformuuj wniosek dotyczcy reakcji pdu i korzenia na wiato.
c) Wyjanij, uwzgldniajc funkcj auksyny, mechanizm reakcji roliny podczas
przebiegu dowiadczenia.
Zadanie 52.
Tkanka mikiszowa, stanowica gwn mas ciaa rolin, jest zbudowana z ywych komrek
o regularnych ksztatach, ktrych wntrze wypenia centralnie pooona wakuola i otacza
cienka, celulozowa ciana komrkowa. Wkna celulozowe ciany komrkowej zanurzone s
w bezpostaciowej macierzy, skadajcej si z hemiceluloz, pektyn oraz wielocukrowcowego
luzu. Pomidzy skadniki macierzy mog wnika wiksze iloci wody. W zalenoci
od penionej funkcji wyodrbnia si kilka rodzajw tkanki mikiszowej, ktre mog
wystpowa w rnych organach roliny. Czasami rodzaj mikiszu danej roliny zaley od jej
rodowiska ycia. Na rysunku przedstawiono rne rodzaje tkanki mikiszowej, oznaczone
literami (AE).
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika, t. 1., Warszawa 1997, s. 125;

E. Malinowski, Anatomia rolin, Warszawa 1983, s. 132;
Encyklopedia szkolna. Biologia, praca zbiorowa, Warszawa 1999, s. 531532.
a) Wiedzc, e komrki mikiszu oznaczonego liter E, zawieraj substancje luzowe

zarwno w duych wakuolach, jak i w cianie komrkowej (wzbogaconej rwnie
pektynami), okrel, jak funkcj peni ten rodzaj mikiszu w rolinie. Odpowied
uzasadnij.
1. Zadania
b) Podaj, jakie rodzaje tkanki mikiszowej (AE) wystpuj u wymienionych typw

ekologicznych rolin 13. Uzasadnij swj wybr, odnoszc si do kadego z nich.
1. hydrofity
2. kserofity (sukulenty)
3. mezofity
Zadanie 53.
System korzeniowy rolin znajduje si w warunkach naturalnych w rodowisku uwodnionym
i przewietrzanym. Stae pobieranie jonw z podoa przez korzenie powoduje niedobr
skadnikw mineralnych dostpnych dla rolin, ktry moe by uzupeniany przez nawoenie.
Sole wprowadzone do podoa, z ktrych kation jest pobierany w innym stopniu ni anion,
powoduj zmian pH rodowiska. Mona je wobec tego podzieli na sole fizjologicznie
kwane, zasadowe lub obojtne. Skadniki mineralne mog by pobierane nie tylko przez
korzenie, lecz rwnie w bardzo ograniczonym stopniu przez licie, gwnie przez otwarte szparki.
Na wykresie przedstawiono wpyw pH gleby na dostpno makroelementw w podou.
Rna grubo zamalowanego obszaru oznacza rn dostpno pierwiastkw.
Na podstawie: Fizjologia rolin, red. J. Kopcewicz, S. Lewak, Warszawa 2002, s. 264268.
a) Na podstawie powyszych informacji podaj, jaki rodzaj soli naley zastosowa,

aby przy sabo zasadowym pH gleby spowodowa dobr przyswajalno wszystkich
makroelementw. Odpowied uzasadnij.
b) Na podstawie analizy wykresu wyjanij, dlaczego kwane opady (o pH niszym
od 5,2) stanowi zagroenie dla rolin.
c) Zaznacz, ktry ze zwizkw chemicznych moe by najatwiej pobieranym,
bezporednio przez licie, rdem makroelementu dla roliny.
A. SO2
B. (NH4)2SO4
C. NaNO3
D. KCl
d) Wymie cech budowy licia, ktra utrudnia pobieranie skadnikw mineralnych

przez blaszk liciow. Odpowied uzasadnij.
51
52
Zadanie 54.
Siewk kukurydzy (I) wyrwano z podoa i pooono poziomo na podou (II) w ciemnym
i wilgotnym pomieszczeniu. Po kilku godzinach zaobserwowano zmian ksztatu siewki (III).
rdo: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 804.
Podaj, jaki rodzaj reakcji roliny badano przy pomocy tego dowiadczenia. Odpowied
uzasadnij.
Zadanie 55.
Na rysunku pokazano zestaw dowiadczalny: w otwartym szklanym soju, z kilkucentymetrow
warstw wody na dnie, umieszczono skiekowane nasienie fasoli (nasienie narysowano
w powikszeniu). Przymocowano je delikatnie do wewntrznej powierzchni kawaka czarnej
bibuy, ktrym wyoono cz wewntrznej powierzchni soja. Przez cay czas trwania
dowiadczenia zestaw ten by umiarkowanie owietlany w sposb pokazany na rysunku
i pozostawiony w pomieszczeniu, w ktrym panowaa temperatura 20C. Przez 5 dni uzupeniano
wod oraz obserwowano kierunek wzrostu pdu oraz korzenia. Moliwe kierunki wzrostu tych
organw podano w tabeli.
Organ roliny
Kierunek
wzrostu
Pd
1. przeciwnie do kierunku wiata
2. w kierunku wiata
3. prosto do gry
4. prosto w d
Korze
1. przeciwnie do kierunku wiata
2. w kierunku wiata
3. prosto do gry
4. prosto w d
a) Sformuuj problem badawczy do przedstawionego dowiadczenia.

b) Korzystajc z tabeli, podaj oznaczenia cyfrowe opisw reakcji pdu i reakcji korzenia,
ktre potwierdzaj hipotez badawcz, postawion w opisanym dowiadczeniu.
c) Opisz prb kontroln do przedstawionego dowiadczenia, i korzystajc z tabeli, podaj
wyniki tej prby.
d) Korzystajc z tabeli, podaj prawidowy wynik dowiadczenia, w ktrym taki sam zestaw,
jak w prbie badawczej, pozostawiony przez 5 dni w takich samych warunkach wiata
i temperatury, obracany by w osi pionowej co godzin o 45.
1. Zadania
Zadanie 56.
Grzyby stanowi bardzo zrnicowan pod wzgldem budowy i czynnoci yciowych grup
organizmw. Wszystkie grzyby s heterotroficzne. Stosujc kryterium, dotyczce sposobu
pozyskiwania przez grzyba przyswajalnych substancji organicznych, wrd organizmw tych
wyrnia si grzyby: saprobiontyczne, pasoytnicze, symbiotyczne oraz drapiene.
Charakterystyczne dla rnych grup grzybw s ich cykle rozwojowe.
Na schematach przedstawiono cykl rozwojowy pieczarki (A) i przekrj poprzeczny przez
rne typy plech porostw (B).
Na podstawie: http://ekpol.cba.pl; http://www.wigry.win.pl/stowcip/porosty_spk3.htm [dostp: 24.10.2014];

Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 643.
a) Podaj, na czym polega rnica w sposobie pozyskiwania przyswajalnych substancji

organicznych midzy grzybem saprobiontycznym a grzybem symbiotycznym.
b) Do oznacze cyfrowych 13 ze schematu cyklu rozwojowego pieczarki przyporzdkuj
okrelenia: dikariofaza, diplofaza i haplofaza oraz podaj, ktra z tych faz jest dominujca.
53
54
c) Na podstawie rysunku przedstawiajcego przekrj poprzeczny przez rne typy plech

porostw, wyka na przykadzie dwch cech (po jednej dotyczcej glonw i grzybw)
zrnicowanie budowy plechy porostw.
d) Wyjanij, jak naleaoby zmieni dotychczasowe okrelenie wzajemnych zalenoci
midzy grzybami i glonami tworzcymi porosty, jeeli zostan potwierdzone ostatnie
badania wskazujce na dominacj grzybw w plesze porostw. Dotyczy ona
na przykad kontroli wzrostu, kontroli aktywnoci fotosyntetycznej glonw, a nawet
w pewnych warunkach na trawieniu przez grzybni ich komrek.
Zadanie 57.
Na schematach przedstawiono cykle rozwojowe bruzdogowca szerokiego (A) i tasiemca
uzbrojonego
(B).
A
zapodnione jaja
plerocerkoid
rodowisko wodne
procerkoid
onkosfera
dojrzay czon
wypeniony jajami
zainfekowane miso
wgier
onkosfera
wolno pywajce
koracidium
oczlik
a) Zaznacz w tabeli wiersz, w ktrym waciwie przyporzdkowano ywicieli w cyklu

rozwojowym bruzdogowca szerokiego.
A
B
C
D
ywiciel poredni
czowiek
oczlik
czowiek
ryba
ywiciel ostateczny
ryba
ryba
oczlik
czowiek
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Larwa majca posta wypenionego pynem pcherzyka, z wpuklon do rodka gwk, to
A. onkosfera.
B. wgier.
C. koracidium.
D. procerkoid.
c) Podaj dwie rnice midzy cyklem rozwojowym bruzdogowca szerokiego i tasiemca

uzbrojonego, uwzgldniajc liczb ywicieli porednich oraz rodowisko, w ktrym
przebiega rozwj pasoyta.
1. Zadania
d) Okrel warunek niezbdny do przeksztacenia si procerkoidu w nastpne stadium

larwalne plerocerkoid.
e) Na podstawie analizy schematu podaj sposb postpowania, dziki ktremu zostaje
zmniejszone ryzyko zaraenia si czowieka tasiemcem uzbrojonym.
Zadanie 58.
Na rysunku przedstawiono budow morfologiczn jednego z bezkrgowcw.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostp: 27.12.2014].
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Bezkrgowiec ten jest przedstawicielem
A. skposzczetw.
B. wieloszczetw.
C. skorupiakw.
D. wijw.
b) Podaj nazw typu zwierzt, do ktrego naley przedstawiony na rysunku

bezkrgowiec i jedn widoczn cech jego budowy morfologicznej, charakterystyczn
dla tego typu.
Zadanie 59.
Na rysunku przedstawiono budow lancetnika.
a) Korzystajc z rysunku, wypisz dwie cechy budowy lancetnika (poza obecnoci

struny grzbietowej), charakterystyczne wycznie dla strunowcw i wystpujce
w ktrym stadium yciowym u kadego strunowca.
b) Uzasadnij przynaleno czowieka do strunowcw, uwzgldniajc budow jego
szkieletu osiowego.
55
56
Zadanie 60.
Na rysunku przedstawiono budow zewntrzn aby.
rdo: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 322.
a) Podaj dwie widoczne na rysunku cechy budowy zewntrznej aby, ktre powstay
u pazw jako przystosowania do ycia na ldzie. Uzasadnij odpowied.
b) Opisz, jakie zachowanie aby chroni j jednoczenie przed przegrzaniem oraz
odwodnieniem.
c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidowy kierunek przenikania przez skr aby obu
wymienionych substancji (1 i 2) w stosunku do ciaa aby, ktra zanurzona jest
w stawie.
Substancja
1. woda
2. dwutlenek wgla
Kierunek przenikania w stosunku do ciaa aby

na zewntrz / do wntrza
na zewntrz / do wntrza
Zadanie 61.
Na rysunkach A i B przedstawiono w uproszczeniu zasad funkcjonowania ukadu
wydalniczego zwierzt nalecych do dwch gromad krgowcw ldowych.
Na podstawie: W. Lewiski, Anatomia i fizjologia czowieka (z elementami fizjologii zwierzt), Reda 1996, s. 115.
a) Podaj, na ktrym rysunku A czy B przedstawiono funkcjonowanie ukadu

wydalniczego gadw. Odpowied uzasadnij.
b) Okrel, na czym polega proces zachodzcy w nefronie w miejscu oznaczonym
na rysunku liter X.
c) Uzasadnij na podstawie powyszych informacji, e oba krgowce s przystosowane
do ldowego trybu ycia.
1. Zadania
Zadanie 62.
Myliczki to drapiene chrzszcze nalece do rodziny kusakw. Maj pkoliste, olbrzymie,
zbudowane z tysica ommatidiw oczy, ktre s wraliwe na zmiany w otoczeniu i pozwalaj
szybko reagowa na ruch. Ich aparat gbowy zbudowany jest z wargi grnej, uwaczek, szczk
oraz wargi dolnej, przeksztaconej w dugi lepki jzyk, byskawicznie wyrzucany w kierunku
ofiary, ktra przykleja si do lepkiej wydzieliny i trafia midzy silne uwaczki. Gruczoy
umiejscowione w gowie myliczka produkuj substancje tuszczowe i biaka wchodzce
w skad wydzieliny, dziki czemu jzyk przylepia si do kadej powierzchni hydrofilowej
i hydrofobowej.
Jzyk kameleona to narzd miniowy pooony w jamie gbowej. Jest bardzo dugi, na kocu
szeroki, pokryty lepkim luzem. Kameleon strzela w ofiar jzykiem dwa razy duszym
od siebie samego, co pozwala pochwyci pokarm w uamku sekundy z duej odlegoci.
Na podstawie: P. Jaoszyski, Odrzutowy kameleon, Wiedza i ycie, 2014 nr 9, s. 30.
a) Na podstawie analizy tekstu wymie trzy cechy budowy myliczka przystosowujce

go do drapienictwa.
b) Okrel, ktry skadnik lepkiej wydzieliny gruczow myliczka uatwia przylepienie
si jzyka do powierzchni hydrofobowej.
c) Okrel, czy oczy myliczka s proste, czy zoone i podaj jedn ich cech, ktra o tym
wiadczy.
d) Zaznacz odpowied A lub B i jej uzasadnienie, wybierajc spord 13 tak,
aby powstao poprawne dokoczenie zdania.
Jzyk myliczka i kameleona to narzdy
A
analogiczne,
poniewa
homologiczne,
1.
maj wsplne pochodzenie ewolucyjne i podobn budow.
2.
peni podobne funkcje, chocia maj rne pochodzenie ewolucyjne.
3.
nale do zwierzt blisko ze sob spokrewnionych.
Zadanie 63.
Na rysunku A przedstawiono aksolotla (zaliczanego do pazw ogoniastych) w pewnym
stadium rozwojowym, a na rysunku B cykl rozwojowy paza bezogonowego (bez
zachowania proporcji wielkoci przedstawionych form).
57
58
Na podstawie: http://mailgrupowy.pl/files/html/5063,embriologia - wyklad5_html_mbb5468e.png;

http://www.lizzieharper.co.uk/gallery/amphibia_and_ reptiles/ [dostp: 20.11.2014].
a) Podaj nazwy etapw cyklu rozwojowego paza bezogonowego oznaczonych

na rysunku cyframi I, II, III.
b) Podaj oznaczenie cyfrowe etapu rozwoju pazw, w ktrym wyksztacaj si listki
zarodkowe i wymie ich nazwy.
c) Podaj nazw stadium rozwojowego, w jakim znajduje si przedstawiony na rysunku
aksolotl. Odpowied uzasadnij.
d) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Charakteryzujc dorose pazy na podstawie zamieszczonych rysunkw, naley uy okrele:
A. pucodyszne, uchwowce, owodniowce.
B. owodniowce, skrzelodyszne, bezuchwowce.
C. bezowodniowce, pucodyszne, rozdzielnopciowe.
D. bezuchwowce, bezowodniowce, rozdzielnopciowe.
1. Zadania
1.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka

Zadanie 64.
Tuszcze, pochodzce z ukadu pokarmowego, docieraj wosowatymi naczyniami
krwiononymi do komrek tkanki tuszczowej, w ktrych s gromadzone. Podczas deficytu
energii w organizmie ulegaj w nich hydrolizie (do kwasw tuszczowych i glicerolu),
a produkty hydrolizy transportowane s przez krew do wtroby lub innych narzdw.
a) Korzystajc z podanych informacji i wasnej wiedzy, podaj przystosowania tkanki
tuszczowej do przeprowadzania zachodzcych w tej tkance trzech procesw
opisanych w tekcie .
b) Uzupenij schemat ilustrujcy metabolizm tuszczw w komrkach tuszczowych,
a nastpnie w komrkach wtroby, wpisujc w pustych miejscach odpowiednie
nazwy produktw reakcji lub procesw. Wybierz je spord wymienionych poniej.
Nazwy produktw reakcji lub procesw: glikoliza, hydroliza, -oksydacja, pirogronian,
cholesterol, kwasy tuszczowe, glicerol, acetylo-CoA.

a)
Pocz ze sob rne wiadomoci: na temat budowy komrek tuszczowych i wystpowania
w nich wakuoli z tuszczem, roli krwi odgrywanej w transporcie rnych substancji
i dziaania (a wic take obecnoci) enzymw.
59
60
b)
Najpierw podaj produkty hydrolizy tuszczw (ktre powstaj w wyniku kondensacji
glicerolu i kwasw tuszczowych). Dalsze losy tych produktw w organizmie czowieka s
w sposb uproszczony pokazane na schemacie, a zatem uwanie przeled schemat
i skorzystaj z podanych nazw procesw oraz zwizkw (do wyboru). Dla uatwienia
rozpoznania glikolizy wpisano jej produkt.
a)
Gromadzenie tuszczw przez komrki tuszczowe jest moliwe, poniewa zawieraj one
du wakuol, w ktrej gromadz ten materia energetyczny (ponadto komrki podczas
gromadzenia tuszczw mog powiksza swoje rozmiary).
Przeprowadzanie hydrolizy jest moliwe, poniewa komrki zawieraj enzymy hydrolazy.
Transport produktw hydrolizy do komrek i z komrek jest moliwy, poniewa tkanka jest
unaczyniona i przebiega w niej sie naczy krwiononych, w tym licznych naczy
wosowatych.
b)
1. glicerol
2. kwasy tuszczowe
3. glikoliza
4. -oksydacja
6. acetylo-CoA
Zadanie 65.
Na schemacie przedstawiono cinienie parcjalne gazw oddechowych w powietrzu
atmosferycznym i pcherzykowym oraz we krwi ylnej i ttniczej w naczyniach wosowatych
puc czowieka.
Powietrze atmosferyczne
PO2 - 160
PCO2 - 0,3
Powietrze
pcherzykowe
PO2 - 102
PCO2 - 40
PCO2 cinienie parcjalne dwutlenku

wgla (mmHg)
PO2 cinienie parcjalne tlenu (mmHg)
krew dopywajca
naczyniami oskrzelowymi
ttnica pucna
2-3 m
PO2 - 40
PCO2 - 46
ya pucna
PO2 - 95
PCO2 - 40
erytrocyt
Na podstawie: D. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Fizjologia czowieka, Krtkie wykady, Warszawa 2008, s. 151.
1. Zadania
a) Na podstawie analizy schematu narysuj i uzupenij tabel, w ktrej przedstawisz

cinienie parcjalne tlenu i dwutlenku wgla w powietrzu atmosferycznym
i pcherzykowym oraz w naczyniach doprowadzajcych krew do puc
i odprowadzajcych krew z puc.
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dyfuzji gazw w pcherzykach
pucnych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Dyfuzja tlenu i dwutlenku wgla midzy powietrzem pcherzykowym a krwi

odbywa si zgodnie z gradientem cinie parcjalnych tych gazw.
Czsteczki tlenu dyfunduj z pcherzykw pucnych do krwi, poniewa
w powietrzu pcherzykowym cinienie parcjalne tlenu jest wiksze ni we krwi
dopywajcej do puc.
Czsteczki dwutlenku wgla dyfunduj z krwi do pcherzykw pucnych,
poniewa w powietrzu pcherzykowym cinienie parcjalne tego gazu jest wiksze
ni w powietrzu atmosferycznym.
c) Okrel dwa warunki niezbdne do zapewnienia sprawnej dyfuzji tlenu z pcherzykw

pucnych do krwi.
d) Podaj nazw naczy krwiononych, ktre doprowadzaj krew z puc do serca
i okrel, jaka krew w nich pynie natlenowana czy odtlenowana.
a)
Po przeanalizowaniu rysunku oraz legendy zaprojektuj tabel oraz wpisz nagwki kolumn
i wierszy tabeli. W opisie wierszy uwzgldnij oba gazy tlen i dwutlenek wgla.
W nagwkach kolumn zapisz cinienie parcjalne obu gazw w powietrzu atmosferycznym
i pcherzykowym oraz we krwi ylnej i ttniczej, pamitajc o wpisaniu prawidowych
jednostek (zwr uwag na legend do rysunku). Nastpnie uzupenij tabel, wybierajc
odpowiednie dane z rysunku.
b)
Na schemacie porwnaj wartoci cinienia parcjalnego tlenu w powietrzu pcherzykowym
i we krwi pyncej w ttnicy pucnej. Porwnaj te wartoci cinienia parcjalnego dwutlenku
wgla w powietrzu pcherzykowym i w yle pucnej. Zwr uwag na gradient (rnic)
cinienia tych gazw w powietrzu pcherzykowym i we krwi. Przypomnij sobie, na czym
polega dyfuzja gazw oraz okrel kierunek dyfuzji tlenu i dwutlenku wgla.
c)
W odpowiedzi naley wykaza zwizek midzy budow a funkcj pcherzykw pucnych
z uwzgldnieniem cech budowy pcherzykw uatwiajcych dyfuzj tlenu. Naley te
zwrci uwag na cinienie parcjalne tlenu w powietrzu pcherzykowym i we krwi pyncej
w ttnicy pucnej.
d)
Przypomnij sobie kierunek krenia krwi w obiegu pucnym. Na rysunku odczytaj nazw
naczynia, ktrym krew wypywa z puc oraz porwnaj cinienie parcjalne tlenu i dwutlenku
wgla we krwi pyncej w tym naczyniu.
a)
Gaz
tlen
dwutlenek wgla
powietrze
atmosferyczne
160
0,3
Cinienie parcjalne (mmHg)

powietrze
krew
pcherzykowe
ylna
102
40
40
46
krew ttnicza
95
40
61
62
b)
1. P
2. P
3. F
c)
Duy gradient (rnica) cinienia parcjalnego tlenu midzy powietrzem pcherzykowym
a krwi przepywajc w ttnicy pucnej.
Krtka droga dyfuzji (bardzo maa odlego) midzy cian pcherzyka pucnego i cian
naczynia wosowatego.
Cienkie ciany pcherzykw pucnych (cienki nabonek jednowarstwowy paski).
Jednowarstwowy nabonek naczy wosowatych.
d) Krew natlenowana wraca z puc do serca yami pucnymi.
Zadanie 66.
Na wykresach przedstawiono wyniki pomiarw stenia glukozy (wykres A) i insuliny
(wykres B) w osoczu krwi zdrowego czowieka rejestrowane w cigu 9 godzin.
Po 2 godzinach od rozpoczcia pomiarw badana osoba spoya 50 g glukozy. Ostatni posiek
badana osoba spoya 12 godzin przed rozpoczciem badania.
spoycie
50 g glukozy
spoycie
50 g glukozy
Na podstawie: www.biology-resources.com/.../exercises-03j-co-ordination [dostp: 09.12.2014].
a) Odczytaj z wykresu i zapisz warto prawidowego (mieszczcego si w przyjtej

normie) zakresu waha stenia glukozy na czczo w osoczu krwi u badanej osoby.
Okrel, w cigu ilu godzin po spoyciu glukozy jej stenie w osoczu wraca do wartoci
z tego zakresu.
1. Zadania
b) Podaj nazw narzdu produkujcego insulin oraz okrel, w jaki sposb na zmiany
stenia insuliny w osoczu wpywa spoycie glukozy.
c) Podaj przykad mechanizmu, w jaki insulina obnia stenie glukozy w osoczu krwi.
d) Podaj, po jakim czasie od chwili spoycia glukozy wykryto maksymalne jej stenie
w osoczu krwi oraz okrel, ile razy w tym czasie wzrasta warto stenia tego cukru
u badanej osoby.
a)
Realizujc polecenie, odczytaj z wykresu przedzia wartoci prawidowego (mieszczcego si
w przyjtej normie) dla badanego pacjenta stenia glukozy w osoczu krwi, czyli stenia,
ktre utrzymuje si na czczo (na tym samym poziomie), przez duszy czas (w tym przypadku
przez okres ok. 2 godzin) przed spoyciem tego cukru. Odczytaj take czas (liczb godzin),
po ktrym stenie glukozy w osoczu krwi wraca ponownie do wartoci z tego zakresu.
b)
Wiedzc, e insulina produkowana jest w trzustce (w komrkach wysepek Langerhansa
trzustki), ktra jest gruczoem wydzielania wewntrznego (i zewntrznego), porwnaj
na wykresach przebieg obu krzywych. Zauwa, e po spoyciu cukru gwatownie ronie jego
stenie w osoczu krwi i towarzyszy temu gwatowny wzrost stenia insuliny (ktra jest
wydzielana przez komrki trzustki bezporednio do krwi).
c)
W realizacji polecenia posu si posiadan wiedz dotyczc roli insuliny w przebiegu
procesw zachodzcych w organizmie, a prowadzcych do utrzymania staego, prawidowego
(zgodnego z przyjt norm) stenia glukozy we krwi.
d)
Analizujc wykres, odczytaj maksymaln warto, jak stenie glukozy w osoczu krwi
osiga po spoyciu glukozy (140 mg glukozy / 100 cm3 osocza) i na osi X odczytaj, ile czasu
mino do chwili, w ktrej ta warto zostaa osignita (0,5 godziny), liczc od czasu
spoycia glukozy godzina 0. Poniewa stenie glukozy w osoczu krwi wynosio w chwili
jej spoywania 80 mg / 100 cm3, a po jej spoyciu, w czasie 0,5 godziny, uzyskao warto
maksymaln 140 mg / 100 cm3, wic wzroso w tym czasie 1,75 razy (140 : 80 = 1,75).
Zadanie 67.
Na rysunku przedstawiono fragmenty wybranych tkanek czowieka (14).
63
64
Na podstawie: http://pldocs.docdat.com/docs/index-42565.html [dostp: 18.11.2014];

M. i Z. Podbielkowscy, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1998, s. 59, 61, 63.
Poniej podano przykady lokalizacji tych tkanek w organizmie (AE).

Lokalizacja tkanek:
A. wntrze nasad koci dugich
B. trzony koci dugich
C. powierzchnie stawowe
D. krki midzykrgowe
E. cigna
Spord podanych przykadw tkanek (14) wybierz dwie nalece do tkanek cznych
i wypenij tabel podaj nazwy tych tkanek, oznaczenia cyfrowe rysunkw, ktre je
ilustruj, oraz oznaczenia literowe ich lokalizacji w organizmie.
Nazwa tkanki
Oznaczenie cyfrowe rysunku
Oznaczenie literowe lokalizacji

Rozwizanie zadania wymaga rozpoznania tkanek na schematycznych rysunkach. Wybierajc
tkanki czne, naley pamita o ich cechach charakterystycznych, na przykad lunym
uoeniu komrek. Cech t posiadaj tylko tkanki 2 i 4. Teraz trzeba sobie przypomnie
nazwy tych tkanek oraz ich lokalizacj w narzdach.
Zadanie 68.
W organizmie czowieka wystpuje tkanka tuszczowa ta i brunatna, przy czym brunatna
jest obecna tylko u noworodkw i maych dzieci.
W tabeli porwnano tkank tuszczow t i brunatn.
Cecha
Liczba mitochondriw w komrce
Sprzenia midzy oddychaniem
komrkowym a syntez ATP
Gwna forma energii
wytwarzanej w komrkach
Wystpowanie zakocze
nerwowych na powierzchni
komrek
Tkanka tuszczowa ta
dua
Tkanka tuszczowa brunatna

bardzo dua
cise
lune
ATP
ciepo
nie
tak
Na podstawie: H. Mizgajska-Wiktor, W. Jarosz, R. Fogt-Wyrwas, Podstawy biologii czowieka,

Warszawa 2013, s. 89.
1. Zadania
a) Na podstawie informacji zamieszczonych w tabeli podaj po jednej funkcji tkanki

tuszczowej tej i brunatnej w organizmie czowieka.
b) Wyka zwizek midzy wystpowaniem zakocze nerwowych na powierzchni
komrek w tkance brunatnej a wytwarzaniem przez ni ciepa.
c) Wyjanij, uwzgldniajc funkcj tkanki tuszczowej brunatnej, dlaczego ta tkanka
wystpuje tylko u noworodkw i maych dzieci.
Syntez tuszczw w tkance tuszczowej tej moe wzmaga podwyszone stenie
w organizmie
A. insuliny.
B. glukagonu.
C. adrenaliny.
D. kalcytoniny.
Zadanie 69.
W hali sportowej, w ktrej panowao normalne cinienie atmosferyczne, a temperatura
powietrza wynosia 20C, przeprowadzono pomiar: na ciele zdrowego mczyzny
uprawiajcego sport umocowano miernik wilgotnoci, przy pomocy ktrego przez 120 minut,
w odstpach 10-minutowych, mierzono ilo wydzielanego przez niego potu. Podczas
pierwszej czci pomiaru (60 minut) mczyzna nie wykonywa adnych wicze i nie poci
si. Podczas drugiej czci pomiaru (kolejne 60 minut) bieg bez przerwy, bez adnego
obcienia, z tak sam prdkoci. Wyniki uzyskane w drugiej czci pomiaru posuyy
do obliczenia objtoci potu wytworzonego w cigu 1 minuty w kadym 10-minutowym
przedziale czasowym, czyli do obliczenia intensywnoci pocenia si. Dane te zamieszczono
w tabeli.
Czas biegu (min)
Intensywno pocenia (cm3 potu / min)
0
0
10
5
20
8
30
9
40
10
50
11
60
12
Na podstawie: T. Greenwood, K. Pryor, R. Allan, Senior Biology 1, Burton upon Trent 2011, s. 21.
a) Wykorzystujc dane zamieszczone w tabeli, sporzd wykres liniowy, ilustrujcy

zaleno intensywnoci pocenia si od czasu trwania biegu.
b) Podaj warunek, ktry powinien by taki sam w pierwszej i drugiej czci
przeprowadzonego pomiaru, a nie zosta przedstawiony w opisie obserwacji.
c) Wyjanij, dlaczego podczas biegu w przeciwiestwie do okresu braku aktywnoci
fizycznej u obserwowanego mczyzny wystpi proces pocenia si.
d) Zaznacz odpowied A lub B i jej uzasadnienie 1 lub 2 tak, aby powstao poprawne
dokoczenie zdania.
Im duej biegacz biegnie, tym stenie hormonu antydiuretycznego w jego krwi jest
A wysze,
B nisze,
gdy podwzgrze reaguje na
1.
2.
wzrost potencjau wody w osoczu krwi.

spadek potencjau wody w osoczu krwi.
65
66
Zadanie 70.
W ukadzie pokarmowym odbywa si pobieranie pokarmu, jego stopniowe rozdrabnianie,
rozkad (trawienie) skadnikw pokarmowych oraz wchanianie produktw trawienia. Skadniki
pokarmowe s rozkadane przez enzymy zwykle w kilku odcinkach przewodu pokarmowego.
W zalenoci od rodzaju wizania chemicznego, na ktre dziaaj enzymy w trawionych
zwizkach organicznych, wyrnia si enzymy: proteazy, glikozydazy, esterazy i nukleazy.
Na rysunku przedstawiono schematycznie elementy ukadu pokarmowego w powiazaniu
z obiegiem ustrojowym ukadu krwiononego.
Na podstawie: A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia czowieka, Warszawa 1994, s. 145.
a) Oce prawdziwo stwierdze dotyczcych ukadu pokarmowego czowieka. Wpisz

znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Ukad pokarmowy dostarcza organizmowi czowieka materiay do budowy

i odnowy tkanek oraz substancje energetyczne.
W przewodzie pokarmowym czowieka zachodzi trawienie wewntrzkomrkowe
i zewntrzkomrkowe.
Energia zawarta w pokarmach spoywanych przez czowieka pochodzi w poredni
sposb z energii sonecznej.
b) Okrel, jakie zwizki organiczne s rozkadane przez glikozydazy (enzymy

amylolityczne) oraz podaj oznaczenia literowe (AF) i nazwy narzdw, w ktrych
zachodzi ich trawienie.
c) Podaj nazwy naczy krwiononych oznaczonych na rysunku cyframi 1 i 2. Okrel,
ktre z nich charakteryzuje si wyszym steniem mocznika. Odpowied uzasadnij.
d) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.
Po posiku zoonym z warzyw w komrkach wtroby, biorcej udzia w utrzymywaniu
staego stenia glukozy we krwi, zachodzi
A. glikoliza pobudzana przez glukagon.
B. glikogeneza pobudzana przez insulin.
C. glikogenoliza pobudzana przez glukagon.
D. glukoneogeneza pobudzana przez insulin.
1. Zadania
Zadanie 71.
Utrzymanie rwnowagi cieplnej organizmu czowieka jest moliwe dziki procesom
o charakterze metabolicznym (np. utlenianie biologiczne), fizjologicznym, np. drenie mini,
oraz fizycznym promieniowanie, przewodzenie, parowanie i konwekcja. Procesy te
prowadz do pozyskiwania ciepa lub strat ciepa, w zalenoci od warunkw otoczenia
organizmu i jego aktywnoci.
Na podstawie: K. Birch, D. MacLaren, K. George, Fizjologia sportu. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 169.
a) Spord wymienionych w tekcie, podaj przykad procesu (1), ktry prowadzi

wycznie do strat ciepa z organizmu oraz przykad procesu (2), ktry prowadzi
wycznie do pozyskania ciepa przez organizm.
b) Podaj przykad narzdu, ktry uczestniczy w termoregulacji zachodzcej w wyniku
parowania.
c) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Czowiek zanurzony w zimnej, pyncej wodzie traci ciepo wskutek
A. konwekcji.
B. parowania.
C. przewodzenia.
D. promieniowania.
d) Oce poprawno zda dotyczcych mechanizmw termoregulacji oraz ich skutkw
w organizmie czowieka. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Silniejsze pocenie przyczynia si do utraty wody z organizmu, poniewa wzmaga

wydzielanie wazopresyny.
W reakcji na nisk temperatur otoczenia zwaj si powierzchniowe naczynia
krwionone skry, ograniczajc w ten sposb straty ciepa z organizmu.
Wydzielanie tyroksyny zwiksza si w wyszej temperaturze otoczenia
pod wpywem sygnau z podwzgrza.
Zadanie 72.
Warunkiem prawidowego funkcjonowania organizmu jest utrzymanie homeostazy, w tym
utrzymanie staej temperatury ciaa w rnych warunkach otoczenia i przy okrelonej
aktywnoci czowieka, np. podczas treningu, w czasie ktrego w pracujcych miniach
powstaj due iloci ciepa.
Na wykresie przedstawiono zmiany masy ciaa czowieka podczas 3godzinnego treningu
o tej samej intensywnoci, wykonywanego w niskiej i wysokiej temperaturze otoczenia w hali
treningowej, w kontrolowanych warunkach.
Na podstawie: K. Birch, D. MacLaren, K. George, Fizjologia sportu. Krtkie wykady, Warszawa 2012, s. 177.
67
68
a) Okrel na podstawie wykresu tendencj zmian masy ciaa podczas treningu.

Wyjanij, dlaczego tak si dzieje.
b) Podaj, ktra krzywa (I czy II) ilustruje zmiany masy ciaa podczas treningu
w wyszej temperaturze otoczenia. Odpowied uzasadnij.
c) Podaj czynnik rodowiska, ktrego warto powinna by jednakowa w obu prbach
badawczych, aby wyniki pomiaru byy wiarygodne.
d) Wyjanij, dlaczego w pracujcych miniach ciepo wydzielane jest w duych ilociach.
e) Wyka, e intensywnie pracujce minie wymagaj wzmoonej pracy ukadw
krwiononego i oddechowego.
Zadanie 73.
Czynnoci ukadu pokarmowego s regulowane na drodze nerwowej i hormonalnej. Komrki
gruczoowe bony luzowej odka wydzielaj skadniki soku odkowego; jedne kwas
solny (HCl) i wod, drugie pepsynogen, jeszcze inne luz. W czci odwiernikowej
odka znajduj si wewntrzwydzielnicze komrki W, wytwarzajce i gromadzce
gastryn. Na rysunku przedstawiono wydzielanie rnych substancji przez komrki odka.
Na podstawie: Fizjologia czowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej,

red. W. Traczyk, A. Trzebski, Warszawa 2001, s. 756.
a) Na podstawie analizy rysunku podaj dwa czynniki, pod wpywem ktrych komrki
oznaczone jako W (3) wydzielaj gastryn.
b) Korzystajc z podanych informacji, okrel wpyw gastryny i acetylocholiny
na komrki gwne i okadzinowe bony luzowej odka.
c) Wyjanij, dlaczego gastryna dociera do komrek gruczoowych odka inn drog
ni acetylocholina.
Zadanie 74.
Droga szerzenia chorb zakanych, inaczej droga zakaenia to sposb i mechanizm
przenoszenia zarazkw do organizmu ze rodowiska zewntrznego.
Moliwe jest przeniesienie zarazkw przez kontakt seksualny, drog pokarmow, oddechow,
przez krew i przez wektory (stawonogi, gryzonie).
Jednym z najbardziej skutecznych sposobw profilaktyki chorb zakanych, obok
przestrzegania zasad higieny osobistej i ywienia, s szczepienia.
Na podstawie: W. Irving, T. Boswell, D. Ala'Aldeen, Mikrobiologia medyczna. Krtkie wykady,
Warszawa 2012, s. 6.
1. Zadania
a) Wrd wymienionych poniej chorb bakteryjnych podkrel wszystkie te,

w przypadku ktrych czowiek chory nie stanowi bezporedniego rda zakaenia.
Choroby: borelioza, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, grulica, tec, wglik.
b) Podaj, inny ni szczepienie, sposb zapobiegania zachorowaniu na choler.
c) Uzasadnij, e szczepionka zapewnia organizmowi odporno swoist czynn.
W odpowiedzi uwzgldnij mechanizm jej dziaania.
Zadanie 75.
Gwnymi antygenami transplantacyjnymi czowieka s antygeny grupowe AB0 wystpujce
na erytrocytach oraz antygeny gwnego ukadu zgodnoci tkankowej HLA, ktre wystpuj
na powierzchni wszystkich komrek jdrzastych. Jeeli wystpuje niezgodno antygenw,
to zostaje zainicjowana reakcja odpornociowa, ktra jest przyczyn odrzucenia przeszczepu.
Liczne geny ukadu HLA znajduj si w 6. chromosomie, ale midzy nimi rzadko dochodzi
do crossing-over, dlatego zwykle geny te dziedzicz si razem, co jest wane dla przeszczepw
rodzinnych. Zestaw alleli genw znajdujcy si w tym samym chromosomie i razem
dziedziczony zwany jest haplotypem. Kada komrka w organizmie potomka posiada
na swojej powierzchni czsteczki HLA zarwno typu matczynego, jak i ojcowskiego.
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie genw HLA.
Na podstawie: P.M. Lydyard, A. Whelan, M.W. Fanger, Immunologia. Krtkie wykady, Warszawa 2009, s. 277.
a) Korzystajc ze schematu, uzupenij ponisze zdania, wybierajc warto liczbow

spord: 25, 50, 75, 100.
Przeszczepy narzdw od rodzica do dziecka i odwrotnie wykazuj % zgodnych alelli
HLA. Prawdopodobiestwo urodzenia si dziecka z jednym z przedstawionych moliwych
zestaww alleli HLA wynosi %.
69
70
b) Okrel, w ktrym przypadku moe by wiksza szansa przyjcia si przeszczepu

przez chorego gdy dawc narzdu jest jedno z rodzestwa, czy gdy dawc
narzdu jest rodzic. Odpowied uzasadnij.
c) Okrel, czy geny HLA dziedzicz si zgodnie z II prawem Mendla. Uzasadnij odpowied.
W sposobie ekspresji genw HLA wystpuje
A. kodominacja.
B. dominacja zupena.
C. dominacja niezupena.
e) Wyjanij, dlaczego w przypadku powtrnego przeszczepu narzdu z podobnymi

antygenami transplantacyjnymi jego odrzucenie nastpuje wczeniej ni za pierwszym
razem.
f) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Powtrne odrzucenie przeszczepu to gwnie przejaw mechanizmu odpornoci
A. nabytej. B. wrodzonej. C. nieswoistej humoralnej. D. nieswoistej komrkowej.
Zadanie 76.
Czynnoci ukadu pokarmowego s regulowane midzy innymi przez autonomiczny ukad
nerwowy. Na rysunku przedstawiono wydzielanie substancji przez komrki odka
pod wpywem dziaania impulsu nerwowego.
Na podstawie: Fizjologia czowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej,

red. W. Traczyk, A. Trzebski, Warszawa 2001, s. 756.
a) Korzystajc z rysunku i wasnej wiedzy, wykrel w zdaniach, spord zapisanych

kursyw, niewaciwe wyraenia w taki sposb, aby powstaa informacja prawdziwa.
Uzasadnij swj wybr.
Nerwy bdne nale do nerww rdzeniowych/czaszkowych. S to nerwy, w ktrych
przebiegaj wkna wspczulne/przywspczulne autonomicznego ukadu nerwowego.
b) Opisz widoczn na rysunku drog odrodkow uku odruchowego autonomicznego,
korzystajc z oznacze IIII, i pamitajc, e skada si ona z dwch neuronw.
1. Zadania
c) Oce prawdziwo podanych stwierdze na temat pokarmowych odruchw

bezwarunkowych i warunkowych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Smak pokarmu jest bodcem bezwarunkowym, a widok pokarmu bodcem

warunkowym odruchu wydzielania soku odkowego.
Pokarmowy odruch warunkowy ksztatuje si wtedy, gdy orodek godu
w podwzgrzu jest pobudzony, a orodek sytoci zahamowany.
Odruchy bezwarunkowe i warunkowe podlegaj w yciu osobniczym niewielkim
zmianom.
Zadanie 77.
Na schemacie przedstawiono budow ucha czowieka.
Na podstawie: K. Grykiel, G. Halastra-Petryna, E. Mazurek, B. Potulska-Klein, Tablice biologiczne,

Gdask 2007, s. 172.
a) Podaj, ktre z elementw budowy ucha wskazanych na schemacie znajduj si

w uchu rodkowym oraz okrel rol trbki suchowej w funkcjonowaniu ucha.
b) Okrel kolejno przedstawionych etapw procesu syszenia wpisz w kolumnie tabeli
numery 15.
Etapy procesu syszenia
Drgania bony bbenkowej wprawiaj w drgania kostki suchowe, ktre wzmacniaj je i poprzez
strzemiczko przekazuj na bon okienka owalnego.
Fala dwikowa zewntrznym przewodem suchowym dociera do bony bbenkowej, wprawiajc
j w drgania.
Komrki suchowe ulegaj wzbudzeniu, a impulsy nerwowe przewodzone s do mzgu
za porednictwem nerwu limakowego.
Fale cinienia wprawiaj w drgania bon podstawn, na ktrej spoczywaj komrki suchowe
w narzdzie Cortiego.
Drgania bony okienka owalnego przenoszone s, jako fale cinienia, przez pyn wypeniajcy
bdnik.
Nr
etapu
71
72
Zadanie 78.
Na wykresie przedstawiono powierzchni syszalnoci, ktr wyznaczaj granice syszalnoci,
czyli skrajne czstotliwoci fal dwikowych (grna i dolna) oraz dolna i grna warto
cinienia akustycznego dwikw, ktre s syszalne przez ucho ludzkie. Granice syszalnoci
s pojciem umownym i zostay urednione (byy wielokrotnie wyznaczane empirycznie
przez rnych badaczy). Gos to zjawisko akustyczne, ktre posiada kilka specyficznych
waciwoci, midzy innymi: wysoko, ktra wie si z czstotliwoci wydobywanego
dwiku mierzon w hercach (Hz) i natenie gosu, mierzone w decybelach (dB).
Na podstawie: http://archiwum.ciop.pl/26006.html; http://livesound.pl/tutoriale/artykuly/

4629-zrozumialosc-mowy [dostp: 29.01.2015]; K. Barrett, H. Brooks, S. Boitano, S. Barman,
Ganongs Review of Medical Physiology, New York-[]-Toronto 2010, s. 209211.
a) Podaj, o ile decybeli wyszy jest poziom cinienia akustycznego, przy ktrym syszymy
ton o czstotliwoci 100 Hz, od tego, przy ktrym syszymy ton o czstotliwoci 1000 Hz.
Czstotliwo tonu, dla ktrego ucho ludzkie jest najbardziej czue, wynosi okoo
A. 20 Hz.
B. 100 Hz.
C. 4000 Hz.
D. 10000 Hz.
c) Wrd opisw gosw (AD) zaznacz dwa, ktre mieszcz si w obszarze (zasigu)
ludzkiej rozmowy.
A. Gono mwica osoba (70 dB), majca niski gos (150 Hz).
B. Krzyczca osoba (78 dB), majca do wysoki gos (500 Hz).
C. Cicho mwica osoba (50 dB), majca wysoki gos (2000 Hz).
D. Normalnie mwica osoba (58 dB), majca do wysoki gos (1000 Hz).
1. Zadania
Zadanie 79.
Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji wydzielania hormonu tarczycy.
a) Do oznacze cyfrowych (14) na schemacie przyporzdkuj odpowiednie nazwy

wybrane spord AF.
A. tyroksyna
B. kora mzgowa
C. podwzgrze
D. kalcytonina
E. przysadka mzgowa
F. liberyna
b) Oce prawdziwo poniszych stwierdze dotyczcych potencjalnych przyczyn
znacznego obnienia stenia TSH we krwi pacjenta i skutkw tej zmiany dla jego
organizmu. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
Informacja
1.
Nieprawidowa dieta, ktra prowadzi do niedoboru jodu.
2.
Nadczynnoci tarczycy, ktrej skutkiem s zaburzenia metaboliczne.
3.
Uszkodzenie przedniego (gruczoowego) pata przysadki mzgowej, ktre

prowadzi midzy innymi do niedoczynnoci tarczycy.
Prawda
Fasz
73
74
Zadanie 80.
Na wykresie przedstawiono zmiany intensywnoci wydzielania do krwi badanego pacjenta
dwch hormonw trzustkowych (1 i 2), w zalenoci od stenia glukozy w osoczu krwi tego
pacjenta. Prawidowy poziom glukozy we krwi zdrowego czowieka na czczo wynosi
od 70 do 99 mg/dl.
mU jednostka
midzynarodowa
Na podstawie: K. Barrett, H. Brooks, S. Boitano, S. Barman, Ganongs Review of Medical Physiology, New
York-[]-Toronto, 2010, s. 325.
a) Na podstawie analizy wykresu podaj nazwy hormonw 1 i 2. Uzasadnij odpowied.

b) Podaj, ktry z hormonw (1 czy 2) warunkuje powrt stenia glukozy we krwi
do wartoci stenia prawidowego, kiedy stenie tego cukru w osoczu wynosi
140 mg/dl. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 81.
Uzupenij poniszy schemat, wpisujc w wykropkowane miejsca brakujce nazwy
hormonw i wyjanij, na czym polega ich antagonistyczne dziaanie w utrzymaniu
prawidowego stenia glukozy we krwi.
1. Zadania
Zadanie 82.
Komrka jajowa ssakw koczy podzia komrkowy dopiero po wniknicia do niej jednego
z plemnikw podczas zapodnienia.
Na rysunkach AE przedstawiono kolejne etapy procesu zapodnienia.
Na podstawie: W. Lewiski, Anatomia i fizjologia czowieka (z elementami fizjologii zwierzt),

Reda 1996, s. 126.
a) Korzystajc z rysunku, podaj nazw etapu podziau komrkowego, na ktrym

znajduje si proces oogenezy w momencie owulacji.
b) Podaj, jak funkcj speniaj ciaka kierunkowe w procesie powstawania komrki
jajowej.
c) Uszereguj wymienione poniej etapy procesu zapodnienia wedug kolejnoci
ich zachodzenia. W odpowiedzi posu si ich numerami.
1. Usunicie ciaka kierunkowego.
2. Wniknicie plemnika.
3. Reakcja akrosomalna.
4. Blok przeciwko polispermii.
75
76
1.6. Genetyka i biotechnologia

Zadanie 83.
W tabeli przedstawiono czsto rekombinacji (procent (%) crossing-over) pomidzy
czterema genami (k, m, o, p) znajdujcymi si w jednym z autosomw badanego gatunku.
Geny
k
m
o
p
k
25
11
5
m
25
36
20
o
11
36
16
p
5
20
16
-
Wrd AD zaznacz odpowied, w ktrej podano prawidow kolejno wystpowania

(uoenia) badanych genw w chromosomie.
A. k, o, p, m
B. m, p, k, o
C. p, k, m, o
D. m, k, p, o

Odlegoci midzy genami w chromosomie wyraane s w jednostkach mapowych. Jedna
jednostka mapowa (1 mU) odpowiada takiej odlegoci midzy genami sprzonymi, w ktrej
crossing-over zachodzi z czstoci 1%. Jednostki mapowe nazywane s take
centyMorganami (cM), a 100 cM = 1 Morgan, a wic 5% wymiany midzy dwoma genami
oznacza, e geny te oddalone s na mapie chromosomu o 5 jednostek Morgana (jednostek
mapowych). Posu si t wiedz i na podstawie danych zawartych w tabeli, ustal prawidow
kolejno wystpowania badanych genw w chromosomie.
Poprawna odpowied
B
Zadanie 84.
Poniej zilustrowano mutacj, ktra jest przyczyn mukowiscydozy choroby genetycznej
autosomalnej recesywnej, upoledzajcej funkcjonowanie puc, trzustki i innych narzdw.
Ocenia si, e w populacji europejskiej choruje 1 na 2500 osb.
ALLEL PRAWIDOWY
Numer kodonu
acuch DNA
Aminokwasy
506
ATC
Ile
507
ATC
Ile
508
TTT
Phe
509
GGT
Gly
510
GTT
Val
ALLEL ZMUTOWANY
Numer kodonu
acuch DNA
Aminokwasy
506
ATC
Ile
507
ATIle
508
- -T
509
GGT
Gly
510
GTT
Val
Na podstawie: K.M. Charon, M. witoski, Genetyka zwierzt, Warszawa 2000, s. 121.
a) Korzystajc z tabeli kodu genetycznego okrel, czy przedstawiony fragment acucha

DNA jest nici kodujc, czy matrycow. Uzasadnij odpowied.
b) Uzasadnij na podstawie podanej informacji, e kod genetyczny jest zdegenerowany.
c) Podaj nazw przedstawionego rodzaju mutacji genowej i okrel skutek tej mutacji
dla struktury I-rzdowej powstajcego biaka.
d) Oblicz, korzystajc z rwna Hardyego-Weinberga, czsto wystpowania nosicieli
allelu mukowiscydozy w populacji europejskiej.
1. Zadania

a)
Aby to oceni, skorzystaj z tabeli kodu genetycznego, sprawdzajc w niej kodon jednego
z aminokwasw. Wiesz, e mRNA powstaje zgodnie z informacj zapisan w nici
matrycowej, do ktrej jego kodony s komplementarne, a ni matrycowa jest komplementarna
do nici kodujcej. W rezultacie wic kodon mRNA danego aminokwasu w tabeli kodu
ma sekwencj tak, jak kodon w nici kodujcej z jedn rnic, wynikajc ze skadu
nukleotydw DNA i RNA.
b)
W odpowiedzi na to polecenie naley uzasadni, korzystajc z podanej informacji, e kod
genetyczny jest zdegenerowany, a to oznacza, e dany aminokwas moe by kodowany
przez kilka rnych tripletw. Przykad potwierdzajcy t cech kodu znajduje si
w informacji do zadania, dlatego trzeba go w odpowiedzi przytoczy zgodnie z poleceniem.
c)
Trudno w realizacji tego polecenia polega tylko na podaniu nazwy mutacji, reszt
odczytujesz wprost z informacji do zadania. Mutacja ta polega na usuniciu 1 nukleotydu
z kodonu 507 i 2 nukleotydw z kodonu 508, tak e z 2 kodonw powstaje tylko jeden, i cho
zmieniony, to rwnie kodujcy izoleucyn, ale w biaku brak jest fenyloalaniny.
d)
Skorzystaj z podanej informacji, e choruje 1 osoba na 2500 zdrowych, czyli czsto
homozygot recesywnych aa wynosi 1/2500, czyli q2 = 0,0004, wic q = 0,02 i jest to
czsto allelu recesywnego w populacji bdcej w rwnowadze, zgodnie z regu
Hardyego-Weinberga. Z pierwszego rwnania p + q = 1, moesz obliczy p, czyli czsto
allelu dominujcego (p = 1 q). Wiedzc, e nosicielami s heterozygoty, ktrych czsto
wynosi 2pq, moesz obliczy warto 2pq.
a)
Jest to ni kodujca, poniewa w niej sekwencja nukleotydw jest taka sama, jak w kodonach
mRNA, w ktrych jednak zamiast tyminy jest uracyl.
b)
Dowodzi tego fakt, e aminokwas izoleucyna jest kodowany przez 2 rne kodony: ATC
i ATT.
c)
Jest to delecja (3 nykleotydw), co skutkuje brakiem 1 aminokwasu (fenyloalaniny)
w powstajcym biaku.
d)
q2 = 1/2500 = 0,0004, wic q = 0,02, dlatego 2pq wynosi:
2 0,02 0,98 = 0,0392 = 0,04 = 4%
Czsto wystpowania nosicieli allelu mukowiscydozy w populacji europejskiej wynosi 4%.
77
78
Zadanie 85.
Muszka owocowa (Drosophila melanogaster) ma cztery pary chromosomw. Gen
warunkujcy barw oczu znajduje si u tego owada w chromosomie X, przy czym allel
warunkujcy barw bia (a) jest recesywny, za allel warunkujcy barw czerwon (A) jest
dominujcy. Niesprzony z pci jest natomiast gen warunkujcy cech skrzyde: allel
dominujcy (S) warunkuje skrzyda dugie, a recesywny (s) warunkuje skrzyda krtkie
(zredukowane). Dziedziczenie pci u muszki owocowej odbywa si wedug podobnych zasad
jak u czowieka. Samica posiada dwa chromosomy pci XX, a samiec chromosomy pci XY.
Cykl rozwojowy muszki owocowej w temperaturze 25C trwa od 8 do 9 dni. Gatunek ten,
ze wzgldu na swoje cechy, wykorzystywany jest w badaniach genetycznych jako organizm
modelowy.
Na poniszych rysunkach przedstawiono zestawy chromosomw czterech osobnikw muszki
owocowej (AD). W chromosomach pci zaznaczono lokalizacj genu warunkujcego barw
oczu.
Na podstawie http://www.nature.com/scitable/topicpage/developing-the-chromosome-theory-164 [dostp: 21.01.2015].
a) Spord rysunkw AD zaznacz te, ktre przedstawiaj zestawy chromosomw

osobnikw mskich i okrel barw oczu kadego z tych osobnikw.
b) Spord krzywek muszki owocowej (14) zaznacz t, w wyniku ktrej w potomstwie
mskim prawdopodobiestwo wystpienia osobnikw o oczach czerwonych, jak te
biaych wynosi 0,5 (50%). Uzasadnij odpowied, przedstawiajc wynik tej krzywki
w postaci szachownicy Punnetta. Podkrel genotypy osobnikw mskich o oczach
czerwonych.
Uzasadnienie:
1. XAXa
2. XAXA
3. XaXa
4. XAXA
XaY
XaY
XAY
XAY
c) Stosujc oznaczenia literowe alleli genw podane w informacji do zadania, zapisz

wszystkie moliwe genotypy:
1. samicy o czerwonych oczach i dugich skrzydach
2. samca o czerwonych oczach i krtkich skrzydach.
1. Zadania
d) Na poniszym schemacie, przedstawiajcym cykl rozwojowy muszki owocowej, wpisz

nazwy stadiw rozwojowych oznaczonych cyframi 1 i 2 oraz podaj nazw typu
przeobraenia wystpujcego u tego owada.
Na podstawie: http://www.easternct.edu/~adams/Drosophilalifecycle.html [dostp: 24.01.2015].
e) Na podstawie podanych informacji oce prawdziwo stwierdze dotyczcych

trafnoci wyboru muszki owocowej jako organizmu modelowego w badaniach
genetycznych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
4.
Informacja
Prawda
Fasz
Samice i samce muszki owocowej wyranie rni si kolorem i rozmiarem,

co uatwia obserwacj.
Maa liczba potomstwa pozwala na wiarygodn analiz statystyczn wzorw
dziedziczenia.
Krtki cykl yciowy umoliwia obserwacj wzorw dziedziczenia w kolejnych
pokoleniach w krtkim czasie.
Poniewa muszka owocowa ma may genom, wic maa ilo DNA, ktry trzeba
podda analizie, uatwia lokalizacj genw badanych cech.

a)
Rozpoznaj chromosomy pci i pamitaj, e u samca chromosom Y ma inny ksztat ni
chromosom X. Barw oczu okrel na podstawie informacji zawartych w tekcie dotyczcym
alleli warunkujcych okrelone barwy oczu oraz lokalizacji tych genw na chromosomach
przedstawionych na schematach. W realizacji polecenia posu si zasad dziedziczenia
genw sprzonych z pci, pamitajc, e geny warunkujce barw oczu owada
zlokalizowane s wycznie w chromosomie X.
b)
Wybierz waciw krzywk i wybr uzasadnij. W uzasadnieniu zapisz t krzywk
w postaci szachownicy Punnetta i podkrel wskazany genotyp ze wzgldu na dziedziczon
cech (barw oczu). Pamitaj, e w gametach zawarty jest pojedynczy garnitur chromosomowy,
wic znajduj si w nich pojedyncze allele danego genu (w tym przypadku genu sprzonego
z pci), a genotypy osobnikw zawieraj pary alleli kadego z genw. Nastpnie, na podstawie
analizy otrzymanych genotypw, okrel prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych
fenotypw u osobnikw potomnych i podkrel wskazany fenotyp.
79
80
c)
Wykorzystaj znajomo poj genetyki klasycznej, takich jak: allel, allel dominujcy, allel
recesywny, homozygota, heterozygota, genotyp i fenotyp oraz znajomo zapisywania
krzywek dwugenowych (pamitaj, e jeden z tych genw jest sprzony z pci) i zapisz
wskazane genotypy.
d)
Rozwj owadw jest zoony i kiedy wystpuje w nim stadium poczwarki mwimy
o przeobraeniu zupenym. Posu si t wiedz i na rysunku rozpoznaj i podpisz poczwark
oraz larw, a nastpnie zapisz nazw typu przeobraenia, ktry wystpuje u tego owada.
e)
Wrd podanych informacji rozpoznaj te (jak np. maa liczba chromosomw czy krtki cykl
yciowy), ktre pozwalaj na prawidowe uzasadnienie trafnoci wyboru muszki owocowej
jako organizmu modelowego w badaniach genetycznych.
Zadanie 86.
Choroba Huntingtona to schorzenie powodowane mutacj w genie HD. Zmutowany allel tego
genu koduje biako, ktre gromadzc si w neuronach uszkadza je, doprowadzajc do ich
mierci. U chorych dochodzi do zaburze ruchowych, psychicznych i postpujcego
otpienia. Pierwsze objawy pojawiaj si zwykle ok. 45. roku ycia i stopniowo si
wzmagaj.
Schemat przedstawia rodowd pewnej rodziny, w ktrej wystpia genetycznie warunkowana
choroba Huntingtona. Kwadratami oznaczono mczyzn, koami kobiety, czarne figury
oznaczaj osoby chore, u ktrych wystpi zmutowany allel genu HD, biae figury to osoby
zdrowe, nieposiadajce zmutowanego allelu.
Na podstawie: http://www.poradnikmedyczny.pl/;
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pl%C4%85sawica_Huntingtona [dostp: 20.11.2014].
a) Na podstawie analizy tekstu i rodowodu okrel sposb dziedziczenia choroby

Huntingtona podkrel waciwe wyraenie spord zaproponowanych. Uzasadnij
kad wybran odpowied.
Choroba Huntingtona jest
1. autosomalna / sprzona z pci, poniewa . .
2. recesywna / dominujca, poniewa ... .
b) Okrel prawdopodobiestwo wystpienia choroby Huntingtona u dzieci
heterozygotycznych rodzicw. Uzasadnij odpowied zapisem odpowiedniej krzywki
genetycznej.
1. Zadania
c) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Allel odpowiedzialny za chorob Huntingtona utrzymuje si w populacji ludzkiej, poniewa
A. mutacje tego allelu s letalne.
B. objawy choroby wystpuj zwykle w pniejszym wieku.
C. allel przenoszony jest przez nosicieli, ktrzy nie choruj.
D. dobr naturalny eliminuje osobniki w sposb losowy.
a)
Dokonaj analizy rodowodu i wykorzystaj informacje zawarte w tekcie. Informacja: czarne
figury oznaczaj osoby chore, u ktrych wystpi zmutowany allel, biae figury to osoby
zdrowe, nieposiadajce zmutowanego allelu, podpowiada, e chorob wywouje allel
dominujcy, co potwierdza rodowd. Gdyby choroba bya sprzona z pci, allel
odpowiedzialny za ni leaby w chromosomie X. Rodowd nie sugeruje sprzenia choroby
z pci, gdy zdrowa matka (ktra musi mie dwa prawidowe allele, skoro jest zdrowa) ma
chorego syna (w pierwszym pokoleniu), a to wanie od matki syn dziedziczy chromosom X.
Chory ojciec przekazuje synowi chromosom Y.
b)
Mona zacz od krzywki, z ktrej wynika prawdopodobiestwo. Mona te wyliczy
prawdopodobiestwo pamitajc, e heterozygoty wytwarzaj 2 typy gamet w rwnych
proporcjach, czyli z prawdopodobiestwem ( A i a).
Prawdopodobiestwo wystpienia genotypw: AA = = . Aa = . aA = . aa = .
Spord tych genotypw bdzie miao cech dominujc (AA + Aa = ).
c)
Aby dokona prawidowego wyboru, trzeba wiedzie, e dobr naturalny prowadzi
do ukierunkowanych zmian, selekcjonuje osobniki, preferujc te zdrowe, lepiej
przystosowane, wic nie jest losowy. W przypadku tej choroby objawy, ktre mogyby
uniemoliwi lub utrudni rozmnaanie, wystpuj w pniejszym wieku, zwykle ju
po spodzeniu (wydaniu) potomstwa. Dobr naturalny dziaa na chore osobniki pno, kiedy
allel odpowiedzialny za chorob mg ju zosta przekazany potomstwu.
Zadanie 87.
Na schemacie przedstawiono etapy jednego cyklu acuchowej reakcji polimerazy PCR,
ktry zachodzi w termocyklerach w zmiennej temperaturze od 40C do 95C. W tej
metodzie wykorzystuje si polimeraz Taq wyizolowan z bakterii Thermus aquaticus, ktra
yje w gorcych rdach.
81
82
Na podstawie: K. Charon, M. witoski, Genetyka zwierzt, Warszawa 2000, s. 79.
a) Zaznacz wrd AD czsteczk DNA z poprawnie oznaczonymi kocami obu

macierzystych nici.
b) Podaj, ile czsteczek DNA znajdzie si w mieszaninie reakcyjnej po 5. cyklach PCR,

jeeli matryc stanowi 1 czsteczka DNA.
c) Wyjanij, dlaczego polimeraza DNA zastosowana w metodzie PCR nie ulega
inaktywacji w warunkach termicznych tej metody.
d) Okrel, czy metoda PCR jest przydatna:
1. w diagnostyce zespou Turnera,
2. w testach wykrywajcych obecno HIV w organizmie czowieka.
Odpowied uzasadnij w kadym przypadku.
e) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Jednym z substratw w acuchowej reakcji polimerazy jest
A. replikaza.
B. cytydynotrifosforan (CTP).
C. adenozynodifosforan (ADP).
D. deoksyguanidynotrifosforan (dGTP).
1. Zadania
Zadanie 88.
Cykl komrkowy eukariontw jest to uporzdkowana sekwencja zdarze w yciu komrki
od jej powstania, w wyniku podziau komrki rodzicielskiej, do jej podziau na komrki
potomne. W czasie podziau komrki zmienia si poziom zoonoci organizacji DNA,
co prowadzi do uformowania si kariotypu. Regulacja cyklu komrkowego obejmuje midzy
innymi wykrywanie uszkodze materiau genetycznego i ich napraw, apoptoz komrek oraz
zapobieganie niekontrolowanym podziaom komrkowym. To s gwne mechanizmy
chronice materia genetyczny komrek przed mutacjami i transformacj nowotworow.
Na podstawie: http://bioinfo.mol.uj.edu.pl/articles/Musial05 [dostp: 27.08.2014].
a) Uszereguj wymienione struktury (AD) w kolejnoci obrazujcej wzrost zoonoci

organizacji jdrowego DNA.
A. nukleosom
B. chromosom
C. podwjna helisa
D. chromatyda
b) Wpisz nazwy elementw chromosomu metafazowego oznaczonych na schemacie

cyframi 14.
Na podstawie: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/chromosomy [dostp: 20.08.2014].
c) Oce prawdziwo poniszych stwierdze, dotyczcych kariotypu w komrkach

somatycznych czowieka. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Kady z 44 autosomw w niezmutowanej komrce somatycznej czowieka zawiera

1 allel okrelonego genu.
Morfologiczny obraz chromosomw jest taki sam w komrkach somatycznych
czowieka, niezalenie od jego pci.
Niezmutowane komrki somatyczne rnych ludzi mog zawiera rne zestawy
alleli poszczeglnych genw.

Jeeli nowotwr charakteryzuje si nadmiern proliferacj komrkow (namnaaniem si
komrek) i amplifikacj genw (zwikszeniem liczby kopii genw), to zahamowanie
nowotworowej transformacji komrek moe nastpi przez
A. zatrzymanie cyklu komrkowego.
B. inaktywacj mechanizmw indukujcych apoptoz.
C. uzyskanie zdolnoci do nielimitowanej liczby podziaw.
D. uniezalenienie si komrek od czynnikw regulujcych proliferacj.
83
84
Zadanie 89.
Biotechnologia obejmuje dziaania z wykorzystaniem organizmw ywych lub ich
skadnikw, prowadzce do wytworzenia uytecznych produktw. Biotechnologia tradycyjna
stosuje naturalne enzymy lub organizmy niezawierajce obcego materiau genetycznego,
a nowoczesna organizmy zmodyfikowane genetycznie oraz wytwarzane przez nie biaka,
w tym enzymatyczne. Rozszerzenie zakresu potencjalnych zastosowa biotechnologii
nowoczesnej umoliwi rozwj inynierii genetycznej, czyli kierunkowe manipulacje genami
prowadzce do uzyskania okrelonych celw. W tworzeniu zrekombinowanego DNA wykorzystuje
si gwnie bakteryjne enzymy restrykcyjne, a take inne enzymy, np. ligazy, polimerazy.
Na poniszych schematach przedstawiono dwa przykady szecionukleotydowych sekwencji
palindromowych w DNA, rozpoznawanych i przecinanych przez dwa enzymy restrykcyjne
(strzakami wskazano miejsce dziaania enzymu).
lepkie koce
5...GAATTC...3 restryktaza EcoRI
5...G
AATTC...3
3...CTTAAG...5
3...CTTAA
G...5
tpe koce
5...GTTAAC...3
restryktaza Hhal
3...CAATTG...5
5...GTT
AAC 3
3...CAA
TTG 5
a) Na podstawie schematu podaj, czym charakteryzuje si sekwencja palindromowa

nukleotydw w DNA.
b) Na podstawie analizy schematw oce prawdziwo poniszych stwierdze, dotyczcych
dziaania enzymw restrykcyjnych. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Okrelony enzym restrykcyjny rozpoznaje specyficzn sekwencj nukleotydow

i tnie j rwnie w specyficzny dla siebie sposb (symetryczny lub asymetryczny).
Jeeli restryktazy tn czsteczki DNA symetrycznie, wtedy produkt ma wystajce,
jednoniciowe lepkie koce, jeli tn DNA asymetrycznie wtedy koce s tpe.
Lepkie koce umoliwiaj przyczanie do nich (tak samo wytworzonych)
komplementarnych fragmentw DNA pochodzcych z innych rde.
c) Korzystajc z przedstawionych schematw, zapisz dwuniciow sekwencj nukleotydow

DNA przed ciciem przez enzym i po ciciu, jeeli restryktaza (KpnI) rozpoznaje
sekwencj 5...GGTACC...3 z miejscem cicia pomidzy czsteczkami cytozyny.
Sekwencja nukleotydowa DNA przed ciciem
....
restryktaza (KpnI)
Sekwencja nukleotydowa DNA po ciciu

..
..
1. Zadania
d) Uzupenij tabel wpisz odpowiednie informacje dotyczce uzyskiwania wymienionych

produktw spoywczych metod biotechnologii tradycyjnej.
Lp.
Produkty
Stosowane mikroorganizmy
1.
jogurt, kiszone ogrki
2.
chleb, piwo
Zachodzce procesy
Zadanie 90.
Przeprowadzono badanie, w ktrym skrzyowano homozygotyczne muszki owocowe, majce
allele dominujce (K) warunkujce skrzyda proste (krzywka A) oraz homozygotyczne
muszki owocowe, majce allele recesywne (k) warunkujce skrzyda odgite (krzywka
B). Na rysunku przedstawiono fenotypy potomstwa tych muszek, hodowanego w rnej
temperaturze (15C i 25C).
15C (I)
25C (II)
15C (III)
25C (IV)
a) Uzupenij tabel wpisz genotypy i fenotypy osobnikw pokolenia F1 ustalone

na podstawie przedstawionych wynikw.
Dane
osobniki pokolenia F1
genotypy osobnikw F1
ksztat skrzyde osobnikw pokolenia F1
Krzywka A
I (15C)
II (25C)
Krzywka B
III (15C)
IV (25C)
b) Wrd AD zaznacz wniosek wynikajcy z przedstawionych wynikw bada.

A. Wiele charakterystycznych cech muszki owocowej nie jest dziedziczonych.
B. Ksztat skrzyde muszki owocowej warunkowany jest jedynie przez genotyp.
C. Mutacje wystpuj tylko wtedy, gdy muszki owocowe hodowane s w niskiej temperaturze.
D. Ksztat skrzyde moe by warunkowany przez wspdziaanie genotypu i warunkw
rodowiska.
Zadanie 91.
Grupa krwi czowieka w ukadzie AB0 zaley od dziedziczenia jednego z trzech alleli (IA, IB
lub i). Allele IA oraz IB s kodominujce w stosunku do siebie oraz dominujce w stosunku
do allelu i. Innym wanym ukadem antygenowym jest czynnik Rh. Na powierzchni
erytrocytw ludzi z grup krwi Rh+ wystpuje antygen D, a u osb z grup Rh brak jest tego
antygenu. Allel warunkujcy obecno antygenu D jest dominujcy, cecha ta dziedziczy si
zgodnie z I prawem Mendla.
Matka, ma grup krwi AB Rh+, za ojciec ma grup krwi 0 Rh.
a) Oce, czy u dziecka tej pary moe wystpi grupa krwi A Rh. Zapisz genotypy
rodzicw oraz uzupenij szachownic Punnetta.
85
86
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dziedziczenia czynnika Rh.

Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Osoby posiadajce allel dominujcy (D) zawsze maj grup krwi Rh+.
Kobieta o genotypie DD i mczyzna o genotypie Dd mog mie dziecko z grup
krwi Rh.
Prawdopodobiestwo, e dziecko pary o genotypach Dd bdzie miao grup krwi
Rh, jest rwne 50%.
c) Okrel, czy podczas ciy u opisanej kobiety moe wystpi konflikt serologiczny.
Odpowied uzasadnij.
Zadnie 92.
Daltonizm uwarunkowany jest recesywnym allelem (d), lecym w chromosomie X.
Prawidowy allel dominujcy jest oznaczany jako (D).
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.
a) Zapisz genotyp mczyzny oznaczonego na schemacie cyfr 1 i okrel, czy jest on

daltonist. Odpowied uzasadnij.
b) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych dziedziczenia daltonizmu.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Mczyzna daltonista przekazuje allel d tylko crkom, a kobieta nosicielka tylko
synom.
Jeli kobieta jest nosicielk daltonizmu, to kady jej syn bdzie daltonist,
niezalenie od genotypu ojca.
Moliwo wystpienia choroby u crki kobiety bdcej nosicielk daltonizmu
zaley od tego, czy jej ojciec jest daltonist.
Prawda
Fasz
1. Zadania
Zadanie 93.
Nukleozydy s zwizkami, ktre powstaj przez poczenie zasady azotowej purynowej lub
pirymidynowej z cukrem. Natomiast nukleozydy, do ktrych zostaje doczona reszta kwasu
fosforowego, to nukleotydy. W kwasach nukleinowych, ktrych monomerami s nukleotydy,
cukrem jest ryboza lub deoksyryboza.
Na schemacie przedstawiono nukleozydy z zasadami pirymidynowymi.
Na podstawie: B.D. Hames, N.M. Hooper, Biochemia. Krtkie wykady, Warszawa 2002, s. 168, 189.
a) Podaj oznaczenie literowe nukleozydu, ktry w przedstawionej tu postaci

nie wystpuje w kwasach nukleinowych organizmw ywych. Uzasadnij swj wybr.
b) Korzystajc ze wzoru, w ktrym ponumerowano atomy wgla w czsteczce cukru,
okrel, w ktrym miejscu i jakim wizaniem moe przyczy si do tej czsteczki
reszta kwasu fosforowego i utworzy nukleotyd.
Zadanie 94.
Rodowd przedstawia dziedziczenie choroby genetycznej krzywicy opornej na dziaanie
witaminy D. Jest to choroba sprzona z pci.
Na podstawie: M. Barbor, M. Boyle, M. Cassidy. K. Senior, Biology, London, 1999, s. 519.
a) Na podstawie analizy rodowodu okrel, czy jest to choroba uwarunkowana allelem

dominujcym, czy recesywnym. Odpowied uzasadnij.
b) Okrel, jakie jest prawdopodobiestwo, e kolejna crka matki oznaczonej cyfr 1
urodzi si zdrowa. Przyjmujc H jako oznaczenie allelu dominujcego, przedstaw
krzywk, stosujc szachownic Punnetta. Podkrel genotyp zdrowej dziewczynki.
87
88
Zadanie 95.
W komrkach E. coli operon laktozowy (lac) zawiera geny struktury kodujce enzymy
niezbdne do rozkadu laktozy i jej pobierania ze rodowiska zewntrznego. Transkrypcja
tych genw zaley od warunkw rodowiska. Jeeli w rodowisku bakterii nie ma laktozy,
to represor lac specjalne (allosteryczne) biako wie si z operatorem, uniemoliwiajc
przyczenie do promotora polimerazy RNA i rozpoczcie transkrypcji genw struktury.
Na rysunku przedstawiono operon laktozowy (I) oraz wpyw laktozy (induktora)
na aktywno represora (II).
Na podstawie: Podstawy genetyki dla studentw i lekarzy, red. G. Drewa,T. Ferenc, Wrocaw 2005, s. 94.
Korzystajc z rysunku, opisz sposb, w jaki laktoza pobrana przez komrk z podoa
wpywa na represor lac. Okrel konsekwencje tego wpywu dla komrki i jej procesu
oddychania.
Zadanie 96.
Na schematach przedstawiono ten sam etap dwch typw podziaw komrkowych,
oznaczonych cyframi I i II.
Na podstawie: W. Czechowski, W. Gajewski, G. Garbaczewska, E. Nowakowski, Z. Starck,

K. Skwaro-Sota, P. Trojan, Biologia, Warszawa 1991, s. 25.
a) Podaj numer schematu, na ktrym przedstawiono podzia somatycznej komrki

zwierzcej oraz nazw tego etapu podziau.
b) Uzasadnij, e na schematach przedstawiono podziay dwch komrek, ktre mog
pochodzi z jednego organizmu.
c) Podaj przykad choroby genetycznej czowieka, ktra moe by spowodowana
nieprawidowym rozejciem si chromosomw podczas podziau redukcyjnego.
Zadanie 97.
Albinizm jest chorob genetyczn, warunkowan obecnoci recesywnego allelu
powodujcego brak enzymu tyrozynazy, ktry przeksztaca prekursor melaniny w barwnik
melanin. Albinizm moe wystpowa u ludzi oraz zwierzt. Czstotliwo wystpowania tej
choroby u ludzi wynosi od 1 : 5000 do 1 : 15000, ale w niektrych populacjach moe by
znaczco wysza, np. w Tanzanii wynosi rednio 1 : 1400. Pojcie albinizmu stosuje si take
w przypadku rolin, u ktrych zasza mutacja zaburzajca syntez chlorofilu.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Albinizm [dostp: 23.01.2015].
1. Zadania
a) Wyjanij, dlaczego albinizm jest chorob szczeglnie niebezpieczn dla ludzi yjcych
w strefie klimatw rwnikowych.
b) Skrzyowano albinotyczn samic myszy z normalnie ubarwionym samcem. Zaznacz,
jakie jest prawdopodobiestwo, e potomstwo tej pary bdzie albinotyczne.
A. 0%
B. 0% lub 50%
C. 100%
D. 50% lub 100%
c) Wyjanij, dlaczego cakowicie albinotyczne roliny nie maj szans przeycia.

Zadanie 98.
Epidermolysis bullosa (EB) to rzadka choroba genetyczna, charakteryzujca si
powstawaniem pcherzy na skrze. Stwierdzono, e chorob t warunkuj mutacje dotyczce
kilku genw zlokalizowanych w rnych chromosomach. Mog one odpowiada
za recesywny lub dominujcy typ dziedziczenia choroby.
Na schemacie przedstawiono drzewo rodowe pewnej rodziny, u ktrej doszo do mutacji
pojedynczego genu.
Na podstawie: http://ebpolska.pl/epidermolysis-bullosa-2/ [dostp: 23.01.2015].
Uzasadnij, e dziedziczenie tej choroby nie jest sprzone z pci i e w tym przypadku
allel choroby jest recesywny.
Zadanie 99.
Na rysunku przedstawiono gwne etapy ekspresji informacji genetycznej.
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 279.
89
90
a) Korzystajc z informacji podanych na rysunku i wasnej wiedzy, oce prawdziwo

poniszych stwierdze. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Kada z nici DNA oraz ni mRNA zbudowane s z podobnych podjednostek

chemicznych poczonych ze sob za pomoc takich samych wiza
kowalencyjnych.
Dwuniciowy DNA oraz mRNA zbudowane s z nukleotydw
purynowych i pirymidynowych, a stosunek ilociowy tych nukleotydw w obu
kwasach wynosi 1 : 1.
Struktur przestrzenn DNA i mRNA stabilizuj wizania wodorowe pomidzy
komplementarnymi zasadami azotowymi nukleotydw.
b) Stosujc oznaczenia literowe zasad azotowych, podaj kodon 2 i kodon 3 w mRNA

oraz w nici matrycowej DNA.
Na podstawie przedstawionego schematu ekspresji informacji genetycznej mona
stwierdzi, e
A. podczas transkrypcji trjkowy kod genetyczny ulega rozszyfrowaniu.
B. podczas translacji dany kodon znajdujcy si w DNA zostaje odczytany dwa razy.
C. podczas transkrypcji mimo zmiany zapisu informacji genetycznej nie zmienia si jej
sens.
D. zmiana nukleotydu w danym kodonie powoduje zmian jednego aminokwasu w biaku.
Zadanie 100.
Na rysunku przedstawiono fragment genu oraz fragment powstaego na jego podstawie
mRNA, a nastpnie fragment zsyntetyzowanego polipeptydu przed mutacj oraz po mutacji.
1. Zadania
Na podstawie: L.B. Jorde, J.C. Carey, M.J. Bamshad, Genetyka medyczna, Wrocaw 2014, s. 27.
a) Wyjanij, na czym polega przedstawiony rodzaj mutacji, uwzgldniajc najpierw

sekwencj nukleotydw w genie, a nastpnie przebieg i wynik procesu ekspresji
informacji genetycznej zawartej w tym genie.
b) Przyjmujc, e na DNA nie dziaay czynniki mutagenne, podaj typow przyczyn
powstawania takich mutacji, jak zilustrowana na schemacie.
c) Korzystajc z tabeli kodu genetycznego (zamieszczonego w zestawie Wybranych wzorw
i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki), odczytaj,
ktre trzy aminokwasy zostan wbudowane do polipeptydu po zajciu tej mutacji
i wpisz w wykropkowane miejsca skrty ich nazw.
d) Spord wymienionych niej chorb czowieka wybierz i podkrel t, ktrej
przyczyn moe by przedstawiony typ mutacji.
Nazwy chorb: miadyca, mukowiscydoza, anemia zoliwa, zesp Klinefeltera, cukrzyca,
zesp Turnera.
Zadanie 101.
Na rysunku przedstawiono dwie krzywki u pewnej rasy drobiu. Krzywki te ilustruj
dziedziczenie u tej rasy typu upierzenia cechy sprzonej z pci. Upierzenie pasiaste (biae
poprzeczne pasy na pirach) uwarunkowane jest przez allel dominujcy B, a jednolite (czarne)
przez allel recesywny b. Pe eska u drobiu determinowana jest przez chromosomy pci X i Y,
mska przez dwa chromosomy X.
Na podstawie: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 123.
91
92
a) Wyjanij, dlaczego wszystkie kury powstae w wyniku krzywki nr 1 s pasiaste,

a w wyniku krzywki nr 2 wszystkie s jednolite.
b) Podaj genotyp koguta z pokolenia P w krzywce nr 1. Uzasadnij odpowied.
c) Podaj, ktry rodzaj zmiennoci cechy: ciga czy nieciga, wystpuje w przypadku
typu ubarwienia upierzenia u drobiu. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 102.
Ponisze drzewo rodowe ilustruje dziedziczenie pewnej choroby w danej rodzinie. Choroba
ta uwarunkowana jest przez allel recesywny (a) genu pooonego w chromosomie X.
a) Na podstawie analizy drzewa rodowego rodziny pastwa Nowakw wypisz genotypy

pani Nowak i pana Nowaka.
b) Zaznacz zdanie, w ktrym podano nieprawidow informacj o jednym z dzieci
pastwa Nowakw.
A. Jan jest chory odziedziczy allel recesywny po matce.
B. Kuba jest zdrowy odziedziczy allel dominujcy po matce.
C. Anna jest nosicielk odziedziczya allel dominujcy od ojca.
D. Julia jest chora odziedziczya allele recesywne od ojca i od matki.
c) Wiedzc, e Anna jest heterozygot pod wzgldem grupy krwi A, za Piotr jest
heterozygot pod wzgldem grupy krwi B, oblicz prawdopodobiestwo urodzenia si
w ich maestwie Bartosza jako zdrowego syna, ktry ma grup krwi 0. W tym celu
podaj genotypy Anny oraz Piotra, narysuj szachownic Punnetta i podkrel w niej
genotyp Bartosza.
1. Zadania
Zadanie 103.
Poniej przedstawiono graficzny obraz chromosomw (kariotyp) pewnej osoby.
Na podstawie: D.J. Taylor, N.P.O. Green, G.W. Stout, Biological science 2, Cambridge 2006, s. 864.
a) Zaznacz prawdziw informacj spord AD oraz napisz jej uzasadnienie tak, aby
powstao prawidowe dokoczenie zdania.
Przedstawiony kariotyp jest charakterystyczny dla osoby, u ktrej wystpuje
A
B
C
D
triploidia,
zesp Downa,
zesp Turnera,
zesp Klinefeltera,
poniewa
b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania odnoszcego si do przebiegu mejozy

podczas powstawania gamet u rodzicw osoby, ktrej kariotyp przedstawiono wyej.
Podczas mejozy
A. u jednego rodzica rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw, a u drugiego nie
rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw.
B. u jednego rodzica rozdzieliy si wszystkie pary chromosomw, a u drugiego nie
rozdzielia si jedna para autosomw.
C. u jednego rodzica nie rozdzielia si para autosomw, a u drugiego rozdzielia si tylko
para chromosomw pci.
D. u jednego rodzica nie rozdzielia si para autosomw, a u drugiego nie rozdzielia si para
chromosomw pci.
c) W poniszych zdaniach podkrel odpowiednie wyraenie spord zaproponowanych
tak, aby powstay prawdziwe informacje.
1. Liczba chromosomw w podanym kariotypie wiadczy o tym, e komrka ta moe /
nie moe odby mitoz/y.
2. Liczba chromosomw w podanym kariotypie wiadczy o tym, e komrka ta moe /
nie moe odby mejoz/y.
93
94
d) Podaj nazw procesu, w wyniku ktrego kady chromosom skada si z dwch

chromatyd i dokadn nazw etapu cyklu komrkowego, w ktrym proces ten si
odbywa.
Zadanie 104.
Na rysunku przedstawiono jedno z najczciej stosowanych przedsiwzi inynierii
genetycznej rolin otrzymywanie odmian odpornych na erowanie larw owadw. Dawc
genu uywanego do wzbogacenia genomu rolinnego w sekwencj kodujc toksyczne
dla owadw biako jest najczciej bakteria glebowa Bacillus thuringiensis. Cyframi
oznaczono kolejne etapy otrzymywania odmiany ziemniaka odpornej na zgryzanie
przez gsienice.
Na podstawie: J. Buchowicz, Biotechnologia molekularna, Warszawa 2012, s. 5163, 7577, 8183.
a) Do kadego opisu etapu, podanego w tabeli w przypadkowej kolejnoci,

przyporzdkuj oznaczenie jego oznaczenie cyfrowe zaznaczone na rysunku (17).
Opis etapu
Fragmentacja czsteczki DNA.
Wyizolowanie czsteczki DNA.
Wzrost i rozwj roliny transgenicznej.
Klonowanie transformowanych komrek.
Rnicowanie si komrek i organogeneza.
Wprowadzenie genu do DNA komrek biorcy genu.
Identyfikacja fragmentu DNA zawierajcego gen dawcy.
Oznaczenie cyfrowe etapu
b) Okrel, czy w opisanej procedurze znajduje zastosowanie metoda PCR (acuchowa

reakcja polimerazy). Odpowied uzasadnij.
1. Zadania
c) Podaj nazw czsteczek opisanych w poniszym tekcie oraz oznaczenie cyfrowe

etapu, w ktrym zostay one zastosowane.
Biaka te charakteryzuj si wysokim stopniem specyficznoci substratowej katalizuj
hydroliz tylko niektrych, cile okrelonych wiza estrowych i tylko w dwuniciowym
DNA. Wybr wiza zaley od wystpowania specyficznej, niewielkiej sekwencji zasad
azotowych w makroczsteczce DNA.
d) Zaznacz zdanie, w ktrym podano niewaciwy cel otrzymywania transgenicznych
odmian ziemniakw. Odpowied uzasadnij.
A. Uzyskanie odpornoci bulw na mrz.
B. Zwikszenie zawartoci skrobi w bulwach.
C. Terapia genowa komrek somatycznych czowieka.
D. Wytwarzanie skadnikw szczepionek antygenw lub przeciwcia.
95
96
1.7. Ekologia i rnorodno biologiczna Ziemi

Zadanie 105.
W ekosystemach nieustannie zachodzi produkcja biomasy i jej rozkad (dekompozycja),
umoliwiajcy ponowne wykorzystanie pierwiastkw przez producentw.
W tabeli przedstawiono redni zawarto wgla w biomasie i w glebie, w piciu typach
ekosystemw.
rednia zawarto C organicznego
rednia zawarto C organicznego
w biomasie
w glebie
(kg m2)
(kg m2)
1. Las rwnikowy
18
10
2. Las strefy umiarkowanej
3
12
3. Tajga
8
15
4. Sawanna
2
4
5. Tundra
0,2
22
Na podstawie: J. Weiner, ycie i ewolucja biosfery. Podrcznik ekologii oglnej, Warszawa 2003, s. 139.
Typ ekosystemu
a) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy ilustrujcy redni

zawarto wgla organicznego w biomasie i w glebie podanych typw ekosystemw.
b) Wyjanij, dlaczego w tundrze synteza biomasy jest niewielka, za akumulacja
martwej materii organicznej wysoka.
a)
Wykorzystaj dane z tabeli i przedstaw je w postaci diagramu supkowego. Narysuj ukad
wsprzdnych i odpowiednio wyskaluj o Y, a na osi X zaznacz typy ekosystemw. Obie
osie opisz. Poniewa dwa rodzaje danych dotycz kadego typu ekosystemu, koniecznie
zrnicuj graficznie supki i zastosuj legend.
b)
Przypomnij sobie, jakie warunki panuj w tundrze, i jaka wystpuje tam rolinno. Pocz
typ rolinnoci (niewielkie roliny i porosty) z wielkoci powstajcej biomasy, a trudne
warunki klimatyczne z dugim czasem jej rozkadu.
a)
1. Zadania
b)
W tundrze okres wegetacyjny jest bardzo krtki. Rosn tam gwnie porosty i niewielkie
roliny (mchy, krzewinki), ktre wytwarzaj ma ilo biomasy. Jednoczenie z powodu
niskiej temperatury, wiecznej zmarzliny i krtkotrwaego lata procesy rozkadu przebiegaj
bardzo wolno std dua akumulacja martwej materii organicznej.
Zadanie 106.
W ekosystemie autotroficznym pierwotnym rdem energii jest soce jego energi
wykorzystuj producenci, a nastpnie wraz z pokarmem konsumenci. Podczas przepywu
energii przez kolejne poziomy troficzne wystpuj jej straty. Na schemacie przedstawiono
przepyw energii przez ekosystem.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 70.
a) Korzystajc z wasnej wiedzy i przedstawionych na schemacie informacji, opisz dwie

widoczne drogi utraty energii podczas jej przepywu przez ekosystem, oznaczone
jako R i W.
b) Przyjmujc, e:
C to energia chemiczna zawarta w pokarmie zjedzonym przez organizm z poziomu II,
A to energia przyswojona przez organizm z poziomu II,
R to energia utracona,
W to energia utracona inn drog ni energia R,
i pamitajc, e suma wydatkw energetycznych na wszystkie czynnoci yciowe
zwierzcia z poziomu II musi by rwna energii zawartej w zjedzonym pokarmie,
zapisz (posugujc si podanymi symbolami) drug stron rwnania:
A =
c) Podaj nazw grupy organizmw oznaczonych na schemacie liter D oraz okrel ich
rol w funkcjonowaniu ekosystemu.
a)
Wykorzystaj swoj wiedz o sposobie uytkowania pokarmu przez organizmy i pamitaj,
e znaczna jego cz zostaje zuyta w procesie oddychania jako rdo energii (a zatem ta
cz pokarmu nie jest dostpna jako rdo energii dla nastpnego poziomu) Zastanw si
97
98
take, w jaki sposb organizm cudzoywny usuwa nieprzyswojone lub niekorzystne dla niego
zwizki organiczne, a jak w cigu swojego ycia trac materi organiczn roliny?
b)
Dla uatwienia moesz napisa najpierw, z czego skada si C (energia chemiczna zawarta
w zjedzonym pokarmie): C = A + R + W.
c)
Skorzystaj z wiedzy o grupach organizmw w ekosystemie i roli, jak one odgrywaj. Oprcz
producentw i konsumentw kolejnych rzdw wyrnia si szczeglnych konsumentw
ywicych si martw materi organiczn. Korzystaj one z detrytusu (co wida
na schemacie). Ich rola w ekosystemie jest bardzo istotna.
a) R jest oznaczeniem energii wykorzystanej przez organizmy podczas oddychania
i utraconej w postaci ciepa.
W oznacza energi utracon przez zwierzta podczas usuwania moczu i kau, a przez
roliny podczas opadania obumierajcych organw lub ich fragmentw (np. zamana ga,
przekwity kwiat).
b) A = C R W
c) Liter D opisani s destruenci (konsumenci-destruenci). S to organizmy (grzyby
i bakterie), ktre korzystaj z detrytusu, a wic ywi si martwymi szcztkami rolin
i zwierzt. Rozkadajc martwe szcztki organiczne, uwalniaj do rodowiska zwizki
nieorganiczne, ktre mog by wykorzystane przez producentw (dziki destruentom
rozkadajcym martwe szcztki organiczne zamyka si obieg materii w ekosystemie).
Zadanie 107.
Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w lasach dbowych w pnocno-wschodniej
czci Stanw Zjednoczonych pod koniec lat 90. XX w. stwierdzono, e istnieje zwizek
midzy wystpujcym co 34 lata wysypem odzi a gwatownym wzrostem liczebnoci
populacji myszakw lenych, ywicych si chtnie odziami, a take poczwarkami
brudnicy nieparki erujcej na liciach dbu, jak rwnie wzrostem liczby jeleni i kleszczy.
Zaobserwowano rwnie, dwa lata po wysypie odzi, zwikszon zachorowalno
na borelioz wrd mieszkajcych w okolicy ludzi.
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 1175.
a) Opisz, w jaki sposb myszaki lene wpywaj na wzrost plonu odzi.

b) Wyjanij zwizek midzy wysypem odzi a zwikszon zachorowalnoci ludzi
na borelioz.
c) Przedstaw na schemacie sie zalenoci pokarmowych uwzgldniajc wszystkie
wymienione w tekcie organizmy eukariotyczne ekosystemu lenego.
a)
Zwr uwag na opisan w tekcie rol myszakw lenych w ekosystemie. Zauwa, e s one
nie tylko konsumentami I, ale i II rzdu. Zastanw si, jak myszaki mog wpywa na plon
odzi, zjadajc poczwarki brudnicy nieparki. Ustal, czy ywic si odziami, maj one
jakikolwiek wpyw na ilo wytwarzanych owocw.
b)
Przypomnij sobie, w jaki sposb czowiek zakaa si borelioz. Na podstawie tekstu ustal,
ktre zwierzta mog by ywicielami kleszczy i mog stanowi rezerwuar krtkw
boreliozy. Jaki dostrzegasz zwizek midzy zwikszonym plonem odzi a liczb
przenoszcych krtki boreliozy kleszczy?
1. Zadania
c)
Z tekstu wypisz wszystkie wymienione w ekosystemie lasu organizmy eukariotyczne.
Nastpnie ustal, ktry organizm jest producentem i umie go jako pierwszego w sieci
zalenoci pokarmowych. Nastpnie okrel, jakie rodzaje zalenoci pokarmowych wystpuj
midzy pozostaymi organizmami i zilustruj je przy pomocy strzaek.
Zadanie 108.
Na wykresach przedstawiono struktur wiekow trzech populacji ssakw yjcych w parku
narodowym. Kady z prostoktw tworzcych piramid przedstawia jedn grup wiekow.
Na podstawie: http://pawelkar.republika.pl/BIO/eko/Populacja%20i%20jej%20cechy [dostp: 28.11.2014].
a) Na podstawie analizy danych postanowiono obj ochron populacj B. Uzasadnij

suszno tej decyzji.
b) Pracownicy parku przewiduj w najbliszej przyszoci znaczny przyrost osobnikw
populacji C. Wyjanij, czy przewidywania te s uzasadnione.
a)
Zwr uwag na ksztat wykresu B. Prostokty na dole piramidy s krtsze, ni lece
powyej, co oznacza, e modych osobnikw jest mniej, ni osobnikw w rednim wieku,
dojrzaych, zdolnych do rozrodu. Wkrtce to te dzi jeszcze za mode klasy wiekowe
wejd w wiek rozrodczy, ale bd mniej liczne ni obecnie rozmnaajce si klasy wiekowe,
co doprowadzi do spadku liczebnoci caej populacji. Taka piramida, zwona u dou,
charakteryzuje populacj wymierajc, to znaczy tak, w ktrej rodzi si coraz mniej osobnikw.
b)
Podobnie jak w poleceniu a), naley przeanalizowa wykresy, zrozumie, co przedstawiaj
i przewidzie, jak ich ksztat zmieni si z upywem czasu. Skoro w populacji jest duo
modych osobnikw, ktre niebawem osign dojrzao i bd miay potomstwo,
to liczebno populacji zapewne wzronie.
Zadanie 109.
W lasach deszczowych Ekwadoru i Kostaryki wystpuj roliny z rodzaju Axinaea, ktre
wytwarzaj zmodyfikowane, rozdte prciki, z rurkowato wyduonym zakoczeniem.
Rozdte prciki, dziki kontrastowemu zabarwieniu, rzucaj si w oczy i przypominaj
ptakom jagody. Roliny wydatkuj duo energii na wyprodukowanie zjadanych przez ptaki,
sodkich i poywnych prcikw, ktrych 100 g ma warto 360 kcal. 40% objtoci prcikw
stanowi powietrze, wic gdy zostan nacinite, wypchnity gaz gwatownie wyrzuca pyek
z wyduonej czci prcika na zewntrz, obsypujc nim ptaka.
Na podstawie: O. Orzyowska-liwiska, Ptaki-zapylacze, Wiedza i ycie, 2014 nr 9, s. 11.
99
a) Wyka zwizek midzy budow prcikw rolin z rodzaju Axinaea a sposobem ich
zapylania, podajc dwie cechy budowy prcikw i znaczenie adaptacyjne kadej z nich.
b) Okrel, czy relacje midzy ptakami i rolinami s dla obu stron korzystne. Uzasadnij
odpowied.
c) Opisane zjawisko jest przykadem koewolucji. Wyjanij, na czym polega to zjawisko.
Zadanie 110.
W zalenoci od zakresu tolerancji organizmw w stosunku do rnych czynnikw
zewntrznych wyrnia si eurybionty i stenobionty. Przedrostki eury- i steno-, w poczeniu
z czci nazwy odpowiedniego czynnika rodowiskowego, okrelaj zakres tolerancji
danego gatunku na ten czynnik. Na przykad w odniesieniu do temperatury wyrniamy
gatunki eurytermiczne i stenotermiczne.
Na wykresie przedstawiono grupy organizmw wyrnione na podstawie ich wymaga
i tolerancji na dziaanie czynnikw rodowiskowych.
stenobionty
Reakcja organizmw
100
oligobionty
eurybionty
polibionty
Natenie czynnika ekologicznego

a) Okrel, do ktrej grupy stenobiontw czy eurybiontw zaliczamy gatunki

wskanikowe. Odpowied uzasadnij.
b) Na podstawie analizy wykresu podane przykady organizmw (14) przyporzdkuj
do odpowiedniej grupy (AC).
A. oligotermiczne
B. politermiczne
C. eurytermiczne
1. wrbel domowy
2. palma kokosowa
3. zajc bielak
4. so afrykaski
1. Zadania
Zadanie 111.
Wydra morska jest drapienikiem polujcym na jeowce, ryby, miczaki i skorupiaki
w pnocnym Pacyfiku. Jej przysmakiem s jeowce odywiajce si plechami brunatnic,
zwaszcza listownicy, ktra tworzy podwodne zarola, bdce schronieniem oraz miejscem
tara wielu gatunkw ryb. W XIX w. na zachodnim wybrzeu Stanw Zjednoczonych wydry
morskie zostay prawie cakowicie wytpione przez owcw futer, co wpyno
na zmniejszenie liczebnoci ryb przybrzenych. Midzynarodowe przepisy ochrony tego
gatunku umoliwiy odrodzenie si populacji wydry morskiej, ktra pod koniec XX w. bya
ju znowu znaczcym elementem ekosystemu. Zaobserwowano wwczas take znaczny
wzrost liczebnoci przybrzenych stad ryb pnocnego Pacyfiku.
Na podstawie: T. Umiski, Ekologia, rodowisko, przyroda. Podrcznik dla szk rednich, Warszawa 1996, s. 85.
a) Na podstawie tekstu przedstaw w formie zapisu acuch pokarmowy spasania,

uwzgldniajcy wydry i jeowce.
b) Wyjanij, w jaki sposb dziaalno czowieka przyczynia si do zmniejszenia
liczebnoci ryb przybrzenych w pnocnym Pacyfiku w XIX w. W odpowiedzi
uwzgldnij odpowiednie zalenoci pokarmowe.
Zadanie 112.
Na poletkach dowiadczalnych o rnej wilgotnoci gleby uprawiano trzy gatunki traw
z rodzajw stokosa, rajgras i wyczyniec. Uprawiano je wszystkie razem oraz kady gatunek
oddzielnie. Na wykresach przedstawiono przyrost dla kadego gatunku trawy uprawianej
oddzielnie (wykres A) oraz wynik konkurencji midzy tymi gatunkami, gdy s uprawiane
razem (wykres B) na poletkach o rnej wilgotnoci gleby.
Przyrost trawy
A kada z traw uprawiana oddzielnie
Wilgotno gleby
Przyrost trawy
B trawy uprawiane razem
rajgras
stokosa
wyczyniec
Wilgotno gleby
Na podstawie: T. Umiski, Ekologia, rodowisko, przyroda. Podrcznik dla szk rednich, Warszawa 1996, s. 99.
a) Sformuuj problem badawczy do przeprowadzonego dowiadczenia.

b) Podaj wniosek wynikajcy z porwnania optimum wilgotnoci badanych gatunkw
traw, gdy uprawiane s razem oraz oddzielnie.
101
102
Zadanie 113.
Na stepach poudniowo-wschodniej Mongolii obok traw wystpuj rwnie niskie, cierniste
krzewy karagany i gatunki rolin zielnych o silnym zapachu lub ostrym smaku, np. pioun
czy czosnek.
Deszcze padaj tu przez kilka dni w roku, a sezon wegetacyjny trwa zaledwie cztery miesice.
Na tych stepach yj liczne owady, np. szaracza, oraz asice, lisy, gryzonie (kopice systemy
nor i korytarzy), ptaki ziarnojady, np. wrble ziemne, zajmujce opuszczone przez gryzonie
nory, ptaki drapiene.
Na rysunku przedstawiono schemat niektrych zalenoci panujcych na stepie.
Na podstawie: J. Weiner, ycie i ewolucja biosfery. Podrcznik ekologii oglnej, Warszawa 2003, s. 239.
a) Do umieszczonych na schemacie pustych kratek wpisz odpowiednie litery (AE)

w taki sposb, aby mona byo odczyta obieg pierwiastkw w ekosystemie.
A. Odchody i szcztki gryzoni.
B. Pobieranie pierwiastkw odywczych przez roliny.
C. Zjadanie rolin przez gryzonie.
D. Destruenci.
E. Szcztki rolinne.
b) Okrel rodzaj zalenoci wystpujcej midzy gryzoniami a:
trawami,
lisami,
wrblami ziemnymi.
Przedstaw rol gryzoni w tych zalenociach.
c) Oce prawdziwo podanych stwierdze dotyczcych znaczenia rolinoernoci
w przyrodzie. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Zgryzanie rolin przez rolinoercw powoduje ubytek masy rolin, zakca ich
wzrost i rozwoj, a nawet wywouje obumieranie caych rolin.
Zgryzanie rolin przez rolinoercw moe by czynnikiem selekcyjnym,
eliminujcym ze rodowiska gatunki rolin szczeglnie wraliwe na ten czynnik.
Eliminacja ze rodowiska gatunkw nieodpornych na zgryzanie jest przykadem
dziaania doboru naturalnego rozrywajcego.
Prawda
Fasz
1. Zadania
Zadanie 114.
W Wielkiej Brytanii wzdu wybrzey morskich gnied si dwa gatunki kormoranw:
kormoran zwyczajny i kormoran czubaty. ywi si na tym samym obszarze organizmami
morskimi i gnied si na skalistych pkach klifu.
Na diagramach przedstawiono sposb odywiania si tych gatunkw, dla obu dostpne s
wszystkie cztery kategorie ofiar.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 65.
a) Okrel zaleno ekologiczn, ktra wystpuje midzy dwoma

kormoranw oraz przedstaw jej skutek widoczny na diagramie.
gatunkami
b) Analizujc diagram i wiedzc, e dobijaki (ryby) ywi si drobnymi, planktonowymi

skorupiakami, ktre chwytaj w obszarze, gdzie znajduj si liczne inne organizmy
planktonowe (np. okrzemki), zapisz acuch pokarmowy, ktrego ostatnim ogniwem
bdzie jeden z przedstawionych gatunkw kormoranw. Podpisz poziomy troficzne
tego acucha.
Zadanie 115.
Przeprowadzono dowiadczenie, do ktrego uyto 100 g gleby ogrodowej (prbka I) i 100 g
suchego piasku (prbka II). Do kadej z prbek woono szkieko zegarkowe, i na kade
wkropiono 5 cm3 10% roztworu Ca(OH)2 (ktrego zmtnienie wskazuje na obecno
w prbie CO2). Po dwch godzinach przeprowadzono obserwacj roztworu Ca(OH)2
i stwierdzono jego zmtnienie w prbce I oraz brak zmtnienia w prbce II.
Na rysunku przedstawiono przebieg dowiadczenia.
Na podstawie: J. Mller, W. Stawiski, Obserwacje i dowiadczenie w nauczaniu biologii.

Ekologia i ochrona rodowiska, Warszawa 1993, s. 82.
103
104
a) Sformuuj hipotez badawcz tego dowiadczenia.

b) Wyjanij, dlaczego w II prbce uyto piasku.
Zadanie 116.
U podstaw powstania koncepcji ekologicznej sieci obszarw chronionych leg jeden
z wymogw skutecznej ochrony zasobw przyrodniczych, jakim jest zapewnienie cigoci
ekosystemw. Sie ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarw
wzowych i korytarzy ekologicznych rangi midzynarodowej i krajowej. Obszary wzowe,
najlepiej zachowane pod wzgldem przyrodniczym i reprezentatywne dla rnych regionw
przyrodniczych kraju, s ze sob wzajemnie powizane korytarzami ekologicznymi, ktre
zapewniaj cigo wizi przyrodniczych w obrbie tego systemu. Sie zawiera w sobie
rwnie obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty) i ostoje
przyrody. Jesieni 2012 r. przyrodnicy zaobserwowali w Karkonoszach watah wilkw, liczc
pi osobnikw. Obecno tych drapienikw bya prawdziw sensacj. Zwierzta pojawiy si
bowiem w Karkonoszach po 170 latach nieobecnoci. Od kilku lat wrciy tu te rysie.
W Karkonoszach jest duo jeleni i saren, ktre niszcz ogromn liczb modych drzew,
sadzonych przez lenikw. Karkonoski Park Narodowy zleca nawet odstrzay redukcyjne.
Zdaniem przyrodnikw powrt duych ssakw drapienych jest szans na przywrcenie
rwnowagi ekologicznej w lasach tego Parku.
Na mapie przedstawiono krajow sie ekologiczn ECONET-POLSKA.
Na podstawie: http://jeleniagora.naszemiasto.pl/artykul/wilki-w-karkonoszach,1557347,art,t,id,tm.html;
http://www.ios.edu.pl/biodiversity/9/mapa.htm [dostp: 23.10.2014].
1. Zadania
a) Korzystajc z mapy, podaj znaczenie korytarzy ekologicznych dla rnorodnoci

biologicznej na poziomie genetycznym i gatunkowym.
b) Na podstawie przedstawionych informacji uzasadnij konieczno wsppracy
midzynarodowej w celu zapobiegania zagroeniom przyrody.
c) Wyjanij, dlaczego powrt duych ssakw drapienych w Karkonosze jest szans
na przywrcenie rwnowagi ekologicznej w tamtejszych lasach.
Zadanie 117
Na wykresie przedstawiono sum opadw i redni temperatur w cigu roku w trzech
biomach lenych.
rednia
temperatura
(oC)
wilgotny las
tropikalny
20
las strefy
umiarkowanej
borealny
las iglasty
rednie opady (cm)

Na podstawie: A. Mackenzie, A.S. Ball, S.R. Virdee, Krtkie wykady. Ekologia, Warszawa 2002, s. 270.
a) Wszystkie ponisze informacje (AE) przyporzdkuj do waciwych biomw, ktrych

dotycz. Wpisz ich oznaczenia literowe przy waciwej nazwie biomu.
A. Gleby bielicowe, ubogie w skadniki mineralne ze wzgldu na ograniczon aktywno
mikroorganizmw.
B. Gleby bogate w skadniki mineralne dziki duej aktywnoci destruentw i wysokiej
produkcji rolinnej.
C. Wyranie wyodrbniona warstwa podszytu oraz bogata warstwa runa lenego, mchw
i porostw.
D. Drzewostan jednowarstwowy, o wyksztaconych cechach adaptacyjnych ograniczajcych
utrat wody.
E. Drzewostan wielowarstwowy, bogaty w liany i epifity, z ubog warstw podszytu.
Borealny las iglasty: Las strefy umiarkowanej: Wilgotny las tropikalny:
b) Okrel, ktry z przedstawionych biomw charakteryzuje si najwiksz
rnorodnoci biologiczn. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc czynniki
przedstawione na wykresie.
105
106
Zadanie 118.
W latach 6080. XX w. bezlene obszary zalewowe w dolinach rzecznych zostay uznane
za nieuytki, ktre naley przywrci gospodarce. Podjto dziaania zmierzajce do osuszania
bagien. Osuszano zarwno rdlene torfowiska, bagna, jak i nieuytki rolne oraz
prowadzono inwestycje melioracyjne podmokych dolin rzecznych, np. Narwi, Biebrzy
i Warty. Zmiany gospodarcze w Polsce w latach 19801990 sprawiy, e zaprzestano
ekstensywnej gospodarki kowej oraz koszenia i wypasu byda na podmokych kach.
Spowodowao to rozprzestrzenianie si trzcinowisk i zaroli wierzbowych, ktre wypieraj
wystpujce tu niegdy szuwary turzycowe.
Na podstawie: Polskie Ostoje ptakw. Ochrona ptakw wodnych i botnych w piciu
parkach narodowych odtwarzanie siedlisk i ograniczanie wpywu inwazyjnych gatunkw,
red. M. Domagaa, W. Jankowa, Drawno 2014, s. 6.
Na podstawie analizy tekstu wymie dwa zagroenia dla rnorodnoci biologicznej

podmokych k i torfowisk oraz podaj przykad dziaania (zabiegu) ochrony czynnej,
stosowanego w celu zapobiegania tym zagroeniom.
Zadanie 119.
Gwatowny spadek liczebnoci ubra w Puszczy Biaowieskiej nastpi podczas I wojny
wiatowej wskutek masowego zabijania tych zwierzt przez onierzy i kusownikw.
W 1919 r. w Puszczy Biaowieskiej nie znaleziono ju ywych ubrw. Proces restytucji
ubra przebiega w dwch etapach: pierwszy polega na rozmnaaniu ubra w ogrodach
zoologicznych i rezerwatach lenych. W drugim etapie restytucji ubry wypuszczono
na wolno. Obecnie w Polsce yje 1170 ubrw, z czego 991 na wolnoci i 179
w hodowlach zamknitych (stan z 2009 r.). Na terenie Polski istnieje 5 wolno yjcych
populacji tych zwierzt. Wrd wspczesnych ubrw wyrnia si dwie linie genetyczne:
nizinn, zwan biaowiesk, i nizinno-kaukask. Pierwsza wywodzi si od 7 zaoycieli
i obejmuje zwierzta czystego podgatunku Bison bonasus bonasus. Linia nizinno-kaukaska
powstaa w wyniku skrzyowania jednego byka podgatunku Bison bonasus caucasicus
z samicami podgatunku nizinnego. Wspczesna populacja ubra biaowieskiego wykazuje mae
zrnicowanie genetyczne, kady ubr ma ok. 50% par genw w postaci homozygotycznej.
W tabeli przedstawiono wykaz zaoycieli linii biaowieskiej ubra oraz udzia ich genw
w populacji zamknitej i wolno yjcej w momencie ich utworzenia.
Lp.
Pe i imi zaoyciela
Udzia genw zaoyciela (%)

populacja zamknita
populacja wolno yjca
29,4
36,3
2,6
5,1
5,5
4,6
54,5
44,8
2,6
5,2
2,7
2,4
2,7
2,6
1.
F - Planta
2.
F - Bilma
3.
F Plavia
4.
M - Plebejer
5.
M Bill
6.
M - Bismarc
7.
M - Bergrunder
F samice, M samce
Na podstawie: R. Kowalczyk, D. awreszuk, J.M. Wjcik, Ochrona ubra w Puszczy Biaowieskiej.
Zagroenia i perspektywy rozwoju populacji, Biaowiea, 2010, s. 35, 7578.
a) Na podstawie danych przedstawionych w tabeli sformuuj wniosek dotyczcy wpywu

poszczeglnych zaoycieli na skad puli genowej populacji wolno yjcej ubra
biaowieskiego.
b) Na podstawie podanych informacji podaj przyczyn niskiej zmiennoci genetycznej
wspczesnej populacji ubra biaowieskiego oraz przykad zagroenia wynikajcego
z maego zrnicowania genetycznego tej populacji.
1. Zadania
c) Na przykadzie populacji ubra zaznacz odpowied, ktra prawidowo opisuje proces

restytucji gatunku.
A. Wprowadzenie do danego ekosystemu gatunku, ktry w warunkach naturalnych w nim
nie wystpowa.
B. Og zabiegw majcych na celu przywrcenie (odnowienie) w ekosystemie gatunku
zagroonego wyginiciem.
C. Zabiegi majce na celu rozmnaanie w hodowlach zamknitych gatunku zagroonego
wyginiciem.
D. Dziaania ochronne majce na celu zapewnienie przetrwania dziko wystpujcych
gatunkw oraz ich siedlisk.
d) Na podstawie tekstu oce, czy restytucja ubra biaowieskiego
zakoczya si sukcesem. Odpowied uzasadnij, podajc dwa argumenty.
w Polsce
Zadanie 120.
W plejstocenie, podczas zlodowace nastpio silne obnienie temperatury atmosfery oraz
zmianie ulegy ilo i sezonowo opadw. Wystpoway wwczas okresy zimne i suche
(glacjay) oraz cieplejsze i wilgotne (interglacjay). W efekcie tych zmian nastpowao
przesuwanie si stref klimatycznych i zwizanych z nimi stref rolinnoci. Na schemacie
przedstawiono teoretyczny model glacjalno-interglacjalnych cykli zmian zasigu rolinnoci
w niszych szerokociach geograficznych Ziemi.
Na podstawie: J. Korna, A. Medwecka-Korna, Geografia rolin, Warszawa 1986, s. 292.
a) Korzystajc z przedstawionych informacji, opisz, w jaki sposb glacja, w stosunku

do interglacjau, zmienia rozmieszczenie i szeroko stref rolinnoci na Ziemi.
107
108
b) Korzystajc ze schematu i wasnej wiedzy, oce prawdziwo podanych stwierdze

dotyczcych wpywu zlodowace na rolinno Ziemi. Wpisz znak X w odpowiednie
komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Jednym ze skutkw wystpowania zlodowace bya migracja rolin arktycznych
w nisze szerokoci geograficzne.
W interglacjale pewne gatunki rolin arktycznych, ktre po ustpieniu glacjau
znalazy si w miejscach szczeglnie zimnych (pnocne stoki, torfowiska),
tzw. ostojach, przetrway w niszych szerokociach geograficznych do czasw
wspczesnych.
Gatunki, ktre nie przetrway zmian klimatycznych w ostojach, a ich kopalne
szcztki s dowodem panujcych kiedy warunkw klimatycznych, nazywane s
reliktami.
Prawda
Fasz
1. Zadania
1.8. Ewolucja
Zadanie 121.
Anemia sierpowata jest to rodzaj wrodzonej niedokrwistoci, polegajcej na nieprawidowej
budowie acucha hemoglobiny. Zmienion hemoglobin okrela si jako hemoglobin S (HbS)
w przeciwiestwie do normalnej, wystpujcej u dorosych, hemoglobiny A (HbA). Anemia
sierpowata jest chorob mierteln, rozpowszechnion w populacjach ludzi zamieszkujcych
tropikalny obszar Afryki i cz Bliskiego Wschodu. Przyczyn tej choroby jest mutacja. Allel
anemii sierpowatej (HbS lub S), ktrego czsto w puli genowej siga 30%, jest
wspdominujcy (wykazuje kodominacj) wzgldem allelu niezmutowanego (HbA lub A).
Oba allele bior taki sam udzia (jednoczenie i niezalenie) w tworzeniu fenotypu. Okazuje
si, e osoby heterozygotyczne s odporne na najbardziej mierteln form malarii.
Na rysunku przedstawiono fragmenty czsteczek acucha HbA i HbS.
Na podstawie: W. Gajewski, Genetyka oglna i molekularna, Warszawa 1980, s. 356359;

A. Jerzmanowski, K. Staro, C.W. Korczak, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa 1993, s. 214, 216;
https: sites.google.com [dostp: 25.11.2014].
a) Na podstawie analizy porwnawczej przedstawionych fragmentw czsteczek acucha

HbA i HbS ustal i podaj, skutkiem ktrego rodzaju mutacji (genowej czy
chromosomowej) jest HbS. Odpowied uzasadnij.
b) Uzupenij tabel, zapisujc genotypy trzech osb, ktre maj we krwi podan
zawarto hemoglobiny S (HbS). Przyjmij podane w tekcie oznaczenie alleli.
Osoba
1.
2.
3.
Zawarto HbS
100%
50%
0%
Genotyp
c) Zastosuj rwnanie Hardyego-Weinberga do obliczenia czstoci heterozygot

w opisanych w tekcie populacjach, przy zaoeniu, e populacje s w stanie rwnowagi
genetycznej, a czsto allelu anemii sierpowatej w puli genowej wynosi 30%.
d) Wyjanij, uwzgldniajc dziaanie doboru naturalnego, dlaczego w populacjach
afrykaskich i bliskowschodnich utrzymuje si allel anemii sierpowatej.
a)
Porwnujc budow fragmentw czsteczek acuchw HbA i HbS, zwr uwag na liczb
i rodzaj aminokwasw w tych czsteczkach w celu wykrycia wystpujcej rnicy (w miejscu
wystpowania w HbA kwasu glutaminowego, w HbS jest walina). Nastpnie naley ustali,
jaka zmiana w DNA moga spowodowa wystpujc rnic w budowie midzy HbA i HbS
109
110
(skoro zmiana jednego aminokwasu, to zmiana jednego kodonu) i na tej podstawie okreli
rodzaj mutacji (genowa / punktowa).
b)
Analizujc tekst rdowy, zwr uwag na to, e allel anemii sierpowatej jest
wspdominujcy (wykazuje kodominacj). Kolejnym krokiem powinno by okrelenie
genotypw. Gdy pamita si o kodominacji alleli, to nie powinno sprawi trudnoci ustalenie,
e przy 100% zawartoci HbS osoba jest homozygot (nie ma biaka HbA, nie ma wic
niezmutowanego drugiego allelu, ma oba allele takie same), przy 0% zawartoci HbS osoba
te jest homozygot (ale ma tylko biako HbA, nie ma biaka HbS, nie ma wic zmutowanego
drugiego allelu). Osoba zawierajca we krwi 50% HbS musi mie te 50% HbA, czyli jest
heterozygot (zawiera oba allele genu, zmutowany i niezmutowany).
c)
Stosujc prawo Hardyego-Weinberga (jego tre jest zamieszczona w zestawie Wybranych
wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki), trzeba
wiedzie, co oznaczaj symbole w zapisie rwnania. Jeeli si wie, e w rwnaniu
Hardyego-Weinberga czsto heterozygot okrela wyraenie 2pq, to do ustalenia jego
wartoci liczbowej potrzebna jest czsto obu alleli. Odszukaj podan w tekcie czsto
jednego z nich, a nastpnie ustal czsto drugiego allelu, wiedzc, e suma czstoci obu
alleli wynosi 1, czyli 100%. Pozostaje wic tylko wykonanie obliczenia czstoci heterozygot.
d)
Aby zrealizowa polecenie, naley powiza informacje z tekstu rdowego dotyczce
anemii sierpowatej z posiadan wiedz o mechanizmie dziaania doboru naturalnego, ktry
w okrelonych warunkach faworyzuje okrelone fenotypy, a tym samym genotypy.
Analizujc tekst, zwr uwag na to, e heterozygoty (zawierajce zmutowany allel anemii
sierpowatej) s odporne na malari. Jest to podstawa do wnioskowania o tym, ktre osobniki bd
faworyzowane przez dobr naturalny. Dobr naturalny na tych obszarach (w tych populacjach)
faworyzuje heterozygoty, ktre reprodukujc si, przekazuj potomstwu zmutowany allel.
a)
HbS rni si od HbA wystpowaniem pojedynczego aminokwasu (wystpowaniem waliny
zamiast kwasu glutaminowego) w acuchu hemoglobiny (w pozycji 6. od koca NH2
acucha polipeptydowego), co jest nastpstwem zmiany sekwencji nukleotydw w jednym
kodonie, czyli mutacji genowej (punktowej).
b)
1. HbSHbS lub SS
2. HbSHbA lub AS
3. HbAHbA lub AA
c)
Rwnanie Hardyego-Weinberga: p2 + 2pq + q2 =1 (dotyczy czstoci genotypw);
p + q = 1 (dotyczy czstoci alleli)
Czsto heterozygot = 2pq;
Jeeli czsto p = 0,30, to czsto q = 0,70;
Czsto heterozygot = 2pq = 2 0,30 0,70 = 0,42 = 42%
d)
Allel anemii sierpowatej utrzymuje si w populacjach (afrykaskich i bliskowschodnich),
poniewa osoby heterozygotyczne (posiadajce jeden zmutowany allel) s odporne
na mierteln form malarii. Dobr na tych obszarach (w tych populacjach) faworyzuje wic
heterozygoty, ktre reprodukujc si, przekazuj potomstwu zmutowany allel.
1. Zadania
Zadanie 122.
Ziby w pewnej populacji miay dzioby o rnym ksztacie i wielkoci. Ograniczone zasoby
poywienia podczas suszy spowodoway, e jedynym dostpnym pokarmem dla tych ptakw
stay si owady yjce pod kor drzew i nasiona w owocach kaktusa. Wskutek tego susz
przeyy tylko ziby o najduszych dziobach, ktrymi mogy otwiera owoce kaktusa oraz
ziby o najszerszych dziobach, ktrymi mogy odupywa kor drzew.
Na podstawie: E.P. Solomon, D.W. Martin, L.R. Berg, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 422.
Okrel rodzaj doboru naturalnego (AC) dziaajcego na opisane w tekcie ziby oraz
wybierz schemat (13), ktry ilustruje ten rodzaj doboru.
A. stabilizujcy.
B. kierunkowy.
C.rnicujcy.

Naley zwrci uwag na efekty dziaania doboru. W tekcie zwr uwag, jakie ptaki
przeyy susz o cechach skrajnych, czy o przecitnych. Zastanw si, ktre cechy byy
w trakcie suszy preferowane przez dobr. Zauwa, e efektem dziaania doboru w tej
populacji byo rozdzielenie jej na dwie grupy osobnikw rnicych si ksztatem
i wielkoci dziobw. Na tej podstawie rozpoznaj schemat, ktry przedstawia taki rodzaj
doboru.
Poprawna odpowied
C. 1.
Zadanie 123.
Cechy charakterystyczne dla budowy wspczesnego czowieka pojawiay si stopniowo
u naszych przodkw przez miliony lat. Wydaje si, e wiele z tych cech sprzyjao umacnianiu
si dwch najistotniejszych tendencji w naszej ewolucji: utrzymania pionowej postawy
i stosowania narzdzi. Niektrzy naukowcy uwaaj, e nasi przodkowie przyjli dwunon
postaw, gdy z powodu zmian klimatycznych zostali zmuszeni do ycia na sawannie.
Wybrane cechy budowy czowieka:
1. duy mzg,
2. krtka i szeroka miednica,
3. zredukowane owosienie,
4. brdka,
5. dugi, przeciwstawny kciuk,
6. przesunity ku przodowi otwr dla rdzenia krgowego w czaszce.
Na podstawie: F. de Waal, G. Stix, Dlaczego jestemy wyjtkowi, wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 45.
a) Spord wymienionych cech wybierz dwie takie, ktre maj bezporedni zwizek
z utrzymaniem pionowej postawy ciaa i dwie takie, ktre wi si ze stosowaniem
narzdzi przez przedstawicieli rodzaju Homo. Wpisz ich oznaczenia cyfrowe
w odpowiednie miejsca tabeli.
Oznaczenia cyfrowe cech zwizanych z:
pionow postaw
stosowaniem narzdzi
111
112
b) Podajc dwa argumenty, uzasadnij, e pionowa postawa hominidw yjcych

na sawannie miaa pewne zalety w porwnaniu z sytuacj zwierzt czworononych.
a)
Wybierajc spord podanych cech budowy czowieka te, ktre bezporednio zwizane s
ze zdolnoci do utrzymania pionowej postawy, atwo wyeliminujesz brdk, kciuk
i owosienie. Zwr uwag na przesunity ku przodowi otwr dla rdzenia krgowego
w czaszce, umoliwiajcy podparcie gowy przez krgosup, krtk i szerok miednic, ktra
musi utrzyma duy ciar ciaa oraz duy mzg i zadecyduj, ktre z tych cech maj
bezporedni zwizek z utrzymaniem pionowej pozycji ciaa. Aby posugiwa si narzdziami,
trzeba pomyle, jak je wykona i uy, do czego przydaje si duy mzg i chwytne donie.
b)
Odpowied wymaga przypomnienia sobie, jak wyglda sawanna i na jakie niebezpieczestwa
naraone byy (s) organizmy na otwartym terenie oraz jakie maj potrzeby. Pomyl, jakie
cechy budowy, zwizane np. z obron i zdobywaniem pokarmu, uatwiaj im przeycie
w takich warunkach.
Zadanie 124.
Wystpujcy u ludzi gen DARC odpowiada za produkcj czsteczek DARC, wystpujcych
na powierzchni erytrocytw. Czsteczki te wi nadmiar krcych we krwi biaek ukadu
odpornociowego zwanych chemokinami. Okoo 45 tys. lat temu zasza mutacja genu DARC,
ktra przyczynia si do powstania odpornoci na jednego z zarodcw malarii (Plasmodium
vivax). Zarodce te wnikaj do erytrocytw za porednictwem czsteczek kodowanych przez
gen DARC, wic zmniejszenie ekspresji tego genu zakca cykl yciowy zarodca.
Jednoczenie mniejsza liczba czsteczek DARC zwiksza stenie krcych we krwi
chemokin, wywoujcych zapalenia, co z kolei moe si wiza ze wzrostem czstoci raka
prostaty obserwowanym u Afroamerykanw. Dzi mutacj genu DARC notuje si u 95%
ludzi mieszkajcych w rodkowej i poudniowej Afryce, ale tylko u 5% Europejczykw.
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa, wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 68.
a) Uzupenij schemat tak, aby przedstawia opisan w tekcie zaleno midzy mutacj
genu DARC a rakiem prostaty.
Mutacja
genu DARC
b) Wyjanij, dlaczego Afroamerykanie czciej choruj na raka prostaty ni Europejczycy.

c) Wyjanij, dlaczego mutacja genu DARC utrwalia si w populacji mieszkacw
Afryki, a wrd Europejczykw wystpuje rzadko.
1. Zadania
d) Zaznacz odpowied A, B, C lub D i jej uzasadnienie 1, 2 lub 3 tak, aby powstao

poprawne dokoczenie zdania.
Opisane zjawisko wystpowania odpornoci na malari i podatnoci na raka prostaty
u mczyzn majcych zmutowany gen DARC to
A
B
C
D
plejotropia,
sprzenie genw,
crossing-over,
dominacja niezupena,
1.
poniewa
2.
3.
wystpio tylko u 5% Europejczykw.

choroba sprzona jest z inn, korzystn cech
fenotypow.
jeden gen wpywa na wicej ni jedn cech fenotypow.

a)
Dokadna analiza tekstu pozwoli Ci uzupeni schemat tak, aby stworzy cig zalenoci
(przyczyna skutek) midzy mutacj genu DARC a rakiem prostaty. Czytajc tekst, zwr
uwag wanie na ten 1 efekt dziaania genu podatno na zachorowanie na raka prostaty,
a nie na uzyskanie odpornoci na zarodca malarii.
b)
Najpierw trzeba uwanie przeczyta zamieszczony tekst, z ktrego wynika, e mutacja genu
wystpuje najczciej w Afryce. W wyjanieniu naley uwzgldni pochodzenie
Afroamerykanw i powiza czstoci zachorowania na raka prostaty z wystpowaniem
mutacji.
c)
Przypomnij sobie mechanizm dziaania doboru naturalnego, ktry utrwala cechy korzystne,
dajce wiksze szanse na przeycie. W odpowiedzi uwzgldnij zwizek midzy mutacj genu
a odpornoci na malari na terenach, na ktrych wystpuje. Mutacja ta zwiksza szans
przeycia na terenach naraonych na malari, ale na innych nie daje adnych korzyci wrcz
przeciwnie.
d)
Realizacja polecenia wymaga znajomoci pojcia plejotropia i rozumienia, na czym
to zjawisko polega. Z tekstu wynika, e zmutowany allel genu DARC daje odporno
na malari i jednoczenie zwiksza ryzyko zachorowania na raka prostaty. Cechy te s
pozornie niezwizane ze sob, ale dziedzicz si wsplnie, jakby jedna bya efektem
ubocznym drugiej. Trzeba uwaa, eby nie pomyli tego zjawiska ze sprzeniem genw,
ktre rwnie polega na tym, e cechy dziedzicz si wsplnie, ale kada z nich jest skutkiem
dziaania innego genu (pod warunkiem, e le one blisko siebie w tym samym
chromosomie), a nie jednego genu. Zjawisko crossing-over nie ma tu nic do rzeczy, poniewa
chodzi o dziaanie pojedynczego allelu, a nie o zmienno rekombinacyjn. Odrnienie
efektu plejotropowego od dominacji niezupenej nie powinno by trudne, gdy w tekcie nie
ma mowy o cechach dominujcej, recesywnej i poredniej.
Zadanie 125.
Laktaza jest enzymem wytwarzanym w rbku szczoteczkowym nabonka jelita cienkiego
czowieka. Niedobr tego enzymu powoduje zesp objaww okrelanych jako nietolerancja
laktozy, ktra objawia si nudnociami, blem, wzdciami oraz biegunk. Wikszo dorosej
populacji na wiecie nie jet zdolna do tolerancji laktozy. W ciagu ostatnich 10 000 lat
w rnych populacjach zaszy jednak co najmniej 5 razy mutacje, ktre wyduyy okres
produkcji laktazy a do wieku dojrzaego. Jedna z mutacji pojawia si wrd hodowcw
byda w Europie, inne na Bliskim Wschodzie i w pnocnej Afryce wrd hodowcw owiec,
kz i wielbdw. Badacze sugeruj, e tolerancja laktozy u dorosych ludzi wyewoluowaa
niezalenie w rnych populacjach.
113
114
W tabeli podano odsetek osb z nietolerancj laktozy w wybranych populacjach.

Udzia osb z nietolerancj laktozy (%)
2
10
18
85
95
70
Populacje
Szwedzi
Szwajcarzy
Finowie
Aborygeni
Chiczycy
Indianie
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa wiat Nauki, 2014 nr 10, s. 68;

http://pl.wikipedia.org/wiki/Nietolerancja_laktozy [dostp: 24.11.2014].
a) Oce prawdziwo poniszych stwierdze dotyczcych przyczyn utrwalenia si

mutacji uatwiajcej trawienie laktozy. Wpisz znak X w odpowiednie komrki tabeli.
Lp.
1.
2.
3.
Informacja
Prawda
Fasz
Dobr naturalny faworyzowa osobniki posiadajce allel odpowiedzialny

za wytwarzanie laktazy, poniewa byy one lepiej dostosowane do dostpnej diety.
Doroli hodowcy byda przystosowali si do trawienia laktozy, gdy mleko jest
wartociowym poywieniem zawierajcym witaminy rozpuszczalne w tuszczach,
wap i przyswajalne biaka.
Czsto alleli odpowiedzialnych za tolerancj laktozy wzrastaa u hodowcw
byda, gdy osoby tolerujce laktoz nie choroway przy mlecznej diecie i czsto
przekazyway potomstwu allel tolerancji laktozy.

Pojawienie si tolerancji na laktoz w rnych populacjach ludzkich na wiecie jest przykadem
A. konwergencji. B. dywergencji. C. radiacji adaptacyjnej. D. dryfu genetycznego.
c) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram supkowy przedstawiajcy procentowy
udzia osb z nietolerancj laktozy w czterech wybranych populacjach, z ktrych
kada pochodzi z innego kontynentu.
d) Podaj nazwy produktw reakcji katalizowanej przez laktaz.
e) Uzasadnij, dlaczego tuszcz zawarty w mleku moe by trawiony w odku
(przez lipaz odkow), a tuszcz ze soniny nie moe.
Zadanie 126.
Naukowcy, badajcy gupiki dziko yjce w dorzeczu Aripo na karaibskiej wyspie Trynidad,
przemiecili 200 gupikw ze zbiornikw wodnych, w ktrych wystpoway intensywnie
polujce na nie pielgnice szczupakowate, do zbiornikw wodnych, w ktrych yy
strumieniaki, polujce na gupiki mniej aktywnie. Pielgnice szczupakowate poluj gwnie
na gupiki dorose, preferujc osobniki jaskrawo ubarwione, a strumieniaki na mode gupiki,
o niepenej ekspresji ubarwienia. W kolejnych pokoleniach rejestrowano liczb jaskrawo
ubarwionych plamek na ciele dorosych samcw gupikw i okrelano ich czn powierzchni.
Uzyskane po 22 miesicach obserwacji wyniki porwnano w tabeli z tymi uzyskanymi
w populacji rdowej.
Badana cecha
1. liczba barwnych plamek na jednego osobnika
2. powierzchnia barwnych plamek na jednego osobnika
(jednostki umowne)
Samce gupikw z populacji

rdowej
przemieszczonej
5
11
8
12
1. Zadania
Na podstawie: J.A. Endler, Natural Selection on Color Poecilia reticulata,

Evolution, 1980 vol. 34, issue 1, s. 7691.
a) Porwnaj liczb barwnych plamek przypadajc na jednego osobnika w obu

populacjach gupikw, przedstawiajc dane zawarte w tabeli na diagramie supkowym.
b) Okrel, jaki czynnik oddziaujcy na populacj spowodowa zmiany ubarwienia
gupikw w populacji przemieszczonej i wyjanij dziaanie mechanizmu, dziki ktremu
allel warunkujcy jaskrawy wzr ubarwienia uleg upowszechnieniu w tej populacji.
Mechanizmem ewolucji, ktry spowodowa zauwaaln zmian ubarwienia w przemieszczonej
populacji gupikw, by
A. dobr sztuczny. B. dobr naturalny. C. dryf genetyczny. D. efekt zaoyciela.
d) Okrel, jak zapewne mogoby zmieni si ubarwienie ryb, gdyby po zakoczeniu
prowadzonej obserwacji gupiki z populacji przemieszczonej zostay przeniesione
do zbiornika, z ktrego pochodziy, i w ktrym nie zmieniy si warunki ycia.
Zadanie 127.
Gatunki biologiczne trwaj, gdy s rozrodczo izolowane od populacji innych gatunkw.
Mechanizmy izolujce zapobiegaj krzyowaniu si lub wymianie materiau genetycznego
pomidzy osobnikami rnych gatunkw nawet wtedy, gdy wystpuj na tym samym terenie.
Mechanizmy izolacji prezygotycznej zapobiegaj zapodnieniu, natomiast mechanizmy
izolacji postzygotycznej dziaaj wtedy, gdy dojdzie do zapodnienia midzy osobnikami blisko
spokrewnionych gatunkw. Mieszaniec powstay w wyniku skrzyowania si osobnikw
dwch rnych gatunkw wykazuje czsto wiele niekorzystnych cech i zaburze rozwojowych.
W tabeli przedstawiono jeden z przykadw klasyfikacji mechanizmw izolacji rozrodczej.
Mechanizmy izolacji rozrodczej
prezygotycznej
postzygotycznej
(przed powstaniem zygoty)
(po powstaniu zygoty)
izolacja siedliskowa
brak przeywalnoci mieszacw
izolacja sezonowa
zmniejszona ywotno mieszacw
izolacja mechaniczna
bezpodno mieszacw
izolacja behawioralna
izolacja gametyczna
Na podstawie: P.C. Winter, G.I. Hickey, H.L. Fletcher, Krtkie wykady. Genetyka, Warszawa 2005, s. 278279;
E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 430.
a) Okrel, ktre mechanizmy izolacji rozrodczej, prezygotyczne czy postzygotyczne,

s biologicznie korzystniejsze. Odpowied uzasadnij.
b) Przy kadym przykadzie izolacji prezygotycznej (13) podaj nazw jej rodzaju
wybran z powyszej tabeli.
1. Dwa gatunki szawii, Salvia mellifera i Salvia apiana, rni
izolacja
si budow i wielkoci kwiatw.
2. Samice owadw prostoskrzydych z rodzaju Ephippiger reaguj
tylko na dwiki wydawane przez samce wasnego gatunku.
izolacja
3. Okres pylenia dwch gatunkw sosny wystpujcych w Kalifornii,
Pinus radiata i Pinus muricata, przypada w innym terminie.
izolacja
115
116
Zadanie 128.
Na poniszych rysunkach przedstawiono budow krgosupa dwch przedstawicieli naczelnych.
krgosup goryla
krgosup czowieka
a) Korzystajc z obu rysunkw, porwnaj ksztat krgosupa goryla i czowieka.

b) Okrel, z jak ewolucyjnie wyksztacon cech czowieka ma zwizek ksztat jego krgosupa.
Zadanie 129.
rdem zmiennoci genetycznej, a w zwizku z tym zmian ewolucyjnych, s mutacje:
genowe oraz chromosomowe strukturalne i liczbowe. Mutacje s spontaniczne, ale rodki
mutagenne zwikszaj prawdopodobiestwo ich zajcia. Wan cech mutacji jest ich
losowo, co oznacza, e s bezkierunkowe. Najczciej termin mutacja odnosi si
do powstawania nowych alleli genw, a przyczyn tych zmian s pomyki w dziaaniu
polimerazy podczas syntezy komplementarnych nici DNA. Nastpuj wwczas drobne
stosunkowo rnice w zapisie informacji genetycznej. Cz z nich prowadzi do powstania
nowych genotypw u osobnikw danego gatunku. Wyonienie si nowych genotypw oraz
nowych fenotypw dostarcza materiau do zmian ewolucyjnych.
Na podstawie: Zarys mechanizmw ewolucji, red. H. Krzanowska, A. omnicki, Warszawa 1997, s. 3438.
Okrel kolejno przedstawionych etapw prowadzcych do powstania nowego

gatunku wpisz w pierwszej kolumnie tabeli cyfry 15. Nastpnie podkrel zdanie,
ktre poprawnie wyjania pojcie doboru naturalnego.
Nr
Opis etapu
Mutacje zwikszaj rnorodno cech osobnikw danego gatunku i powoduj, e osobniki nie s tak
samo przystosowane do warunkw rodowiska.
Bdy w replikacji DNA prowadz do mutacji, a ich czsto zwikszaj mutageny promieniowanie
ultrafioletowe i wysokoenergetyczne oraz liczne zwizki chemiczne.
Zmiany warunkw ycia, np. wyczerpywanie si zasobw pokarmowych, jest przyczyn
wspzawodnictwa midzy osobnikami tym wikszego, im trudniejsze s warunki ycia.
Stopniowo, przez wiele pokole, korzystne cechy kumuluj si i wystpuj u coraz wikszej liczby
osobnikw po pewnym czasie osobniki te staj si odmienne od wyjciowej formy fenotypu
i krzyuj si tylko ze sob.
W warunkach konkurencji osobniki lepiej przystosowane maj wiksz szans przeycia i rozmnaania
si, a ich potomstwo dziedziczy nowe, korzystne cechy, natomiast osobniki nieprzystosowane do zmian
rodowiska gin.
1. Zadania
Zadanie 130.
Na rysunkach przedstawiono szkielety dorosych osobnikw: wspczesnego czowieka
oraz wspczesnej mapy czekoksztatnej goryla (nie zachowano proporcji wielkoci).
szkielet czowieka
szkielet goryla
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 477.
a) Na podstawie analizy rysunkw wymie dwie cechy budowy szkieletu osiowego

czowieka, ktre rni go od szkieletu osiowego goryla, a zwizane s z dwunonoci
oraz pionizacj ciaa.
b) Wrd wymienionych poniej cech budowy szkieletu (19) dorosego czowieka oraz
dorosego goryla zaznacz te, ktre s dla nich wsplne.
1. maa trzewioczaszka
2. przeciwstawny kciuk
3. przeciwstawny paluch
4. skrcona miednica
5. zaokrglona potylica
6. siedem krgw szyjnych
7. silnie rozwinita opatka

8. zwykle dwanacie par eber
9. podwjnie wysklepiona stopa
c) Przyporzdkuj wybrane cechy budowy szkieletu wymienione w podpunkcie b)

zadania (19) do kategorii podanych w tabeli. Oznaczenia cyfrowe cech wpisz
do odpowiednich rubryk tabeli.
Cechy goryla bezporednio zwizane
z poruszaniem si na drzewach
Cechy czowieka bezporednio zwizane

z dwunonoci
117
118
Zadanie 131.
Na rysunku przedstawiono szkielety koczyn przednich rnych krgowcw pucodysznych
(nie zachowano proporcji wielkoci).
Na podstawie: Larousse. Ziemia, roliny, zwierzta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 166.
a) Przedstaw rol, jak odgrywaj koci zaznaczone na rysunkach szkieletw koczyn

szarym kolorem, w funkcjonowaniu tych koczyn u wszystkich wymienionych
krgowcw.
b) Wyjanij, na czym polega rnica w budowie doni wieloryba i doni jaszczurki,
uwzgldniajc rodzaj ruchu, w ktrym uczestniczy u tych krgowcw ta cz
koczyny.
c) Podaj nazw zjawiska ewolucyjnego, ktre ilustruj powysze rysunki i wyjanij,
na czym ono polega.
2. Wskazwki do rozwizania zada
2.
Wskazwki do rozwizania zada
Zadanie 5.
a)
Analizujc przedstawione rysunki, zwr uwag na rny stopie zoonoci struktury biaek
i uszereguj je od struktury najprostszej do najbardziej zoonej. Rozwizanie zadania uatwi
znajomo charakterystyki I-, II-, III- i IV-rzdowej struktury biaek.
b)
Realizujc to polecenie, najpierw odszukaj w legendzie do rysunku informacj o tym, ktre
wizania naley uwzgldni w odpowiedzi, a nastpnie zwr uwag na to, gdzie te wizania
w biaku wystpuj i jak struktur biaka ksztatuj. Wiedzc, e wizania chemiczne
stabilizuj struktur zwizku, w tym przypadku okrelon struktur biaek, dokonaj
zestawienia rodzaju wizania z okrelon struktur biaka.
Zadanie 6.
Analizujc rysunek, zwr uwag na skrcon struktur wknist kolagenu, bo z tego atwo
wywnioskowa, e jest on odporny (wytrzymay) na rozciganie. Jeeli zna si przykad
miejsca wystpowania kolagenu w organizmie czowieka (np. skra, cigna),
to w poczeniu z ustalon waciwoci (odporno na rozciganie) mona okreli funkcj
kolagenu (np. nadawanie elastycznoci skrze i wytrzymaoci na rozciganie wizadom).
W ten sposb zostanie wykazany zwizek wknistej struktury kolagenu z penion funkcj.
Zadanie 7.
a)
Z tekstu odczytaj, na czym polegaj siy kohezji pomidzy czsteczkami wody. Warto
przypomnie, e kohezja wody jest efektem wzajemnego przycigania si dipolowych
czsteczek wody i utrzymywania si ich razem dziki wizaniom wodorowym midzy
czsteczkami. W uzasadnieniu przedstaw, jaka waciwo wody zapewnia du
wytrzymao supa wody na rozciganie oraz zachowanie jej cigoci podczas
przemieszczania si w ksylemie.
b)
Na schemacie zwr uwag na obecno wiza wodorowych, ktre ulegaj zerwaniu

pod wpywem energii cieplnej czsteczek. Warto przypomnie, e jako ciepo parowania
okrela si tak ilo ciepa, ktr 1 g cieczy musi zaabsorbowa, aby przeksztaci si w gaz.
Zastanw si, spenienie jakiego warunku jest konieczne do przemiany wody ze stanu
ciekego w gazowy.
Zadanie 8.
a)
W zadaniu s przedstawione, wystpujce czsto w organizmach, 3 disacharydy, w ktrych
podpisano ich monomery (czsteczki, z ktrych s zbudowane) Do jego rozwizania
potrzebujesz wiedzy na temat skadu chemicznego disacharydu (dwucukru) wystpujcego
w mleku, disacharydu uywanego do sodzenia napojw i potraw oraz disacharydu
powstajcego podczas rozkadu skrobi.
b)
Zauwa, e podczas tworzenia wizania wydzielana jest czsteczka wody, poniewa jest
to reakcja kondensacji. W tego typu reakcji powstaj wizania kowalencyjne (podobnie jak
podczas tworzenia dipeptydu z 2 aminokwasw). A poniewa jest to wizanie midzy
2 czsteczkami cukru, wic jego nazwa to odzwierciedla.
119
120
Zadanie 9.
Uwanie przeczytaj informacje zawarte w tekcie. Zauwa, e waciwoci redukujce
badanego cukru mona wykry przy pomocy odczynnika Benedicta, ktry po podgrzaniu
zmienia barw tylko w przypadku, gdy ta redukcja zachodzi. Natomiast jeli odczynnik
nie zmienia barwy po wymieszaniu z roztworem cukru i podgrzaniu, to oznacza, e nie zasza
reakcja redukcji, a wic cukier nie ma waciwoci redukujcych.
Zadanie 10.
a)
Dokonaj analizy przedstawionych wzorw chemicznych. Zastanw si, czy wszystkie z nich
s wzorami monosacharydw. Przypomnij sobie, jakie grupy funkcyjne maj monosacharydy
i jak s one przedstawiane we wzorach strukturalnych. Ktre z grup funkcyjnych s grupami
hydroksylowymi? Zwr uwag, e hydrofobowo oznacza skonno czsteczek
chemicznych do odpychania wody. Czy czsteczki monosacharydw wykazuj tak
waciwo?
b)
Jednym z kryteriw klasyfikacji cukrw prostych jest liczba atomw wgla w czsteczce.
Przypomnij sobie terminologi zwizan z tym podziaem. Zastanw si, ile atomw wgla
w czsteczce zawiera pentoza. Nastpnie odszukaj wrd tych 3 wzorw wzr pentozy
i odczytaj jego nazw. Zastanw si, czy znasz inny monosacharyd o takiej samej liczbie
atomw wgla w czsteczce i podobnej nazwie.
c)
Aby prawidowo wykona polecenie, przypomnij sobie znaczenie dla organizmu rolinnego
wszystkich przedstawionych wglowodanw. Przyporzdkowujc wybrane znaczenie do
okrelonego wglowodanu, zwr uwag, e nie wszystkie informacje (AD) musz dotyczy
wglowodanw przedstawionych na schematach.
d)
Przypomnij sobie, czy monosacharydy dobrze rozpuszczaj si w wodzie. Zastanw si, jak ta
waciwo wpywa na stenie roztworu w komrce. Przypomnij sobie zjawisko osmozy.
Biorc pod uwag, e charakterystyczn cech komrki zwierzcej jest brak ciany
komrkowej, zastanw si, jaki moe by skutek umieszczenia tak zbudowanej komrki
w roztworze hipotonicznym (o steniu niszym od stenia roztworu wewntrz komrki).
Zadanie 15.
a)
Warto przypomnie, e woda dyfunduje przez bon tak dugo, a stenia po obu stronach
bony si wyrwnaj lub cinienie turgorowe wyrwna potencja napywajcej wody. Aby
ustali kierunek ruchu wody midzy komrk a roztworem, pamitaj e osmoza polega
na przenikaniu wody przez bon biologiczn w kierunku zgodnym z gradientem ste.
b)
W zalenoci od stenia otaczajcego roztworu komrka osmotycznie traci lub pobiera
wod. Na rysunkach zwr uwag, w ktrym roztworze protoplast komrki kurczy si
i odstaje od ciany komrkowej. Przypomnij sobie, na czym polega zjawisko plazmolizy,
po przeanalizowaniu rysunkw wybierz waciwe opisy zmian.
c)
Pprzepuszczalne waciwoci bony wakuoli oraz obecno w soku komrkowym zwizkw
osmotycznie czynnych sprawia, e wakuola jest gwn struktur uczestniczc w regulacji
gospodarki wodnej komrki i nadajc jej turgor. Z tekstu odczytaj, jaki jest skad soku
wewntrz wakuoli i zastanw si, jakie ma on znaczenie dla pobierania wody przez komrk.
Warto zauway, e w komrce rolinnej ciana komrkowa jest mao elastyczna i wywiera
nacisk dziaajcy w kierunku przeciwnym do rozszerzajcego si protoplastu, co po nabraniu

przez komrk jdrnoci zapobiega dalszemu pobieraniu wody.
Zadanie 16.
a)
Uwanie, stopniowo odczytuj rysunek, pamitaj, e DNA wystpuje w jdrze komrkowym,
ktrego na rysunku nie podpisano, a jedynie oddzielono od reszty komrki cienk przerywan
lini Przypomnij sobie take, jakie 2 procesy prowadzce do powstania mRNA zachodz
w jdrze komrkowym. Nastpnie zauwa, e po procesie przebiegajcym na bonie
retikulum szorstkiego (a wic w jego rybosomach) acuch polipetydowy dostaje si
do wntrza siateczki i zostaje tam zmieniony w wietle siateczki powstaje prokolagen,
a zatem acuch ulega modyfikacji. Dalej z retikulum szorstkiego prokolagen dociera
do aparatu Golgiego, gdzie (jak wiadomo z przebiegu biosyntezy biaka) ulega dalszym
modyfikacjom, np. glikozylacji, sortowaniu i upakowaniu do pcherzykw wydzielniczych.
Przenosz one prokolagen do bony komrkowej i po poczeniu pcherzyka z bon
komrkow prokolagen zostaje wydzielony poza komrk. Na rysunku podpisano niektre
organelle, a cyframi zaznaczono procesy, ktre w nich przebiegaj, i ktre masz rozpozna
(nazwa). Dla zmniejszenia trudnoci, jak mgby stanowi samodzielny opis biosyntezy
kolagenu, zaproponowano wypenienie tabeli, co spowoduje, e Twoja odpowied moe by
krtka i jednoczenie wyczerpujca.
b)
Skorzystaj z informacji na temat budowy jednego acucha polipeptydowego kolagenu, ktra
znajduje si w tekcie. Zauwa, e podstaw tego acucha jest powtarzajcy si tripeptyd,
a zatem moesz napisa fragment acucha skadajcego si z 9 aminokwasw
(3 tripeptydw), wykorzystujc oznaczenia zastosowane w tekcie lub nazwy przykadowych
(rwnie podanych) aminokwasw, czy te nazwy znanych sobie aminokwasw.
c)
Uwanie przeczytaj w tekcie, czym jest kolagen (jakie to biako ma waciwoci jest
mocne, zoone z 3 helis). Przypomnij sobie, w jakich narzdach lub tkankach odgrywa
wan rol, a wic przez jakie komrki moe by wytwarzany. Pewn trudno moe
stwarza tkanka miniowa, ale wiedza, e w miocytach s wkna biakowe inne ni
kolagen (miozyna i aktyna), pozwoli Ci tak wtpliwo wyeliminowa. Zauwa,
e w przypadku tej tkanki musisz odrni sam tkank od narzdw, jakimi s minie
(w ktrych mona znale powizi i cigna zbudowane z tkanki cznej, zawierajce
kolagen).
d)
Skorzystaj z informacji zawartej w tekcie o roli hydroksyproliny (stabilizujcej struktur
trjniciowej helisy) oraz przypomnij sobie, e w cianach naczy krwiononych kolagen
wystpuje w duych ilociach (zwaszcza w warstwie zewntrznej i nieco mniej w warstwie
rodkowej). Moesz zatem wywnioskowa, e sabszy kolagen lub mniejsza jego ilo moe
by przyczyn krwotokw z nosa lub dzise.
Zadanie 17.
a)
Przeanalizuj schemat i wyrnij struktur wystpujc u bakterii Gram-ujemnych, ktrej nie
maj bakterie Gram-dodatnie. Aby udzieli prawidowej odpowiedzi, uwzgldnij reakcj
zakaonego organizmu na obecno chorobotwrczych bakterii i zastanw si, czy ta
struktura moe zwikszy szanse przetrwania pasoyta w zakaonym organizmie.
121
122
b)
Korzystajc z informacji w tekcie, zwr uwag, e szkodliwy wpyw penicyliny polega
na utrudnieniu syntezy skadnika ciany komrkowej. Nastpnie zwr uwag na rnice
w budowie komrki bakteryjnej i zwierzcej (w tym czowieka). Czy komrki organizmu
ludzkiego maj cian komrkow?
c)
Przypomnij sobie, ktre grupy protistw maj budow komrki podobn do komrki
rolinnej, ktre do komrki zwierzcej, a ktre do komrki grzybowej. Na tej podstawie
moesz wnioskowa o obecnoci ciany komrkowej lub jej braku u wymienionych
protistw.
Zadanie 22.
a)
Grzyby s heterotrofami, tak jak zwierzta, ale w przeciwiestwie do zwierzt nie maj
przestrzeni (przewodu pokarmowego), w ktrej mogyby trawi zoone zwizki organiczne.
Wyjaniajc znaczenie adaptacyjne zdolnoci wydzielania enzymw na zewntrz komrki,
trzeba si odnie do sposobu saprofitycznego odywiania si grzyba i trawienia
zewntrznego.
b)
Prawidowe wypenienie tabeli wymaga znajomoci przebiegu trawienia cukrw
(polisacharydw) w przewodzie pokarmowym czowieka. Uwaaj, by nie pomyli miejsca
trawienia z miejscem wytwarzania enzymu.
c)
Wydajno preparatu jest najwiksza w optymalnych dla enzymu warunkach temperatury
i pH, wic wystarczy prawidowo odczyta z wykresw wartoci temperatury i pH (na osiach
X) odpowiadajce maksymalnej aktywnoci glukoamylazy.
d)
Biotechnologia tradycyjna jest stosowana od wiekw i z pewnoci znajdziesz przykady jej
zastosowania w codziennym yciu, np. w kuchni. Biotechnologia nowoczesna jest zwizana
z uyciem genetycznie zmodyfikowanych organizmw do produkcji, np. insuliny lub
antybiotykw. Biotechnologia nowoczesna uzyskuje take transgeniczne zwierzta
i transgeniczne roliny.
Zadanie 23.
a)
Naley zna warunki samoywnoci oraz cudzoywnoci i na tej podstawie okreli, ktre
bakterie s cudzoywne, ktre za samoywne. Nastpnie trzeba ustali rodzaj samoywnoci.
Jeeli do rozwoju potrzebne jest wiato i dwutlenek wgla, a nie jest pozyskiwana glukoza
ze rodowiska, to na pewno chodzi o fotosyntez. Bakteria, ktra nie potrzebuje glukozy ani
witamin ze rodowiska, ale wymaga CO2, jest samoywna, a skoro nie potrzebuje wiata,
to jest chemoautotrofem. Bakteria cudzoywna nie wymaga CO2, ale wymaga gotowych
zwizkw organicznych.
b)
Informacje na ten temat znajdziesz w tabeli. Obecno siarkowodoru w rodowisku wskazuje
na warunki beztlenowe, pewn pomoc moe stanowi identyfikacja sposobu odywiania si
tych bakterii oraz znajomo warunkw, w jakich moliwy jest taki sposb odywiania si.
Bakteria cudzoywna moe by zarwno tlenowa, jak i beztlenowa, bakteria
chemosyntetyzujca jest na pewno tlenowa, poniewa wymaga tlenu do pierwszego etapu
chemosyntezy.
Zadanie 24.
a)
Aby wykona polecenie, naley wiedzie, e substratem w syntezie kwasw tuszczowych
jest acetylo-CoA. Jeli to wiesz, to odszukaj ten zwizek na schemacie i zgodnie
z przedstawionymi przemianami wyka zwizek cyklu Calvina z syntez kwasw
tuszczowych. Na schemacie wida, e acetylo-CoA pochodzi porednio (przez pirogronian)
z przemian kwasu fosfoglicerynowego, ktry jest produktem etapu karboksylacji w cyklu Calvina.
b)
W komrkach zwierzcych acetyloCoA powstaje w reakcji pomostowej, czyli oksydacyjnej
dekarboksylacji pirogronianu oraz w wyniku -oksydacji procesu utleniania kwasw
tuszczowych. Procesy te zachodz w matriks mitochondriw, gdzie acetylo-CoA jest
substratem cyklu Krebsa.
Zadanie 25.
a)
Analizujc schemat, zwr uwag na rnic midzy energi aktywacji reakcji bez udziau
enzymu i energi aktywacji reakcji z udziaem enzymu. Nastpnie odpowiednio skomentuj t
rnic. W ten sposb okrelisz rol enzymu w katalizowanej reakcji.
b)
Znajomo rnicy midzy anabolizmem i katabolizmem powinna w czasie analizy schematu
skierowa uwag na energi wydzielajc si w wyniku zajcia reakcji jest to bowiem kluczowa
informacja dla sformuowania odpowiedzi. Zwr uwag na to, e wydzielanie si energii
w wyniku reakcji prowadzi do obnienia poziomu energetycznego produktu w stosunku
do poziomu energetycznego substratu, i e substrat ma wyszy poziom energetyczny od produktu,
a s to cechy charakterystyczne przemiany katabolicznej.
c)
Jeeli si wie, na czym polega swoisto substratowa enzymu (dopasowanie przestrzenne
centrum aktywnego enzymu i czsteczki substratu) to, analizujc schemat, trzeba zwrci
uwag, czy przedstawiono na nim struktur enzymu i substratu. Jeli nie przedstawiono
struktury enzymu, to nie przedstawiono swoistoci substratowej enzymu.
Zadanie 26.
a)
Oceniajc prawdziwo kolejnych stwierdze zapisanych w tabeli, naley, po zapoznaniu si
z treci kadego z nich, odszuka na schemacie odpowiednie informacje. Po dokadnym
porwnaniu ich z treci stwierdzenia uzyskasz podstaw do podjcia decyzji, czy jest to
stwierdzenie prawdziwe, czy faszywe. Niewtpliwie pomocna w ocenie bdzie znajomo
i rozumienie terminologii stosowanej w opisie przebiegu fazy jasnej fotosyntezy.
b)
Analizujc schemat, zwr uwag na drog transportu elektronw na to, e elektrony wybite
z okrelonego fotosystemu do niego nie powracaj, a powstaa luka elektronowa jest
uzupeniana elektronami pochodzcymi z innego rda. Naley rwnie zwrci uwag
na udzia i rol wody w tym procesie, czego nastpstwem jest powstanie NADPH, tlenu
uwalnianego do atmosfery i elektronw uzupeniajcych luk elektronow w czsteczce
chlorofilu w PS II.
Zadanie 27.
a)
Problem badawczy to pytanie, na ktre odpowied uzyskujemy w wyniku przeprowadzonego
dowiadczenia. Celem dowiadczenia jest rozwizanie problemu badawczego. Problem
123
124
badawczy najlepiej przedstawi w postaci pytania, ale mona go przedstawi w formie zdania
oznajmujcego (np. jako temat dowiadczenia). W zadaniu opisano przebieg dowiadczenia
i zilustrowano jego wynik, czyli w problemie badawczym sformuuj to pytanie, na ktre
uzyskano odpowied w postaci przedstawionego wyniku. Moesz problem take sformuowa
jako zdanie oznajmujce, kierunkujce przedsiwzicia badawcze (np. jako temat tego
dowiadczenia).
b)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba wiedzie, e w procesie fotosyntezy wydziela si tlen jako
produkt fotolizy wody, ktra zachodzi w fazie zalenej od wiata. Wykorzystaj t informacj
i wyjanij, e do wody akwariowej wprowadzono bakterie z rodzaju Pseudomonas, ktre s
tlenowcami, wic ich gromadzenie si wok plechy skrtnicy w odcinkach owietlanych
wiatem o barwach czerwonej i niebieskiej oznacza, e te dugoci fali wietlnej s
najbardziej efektywne w procesie fotosyntezy przeprowadzanej przez skrtnic (s najlepiej
absorbowane przez chlorofil, ktry jest barwnikiem fotosyntetycznym zawartym
w chloroplacie w komrce badanego glonu).
c)
Wniosek jest potwierdzeniem lub zaprzeczeniem hipotezy (czyli przypuszczenia, ktre si
sprawdza w dowiadczeniu). Wniosek jest odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie
badawczym. Jest uoglnieniem sformuowanym na podstawie uzyskanych wynikw.
W materiale rdowym przedstawiono wyniki dowiadczenia, a w czci a) sformuowae
problem badawczy, wic atwo moesz przedstawi taki wniosek, ktry bdzie odpowiedzi
na pytanie postawione przez badacza planujcego to dowiadczenie. Na podstawie uzyskanych
wynikw jasne jest bowiem, e najbardziej wydajne w procesie fotosyntezy badanego glonu s
te dugoci fal wiata, ktre powodoway, e wok owietlanych nimi odcinkw skrtnicy
gromadziy si licznie bakterie tlenowe. Bakterie te wykorzystyway tlen wyprodukowany
w procesie fotosyntezy.
d)
Przez filtr czerwony przechodzi jedynie wiato czerwone i tylko ono jest absorbowane przez
chlorofil i moe by wykorzystane w procesie fotosyntezy, a pozostae dugoci wiata nie
docieraj do plechy glonu. Posugujc si ta wiedz pozostaje Ci stwierdzenie, e bakterie
bd si gromadzi jedynie wok odcinka owietlonego wiatem czerwonym. Wok
odcinka plechy owietlanego wczeniej wiatem niebieskim nie bdziemy obserwowa
gromadzenia si bakterii, bo nie bdzie w tej czci wydzielany tlen (nie bdzie zachodzi
proces fotosyntezy).
Zadanie 28.
a)
W celu stworzenia sztucznego gradientu protonw, chloroplasty byy inkubowane przez kilka
godzin w roztworze fizjologicznym o wartoci pH = 4, a nastpnie wprowadzone do roztworu
o wartoci pH = 8. W tych warunkach pH stromy chloroplastu szybko wzrastao do wartoci
pH = 8, natomiast pH wntrza tylakoidw pozostawao na poziomie wartoci pH = 4. Posu
si t wiedz i dostrze, e poniewa wewntrz tylakoidu chloroplastu jest wysokie stenie
jonw wodorowych (pH = 4), a w stromie nisze ni w wietle tylakoidu (pH = 8), wic
przemieszczaj si one z wntrza tylakoidu do stromy chloroplastu i taki kierunek zaznacz
na rysunku dorysowujc brakujcy grot strzaki.
ATP w chloroplastach jest wytwarzany w procesie fotosyntezy w fazie zalenej od wiata.
wiato wybija elektrony z czsteczek chlorofilu, ktre wdruj przez system przenonikw.
acuch transportu elektronw odpowiada za pompowanie protonw w poprzek bony
tylakoidu. Powstajcy gradient protonw umoliwia syntez ATP. Aby zrealizowa polecenie
zauwa, e w opisanym dowiadczeniu, przez umieszczanie chloroplastw w roztworach
o rnym pH, stworzono sztuczny gradient protonw w poprzek bony tylakoidu i dlatego
chloroplasty byy w stanie wytwarza ATP (w ciemnoci) podczas transportu protonw przez
syntaz ATP znajdujc si w bonie tylakoidu.
b)
Realizujc to polecenie, pamitaj, e w fazie fotosyntezy zalenej od wiata podczas
wdrwki elektronw (wzbudzonych przez wiato z czsteczek chlorofilu) przez acuch
przenonikw, ulokowanych w bonie tylakoidu, nastpuje przepompowanie (przez kompleks
cytochromw) protonw (H+) ze stromy chloroplastu do wiata tylakoidu, co prowadzi
do powstania gradientu protonw w poprzek bony tylakoidu i wyjanij, e to wanie
powstajcy gradient protonw umoliwia syntez ATP przez syntaz ATP.
Zadanie 29.
a)
Naley przypomnie, e problem badawczy to pytanie stawiane przed rozpoczciem
dowiadczenia, ktre dokadnie okrela temat i zakres bada. Jest to problem, ktry
rozwiemy po przeprowadzeniu dowiadczenia. Powinien by jasno sformuowany w formie
pytania lub rwnowanika zdania. Aby sformuowa problem badawczy, porwnaj warunki,
jakim poddano zawarto obu probwek i okrel czynnik, ktry wpywa na aktywno
katalazy w tym dowiadczeniu.
b)
Na podstawie tekstu rdowego okrel, jaka reakcja chemiczna zasza w probwce B oraz
rozpoznaj gaz, ktry wydzieli si podczas tej reakcji. Pamitaj, e gaz ten podtrzymuje
spalanie, o czym wiadczy rozpalenie si uczywka w probwce B.
c)
Warto przypomnie, e prba kontrolna pozostaje w staych, niezmienionych warunkach,
nie jest poddana dziaaniu czynnika badanego w dowiadczeniu. Suy jako wzorzec
do porwnania wynikw. Zastanw si, w ktrej probwce w przebiegu dowiadczenia
nie zmieniono warunkw.
d)
sprawdza w dowiadczeniu). Jest uoglnieniem sformuowanym na podstawie uzyskanych
wynikw. Wniosek musi by oparty bezporednio na wynikach otrzymanych
z dowiadczenia. Przypomnij sobie, na czym polega zjawisko denaturacji biaek.
W odpowiedzi, uywajc odpowiedniej terminologii biologicznej, wyjanij wynik
dowiadczenia w probwce A, uwzgldniajc waciwoci enzymw, ktre s biakami.
e)
Przypomnij sobie, jak rol peni wtroba w neutralizacji alkoholu i innych substancji
toksycznych. W tekcie rdowym odczytaj, jak rol peni enzym katalaza, zlokalizowany
w peroksysomach i przedstaw funkcj tych organelli w odniesieniu do detoksykacyjnej roli
odgrywanej przez wtrob.
Zadanie 30.
Pamitaj, e warto optymalna, to takie natenie badanego czynnika, w ktrym aktywno
enzymu jest najwysza. Z wykresu odczytaj, jaka jest optymalna warto pH dla kadego
z enzymw. Nastpnie zastanw si, w ktrym odcinku przewodu pokarmowego dziaa
trypsyna oraz jakie jest tam pH.
125
126
Zadanie 31.
a)
Przeanalizuj uwanie rysunek, zauwa, e w reakcji hydrolizy (katalizowanej przez enzym)
mona wyrni kilka etapw. Odczytaj ich opisy, wybierz poprawne i waciwie
przyporzdkuj je do poszczeglnych etapw.
b)
Przypomnij sobie, e na szybko i przebieg reakcji enzymatycznych wpywaj rne
czynniki, np. odczyn rodowiska reakcji, temperatura, a take stenie enzymu oraz substratu.
Odczytujc wykres moesz zauway, e szybko reakcji zaley od stenia substratu tylko
do pewnej wartoci stenia substratu. Korzystajc z rysunku, moesz wyobrazi sobie
sytuacj, w ktrej w roztworze jest wprawdzie wiele czsteczek enzymw, ale znacznie
wicej od nich znajduje si czsteczek substratw, dla ktrych nie ma ju wolnych miejsc
aktywnych w czsteczkach enzymw, do ktrych mogyby si przyczy.
c)
Aby rozwiza zadanie, skorzystaj ze swojej wiedzy (lub sprawd w dostpnych rdach)
na temat sposobu regulacji aktywnoci enzymw. Zwr uwag, e s 2 rodzaje odwracalnej
inhibicji (hamowania) kompetycyjna i niekompetycyjna. Jedna polega na przyczaniu
inhibitora (o podobnej budowie jak substrat) do centrum aktywnego enzymu, a druga
na przyczeniu inhibitora do innego miejsca enzymu ni centrum aktywne, co powoduje
zmian ksztatu centrum aktywnego w tym przypadku budowa przestrzenna inhibitora rni
si od budowy substratu.
d)
Aby udzieli odpowiedzi, upewnij si w jakim organie powstaje sacharoza (jest to na pewno
organ przeprowadzajcy fotosyntez) i zastanw, ktrdy jest transportowana do innych
organw nieprzeprowadzajcych fotosyntezy. Tkanka przewodzca w rolinie to naczynia
(ksylem) i sita (floem).
e)
Zauwa, e wglowodany trawione s (oprcz jamy ustnej) w dwunastnicy, a powstajce
w niej disacharydy s przesuwane do dalszego odcinka jelita cienkiego i s w nim rozkadane
podczas hydrolizy na monosacharydy. Zastanw si, gdzie powstaj enzymy katalizujce
te reakcje, jeli aden zewntrzny gruczo wytwarzajcy enzymy nie uchodzi do jelita
cienkiego. Przypomnij sobie rwnie, w jaki sposb tworzymy nazwy wikszoci enzymw
(dodanie przyrostka -aza do nazwy substratu).
Zadanie 32.
a)
Zapoznaj si ze znaczeniem poj cykl przemian metabolicznych oraz szlak metaboliczny.
Zwr uwag, e w szlaku metabolicznym jest osobny substrat i produkt, a w cyklu
metabolicznym jeden z produktw danego cyklu staje si substratem kolejnego cyklu.
Na podstawie tych wiadomoci w odpowiedzi naley odnie si do konkretnego przykadu
cyklu mocznikowego i ustali, ktre z substancji s substratami, a ktre produktami tego
procesu.
b)
Przypomnij sobie, na czym polega metabolizm komrkowy. Zwr uwag, e na metabolizm
skadaj si 2 grupy przeciwstawnych procesw: anabolizm i katabolizm. Rni si one
kierunkiem zmian poziomu energetycznego substratw i produktw. Anabolizm stanowi
reakcje wymagajce dostarczenia energii, a katabolizm reakcje uwalniajce energi.
Przeanalizuj schemat i zastanw si, czy przedstawia on reakcje endoergiczne, czy
egzoergiczne.
c)
Przeanalizuj schemat i ustal, co jest gwnym substratem, a co produktem cyklu
mocznikowego. Nastpnie przypomnij sobie, jak mona uszeregowa te substancje
ze wzgldu na ich toksyczno oraz w jaki sposb mona t toksyczno zmniejszy.
Zastanw si, jakie moliwoci usuwania szkodliwych produktw przemiany materii ma
zwierz w rodowisku ldowym.
d)
Na podstawie schematu ustal, jaki proces zosta na nim przedstawiony. Przypomnij sobie,
ktry narzd w organizmie czowieka peni funkcj filtra i wychwytuje z krwi zwizki
wytwarzane w innych tkankach, np. amoniak, a nastpnie przetwarza w produkt mniej
toksyczny.
e)
Przypomnij sobie, z rozkadu ktrych skadnikw pokarmowych pochodzi amoniak
w organizmie czowieka. Zastanw si, czy mona ten skadnik pokarmowy wyeliminowa
z diety lub przynajmniej ograniczy jego spoycie.
Zadanie 33.
a)
Rozwizanie tego polecenia naley zacz od przypomnienia sobie, czym jest problem
badawczy oraz od analizy opisanych warunkw przebiegu dowiadczenia. Problem badawczy
to pytanie, na ktre szukamy odpowiedzi za pomoc okrelonego dowiadczenia lub
obserwacji, albo sformuowanie tematu (przedmiotu) naszych docieka. Porwnanie
warunkw w obu prbach dowiadczenia powinno wystarczy do zorientowania si, wpyw
ktrego warunku (czynnika) podlega tu badaniu.
b)
Przy rozwizywaniu tego polecenia najpierw przypomnij sobie, jakie podstawowe czynniki
warunki rodowiska reakcji wpywaj na wydajno katalityczn enzymw oraz
co rozumiemy pod pojciem optymalnego przebiegu reakcji chemicznej, w tym przypadku
reakcji katalizowanej przez enzym. Nastpnie sprawd, czy i ktre z tych warunkw zostay
spenione (podane w opisie) w odniesieniu do pepsyny. Jednoczenie pamitaj o tym, jakie s
naturalne, optymalne warunki dziaania tego enzymu w odku czowieka. Po ustaleniu
warunku zewntrznego nie opisanego w treci zadania zastanw si, w jaki sposb mona go
zapewni i utrzyma na podanym poziomie w czasie trwania caego dowiadczenia.
Przypomnij sobie, jak jest on zazwyczaj speniany w prostych dowiadczeniach biologicznych
i chemicznych.
c)
Rozwizanie takiego zadania zacznij od przypomnienia sobie, w ktrym odcinku przewodu
pokarmowego czowieka dziaa trypsyna oraz jakie pH panuje w tym odcinku jest to pH
optymalne dla aktywnoci katalitycznej tego enzymu proteolitycznego. Nastpnie skonfrontuj
ten warunek aktywnoci trypsyny z odczynem roztworu wodnego znajdujcego si
w prbie 1. Wniosek z tej konfrontacji naprowadzi Ci na wynik trawienia biaka w tej
prbie, a dokadnie na niemoliwo zajcia tego procesu z udziaem trypsyny.
Zadanie 34.
a)
Przypomnij sobie, czym jest prba kontrolna dowiadczenia oraz sprawd, ktry czynnik
oraz w jaki sposb zosta zmieniony w prbie badawczej. W tym dowiadczeniu ingerencja
w naturalne warunki ycia roliny polegaa na umieszczeniu jej w zamknitej przestrzeni
oraz ograniczeniu w ten sposb jej wymiany gazowej. W tej zamknitej przestrzeni jest
zamknity obieg tlenu i dwutlenku wgla, dlatego rolina moe prawidowo funkcjonowa
127
128
w cigu kilku dni trwania dowiadczenia ma dostpne substraty do prowadzenia

fotosyntezy i oddychania komrkowego. Z tego powodu prba kontrolna, w ktrej odtwarza
si warunki naturalne dla organizmu badanego i nie wprowadza si zmiany, polegaa w tym
wypadku na przygotowaniu takiego samego zestawu dowiadczalnego, tzn. takiej samej
roliny doniczkowej w doniczce z tak sam iloci tej samej gleby, podlan na pocztku
dowiadczenia tak sama iloci wody, hodowanej w takich samych warunkach owietlenia
i temperatury, ale majcej dostp do powietrza atmosferycznego.
b)
Rozwizanie zadania naley zacz od analizy warunkw, w ktrych zostaa umieszczona
rolina dowiadczalna oraz od zwrcenia uwagi na wynik dowiadczenia podany w tekcie:
zachowanie przez rolin normalnego wygldu. Wynik ten wskazuje na prawidowy przebieg
podstawowych procesw yciowych roliny, w tym fotosyntezy i oddychania. Przypomnij
sobie istot tych procesw oraz ich uwarunkowania: zaleno od wiata oraz od dostpnoci
substratw. Nastpnie zastanw si, w jaki sposb w warunkach dowiadczenia (w tym
ograniczonej, zamknitej atmosfery) rolina moga pozyskiwa te substraty.
c)
Analizujc warunki, w ktrych zostaa umieszczona rolina dowiadczalna, zwr uwag
na to, e korzenie miay dostp do wody w glebie, a licie otoczone byy powietrzem w soju.
Obie czci roliny podziemna i nadziemna znajdoway si wic w czciach rodowiska
rnicych si potencjaem wody w stosunku do tych organw. W takich warunkach
otoczenia rolina przeprowadza proces, o ktry jeste pytany. Na wewntrznej powierzchni
soja mona zaobserwowa kropelki cieczy, ktra wydostaa si z roliny w efekcie tego
procesu.
d)
Wr do rozwizania czci c) zadania, w ktrym poprawna odpowied dotyczya transpiracji
procesu prowadzonego przez rolin, powodujcego powstawanie kropelek wody
na cianach soja. Zwr uwag, e to wanie ten proces (oraz parowanie wody
z powierzchni gleby) powoduje, e w zamknitym w soju powietrzu zwiksza si ilo
czsteczek pary wodnej. Dlatego te cz wody skrapla si na wewntrznej powierzchni
ciany soja. Zwr rwnie uwag na uyte w zdaniu okrelenie niedosyt wilgotnoci.
Niedosyt ten maleje wraz ze wzrostem iloci pary wodnej w powietrzu. Przypomnij sobie,
jaki jest zwizek midzy niedosytem wilgotnoci w powietrzu a transpiracj, a nastpnie
midzy intensywnoci transpiracji a pobieraniem wody przez rolin.
Zadanie 39.
a)
Analizujc wykresy, zwr uwag, e obie krzywe I maj podobny przebieg, kiedy kady
gatunek pantofelka hodowany jest oddzielnie w takich samych warunkach pokarmowych,
niezakconych dziaaniem innego czynnika, a krzywe II maj rny przebieg populacja
P. aurelia rozwija si szybciej i ze wzrostem jej liczebnoci maleje liczebno P. caudatum,
czyli mona wnioskowa, e midzy populacjami wystpia konkurencja (midzygatunkowa)
o pokarm (te o przestrze), w ktrej przewag uzyskaa populacja P. aurelia.
b)
Aby zrealizowa polecenie naley rozway, dlaczego w ciemnoci w wodzie w maym
naczyniu hodowlanym moe pojawi si deficyt tlenu, a przy dostpie wiata nie ma
deficytu tlenu, w sytuacji kiedy cay czas w wodzie yj i pantofelki, i eugleny.
Wykorzystujc posiadan podstawow wiedz biologiczn, nietrudno bdzie stwierdzi,
e w ciemnoci oba rodzaje organizmw zuywaj tlen (przy dostpie wiata tylko
pantofelki) do uzyskiwania energii (oddychania) oraz skojarzy obecno wiata
i dostatecznej iloci tlenu z fotosyntez, ktrej produktem (ubocznym) jest tlen. Zdolno
do przeprowadzania fotosyntezy maj komrki eugleny, zawierajce chlorofil, a nie maj tej
zdolnoci komrki pantofelka.
c)
W informacji z przeprowadzonego dowiadczenia zwr uwag na to, co zmienio si
w otoczeniu pantofelkw po podaniu glukozy i na czym polegaa ich reakcja. Stanowi
to bowiem podstaw do sformuowania wniosku dotyczcego wraliwoci pantofelkw
na bodce chemiczne (skoro skupiaj si wok glukozy, a w czystej wodzie s rozproszone)
i ich cudzoywnoci (skoro skupiaj si wok glukozy, ktra moe by ich pokarmem).
d)
Realizacja polecenia wymaga wykorzystania umiejtnoci nabytych w czasie
przeprowadzania obserwacji mikroskopowych (np. manewrowanie na stoliku mikroskopu
szkiekiem podstawowym z preparatem) lub wykorzystania posiadanej wiedzy teoretycznej,
dotyczcej powstawania obrazu obiektu obserwowanego przy uyciu mikroskopu optycznego
i sposobu obliczania jego powikszenia.
Zadanie 40.
a)
Ogldajc rysunki, zwr uwag na te elementy w budowie przedstawionych rolin, ktre
mog mie zwizek z rozmnaaniem bezpciowym (istotna jest w tym przypadku znajomo
sposobw rozmnaania si rolin). Takie elementy budowy atwo dostrzec (szczeglnie
na rys. II). Aby udzieli odpowiedzi, naley ustali, czym s wysypujce si struktury.
Pomocne w tym bdzie rozstrzygnicie, czy przedstawione roliny nale do rolin
nasiennych, czy zarodnikowych.
b)
Opisujc na podstawie rysunku i posiadanej wiedzy budow pdw skrzypu polnego, zwr
uwag na wystpujce midzy nimi rnice, gdy s one zwizane z przystosowaniem
do penienia odmiennych funkcji. Nastpnie okrel funkcje pdw w powizaniu z ich
budow.
c)
Analizujc rysunek mchu, zwr uwag na to, e w strukturze A zachodzi proces prowadzcy
do powstania zarodnikw. Ten fakt powinien uatwi ustalenie, jaki to rodzaj podziau
komrkowego. Aby okreli rol tego podziau w cyklu rozwojowym, trzeba wiedzie, czym
charakteryzuj si powstae w wyniku podziau komrki (maj zredukowan / haploidaln
liczb chromosomw) oraz uwzgldni to, e w cyklu rozwojowym s 2 pokolenia: sporofit
i gametofit (dwie fazy: diploidalna i haploidalna), a wic musi nastpowa cykliczna
przemiana pokole (faz).
Zadanie 41.
a)
Rozpoznanie rolin umoliwia porwnanie ksztatu i uoenia szyszek (wierk szyszka
zwisa w d, joda szyszka sterczy w gr), dugoci, uoenia i liczby igie (szpilek)
w krtkopdach (sosna 2 w krtkopdzie, modrzew wiele w krtkopdzie, sosna dugie
igy / szpilki, modrzew, joda i wierk stosunkowo krtkie igy / szpilki).
b)
Widoczne na rysunku fragmenty ulistnionych pdw z szyszkami s bardzo
charakterystyczne i wystarcz do rozpoznania rolin nagonasiennych. Zwr uwag
na poprawne nazwanie organw (licie, kwiaty / kwiatostany).
129
130
Zadanie 42.
a)
Musisz zna charakterystyczne cechy budowy lici rolin jedno- i dwuliciennych, a nastpnie
pod tym ktem przeanalizowa budow licia przedstawionego na rysunku. Licie rolin
jednoliciennych maj mikisz asymilacyjny jednolity, natomiast dwuliciennych maj
mikisz zrnicowany na palisadowy i gbczasty oraz otwarte wizki przewodzce.
b)
Jeli znasz podstawowe funkcje licia, to w realizacji polecenia pomoe Ci rysunek
przedstawiajcy jego budow. Wystarczy, jeli wskaesz sposb, w jaki wybrane cechy
budowy licia pozwalaj peni wskazane funkcje. Podstawowe funkcje lici to fotosynteza
i transpiracja.
Zadanie 43.
a)
Trzeba zna okrelenia grup ekologicznych rolin, yjcych w rodowiskach o rnej
dostpnoci wody, a nastpnie przeanalizowa pod tym ktem budow lici przedstawionych na
rysunkach. Budowa lici jest odzwierciedleniem rodowiska, w ktrym wystpuje dana rolina.
b)
Naley skupi si na porwnaniu budowy skrki obu lici, poniewa rnice s widoczne.
Wystarczy poda 2 z 3 cech rnicych, a nastpnie na przykadzie jednej z nich wykaza
zwizek budowy ze rodowiskiem roliny I, czyli wodnej. Najpierw trzeba okreli rodowisko,
w ktrym yje rolina, a nastpnie wykaza zwizek budowy z tym rodowiskiem.
c)
Przedstawienie adaptacji polega na okreleniu sposobu, w jaki dana cecha budowy licia
uatwia jej funkcjonowanie w okrelonym rodowisku. Jednak najpierw na podstawie cech
budowy trzeba dobrze okreli to rodowisko.
Zadanie 44.
a)
Ogldajc rysunek rzsy, wystpujcej na powierzchni zbiornika wodnego, naley zwrci
uwag na to, e moe ona pokrywa szczelnie powierzchni wody, ograniczajc tym samym
dostp do wiata rolinom yjcym pod powierzchni wody. Z tego naley wyprowadzi
stwierdzenie, e rzsa ma przewag w konkurencji o wiato (ma najlepszy dostp do wiata),
czego konsekwencj jest jej silny rozwj i rozprzestrzenianie si, natomiast ograniczenie
iloci innych rolin yjcych pod powierzchni wody.
b)
Czytajc tekst rdowy, wyselekcjonuj te cechy rzsy, ktre umoliwiaj jej produkcj
na skal przemysow czyli w duych ilociach (zdolno do intensywnego rozmnaania
wegetatywnego) i uzasadniaj jej wykorzystanie jako paszy do karmienia zwierzt ze wzgldu
due wartoci odywcze (dua zawarto biaek).
c)
Poprawne wykonanie diagramu supkowego (wykresu) wymaga narysowania i dokadnego
opisania osi wsprzdnych (naley pamita o jednostkach, w jakich podawane s dane).
Wane jest, aby opis osi by kompletny. W tym zadaniu na osi X powinien by zapis: rzsa
ze stawu, rzsa z oczyszczalni ciekw, na osi Y zawarto pierwiastkw biogennych w
suchej masie (%). eby mc na osi Y zapisa wartoci okrelajce zawarto pierwiastkw
biogennych, naley j wyskalowa, dobierajc odpowiedni podziak, aby nastpnie jak
najdokadniej nanie dane liczbowe i narysowa supki diagramu. Wiedzc, ktre pierwiastki
nale do biogennych, trzeba wybra odpowiednie dane z tabeli (tutaj azot i fosfor)
i narysowa supki odpowiedniej wysokoci. Aby mona byo odrni, ktre supki dotycz
zawartoci danego pierwiastka, zaznacza si je odmiennie, o czym naley poinformowa

w sporzdzonej legendzie.
d)
Porwnujc zawarto skadnikw chemicznych w suchej masie rzsy ze stawu
i z oczyszczalni ciekw, zwr uwag na to, e w kadym przypadku wicej skadnikw
znajduje si w komrkach rzsy z oczyszczalni ciekw. A to oznacza, e moe ona
gromadzi te skadniki. Przed sformuowaniem wniosku konieczne jest ustalenie, czy jest to
cecha przydatna w oczyszczaniu ciekw.
Zadanie 45.
a)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba zna cechy charakterystyczne rolin jednoliciennych
i dwuliciennych lub rnice midzy tymi grupami rolin. Dopiero na tej podstawie mona
rozpozna i wyselekcjonowa cechy rolin jednoliciennych przedstawione na rysunkach.
b)
Porwnujc rysunki obrazujce budow organw B i G, zwr uwag na ukad wizek
przewodzcych i obecno w nich miazgi lub jej brak. Kolejnym krokiem powinno by
rozwaenie i ustalenie, ktry ukad wizek przewodzcych (regularny / piercieniowy czy
rozproszony) i ktry ich rodzaj (otwarte / zawierajce miazg czy zamknite / bez miazgi)
umoliwia przyrost odygi na grubo na caym jej obwodzie. Do sformuowania penej
odpowiedzi niezbdna jest znajomo roli miazgi w przyrocie wtrnym.
Zadanie 46.
a)
Posugujc si wiedz dotyczc lokalizacji tkanek w korzeniu i odydze, rozpoznaj wskazane
na rysunku tkanki i podaj ich nazwy. Nastpnie podaj funkcj miazgi wiedzc, e przyrost
wtrny odygi i korzenia na grubo jest moliwy dziki podziaom komrek miazgi
prowadzcym do odkadania drewna wtrnego (ku rodkowi organu) i yka wtrnego
(ku obwodowi organu).
b)
Aby zrealizowa polecenie, rozpoznaj cechy charakterystyczne rolin dwuliciennych
widoczne na rysunku: koncentryczne (w postaci piercienia) uoenie wizek i obecno
tkanki twrczej miazgi pomidzy ykiem i drewnem.
c)
Posu si wiedz dotyczc funkcji tkanek i wybierz t tkank, ktra transportuje wod i sole
mineralne od korzenia do lici. Poniewa tkank t jest drewno, to ono przybierze czerwony
kolor.
d)
Analizujc na rysunku, na przekroju poprzecznym, budow anatomiczn korzenia,
rozpoznasz, e preparat do obserwacji mikroskopowej pochodzi ze strefy wonikowej
(rnicowania) korzenia. Dowodem jest obecno wonikw widocznych w budowie
przedstawionego na rysunku fragmentu korzenia oraz obecno zaznaczonych na rysunku
tkanek.
Zadanie 47.
a)
Aby zrealizowa polecenie, dokonaj analizy schematu i odczytaj, e zakres wartoci pH,
w ktrym pobierany jest fosfor, jest wszy ni w przypadku pozostaych pierwiastkw,
co wiadczy o tym, e pobieranie tego pierwiastka jest najbardziej wraliwe na zmiany pH.
131
132
b)
Wszystkie przedstawione na schemacie makroelementy s niezbdne do prawidowego
funkcjonowania roliny. Dlatego odczytaj ze schematu taki zakres pH, w ktrym te
makroelementy s najsilniej pobierane z podoa przez roliny (ich dostpno w podou jest
najwiksza). Zapewnia to rolinie prawidowy rozwj (rolinie dostarczane s
w odpowiednich ilociach wszystkie niezbdne do wzrostu i rozwoju skadniki mineralne).
Warunki te spenia zakres wartoci pH: 5,56.
c)
Aby zrealizowa to polecenie, przeczytaj uwanie informacj doczon do zadania, w ktrej
opisano mechanizm wymiany jonowej midzy rolin a roztworem glebowym. Z informacji
tej wynika, e za kady pobrany z podoa kation, rolina wydziela do podoa jon wodorowy
(H+). Jon wodorowy wydzielany przez rolin do podoa powoduje jego zakwaszenie.
Zauwa, e w opisanym przypadku z chlorku potasu (KCl) rolina w wikszych ilociach
pobiera kation potasu (K+) ni anion chloru (Cl) i dlatego KCl jest sol zakwaszajc
rodowisko (sol fizjologicznie kwan).
d)
Przystpujc do realizacji polecenia, przypomnij sobie wiadomoci dotyczce funcji azotu
w rolinie oraz skutkw, jakie mog wystpi przy jego niedoborze (braku), a nastpnie
powi te skutki z zaburzeniami procesu fotosyntezy.
Zadanie 48.
Realizujc polecenie, trzeba wiedzie, e potencja chemiczny wody () jest to ilo energii
swobodnej zmagazynowanej w wodzie, wnoszonej do ukadu przez kady 1 mol wody.
Jednostk potencjau chemicznego wody jest paskal (Pa). Przyjto, e potencja chemiczny
czystej wody jest rwny zero. Potencja wody jest to rnica pomidzy potencjaem
chemicznym wody w danym roztworze a potencjaem chemicznym czystej wody. Potencja
wody w roztworze nie przybiera wic wartoci dodatnich. Z treci zadania wynika,
e w roztworze B (1000 kPa) jest wyszy potencja wody ni w roztworze A (2000 kPa)
jako, e na osi wartoci ujemnych warto potencjau wody w roztworze B ley bliej zera
(przyjtego jako warto potencjau chemicznego czystej wody) ni warto potencjau wody
w roztworze A. Pamitajc, e woda przemieszcza si z roztworu o wyszym potencjale wody
do roztworu o niszym potencjale wody, czyli inaczej od roztworu o niszym steniu
rozpuszczonych substancji do roztworu o wyszym steniu rozpuszczonych substancji,
moesz stwierdzi, e woda w przedstawionym ukadzie przemieszcza si z roztworu B (ma
wyszy potencja wody czyli nisze stenie sacharozy) do roztworu A (ma niszy potencja
wody czyli wysze stenie sacharozy).
Zadanie 49.
a)
Aby sformuowa problem badawczy, naley zwrci uwag na to, e w zestawach roliny
rniy si liczb lici, z powierzchni ktrych paruje woda (wida na rysunku, e ubyo jej
w naczyniach), a roliny przebyway w takiej samej temperaturze. Na tej podstawie mona
wnioskowa, e w tym dowiadczeniu planowano zbada wpyw powierzchni lici
na intensywno wyparowywania wody przez rolin (intensywno transpiracji), a nie czy
w ogle zachodzi transpiracja.
b)
Analizujc materia rdowy (tekst wstpny i rysunek), zwr uwag na to, czy zaplanowane
dowiadczenie umoliwia prawidow interpretacj wynikw i rzetelne wnioskowanie oraz
powtarzalno uzyskanych wynikw. eby to ustali, trzeba zna podstawowe zasady
metodologii bada biologicznych w celu porwnania z nimi planu dowiadczenia. Naley
zauway, e przygotowano zestaw z prb badawcz i kontroln, badano wpyw pojedynczego

czynnika zmiennego (powierzchnia / liczba lici), wykonano trzy powtrzenia (minimum). Na tej
podstawie mona stwierdzi, czy dowiadczenie zostao zaplanowane prawidowo.
c)
Realizacja polecenia wymaga interpretacji informacji przedstawionych w formie rysunku.
Ogldajc rysunek, zwr uwag, e oliwa (nierozpuszczalna w wodzie) unosi si
na powierzchni wody, wic zabezpiecza przed jej parowaniem. Na tej podstawie naley
ustali, czym jest spowodowany ubytek wody z naczynia z rolin.
Aby wyjani rol, jak w dowiadczeniu odgrywa naczynie z wod bez roliny, naley
zwrci uwag na to, e przez porwnanie poziomu wody w tym naczyniu z poziomem wody
w naczyniu z rolin mona okreli ilo wody wyparowanej przez roliny. Czyli naczynie
z wod peni rol wzorca, wobec ktrego porwnuje si wyniki dowiadczenia.
Do sformuowania penej odpowiedzi potrzebna jest znajomo roli prby kontrolnej
w dowiadczeniu.
Zadanie 50.
a)
Dowiadczenia z wykrywaniem obecnoci skrobi w produktach spoywczych powiniene
pamita ju z lekcji biologii w gimnazjum. Pyn Lugola jest powszechnie stosowanym
wskanikiem, dziki ktremu mona stwierdzi obecno skrobi, obserwujc zmian barwy
z brzowej (taka jest barwa pynu Lugola) na granatow.
b)
W tym dowiadczeniu el jest podoem, do ktrego dyfunduj substancje (midzy innymi
-amylaza) z przecitych ziarniakw kukurydzy. Z pewnoci wiesz, e agar jest doskonaym
podoem do hodowli bakterii i grzybw. Na szalki z ziarniakami mogyby si dosta
mikroorganizmy wytwarzajce amylaz. Ich obecno mogaby wpyn na wynik
dowiadczenia.
c)
Wysoka temperatura powoduje denaturacj biaek, a wic take enzymw. Gotowanie niszczy
-amylaz w ziarniakach, wiec skrobia znajdujca si w podou nie zostaje zhydrolizowana
i pyn Lugola zabarwia podoe na granatowo. Prba I, pozbawiona aktywnego enzymu,
ktrego dziaanie mamy zaobserwowa w dowiadczeniu, jest kontrol dla prby II, w ktrej
enzym jest aktywny.
d)
Wynik dowiadczenia to dane zebrane podczas dowiadczenia, pomiary lub obserwacje,
pozwalajce wycign wnioski, potwierdzi lub obali hipotez. Polecenie: opisz wynik
dowiadczenia, wymaga od Ciebie jedynie opisania tego, co zaobserwowano, bez interpretacji
i formuowania wnioskw. W przedstawionym dowiadczeniu uyto wskanika, ktry ma
inn barw w obecnoci skrobi i inn przy jej braku. Jeli pamitasz o tym, e gotowanie
dezaktywuje -amylaz, to wiesz, e w podou jest skrobia i obserwujemy barw granatow
w prbie I. Z treci polecenia dowiadujesz si, e wynik ma potwierdza hipotez,
wic w prbie II jest aktywna amylaza, ktra w czasie dowiadczenia dyfundowaa do elu
i rozoya skrobi. W miejscach, gdzie leay ziarniaki, ju nie ma skrobi i nie obserwujemy
tam granatowej barwy.
e)
Odpowied na pytanie ukryta jest w pierwszym zdaniu tekstu wprowadzajcego. Zewntrzna
warstwa bielma w ziarniakach to komrki aleuronowe. Tam wanie zachodzi synteza -amylazy,
ale dopiero wtedy, gdy z zarodka dotrze do warstwy aleuronowej giberelina (fitohormon).
Usunicie zarodka spowoduje brak gibereliny, a to z kolei brak -amylazy, wic skrobia nie
bdzie rozkadana i pyn Lugola zabarwi podoe na granatowo. W odpowiedzi musisz
133
134
uwzgldni kolejno wszystkie czynniki prowadzce do wyniku, cay cig przyczynowo-skutkowy

(od usunicia zarodka do granatowej barwy elu / podoa).
f)
Na pocztek przypomnij, w jakim celu, i w jakiej postaci nasiona gromadz materia
zapasowy. Obecno -amylazy w ziarniaku kukurydzy podpowiada Ci, e tym materiaem
jest skrobia. Do kiekowania nasiona potrzebuj sporo energii, ktr, jak wiesz, uzyskuj
w procesie oddychania komrkowego. Poniewa nasiona nie mog gromadzi duych iloci
glukozy, ktra jest osmotycznie czynnym substratem oddechowym, podczas kiekowania
zachodz w nasionach gbokie zmiany biochemiczne. Zapasowa skrobia, nieczynna
osmotycznie, musi zosta zhydrolizowana, aby dostarczy glukozy. Do tego wanie procesu
potrzebna jest -amylaza.
Zadanie 51.
a)
Problem badawczy najlepiej formuowa w postaci pytania, okrelajacego cel badania. Mona
te sformuowa go w postaci zdania twierdzcego, w ktrym bdzie okrelony czynnik,
ktrego wpyw chcesz zbada oraz okrelony bdzie obiekt, na ktry ten czynnik dziaa.
W obu formach problem badawczy powinien by sformuowany na tyle dokadnie, na ile
umoliwia to przedstawiona w zadaniu informacja, a zwaszcza wyniki dowiadczenia.
Niepoprawne w tym przypadku bdzie zbyt oglne sformuowanie, np. Wpyw wiata
na rolin.
b)
Wniosek jest uoglnieniem wynikw uzyskanych w dowiadczeniu, wic w tym przypadku
powinien okrela dokadnie wpyw dziaajcego czynnika, czyli bodca kierunkowego,
jakim jest boczne owietlenie na badany proces, czyli kierunek wzrostu pdu i korzenia.
c)
Trzeba wiedzie, e wysze stenie auksyn pobudza wzrost wydueniowy pdu, a hamuje
wzrost korzenia, co w poczeniu z podan informacj o ich przemieszczaniu si, przyczynie
przemieszczania si oraz wynikiem dowiadczenia, pozwoli ten wynik wyjani.
Zadanie 52.
a)
Wnikliwie przeczytaj informacje na temat budowy ciany komrkowej i jej waciwoci oraz
pocz nastpujce fakty: due wakuole zawierajce luzy oraz obecno luzw i pektyn
w cianie komrkowej. Pektyny i luzy to substancje higroskopijne, chonce wod.
b)
Skorzystaj z wiedzy na temat typw rolin wystpujcych w rodowiskach o zrnicowanej
dostpnoci wody dla roliny. Zwr uwag na potrzeby rolin yjcych w tych
rodowiskach, np. hydrofity potrzebuj duo powietrza, a kserofity (sukulenty) musz
zgromadzi duo wody, poniewa yj w warunkach okresowego deficytu wody; mezofity
yj w rodowisku o duej wilgotnoci i zasobnoci wody, wic nie potrzebuj specjalnych
przystosowa i w ich liciach nie wystpuje szczeglny typ mikiszu.
Zadanie 53.
a)
Przypomnij sobie skal pH. Zwr uwag, e pH sabo zasadowego roztworu mieci si
w przedziale 810. Odczytaj z wykresu jaka jest przyswajalno przedstawionych
makroelementw przy pH = 7, a nastpnie przeanalizuj wykres i zastanw si, jaki wpyw
na przyswajalno makroelementw bdzie miao zwikszenie zasadowoci lub zwikszenie
kwasowoci. Pamitaj, aby uwzgldni dobr przyswajalno wszystkich przedstawionych

na wykresie makroelementw.
b)
Wpyw kwanych deszczy na rolinno jest rnoraki, ale Twoja odpowied powinna
odnosi si jedynie do informacji zawartych na wykresie. Zwr uwag, e kwane deszcze
wpywaj na odczyn gleby, zakwaszajc j. Odczytaj z wykresu, jak zmienia si
przyswajalno wszystkich makroelementw wraz ze wzrostem kwasowoci podoa.
Przypomnij sobie, e rolinom do odywiania si niezbdne s nie tylko woda i dwutlenek
wgla. Zastanw si, jaki skutek spowoduje brak ktregokolwiek z tych czynnikw.
c)
Przypomnij sobie budow anatomiczn licia. Przeanalizuj wszystkie odpowiedzi i zastanw
si, w jakim stanie skupienia wystpuj w przyrodzie wymienione substancje. Ktra z nich
moe wnika do licia na zasadzie dyfuzji przez otwarte aparaty szparkowe, a ktre musz
by rozpuszczone w wodzie.
d)
Przypomnij sobie budow anatomiczn licia. Czym pokryta jest skrka licia? Jaka jest
budowa i funkcja tej struktury? Zastanw si, jak wpywa ona na przenikanie wody przez
powierzchni licia, oraz jakie to moe mie znaczenie w przypadku opryskiwania lici
wodnym roztworem skadnikw mineralnych.
Zadanie 54.
Przypomnij sobie klasyfikacj ruchw rolin. Co stanowi podstaw tej klasyfikacji?
Przeanalizuj rysunek i zastanw si, jaka zmiana zasza w wygldzie roliny po kilku
godzinach od momentu uoenia jej poziomo na podou. Ustal, co byo bodcem
powodujcym t zmian, oraz czemu ona suy. Czy reakcja roliny zaley od kierunku
dziaania tego bodca?
Zadanie 55.
a)
Przypomnij sobie, czym jest problem badawczy oraz przeanalizuj warunki i przebieg
dowiadczenia. Problem badawczy to pytanie, na ktre szukamy odpowiedzi za pomoc
okrelonego dowiadczenia lub obserwacji, albo sformuowanie tematu (przedmiotu) naszych
poszukiwa. W analizowanym dowiadczeniu istotne s jego warunki: skiekowane nasienie
ma dostp do wody, powietrza i wiata, przy czym wiato pada tylko z jednego kierunku.
W tych warunkach obserwowany jest wzrost pdu i korzenia.
b)
Przypomnij sobie, czym jest hipoteza badawcza jest wstpn odpowiedzi na sformuowany
wczeniej problem badawczy. Ustal zatem, co byo celem przeprowadzonego dowiadczenia,
gdy z celu wynika problem badawczy. Jeeli ju sformuujesz problem badawczy,
to wyobra sobie, e wanie przystpujesz do przeprowadzenia tego dowiadczenia,
aby nastpnie sformuowa do niego hipotez. Na kocu naley zastanowi si, jaki bdzie
wynik tego dowiadczenia i odszuka wariant odpowiedzi, w ktrym zosta on wskazany.
Ta odpowied jest pozytywn weryfikacj, czyli potwierdzeniem hipotezy badawczej.
c)
Na pocztku rozwizywania tego zadania przypomnij sobie, czym jest prba kontrolna
dowiadczenia oraz ustal, wpywowi ktrego czynnika zewntrznego, i w jaki sposb zostaa
poddana rolina w prbie badawczej. W przypadku tego dowiadczenia warto rozway
2 moliwoci skonstruowania prby kontrolnej. Wiemy, e w prbie kontrolnej naley
pozostawi czynnik, ktrego wpyw jest badany, ale powinien on dziaa w sposb
charakterystyczny dla rodowiska naturalnego tak prb kontroln nazywamy pozytywn.
135
136
Natomiast w prbie kontrolnej negatywnej naley wyeliminowa ten czynnik, gdy jego brak
staje si sprawdzeniem wpywu danej cechy czynnika (tu kierunku padania wiata)
na badany proces (tu wzrost korzenia i pdu). Po zaprojektowaniu prby kontrolnej naley
krtko przedstawi zestaw dowiadczalny w niej uyty, nastpnie przewidzie wyniki tej
prby oraz znale prawidowy wariant odpowiedzi.
d)
Mimo e w poleceniu nie ma odniesienia do rozmieszczenia i udziau auksyn w reakcji
fototropicznej odygi i korzenia, przypomnij sobie mechanizm tej reakcji. Zwr przede
wszystkim uwag na zmiany w rozmieszczeniu auksyn w strefie wydueniowej tych organw,
kiedy owietlane s z jednego kierunku. Maj one wpyw na zmiany w tempie wyduania si
rnych stron tych organw. Nastpnie zastanw si, jak zabieg zastosowany w dowiadczeniu
wpynie na rozmieszczenie auksyn, a waciwie na zmiany tego rozmieszczenia w strefie
wydueniowej pdu i w strefie wydueniowej korzenia. Na kocu wybierz wariant odpowiedzi,
w ktrej prawidowo przewidziano kierunek wzrostu tych organw rolinnych w sytuacji cigej
zmiany strony organu, na ktr pada wiato.
Zadanie 56.
a)
Do realizacji polecenia niezbdna jest znajomo sposobw pozyskiwania materii organicznej
przez organizmy, w tym przypadku grzyby saprobiontyczne i symbiotyczne. Pomocne
w udzieleniu odpowiedzi moe by:
zwrcenie uwagi w tekcie rdowym na informacj, e wszystkie grzyby s heterotrofami,
podjcie prby rozszyfrowania znaczenia okrele saprobiontyczne i symbiotyczne,
skojarzenie sposobw odywiania si grzybw z ich rol, jak odgrywaj w przyrodzie.
b)
Analizujc przedstawiony schemat cyklu rozwojowego pieczarki, zwr uwag
na zamieszczone w nim opisy i zmiany dotyczce jdra komrkowego, gdy mona w ten
sposb zgromadzi i wyselekcjonowa informacje niezbdne do udzielenia odpowiedzi.
Przydatna bdzie znajomo poj uytych w zadaniu. Jeli ich nie znasz, warto sprbowa je
rozszyfrowa, interpretujc rysunki i informacje sowne.
c)
Porwnujc przedstawione plechy porostw, zwr uwag na rnic w rozmieszczeniu
w nich glonw oraz rnic w sposobie uoenia strzpek grzyba. W ten sposb wykaesz
zrnicowanie budowy plech porostw.
d)
Aby zrealizowa polecenie, porwnaj dotychczasow wiedz o zalenoci midzy glonami
i grzybami w plesze porostw (zaleno obustronnie korzystna) z wynikami ostatnich bada
(dominacja grzybw), zwracajc uwag na zasadnicz rnic w relacjach midzy
komponentami porostw. Na tej podstawie mona stwierdzi, e relacje midzy grzybami
i glonami nie polegaj na obustronnych korzyciach, maj raczej cechy pasoytnictwa, wic
w tym kontekcie trudno je nazywa symbioz.
Zadanie 57.
a)
Pamitaj, e ywiciel ostateczny to organizm, w ktrym znajduje si dorosa posta pasoyta,
natomiast ywicielami porednimi s organizmy, w ktrych rozwijaj si stadia larwalne
pasoyta. Aby rozpozna ywiciela poredniego na schemacie rozwoju bruzdogowca
szerokiego (A), zwr uwag na organizmy, w ktrych rozwijaj si formy larwalne tego
pasoyta. Aby rozpozna ywiciela ostatecznego, odczytaj ze schematu A, w ktrym
organizmie wystpuje posta dorosa pasoyta.
b)
Na schematach cykli rozwojowych obu pasoytw zwr szczegln uwag na cechy budowy
odrniajce od siebie wymienione w odpowiedziach postacie larwalne oraz wybierz t,
w ktrej widoczna jest gwka pasoyta.
c)
Naley porwna oba schematy i zwrci uwag na liczb ywicieli porednich w rozwoju
tasiemca i bruzdogowca, rodzaje form larwalnych oraz rodowisko, w ktrym przebiega
rozwj tych pasoytw.
d)
Na schemacie cyklu rozwojowego bruzdogowca szerokiego (A) zwr uwag na 2 ywicieli
oczlika i ryb. Rozpoznaj, w ktrym z nich wystpuje procerkoid, a w ktrym plerocerkoid.
W odpowiedzi napisz, w jaki sposb procerkoid moe przedosta si do ciaa tego ywiciela,
w ktrym wystpuje plerocerkoid.
e)
Na schemacie cyklu rozwojowego tasiemca (B) zwr uwag na to, gdzie wystpuj wgry
tasiemca oraz w jaki sposb mog si one dosta do organizmu czowieka. Nastpnie podaj
sposb zapobiegania zaraeniu si wgrami lub przykad dziaania profilaktycznego
zapobiegajcego rozprzestrzenianiu si pasoyta.
Zadanie 58.
a)
Zadanie to wymaga znajomoci budowy zwierzt nalecych do poszczeglnych gromad
stawonogw i piercienic. Na podstawie analizy jego budowy naley podj decyzj,
co do przynalenoci systematycznej tego zwierzcia.
Wije pokrojem ciaa wyduone, robakowate i segmentowane mog przypomina
piercienice, a zwaszcza wieloszczety, ktre rni si od stawonogw nieczonowanymi
parapodiami i brakiem chitynowego oskrka, cho maj, jak wije, wyodrbnion gow.
Najatwiej odrni wije od skposzczetw, jeeli kojarzy si je z ddownic, ktra ma tylko
drobne, cho liczne szczecinki. Moesz atwo odrni je od skorupiakw, ktre maj
gowotuw i odwok, a nie jak wije gow z 1 par czukw oraz korpus.
b)
Dokonanie poprawnego wyboru gromady przesdza o poprawnej odpowiedzi w tym
poleceniu. Bardzo dobrze widoczne s czonowane odna i sabiej widoczny chitynowy
oskrek cechy stawonogw.
Zadanie 59.
a)
Skorzystaj z opisw rysunku i wyrnij te elementy budowy ciaa lancetnika, ktre s
charakterystyczne tylko dla strunowcw, cho mog wystpowa u nich nie we wszystkich
stadiach rozwoju osobniczego. Spord wyrnionych cech wystarczy poda dwie.
b)
Aby prawidowo zrealizowa polecenie, przeanalizuj schemat budowy lancetnika i wyrnij
element stanowicy szkielet. Nastpnie przypomnij sobie, jak powstaje szkielet osiowy
u zarodka, oraz jak zbudowany jest krgosup u dorosego czowieka. Czy dostrzegasz jakie
cechy budowy szkieletu osiowego wsplne dla czowieka i lancetnika?
Zadanie 60.
a)
Analizujc rysunek aby, zauwa i okrel te cechy budowy zewntrznej aby, ktre s na nim
widoczne. Nastpnie przypomnij sobie, ktre z zauwaonych cech wystpuj u pazw jako
137
138
u pierwszych krgowcw yjcych na ldzie oraz s wybitnie zwizane z yciem tych

krgowcw wanie w rodowisku ldowym.
b)
Rozpocznij od przypomnienia sobie nastpujcych faktw:
pazy s krgowcami zmiennocieplnymi (co to oznacza?),
przez skr pazw ciepo i woda przemieszczaj si z atwoci w obu kierunkach
(kierunek ten zaley od rnicy temperatur i rnicy potencjau wody midzy pynami
ustrojowymi tego paza a rodowiskiem, w ktrym przebywa).
Nastpnie ustal, w ktrym miejscu naturalnego rodowiska ycia aby moe ona jednoczenie
ochodzi si i nie straci wody poprzez parowanie.
c)
W przypadku tego polecenia przypomnij sobie, e skra pazw jest atwo przepuszczalna
dla rnych substancji, oraz e peni rol narzdu wymiany gazowej. Nastpnie rozwa,
jak ksztatuje si rnica potencjau wody midzy pynami ustrojowymi aby a wod sodk
oraz jaka jest tego konsekwencja dla jej organizmu. W przypadku wymiany gazowej naley
uwzgldni to, e organizm ywy, ktry prowadzi metabolizm tlenowy, wytwarza dwutlenek
wgla, a poniewa cinienie tego gazu jest mniejsze w otoczeniu organizmu (aby)
dyfunduje on z organizmu na zewntrz. aby bardzo dobrze wykorzystuj do tego skr, gdy
jest ona u nich bogato unaczyniona i ma wilgotn powierzchni (pokryt luzem).
Zadanie 61.
a)
Realizacja polecenia wymaga wiedzy na temat budowy i funkcjonowania ukadw
wydalniczych krgowcw ldowych oraz ich adaptacji do rodowiska ldowego w tym
zakresie. Naley wybra ten z rysunkw, na ktrym przedstawiono ukad wydalniczy gadw
yjcych na ldzie, u ktrych wystpuje odprowadzenie moczu do jelita, czyli wystpuje
kloaka.
b)
Realizacja polecenia wymaga znajomoci procesw zachodzcych w nefronie, z ktrych 2 s
opisane na rysunkach, ale aden z opisw nie dotyczy filtracji krwi. Naley te okreli,
na czym ten proces polega.
c)
Moesz skorzysta z rysunkw, na ktrych zaznaczono proces resorpcji, ktry naley
zinterpretowa w kontekcie adaptacji do rodowiska ldowego. Resorpcja polega
na wchanianiu zwrotnym substancji przydatnych organizmowi, w tym wody, dziki czemu
organizm nie traci jej, czyli oszczdza wod, o ktr trudniej w warunkach rodowiska
ldowego.
Zadanie 62.
a)
Zdobywanie pokarmu przez drapienika, w porwnaniu z rolinoerc, jest bardziej
skomplikowane. Ofiara zwykle ukrywa si lub maskuje, a atakowana ucieka. W zwizku
z tym przystosowanie do drapienictwa nie ogranicza si jedynie do cech ukadu
pokarmowego i aparatu gbowego.
Dokadne przeczytanie tekstu pozwoli Ci wyodrbni z niego cechy myliczkw, ktre
uatwiaj im znalezienie (dostrzeenie) ofiary, zapanie jej i skonsumowanie.
b)
Odpowied wymaga znajomoci terminu hydrofobowy niezwilalny, nierozpuszczalny
w wodzie i przypomnienia sobie wasnoci lipidw, ktre wanie s hydrofobowe.
c)
Naley wybra na podstawie informacji podanych w poleceniu odpowiedni typ oka
i poda cech jego budowy. W tekcie znajduje si wyrana wskazwka dotyczca budowy
oka myliczka zbudowane z tysica ommatidiw, a wic oko to jest ...
d)
Analogia to podobiestwo, wic narzdy analogiczne s do siebie podobne, chocia powstay
inaczej, nie maj wsplnego pochodzenia ewolucyjnego. Rozwizanie zadania wymaga
umiejtnoci rozrnienia narzdw analogicznych i homologicznych oraz analizy tekstu.
Oba opisane narzdy su do osigania tego samego celu, nawet wygldaj podobnie, ale ich
pochodzenie ewolucyjne jest rne. Aparat gbowy owadw, ktrego czci jest dugi jzyk
myliczka, powsta z odny gowowych, a jzyk krgowca zbudowany jest gwnie z mini
gowy.
Zadanie 63.
a)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba przypomnie sobie, jakie s, i na czym polegaj kolejne
etapy rozwoju zarodkowego zwierzt. Analizujc rysunek, naley dokadnie przeledzi
zmiany, jakie zachodz we wskazanych etapach cyklu rozwojowego pazw i skonfrontowa
je z posiadan wiedz, aby mc rozpozna, ktre etapy rozwoju oznaczono IIII.
b)
Aby udzieli prawidowej odpowiedzi, trzeba wiedzie, jak nazywaj si poszczeglne listki
zarodkowe oraz w jaki sposb powstaj, eby prawidowo rozpozna na rysunku, w ktrym
etapie si wyksztacaj. Pewnym uatwieniem w rozwizaniu zadania jest moliwo
odczytania z przedstawionego cyklu rozwojowego pazw niektrych informacji przydatnych
do udzielenia odpowiedzi.
c)
Na rysunku przedstawiajcym aksolotla wida skrzela zewntrzne, ktre s narzdem
oddechowym funkcjonujcym w rodowisku wodnym. T informacj naley skojarzy
z cyklem rozwojowym pazw. W wodzie rozwijaj si i yj formy larwalne pazw.
d)
Aby zrealizowa polecenie, dokonaj krytycznej oceny kadego z zestaww cech pazw
spord AD, porwnujc je z informacjami na rysunkach. Wynik porwnania pozwoli
na wyonienie zestawu cech charakterystycznych dla pazw. Przydatna w dochodzeniu
do ustalenia odpowiedzi bdzie znajomo i rozumienie stosowanej w zadaniu terminologii
biologicznej.
Zadanie 68.
a)
Funkcj tej i brunatnej tkanki moesz odczyta z tabeli, gwnie z wiersza drugiego
i trzeciego, ale pamitaj, e nie mona zamiennie traktowa okrele funkcji: termoizolacyjna
i termoregulacyjna. Obie tkanki chroni organizm przed wyzibieniem, jednak w rny
sposb, dlatego rnie okrelamy ich funkcje; termoizolacyjna oznacza ograniczanie utraty
ciepa, a termoregulacyjna oznacza generowanie ciepa (termogenez).
b)
Organizm wytwarza ciepo w sytuacji zagroenia wyzibieniem i w takiej sytuacji wane jest,
jak szybko zareaguje on na ochodzenie termo genez. Z tego powodu odbywa si to drog
szybk, czyli nerwow.
c)
Mae dzieci szybciej trac ciepo przez powierzchni ciaa, ktra jest u nich wiksza
w stosunku do objtoci ni u dorosych. Nie potrafi take zabezpieczy si odpowiednim
139
140
ubraniem, czy zmian miejsca w celu ochrony przed zimnem, dlatego wystpuje u nich
brunatna tkanka tuszczowa, ktra u dorosych zostaje zastpiona przez tkank tuszczow
t.
d)
Synteza tuszczw zachodzi w sytuacji nadmiernego spoycia wglowodanw, by zachowa
waciwe dla homeostazy organizmu stenie glukozy we krwi. Z tego powodu insulina,
ktrej funkcj jest przy nadmiarze glukozy we krwi zmniejszanie jej stenia, pobudza
lipogenez (syntez tuszczw).
Zadanie 69.
a)
Wykonanie polecenia wymaga umiejtnoci przetworzenia danych tabelarycznych na wykres
ilustrujcy okrelon zaleno. Sporzdzanie wykresu naley rozpocz od okrelenia
zmiennej niezalenej i zmiennej zalenej oraz zapisania ich na odpowiednich osiach (X i Y)
ukadu wsprzdnych. Nastpnie naley zwrci uwag na poprawne wyskalowanie obu osi
zapisanie na osiach odpowiednich liczb. Na kocu naley dokadnie wykreli krzyw.
b)
Czytajc opis pomiaru, zwr uwag na to, ktre warunki zostay w nim przedstawione.
Nastpnie zastanw si, ktra okoliczno (warunek fizyczny), panujca w miejscu
prowadzenia pomiaru, ma wpyw na intensywno parowania wody zawartej w pocie
oczywicie poza temperatur i cinieniem powietrza, ktre byy stae podczas
prowadzenia obu czci obserwacji.
c)
Polecenie to wymaga powizania mechanizmu termoregulacji u czowieka, a dokadnie
chodzenia na drodze parowania wody zawartej w pocie, z mechanizmem generujcym
nadmiar ciepa w sytuacji opisanej w zadaniu. Wyjanienie zacznij od czynnoci
wykonywanej przez biegacza, czyli wzmoonej aktywnoci ruchowej, wska narzdy,
ktre odpowiadaj za ruch ciaa, powi ich zwikszon aktywno ze zwikszonym
zapotrzebowaniem na energi chemiczn (ATP). Nastpnie wska, ktry proces
metaboliczny jest rdem energii potrzebnej do aktywnoci tych narzdw i zaznacz,
e im wiksza intensywno tego procesu, tym wicej energii cieplnej w nich zostaje
uwolniona (powstaje). Na kocu powi zwikszone wydzielanie ciepa z obserwowanym
mechanizmem utraty ciepa. Zwr uwag na to, e polecenie to wymaga od Ciebie
umiejtnoci logicznego rozumowania i formuowania wnioskw, co nazywamy
przedstawianiem cigu przyczynowo-skutkowego albo zalenoci przyczyna skutek.
d)
Rozwizanie tego zadania rozpocznij od przypomnienia sobie pojcia potencjau wody,
a nastpnie powizania wzrostu utraty wody w procesie pocenia si biegacza
ze zmniejszaniem si iloci wody w jego pynach ustrojowych, czyli ze zmian potencjau
wody w osoczu jego krwi. Zastanw si, jaka to bdzie zmiana wartoci potencjau wody
oraz w jaki sposb zareaguje na ni podwzgrze, ktre wytwarza hormon antydiuretyczny
(ADH). Skorzystaj z wiedzy o roli tego hormonu odgrywanej w utrzymaniu staej
objtoci i stenia pynw ustrojowych w organizmie czowieka. Rozwizanie tego
zadania jest rwnie, chocia bardzo zwizym, przedstawieniem zalenoci przyczyna
skutek.
Zadanie 70.
a)
Aby poprawnie zaznaczy prawdziwo podanych stwierdze, skorzystaj z wiadomoci
na temat roli, jak odgrywa ukad pokarmowy w organizmie czowieka i rodzaju trawienia
jakie w nim zachodzi. Zastanw si rwnie nad rdem energii, z ktrej korzysta czowiek,
spoywajc rnorodne pokarmy. Zwr uwag na znaczenie procesu fotosyntezy dla
czowieka jako organizmu heterotroficznego.
b)
Glikozydazy to enzymy rozrywajce wizania O-glikozydowe. Przypomnij sobie, w jakich
zwizkach organicznych wystpuj tego typu wizania. Nazwa enzymw i wiza podaje
istotn informacj. Cz trawionych przez glikozydazy zwizkw znajdujcych si
w pokarmach to polimery, ktre s stopniowo rozkadane w rnych narzdach przewodu
pokarmowego.
c)
W tym zadaniu zwr uwag, jakie naczynie transportuje skadniki pokarmowe z ukadu
pokarmowego do wtroby (co jest widoczne na rysunku), czy jest to ya, czy te ttnica
i jak ma nazw. Podobnie jest w przypadku naczynia odchodzcego od wtroby. Aby
wskaza naczynie, w ktrym jest wysze stenie mocznika, naley zastanowi si, dlaczego
mocznik trafia do jednego z naczy oraz przypomnie sobie, w jakim narzdzie powstaje
mocznik.
d)
Wyobra sobie sytuacj przedstawion na rysunku: transport glukozy do wtroby (po procesie
trawienia wglowodanw zawartych w warzywach) oznacza, e w wtrobie pojawia si dua
ilo tego cukru. Wtroba, aby utrzyma jego stae stenie we krwi, musi zatrzyma cz
glukozy, a wic konieczne jest przeprowadzenie przez jej komrki pewnego procesu. Jeeli
potrafisz rozrni wymienione w zadaniu procesy, to wybierzesz ten waciwy. Przypomnij
sobie, ktry hormon stymuluje zatrzymywanie glukozy w wtrobie.
Zadanie 71.
a)
Polecenie wymaga zrozumienia istoty wymienionych procesw wpywajcych na temperatur
organizmu, z ktrych konwekcja, przewodzenie i promieniowanie polegaj na przekazywaniu
energii cieplnej w obie strony od organizmu do rodowiska i odwrotnie, w zalenoci
od temperatury obu obiektw. Natomiast parowanie wody prowadzi tylko do utraty ciepa
(ochodzenia), za reakcje metaboliczne generuj ciepo.
b)
Powiniene wiedzie, e pocenie si jest mechanizmem termoregulacji, ktrego podstaw jest
parowanie. Uczestnicz w nim gruczoy potowe znajdujce si w skrze. Parowanie zachodzi
te z drg oddechowych podczas wentylacji puc.
c)
Konwekcja to proces fizyczny przekazywania ciepa, np. midzy ciaem (organizmem)
a ciecz (wod) lub gazami (powietrzem) do niego przylegajcymi wskutek przemieszczania
si czstek materii (przepywu wok ciaa). Przewodzenie to przekazywanie ciepa midzy
dwoma obiektami bdcymi w bezporednim, staym kontakcie (np. kostka lodu w ciepej
doni), za promieniowanie jest przekazywaniem fal, gwnie podczerwonych, midzy
obiektami znajdujcymi si w pewnej odlegoci.
d)
Naley zna rol hormonw: wazopresyny i tyroksyny oraz nadrzdn rol podwzgrza.
Prawd jest, e pocenie si prowadzi do utraty wody i wzmaga wydzielanie wzaopresyny,
ale wazopresyna nie przyczynia si do utraty wody, tylko do jej zatrzymania w organizmie.
Zwone naczynia krwionone maj mniejsz powierzchni wymiany ciepa, za tyroksyna
pobudza metabolizm.
141
142
Zadanie 72.
a)
Tendencja oznacza okrelenie kierunku zmian, wic moe by spadkowa lub wzrostowa,
co atwo oceni, patrzc na pocztek i koniec danego wykresu (linii). W adnym wypadku nie
naley opisywa tu przebiegu krzywej. Trzeba poda przyczyn, w tym przypadku
widocznego spadku masy ciaa wskutek treningu, czyli zwikszonego wysiku, ktremu
towarzyszy uwalnianie duej iloci energii cieplnej podnoszcej temperatur ciaa.
Uruchamiane s wtedy mechanizmy termoregulacyjne, w tym pocenie si obniajce
temperatur ciaa dla przywrcenia waciwej temperatury. Pocenie si oznacza straty wody,
wic i masy ciaa.
b)
To polecenie wymaga uwanej analizy danych na wykresie ilustrujcym zmiany masy ciaa
w czasie treningu. Pewnie domylasz si, e podczas treningu o tej samej intensywnoci,
ale prowadzonego w wyszej temperaturze, czowiek bdzie si bardziej poci, wic straci
wicej wody.
c)
W zadaniu podano, e w obu przypadkach trening jest tak samo intensywny, ale temperatura
otoczenia jest rna. Drugim czynnikiem rodowiska, wpywajcym na intensywno pocenia
si, jest wilgotno powietrza, ktra powinna by staa, by rnica wynikw moga
jednoznacznie wskazywa na temperatur otoczenia jako przyczyn rnic w zmianach masy
ciaa.
d)
Czasownik operacyjny w poleceniu wyjanij wymaga przedstawienia w odpowiedzi
penego zwizku przyczynowo-skutkowego midzy treningiem, czyli wzmoon prac
mini, a uwalnianym przez niego ciepem, co zwizane jest z przemianami energetycznymi
w pracujcych miniach, czyli z utlenianiem biologicznym, ktremu towarzyszy
rozpraszanie energii w postaci ciepa.
e)
Do utleniania biologicznego w miniach niezbdny jest tlen, na ktry zapotrzebowanie
zwiksza si podczas treningu, poniewa wtedy minie intensywniej pracuj i wymagaj
wikszego nakadu energii pochodzcej z oddychania wewntrzkomrkowego. Dlatego
podczas treningu zwiksza si czstotliwo oddechw i wymiany gazowej w pucach oraz
zwiksza si intensywno przepywu przez nie krwi, dziki czemu minie otrzymuj wicej
tlenu.
Zadanie 73.
a)
Uwanie przeanalizuj rysunek, znajd komrki oznaczone jako W, a nastpnie odczytaj, jakie
dwa czynniki wpywaj na wydzielanie gastryny przez te komrki.
b)
Zauwa, e obie substancje pobudzaj do wydzielania komrki zarwno okadzinowe, jak
i gwne. Odczytaj nazwy substancji wydzielanych przez te komrki. Jedyn trudnoci
w podaniu nazwy substancji moe by fakt, e na rysunku nie wpisano wydzielanego kwasu,
tylko jony wodorowe H+, ktre pochodz z jego dysocjacji. W tym przypadku do odczytania
rodzaju wydzielanej substancji potrzebne jest poczenie informacji przedstawionej graficznie
z wasn wiedz.
c)
Skorzystaj z wiedzy, e acetylocholina jest neurotransmiterem, a gastryna hormonem.
Konsekwencj tego jest rny sposb docierania tych substancji do komrek.
Zadanie 74.
a)
Jeli znasz drogi zakaenia wymienionych chorb bakteryjnych, moesz okreli zasady ich
profilaktyki, wynikajce z odpowiedniego postpowania czowieka oraz moesz oceni
zagroenia wynikajce z kontaktw z chorymi. Przeanalizuj wic te zagroenia, wynikajce
z drg zaraania si wymienionymi bakteriami. Bakterie boreliozy przenoszone s przez
zakaone nimi kleszcze, natomiast laseczkami tca zarazi si mona w wyniku
zanieczyszczenia wieej rany najczciej ziemi lub w wyniku skaleczenia si brudnym
szkem, gwodziem, drzazg.
b)
Cholera to bardzo zaraliwa choroba zakana przewodu pokarmowego, ktrej przyczyn jest
spoycie pokarmu lub wody skaonej szczepami przecinkowca cholery. Chorych naley
bezwzgldnie izolowa. Dlatego zachowanie higieny osobistej i ywienia w profilaktyce tej
choroby s podstawow zasad.
c)
W uzasadnieniu rodzaju odpornoci wywoywanej przez szczepionk moesz odnie si
zarwno do swoistoci przeciwcia, jak i do czynnego ich wytwarzania przez organizm
pod wpywem wprowadzanych przez szczepionk do organizmu antygenw zarazkw.
Wytworzone przeciwciaa neutralizuj zarazki. Jednoczenie z przeciwciaami, ktrych
aktywno jest krtka, w wyniku szczepienia organizm wytwarza dugotrwale aktywne
komrki pamici immunologicznej, majce na powierzchni receptory dla konkretnych
antygenw i szybko wytwarzajce swoiste przeciwciaa pod wpywem ponownego kontaktu
z tymi konkretnymi antygenami. Wytworzenie pamici immunologicznej jest gwnym celem
szczepie.
Zadanie 75.
a)
Najpierw przeanalizuj uwanie schemat, na ktrym wida, e dziecko otrzymuje od kadego
z rodzicw po jednym (z dwch) penym zestawie alleli HLA, dlatego zgodno alleli dziecka
wynosi 50% zarwno z matk, jak i z ojcem, i nigdy nie bywa wiksza. Wrd dzieci tych
samych rodzicw moliwe s 4 rne pary zestaww (4 warianty) genw HLA, std
okrelone prawdopodobiestwo wystpienia jednego z nich. Midzy rodzestwem moe
nie by zgodnoci lub jest zgodno; moe si zdarzy powtrzenie tego samego zestawu
genw HLA u dwojga dzieci tych samych rodzicw (zgodno 100%).
b)
Warunkiem przyjcia przeszczepu jest jak najwiksza zgodno alleli HLA dawcy i biorcy,
dlatego naley pod tym ktem przeanalizowa schemat. Wyranie na nim wida,
e niemoliwe jest, aby dziecko miao zestaw alleli identyczny z rodzicem, poniewa kade
dziecko od danego rodzica otrzymuje 50% swych genw. Natomiast na pewno jest moliwe,
pojawienie si wrd rodzestwa identycznego zestawu alleli.
c)
Geny HLA znajduj si w 6. chromosomie, a nie w rnych chromosomach, wic s
sprzone, do tego silnie sprzone, bo rzadko zachodzi crossing-over, dlatego te dziedzicz
si razem. II prawo Mendla zakada, e geny dziedzicz si niezalenie od siebie.
d)
Jeeli ekspresji u dziecka jednakowo ulegaj allele ojca i matki, to znaczy, e wystpuje ich
kodominacja, podobnie jak w dziedziczeniu grupy krwi AB. Uwanie odczytaj ostatnie
zdanie: Kada komrka w organizmie potomka posiada na swojej powierzchni czsteczki
HLA zarwno typu matczynego, jak i ojcowskiego.
143
144
e)
Wiesz, e podanie po raz drugi takiego samego antygenu wywouje szybsz i silniejsz
reakcj odpornociow, dlatego e podczas pierwszego kontaktu (pierwszego przeszczepu)
powstaj komrki pamici immunologicznej, ktrymi s limfocyty T i B posiadajce
na powierzchni receptory dla konkretnych antygenw. Umoliwia to szybsze wytworzenie
swoistych przeciwcia neutralizujcych te antygeny. Komrki pamici maj ywotno
dugotrwa, niektre nawet do kilkudziesiciu lat.
f)
Trzeba wiedzie, e antygeny obce inicjuj reakcj odpornociow, ktra polega
na wytworzeniu (odporno czynna) przeciwcia przez komrki plazmatyczne. Przeciwciaa
(immunoglobuliny) s glikoproteinami krcymi we krwi i jest to odpowied humoralna
swoista, szybka przy powtrnym pojawieniu si obcego antygenu. Jednoczenie uruchomiona
zostaje odporno swoista komrkowa w postaci limfocytw cytotoksycznych (Tc), ktre
przyczyniaj si do apoptozy (samobjstwa) zakaonej komrki organizmu czowieka.
Zadanie 76.
a)
Zastanw si, jaka jest rnica midzy nerwami czaszkowymi a rdzeniowymi i odszukaj
na rysunku pocztek nerwu bdnego. Przypomnij sobie, jak na ukad pokarmowy wpywaj
wkna nerwowe czci wspczulnej, a jak czci przywspczulnej autonomicznego ukadu
nerwowego. Sprawd na rysunku, czy wpyw wkien nerwowych na ukad pokarmowy jest
hamujcy, czy pobudzajcy i udziel odpowiedzi.
b)
Wnikliwie przeanalizuj rysunek, na ktrym jest przedstawiona droga odrodkowa uku
odruchowego autonomicznego (w nieco odmienny ni zazwyczaj sposb). Zauwa,
e pocztek tej drogi mieci si w mzgu, od ktrego odchodzi neuron docierajcy do zwoju
nerwowego, a z nim, poprzez synaps, czy si drugi neuron. Uwaaj, aby w opisie, uku
odruchowego autonomicznego nie pomin efektora, znajdujcego si na kocu drogi
odrodkowej, ktry graficznie nie tworzy jednolitej caoci z drogami nerwowymi.
c)
Zastanw si i rozpoznaj, ktre bodce pochodzce z pokarmu, dziaajc na czowieka,
wywouj pokarmowe odruchy bezwarunkowe, a ktre wywouj odruchy warunkowe.
Przypomnij sobie, e informacje pynce wknami nerwu bdnego do komrek
wydzielniczych odka pochodz (midzy innymi) z podwzgrza, gdzie mieci si orodek
godu i sytoci. Analizujc stao odruchw, uwzgldnij fakt, e odruchy warunkowe s
nabyte (wyuczone), a wic mog ulega zmianie lub wygaszeniu (przy braku wzmocnienia)
w przeciwiestwie do odruchw bezwarunkowych, ktre s wrodzone.
Zadanie 77.
a)
Granic pomidzy uchem zewntrznym i rodkowym jest bona bbenkowa, a granic
pomidzy uchem rodkowym i wewntrznym jest bona okienka owalnego. Posu si t
wiedz i na rysunku sprawd, jakie struktury znajduj si pomidzy tymi bonami (w uchu
rodkowym). Podaj take rol trbki suchowej, pamitajc, e jest to kana dugoci 34 cm
czcy jam bbenkow ucha rodkowego z grn czci garda i sucy
do wyrwnywania cinie po obu stronach bony bbenkowej. Zapobiega to pkaniu bony
bbenkowej, np. przy nagych zmianach cinienia powietrza.
b)
Znajc drog bodca ze rodowiska zewntrznego do narzdu Cortiego, ktry znajduje si
w limaku zlokalizowanym w uchu rodkowym, ustal kolejno zachodzenia podanych
etapw w procesie syszenia.
Zadanie 78.
a)
Waciwe dane odczytaj z wykresu, porwnujc poziom cinienia akustycznego niezbdny,
aby usysze ton o czstotliwoci 100 Hz, z poziomem cinienia akustycznego, przy ktrym
syszymy ton o czstotliwoci 1000 Hz. Nastpnie oblicz rnic pomidzy poziomem
cinienia akustycznego dla czstotliwoci tonu 100 Hz i poziomem cinienia akustycznego
dla czstotliwoci 1000 Hz.
b)
Aby zrealizowa polecenie, znajd na wykresie tak warto czstotliwoci tonu, ktr
syszymy przy najniszej wartoci cinienia akustycznego (natenia dwiku).
c)
Aby zrealizowa polecenie, sprawd, czy opisane gosy mieszcz si na wykresie
na powierzchni syszalnoci w zakresie charakterystycznym dla mowy i wybierz waciwe.
Zadanie 79.
a)
Przyjrzyj si konstrukcji schematu. atwo zauwaysz, e w prostoktach wpisane s nazwy
gruczow, a w elipsach nazwy hormonw, wic numery 1 i 3 oznaczaj miejsca
wydzielania, za 2 i 4 oznaczaj wytworzone w nich hormony. Przypomnij sobie, na czym
polega hierarchiczna zalenoci midzy podwzgrzem, przysadk i tarczyc.
b)
Ocena poprawnoci stwierdze wymaga analizy schematu i rozumienia mechanizmu
ujemnego sprzenia zwrotnego w regulacji wydzielania hormonw tarczycy. Jod jest
skadnikiem hormonw tarczycy trjjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Jego niedobr
spowoduje niedobr T3 i T4 (zdanie 1.), a to z kolei bdzie stymulowa przysadk
do produkcji TSH (na zasadzie ujemnego sprzenia zwrotnego) i stenie TSH wzronie.
Oznacza to, e stwierdzenie 1. nie jest prawdziwe. Zastanw si, jaka moe by przyczyna
obnienia stenia TSH, i jaki moe by tego skutek. Jedn z przyczyn jest wysokie stenie
hormonw tarczycy, objawiajce si zaburzeniami metabolicznymi (nadczynno tarczycy),
ktre na zasadzie ujemnego sprzenia zwrotnego dziaa hamujco na przysadk
mzgow, powodujc spadek stenia TSH (zdanie 2.). Inn przyczyn niskiego stenia
TSH moe by choroba lub uraz, ktry upoledza funkcjonowanie (powoduje niedoczynno)
przedniego pata przysadki mzgowej, odpowiedzialnego za wytwarzanie tego hormonu.
Niedobr tyreotropiny (TSH) daje objawy niedoczynnoci tarczycy, gdy to wanie TSH
ma stymulowa tarczyc do produkcji hormonw (zdanie 3.). W pierwszym przypadku
nadczynno tarczycy powoduje spadek stenia TSH, a w drugim niedoczynno przysadki
mzgowej (spadek stenia TSH) powoduje wtrn niedoczynno tarczycy.
Zadanie 80.
a)
Realizujc polecenie, przywoaj wiedz dotyczc specyfiki dziaania hormonw
regulujcych stenie glukozy we krwi i na tej podstawie zinterpretuj dane przedstawione
na wykresie. Nastpnie rozpoznaj ten hormon, ktry obnia poziom glukozy we krwi
w sytuacji, kiedy stenie tego cukru jest wysze od prawidowego jest to insulina, czyli
145
146
hormon 2. Hormon 1. to glukagon, poniewa jest niezbdny w sytuacji, kiedy stenie

glukozy we krwi jest zbyt niskie, a jego rol jest podnoszenie poziomu tego cukru we krwi.
b)
W sytuacji, kiedy stenie glukozy we krwi jest wysze od prawidowego (z danych
na wykresie wynika, e stenie prawidowe wynosi 8090 mg/l), wyjanij, e naley obniy
stenie glukozy we krwi. Hormonem, ktry obnia stenie glukozy we krwi, jest hormon 2.
(insulina).
Zadanie 81.
Z antagonistycznym dziaaniem hormonw mamy do czynienia w sytuacji, kiedy jeden
z hormonw wywouje aktywacj jakiego procesu, drugi za powoduje zahamowanie tego
procesu. Posu si t wiedz i odczytaj ze schematu, e glukagon powoduje rozkad
glikogenu do glukozy oraz wzmaga procesy glukoneogenezy, czego efektem jest
podwyszenie poziomu tego cukru we krwi. Insulina zatrzymuje procesy glukoneogenezy,
stymuluje przeksztacanie glukozy w glikogen. Insulina obnia wic zawarto cukru
we krwi. Zauwa, e dane te wiadcz o przeciwstawnym dziaaniu obu hormonw.
Zadanie 82.
a)
Realizacja polecenia wymaga umiejtnoci analizy informacji oraz znajomoci przebiegu
i roli podziaw komrkowych z uwzgldnieniem oogenezy oraz wiedzy na temat procesu
zapodnienia u czowieka. Na rysunku B zaznaczono metafaz, ale pamitaj, e w mejozie s
dwa podziay i tu trzeba okreli, czy jest to metafaza I podziau, czy II.
b)
W wyniku oogenezy powstaje tylko 1 komrka jajowa (owotyda / ootyda), ktra jest dua
w porwnaniu z plemnikiem dziki temu, e mae ciaka kierunkowe (polocyty) powstajce
w wyniku mejozy odprowadzaj zbdny materia genetyczny, pozostawiajc komrce jajowej
(owotydzie) prawie ca cytoplazm.
c)
W ustalaniu poprawnej kolejnoci moesz skorzysta z rysunkw. Trzeba jednak wiedzie,
e plemnik powstay w wyniku spermiogenezy wyposaony jest w akrosom, ktrego
wydzielina uatwia plemnikowi wniknicie do komrki jajowej. Polispermia polega
na wnikniciu wielu plemnikw do komrki jajowej i u czowieka, jak i u wielu ssakw,
nie wystpuje. Na rysunku drugim wida, e tylko 1 plemnik wnika do komrki, co zmienia
jej osonk tak, e niemoliwe jest wniknicie innych plemnikw, widocznych w duej iloci
na pierwszym rysunku. Potem dochodzi do usunicia ciaka kierunkowego.
Zadanie 87.
a)
Aby zrealizowa to polecenie, naley zna struktur DNA oraz jej rol w replikacji i na tej
podstawie okreli orientacj obu jej nici. Wiadomo, e obie nici w DNA s wzgldem siebie
antyrwnolege, czyli jeli jedna jest 3 5, to druga skierowana jest przeciwnie, czyli
5 3. Trzeba te wiedzie, e kierunek replikacji (transkrypcji te) to 5 3na nowej nici.
b)
Naley przeanalizowa i wykorzysta schemat, z ktrego wynika, e po jednym cyklu
powstaj 2 nowe czsteczki DNA, a nastpnie policzy, ile ich powstanie po 5. cyklach.
Po kadym kolejnym cyklu jest tych czsteczek 2 razy wicej, czyli 2n, gdzie n = liczbie
cyklw replikacji.
c)
Enzymy, jako biaka, w wysokiej temperaturze ulegaj inaktywacji, co nie wystpuje
w przypadku polimerazy zastosowanej w PCR, poniewa pozyskiwana jest ona z bakterii
z gorcych rde i w warunkach termicznych metody PCR wykazuje optymaln aktywno,
co jest korzystne dla efektywnoci tego procesu.
d)
Naley wiedzie, na czym polega dana choroba, co jest jej przyczyn i powiza t wiedz
z moliwociami metody. Przyczyn zespou Turnera jest brak chromosomu X, a brakw
metoda ta nie identyfikuje, lecz powiela fragmenty DNA, co umoliwia ich identyfikacj
przez zwikszenie iloci danego DNA, jak w przypadku retrowirusa HIV.
e)
Substratami w PCR s trifosforany deoksyrybonukleozydw tak, jak w naturalnej replikacji,
czyli jeden z nich to dGTP, gdzie d oznacza deoksyryboz. Replikaza (polimeraza) jest
enzymem, wic nie jest substratem reakcji, lecz jako enzym jest biokatalizatorem reakcji,
ADP i CTP zawieraj ryboz.
Zadanie 88.
a)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba wiedzie, co oznaczaj uyte tu podstawowe terminy
okrelajce struktury, w postaci ktrych moe wystpowa DNA. Pomocne w rozwizaniu
zadania moe by przypomnienie sobie informacji dotyczcych zmian w organizacji DNA
w pocztkowej fazie podziau komrki.
b)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba wykaza si znajomoci okrelonej terminologii
biologicznej. Opisanie budowy chromosomu metafazowego moe uatwi przypomnienie
sobie przebiegu podziau komrki i rozrnienie jego faz, bowiem kady z wskazanych
elementw chromosomu odgrywa okrelon rol w czasie podziau komrki.
c)
Aby zrealizowa polecenie, trzeba wykorzysta posiadan wiedz (zdobyt w gimnazjum
i liceum), dotyczc kariotypu (kompletnego zestawu chromosomw komrki somatycznej)
czowieka, do skonfrontowania z treci poszczeglnych stwierdze z tabeli dla oceny ich
prawdziwoci.
d)
Porwnaj informacje zawarte w treci poszczeglnych przykadw odpowiedzi
z odpowiednimi informacjami w tekcie rdowym i na tej podstawie dokonaj wyboru
prawidowej odpowiedzi. Na przykad sformuowanie: uniezalenienie si komrek
od czynnikw regulujcych proliferacj, nie jest dobr odpowiedzi, czyli nie moe
zahamowa nowotworowej transformacji komrek, co mona stwierdzi na podstawie
informacji z tekstu rdowego: () zapobieganie niekontrolowanym podziaom
komrkowym. To s gwne mechanizmy chronice materia genetyczny komrki przed
mutacjami i transformacj nowotworow.
Zadanie 89.
a)
Analizujc schemat, na ktrym przedstawiono rne sekwencje palindromowe rozpoznawane
przez rne enzymy restrykcyjne, zwr uwag na kolejno nukleotydw w obu niciach
danego fragmentu czsteczki DNA, pamitajc, e sekwencja nukleotydw jest odczytywana
zawsze w jednym kierunku 5 3. Wynik analizy obu sekwencji palindromowych bdzie
podstaw do sformuowania odpowiedzi. Due uatwienie w realizacji polecenia stanowi
rozumienie znaczenia sowa palindrom.
147
148
b)
Oceniajc prawdziwo poszczeglnych stwierdze z tabeli, dokadnie porwnaj ich tre
z informacjami odczytanymi oraz odpowiednio zinterpretowanymi na podstawie analizy
przedstawionego schematu i ustal, czy wystpuje tu zgodno informacji, czy te ich
rozbieno. Stanowi to podstaw do udzielenia odpowiedzi.
c)
Analizujc schemat, na ktrym przedstawiono sposoby dziaania enzymw restrykcyjnych,
zwr uwag na te jego elementy, ktre pozwol dopasowa sposb dziaania enzymw
do przykadu podanego w zadaniu. Przez analogi do odpowiednio wybranego sposobu
(w tym zadaniu asymetryczne cicie) naley zapisa dwuniciow sekwencj nukleotydow
DNA przed ciciem przez enzym i po ciciu. Przy zapisie trzeba pamita o zasadzie
komplementarnoci nukleotydw.
d)
Aby zrealizowa polecenie, naley przypomnie sobie wiadomoci z biotechnologii
tradycyjnej zdobyte w czasie ksztacenia w zakresie podstawowym lub wykorzysta
posiadan wiedz dotyczc procesu oddychania beztlenowego i przeprowadzajcych go
organizmw. Mona te odwoa si do wiedzy dotyczcej charakterystyki oraz funkcji
biologicznej bakterii i drody beztlenowych.
Zadanie 90.
a)
Uzupenij dane w tabeli, zapisujc genotypy wszystkich osobnikw wynikajce
z przedstawionej krzywki, a nastpnie zapisz cech skrzyde (proste, odgite) widoczn
na rysunku.
b)
Aby wybra prawidow odpowied, przeanalizuj wyniki krzywek w powizaniu
z warunkami hodowli potomstwa i dostrze, e temperatura wpywa na fenotyp muszek
w pokoleniu F1 potomstwo muszek posiadajcych skrzyda odgite zareagowao na zmian
(obnienie) temperatury wytworzeniem fenotypu, ktry naladowa cech dominujc.
Zadanie 91.
a)
Z tekstu rdowego odczytaj, jakie grupy krwi maj rodzice i zapisz ich genotypy. Pamitaj,
e dziedziczenie grup krwi warunkuj 3 allele, ale w komrkach somatycznych s 2 allele
tego genu, a w gametach tylko 1 z nich, oraz e grupa krwi 0 wystpuje jedynie
u homozygot recesywnych. W tekcie zwr uwag na sposb dziedziczenia czynnika Rh.
Oznaczajc allele, pamitaj, e osoby posiadajce allel dominujcy (D) maj grup krwi Rh+,
natomiast homozygoty recesywne (dd) maj grup krwi Rh. Nastpnie narysuj i uzupenij
szachownic Punnetta. Zapisujc genotypy dzieci pamitaj, e od kadego z rodzicw dostaje
ono po 1 allelu odpowiedzialnym za grup krwi i czynnik Rh. Wynika std, e od ojca
otrzyma allele (id). Zakrel genotyp dziecka, ktre ma grup krwi A Rh.
b)
W tekcie zwr uwag na sposb dziedziczenia czynnika Rh. Pamitaj, e allel dominujcy
(D) warunkuje wystpienie grupy Rh+, natomiast homozygoty recesywne (dd) maj grup
krwi Rh. Aby oceni prawdziwo informacji 3., wykonaj zapis odpowiedniej krzywki
genetycznej.
c)
Konflikt serologiczny moe wystpi u kobiety, w ktrej krwi nie ma antygenu D. Jeli
we krwi podu znajduje si antygen D, wwczas u matki powstaj przeciwciaa anty-D, ktre
niszcz krwinki podu.
Zadanie 92.
a)
Daltonizm jest chorob sprzon z pci, wic mczyni maj tylko 1 allel D lub d,
natomiast kobiety w genotypie maj 2 allele, kobieta heterozygotyczna jest nosicielk
daltonizmu.
Na podstawie analizy schematu i legendy sprawd, czy crka badanego mczyzny jest
nosicielk. Poniewa jej matka jest zdrowa i nie jest nosicielk, wic crka moe
odziedziczy allel warunkujcy chorob tylko po ojcu. Na tej podstawie moesz okreli, czy
mczyzna oznaczony numerem 1 jest daltonist i zapisa jego genotyp.
b)
Z tekstu do zadania odczytaj, w ktrym chromosomie znajduje si allel d. Przypomnij sobie,
jakie chromosomy pci maj kobiety, a jakie mczyni. Pamitaj, e mczyni dziedzicz
chromosom X tylko po matce, a kobiety po matce i po ojcu.
Zadanie 93.
a)
Zauwa, e zostay tu przedstawione 2 rodzaje cukrw jeden z grupami OH przy 2, 3 i 5
atomie wgla, a drugi bez atomu tlenu przy 2 atomie wgla. Przypomnij sobie, w ktrym
z rodzajw kwasw nukleinowych wystpuje uracyl.
b)
Teoretycznie kwas fosforowy moe przyczy si do wgla 3 lub 5, poniewa moe
poprzez grup OH utworzy wizanie estrowe. Jednak budowa nukleotydu pokazuje, e jest
tylko jedna moliwo.
Zadanie 94.
a)
Aby poprawnie odpowiedzie na pytanie, przeled rodowd. Na podstawie analizy
rodowodu, wiedzc, e jest to choroba sprzona z pci, moesz okreli, czy jest
dominujca, czy recesywna.
b)
Zapisz gamety rodzicw. Pamitaj, e jeli geny s sprzone z pci, zapisuje si je przy
chromosomie pciowym w indeksie grnym. Nastpnie zapisz genotypy potomstwa
i odczytaj, jakie jest prawdopodobiestwo urodzenia si zdrowej dziewczynki.
Nie ma znaczenia, e pytanie jest o kolejne dziecko matki oznaczonej numerem 1. Poprzednie
zdarzenia (urodzenia dzieci) nie maj wpywu na prawdopodobiestwo majcych nastpi
zdarze.
Zadanie 95.
Uwanie przeczytaj tekst i zauwa na rysunku II, jak laktoza zmienia represor. Jeeli stenie
laktozy ponownie spadnie, represor bez czsteczki laktozy moe sta si aktywny, zwiza si
z operatorem i wyczy transkrypcj genw struktury.
Zadanie 96.
a)
Przypomnij sobie, ktre komrki organizmu zwierzcego s komrkami somatycznymi oraz
jaki rodzaj podziau komrki umoliwia zwikszenie liczby tych komrek. Nastpnie
przypomnij sobie kolejno i nazwy poszczeglnych etapw podziau tych komrek, a potem
ustal, na czym polegaj zmiany materiau genetycznego zachodzce w poszczeglnych
etapach. Przyporzdkuj opis zmian do schematu.
149
150
b)
Przypomnij sobie, czym jest kariotyp oraz jakie s jego cechy charakterystyczne
dla osobnikw tego samego gatunku. Aby udzieli odpowiedzi, przanalizuj oba schematy.
Zwr uwag, e przedstawiono na nich rne typy podziaw komrkowych. Policz, ile
chromosomw przedstawiono na kadym schemacie. Porwnaj dugo i ksztat
chromosomw.
c)
Przypomnij sobie, ktrych komrek w organizmie czowieka dotyczy podzia redukcyjny oraz
jaki powinien by jego prawidowy rezultat. Odszukaj na schematach podzia redukcyjny
i zastanw si, ile chromosomw bdzie miaa kada z komrek potomnych w przypadku
nieprawidowego rozejcia si chromosomw na tym etapie podziau. Czy znasz choroby
genetyczne czowieka spowodowane nieprawidow liczb chromosomw w komrce?
Zadanie 97.
a)
Skorzystaj z tekstu, aby przypomnie sobie na czym polega albinizm. Zastanw si, jaki jest
fenotyp ludzi, u ktrych wystpuje niedobr melaniny. Nastpnie okrel, na czym polega
funkcja ochronna melaniny. Przypomnij sobie, jakie warunki panuj w strefie klimatw
rwnikowych i podaj, jakie skutki dla zdrowia albinosw tam yjcych moe spowodowa
brak melaniny.
b)
Zwr uwag, e albinizm warunkuje allel recesywny. Wobec tego albinotyczne mog by
jedynie homozygoty recesywne. Normalnie ubarwione osobniki mog by homozygotami
dominujcymi lub heterozygotami. Aby prawidowo okreli prawdopodobiestwo, moesz
dla uatwienia wykona szachownic Punnetta i rozway oba przypadki.
c)
Z tekstu odczytaj, kiedy mona mwi o albinizmie u rolin. Przypomnij sobie, co to jest
chlorofil, i jak rol odgrywa w przebiegu fazy jasnej fotosyntezy. Okrel, czy bez chlorofilu
rolina moe przeprowadza proces fotosyntezy. Zastanw si, jakie jest znaczenie tego
procesu dla rolin.
Zadanie 98.
Cechy (w tym choroby genetyczne) dziedzicz si wraz z pci wwczas, gdy zmutowany
allel, warunkujcy wystpienie choroby, znajduje si w chromosomie X. Zwr uwag,
e chory mczyzna ma wycznie 1 allel (zmutowany), gdy ma pojedynczy chromosom X.
Niezalenie od tego, czy zmutowany allel jest dominujcy, czy recesywny, u mczyzny
zawsze si ujawni. Przypomnij sobie, ktre chromosomy pci potomstwa pochodz od ojca,
a ktre od matki. Przeanalizuj schemat i zastanw si, czy moliwe jest, aby w przypadku
choroby sprzonej z pci, warunkowanej allelem dominujcym, para zdrowych rodzicw
moga mie chorego syna oraz crk.
Zadanie 99.
a)
Mimo e znasz ju budow DNA i RNA (mRNA), to przeanalizuj rysunek niezbdny
do realizacji tego polecenia. Zwr uwag na symbole graficzne poszczeglnych
nukleotydw wchodzcych w skad DNA i mRNA. Przypomnij sobie, e w obu rodzajach
czsteczek wystpuj nukleotydy z zasadami azotowymi nalecymi do puryn i pirymidyn,
a nukleotydy te cz si ze sob kowalencyjnie i tak powstaje ni polinukleotydowa.
Koniecznie pamitaj o dwuniciowej strukturze DNA i o jednoniciowej strukturze mRNA.
W przypadku dwuniciowej czsteczki DNA pamitaj o tym, w jaki sposb nici te s ze sob
poczone (utrzymywane razem) w formie dwuniciowej czsteczki. Popatrz jeszcze raz

na rysunek i zauwa, ktra ni polinukleotydowa DNA jest wykorzystywana w pierwszym
etapie ekspresji informacji genetycznej, i w jaki sposb. Nastpnie przyjrzyj si czsteczce
mRNA oraz zobacz, jak rol peni ona w drugim etapie ekspresji informacji genetycznej.
b)
Rozwizujc to polecenie, przypomnij sobie i zastosuj regu komplementarnoci zasad
azotowych wystpujcych w nukleotydach DNA oraz w nukleotydach RNA. W tym celu
uwanie przyjrzyj si symbolom graficznym tych zasad (nukleotydw) zastosowanym
na rysunku. Po odszukaniu kodonw nr 2 i 3 w DNA oraz w mRNA, uwanie sprawdzaj
w kadym z nich symbole graficzne kolejnych trzech nukleotydw. Zastosuj regu
komplementarnoci zasad azotowych midzy czsteczkami: DNA i RNA.
c)
W realizacji tego polecenia korzystaj z wiedzy o przebiegu pierwszego etapu ekspresji
informacji genetycznej syntezie mRNA (transkrypcji) oraz o drugim etapie translacji,
czyli biosyntezie biaka. Naturalne jest wic wykorzystanie wiedzy o kodzie genetycznym.
Zwr uwag na sformuowania: rozszyfrowanie kodu genetycznego oraz odczytywanie
kodonu. Podczas zastanawiania si nad poprawnoci kolejnych wariantw zakoczenia
zdania, korzystaj z pomocy w postaci informacji podanych na schemacie.
Zadanie 100.
a)
Koniecznie uwanie analizuj informacje podane na rysunku. Dokadnie porwnaj sekwencj
nukleotydw w DNA przed mutacj, z sekwencj nukleotydw w DNA po mutacji. Nastpnie
przystp do wyjanienia, na czym polega ta zmiana. Kolejnym krokiem powinno by
znalezienie rnicy w sekwencji nukleotydowej w mRNA oraz zastanowienie si, jak ta rnica
wpynie na sekwencj kodonw (trjek kodonowych), a zatem na przebieg procesu tumaczenia
informacji genetycznej w procesie syntezy biaka. Na koniec przedstaw to w wyjanieniu
dotyczcym zmiany w przebiegu procesu odczytywania informacji genetycznej.
b)
Zwr uwag na to, e polecenie dotyczy mutacji spontanicznej, czyli wystpujcej jako
samoistny bd w dziaaniu (samoistne obnienie sprawnoci) najczciej biaka (enzymu)
kontrolujcego dany proces, a dokadnie okrelon reakcj chemiczn warunkujc przebieg
tego procesu. Nastpnie przypomnij sobie, ktry proces komrkowy decyduje o odtwarzaniu
sekwencji nukleotydw w syntetyzowanych przed kadym podziaem komrki czsteczkach
DNA. To wanie zakcenia w przebiegu tego procesu prowadz do mutacji genowych
(punktowych). Jeli polimeraza DNA wykryje nieprawidowo wczony nukleotyd, to dokonuje
naprawy tego bdu. W tym miejscu warto przypomnie sobie mechanizm naprawy
katalizowany przez polimeraz DNA, w ktrym enzym ten wycina nieprawidowy nukleotyd
oraz wstawia na jego miejsce nukleotyd prawidowy, tzn. komplementarny do nukleotydu nici
polinukleotydowej penicej rol matrycy w syntezie nowej nici polinukleotydowej.
c)
W realizacji tego polecenia pierwszym krokiem jest odczytanie w czsteczce mRNA powstaej
na podstawie DNA, w ktrym zasza mutacja, sekwencji trjek kodonowych. Zwr uwag
na trjki, ktre powstay od miejsca zajcia mutacji. Nastpnie naley sprawdzi w tabeli kodu
genetycznego, ktre aminokwasy s wyznaczane przez te trjki kodonowe oraz wpisa ich
symbole literowe w odpowiednie miejsca na rysunku.
d)
Rozwizanie tego zadania wymaga przypomnienia sobie i rozwaenia przyczyn
wymienionych chorb czowieka. Skoncentruj si na znalezieniu choroby, ktra powodowana
jest mutacj punktow, czyli mutacj polegajc na zmianie w sekwencji nukleotydowej
151
152
genu. Moesz te zacz od wyeliminowania tych chorb, o ktrych wiesz, e nie s

wywoywane przez mutacj punktow. Nastpnie zastanw si nad przyczynami tych chorb,
ktrych Twoje rozumowanie nie wyeliminowao z listy chorb podanych w zadaniu.
Zadanie 101.
a)
Podczas realizacji tego polecenia wskazane jest wykonanie wymienionych poniej czynnoci.
1. Zacznij od przeanalizowania informacji podanej w tekcie zadania (nad rysunkami), czyli
przygotuj si do operowania pojciami: allel dominujcy, allel recesywny, cecha sprzona
z pci, dziedziczenie pci, chromosomy pci.
2. Uwanie przeanalizuj obie krzywki i najlepiej od razu sprbuj rozpisa genotypy
osobnikw z pokole P i F1 obu krzywek. Pamitaj o stosowanym sposobie zapisywania
genotypw w przypadku dziedziczenia pci i cech sprzonych z pci.
3. Zastosuj jednoczenie zasad dziedziczenia pci u drobiu z dziedziczeniem podanej cechy
sprzonej z pci do porwnania pokole P i F1 obu krzywek.
4. Sformuuj w zdaniu, na czym polega spostrzeona rnica oraz jakie s przyczyny tej
rnicy, czyli sformuuj wyjanienie.
b)
Realizacja tego polecenia wymaga skupienia si na analizie krzywki nr 1 w ten sposb,
aby zauway uwarunkowanie fenotypw F1 najpierw przez kur z pokolenia P (matk).
Nastpnie naley dopasowa do tych zalenoci genotyp koguta z pokolenia P (ojca).
Uwaaj na zapis genotypu koguta nie moesz zapomnie o zapisie z uwzgldnieniem
chromosomw pci.
c)
Najpierw przypomnij sobie pojcie zmiennoci cechy oraz jakie wyrniamy rodzaje
zmiennoci cechy. S to:
1. zmienno nieciga jeeli istnieje moliwo opisania odrbnych klas fenotypw
u osobnikw danego gatunku,
2. zmienno ciga jeeli brak takiej moliwoci, gdy cecha wykazuje rne stopnie
przejawiania si u osobnikw danej populacji: od najmniejszej wartoci danej cechy, poprzez
wzrastajce wartoci cechy, a do wartoci najwyszej (np. wzrost w populacji ludzi).
Zauwa, e cecha ubarwienia upierzenia u kur wystpuje w dwch wariantach fenotypowych:
upierzenie pasiaste albo upierzenie jednolite. Nastpnie przypomnij sobie, w jaki sposb
determinowane s (okrelane) genetycznie cechy charakteryzujce si tym wanie rodzajem
zmiennoci. Waciwie sposb ten zosta przedstawiony w tekcie na pocztku zadania.
Na kocu zastanw si, w jaki sposb te informacje wykorzysta dla sformuowania
poprawnego, zwizego uzasadnienia.
Zadanie 102.
a)
Powiniene wykaza si umiejtnoci analizy i odczytywania informacji przedstawionej
w postaci tzw. drzewa rodowego (diagramu genetycznego), czyli ustalonej graficznej formy
przedstawienia dziedziczenia danej cechy (choroby w danej rodzinie). Pamitaj o informacji
podanej w treci zadania o tym, w jaki sposb dziedziczona jest choroba. Zwr uwag na to,
e w przypadku, jaki przedstawiono na diagramie, fenotypy dzieci, a zatem ich genotypy,
prowadz do ustalenia genotypw, a zatem i fenotypw, rodzicw. Nie zapomnij o sposobie
zapisywania cechy sprzonej z pci.
b)
Wykorzystaj umiejtno posugiwania si drzewem rodowym, a dokadnie umiejtno
jednoczesnego konfrontowania genotypu danego dziecka z genotypami jego rodzicw.
Koniecznie pocz analiz (odczytywanie) diagramu ze sposobem dziedziczenia choroby,

tj. ze sprzeniem choroby z pci (z chromosomem X).
c)
Realizacj polecenia rozpocznij od analizy tej czci drzewa rodowego, ktra dotyczy Anny,
Piotra oraz ich dwojga dzieci, nie zapominajc o sposobie dziedziczenia choroby. Nastpnie
zwr szczegln uwag na prawidowe rozpisanie genotypw rodzicw (Anny oraz Piotra).
Kolejnym krokiem powinno by rozrysowanie szachownicy (kwadratu) Punnetta, zaznaczenie
na niej pci rodzicw i wpisanie w odpowiednie pola (rubryki) genotypw gamet
wytwarzanych przez oboje rodzicw. Teraz wpisz w wewntrzne pola szachownicy moliwe
genotypy, powstajce z poczenia si tych gamet, czyli moliwe genotypy dzieci, po czym
odszukaj i podkrel wrd nich ten, ktry jest genotypem wskazanego w poleceniu dziecka
(Bartosza). Koniecznie zwr uwag na to, e genotyp ten uwzgldnia jednoczenie 3 cechy
fenotypowe dziecka: pe, brak choroby sprzonej z pci oraz grup krwi. Na kocu,
korzystajc z wypenionej szachownicy, oblicz (ustal) prawdopodobiestwo urodzenia si
dziecka o takim wanie fenotypie.
Zadanie 103.
a)
Analizujc przedstawiony kariotyp, policz wszystkie pary chromosomw oraz sprawd, czy
nie brakuje ktrego chromosomu, albo czy nie wystpuje nadmiar chromosomw, i ktrej
pary chromosomw ta zmiana dotyczy. Po znalezieniu nieprawidowoci przypomnij sobie
nazw zespou genetycznego, ktrego przyczyn jest ta nieprawidowo. Nazwa ta
stosowana jest w terminologii biologicznej (medycznej rwnie). Na zakoczenie, korzystajc
z przedstawionego rysunku, sformuuj wyjanienie.
b)
Rozpocznij od analizy przedstawionego kariotypu, a dokadnie od policzenia wszystkich par
chromosomw oraz od sprawdzenia, czy nie brakuje ktrego chromosomu, albo czy nie
wystpuje nadmiar chromosomw, i ktrej pary chromosomw ta nieprawidowo dotyczy.
Po ustaleniu nieprawidowoci w kariotypie, przypomnij sobie, e jego powstanie byo
skutkiem poczenia si gamet matki i ojca tej osoby, za gamety powstaj w wyniku podziau
mejotycznego okrelonych komrek w gonadach rodzicw. Zatem nastpnym krokiem
powinno by powizanie przebiegu mejozy w komrkach macierzystych gamet z powstaniem
prawidowych gamet u rodzicw, a z ich poczenia prawidowego kariotypu u dziecka.
Teraz przeprowad ten sam tok mylenia w odniesieniu do rodzicw osoby, ktrej kariotyp
podlega analizie w zadaniu.
c)
Na pocztku rozwizywania tego zadania przypomnij sobie, e kariotyp jest obrazem
diploidalnego zestawu chromosomw. Nastpnie przypomnij sobie istot podziau
mitotycznego i podziau mejotycznego oraz to, jak liczb chromosomw mog mie
komrki ulegajce mitozie, a jak liczb chromosomw maj komrki ulegajce mejozie.
Na zakoczenie tego toku rozwaa zastanw si, czy obserwowana na rysunku
nieprawidowo ma wpyw, a jeli tak to jaki na przebieg obu rodzajw podziau
komrkowego.
d)
Pocztkiem realizacji tego polecenia powinna by analiza przedstawionego kariotypu,
ale pod ktem pewnej cechy morfologii chromosomw. Zwr uwag na ich
dwuchromatydow budow. Nastpnie przypomnij sobie proces, ktry prowadzi do uzyskania
przez chromosomy takiej wanie budowy oraz nazw etapu cyklu komrkowego, w ktrym
ten proces odbywa si w komrce.
153
154
Zadanie 104.
a)
Analizujc rysunek, przeled kolejne informacje podane w formie graficznej, uzupenionej
krtkimi opisami. Od razu konfrontuj je ze swoja wiedz o podstawowych metodach
i technikach stosowanych w biotechnologii, a dokadnie o procedurze prowadzcej
do otrzymania transgenicznego organizmu w tym przypadku transgenicznej roliny. Zwr
rwnie uwag na terminologi naukow, stosowan w procedurze zwanej popularnie
inynieri genetyczn. Do krtkich opisw poszczeglnych etapw dobieraj oznaczenia
cyfrowe zastosowane do poszczeglnych fragmentw rysunku, czyli waciwie dopasuj
do opisw okrelone czci rysunku.
b)
Najpierw przypomnij sobie, na czym polega metoda zwana reakcj acuchow polimerazy,
w skrcie PCR (ang. polymerase chain reaction), oraz jaki jest cel jej stosowania. Metoda ta
polega na automatycznym, odbywajcym si w probwce, powielaniu wybranego
fragmentu DNA. Oprcz wyjciowego DNA w probwce znajduj si startery
wykorzystywane w syntezie DNA oraz specjalna polimeraza Taq. Celem zastosowania tej
metody jest szybkie otrzymanie wielu kopii wybranego fragmentu DNA (genu). Nastpnie
przyjrzyj si narysowanej procedurze pod ktem przydatnoci tej metody, tj. przeanalizuj
i zdecyduj, w ktrym etapie przedstawionej procedury, prowadzcej do otrzymania
transgenicznej roliny, metoda PCR ewidentnie zwiksza wydajno (skuteczno) tego
etapu, a zatem i caej procedury.
c)
W krtkim opisie czsteczek wyszukaj kad informacj, ktra pozwala na ustalenie, jakich
czsteczek ten opis dotyczy: biaka, wykazuj aktywno katalityczn, rozpoznaj
specyficzne sekwencje nukleotydowe w DNA, rozcinaj w ich obrbie wizania estrowe
pomidzy nukleotydami. Po rozszyfrowaniu, o jakich czsteczkach mwi opis, odnajd
na rysunku etap procedury, w ktrym aktywno tych czsteczek zostaa wykorzystana.
d)
Przy okazji tego polecenia warto przypomnie sobie, jakie s najwaniejsze cele
otrzymywania rolin transgenicznych (inaczej: najczciej wykorzystywane przez czowieka
zastosowania tych rolin). Jednoczenie warto zastanowi si, na czym polega terapia genowa
komrek somatycznych czowieka oglnie terapia genowa czowieka oraz jakie s metody
wprowadzania genu do komrek ludzkich (oglnie zwierzcych). Naley skonfrontowa
sposb wprowadzania genu do komrek ludzkich z moliwoci wykorzystania do tego celu
komrek rolinnych, ktre:
1. nie ulegaj fuzji z komrkami zwierzcymi, w tym ludzkimi,
2. maj DNA nieintegrujce si samoistnie z DNA zwierzcym, w tym DNA ludzkim
i niepodlegajce ekspresji w tych komrkach.
Zwr rwnie uwag na to, e bulwy ziemniaka spoywane s przez czowieka. Bulwy
ziemniaka transgenicznego, ktre miayby by wykorzystane w terapii genowej czowieka,
rwnie byyby pokarmem i ich skadniki (gwnie skrobia, ale take DNA) ulegayby
trawieniu w przewodzie pokarmowym czowieka.
Zadanie 109.
a)
Budowa prcikw uatwia spenianie funkcji, do ktrej s przeznaczone, a wic wytwarzanie
i rozprzestrzenianie pyku. Pierwszy krok to uwane przeczytanie i zrozumienie
zamieszczonego tekstu. Naley wybra z niego cechy adaptacyjne prcikw i zastanowi si,
jakie jest ich znaczenie dla rozprzestrzeniania pyku.
b)
Uzasadnienie wymagane w poleceniu moesz odnale w tekcie, jeli pamitasz o roli, jak
peni prciki rolin. Korzy, jak odnosz ptaki, jest oczywista i opisana wprost ptaki
zjadaj sodkie, kaloryczne prciki, wiec s one poywieniem ptakw. Jeeli podczas zjadania
ptak ucinie prcik, to zostanie obsypany pykiem, ktry zaniesie na inn rolin, tak wic
roliny maj zapewniony transport pyku i moliwo rozmnaania si. Wystarczy pamita,
e zapylenie obcym pykiem jest dla rolin korzystniejsze ni samozapylenie i dlatego cechy
uatwiajce taki sposb zapylenia s faworyzowane w procesie ewolucji.
c)
Wyjanienie zjawiska koewolucji ma by uoglnieniem opisanego przykadu. Nawet jeli
to pojcie jest dla Ciebie nowe, nieznane wczeniej, to nazwa (koewolucja) i opisany przykad
pozwol je rozszyfrowa, jako jednoczesn, wspln ewolucj gatunkw (w tym wypadku
dwch). Przedrostek ko- oznacza razem, wsplnie.
Zadanie 110.
a)
Na schemacie porwnaj zakresy tolerancji eury- i stenobiontw. Zastanw si, jak rol
peni organizmy wskanikowe w ocenie warunkw rodowiskowych. Pamitaj,
e gatunkiem wskanikowym jest gatunek wraliwy na zmiany rodowiska, o dobrze znanych
wymaganiach ekologicznych. Naley wiedzie, e gatunek wskanikowy charakteryzuje si
wskim zakresem tolerancji.
b)
Na podstawie analizy tekstu rozpoznaj czynnik rodowiskowy, w odniesieniu do ktrego
wyrniono podane grupy organizmw (AC), zwr uwag na drug cz nazwy.
Na schemacie odczytaj, w jakim nateniu (najniszym czy najwyszym) wartoci tego
czynnika rozwijaj si najlepiej oligobionty, w jakim eurybionty, a w jakim polibionty.
Nastpnie zastanw si, jakie jest natenie tego czynnika w naturalnym rodowisku ycia
wymienionych gatunkw.
Zadanie 111.
a)
Z tekstu rdowego odczytaj, jakie zalenoci pokarmowe wystpuj midzy wydrami
i jeowcami oraz zwr uwag, czym odywiaj si jeowce. Zastanw si, ktre
z organizmw wymienionych w tekcie s producentami, a ktre konsumentami. Przypomnij
sobie, jak naley zapisywa acuch pokarmowy spasania ktre organizmy zapisujemy
na pocztku acucha, a ktre stanowi jego kolejne ogniwa.
b)
Analizujc tekst rdowy, zwr uwag, jak zmienia si liczebno wydry w XIX w.
na zachodnim wybrzeu Stanw Zjednoczonych. Nastpnie zastanw si, jak zmiana
liczebnoci wydry wpyna na liczebno jeowcw i w konsekwencji na liczebno
brunatnic (listownic). Z tekstu odczytaj, jakie znaczenie maj brunatnice dla rozmnaania si
ryb oraz zastanw si, jakie s konsekwencje zmniejszenia si podwodnych zaroli brunatnic
(listownicy) dla liczebnoci ryb przybrzenych.
Zadanie 112.
a)
Trzy badane gatunki traw zostay przedstawione razem na jednym wykresie A, poniewa
gdy s uprawiane razem maj takie samo optimum wilgotnoci maj najwiksze przyrosty
na glebie rednio wilgotnej.
155
156
Naley przypomnie, e problem badawczy to pytanie stawiane przed rozpoczciem

dowiadczenia, ktre dokadnie okrela temat i zakres bada. Jest to problem, ktry
rozwiemy po przeprowadzeniu dowiadczenia. Powinien by jasno sformuowany w formie
pytania lub rwnowanika zdania. Aby sformuowa problem badawczy, porwnaj
oba wykresy i okrel, co byo przyczyn zmiany niszy ekologicznej (preferencji),
co do wilgotnoci gleby badanych gatunkw traw. Zastanw si, jaka zaleno wystpuje
pomidzy badanymi gatunkami, gdy s uprawiane razem.
b)
sprawdza w dowiadczeniu). Jest uoglnieniem sformuowanym bezporednio na podstawie
uzyskanych wynikw z dowiadczenia.
Na wykresie A odczytaj, na jakiej glebie (pod wzgldem wilgotnoci) kady z badanych
gatunkw traw uprawianych oddzielnie ronie najlepiej (ma najwikszy przyrost). Nastpnie
porwnaj, czy na wykresie B badane gatunki maj najwikszy przyrost na tym samym
rodzaju gleby, co na wykresie A. Podaj, jak zmienia si nisza ekologiczna (zakres
preferencji) wilgotnoci gleby kadego z badanych gatunkw traw.
Zadanie 113.
a)
Przeczytaj informacje, jakie s przypisane do oznacze literowych, przeanalizuj schemat,
przeled krenie materii w tym ekosystemie, a nastpnie w odpowiednich polach umie
waciwe oznaczenia literowe.
b)
Zauwa, e role, jakie peni osobniki w ekosystemie, s zrnicowane: raz s one
drapiecami rolinoercami, innym razem ofiarami zjadanymi przez drapienika. Problem
moesz atwo rozwiza po uwanym przeczytaniu tekstu, w ktrym s informacje na temat
zachowania gryzoni i wrbli. Sposb zachowania i odywiania lisa jest oglnie znany.
c)
Uwanie przeczytaj podane informacje i zastanw si nad ich prawdziwoci. Do tego,
by oceni, czy rolinoercy mog doprowadzi do obumierania caych rolin, przyda si
mog wasne obserwacje lub znajomo literatury ekologicznej. Pewn trudno moe
sprawi ocena, czy dziaajcy selekcyjnie dobr ma charakter rozrywajcy. Przypomnij sobie,
e dobr rozrywajcy polega na eliminowaniu z populacji danego gatunku osobnikw
o cechach porednich.
Zadanie 114.
a)
Skorzystaj z wiedzy na temat niszy ekologicznej. Odczytaj diagram, na ktrym bardzo
wyranie wida, jak ptaki podzieliy midzy siebie dostpne zasoby pokarmowe i zastanw
si, co utrzymuje taki podzia zasobw.
b)
Skorzystaj z informacji zawartych w poleceniu i na diagramie, a take pamitaj, e pierwszym
ogniwem acucha spasania (a tu chodzi o taki acuch) s organizmy samoywne. Okrzemki
s takimi organizmami, dlatego stanowi pokarm dla zwierzt kolejnego ogniwa acucha
pokarmowego. Przy podpisywaniu ogniw uwaaj, by nie pomyli rzdowoci konsumentw
z rzdowoci drapiecw.
Zadanie 115.
a)
Przed sformuowaniem hipotezy zastanw si, dlaczego CO2 wydzielany jest z gleby
ogrodowej, a nie z piasku. Co jest przyczyn tej rnicy i czego dowodzi obecno CO2
w glebie?
b)
Na podstawie obserwacji wynikw dowiadczenia i po sformuowaniu hipotezy badawczej
moesz okreli rol prbki II.
Zadanie 116.
a)
Analizujc map, zwr uwag na rozmieszczenie korytarzy ekologicznych, ktre
komunikuj ze sob rne obszary chronione. Nastpstwa moliwoci komunikacji midzy
organizmami naley powiza z rnorodnoci na poziomie genetycznym, czyli moliwoci
krzyowania si organizmw oraz z rnorodnoci na poziomie gatunkowym, czyli migracj
gatunkw.
b)
Analizujc map, naley zwrci uwag na midzynarodowe obszary wzowe i korytarze
ekologiczne znajdujce si na terenie Polski, ktre maj czno z takimi obszarami
i korytarzami poza krajem oraz z obszarami i korytarzami krajowymi. atwo w tym dostrzec
moliwo utworzenia spjnego systemu ochrony przyrody w skali midzynarodowej,
moliwo skutecznego zapobiegania zagroeniom przyrody nierespektujcym granic
pastwowych.
c)
Aby wyjani rol duych drapienikw w utrzymaniu rwnowagi w ekosystemie, naley
przedstawi cig zalenoci pokarmowych i ich skutkw dla ekosystemu przy zwikszonej
liczbie drapienikw. Niezbdne jest przy tym zwrcenie uwagi na regulacj liczebnoci
organizmw z poszczeglnych poziomw troficznych: obecno duych drapienikw
mniej kopytnych rolinoercw mniej uszkodzonych drzew intensywniejszy wzrost
drzew powrt ekosystemu lasu do stanu rwnowagi.
Zadanie 117.
a)
Z wykresu odczytaj wartoci temperatury i opadw wystpujce w trzech przedstawionych
biomach. Zastanw si, jaki czynnik rodowiskowy wpywa na aktywno destruentw
i na tej podstawie przyporzdkuj informacje A i B do odpowiednich biomw. Pamitaj,
e poszczeglne warstwy rolinnoci rni si gwnie dostpem do wiata i w zalenoci
od rodzaju biomu warstwy te s rozwinite w rnym stopniu. Aby przyporzdkowa
informacje CE zastanw si, w ktrym z biomw do niszych warstw lasu dociera najmniej
wiata oraz w ktrym z nich wystpuj niedobory wody.
b)
Z wykresu odczytaj wartoci temperatury i opadw wystpujce w trzech przedstawionych
biomach. Na podstawie danych odczytanych z wykresu okrel, w ktrym z biomw warunki
rodowiskowe s najbardziej korzystne do rozwoju wielu rnych gatunkw rolin.
Zadanie 118.
W tekcie zwr uwag na skutki dziaa czowieka zwizanych z pracami melioracyjnymi
przeprowadzonymi w latach 6080. XX w. oraz odczytaj z tekstu, jakie zmiany zaszy
na podmokych kach i torfowiskach, kiedy przestano prowadzi ekstensywn gospodark
157
158
kow w latach 19801990. Zastanw si, jakie mog by skutki tych dziaa dla gatunkw
zamieszkujcych te ekosystemy.
W drugiej czci odpowiedzi podaj przykad zabiegu ochrony czynnej, ktry zapobiega
zarastaniu podmokych k i torfowisk. Pamitaj, e celem ochrony czynnej jest przywrcenie
naturalnych warunkw lub zachowanie siedlisk.
Zadanie 119.
a)
Naley przeanalizowa dane zawarte w tabeli oraz porwna, czy udzia genw
poszczeglnych samic i samcw zaoycieli w populacji wolno yjcej ubra jest taki sam.
Zwr uwag na to, e w populacji wolno yjcej dominuj geny 1 pary zaoycieli i na tej
podstawie sformuuj wniosek.
b)
Aby odpowiedzie na pytanie dotyczce przyczyny niskiej zmiennoci genetycznej
wspczesnej populacji ubra, odczytaj w tekcie rdowym lub tabeli, ile zwierzt
wykorzystano jako zaoycieli linii biaowieskiej ubra (efekt wskiego garda). Efekt
wskiego garda ujawnia si w sytuacji gwatownego zmniejszenia liczebnoci istniejcej
populacji, kiedy w odtwarzaniu populacji bierze udzia maa liczba osobnikw pozostaych
przy yciu (nastpuje zawenie puli genowej populacji). W drugiej czci odpowiedzi
dotyczcej zagroe zastanw si, jakie s skutki kojarzenia w kolejnych pokoleniach
osobnikw blisko spokrewnionych i podaj przykad zagroenia dla caej populacji
wynikajcego z bliskiego pokrewiestwa osobnikw w populacji (uwzgldniajc sposb
reagowania na zmiany czynnikw rodowiskowych, wystpowanie chorb w populacji,
wpyw na podno osobnikw dorosych lub miertelno modych osobnikw).
c)
Realizacja polecenia wymaga rozumienia pojcia restytucja gatunku, czyli odbudowy
populacji okrelonego gatunku, ktrego liczebno zostaa drastycznie ograniczona na skutek
dziaalnoci czowieka. Na podstawie analizy tekstu rdowego wybierz odpowied, ktra
prawidowo opisuje cel restytucji gatunku.
d)
W tekcie rdowym do zadania odczytaj, na czym polegay etapy restytucji ubra. Pamitaj,
e w drugim etapie restytucji gatunki wprowadza si na obszary ich naturalnego
wystpowania, na ktrych wczeniej zostay wytpione. Analizujc tekst rdowy
do zadania, zwr uwag na liczebno oraz miejsca wystpowania wolno yjcych
wspczesnych populacji ubra biaowieskiego. Na tej podstawie zastanw si, czy i w jakim
stopniu zosta osignity gwny cel restytucji tego gatunku.
Zadanie 120.
a)
Skorzystaj ze schematu, porwnaj rozmieszczenie i szeroko stref klimatycznych w glacjale
i interglacjale. Nastpnie przedstaw wasn opini na temat wpywu glacjau na przesuwanie
si granic stref rolinnoci.
b)
Pocz wasn wiedz z faktami przedstawionymi na schemacie: przemieszczanie si
w glacjale stref cieplejszych, z przesuwaniem si na poudnie rolinnoci strefy arktycznej
(niezaznaczonej na schemacie), ktra w interglacjale moga w niszych szerokociach
geograficznych przetrwa tylko na niektrych zimnych terenach, poniewa do takich
warunkw bya przystosowana. Przypomnij sobie rwnie, jakie organizmy zalicza si
do reliktw.
Zadanie 125.
a)
Aby poprawnie oceni prawdziwo zda, naley je z uwag przeczyta, dokadnie
przeanalizowa tekst oraz rozumie, jak dziaa dobr naturalny, i jaka jest rola zmiennoci
mutacyjnej w procesie ewolucji. Trzeba rwnie pamita, e jeeli osobniki populacji rni
si od siebie pod wzgldem przeywalnoci, to niektre genotypy (i allele) bd czciej
eliminowane lub bd zostawiay mniej potomstwa ni inne, co wpynie na zmian frekwencji
alleli i genotypw w nastpnych pokoleniach.
b)
W tekcie znajdziesz wskazwk, e tolerancja laktozy u dorosych ludzi wyewoluowaa
niezalenie w rnych populacjach. Konwergencja (ewolucja zbiena) to proces powstawania
morfologicznie i funkcjonalnie podobnych, czyli analogicznych cech, niezalenie w rnych
liniach ewolucyjnych, w odpowiedzi na podobne lub takie same wymagania rodowiskowe,
np. podobny typ pokarmu. rdem konwergencji jest wystpowanie tych samych czynnikw
doboru naturalnego wpywajcych na proces ewolucji rnych populacji.
c)
Pamitaj, e poprawnie wykonany wykres musi mie prawidowo opisane i wyskalowane osie
oraz waciw wysoko supkw. Wczeniej jednak naley wybra populacje zgodnie
z treci polecenia (jedn z trzech z Europy, Aborygenw z Australii, Chiczykw z Azji,
Indian z Ameryki Pnocnej).
d)
Laktaza katalizuje hydrolityczny rozkad laktozy. Aby zrealizowa polecenie, naley
wykorzysta wiadomoci z chemii komrki na temat budowy laktozy. W wyniku hydrolizy
powstan 2 cukry proste, z ktrych skada si ten disacharyd.
e)
Jak wiesz, przed strawieniem tuszcze ulegaj emulgacji przez w dwunastnicy.
Emulgacja polega na rozbiciu duych czsteczek tuszczw na mniejsze. Enzymy s
rozpuszczalne w wodzie, wic lipaza dziaa tylko w fazie wodnej, nie wnikajc do tuszczu.
Jeli tuszcz jest zemulgowany, to enzym dziaa na powierzchni wielu drobnych kuleczek
i moe go szybciej strawi (zhydrolizowa). Tuszcz zawarty w soninie musi przej te etapy
kolejno najpierw emulgacja przez w dwunastnicy, potem hydroliza z udziaem lipazy
trzustkowej, te w dwunastnicy. Gdy spoywamy ju zemulgowany tuszcz (np. w mleku,
mietanie), nie musi on by poddawany dziaaniu ci w dwunastnicy, wic moe by
trawiony wczeniej w odku, w ktrym znajduje si lipaza odkowa. W odpowiedzi
naley uwzgldni konieczno emulgacji tuszczw przed trawieniem i miejsce, w ktrym
ten proces zachodzi.
Zadanie 126.
a)
W tym poleceniu dane zawarte w tabeli, dotyczce liczby barwnych plamek w przeliczeniu
na osobnika, przedstaw w formie diagramu supkowego. Aby dobrze wykona to zadanie,
opisz o Y (zamieszczajc w opisach informacje z kolumny I tabeli) i prawidowo j wyskaluj
(analizujc dane liczbowe zawarte w tabeli). Osi X nie skaluj, ale j opisz zgodnie z opisem
nagwkw kolumny II i III tabeli.
b)
Aby zrealizowa to polecenie zauwa, e w wyniku zmiany drapienika nastpia zmiana
ubarwienia gupikw pojawiy si liczniejsze plamki barwne i wiksza bya ich cakowita
powierzchnia w stosunku do gupikw z populacji rdowej (czstszy sta si jaskrawy wzr
ubarwienia). Drapienik wywiera presj selekcyjn na populacj gupikw, polujc na mode
osobniki, o niepenej ekspresji genw ubarwienia i dlatego mutacja warunkujca jaskrawe
159
160
ubarwienie (wczeniej niekorzystna), staa si dla gupikw korzystna, za powstay w jej

wyniku allel uleg upowszechnieniu w populacji.
c)
Znajc mechanizmy ewolucji rozpoznaj, e mechanizmem, ktry spowodowa zauwaaln
zmian ubarwienia w przemieszczonej populacji gupikw, by dobr naturalny, czyli proces,
w ktrym organizmy z pewnymi cechami dziedzicznymi, yjce w okrelonych warunkach, maj
wiksze szanse na przeycie i rozrd ni organizmy z innymi cechami.
d)
Poniewa ju po 22 miesicach obserwacji, w wyniku zmiany drapienika, wystpia zauwaalna
ewolucyjna zmiana (zmiana ubarwienia) w populacji gupikw, moesz przypuszcza, e powrt
do zbiornika, z ktrego gupiki zostay przemieszczone, czyli powrt do presji pierwotnego
drapienika, spowoduje, ze gupiki stan si ponownie mniej jaskrawe (drapienik ten bowiem
poluje gwnie na jaskrawo ubarwione, dorose gupiki).
Zadanie 127.
a)
Odczytaj z tekstu, czym rni si mechanizmy izolacji prezygotycznej i postzygotycznej.
Zastanw si, co wymaga wikszego nakadu energii zapobieganie zapodnieniu,
czy reprodukcja.
b)
W pierwszej kolumnie tabeli odczytaj, jakie s rodzaje izolacji prezygotycznej i zastanw si,
na czym one polegaj. Wymienione rodzaje izolacji uniemoliwiaj zapodnienie, poniewa
osobniki rnych gatunkw rozmnaaj si w odmiennych siedliskach (izolacja siedliskowa),
rnych porach dnia lub roku (izolacja sezonowa). Rnice te wynikaj take z odmiennych
sposobw zachowania godowego (izolacja behawioralna) lub innej budowy narzdw
(izolacja mechaniczna) lub komrek rozrodczych (izolacja gametyczna). Zastanw si, ktra
z wymienionych rnic jest przyczyn izolacji w podanych przykadach.
Zadanie 128.
a)
Przeanalizuj oba rysunki i zastanw si nad uyciem trafnych okrele opisujcych ksztat
kadego z krgosupw. Pamitaj, e przy porwnywaniu cech jednego organizmu naley
przeciwstawi cesze drugiego organizmu.
b)
Przypomnij sobie, jakie zmiany w budowie ciaa rnice czowieka od map
czekoksztatnych, miay miejsce u kolejnych form czowiekowatych. Nastpnie ustal, ktra
z tych zmian ma zwizek z ksztatem krgosupa wspczenie yjcego czowieka.
Zadanie 129.
Realizujc
to
polecenie,
naley
przej
kilka
etapw
cigu
zalenoci
przyczynowo-skutkowych. Proces ten rozpocznij od uwanego przeczytania tekstu
i znalezienia w nim punktu wyjcia rozwaa o roli, jak odgrywaj mutacje punktowe
(genowe) w procesach ewolucyjnych. Tym punktem jest oglny opis przyczyn tych mutacji.
Nastpnie zastanw si:
nad skutkiem tych mutacji powstawaniem nowych alleli genw, o czym wyranie
napisano w materiale rdowym,
nad znaczeniem tych zmian dla ksztatowania si rnorodnoci cech osobnikw danego
gatunku.
Kolejnym punktem rozwaa powinno by odniesienie rnorodnoci cech organizmw
do ich moliwoci yciowych, szczeglnie wtedy, kiedy zmieniaj si warunki rodowiska
ich ycia. Dlatego w tym etapie rozwizywania polecenia naley zastosowa pojcie doboru
naturalnego jako obiektywnego mechanizmu weryfikujcego rne warianty zmiennoci
i utrwalajcego te zmiany, ktre skutecznie warunkuj przeywalno oraz reprodukcj
organizmw. Zakoczeniem jest stwierdzenie, w jaki sposb dziaanie doboru naturalnego
prowadzi do powstania nowej genetycznie grupy organizmw, ktr moemy nazwa
gatunkiem.
Realizacja drugiego polecenia wymaga przypomnienia sobie i zastosowania pojcia doboru
naturalnego, przy czym wane jest odrnienie tego pojcia od pojcia walki o byt
(wspzawodnictwa midzy osobnikami o zasoby rodowiska, ktre s deficytowe) oraz
od pojcia specjacji, czyli powstawania nowego gatunku. W przypadku tego ostatniego
pojcia warto przypomnie sobie, jakie zasadnicze kryterium stosowane jest
dla wyodrbnienia grupy organizmw jako gatunku biologicznego.
Zadanie 130.
a)
Realizacj tego polecenia rozpocznij od przypomnienia sobie, z czego skada si szkielet
osiowy krgowca, po czym przystp do analizy obu rysunkw, a dokadniej do porwnania
budowy szkieletu osiowego czowieka i goryla. Nastpnym krokiem powinno by powizanie
cech budowy szkieletu osiowego czowieka z dwunonoci i pionizacj postawy, czego
konsekwencj powinno by wyrnienie tych cech u czowieka, w przeciwiestwie do goryla.
b)
Aby zrealizowa to polecenie, naley weryfikowa wystpowanie kadej wymienionej cechy
(19) na przedstawionych rysunkach, pamitajc, e naley wybra cechy wsplne
dla szkieletu czowieka i szkieletu goryla. Korzystaj wic z obu rysunkw, porwnujc kad
kolejn cech budowy szkieletu u obu organizmw.
c)
Aby rozwiza to zadanie, trzeba najpierw zastanowi si nad podanymi w tabeli kryteriami
podziau cech czowieka i goryla, a nastpnie przypomnie sobie, na czym polega poruszanie
si map czekoksztatnych na drzewach, a na czym poruszanie si czowieka na ldzie,
(a dokadniej chodzenie i bieganie). Nastpnie naley przeanalizowa (rozway) kad
z wymienionych cech (19) w odniesieniu do kadego zastosowanego kryterium, czyli
zdecydowa, czy jest ona przystosowaniem goryla do poruszania si na drzewach, czy te
przystosowaniem czowieka do chodzenia i biegania.
Zadanie 131.
a)
Zwr uwag, ktre koci zostay zaznaczone na rysunkach szarym kolorem oraz ustal,
w skad ktrego odcinka koczyny przedniej one wchodz. Nastpnie zauwa ich pooenie
wobec innych koci koczyny i spjrz na ca koczyn jako na aparat ruchu
przedstawionych krgowcw.
b)
Wstpem do realizacji tego polecenia jest wyrnienie doni jako czci koczyny przedniej
krgowca i skoncentrowanie si na niej w dalszej analizie. Kolejnym krokiem jest
potraktowanie doni jaszczurki jako punktu wyjciowego dla kolejnych analiz do (i caa
koczyna) tego gada ma budow typow dla krgowca kroczcego na ldzie. Naley zwrci
uwag na liczb palcw oraz budow palcw. Nastpnie naley dokona analizy
porwnawczej budowy doni wieloryba w stosunku do doni jaszczurki i znalezion rnic
powiza ze szczeglnym wykorzystaniem koczyny przedniej przez wieloryba.
161
162
c)
Na pocztku zauwa nastpujcy fakt rysunki pokazuj ten sam narzd wymienionych
krgowcw, ale w rny sposb zmodyfikowany w zalenoci od sposobu wykorzystania go
w ruchu tych zwierzt. Nastpnie zastanw si, przykadem ktrego procesu ewolucyjnego
(prawidowoci ewolucji) byo powstanie rnych przeksztace tego samego narzdu
(narzdu o tym samym pochodzeniu) konwergencji czy dywergencji?
3. Odpowiedzi
3.
Odpowiedzi
Zadanie 3.
a) Kkami oznaczone grupy: NH2 aminowa (zasadowa) i COOH karboksylowa (kwasowa).
b)
Zaznaczenie strzak wizania midzy atomem wgla pochodzcym z grupy karboksylowej

jednego aminokwasu i atomem azotu z grupy aminowej drugiego aminokwasu lub otoczenie
lini ugrupowania atomw, jak na rysunku.
c) Przykady poprawnych odpowiedzi
Cysteina zawiera atom siarki (w grupie SH) i midzy takimi grupami w dwch
czsteczkach cysteiny lecych w biaku naprzeciw siebie moe si utworzy wizanie SS
(dwusiarczkowe, disiarczkowe), ktre stabilizuje (utrzymuje) III-rzdow struktur biaka.
Wizania disiarczkowe powstaj midzy atomami siarki wystpujcymi w czsteczkach
cysteiny, co stabilizuje struktur III-rzdow biaka.
Zadanie 4.
a)
b) Przykad poprawnych odpowiedzi

Glikogen w miniach, w wtrobie.
Tuszcze waciwe w tkance podskrnej (w skrze z podskrn warstw tkanki
tuszczowej / w tkance tuszczowej lecej pod skr).
Zadanie 5.
a) Kolejno rysunkw: B, A, D, C.
b) Przykad poprawnej odpowiedzi
Kady rodzaj wizania tworzy lub stabilizuje okrelon struktur, bd struktury biaek:
wizania peptydowe tworz struktur I-rzdow cz ze sob kolejne aminokwasy
(w acuch polipeptydowy),
163
164
wizania wodorowe stabilizuj gwnie struktur II-rzdow (a take III- i IV-rzdow)

umoliwiaj zwijanie (zginanie) acucha polipeptydowego,
wizania dwusiarczkowe (mostek di siarczkowy) stabilizuj struktur III-rzdow
(i II-rzdow) okrelaj uoenie przestrzenne struktury II-rzdowej lub zwinitego
(pozginanego) acucha polipeptydowego.
Zadanie 6.
Kolagen ma struktur wknist, skrcon, jest wic biakiem fibrylarnym, odpornym
na rozciganie i elastycznym (powracajcym do poprzedniego ksztatu po rozcigniciu),
przez co:
nadaje elastyczno skrze,
nadaje odporno na rozciganie (wytrzymao) cignom,
peni funkcj podporow (strukturaln) w rnych tkankach organizmu (w organizmie).
Zadanie 7.
a) Przykad poprawnej odpowiedzi
Jest to zdanie A, poniewa siy kohezji polegaj na wzajemnym przyciganiu si czsteczek
wody (dziki wizaniom wodorowym), co zapobiega przerwaniu si supa wody (umoliwia
zachowanie cigoci wody w naczyniach i cewkach ksylemu).
Naley dostarczy znaczn ilo energii cieplnej, aby zerwa liczne wizania wodorowe
midzy czsteczkami wody i zmieni jej stan skupienia z ciekego na gazowy.
Zadanie 8.
a) A. maltoza
B. laktoza
C. sacharoza
b) A
Zadanie 9.
Wniosek: Wrd badanych disacharydw wasnoci redukujce maj maltoza i laktoza,
natomiast sacharoza nie ma wasnoci redukujcych.
Zadanie 10.
a) 1. P
2. F
3. F
Deoksyryboza buduje nukleotydy wchodzce w skad DNA.
c) I. B
II. C
III. A
d) Przykad poprawnej odpowiedzi
Dobra rozpuszczalno cukrw prostych w wodzie powoduje wzrost stenia roztworu
w komrce, co prowadzi do wzrostu potencjau osmotycznego i napywu wody do komrki.
Komrki zwierzce nie maj cian komrkowych i napywajca do ich wntrza woda moe
spowodowa ich rozerwanie.
3. Odpowiedzi
Zadanie 13.
a)
mitochondria, 5
jdro komrkowe, 1; mitochondria, 5
aparat (struktura) Golgiego, 4
b) roliny, bakterii, grzyba
c)
chloroplasty przeprowadzaj fotosyntez
leukoplasty (amyloplasty) gromadz materia zapasowy (skrobi)
Zadanie 14.
a)
Funkcja
Zapobiegaj pkaniu komrek pod wpywem
rozcigania.
Utrzymuj organelle w okrelonym miejscu
komrki.
S niezbdne komrkom do wykonywania
rnego rodzaju ruchw.
Mikrofilamenty
Filamenty porednie
Mikrotubule
X
X
X
b) A
Zadanie 15.
a)
b) 1. A
2. B
3. A
4. B
5. B
c) Przykad poprawnej odpowiedzi
W roztworze hipotonicznym woda napywa przez cytoplazm do wakuoli na drodze osmozy.

Objto wakuoli zwiksza si, co powoduje, e protoplast wywiera cinienie na cian
komrkow, ktra jest sztywna, rozciga si nieznacznie i wywiera (w kierunku przeciwnym)
cinienie na protoplast. Te zjawiska cznie zapewniaj jdrno (turgor) komrki.
Zadanie 16.
a) Przykady poprawnych odpowiedzi
Organellum
jdro komrkowe
jdro komrkowe
siateczka rdplazmatyczna
szorstka (rybosomy)
siateczka rdplazmatyczna
szorstka (wntrze / wiato)
aparat Golgiego
Cyfra oznaczajca proces

1
2
Proces
transkrypcja
splicing (wycinanie intronw / skadanie RNA)
translacja
modyfikacja potranslacyjna biaek (glikozylacja)
modyfikacja potranslacyjna biaek (glikozylacja)
165
166
b) -Gly-X-Y-Gly-X-Y-Gly-X-Y-, gdzie X i Y s dowolnymi aminokwasami spord 20, np.:

-Glicyna-ProlinaHydroksyprolina-Glicyna-Prolina-Hydroksyprolina-Glicyna-Prolina-Hydroksyprolinac) B
d) Niedobr witaminy C moe zahamowa proces hydroksylacji aminokwasw
oraz spowodowa, e 3 acuchy polipeptydowe nie bd ze sob mocno zwizane i wkna
kolagenowe bd osabione. Kolagen jest istotnym skadnikiem cian naczy krwiononych,
wic jeli jego wkna bd osabione, to ciany naczy bd rwnie mniej mocne i mniej
szczelne.
Kolagen jest skadnikiem cian naczy krwiononych, wic jeli jego synteza z powodu
braku witaminy C jest nieprawidowa, to moe powstawa mniej wkien kolagenowych lub
mog by one osabione, a to moe zmniejsza szczelno naczy krwiononych.
Zadanie 17.
Bakterie Gram-ujemne oprcz warstwy peptydoglikanu maj jeszcze bon zewntrzn,
ktra chroni je przed czynnikami obronnymi zakaonego organizmu (przed dziaaniem
lekw).
Czci lipidowe (lipopolisacharydowe), wystpujce na bonie zewntrznej, mog mie
dziaanie toksyczne na zakaony organizm i wywoywa np. stan gorczki.
b) Penicylina hamuje wycznie syntez peptydoglikanu, a wic wywiera wpyw tylko
na struktur ciany komrkowej bakterii. Komrki czowieka nie maj ciany komrkowej
i nie zawieraj peptydoglikanu, dlatego penicylina nie dziaa na te komrki.
c) C, E
Zadanie 20.
Rodzaj
oddychania
fermentacja
mlekowa
oddychanie
tlenowe
Proces, w ktrym NADH bierze udzia

jako substrat
Lokalizacja procesu, w ktrym NADH

bierze udzia jako substrat
redukcja pirogronianu do mleczanu
cytoplazma
fosforylacja oksydacyjna (redukcja O2

do H2O)
mitochondrium (wewntrzna bona

mitochondrium / grzebienie mitochondrialne)

Wydajno energetyczna oddychania tlenowego:
4 mole ATP z fosforylacji substratowej + 32 mole ATP z fosforylacji oksydacyjnej = 36 moli ATP
36 12 kcal = 432 kcal
432 kcal
100% = 62,88% (63%)
687 kcal
Wydajno energetyczna fermentacji mlekowej:
2 12 kcal = 24 kcal
24 kcal
100% = 3,49% (3,5%)
687 kcal
Zadanie 21.
a) amoniak i dwutlenek wgla
3. Odpowiedzi
Probwka 3., poniewa w tej probwce byo najwiksze stenie ureazy. Reakcja hydrolizy
mocznika zachodzia tu najintensywniej, wic najwicej wytworzyo si amoniaku. Ten
zwizek chemiczny zmienia rodowisko na zasadowe, co powoduje zmian barwy roztworu
na niebiesk.
c) Probwka 4.
W tej prbie (w przeciwiestwie do pozostaych) ureaza nie jest aktywna, wiec moe ona
stanowi punkt odniesienia (mona porwna j z prbami, w ktrych jest aktywna ureaza).
W prbie 4. enzym nie bdzie wpywa na hydroliz mocznika, gdy jest nieaktywny, wic
barwa roztworu si nie zmieni i mona j porwna z pozostaymi prbami.
d) Przykady poprawnych odpowiedzi
Nie, poniewa natenie zachodzenia reakcji zaley te od stenia substratu (zmniejszenie
stenia zwalnia reakcj) i stenia produktu (ktrego nadmiar hamuje reakcj).
Nie, poniewa natenie zachodzenia reakcji zmniejsza si w miar zmniejszania si
stenia substratu i wzrostu stenia produktu.
Nie, poniewa przy wyranym nadmiarze enzymu w stosunku do substratu kolejne
czsteczki enzymu nie bd miay si z czym poczy.
e) Przykady poprawnych odpowiedzi
Bakterie i grzyby produkujce ureaz rozkadaj w rodowisku mocznik do amoniaku, ktry
moe by utleniany przez bakterie nitryfikacyjne do azotanw przyswajalnych przez roliny.
Bakterie i grzyby glebowe wytwarzaj ureaz, rozkadajc mocznik do amoniaku,
tworzcego w roztworze wodnym (w odpowiednich warunkach) dostpne dla rolin jony
amonowe.
Zadanie 22.
Enzym wydzielany do rodowiska przez kropidlaka umoliwia mu odywianie si
wielocukrami zawartymi w martwej materii organicznej, ktre wymagaj rozoenia na cukry
proste, aby grzyb mg je wchon.
Kropidlak wydziela enzym do rodowiska, aby rozoy wielocukry (cukry zoone /
polisacharydy) do cukrw prostych, ktre moe wchon.
b)
Nazwa enzymu
amylaza linowa
amylaza trzustkowa
Miejsce dziaania (narzd)

jama ustna
dwunastnica
Produkt reakcji
maltoza (dekstryny)
maltoza (dekstryny)
c) Preparat jest najbardziej wydajny w temperaturze 65oC i pH 4.

Biotechnologia tradycyjna: spulchnianie ciasta, wyrb piwa, wina, serw.
Biotechnologia nowoczesna: produkcja antybiotykw, witamin, enzymw, kwasw
organicznych, insuliny.
Zadanie 23.
a) A. fotoautotrofia
B. heterotrofia
C. chemoautotrofia
Bakteria A, poniewa substratem fotosyntezy jest siarkowodr, a nie woda, co oznacza,
e fotosynteza ta jest beztlenowa.
167
168
Zadanie 24.
Substratem syntezy kwasw tuszczowych jest acetylo-CoA, ktry w plastydach powstaje
w wyniku przemian kwasu fosfoglicerynowego, bdcego produktem karboksylacji w cyklu
Calvina (ktry u rolin zachodzi w chloroplastach, podobnie jak synteza kwasw
tuszczowych).
b) Mitochondrium, (oksydacyjna) dekarboksylacja pirogronianu (-oksydacja), ktrej
produktem jest acetylo-CoA.
Zadanie 25.
a) Enzym obnia energi aktywacji katalizowanej reakcji.
b) Jest to przemiana kataboliczna, poniewa:
poziom energetyczny powstaego produktu jest niszy ni poziom energetyczny substratu,
w wyniku przemiany substratu w produkt wydziela si energia.
c) Nie przedstawiono tu swoistoci substratowej enzymu, poniewa na schemacie nie
zilustrowano struktury enzymu. Nie mona wic stwierdzi, czy istnieje wzajemne
dopasowanie (przestrzenne) centrum aktywnego enzymu i czsteczki substratu (czsteczek
substratw), a na tym polega swoisto substratowa enzymu.
Zadanie 26.
a) 1. F
2. P
3. P
b) Przykady poprawnych odpowiedzi
Jest to fosforylacja niecykliczna, poniewa:
w fosforylacji cyklicznej elektrony wybite z chlorofilu wracaj do niego, a w tym
przypadku elektrony uzyskane z fotolizy wody przechwytywane s przez NADPH i brak
zamknitego cyklu ich obiegu,
przebiega z udziaem obu fotosystemw (fotosystemw PS I i PS II) i prowadzi do fotolizy
wody oraz powstania ATP i NADPH,
wybite z PS I elektrony trafiaj do NADPH, za luka elektronowa powstaa po ich wybiciu
zostaje uzupeniona elektronami wybitymi z PS II, a pochodzcymi z fotolizy wody,
uczestniczy w niej woda jako rdo protonw i elektronw do redukcji NADP+ oraz tlenu
uwalnianego do atmosfery.
Zadanie 27.
a) Wpyw wiata o rnych dugociach fali na wydajno fotosyntezy (intensywno
fotosyntezy / intensywno wytwarzania tlenu w czasie fotosyntezy) przeprowadzanej przez
skrtnic.
Jaki jest wpyw rnych dugoci fali wiata na wydajno fotosyntezy przeprowadzanej
przez skrtnic?
Czy wydajno fotosyntezy przeprowadzanej przez skrtnic zaley od dugoci fali
absorbowanego wiata?
Ktre dugoci fal wiata s najbardziej wydajne w procesie fotosyntezy przeprowadzanej
przez skrtnic?
Jaka jest efektywno wiata o falach rnej dugoci w procesie fotosyntezy
przeprowadzanej przez skrtnic?
3. Odpowiedzi
b) Odcinki nitki skrtnicy owietlane wiatem o barwach czerwonej i niebieskiej prowadziy

najbardziej wydajn fotosyntez, w trakcie ktrej wydziela si tlen, dlatego te bakterie
tlenowe (jakimi s bakterie z rodzaju Pseudomonas) gromadziy si wok tych odcinkw.
c) Najbardziej wydajne w procesie fotosyntezy przeprowadzanej przez skrtnic jest wiato
niebieskie i czerwone.
Najwicej tlenu wydziela skrtnica po owietleniu jej wiatem o barwach niebieskiej
i czerwonej.
W chloroplastach skrtnicy czsteczki chlorofilu maj najwiksz zdolno do absorbcji
wiata czerwonego i niebieskiego.
Chlorofile skrtnicy charakteryzuj si wysok absorpcj w czerwonej i niebieskiej czci
widma wiata.
Najlepsze dla fotosyntezy przeprowadzanej przez skrtnic jest wiato czerwone
i niebieskie.
d) Po zastosowaniu filtru czerwonego bakterie bd gromadzi si jedynie wok odcinkw
plechy owietlanych (poprzednio i teraz) wiatem czerwonym i nie bd gromadzi si
wok odcinkw plechy poprzednio owietlanych wiatem niebieskim.
Czerwony filtr przepuszcza jedynie wiato czerwone, a pochania wiato o pozostaych
kolorach, wic rolina zostanie owietlona wiatem czerwonym jedynie w tym miejscu,
w ktrym poprzednio te bya owietlona na czerwono, za pozostae czci jej nitki nie bd
w ogle owietlone. Bakterie wic bd si gromadzi jedynie wok odcinka owietlonego
wiatem czerwonym.
Uzasadnienie: Przez filtr czerwony przechodzi jedynie wiato czerwone, ktre jest
absorbowane przez chlorofil (przez skrtnic) i moe by wykorzystane w procesie
fotosyntezy (a tlen wydzielany w tym procesie jest niezbdny do ycia dla bakterii
tlenowych).
Zadanie 28.
a)
W dowiadczeniu zosta stworzony sztuczny gradient protonw w poprzek bony tylakoidw

i dlatego chloroplasty byy w stanie syntetyzowa ATP w ciemnoci.
Chloroplasty byy w stanie syntetyzowa ATP w ciemnoci, poniewa w dowiadczeniu
zosta stworzony gradient protonw w poprzek bony tylakoidw, a przepyw protonw
ze wiata tylakoidu do stromy chloroplastu przez kompeleks syntazy ATP stanowi si
napdow syntezy ATP.
W dowiadczeniu powsta gradient protonw w poprzek bony tylakoidu warunkujcy syntez
ATP, a syntezie ATP towarzyszy spadek tego gradientu.
b) wiato wybija z czsteczek chlorofilu elektrony, ktre, wdrujc przez system
przenonikw, trac energi, a cz tej energii jest wykorzystywana do syntezy ATP (ktre
dostarczaj energii do syntezy ATP).
169
170
wiato wybija z czsteczek chlorofilu elektrony, ktre wdruj przez system przenonikw.
acuch transportu elektronw odpowiada za pompowanie protonw w poprzek bony
tylakoidu. Powstajcy gradient protonw umoliwia syntez ATP.
Podczas wdrwki elektronw (wzbudzonych przez wiato) przez acuch przenonikw,
ulokowanych w bonie tylakoidu, nastpuje przepompowanie (przez kompleks cytochromw)
protonw (H+) ze stromy do wiata tylakoidu, co prowadzi do powstania gradientu protonw
w poprzek bony tylakoidu. Powstajcy gradient protonw umoliwia syntez ATP.
Zadanie 29.
a) Wpyw temperatury na aktywno katalazy (znajdujcej si w peroksysomach komrek
wtroby).
Czy temperatura ma wpyw na aktywno katalazy (znajdujcej si w peroksysomach
komrek wtroby)?
b) Rozpalenie si uczywka wiadczy o wydzieleniu si tlenu podczas reakcji katalizowanej
przez katalaz (rozkadu nadtlenku wodoru).
W probwce B nastpi rozkad nadtlenku wodoru i wydzieli si tlen, ktry podtrzymuje
spalanie si uczywka.
c) Oznaczenie prby kontrolnej: B
Uzasadnienie: Zawarto probwki B nie zostaa ogrzana, wic nie zmieniono warunkw,
w jakich normalnie dziaa katalaza.
d) Pod wpywem wysokiej temperatury nastpuje denaturacja biaek (zniszczenie struktury
II-, III- i IV-rzdowej biaek), w wyniku ktrej katalaza traci swoj aktywno.
Enzym katalaza jest biakiem, wic ulega denaturacji pod wpywem wysokiej temperatury.
Wysoka temperatura hamuje aktywno enzymu (katalazy), poniewa jest on biakiem
i ulega denaturacji.
e) Peroksysomy zawieraj enzymy katalizujce reakcje neutralizacji alkoholu.
Zadanie 30.
Oznaczenie wykresu: B
Uzasadnienie: Optymalne pH dla trypsyny wynosi 8, gdy jest ona enzymem dziaajcym
w (lekko) alkalicznym rodowisku dwunastnicy.
Zadanie 31.
a) A. 4.
B. 5.
C. 2
D. 1.
Jeeli stenie substratu jest wystarczajco wysokie, to czsteczki enzymu s nim wysycone
(nie ma w roztworze czsteczek wolnych enzymw), a reakcja osiga maksymaln szybko
i dalsze zwikszanie stenia substratu nie moe spowodowa wzrostu szybkoci reakcji.
W tej reakcji moe zachodzi inhibicja kompetycyjna enzymu, podczas ktrej inhibitor
(podobny strukturalnie do substratu) czy si z centrum aktywnym enzymu i uniemoliwia
przyczenie si do niego substratu.
W tej reakcji moe zachodzi inhibicja kompetycyjna, ktra polega na tym, e inhibitor,
podobny do substratu, znajdujcy si w pobliu centrum aktywnego, konkuruje z substratem
o miejsce aktywne i moe je chwilowo blokowa.
3. Odpowiedzi

Sacharoza powstaje gwnie w liciach i tkank przewodzc floemem (tkank sitow) jest
transportowana do korzeni i innych organw roliny, nieuczestniczcych w procesie
fotosyntezy.
e) Przykad poprawnej odpowiedzi
Enzymem katalizujcym hydroliz sacharozy w przewodzie pokarmowym czowieka jest
sacharaza, powstaje w komrkach (nabonkowych) jelita cienkiego i dziaa w jelicie cienkim.
Zadanie 32.
a) Ten proces jest cyklem przemian metabolicznych, poniewa, uznajc mocznik za jego
produkt, za drugi produkt mona uzna ornityn, ktra staje si substratem kolejnego cyklu
przemian.
Ornityna, cytrulina, argininobursztynian i arginina cyklicznie kr w tym szlaku przemian,
dla ktrego karbamoilofosforan i asparaginian s gwnymi substratami, a mocznik
produktem.
b) Przedstawiony proces jest przykadem procesu anabolicznego, gdy do jego przebiegu
konieczne jest wykorzystywanie energii zgromadzonej w ATP.
c) Proces ten umoliwia przeksztacanie bardzo toksycznego dla organizmu produktu jego
metabolizmu amoniaku w mniej toksyczny mocznik. Dziki temu zwierzta ldowe nie
trac bardzo duych iloci wody na rozcieczanie wyjtkowo szkodliwego amoniaku (cho
mocznik take musz rozciecza).
d) Wtroba.
e) Naley ograniczy spoycie biaka (zastosowa diet ubogo biakow), poniewa amoniak
pochodzi gwnie z rozkadu aminokwasw, z ktrych zbudowane s biaka.
Zadanie 33.
a) Wpyw (obecnoci) HCl (kwasu solnego / kwasu chlorowodorowego) na aktywno
pepsyny.
Czy aktywno pepsyny zaley od obecnoci HCl (kwasu solnego)?
Czy HCl (kwas solny) jest niezbdny w procesie trawienia (rozkadu) biaka przez pepsyn?
Czy HCl (kwas solny) warunkuje trawienie (rozkad) biaka przez pepsyn?
b) Powinna by zapewniona temperatura rodowiska reakcji zbliona do temperatury
wewntrznej ciaa czowieka (taka sama, jak temperatura ciaa czowieka), czyli ok. 37C
(ludzka pepsyna jest aktywna / dziaa najlepiej w temperaturze ciaa ludzkiego).
Sposb spenienia warunku: umieszczenie probwek w ani wodnej w temperaturze 37C.
c) Wynik prby: biako nie zostao rozoone (brak rozkadu biaka).
Uzasadnienie: W rodowisku reakcji panuje kwasowy odczyn spowodowany obecnoci HCl.
Niskie pH powoduje dezaktywacj trypsyny.
Trypsyna jest enzymem aktywnym w rodowisku lekko zasadowym, a w roztworze
wodnym znajdujcym si w probwce znajduje si kwas solny roztwr ten ma odczyn
kwasowy.
Zadanie 34.
a) Taki sam zestaw dowiadczalny umieszczony w takich samych warunkach temperatury
oraz nawietlenia, ale z dostpem do powietrza (otwarty sj).
171
172
b)
Proces metaboliczny
do ukadu badawczego tlenu
Nazwa procesu: fotosynteza
wiato
6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2

CO2 pochodzi z oddychania roliny, a H2O z gleby
(take z oddychania wewntrzkomrkowego).
Proces metaboliczny
do ukadu badawczego dwutlenku wgla
Nazwa procesu: oddychanie (wewntrzkomrkowe) /
utlenianie biologiczne
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O (+ ATP)

C6H12O6 i O2 pochodz z fotosyntezy.
c) Nazwa cieczy: woda.

Nazwa procesu: transpiracja.
Wyjanienie: W powietrzu zawartym w soju panuje niszy potencja wody ni w liciach
roliny (w rolinie). Rnica ta jest przyczyn transpiracji prowadzonej przez rolin, czyli
parowania (dyfuzji wody z lici / utraty wody przez licie).
d) B. 2.
Zadanie 37.
a) grzbieto-brzusznych, opuszczenie (obnienie), unoszenie si (podnoszenie), podunych,
podniesienie (uniesienie si), opuszczenie (obnienie)
b) A. 6.
B. 1.
C. 3.
D. 5.
E. 4.
c) Przykad poprawnej odpowiedzi.
Minie poruszajce skrzydami (minie piersiowe) s przymocowane do grzebienia mostka.
Zadanie 38.
a) Etap 1. Zetknicie si (poczenie si) komrek dawcy i biorcy uatwione przez pilus
(mostek cytoplazmatyczny).
Etap 2. Przemieszczenie si jednej nici DNA plazmidu z komrki dawcy do komrki biorcy
i synteza brakujcych nici DNA plazmidu (w obu komrkach) przy udziale polimerazy DNA.
Etap 3. Rozdzielenie si komrek, ktre maj taki sam plazmid i jednakowy pilus, i mog
peni rol dawcy plazmidu.
b) 1. P
2. F
3. P
c) Koniugacji (prowadzcej do rekombinacji genetycznej) nie towarzyszy podzia komrki,
dlatego nie prowadzi ona do zwikszenia ich liczby, czyli nie jest to forma (sposb) rozmnaania.
Zadanie 39.
a) Przebieg zmian zagszczenia populacji obu gatunkw pantofelkw hodowanych oddzielnie
jest podobny, gdy pantofelki miay podobne warunki pokarmowe, niezakcone innym
czynnikiem, natomiast kiedy byy hodowane razem, populacja P. aurelia w konkurencji
3. Odpowiedzi
o pokarm stosunkowo szybko uzyskaa przewag nad populacj P. caudatum, prowadzc

do stopniowego zmniejszenia jej liczebnoci.
b) W ciemnoci w maym naczyniu hodowlanym oba rodzaje organizmw (ktre s
tlenowcami) zuywaj tlen do uzyskania energii w procesie oddychania i wtedy moe by go
za mao. Natomiast w dobrze owietlonym maym naczyniu hodowlanym, w komrkach
eugleny, zawierajcych chlorofil, zachodzi fotosynteza, ktrej produktem (ubocznym) jest
tlen i dlatego, mimo zuywania tlenu przez pantofelki, w wodzie jest go wystarczajca ilo.
c) Pantofelki maj zdolno do odbierania bodcw chemicznych (s wraliwe na bodce
chemiczne / maj zdolno do wykonywania kierunkowych ruchw pod wpywem bodca
chemicznego / maj zdolno do taksji pod wpywem bodca chemicznego / maj zdolno
do chemotaksji), a glukoza jest dla nich atrakcyjna pokarmowo i dostarcza takiego bodca.
Pantofelki s organizmami cudzoywnymi (heterotroficznymi), dla ktrych glukoza jest
pokarmem (dlatego skupiaj si wok glukozy, ktra jest dla nich pokarmem).
d) Zmiany w ruchu pantofelkw bdzie mona obserwowa z lewej strony pola widzenia,
poniewa w mikroskopie optycznym powstaje obraz odwrcony. Powikszenie obrazu: 200
razy.
Zadanie 40.
a) Na wytwarzaniu i rozsiewaniu zarodnikw.
b) Pd letni: prowadzenie fotosyntezy dziki wystpowaniu chloroplastw (chlorofilu /
mikiszu asymilacyjnego) oraz gromadzenie jej produktw dziki wyksztaceniu czci
podziemnej (kczy).
Pd wiosenny: rozmnaanie (bezpciowe) przez zarodniki dziki wyksztaceniu kosw
zarodniononych (wystpowaniu zarodni).
c) Mejoza, w wyniku ktrej powstaj haploidalne zarodniki (spory / mejospory), mejoza
koczy faz diploidaln, a rozpoczyna haploidaln w cyklu rozwojowym.
Mejoza, w wyniku ktrej powstaj haploidalne zarodniki (spory / mejospory), a z nich
wyrasta gametofit.
Zadanie 41.
a) 1. wierk
2. sosna
3. modrzew
4. joda
b) Licie w formie (ksztacie) igie (szpilek), kwiaty (kwiatostany) w formie szyszek.
Zadanie 42.
a) Rolina jednolicienna, poniewa w liciu wystpuje mikisz jednorodny (niezrnicowany
/ wystpuj wizki przewodzce zamknite).
b) Fotosynteza, ktra zachodzi w chloroplastach wystpujcych w komrkach mikiszu
asymilacyjnego licia
Transpiracja, ktra uatwiona jest przez aparaty szparkowe (wymiana gazowa niezbdna
do oddychania i fotosyntezy jest uatwiona przez wystpowanie aparatw szparkowych)
w skrce.
Zadanie 43.
a) I. B
II. A
173
174
III. D
Obecno aparatw szparkowych w skrce w rolinie II w odrnieniu od roliny I; brak
aparatw szparkowych roliny I jest konsekwencj ycia w wodzie, w rodowisku tym s
zbdne, poniewa dwutlenek wgla pobierany jest w postaci jonw wodorowglanowych,
a nie w postaci gazowej.
Wystpowanie chloroplastw w skrce lici roliny I w przeciwiestwie do roliny II;
w wodzie s gorsze warunki wietlne, co jest rekompensowane obecnoci chloroplastw
w skrce, bo zwiksza to szanse dotarcia promieni wietlnych do chloroplastw
i prowadzenia procesu fotosyntezy.
Wystpowanie kutykuli na skrce licia roliny II, a jej brak w liciu roliny I; rolina I,
yjc w wodzie, nie musi chroni si przed jej utrat, wic kutykula jest zbdna (jej brak
uatwia pobieranie soli mineralnych przez li w wodzie).
Rolina ta wystpuje w rodowisku suchym, dlatego w liciu znajduj si zabezpieczenia
chronice przed utrat wody. S to: gruba kutykula, aparaty szparkowe w zagbieniach,
aparaty szparkowe osonite woskami, wielowarstwowa skrka.
Zadanie 44.
a) Jest to konkurencja (midzygatunkowa) o wiato. Pokrycie rzs powierzchni zbiornika
wodnego ogranicza (hamuje) dostp wiata dla rolin yjcych pod powierzchni,
co prowadzi do zmniejszenia ich liczebnoci, a rzsie umoliwia rozprzestrzenianie si.
b) Intensywne rozmnaanie wegetatywne umoliwia du produkcj biomasy w krtkim
czasie, a dua zawarto biaka w rolinie stanowi o duej wartoci odywczej paszy.
c)
d) Rzsa ma zdolno kumulowania skadnikw chemicznych (gwnie pierwiastkw

biogennych) zawartych w wodzie, co przyczynia si do zmniejszenia zanieczyszczenia wody
(zmniejszenia zawartoci tych skadnikw w wodzie).
Rzsa ma zdolno kumulowania niektrych pierwiastkw biogennych, jeli wystpuj
w duej iloci w wodzie.
Rzsa moe zmniejszy zawarto, np. fosforu i azotu w wodzie, poniewa ma zdolno
do ich kumulowania w swoich komrkach (poniewa wykazuje zdolnoci fitoremediacyjne).
Zadanie 45.
a) B, C, F, H
3. Odpowiedzi

W organie G (odydze G), poniewa na jej przekroju wida (w jej budowie wystpuje)
piercieniowy ukad otwartych wizek przewodzcych. Obecno miazgi (kambium) umoliwia
odkadanie na caym obwodzie odygi kolejnych warstw drewna i yka (wtrnego), wskutek czego
nastpuje przyrost wtrny na grubo.
Zadanie 46.
a) 1. Skrka (ryzoderma korze; epiderma odyga).
2. yko (floem).
3. Drewno (ksylem).
4. Miazga (kambium).
Tkanka 4. (tkanka twrcza) wystpujca pomidzy ykiem i drewnem (u rolin majcych
przyrost wtrny) warunkuje (wtrny) przyrost korzenia i odygi na grubo. Podziay
komrek kambium (tkanki 4.) prowadz do powstania drewna wtrnego i yka wtrnego.
b) Jest to rolina dwulicienna, gdy na rysunku przekroju poprzecznego odygi wida:
wizki przewodzce uoone koncentrycznie (w piercie, w okrgu),
otwarte wizki przewodzce (miedzy ykiem i drewnem wystpuje tkanka twrcza miazga
/ kambium).
c) Zaobserwujemy czerwone zabarwienie tkanki 3. (drewna / ksylemu).
d) Przekrj poprzeczny korzenia zilustrowany na schemacie pochodzi ze strefie wonikowej
(strefy rnicowania korzenia), o czym wiadczy obecno wonikw widocznych
na rysunku (obecno zrnicowanych tkanek).
Zadanie 47.
a) Fosfor (P).
b) pH: 5,5 6
Uzasadnienie: W podanym zakresie pH pobieranie z podoa wszystkich wkazanych
na diagramie (makroelementw) soli mineralnych (niezbdnych dla prawidowego wzrostu
i rozwoju roliny) jest najwiksze.
Wymiennikiem kationowym za pobrany z podoa jon potasowy (K+) jest jon wodorowy
(H+), ktry zakwasza podoe (dziki ktremu w glebie powstaje HCl).
Zakwaszenie gleby powoduje zmniejszenie pobierania azotu, a przez to obnienie
intensywnoci fotosyntezy, poniewa brak azotu powoduje zmniejszenie syntezy chlorofilu
(bogatego w azot oraz biaek, w tym biaek niezbdnych do syntezy chlorofilu).
Zadanie 48.
Kierunek przemieszczania si wody (osmozy): z roztworu B do roztworu A, gdy
w roztworze A jest wysze stenie sacharozy (wic niszy potencja wody).
Zadanie 49.
a) Wpyw wielkoci powierzchni lici na intensywno parowania wody przez rolin
(intensywno transpiracji).
175
176
Jak wielko powierzchni lici wpywa na intensywno parowania wody przez rolin
(na intensywno transpiracji)?
b) Dowiadczenie zostao zaplanowane zgodnie z metodologi bada biologicznych, o czym
wiadcz:
obecno prby badawczej i kontrolnej,
zmienny 1 badany czynnik powierzchnia lici (badanie wpywu pojedynczego czynnika
na intensywno transpiracji),
3 powtrzenia przebiegu dowiadczenia.
c) Oliwa zabezpiecza przed parowaniem wody z naczynia, co pozwala na stwierdzenie,
e ubytek wody z naczynia, w ktrym s roliny, jest tylko skutkiem transpiracji (co czyni
wiarygodnymi wyniki dowiadczenia / formuowane wnioski).
Naczynie z wod (na powierzchni ktrej jest oliwa) bez roliny peni funkcj prby
kontrolnej, bowiem pozwala okreli, ile wody wyparoway roliny (co umoliwia ustalenie
wynikw i poprawne wnioskowanie).
Zadanie 50.
a) Pyn Lugola barwi skrobi na granatowo, jest wic wskanikiem, ktry pozwala
stwierdzi obecno lub brak skrobi w podou.
Pyn Lugola jest wskanikiem wykrywajcym skrobi.
Pyn Lugola umoliwia wykrycie skrobi.
b) Aby na elu nie pojawiy si bakterie i grzyby, wyjaowiono (wysterylizowano) el
i zdezynfekowano ziarniaki.
c) Powk kadego z ziarniakw ugotowano, aby zniszczy (denaturowa) enzym
(-amylaz). Ziarniaki przecito i obie powki kadego z nich potraktowano odmiennie,
aby jak najbardziej upodobni do siebie badane prbki (aby unikn zarzutu, e jedne
ziarniaki byy aktywne / ywe, a inne nie i dlatego nie hydrolizoway skrobi).
Prba I stanowi prb kontroln, ktrej wynik mona porwna z wynikiem prby
zawierajcej aktywny enzym.
Prb I wykonano po to, aby porwna j z prb, w ktrej powki ziarniakw zawieray
aktywn amylaz (aktywny enzym).
d) W prbie I cay el na szalce by jednolicie granatowy, poniewa skrobia zawarta w elu
nie zostaa zhydrolizowana (rozoona). W prbie II el pod ziarniakami (wok ziarniakw)
nie by zabarwiony na granatowo, poniewa -amylaza zawarta w ziarniakach zhydrolizowaa
(rozoya) skrobi.
e) W dowiadczeniu z ziarniakami pozbawionymi zarodka el w obu prbach byby jednolicie
granatowy (wynik byby taki jak w prbie I), poniewa w wyniku usuniciu zarodka nie
powstanie giberelina, ktra indukuje syntez -amylazy. Jeli nie bdzie -amylazy skrobia
nie zostanie zhydrolizowana i pyn Lugola wykryje jej obecno.
f) Enzym -amylaza wytwarzany podczas kiekowania umoliwia hydroliz skrobi. Produkty
tej hydrolizy (cukry proste) s substratem oddychania komrkowego (oraz substratem
do syntezy zwizkw potrzebnych do wzrostu). Energia, powstajca w wyniku oddychania,
jest niezbdna do dalszych etapw kiekowania i wzrostu siewki.
Zadanie 51.
a) Jaki jest wpyw wiata na kierunek wzrostu pdu i korzenia?
Czy wiato ma wpyw na kierunek wzrostu pdu i korzenia?
Wpyw wiata na kierunek wzrostu pdu i korzenia.
3. Odpowiedzi
b) Korze wykazuje fototropizm ujemny, a pd fototropizm dodatni (korze ronie

w kierunku przeciwnym do wiata, a pd w kierunku wiata).
c) Pdy nadziemne roliny wyginaj si w stron wiata, co spowodowane jest
nierwnomiernym wzrostem owietlonej i zacienionej czci pdu. Cz zacieniona ronie
szybciej, gdy w niej gromadzi si wicej auksyn, ktre pobudzaj wzrost wydueniowy
komrek po tej stronie roliny (wiato rozkada auksyny po stronie owietlonej). Korze
ronie w kierunku przeciwnym ni padajce wiato, poniewa wysokie stenie auksyn
po stronie zacienionej hamuje jego wzrost (reaguje inaczej ni pd).
Zadanie 52.
a) Mikisz oznaczony liter E w swoich komrkach gromadzi wod (w porze deszczowej).
Jest to moliwe dziki obecnoci w nich, zarwno w cianie komrkowej, jak i w duych
wakuolach, luzw i pektyn substancji, ktre mog chon due iloci wody (pczniej).
b) 1. Hydrofity C. S to roliny wodne i u nich wystpuje mikisz powietrzny, gromadzcy
w swoich komorach (lub przewodach) powietrze.
2. Kserofity (sukulenty) E. S to roliny yjce w klimacie suchym i gorcym, w warunkach
okresowego niedoboru wody, zdolne do gromadzenia jej podczas opadw w mikiszu
wodononym.
3. Mezofity A, B, D. S to roliny yjce w warunkach o umiarkowanej wilgotnoci
i redniej temperaturze, w ich liciach wystpuje typowy mikisz asymilacyjny, a w odygach
i korzeniach mikisz B (zasadniczy) i D (spichrzowy).
Zadanie 53.
a) Przy sabo zasadowym pH gleby naley zastosowa sl fizjologicznie kwan,
gdy wszystkie makroelementy s dobrze przyswajalne w sabo kwasowym rodowisku.
b) Kwane opady zmieniaj pH gleby. Przy niskim pH zmniejsza si przyswajalno
wszystkich makroelementw, ktre s niezbdne do prawidowego funkcjonowania rolin,
a ich niedobr prowadzi do obumierania rolin.
c) A
d) Pokrycie epidermy kutykul. Kutykula stanowi jednolit warstw pokrywajc epiderm
licia z przerwami na aparaty szparkowe. Taka powoka chroni przed utrat wody, a zarazem
utrudnia pobieranie soli mineralnych rozpuszczonych w wodzie ca powierzchni licia.
Zadanie 54.
Geotropizm (grawitropizm). Organy przemieszczonej roliny ponownie ustawiaj si
w dotychczasowym pooeniu w stosunku do kierunku dziaania bodca, przywracajc swj
poprzedni kierunek wzrostu.
Zadanie 55.
a) Wpyw jednostronnego owietlenia na kierunek wzrostu pdu (odygi) i korzenia.
Czy pd (odyga) i korze rosn (wyduaj si) w kierunku (w stron) padajcego wiata?
Porwnanie kierunku wzrostu (wyduania si) pdu (odygi) i korzenia w odpowiedzi
na jednostronne owietlenie.
Czy pd (odyga) i korze tak samo reaguj na wiato padajce z jednej strony
(na jednostronne owietlenie)?
b) Pd 2.
177
178
Korze 1.
c) Prba kontrolna: taki sam zestaw dowiadczalny, umieszczony w takich samych warunkach
temperatury, przez 5 dni owietlany z gry takim samym wiatem (poddany dziaaniu
rwnomiernego wiata) to jest prba kontrolna pozytywna.
Prba kontrolna: taki sam zestaw badawczy, umieszczony w takich samych warunkach
temperatury, przez 5 dni pozostawiony bez dostpu wiata (zasonity szczelnie,
np. papierem nieprzepuszczajcym wiata to jest prba kontrolna negatywna.
Pd 3.
Korze 4.
d) Pd 3.
Korze 4.
Zadanie 56.
a) Grzyby saprobiontyczne uzyskuj proste substancje organiczne w wyniku rozkadu
martwej materii organicznej, wydzielajc do rodowiska zewntrznego enzymy
hydrolityczne. Natomiast grzyby symbiotyczne, yjc w symbiozie z organizmami
samoywnymi, np. z glonami (w mikoryzie z korzeniami rolin nasiennych), czerpi od nich
produkty fotosyntezy, a w zamian dostarczaj tym organizmom wod z solami mineralnymi.
b) 1. Haplofaza.
2. Dikariofaza.
3. Diplofaza.
Faz dominujc jest dikariofaza.
c) Plechy porostw rni si rozmieszczeniem glonw, ktre mog by skupione pod grn
powierzchni lub by rozproszone w caej plesze. Rnica dotyczy te sposobu uoenia
strzpek grzyba, ktre mog tworzy zbite warstwy przy grnej i dolnej powierzchni plechy
(wtedy lune wystpuj w czci rodkowej plechy) lub wystpowa w caym organizmie
w postaci lunych strzpek.
d) Porosty s (powszechnie) podawane jako przykad symbiozy, czyli takich relacji (takiej
zalenoci / takiego wspycia), ktra przynosi korzyci kademu z partnerw
(komponentw). Natomiast informacje z ostatnich bada wskazuj, e relacje midzy
komponentami nie polegaj na obustronnych korzyciach, lecz raczej maj cechy
pasoytnictwa grzybni na komrkach glonw.
Zadanie 57.
a) D
b) B
W rozwoju tasiemca nieuzbrojonego wystpuje 1 ywiciel poredni, a w rozwoju
bruzdogowca szerokiego 2 ywicieli porednich.
Cykl rozwojowy bruzdogowca szerokiego jest uzaleniony od rodowiska wodnego,
a w cyklu rozwojowym tasiemca nieuzbrojonego nie wystpuje wolnopywajce stadium
larwalne (koracidium).
Zaraony oczlik musi zosta zjedzony przez ryb, w ktrej procerkoid przeksztaci si
w plerocerkoid.
e) Przykady poprawnych odpowiedzi
Unikanie spoywania surowego lub niedogotowanego misa.
Kontrola weterynaryjna misa z uboju.
Unikanie nawoenia pl uprawnych nawozem zanieczyszczonym odchodami ludzkimi.
3. Odpowiedzi
Zadanie 58.
a) D
Stawonogi, poniewa zwierz to ma odna podzielone na czony poczone stawowo.
Zadanie 59.
a) Dwie cechy spord: (grzbietowo pooona) cewka nerwowa, szpary skrzelowe
w gardzieli, ogon.
W rozwoju zarodkowym (organogeneza) pojawia si struna grzbietowa, ktra nastpnie
zostaje zastpiona przez krgosup.
Czowiek dorosy ma galaretowate krki midzykrgowe (dyski), ktre s pozostaoci
struny grzbietowej.
Zadanie 60.
a) 2 pary palczastych koczyn (koczyny kroczne), umoliwiajce poruszanie si na ldzie.
Bona bbenkowa (jako cz ucha rodkowego), suca do odbierania fali dwikowej
przenoszonej przez powietrze.
Powieki chronice oczy przed wysychaniem w rodowisku ldowym.
b) aba przebywa (przemieszcza si / szuka miejsca) w rodowisku, ktre ma nisz
temperatur od temperatury jej ciaa oraz odznacza si du wilgotnoci, np. staw, kaua,
strumie, wilgotne kamienie w cienistym, wilgotnym miejscu.
c) 1. do wntrza
2. na zewntrz.
Zadanie 61.
a) B, poniewa u gadw:
wystpuje kloaka (mocz jest odprowadzany do jelita),
brak ptli Henlego,
resorpcja zachodzi w kloace (i moczowodzie).
b) Proces X polega na filtrowaniu krwi (w wyniku czego powstaje mocz pierwotny).
c) Nastpuje wchanianie zwrotne wody z moczu (zagszczanie moczu).
Zadanie 62.
Dugi lepki jzyk, olbrzymie oczy, silne uwaczki, gruczoy w gowie (produkujce skadniki
lepkiej wydzieliny).
b) Substancje tuszczowe (lipidy).
c) Oczy zoone, poniewa zbudowane jest z wielu ommatidiw (oczek prostych).
d) A. 2.
Zadanie 63.
a) I. Bruzdkowanie.
II. Gastrulacja.
III. Organogeneza.
b) Etap II (gastrulacja), listki zarodkowe: ektoderma, endoderma i mezoderma.
179
180

Aksolotl jest w stadium larwalnym, gdy ma charakterystyczne dla tego stadium skrzela
zewntrzne, funkcjonujce w rodowisku wodnym, w ktrym rozwijaj si i yj formy
larwalne pazw.
d) C
Zadanie 66.
a) Prawidowy (mieszczcy si w przyjtej normie) dla badanej osoby zakres waha
stenia glukozy na czczo wynosi: 7080 mg/100 cm3 osocza krwi.
Liczba godzin, po ktrych stenie glukozy po spoyciu pokarmu wraca u badanej osoby
do wartoci prawidowej (zgodnej z przyjta norm), wynosi: 2.
b) Nazwa narzdu: trzustka.
Bezporednio po spoyciu glukozy silnie (wielokrotnie) wzrasta stenie insuliny w osoczu
krwi (we krwi).
c) Insulina:
uatwia (zwiksza) transport glukozy do komrek,
przyspiesza utlenianie glukozy,
wzmaga syntez glikogenu w wtrobie i miniach,
wzmaga glikoliz (na skutek indukcji kluczowych enzymw glikolitycznych),
hamuje glukoneogenez (poprzez hamowanie syntezy enzymw katalizujcych te reakcje).
d) Maksymalne stenie glukozy wosoczu krwi wykryto po upywie 0,5 godziny.
W tym czasie warto stenia cukru wzrasta 1,75 raza (1 i raza / o / o 75%).
Zadanie 67.
chrzstna (szklista) 2 C
kostna (zbita) 4 B
Zadanie 68.
a) ta tkanka tuszczowa: magazynowanie tuszczw (zapasowego rda energii),
termoizolacja, ochrona przed urazami.
Brunatna tkanka tuszczowa: termoregulacja, wytwarzanie ciepa (termogeneza).
b) Zakoczeniami nerwowymi szybko dociera do tkanki brunatnej pobudzenie
do wytworzenia ciepa w odpowiedzi na stres spowodowany ozibieniem organizmu.
c) Mae dzieci, ze wzgldu na szybk utrat ciepa (maj wikszy stosunek powierzchni
do objtoci ni doroli) lub nieporadno, s bardziej naraone na wychodzenie, przed czym
chroni je ta tkanka; szybko i atwo dostarcza im ciepa.
d) A
Zadanie 69.
a)
3. Odpowiedzi
b) Ta sama wilgotno powietrza w hali sportowej.

c) Przyczyn bya dua (zwikszona), w porwnaniu ze spoczynkiem, aktywno mini
szkieletowych w czasie biegu, ktra wymaga zwikszonego poziomu oddychania
wewntrzkomrkowego, a wzrost intensywnoci tego procesu powoduje wytworzenie duej
iloci ciepa. Nadmiar ciepa organizm biegacza oddawa poprzez wzmoone pocenie si
(parowanie potu).
W czasie biegu aktywnie pracujce minie szkieletowe biegacza wytworzyy (uwolniy)
du
ilo
ciepa
(na
skutek
podwyszenia
intensywnoci
oddychania
wewntrzkomrkowego). Dziki wzmoonemu poceniu si organizm biegacza pozbywa si
nadmiaru ciepa (broni si przed przegrzaniem).
d) A. 2.
Zadanie 70.
a) 1. P
2. F
3. P
b) Przez glikozydazy (enzymy amylolityczne) trawione s wglowodany w nastpujcych
narzdach: A jamie ustnej, D dwunastnicy oraz E jelicie cienkim.
1. ya wrotna, 2. ya wtrobowa (ya gwna dolna)
Wysze stenie mocznika wystpuje w yle wtrobowej (yle gwnej dolnej, 2) ni w yle
wrotnej (1), poniewa w wtrobie powstaje mocznik i jest z niej transportowany najpierw y
wtrobow, a potem y gwn doln (nastpnie poprzez inne naczynia przenoszony jest
do nerek).
d) B
Zadanie 71.
a) 1. parowanie
2. utlenianie biologiczne (drenie mini)
b) skra (puca)
c) A
d) 1. F
2. P
3. F
Zadanie 72.
a) Spadkowa utrata masy ciaa spowodowana jest stratami wody podczas pocenia si, ktre
wzrasta dla unormowania temperatury ciaa, podwyszonej wskutek wydzielania duej iloci
ciepa przez pracujce minie.
b) Krzywa I wyszej temperaturze otoczenia, podczas wysiku fizycznego czowiek bardziej
si poci, tracc wicej wody i masy ciaa ni w temperaturze niszej.
c) Wilgotno powietrza.
181
182
d) Minie do pracy (skurczu) potrzebuj duo energii ATP, ktr uzyskuj w wyniku
intensywnie przebiegajcego w nich procesu oddychania (rozkadu substratw oddechowych /
rozkadu glukozy), przy czym dua cz energii zawartej w substratach oddechowych
rozprasza si w procesie ciepa.
e) Do intensywnego oddychania minie potrzebuj duo tlenu, ktry dostarczany jest przez
krew dziki zwikszonj czstoci oddechw (wentylacji puc / wymiany gazowej w pucach)
i podwyszonemu ttnu.
Zadanie 73.
a) Komrki W zostaj pobudzone do wydzielania gastryny przez GRP (bombezyn),
uwalniany z zakoczenia neuronu i przez oligopeptydy powstajce w odku w wyniku
trawienia.
b) Acetylocholina i gastryna pobudzaj do wydzielania komrki gruczoowe: okadzinowe
do wydzielania HCl, a gwne do wydzielania pepsynogenu.
c) Gastryna jest wydzielana przez komrki wewntrzwydzielnicze do krwi jest hormonem
tkankowym i jest transportowana do ciany odka przez krew. Acetylocholina jest
neurotransmiterem i uwalniana jest z zakocze neuronw (pod wpywem impulsw
nerwowych z mzgu).
Zadanie 74.
a) borelioza, tec
Naley pi czyst przegotowan wod (spoywa gotowany pokarm / przestrzega zasad
higieny osobistej).
Szczepionka zawiera osabione patogeny o dziaaniu antygenowym, ktre inicjuj reakcj
odpornociow w organizmie, prowadzc do wytworzenia swoistych przeciwcia (komrek
pamici immunologicznej) skierowanych przeciwko takim patogenom, ktre spowodoway
ich wytworzenie.
Zadanie 75.
a) 50; 25
Szansa przyjcia si przeszczepu moe by wiksza w przypadku, gdy pochodzi on
od rodzestwa, poniewa wtedy istnieje prawdopodobiestwo wystpienia penej zgodnoci
HLA (jeeli dwoje dzieci odziedziczy taki sam zestaw alleli). Natomiast midzy dzieckiem
a rodzicem nigdy nie ma penej zgodnoci, poniewa zestaw alleli HLA dziecka zawiera tylko
poow informacji od kadego z rodzicw.
Nie, poniewa geny te wystpuj w tym samym chromosomie i s silnie sprzone, wic
zazwyczaj dziedzicz si razem.
d) A
Po pierwszym przeszczepie w organizmie wystpuj gotowe przeciwciaa, ktre rozpoznaj
antygeny drugiego przeszczepu i szybko go niszcz (wystpuj komrki pamici
immunologicznej, ktre szybko wytwarzaj nowe przeciwciaa w odpowiedzi na podobne
antygeny drugiego przeszczepu).
f) A
3. Odpowiedzi
Zadanie 76.
a) rdzeniowych / czaszkowych; wspczulne / przywspczulne
Uzasadnienie: Na rysunku widoczne jest, e nerw bdny odchodzi od mzgu, wic jest to
nerw czaszkowy. Acetylocholina uwalniana z zakocze neuronw pobudza wydzielanie
komrek gruczoowych. Prac ukadu pokarmowego pobudzaj wkna ukadu
przywspczulnego.
Na rysunku przedstawiono drog odrodkow uku odruchowego autonomicznego: I. OUN
(mzg / mzgowie) II. neuron przedzwojowy III. neuron zwojowy efektor (komrka
gruczoowa).
c) 1. P
2. P
3. F
Zadanie 77.
W uchu rodkowym znajduj si kostki suchowe.
Trbka suchowa czy ucho rodkowe z jam garda, a rol jak odgrywa jest wyrwnywanie
cinie po obu stronach bony bbenkowej.
b) Kolejne numery: 2, 1, 5, 4, 3.
Zadanie 78.
a) ok. 30 dB
b) C
c) C, D
Zadanie 79.
a) 1. C
2. F
3. E
4. A
b) 1. F
2. P
3. P
Zadanie 80.
a) 1. Glukagon.
2. Insulina.
Uzasadnienie: Glukagon uwalnia glukoz z glikogenu do krwi w sytuacji, kiedy jej stenie
w osoczu krwi jest nisze ni prawidowe w tym przypadku 8090 mg/dl dlatego, wraz
z obnianiem si stenia glukozy poniej stenia prawidowego, intensywniejsze jest
wydzielanie glukagonu. Insulina uatwia transport glukozy z krwi do komrek w sytuacji, kiedy
jej stenie w osoczu krwi jest wysze ni prawidowe w tym przypadku 8090 mg/dl
dlatego, wraz ze wzrostem stenia glukozy powyej stenia prawidowego, intensywniejsze
jest wydzielanie insuliny.
b) Hormon 2 (insulina)
183
184

Uzasadnienie: Stenie glukozy we krwi wynoszce 140 mg/dl jest wysze od prawidowego,
wic musi zosta obnione do wartoci stenia prawidowego, a za obnienie stenia
poziomu glukozy we krwi odpowiada hormon 2 (insulina).
Zadanie 81.
Hormon umieszczony wyej na schemacie: insulina.
Hormon umieszczony wyej na schemacie: glukagon.
Wyjanienie: Oba hormony dziaaj przeciwstawnie do siebie w regulacji stenia cukru
we krwi. Glukagon powoduje rozkad glikogenu do glukozy oraz wzmaga proces
glukoneogenezy, czego efektem jest podwyszenie poziomu tego cukru we krwi. Insulina
zatrzymuje procesy glukoneogenezy i stymuluje przeksztacanie glukozy w glikogen,
co w efekcie obnia zawarto cukru we krwi.
Zadanie 82.
a) Metafaza II (podziau mejotycznego).
Ciaka kierunkowe odprowadzaj poow materiau genetycznego po kadym z dwch
podziaw komrki macierzystej tak, by komrka jajowa bya haploidalna (1n, 1c)
i zachowaa wikszo cytoplazmy komrki macierzystej.
c) 3, 2, 4, 1
Zadanie 85.
a) B. Samiec o oczach czerwonych.
D. Samiec o oczach biaych.
b) 1. XAXa XaY
Xa
XA
XAXa
XAY
Xa
XaXa
XaY
c) 1. XAXASS, XAXASs, XAXaSS, XAXaSs

2. XAYss
d) 1. Poczwarka.
2. Larwa.
Nazwa typu przeobraenia: zupene.
e) 1. P
2. F
3. P
4. P
Zadanie 86.
1. autosomalna, poniewa chory ojciec i zdrowa matka maj chorego syna, a w przypadku
sprzenia z pci byoby to niemoliwe, gdy syn dziedziczy po matce chromosom X
(z prawidowym allelem genu), a po ojcu chromosom Y, w ktrym nie ma genw zwizanych
z t chorob.
3. Odpowiedzi
2. dominujca, poniewa nie ma w tej rodzinie nosicieli. Kada osoba posiadajca

zmutowany allel jest chora.
b) Prawdopodobiestwo: (75%) bez osobnikw aa
Krzywka: rodzice: Aa Aa
A
a
c) B
A
AA
Aa
a
Aa
aa
Zadanie 87.
a) C
b) 32
Jest to enzym pozyskany z bakterii yjcych w gorcych rdach, dlatego nie ulega
inaktywacji w wysokich temperaturach reakcji.
1. Nie jest przydatna, poniewa jest to choroba wywoana mutacj chromosomow (brakiem
chromosomu X), natomiast metod PCR powiela mona obecne w pobranym materiale geny
(fragmenty DNA), nie mona za identyfikowa brakw materiau genetycznego.
2. Jest przydatna, poniewa HIV, bdcy retrowirusem (RNA-wirusem), zawiera odwrotn
transkryptaz, ktra powoduje, e w zainfekowanej komrce powstaje prowirus HIV
w postaci DNA, ktry jest powielany t metod.
Jest przydatna. Jeli w osoczu badanej krwi s czstki HIV, to po uwolnieniu z nich RNA
wirusa zostaje ono przepisane na DNA dziki odwrotnej transkryptazie, po czym czsteczki
DNA s powielane metod PCR i wykrywane.
e) D
Zadanie 88.
a) C, A, D, B
b) 1. trabant (satelita)
2. przewenie wtrne
3. centromer (przewenie pierwotne)
4. chromatydy (ramiona chromatyd)
c) 1. P
2. F
3. P
d) A
Zadanie 89.
Sekwencja palindromowa charakteryzuje si tym, e w krtkim fragmencie czsteczki DNA
sekwencja nukleotydw czytana w kierunku 5 3 jest identyczna w kadej z nici DNA.
Sekwencja palindromowa oznacza tak sekwencj jednej nici DNA, dla ktrej sekwencja
komplementarna jest identyczna, jeeli obie sekwencje czytane s z uwzgldnieniem
polarnoci nici (czytane s od koca 5' do 3').
Sekwencja palindromowa charakteryzuje si tym, e sekwencja nukleotydw w jednej nici
DNA jest taka sama, jak sekwencja w drugiej nici odczytywana wspak.
b) 1. P
2. F
185
186
3. P
c)
Przed ciciem
5...GGTACC...3
Po ciciu
restryktaza (KpnI)
3...CCATGG...5
5...GGTAC
3...C
C...3
CATGG...5
d) 1. bakterie mlekowe, fermentacja mlekowa

2. drode, fermentacja alkoholowa
Zadanie 90.
a)
Dane
osobniki pokolenia F1
genotypy osobnikw F1
ksztat skrzyde osobnikw pokolenia F1
Krzywka A
I (15C)
II (25C)
KK
KK
proste
proste
Krzywka B
III (15C)
IV (25C)
kk
kk
proste
odgite
b) D
Zadanie 91.
a) Genotyp matki: IAIBDd
Genotyp ojca: iidd
id
IAD
IAd
I BD
I Bd
IAiDd
IAidd
IBiDd
IBidd
Odpowied: U dziecka tej pary moe wystpi grupa krwi A Rh (z prawdopodobiestwem

25%).
b) 1. P
2. F
3. F
Konflikt serologiczny nie wystpi. Matka ma grup krwi Rh+,wic nie wytwarza przeciwcia
anty-D, za konflikt serologiczny wystpuje, gdy w organizmie matki z grup krwi Rh
rozwija si pd z grup Rh+.
Zadanie 92.
a) Genotyp mczyzny 1.: XdY, jest on daltonist.
Uzasadnienie: Mczyzna oznaczony numerem 1 jest daltonist, poniewa jego crka jest
nosicielk, a wic swj 1 allel d musiaa odziedziczy po ojcu, gdy jej matka takiego allelu
nie posiadaa.
b) 1. F
2. F
3. P
Zadanie 93.
a) D.
3. Odpowiedzi
Uzasadnienie: Wystpujcy w nim cukier to deoksyryboza, a wic mona uwaa,

e to nukleozyd kwasu DNA, jednak przyczony do deoksyrybozy uracyl wskazuje,
e to nieprawda, poniewa ta zasada azotowa nie wystpuje w DNA.
Reszta kwasu fosforowego moe si przyczy do grupy hydroksylowej przy wglu 5
wizaniem estrowym i utworzy nukleotyd.
Zadanie 94.
a) Jest to choroba warunkowana allelem dominujcym.
Uzasadnienie: Chory ojciec przekazuje chromosom X swoim crkom, u ktrych rozwija si
choroba, mimo e ich drugi chromosom nie zawiera zmutowanego genu. Natomiast synowie
niedziedziczcy od niego chromosomu X s zdrowi.
b)
Y
Xh
XH
XHXh
XHY
Xh
XhXh
XhY
Odpowied: Prawdopodobiestwo, e kolejna crka matki oznaczonej 1 urodzi si zdrowa

jest rwne 25%.
Zadanie 95.
Jeeli w komrce pojawi si laktoza, wie si ona z represorem. W kompleksie z laktoz
represor zmienia swj ksztat (konformacj), staje si nieaktywny i odcza si od operatora. Brak
represora w miejscu operatorowym odblokowuje transkrypcj. W komrce powstaj enzymy
rozkadajce laktoz na cukry proste, ktre mog by wykorzystane w procesie oddychania.
Zadanie 96.
a) I. Anafaza.
Komrki mog pochodzi od tego samego organizmu, poniewa zarwno liczba jak i dugo
oraz ksztat chromosomw widocznych na obu schematach s takie same.
Zesp Downa / Zesp Turnera (X0) / Zesp Klinefeltera (XXY) / XXX / XYY
Zadanie 97.
W strefie klimatw rwnikowych wystpuje silne nasonecznienie. Skra albinosw
pozbawiona melaniny ulega poparzeniom sonecznym.
Brak melaniny powoduje, e nadmiar promieni UV wystpujcy w strefie klimatw
rwnikowych dociera do komrek warstwy podstawnej naskrka, gdzie moe wywoywa
mutacje, a w konsekwencji nowotwr skry.
b) B
187
188
Chlorofil absorbuje energi wietln niezbdn do przeprowadzenia fazy jasnej fotosyntezy.

Brak chlorofilu uniemoliwia przebieg tego procesu, a co za tym idzie odywianie si
rolin, ktre jest jedn z podstawowych czynnoci yciowych.
Zadanie 98.
Gdyby allel choroby by dominujcy, to chora osoba nie mogaby by dzieckiem zdrowych
rodzicw, a gdyby bya powodowana recesywnym allelem sprzonym z pci, to chora crka
nie mogaby mie zdrowego ojca.
Zadanie 99.
a) 1. P
2. F
3. F
b) Kodon 2 w mRNA: ACU
Kodon 2 w DNA: TGA
Kodon 3 w mRNA: UGC
Kodon 3 w DNA: ACG
c) C
Zadanie 100.
Sekwencja nukleotydowa genu: mutacja ta polega na wstawieniu (insercji) w sekwencj
nukleotydow genu 2 par nukleotydw (zasad): AT i CG (albo CG i AT).
Przebieg i wynik procesu ekspresji informacji genetycznej:
mutacja ta polega na zmianie fazy odczytywania informacji genetycznej od miejsca
wstawienia nukleotydw, co powoduje zmian w sekwencji aminokwasw w syntetyzowanym
polipeptydzie (co powoduje powstanie polipeptydu o zmienionej sekwencji aminokwasw),
mutacja ta polega na zmianie ramki odczytu za miejscem wstawienia nukleotydw,
co powoduje zmian kolejnoci aminokwasw wbudowywanych do powstajcego
polipeptydu (w wyniku czego powstaje polipeptyd o innej sekwencji aminokwasw).
Przyczyn jej powstania by (samoistny / samorzutny / spontaniczny) bd w przebiegu
replikacji (powielania / syntezy) DNA.
Przyczyn jej powstania by (samoistny) bd (zaburzenia w aktywnoci / funkcjonowaniu)
polimerazy DNA podczas replikacji DNA.
Przyczyn jej powstania by brak naprawy albo nieprawidowa naprawa bdu popenionego
przez polimeraz DNA podczas replikacji DNA.
c) Gln, Ala, Thr
d) mukowiscydoza
Zadanie 101.
U ptakw osobnik pci eskiej ma chromosomy pci X i Y, a mskiej 2 chromosomy X.
Kury z pokolenia F1 otrzymay od matki chromosom Y, w ktrym nie wystpuje allel genu
warunkujcego typ upierzenia. Zatem typ upierzenia kura dziedziczy po ojcu kogucie
(a poniewa posiada 1 chromosom X, to ma 1 allel, ktry okrela u niej typ upierzenia).
W przypadku krzywki nr 1 ojciec jest pasiasty i przekaza kurom w F1 chromosom X
z allelem dominujcym (z allelem B), dlatego s one pasiaste. Natomiast w przypadku
krzywki nr 2 ojciec jest jednolity (czarny) i przekaza kurom z pokolenia F1 chromosom
X z allelem b (recesywnym), dlatego s one jednolite (czarne).
3. Odpowiedzi
b) Genotyp: XBXB
Uzasadnienie: Kogut z pokolenia P tej krzywki ma wycznie potomstwo pasiaste
(potomstwo o takim samym fenotypie jak on). Na przykad kury z F1 s tylko pasiaste,
a otrzymay one chromosom X (jedyny, ktry maj) od ojca. wiadczy to o tym, e ich ojciec
na obu chromosomach X ma allel B (jest homozygot dominujc pod wzgldem genu B).
Kogut z pokolenia P tej krzywki ma wycznie potomstwo pasiaste (o takim samym
fenotypie jak on). Na przykad koguty z F1 s tylko pasiaste. Maj one 2 chromosomy X,
w tym 1 od matki, ktra moga im przekaza wycznie chromosom X z allelem recesywnym,
zatem o ich fenotypie decydowa chromosom X od ojca. Poniewa nie ma w F1 kogutw
jednolitych, dowodzi to, e ojciec pokolenia F1 jest homozygot dominujc pod wzgldem
genu B.
c) Rodzaj zmiennoci cechy: (zmienno) nieciga.
Uzasadnienie: Cecha ta okrelana jest przez 1 gen, ktry wystpuje w postaci 2 alleli
i w zalenoci od genotypw osobnikw mog wystpowa 2 rne klasy fenotypowe
(2 rne fenotypy): albo upierzenie pasiaste, albo upierzenie jednolite (i dotyczy to obu pci).
Zadanie 102.
a) Genotyp pana Nowaka: XaY
Genotyp pani Nowak: XAXa
b) C
c) Genotyp Anny: XAXa IAi0 lub w zapisie: XAXa IAi
Genotyp Piotra: XAY IBi0 lub w zapisie: XAY IBi
F1:
XA IA
Xa IA
XA i0
Xa i0
XA IB
XAXA IAIB
XAXa IAIB
XAXA IBi0
XAXa IBi0
Y IB
XAY IAIB
XaY IAIB
XAY IBi0
XaY IBi0
XA i0
XAXA IAi0
XAXa IAi0
XAXA i0i0
XAXa i0i0
Y i0
XAY IAi0
XaY IAi0
XAY i0i0
XaY i0i0
Prawdopodobiestwo: 1/16
Zadanie 103.
B, poniewa wrd par autosomw wystpuje para 21. z dodatkowym chromosomem.
B, poniewa kariotyp ten charakteryzuje si obecnoci dodatkowego chromosomu przy 21.
parze chromosomw (autosomw).
b) B
c) 1. moe
2. nie moe
d) Nazwa procesu: replikacja DNA (powielanie DNA / synteza DNA).
Nazwa etapu cyklu komrkowego: faza S interfazy (faza S okresu midzypodziaowego).
189
190
Zadanie 104.
a) 2, 1, 7, 5, 6, 4, 3
Metoda PCR znajduje zastosowanie w przedstawionej procedurze (na etapie 2.). Moe by
uyta do (szybkiego) wielokrotnego powielania (amplifikacji) zidentyfikowanego
(podanego) fragmentu DNA (genu / dowolnej sekwencji DNA), dziki czemu
wprowadzanie transgenu do komrek kalusa ziemniaka moe by bardziej skuteczne
(wydajne).
Metoda PCR znajduje zastosowanie w przedstawionej procedurze. Moe by uyta
do stwierdzenia integracji transgenu z DNA roliny (ziemniaka). Po wyizolowaniu DNA
roliny transgenicznej mona je uy do wielokrotnego powielenia, po czym zastosowa
sond molekularn wykrywajc transgen w materiale genetycznym roliny.
c) Enzymy restrykcyjne (endonuklezy restrykcyjne / restryktazy). Etap 2.
d) C
Uzasadnienie: Czowiek spoywa bulwy ziemniaka. DNA transgenicznego ziemniaka jest
trawione w przewodzie pokarmowym czowieka. Dlatego taka rolina nie moe by
wykorzystana do wprowadzenia prawidowej kopi genu do DNA czowieka, co jest konieczne
w terapii genowej.
Roliny (komrki rolinne) nie wnikaj do komrek czowieka (DNA rolin nie integruje
z DNA czowieka). Transgeniczne roliny nie mog by wic stosowane jako wektory
wprowadzajce prawidowy ludzki gen do DNA czowieka.
Zadanie 107.
a) Myszaki zjadaj poczwarki brudnicy nieparki, ktra niszczy licie dbu. Silniejsze
ulistnienie powoduje, e db gromadzi wicej asymilatw (jest w lepszej kondycji), czego
rezultatem jest wytwarzanie wikszej liczby odzi (owocw).
b) Wysyp odzi przyczynia si do wzrostu liczebnoci ywicych si odziami jeleni oraz
myszakw lenych, bdcych ywicielami kleszczy. Najczciej myszaki s rezerwuarem
krtkw boreliozy, ktrymi zakaaj si kleszcze i przenosz je na czowieka.
c)
Zadanie 108.
a) W populacji B jest mniej osobnikw modych (w najmodszych klasach wiekowych)
ni osobnikw dorosych i dlatego liczebno populacji bdzie w przyszoci spada, wic
wymaga ona ochrony.
B to populacja wymierajca, dlatego wymaga ochrony.
b) Tak. W najbliszym czasie wzronie rozrodczo, gdy liczebno osobnikw modych,
ktre niebawem wejd w okres rozrodczy, jest dua.
3. Odpowiedzi
Zadanie 109.
a) Prciki rolin z rodzaju Axinaea maj ksztat i barw przypominajce owoce (jagody),
dziki czemu zwabiaj ptaki przenoszce pyek (zapylajce).
Rozdty ksztat z rurkowatym zakoczeniem i wypenienie prcikw powietrzem
umoliwia wyrzucenie pyku podczas nacinicia prcika przez dzib ptaka.
b) Relacje s korzystne dla ptakw, poniewa prciki s ich poywieniem (dostarczajcym
duo kalorii) i dla rolin, poniewa ptaki przenosz pyek z jednej roliny na drug, uatwiajc
rolinom rozmnaanie pciowe.
c) Koewolucja polega na wspzalenej ewolucji dwch (lub wikszej liczby) gatunkw,
z ktrych u kadego zachodzi stopniowe dostosowanie do drugiego (pozostaych).
Koewolucja polega na tym, e przemiany ewolucyjne zachodz rwnoczenie u co najmniej
dwch gatunkw, w wyniku wzajemnego oddziaywania na siebie osobnikw tych gatunkw,
dziki czemu dostosowuj si one do siebie coraz lepiej.
Zadanie 110.
Gatunki wskanikowe zaliczamy do stenobiontw, poniewa maj wski zakres tolerancji
na dany czynnik, a wic s wraliwe na nadmiar lub brak okrelonego skadnika (czynnika)
w siedlisku.
Gatunki wskanikowe zaliczamy do stenobiontw, poniewa maj wski zakres tolerancji
i ich obecno w rodowisku wiadczy o dziaaniu lub wystpowaniu okrelonej wartoci
danego czynnika (rodowiskowego).
b) A. 3.
B. 2., 4.
C. 1.
Zadanie 111.
a) brunatnice (listownice) jeowce wydry
Czowiek, masowo zabijajc wydry, spowodowa drastyczny spadek ich liczebnoci,
co umoliwio wzrost liczebnoci jeowcw, ktre zjaday brunatnice (listownice). Wskutek
braku podwodnych zaroli ryby nie miay miejsca do tara i rozwoju narybku, co w konsekwencji
spowodowao spadek liczebnoci populacji wielu gatunkw ryb przybrzenych.
Zadanie 112.
Wpyw konkurencji midzygatunkowej na zmian niszy ekologicznej badanych gatunkw traw.
Czy konkurencja midzygatunkowa powoduje zmian preferencji warunkw rodowiska
ycia badanych gatunkw traw?
Jakie bd skutki konkurencji midzy badanymi gatunkami traw?
b) Jeeli badane gatunki traw uprawiane s pojedynczo (osobno), to ich optimum wilgotnoci
gleby jest takie samo (gleba rednio wilgotna). Natomiast gdy uprawiane s razem, jeden gatunek
(rajgras) wypiera pozostae, ktre zawaj swoje nisze ekologiczne (ktre wykorzystuj szanse
rozwoju w innym optimum) na glebie suchej (stokosa) lub wilgotnej (wyczyniec).
191
192
Zadanie 113.
a)

Gryzonie trawy: rolinoerno, gryzonie zjadaj trawy (zgryzaj czci nadziemne traw
i ich nasiona).
Gryzonie lisy: drapienictwo, gryzonie s ofiarami, s zjadane.
Gryzonie wrble ziemne: komensalizm, gryzonie nie odnosz korzyci, jest im obojtne kto
gniedzi si w opuszczonych norach (korzyci odnosz wrble ziemne).
c) 1. P
2. P
3. F
Zadanie 114.
a) Midzy dwoma gatunkami kormoranw wystpuje konkurencja midzygatunkowa.
Na skutek tej zalenoci doszo do wyranego rozdzielenia nisz ekologicznych obu gatunkw.
Jeden kormoran (czubaty) poluje na swe ofiary ywice si przy powierzchni wody
i w maym stopniu korzysta z obszarw przydennych, a drugi kormoran (zwyczajny) nurkuje
i owi ryby lub krewetki ywice si gwnie przy dnie. Dziki temu oba kormorany mog
wystpowa na tym samym obszarze.
b)
Zadanie 115.
a) W glebie yj rne organizmy, ktre oddychajc wydalaj CO2.
Z gleby wydostaje si CO2 na skutek aktywnoci oddechowej organizmw glebowych.
b) Piasek jest prb kontroln suchy, niezawierajcy ywych organizmw, nie wydziela
CO2.
Zadanie 116.
a) Korytarze ekologiczne umoliwiaj migracj organizmw, dziki czemu moe dochodzi
do krzyowania si organizmw z rnych populacji danego gatunku (wymiany genw
midzy nimi) oraz do przemieszczania si gatunkw na tereny, na ktrych do tej pory nie
wystpoway i / lub powrotu na tereny uprzednio zajmowane przez organizmy danego
gatunku.
3. Odpowiedzi
b) Wsppraca midzynarodowa umoliwia zintegrowanie w skali midzynarodowej

obszarw podlegajcych ochronie i / lub utworzenie spjnego (ponadpastwowego /
europejskiego) systemu ochrony przyrody, co moe skutecznie zapobiega zagroeniom
przyrody, poniewa szkodliwe czynniki, organizmy mog bez przeszkd przekracza granice
pastwowe (gdy granice zasigw gatunkw nie pokrywaj si z granicami pastwowymi).
c) Powrt w Karkonosze duych ssakw drapienych (wilkw, rysi) moe spowodowa
zmniejszenie liczebnoci rolinoernych ssakw kopytnych, co przyczyni si do zmniejszenia
uszkodze modych drzew (co bdzie umoliwia odbudow drzewostanu / co poprawi
kondycj drzewostanu), czyli bdzie sprzyja przywracaniu rwnowagi w ekosystemie lasu.
Zadanie 117.
a) Borealny las iglasty: A, D
Las strefy umiarkowanej: B, C
Wilgotny las tropikalny: E
Las rwnikowy, ze wzgldu na trwajcy cay rok sezon wegetacyjny (poniewa wysoka
temperatura i opady tworz optymalne warunki do rozwoju rnych gatunkw rolin).
Zadanie 118.
Zagroenia to niszczenie siedlisk spowodowane osuszaniem (melioracj) podmokych k
i torfowisk oraz zarastanie (sukcesja wtrna) nieuytkowanych k.
Przykad dziaania: koszenie podmokych k (odtwarzanie zniszczonych siedlisk / wypas
byda na podmokych kach).
Zadanie 119.
Dominujc par zaoycieli populacji wolno yjcej ubra biaowieskiego bya samica
Planta i samiec Plebejer, gdy od nich pochodzi ok. 80 % genw w puli genowej (geny tej
pary dominuj w populacji).
Udzia genw zaoycieli w puli genowej populacji wolno yjcej ubra biaowieskiego jest
nierwnomierny.
Przyczyna: maa liczba zaoycieli (tylko 7 osobnikw).
Przykad zagroenia:
bliskie pokrewiestwo osobnikw w populacji moe obniy ywotno (zwikszy
miertelno) potomstwa lub obniy podno, co wpynie na zmniejszenie liczebnoci
populacji,
wiksze prawdopodobiestwo ujawnienia si alleli recesywnych niekorzystnych lub
letalnych (miertelnych) w populacji,
zmniejszony potencja adaptacyjny caej populacji, poniewa maa zmienno genetyczna
populacji (maa liczba alleli poszczeglnych genw, wysoka homozygotyczno) powoduje,
e populacja moe nie przystosowa si do zmieniajcego si rodowiska.
c) B
Restytucja ubra w Polsce zakoczya si (wzgldnym) sukcesem. wiadczy o tym znaczny
wzrost liczebnoci oraz istnienie populacji wolno yjcych (yjcych w naturalnym
rodowisku), jednak przy maej rnorodnoci genetycznej populacji.
193
194
Zadanie 120.
W glacjale nastpowao przesunicie zasigu wszystkich stref ku poudniowi (w nisze
szerokoci geograficzne). Zawenie obszaru wyrane jest w strefach lasw tropikalnych
i rolinnoci rdziemnomorskiej, a najmniej widoczne w strefie sawann. Natomiast strefa
pusty przesuwaa si na poudnie, ale jednoczenie znacznie zwikszaa zajmowany obszar.
b) 1. P
2. P
3. F
Zadanie 123.
a)
Oznaczenia cyfrowe cech zwizanych z:
pionow postaw
stosowaniem narzdzi
2, 6
1, 5

Pionowa postawa:
uatwiaa dalek obserwacj na otwartym terenie (wrd traw) i wypatrywanie wrogw
(zwierzyny / spw krcych nad padlin i wskazujcych tym samym jej pooenie),
spowodowaa uwolnienie rk podczas chodzenia (biegania), dziki czemu czowiek mg
konstruowa narzdzia (bro) i posugiwa si nimi (siga po wyej znajdujce si owoce
i nasiona),
chronia przed przegrzaniem na otwartym terenie, poniewa mniejsza powierzchnia ciaa
bya wystawiona na dziaanie promieni sonecznych.
Zadanie 124.
a)
mutacja genu DARC
mniejsza ilo czsteczek

DARC
(na powierzchni erytrocytw)
rak prostaty
zwikszone stenie
chemokin we krwi
zapalenia /
stany zapalne
b) Afroamerykanie wywodz si z Afryki, gdzie zmutowany gen (allel) DARC obecnie

wystpuje czciej ni w Europie, wic wikszo z nich posiada ten wariant genu (allel),
ktry zwiksza ryzyko zachorowania na raka prostaty.
Mutacja genu DARC utrwalia si w populacji afrykaskich przodkw Afroamerykanw.
Afroamerykanie do niedawna (przez wiele pokole) krzyowali si tylko miedzy sob
(z powodu segregacji rasowej), dlatego wikszo z nich posiada zmutowany gen DARC.
c) Mutacja genu DARC daje odporno na malari, dlatego utrwalia si w populacji
naraonej na t chorob zwiksza szans przeycia, pomimo szkd dla zdrowia
wynikajcych z czstszego wystpowania raka prostaty (ale pojawiajcych si zazwyczaj
w pniejszym wieku, ktrego wielu Afrykanw nie doywa). W Europie nie wystpuje
malaria, wic mutacja nie daje tu adnych korzyci przystosowawczych (nie zwiksza
3. Odpowiedzi
przeywalnoci ludzi, ktrzy j maj) i nie utrwalia si, gdy przynosia tylko skutek
negatywny, w postaci wzrostu szans na raka prostaty.
Mutacja genu DARC chronia przed wnikaniem zarodca do erytrocytw, wic Afrykanie
posiadajcy zmutowany allel nie byli naraeni na malari, przeywali i rozmnaali si
mutacja utrwalia si pomimo szkd dla zdrowia wynikajcych z czstszego wystpowania
raka prostaty. W Europie, gdzie malaria nie wystpuje, mutacja genu DARK nie utrwalia si,
gdy nie dawaa adnych korzyci osobnikom, a dodatkowo zwikszaa u nich ryzyko
zachorowania na raka prostaty.
d) A. 3.
Zadanie 125.
a) 1. P
2. F
3. P
b) A
Na wykresie 4 supki: Aborygeni, Chiczycy, Indianie i jedna z trzech populacji w Europie
(Szwedzi lub Szwajcarzy lub Finowie)
d) glukoza i galaktoza
Tuszcz zawarty w mleku jest zemulgowany i ju nie wymaga emulgacji przez . Tuszcz
w soninie nie jest zemulgowany i musi trafi do dwunastnicy, gdzie ulega emulgacji,
a dopiero potem trawieniu.
liczba barwnych plamek

na jednego osobnka
Zadanie 126.
12
10
8
6
4
2
0
samce gupikw
populacji
rdowej
samce gupikw
populacji
przemieszczonej
195
196

Czynnikiem, ktry spowodowa zmiany ubarwienia w populacji gupikw, bya presja
drapienika (strumieniaka), ktry polowa na mode osobniki, o niepenej ekspresji
ubarwienia i dlatego, wobec braku zagroenia, jaskrawo ubarwione dorose osobniki
przeyway, wic allel warunkujcy to ubarwienie uleg upowszechnieniu w populacji.
W wyniku presji drapienika (strumieniaka) mutacja warunkujca jaskrawe ubarwienie
(wczeniej niekorzystna) staa si korzystna, a powstay w jej wyniku allel uleg
upowszechnieniu w populacji.
Po zmianie polujcego na gupiki drapienika, dziki zmianie kierunku presji drapienika,
czsto allelu warunkujcego ubarwienie jaskrawe w puli genowej populacji
przemieszczonej wzrosa i dlatego w puli genowej tej populacji pojawio si wicej
osobnikw jaskrawo ubarwionych ni w populacji rdowej.
c) B
W zbiorniku, z ktrego pochodzia przemieszczona populacja gupikw, yj pielgnice
szczupakowate, polujce na dorose osobniki. Jest wic prawdopodobne, e osobniki
o jaskrawych barwach, gdy znajd si powtrnie w tym zbiorniku, bd zagroone i wzory
barwne w populacji gupikw po kilku pokoleniach stan si ponownie mniej jaskrawe
(preferowane bdzie mniej jaskrawe ubarwienie).
W zbiorniku, z ktrego pochodzia przemieszczona populacja gupikw, yj pielgnice
szczupakowate, polujce na jaskrawo wybarwione, dorose osobniki. Jest wic prawdopodobne,
e ich drapienictwo, poprzez dobr naturalny, wpynie na ubarwienie gupikw, ktre stan si
ponownie mniej jaskrawe, poniewa preferowane przez drapieniki bdzie jaskrawe
ubarwienie.
Zadanie 127.
Korzystniejsze s mechanizmy izolacji prezygotycznej, poniewa organizmy nie zuywaj
niepotrzebnie energii i zasobw na rozmnaanie si, nie zachodzi reprodukcja.
b) 1. mechaniczna
2. behawioralna
3. sezonowa
Zadanie 128.
a) Krgosup goryla jest ukowato wygity, natomiast krgosup czowieka jest wygity
w ksztacie podwjnej litery S.
b) Na ksztat krgosupa wspczenie yjcego czowieka wpyw miaa dwunono
(pionizacja ciaa).
Zadanie 129.
2, 1, 3, 5, 4
W warunkach konkurencji osobniki lepiej przystosowane maj wiksz szans przeycia
i rozmnaania si, a ich potomstwo dziedziczy nowe, korzystne cechy, natomiast osobniki
nieprzystosowane do zmian rodowiska gin.
3. Odpowiedzi
Zadanie 130.
Wiksza liczba krzywizn krgosupa czowieka (krgosup esowato, a nie ukowato
wygity).
Otwr czaszki (otwr wielki) czowieka mieci si w rodku podstawy czaszki, a nie z tyu
czaszki.
b) 2, 6, 7
c) Cechy goryla bezporednio zwizane z poruszaniem si na drzewach: 2, 3, 7
Cechy czowieka bezporednio zwizane z dwunonoci: 4, 9
Zadanie 131.
a) Koci te (przedramienia) wyduaj koczyny przednie oraz zwikszaj liczb pocze
stawowych (liczb dwigni) w tych koczynach. Potencjalnie zwiksza to zakres ruchw
wykonywanych dziki tym koczynom (zwiksza liczb mini uczestniczcych w ruchu
koczyn / zwiksza moliwo przenoszenia siy skurczw mini koczyn / zwiksza
sprawno ruchow koczyn).
b) Koczyna przednia wieloryba suy do pywania. W porwnaniu z doni jaszczurki, w doni
wieloryba wystpuje zwikszona liczba paliczkw (koci palcw), co powoduje wyduenie
palcw, a dziki temu caej doni. W ten sposb powikszona zostaje powierzchnia petwy.
c) Przedstawione rysunki ilustruj dywergencj (ewolucj rozbien / rozchodzenie si cech),
gdy przedstawiaj narzd o tym samym pochodzeniu u wszystkich przedstawionych
krgowcw, czyli o wsplnym planie budowy, ale w rny sposb przeksztacony w zwizku
z rnymi funkcjami ruchowymi (z rnymi sposobami poruszania si tych krgowcw).
197
198
4. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych

sprawdzanych zadaniami
Zadanie 1.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.

Ucze [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [...];
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje
pozyskane z rnorodnych rde [...];
I. Budowa chemiczna organizmw.
4. Biaka. Ucze:
4) przedstawia biologiczn rol biaek;
6) charakteryzuje wybrane grupy biaek (albuminy, globuliny, histony,
metaloproteiny);
Zadanie 2.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [];
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze odczytuje,
selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde [];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze objania i komentuje informacje
[]; Ucze [] przedstawia opinie zwizane z omawianymi
zagadnieniami biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty;
1. Zagadnienia oglne. Ucze:
5) na podstawie wzorw strukturalnych [] ustala przynaleno danego
zwizku organicznego o znaczeniu biologicznym do okrelonej grupy
zwizkw;
4. Biaka. Ucze:
1) opisuje budow aminokwasw (wzr oglny, grupy funkcyjne);
VI. Genetyka i biotechnologia.
3. Informacja genetyczna i jej ekspresja. Ucze:
2) przedstawia poszczeglne etapy prowadzce od DNA do biaka
(translacja) [], uwzgldniajc rol poszczeglnych typw RNA [];
Zadanie 3.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne;
przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na rnych poziomach
organizacji ycia [...];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] wyjania zalenoci
przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski []; Ucze [] dostrzega
zwizki midzy biologi a innymi dziedzinami nauk przyrodniczych [];
5) na podstawie wzorw strukturalnych i pstrukturalnych ustala
przynaleno danego zwizku organicznego o znaczeniu biologicznym
do okrelonej grupy zwizkw;
4. Biaka. Ucze:
1) opisuje budow aminokwasw ([] grupy funkcyjne);
2) przedstawia za pomoc rysunku powstawanie wizania peptydowego;
5) opisuje struktur [] III-rzdow biaek;
4. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami
Zadanie 4.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne; []
na rnych poziomach organizacji ycia [...];
selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje [];
2. Wglowodany. Ucze:
1) [] rozrnia monosacharydy (triozy, pentozy i heksozy), disacharydy
i polisacharydy;
2) przedstawia znaczenie wybranych wglowodanw ([] glikogen, [])
dla organizmw;
3. Lipidy. Ucze:
1) przedstawia [] znaczenie tuszczw w organizmach;
2) rozrnia lipidy (fosfolipidy, glikolipidy, woski i steroidy, w tym
cholesterol) [];
4. Biaka. Ucze:
3) wyrnia [] biaka proste i biaka zoone;
6) charakteryzuje wybrane grupy biaek (albuminy [], metaloproteiny);
Zadanie 5.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje, porzdkuje [...] organizmy [...] na rnych poziomach
organizacji ycia [...];
selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje pozyskane z rnorodnych
rde [...];
3) przedstawia rodzaje wiza i oddziaywa chemicznych wystpujce
w czsteczkach biologicznych i ich rol;
4. Biaka. Ucze:
5) opisuje struktur I-, II-, III- i IV-rzdow biaek;
Zadanie 6.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [...] przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na rnych
poziomach organizacji ycia [...];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [...] komentuje informacje [...]
wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [...];
4. Biaka. Ucze:
3) opisuje struktur [...] biaek;
Zadanie 7.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze odczytuje

[] i przetwarza informacje [];
przyczynowo-skutkowe [];
3) przedstawia rodzaje wiza [] w czsteczkach biologicznych i ich rol;
4) wyjania znaczenie wody dla organizmw, opierajc si na jej
199
200
waciwociach fizyczno-chemicznych;
Zadanie 8.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

selekcjonuje, porwnuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde
[];
3) przedstawia rodzaje wiza i oddziaywa chemicznych wystpujce
w czsteczkach biologicznych [];
1) przedstawia budow [] wglowodanw rozrnia monosacharydy,
disacharydy [];
Zadanie 9.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych. Ucze []

formuuje wnioski z przeprowadzonych dowiadcze;
1) przedstawia budow i podaje waciwoci wybranych wglowodanw;
rozrnia [] disacharydy [];
Zadanie 10.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na rnych
poziomach organizacji [];
II. Pogbienie wiadomoci dotyczcych budowy i funkcjonowania
organizmu ludzkiego. Ucze objania funkcjonowanie organizmu ludzkiego
na rnych poziomach zoonoci [];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze objania [] informacje [],
wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
1) przedstawia budow i podaje waciwoci wglowodanw; rozrnia
monosacharydy [] pentozy [];
2) przedstawia znaczenie wybranych wglowodanw ([] deoksyryboza
[]) dla organizmw;
II. Budowa i funkcjonowanie komrki. Ucze:
2) opisuje bony komrki, wskazujc na zwizek midzy budow a funkcj
penion przez bony;
III. Metabolizm.
2. Oglne zasady metabolizmu. Ucze:
5) wskazuje substraty i produkty gwnych szlakw i cykli metabolicznych
([] fotosynteza []);
Zadanie 11.
Wymagania oglne

Ucze opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy [];
[];
Wymagania szczegowe

1) wskazuje poszczeglne elementy komrki na schemacie, rysunku [],
przedstawia podobiestwa i rnice midzy komrk [] rolinn,
grzybow [];
2) opisuje bony komrki [];
4) opisuje [] funkcje mitochondriw i chloroplastw, podaje argumenty
na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia;
5) wyjania rol [] siateczki rdplazmatycznej [] w przemianie materii
komrki;
6) wymienia przykady grup organizmw charakteryzujcych si
obecnoci ciany komrkowej oraz omawia zwizek midzy jej budow
a funkcj;
Zadanie 12.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] organizmy [...] na rnych poziomach organizacji ycia
[...]; Ucze [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [...];
[...], dobierajc racjonalne dokumenty [];
1) wskazuje poszczeglne elementy komrki na [] rysunku []
przedstawia podobiestwa i rnice midzy [] komrk rolinn,
grzybow i zwierzc;
2) wyjania przebieg plazmolizy w komrkach rolinnych, odwoujc si
do zjawiska osmozy;
4) opisuje budow [] mitochondriw i chloroplastw, podaje argumenty
na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia;
Zadanie 13.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) wskazuje poszczeglne elementy komrki na schemacie [],
przedstawia podobiestwa i rnice midzy komrk prokariotyczn
a eukariotyczn oraz midzy komrk rolinn, grzybow i zwierzc;
4) opisuje [] funkcje mitochondriw [];
5) wyjania rol [] aparatu Golgiego [];
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
6. Roliny budowa i funkcje tkanek i organw. Ucze:
1) przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek rolinnych []
mikiszowej [];
III etap edukacyjny
1) [] rozpoznaje ([] na schemacie, []) podstawowe elementy
budowy komrki ([] jdro, [] mitochondrium, []);
2) przedstawia podstawowe funkcje poszczeglnych elementw komrki;
3) porwnuje budow komrki bakterii, rolin i zwierzt [];
Zadanie 14.
Wymagania oglne

poziomach organizacji ycia [];
201
202
Wymagania szczegowe

4. Biaka. Ucze:
7) [] wykazuje rol cytoszkieletu w ruchu komrek i transporcie
wewntrzkomrkowym;
Zadanie 15.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) wyjania przebieg plazmolizy w komrkach rolinnych, odwoujc si
do zjawiska osmozy;
5) wyjania rol wakuoli [];
Zadanie 16.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
Zadanie 17.

Ucze [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne,
organizacji ycia [];
selekcjonuje i przetwarza informacje pozyskane z rnorodnych rde
[];
przyczynowo-skutkowe, formuuje i przedstawia opinie [];
4. Biaka. Ucze:
5) opisuje struktur I-rzdow biaek;
5) wyjania rol [] siateczki rdplazmatycznej (szorstkiej), aparatu
Golgiego [] w przemianie materii komrki;
(transkrypcja, translacja) [];
4) przedstawia potranslacyjne modyfikacje biaek ([]
glikozylacja);
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
1. Hierarchiczna budowa organizmu czowieka (tkanki, narzdy, ukady
narzdw). Ucze:
1) rozpoznaje ([] wedug opisu itd.) tkanki budujce ciao czowieka
oraz podaje ich funkcj [];
4. Ukad pokarmowy i przebieg procesw trawiennych. Ucze:
2) [] wyjania znaczenie skadnikw pokarmowych dla prawidowego
rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczeglnym uwzgldnieniem roli
witamin [];
6. Ukad krwionony. Ucze:
1) charakteryzuje budow [] naczy krwiononych [];
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

poziomach organizacji ycia []; Ucze opisuje, porzdkuje []
organizmy [];
selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje pozyskane
z rnorodnych rde [];
1) [] przedstawia podobiestwa i rnice midzy komrk
prokariotyczn a eukariotyczn zwierzc [];
6) [] omawia zwizek midzy jej (ciany komrkowej) budow
a funkcj; wymienia przykady grup organizmw charakteryzujcych si
obecnoci ciany komrkowej [];
3. Bakterie. Ucze:
1) przedstawia rnorodno bakterii pod wzgldem budowy komrki [];
Zadanie 18.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [...] przedstawia i wyjania procesy [...] biologiczne [...];
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych. Ucze [...]
stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze [...] dowiadcze [...];
III. Metabolizm.
4. Fotosynteza. Ucze:
1) przedstawia proces fotosyntezy [...];
Zadanie 19.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze []

przetwarza informacje pozyskane z rnych rde [];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) [] okrela czynniki warunkujce ich aktywno (temperatura []);
Zadanie 20.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
III. Metabolizm.
3. Oddychanie wewntrzkomrkowe. Ucze:
2) wyjania rnic midzy oddychaniem tlenowym a fermentacj,
porwnuje ich bilans energetyczny [];
Zadanie 21.
Wymagania oglne

Ucze [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne []
na rnych poziomach organizacji ycia [];
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.
Ucze rozumie i stosuje terminologi biologiczn; planuje, przeprowadza
i dokumentuje obserwacje i dowiadczenia biologiczne; [] okrela
warunki dowiadczenia []; stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze
203
204
Wymagania szczegowe
obserwacji i dowiadcze []; rozrnia prb kontroln i badawcz [];

selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje;
[], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski,
formuuje i przedstawia opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty; Dostrzega zwizki
midzy biologi a innymi dziedzinami nauk przyrodniczych;
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
2) opisuje przebieg katalizy enzymatycznej;
7. Roliny odywianie si. Ucze:
1) wskazuje gwne makro- i mikroelementy ([] N) oraz okrela ich
rda dla rolin;
VII. Ekologia.
5. Przepyw energii i krenie materii w przyrodzie. Ucze:
5) opisuje obieg azotu w przyrodzie, okrela rol rnych grup bakterii
w obiegu tego pierwiastka;
Zadanie 22.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

organizmu ludzkiego. Ucze objania funkcjonowanie organizmu
ludzkiego na rnych poziomach zoonoci; dostrzega zwizki midzy
struktur a funkcj na kadym z tych poziomw;
[] i przetwarza informacje [];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) []; okrela czynniki warunkujce ich (enzymw) aktywno
(temperatura, pH []);
10. Grzyby. Ucze:
2) wymienia cechy grzybw, ktre s przystosowaniem
do heterotroficznego trybu ycia w rodowisku ldowym;
7) przedstawia znaczenie grzybw w gospodarce, podajc przykady
wykorzystywania grzybw [];
3) przedstawia [] proces trawienia [] cukrw [];
IV etap edukacyjny, zakres podstawowy
1. Biotechnologia i inynieria genetyczna. Ucze:
1) przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w yciu czowieka oraz
podaje przykady produktw uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo, sery);
2) [] podaje przykady jej (inynierii genetycznej) zastosowania [];
Zadanie 23.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
IV. Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje

pozyskane z rnorodnych rde;
V. Ucze objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie
do przedstawionych informacji [...], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
3. Bakterie. Ucze:
1) przedstawia rnorodno bakterii pod wzgldem [...] sposobu
odywiania si (fototrofizm, chemotrofizm, heterotrofizm);
Zadanie 24.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Ucze [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [];

do przedstawionych informacji, oddziela fakty od opinii, wyjania
zalenoci przyczynowo-skutkowe [...];
4) opisuje budow i funkcje mitochondriw [];
III. Metabolizm.
[] synteza kwasw tuszczowych;
3) opisuje na podstawie schematw przebieg glikolizy, dekarboksylacji
oksydacyjnej pirogronianu, cyklu Krebsa i acucha oddechowego; podaje
miejsce zachodzenia tych procesw w komrce;
Zadanie 25.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje
pozyskane z rnorodnych rde [...];
[...]; Ucze objania i komentuje informacje [...] wyjania zalenoci
przyczynowo-skutkowe [...];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) wyjania, na czym polega swoisto enzymw [...];
2) porwnuje anabolizm i katabolizm [...];
Zadanie 26.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [...];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze objania i komentuje informacje,
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [...] wyjania
III. Metabolizm.
3) na podstawie schematu analizuje przebieg zalenej od wiata fazy
fotosyntezy, przedstawia funkcje obu fotosystemw i wyjania w jaki
sposb powstaj NADPH i ATP;
Zadanie 27.
Wymagania oglne
205
206
Wymagania szczegowe
formuuje problemy badawcze, formuuje wnioski z przeprowadzonych []

dowiadcze;
III. Metabolizm.
2) okrela rol najwaniejszych barwnikw biorcych udzia
w fotosyntezie;
3) [] wyjania w jaki sposb powstaj [] ATP;
Zadanie 28.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III. Metabolizm.
3) [] wyjania w jaki sposb powstaj [] ATP;
Zadanie 29.
Wymagania oglne
Wymaganie szczegowe

Ucze [] wyjania procesy i zjawiska biologiczne []; Ucze []
organizacji ycia [];
formuuje problemy badawcze, formuuje wnioski z przeprowadzonych
dowiadcze [];
4. Biaka. Ucze:
7) okrela waciwoci fizyczne biaek, w tym zjawiska [] denaturacji;
5) wyjania rol [] peroksysomw w przemianie materii komrki;
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) [] okrela czynniki warunkujce ich (enzymw) aktywno
(temperatura []);
Zadanie 30.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) [] okrela czynniki warunkujce ich aktywno (enzymw) ([] pH
[]);
Zadanie 31.
Wymagania oglne

[];
V. Rozumowanie i argumentacja.Ucze objania i komentuje informacje
[];
Wymagania szczegowe

2) przedstawia znaczenie wybranych wglowodanw ([] sacharoza)
dla organizmw;
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
4) podaje przykady rnych sposobw regulacji aktywnoci enzymw
w komrce (inhibicja kompetycyjna []);
4) wskazuje drogi [] jakimi produkty fotosyntezy rozchodz si
w rolinie;
3) przedstawia i porwnuje proces trawienia [] cukrw [];
Zadanie 32.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia i wyjania procesy [];
rde [];
[];
4. Biaka. Ucze:
1) opisuje budow aminokwasw [...];
III. Metabolizm.
1) wyjania na przykadach pojcia: [] cykl przemian metabolicznych;
2) porwnuje anabolizm i katabolizm [];
5) wskazuje substraty i produkty gwnych [] cykli metabolicznych ([]
cykl mocznikowy);
13. Porwnanie struktur zwierzt odpowiedzialnych za realizacj rnych
czynnoci yciowych. Ucze:
14) [] wskazuje substancje, ktre s wydalane z organizmw rnych
zwierzt, w powizaniu ze rodowiskiem ich ycia;
1) omawia budow poszczeglnych elementw ukadu pokarmowego oraz
przedstawia zwizek pomidzy budow a penion funkcj;
Zadanie 33.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych. Ucze

odczytuje [] formuuje problemy badawcze [], okrela warunki
dowiadczenia [...], rozrnia prb kontroln [] dowiadczenia [];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) [] okrela czynniki warunkujce ich (enzymw) aktywno ([] pH
[]);
207
208
3) przedstawia [] proces trawienia [] biaek [];

Zalecane dowiadczenia []. Ucze:
1) planuje i przeprowadza dowiadczenie:
b) pokazujce aktywno wybranego enzymu [];
Zadanie 34.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rozrnia prb kontroln [] dowiadczenia []; przeprowadza
i dokumentuje [] dowiadczenie []; formuuje wnioski
z przeprowadzonych [] dowiadcze;
przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski [];
III. Metabolizm.
[] (fotosynteza, etapy oddychania tlenowego []);
2) wskazuje drogi, jakimi do lici docieraj substraty fotosyntezy []);
okrela sposoby pobieraniawody [] mechanizmy transportu wody
(potencja wody, transpiracja, sia ssca lici []);
Zadanie 35.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Ucze opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia

i wyjania procesy i zjawiska biologiczne; przedstawia zwizki midzy
struktur a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [];
3) analizuje budow anatomiczn organw rolinnych: pierwotn [...]
budow korzenia i odygi roliny dwuliciennej;
Zadanie 36.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] opisuje [] i rozpoznaje organizmy []; Ucze []
organizacji ycia []; Ucze [] przedstawia i wyjania zalenoci
midzy organizmem a rodowiskiem [];
11. Zwierzta bezkrgowe. Ucze:
9) rozrnia [] owady [];
2) opisuje rne rodzaje powok ciaa u zwierzt;
3) analizuje rol i wspdziaanie ukadu miniowego i rnych typw
szkieletu ([], zewntrznego, hydraulicznego) podczas ruchu zwierzt;
11) wykazuje zwizek midzy budow ukadu krwiononego a jego funkcj
u poznanych grup zwierzt;
14) [] wskazuje substancje, ktre s wydalane z organizmw rnych
zwierzt, w powizaniu ze rodowiskiem ich ycia;
Zadanie 37.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] rozpoznaje organizmy [], przedstawia i wyjania procesy
i zjawiska biologiczne, przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj
na rnych poziomach organizacji ycia [];
IV. Poszukiwane, wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze odczytuje,
rde [];
12. Zwierzta krgowe. Ucze:
1) wymienia cechy charakterystyczne [] ptakw w powizaniu z [] ich
trybem ycia;
3) analizuje rol i wspdziaanie ukadu miniowego i rnych typw
szkieletu (wewntrznego, zewntrznego []) podczas ruchu zwierzt;
Zadanie 38.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [...];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [...] komentuje informacje, odnosi
si krytycznie do przedstawionych informacji [...] wyjania zalenoci
przyczynowo-skutkowe [...]; Ucze objania i komentuje informacje [...],
dobierajc racjonalne dokumenty [];
3. Bakterie. Ucze:
3) wyjania, w jaki sposb bakterie mog przekazywa sobie informacj
genetyczn w procesie koniugacji;
III etap edukacyjny
III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposobw identyfikacji i przegld
rnorodnoci organizmw. Ucze:
4) podaje znaczenie czynnoci yciowych organizmu (jednokomrkowego
[...]) [...] rozmnaania;
Zadanie 39.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] organizmy, przedstawia i wyjania procesy [...]
biologiczne [...];
formuuje wnioski z przeprowadzonych [...] dowiadcze;
[...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [...];
III etap edukacyjny
II. Znajomo metodyki bada biologicznych. Ucze [...] przeprowadza
obserwacje mikroskopowe preparatw wieych [...];
4. Protisty i roliny pierwotnie wodne. Ucze:
2) przedstawia rnorodno sposobw odywiania si protistw,
wskazujc na zwizek z ich budow i trybem ycia;
VII. Ekologia.
3. Zalenoci midzygatunkowe. Ucze:
1) przedstawia rdo konkurencji midzygatunkowej, jakim jest
korzystanie przez rne organizmy z tych samych zasobw rodowiska;
209
210
2) przedstawia skutki konkurencji midzygatunkowej w postaci [...]

wypierania jednego gatunku [...] przez drugi;
III etap edukacyjny
III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposobw identyfikacji i przegld
rnorodnoci organizmw. Ucze:
4) podaje znaczenie czynnoci yciowych organizmu (jednokomrkowego
[...]): odywiania, oddychania, reakcji na bodce [...];
Zalecane dowiadczenia, obserwacje i wycieczki. Ucze:
2) dokonuje obserwacji:
d) preparatw wieych [...] cudzoywnych protistw (np. pantofelka);
Zadanie 40.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [...] przedstawia [...] procesy [...] biologiczne [...]; Ucze opisuje
[...] organizmy [...] przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj
selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje pozyskiwane
z rnorodnych rde [...];
5. Roliny ldowe. Ucze:
2) wskazuje cechy charakterystyczne mszakw, widakw, skrzypw [...];
2. Cykl komrkowy. Ucze:
4) podaje rnic midzy podziaem mitotycznym a mejotycznym
i wyjania biologiczne znaczenie obu typw podziau;
Zadanie 41.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wskazuje cechy charakterystyczne [] rolin nago- i okrytonasiennych,
opisuje zrnicowanie budowy ich ciaa, wskazujc poszczeglne organy
[];
4) rozpoznaje przedstawicieli rodzimych gatunkw iglastych;
Zadanie 42.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia i wyjania
procesy i zjawiska biologiczne; przedstawia zwizki midzy struktur
a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [];
z rnorodnych rde;
IV. Przegld rnorodnoci organizmw
5) rozrnia roliny jednolicienne od dwuliciennych, wskazujc ich cechy
charakterystyczne (cechy licia [...]);
3) analizuje budow anatomiczn organw rolinnych: [...] budow licia,
okrelajc zwizek ich budowy z penion funkcj;
3) przedstawia warunki wymiany gazowej u rolin, wskazujc odpowiednie
adaptacje w ich budowie anatomicznej;
Zadanie 43.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [];
z rnorodnych rde;
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji, oddziela fakty
od opinii, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
budow korzenia i odygi roliny dwuliciennej;
5) wyrnia formy ekologiczne rolin w zalenoci od dostpnoci wody
[] w rodowisku;
Zadanie 44.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

formuuje wnioski z przeprowadzonych [...] dowiadcze;
rde [...];
[...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski [...];
1) przedstawia skad chemiczny organizmw [...];
2) wymienia pierwiastki biogenne ([...] N, P [...]) [...];
6) podaje przykady znaczenia rolin w yciu czowieka (np. roliny [...]
przemysowe [...]);
VII. Ekologia.
2) przedstawia skutki konkurencji midzygatunkowej w postaci [...]
wypierania jednego gatunku z czci areau zajmowanego przez drugi;
Zadanie 45.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] i rozpoznaje organizmy [...]; Ucze [...] przedstawia
zwizki midzy struktur a funkcj na rnych poziomach organizacji
ycia;
5) rozrnia roliny jednolicienne od dwuliciennych, wskazujc ich
cechy charakterystyczne (cechy licia i kwiatu, system korzeniowy,
budowa anatomiczna [...] pdu;
211
212
6. Roliny - budowa i funkcje tkanek i organw. Ucze:

odygi roliny dwuliciennej, [...] odygi roliny jednoliciennej, [...]
Zadanie 46.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] organizmy [...] przedstawia zwizki midzy struktur
a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [...];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] formuuje wnioski [];
1) przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek rolinnych
(twrczej, okrywajcej, [] przewodzcej, identyfikuje je na rysunku []
2) analizuje budow morfologiczn roliny okrytonasiennej [];
3) analizuje budow anatomiczn organw rolinnych: pierwotn i wtrn
budow korzenia i odygi roliny dwuliciennej [], okrelajc zwizek
ich budowy z penion funkcj;
Zadanie 47.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
IV Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze odczytuje,

selekcjonuje porwnuje i przetwarza informacje z rnych rde [];
2) wymienia pierwiastki biogenne ([] N, P, S) i omawia ich znaczenie
[];
2) [] okrela sposb pobierania soli mineralnych [];
Zadanie 48.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje pozyskane z rnych
rde [];
7. Roliny odywianie si. Ucze: 2) okrela sposb [] transportu wody
(potencja wody []);
Zadanie 49.
Wymagania oglne

formuuje problemy badawcze [...], planuje [...] dowiadczenia
biologiczne, okrela warunki dowiadczenia, rozrnia prb kontroln
[...];
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [...], wyjania
Wymagania szczegowe

2) okrela [...] mechanizmy transportu wody ([...] transpiracja [...]);
Zadanie 50.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych. Ucze rozumie

i stosuje terminologi biologiczn; planuje, przeprowadza i dokumentuje
obserwacje i dowiadczenia biologiczne; [] okrela warunki
dowiadczenia, rozrnia prb kontroln i badawcz [];
selekcjonuje [] informacje, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe,
formuuje wnioski, formuuje i przedstawia opinie zwizane z omawianymi
zagadnieniami biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty [];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
1) wymienia zwizki, ktre s gwnym rdem energii w komrce;
3. Bakterie. Ucze:
4) przedstawia rol bakterii [] (przede wszystkim w rozkadzie materii
organicznej []);
8. Roliny rozmnaanie si. Ucze:
3) przedstawia [] rozwj i kiekowanie nasienia u roliny
okrytonasiennej;
10. Grzyby. Ucze:
6) okrela rol grzybw [] jako destruentw materii organicznej;
III etap edukacyjny
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu rolinnego na przykadzie roliny
okrytozalkowej. Ucze:
5) przedstawia budow nasienia (upina nasienna, bielmo, zarodek) oraz
opisuje warunki niezbdne do procesu kiekowania (temperatura, woda,
tlen);
Zalecane dowiadczenia i obserwacje. Ucze:
e) sprawdzajce obecno skrobi w produktach spoywczych;
Zadanie 51.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

obserwacje i dowiadczenia biologiczne; formuuje problemy badawcze,
stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i dowiadcze; []
formuuje wnioski z przeprowadzonych obserwacji i dowiadcze;
IV. Poszukiwane, wykorzystanie i tworzenie informacji Ucze odczytuje
[] informacje pozyskane z rnorodnych rde [];
9. Roliny reakcja na bodce. Ucze:
1) przedstawia podstawowe sposoby reakcji rolin na bodce (ruchy
tropiczne i nastyczne); podaje ich przykady (fototropizm []);
2) przedstawia rol hormonw rolinnych w funkcjonowaniu roliny,
w tym w reakcjach tropicznych;
213
214
Zadanie 52.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze objania informacje, wyjania
zalenoci przyczynowo-skutkowe [];
6) wymienia przykady grup organizmw charakteryzujcych si
obecnoci ciany komrkowej oraz omawia zwizek midzy jej budow
a funkcj;
6. Roliny budowa i funkcja tkanek i organw. Ucze:
1) przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek rolinnych ([]
mikiszowej []) identyfikuje je na rysunku [], okrelajc zwizek ich
budowy z penion funkcj;
5) wyrnia formy ekologiczne rolin w zalenoci od dostpnoci wody
[] w rodowisku;
Zadanie 53.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem
[]; Ucze [] przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na
rnych poziomach organizacji ycia [];
[];
3) analizuje budow anatomiczn organw rolinnych [] okrelajc
zwizek ich budowy z penion funkcj;
7. Roliny odywianie. Ucze:
1) wskazuje gwne makroelementy [] oraz okrela ich rda dla rolin;
2. Rnorodno biologiczna i jej zagroenia. Ucze:
1) [] wskazuje przyczyny [] zanikania [] ekosystemw;
Zadanie 54.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

formuuje wnioski z przeprowadzonych dowiadcze;
tropiczne []); podaje ich przykady ([] geotropizm [];
Zadanie 55.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

formuuje problemy badawcze [], stawia hipotezy i weryfikuje je na
drodze [] dowiadcze [], rozrnia prb kontroln []
dowiadczenia [], przeprowadza [] dowiadczenie biologiczne [];
tropiczne []); podaje ich przykady (fototropizm []);

Zalecane dowiadczenia []. Ucze:
d) pokazujce wybran reakcj tropiczn rolin;
Zadanie 56.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] organizmy [...];
przyczynowo-skutkowe [...] formuuje i przedstawia opinie zwizane
z omawianymi zagadnieniami biologicznymi [...];
10. Grzyby. Ucze:
1) podaje podstawowe cechy grzybw odrniajce je od innych
organizmw;
2) wymienia cechy grzybw, ktre s przystosowaniem
do heterotroficznego trybu ycia w rodowisku ldowym;
5) przedstawia budow, tryb ycia [...] grzybw porostowych [...];
Zadanie 57.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
5) na podstawie schematw opisuje przykadowe cykle rozwojowe:
tasiemca []; wymienia ywicieli porednich i ostatecznych oraz wskazuje
sposoby ich zaraenia wyej wymienionymi pasoytami;
6) wymienia najczciej wystpujce pazice [] pasoytnicze, ktrych
ywicielem moe by czowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu si
inwazji;
Zadanie 58.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wymienia cechy pozwalajce na rozrnienie [...] piercienic,
stawonogw [...];
7) rozrnia wieloszczety, skposzczety i pijawki;
9) rozrnia skorupiaki, pajczaki, wije i owady oraz porwnuje [...]
budow [...] tych grup;
215
216
Zadanie 59.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [] organizmy [];
Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje [];
14) wymienia charakterystyczne cechy strunowcw na przykadzie
lancetnika;
3. Ukad ruchu. Ucze:
1) analizuje budow szkieletu czowieka;
14. Rozwj czowieka. Ucze:
3) opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka [];
Zadanie 60.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia procesy i zjawiska biologiczne, zwizki midzy
struktur a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia []; Ucze
[] przedstawia [] zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem [];
1) wymienia cechy charakterystyczne [] pazw [] w powizaniu
ze rodowiskiem i trybem ycia;
2) opisuje przebieg czynnoci yciowych [] grup wymienionych w pkt 1.;
Zadanie 61.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

procesy i zjawiska biologiczne [];
z rnorodnych rde;
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji, [...] formuuje
i przedstawia opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty;
4) na podstawie charakterystycznych cech zalicza krgowce
do odpowiednich gromad;
14) wyjania istot procesu wydalania oraz wskazuje substancje, ktre s
wydalane z organizmw rnych zwierzt, w powizaniu ze rodowiskiem
ich ycia;
15) podaje przykady rnych typw narzdw wydalniczych zwierzt;
Zadanie 62.
Wymagania oglne

Ucze opisuje, [] organizmy, [] przedstawia zwizki midzy struktur
Wymagania szczegowe
a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [...];

V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] Dostrzega zwizki midzy
biologi a innymi dziedzinami nauk przyrodniczych []; Ucze objania
i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji, oddziela fakty od opinii, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [];
3. Lipidy. Ucze:
1) przedstawia budow i znaczenie tuszczw w organizmach;
2) rozrnia lipidy [] podaje ich waciwoci i omawia znaczenie;
5) rozrnia oczy proste od zoonych;
IX. Ewolucja.
1. rda wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji. Ucze:
1) przedstawia podstawowe rda wiedzy o mechanizmach i przebiegu
ewolucji (budowa [] organizmw []);
Zadanie 63.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

si krytycznie do przedstawionych informacji [...];
1) wymienia cechy charakterystyczne [...] pazw [...];
2) opisuje [...] rozwj grup wymienionych w pkt 1. (m.in. pazw);
18) przedstawia podstawowe etapy rozwoju zarodka, wymienia listki
zarodkowe [...];
Zadanie 64.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

na rnych poziomach zoonoci; dostrzega zwizki midzy struktur
a funkcj na kadym z tych poziomw;
Ucze [] przetwarza informacje pozyskane z rnorodnych rde [];
III. Metabolizm.
([] glikoliza, rozkad kwasw tuszczowych []);
narzdw). Ucze:
1) rozpoznaje [] tkanki budujce ciao czowieka oraz podaje ich funkcje
[];
3) przedstawia krenie krwi w obiegu [] ustrojowym [];
217
218
Zadanie 65.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

na rnych poziomach zoonoci []; Ucze [] dostrzega zwizki
midzy struktur a funkcj na kadym z tych poziomw;
dokumentuje obserwacje i dowiadczenia biologiczne [];
5. Ukad oddechowy. Ucze:
1) opisuje budow i funkcje narzdw wchodzcych w skad ukadu
oddechowego;
3) przedstawia mechanizm wymiany gazowej w [] pucach [];
3) przedstawia krenie krwi w obiegu pucnym [];
Zadanie 66.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
12. Ukad dokrewny. Ucze:
2) wymienia gruczoy dokrewne [];
3) wyjania mechanizmy homeostazy [] i ilustruje przykadami wpyw
hormonw na jej utrzymanie;
Zadanie 67.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje [] informacje [];
1. Hierarchiczna budowa organizmu czowieka. Ucze
1) rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, []) tkanki budujce ciao czowieka
oraz podaje ich [] lokalizacj w organizmie czowieka;
Zadanie 68.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia, przedstawia i wyjania
zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem;
[...], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
narzdw). Ucze:
1) rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, wedug opisu itd.) tkanki budujce
ciao czowieka oraz podaje ich funkcj i lokalizacj w organizmie
czowieka;
2. Homeostaza organizmu czowieka. Ucze:
1) przedstawia mechanizmy i narzdy odpowiedzialne za utrzymanie

wybranych parametrw rodowiska wewntrznego na okrelonym
poziomie (wyjania regulacj staej temperatury ciaa [...]);
9. Ukad nerwowy. Ucze:
3) przedstawia istot procesu powstawania i przewodzenia impulsu
nerwowego;
3) wyjania mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzenia
zwrotnego ujemnego) i ilustruje przykadami wpyw hormonw na jej
utrzymanie;
Zadanie 69.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

okrela warunki dowiadczenia [];
[] i przetwarza informacje pozyskane z rnorodnych rde [];
narzdw). Ucze:
2) przedstawia mechanizmy [] odpowiedzialne za utrzymanie wybranych
parametrw rodowiska wewntrznego na okrelonym poziomie (wyjania
regulacj staej temperatury ciaa, rol staoci pynw ustrojowych []);
Zadanie 70.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

na rnych poziomach zoonoci, dostrzega zwizek midzy struktur
[];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] odnosi si krytycznie
do przedstawionych informacji [];
3) przedstawia rodzaje wiza [] wystpujce w czsteczkach [];
III. Metabolizm.
([] cykl mocznikowy);
1) przedstawia proces fotosyntezy i jego znaczenie na Ziemi;
narzdw). Ucze:
2) przedstawia ukady narzdw czowieka oraz okrela ich podstawowe
funkcje [];
3) przedstawia [] proces trawienia [];
3) przedstawia krenie krwi w obiegu [] ustrojowym [];
219
220

5) wykazuje mechanizm antagonistycznego dziaania niektrych hormonw
na przykadzie insuliny i glukagonu [];
Zadanie 71.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [...], wyjania
zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski, [...];
wybranych parametrw rodowiska wewntrznego na okrelonym
poziomie (wyjania regulacj staej temperatury ciaa [...]);
11. Budowa i funkcje skry. Ucze:
1) opisuje budow skry i wykazuje zaleno pomidzy budow
a funkcjami skry (ochronna, termoregulacyjna, wydzielnicza, zmysowa);
4) wykazuje nadrzdn rol podwzgrza i przysadki mzgowej w regulacji
hormonalnej (opisuje mechanizm sprzenia zwrotnego midzy przysadk
mzgow a gruczoem podlegym na przykadzie tarczycy);
Zadanie 72.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

obserwacje i dowiadczenia biologiczne; formuuje problemy badawcze,
stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i dowiadcze; []
formuuje wnioski z przeprowadzonych obserwacji i dowiadcze; okrela
warunki dowiadczenia;
rde [];
od opinii, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski,
narzdw). Ucze:
3) przedstawia powizania strukturalne i funkcjonalne [] midzy
ukadami;
wybranych parametrw rodowiska wewntrznego na okrelonym poziomie
(wyjania regulacj staej temperatury ciaa, rol staoci skadu pynw
ustrojowych [...];
3. Ukad ruchu. Ucze:
7) analizuje procesy pozyskiwania energii w miniach [...];
Zadanie 73.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

odczytuje, selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde
[];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze objania [] informacje [];
3) przedstawia [] proces trawienia [] biaek [];
2) przedstawia rol ukadu autonomicznego [] przywspczulnego;
4.) wymienia przykady i opisuje rol przekanikw nerwowych [];
8) podaje przykady hormonw tkankowych (gastryna []) i ich roli
w organizmie;
Zadanie 74.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy [], przedstawia
i wyjania zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem;
V. Rozumowanie i argumentacja.Ucze objania i komentuje informacje,
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji, [...] wyjania
zalenoci przyczynowo-skutkowe;
3. Bakterie. Ucze:
5) wymienia najwaniejsze choroby bakteryjne czowieka (grulica,
czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, wglik, borelioza, tec),
przedstawia drogi zakaenia bakteriami [] oraz przedstawia podstawowe
zasady profilaktyki chorb bakteryjnych;
7. Ukad odpornociowy. Ucze:
2) przedstawia reakcj odpornociow humoraln i komrkow, swoist
i nieswoist;
III etap edukacyjny
VI. Budowa funkcjonowanie organizmu czowieka.
3) [] ocenia znaczenie szczepie;
VII. Stan zdrowia i choroby. Ucze:
8) przedstawia podstawowe zasady higieny;
Zadanie 75.
Wymagania oglne

do przedstawionych informacji, [...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
Wymagania szczegowe

2) przedstawia reakcj odpornociow humoraln i komrkow, swoist
i nieswoist;
3) wyjania, co to jest [] zgodno tkankowa;
221
222

5. Genetyka mendlowska. Ucze:
2) przedstawia i stosuje prawa Mendla;
3) zapisuje i analizuje krzywki jednogenowe i dwugenowe (z dominacj
zupen i niezupen oraz allelami wielokrotnymi, posugujc si
szachownic Punnetta) oraz okrela prawdopodobiestwo wystpienia
poszczeglnych genotypw i fenotypw w pokoleniach potomnych;
4) opisuje sprzenia genw;
III etap edukacyjny
VI. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
6) przedstawia znaczenie przeszczepw, w tym rodzinnych [];
Zadanie 76.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

odczytuje, selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde
[];
1) opisuje budow [] nerww;
2) przedstawia rol ukadu autonomicznego wspczulnego
i przywspczulnego;
5) opisuje uk odruchowy [], wymienia rodzaje odruchw [];
Zadanie 77.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] organizmy [...] przedstawia zwizki midzy struktur
a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [...]; przedstawia procesy
biologiczne;
10. Narzdy zmysw. Ucze:
2) przedstawia budow [...] ucha oraz wyjania sposb ich dziaania
(omawia drog bodca);
Zadanie 78.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
10. Narzdy zmysw. Ucze:
2) [] wyjania sposb ich dziaania (ucha) [];
4) przedstawia podstawowe zasady higieny narzdu [] suchu;
Zadanie 79.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

[], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;
4) wykazuje nadrzdn rol podwzgrza i przysadki mzgowej w regulacji
hormonalnej (opisuje mechanizm sprzenia zwrotnego midzy przysadk
mzgow a gruczoem podlegym na przykadzie tarczycy);
Zadanie 80.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

porwnuje i przetwarza informacje pochodzce z rnych rde;
Zadanie 81.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

5) wyjania mechanizm antagonistycznego dziaania niektrych hormonw
na przykadzie insuliny i glukagonu [];
Zadanie 82.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

z rnorodnych rde;
zalenoci przyczynowo-skutkowe [];
13. Ukad rozrodczy. Ucze:
3) analizuje przebieg procesu spermatogenezy, oogenezy [];
5) przedstawia fizjologi zapodnienia;
i wyjania biologiczne znaczenie obu typw podziau;
Zadanie 83.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
Zadanie 84.

[] i przetwarza informacje pochodzce z rnych rde [];
4) [] przedstawia sposoby ich (genw) mapowania na chromosomie;
223
224
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

z rnorodnych rde;
zalenoci przyczynowo-skutkowe;
1. Kwasy nukleinowe. Ucze:
2) przedstawia struktur podwjnej helisy [...];
1) wyjania sposb kodowania porzdku aminokwasw w biaku
za pomoc kolejnoci nukleotydw w DNA, posuguje si tabel kodu
genetycznego;
(transkrypcja, translacja);
6. Zmienno genetyczna. Ucze:
5) rozrnia mutacje genowe: punktowe, delecje i insercje i okrela ich
moliwe skutki;
IX. Ewolucja.
3. Elementy genetyki populacji. Ucze:
2) przedstawia prawo Hardy'ego-Weinberga i stosuje je do rozwizywania
prostych zada (jeden locus, dwa allele);
III etap edukacyjny
VIII. Genetyka. Ucze:
3) przedstawia sposb zapisywania i odczytywania informacji genetycznej
(kolejno nukleotydw w DNA, kod genetyczny);
Zadanie 85.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
[];
10) porwnuje przeobraenie zupene i niezupene owadw;
1) [] stosuje podstawowe pojcia genetyki klasycznej [] genotyp [];
3) [] analizuje krzywki jednogenowe [] (z dominacja zupen []
oraz okrela prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych genotypw
i fenotypw w pokoleniach potomnych;
4) opisuje sprzenia genw (w tym sprzenia z pci) [];
5) przedstawia sposb dziedziczenia pci u czowieka [];
Zadanie 86.
Wymagania oglne

odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [], formuuje
Wymagania szczegowe

1) wyjania i stosuje podstawowe pojcia genetyki klasycznej (allel, allel
dominujcy, allel recesywny []);
2) przedstawia i stosuje prawa Mendla;
3) zapisuje i analizuje krzywki jednogenowe [] (z dominacj zupen
[] posugujc si szachownic Punnetta) oraz okrela
prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych genotypw i fenotypw
w pokoleniach potomnych;
5) [] analizuje drzewa rodowe, w tym dotyczce wystpowania chorb
genetycznych czowieka;
IX. Ewolucja.
4) wyjania, dlaczego mimo dziaania doboru naturalnego w populacji
ludzkiej utrzymuj si allele warunkujce choroby genetyczne []
dominujce (np. plsawica Huntingtona);
Zadanie 87.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

procesy i zjawiska biologiczne [];
III. Metabolizm.
1. Enzymy. Ucze:
3) wyjania, na czym polega swoisto enzymw; okrela czynniki
warunkujce ich aktywno (temperatura []);
2) przedstawia struktur podwjnej helisy [];
3) wykazuje rol podwjnej helisy w replikacji DNA;
8. Biotechnologia molekularna, inynieria genetyczna i medycyna
molekularna. Ucze:
1) przedstawia najwaniejsze typy enzymw stosowanych w inynierii
genetycznej (enzymy restrykcyjne, ligazy, polimerazy DNA);
3) przedstawia zasad metody PCR (acuchowej reakcji polimerazy) i jej
zastosowanie [...];
7) przedstawia rnorodne zastosowania metod genetycznych, m.in.
w kryminalistyce i sdownictwie, diagnostyce medycznej i badaniach
ewolucyjnych;
Zadanie 88.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje [...] przedstawia [...] procesy i zjawiska biologiczne [...];
selekcjonuje, porwnuje [...] informacje pozyskane z rnorodnych rde
[...];
odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [...];
225
226

1) przedstawia organizacj DNA w genomie (helisa, nukleosom,
chromatyda, chromosom);
3) opisuje budow chromosomu (metafazowego) [...], podaje podstawowe
cechy kariotypu organizmu diploidalnego [...];
5) analizuje nowotwory jako efekt mutacji zaburzajcych regulacj cyklu
komrkowego;
III etap edukacyjny
1) [...] rozrnia autosomy i chromosomy pci;
Zadanie 89.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[...];
przyczynowo-skutkowe [...];
molekularna. Ucze:
genetycznej (enzymy restrykcyjne [...]);
III etap edukacyjny
VIII. Genetyka.
3) przedstawia sposb zapisywania i odczytywania informacji genetycznej
(kolejno nukleotydw w DNA [...]);
1. Biotechnologia i inynieria genetyczna. Ucze:
1) przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w yciu czowieka oraz
podaje przykady produktw uzyskiwanych jej metodami (np. wino, piwo,
sery);
Zadanie 90.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] formuuje wnioski [];
3) [] analizuje krzywki jednogenowe [] (z dominacj zupen []
oraz okrela prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych genotypw
Zadanie 91.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

ludzkiego na rnych poziomach zoonoci [];
6. Ukad krwionony: Ucze:
5) przedstawia [] czynnik Rh;
1) [] stosuje podstawowe pojcia genetyki klasycznej (allel dominujcy
[] genotyp, fenotyp);
3) zapisuje i analizuje krzywki jednogenowe i dwugenowe (z dominacj
zupen i niezupen oraz allelami wielokrotnymi, posugujc si
szachownic Punnetta) oraz okrela prawdopodobiestwo wystpienia
poszczeglnych genotypw i fenotypw w pokoleniach potomnych;
Zadanie 92.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7. Choroby genetyczne. Ucze:
1) Podaje przykady chorb genetycznych wywoanych przez mutacje
genowe ([] lepota na barwy []);
Zadanie 93.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
[];
1) przedstawia budow nukleotydw;
Zadanie 94.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
[] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [];
1) [] stosuje podstawowe pojcia genetyki klasycznej ([] genotyp,
fenotyp)];
3) zapisuje i analizuje krzywki jednogenowe [];
Zadanie 95.
Wymagania oglne

[];
227
228
Wymagania szczegowe

4. Regulacja dziaania genw. Ucze:
2) wyjania na czym polega kontrola [] pozytywna w operonie;
Zadanie 96.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe

selekcjonuje, porwnuje i przetwarza [] informacje pozyskane
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] przedstawia opinie zwizane
z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc racjonalne
argumenty [];
2) opisuje cykl komrkowy [], podaje podstawowe cechy kariotypu
organizmu diploidalnego. [];
i wyjania biologiczne znaczenie obu typw podziau [];
2) podaje przykady chorb genetycznych wywoanych przez mutacje
chromosomowe [];
Zadanie 97.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe

Ucze [] wskazuje rda rnorodnoci biologicznej i jej reprezentacj
na poziomie genetycznym [];
III. Metabolizm
2) okrela rol najwaniejszych barwnikw biorcych udzia
w fotosyntezie;
11. Budowa i funkcje skry. Ucze:
1) wykazuje zaleno midzy budow i funkcjami skry [];
2) przedstawia [] wpyw promieniowania UV na stan skry i rozwj
chorb nowotworowych skry;
3) okrela prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych genotypw
Zadanie 98.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe

5) przedstawia sposb dziedziczenia pci u czowieka, analizuje drzewa
rodowe w tym dotyczce wystpowania chorb genetycznych czowieka;
Zadanie 99.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] przedstawia procesy [] biologiczne [];
[];
4) [] porwnuje struktur i funkcj czsteczek DNA i RNA;
(transkrypcja, translacja) [];
Zadanie 100.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde [];
[];
1) wyjania sposb kodowania porzdku aminokwasw w biaku
za pomoc kolejnoci nukleotydw w DNA, posuguje si tabel kodu
genetycznego;
1) okrela rda zmiennoci genetycznej (mutacje []);
5) rozrnia mutacje genowe: [] insercje i okrela ich moliwe skutki;
1) podaje przykady chorb genetycznych czowieka wywoanych przez
mutacje genowe (mukowiscydoza []);
Zadanie 101.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
[];
4) opisuje sprzenia genw (w tym sprzenia z pci) [];
2) przedstawia zwizek midzy rodzajem zmiennoci cechy (zmienno
nieciga []) a sposobem determinacji genetycznej (jedno locus []);
229
230
Zadanie 102.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

selekcjonuje, porwnuje, przetwarza [] informacje pozyskane
3) zapisuje i analizuje krzywki [] dwugenowe (z dominacj zupen
[] oraz allelami wielokrotnymi, posugujc si szachownic Punnetta)
i okrela prawdopodobiestwo wystpienia poszczeglnych genotypw
4) opisuje sprzenia genw (w tym sprzenia z pci) []);
5) przedstawia sposb dziedziczenia pci u czowieka, analizuje drzewo
rodowe, w tym dotyczce wystpowania chorb genetycznych czowieka;
Zadanie 103.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] objania i komentuje
informacje, formuuje wnioski, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe
[];
2) [] wymienia etap, w ktrym zachodzi replikacja DNA, uzasadnia
konieczno podwojenia iloci DNA przed podziaem komrki;
4) podaje rnic midzy podziaem mitotycznym a mejotycznym [];
1) okrela rda zmiennoci genetycznej (mutacje []);
2) podaje przykady chorb genetycznych wywoanych przez mutacje
chromosomowe i okrela te mutacje (zespoy Downa, Turnera
i Klinefeltera);
Zadanie 104.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
III. Pogbienie metodyki bada biologicznych. Ucze rozumie i stosuje

terminologi biologiczn [];
selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnych rde [];
[]; Ucze [] odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji, []
biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty [];
genetycznej (enzymy restrykcyjne []);
molekularna. Ucze:
3) przedstawia zasad metody PCR (acuchowej reakcji polimerazy) i jej
zastosowanie;
4) przedstawia sposoby oraz cele otrzymywania transgenicznych [] rolin
[];
Zadanie 105.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
VII. Ekologia.
4.Struktura i funkcjonowanie ekosystemu. Ucze:
1) przedstawia rol organizmw tworzcych biocenoz w ksztatowaniu
biotopu (proces glebotwrczy []);
3) wykazuje rol, jak w kreniu materii odgrywaj rne organizmy
odywiajce si szcztkami innych organizmw;
4) opisuje obieg wgla w przyrodzie, wskazuje gwne rda jego dopywu
[];
Zadanie 106.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
do przedstawionych informacji [], formuuje i przedstawia opinie [];
VII. Ekologia.
2) wyjania, dlaczego wykres ilustrujcy ilo energii przepywajcej przez
poziomy troficzne od rolin do drapiecw ostatniego rzdu ma posta
piramidy;
Zadanie 107.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe

selekcjonuje [] i przetwarza informacje pozyskane z rnorodnych
rde;
3. Bakterie. Ucze:
5) wymienia najwaniejsze choroby bakteryjne czowieka ([] borelioza
[]) przedstawia drogi zakaenia bakteriami [];
VII. Ekologia.
5) wyjania zmiany liczebnoci populacji zjadanego i zjadajcego
na zasadzie ujemnego sprzenia zwrotnego;
4. Struktura i funkcjonowanie ekosystemu. Ucze:
3) okrela rol zalenoci pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je
w postaci acuchw i sieci pokarmowych [];
Zadanie 108.
Wymagania oglne

231
232
Wymagania szczegowe
[], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe;

VII. Ekologia.
2. Populacja. Ucze:
2) przewiduje zmiany liczebnoci populacji, dysponujc danymi o jej
aktualnej liczebnoci [];
3) analizuje struktur wiekow [] populacji okrelonego gatunku;
Zadanie 109.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji, [] formuuje
8. Roliny rozmnaanie si. Ucze:
2) [], przedstawia jej (budowy kwiatw) rnorodno i wykazuje,
e jest ona zwizana ze sposobami zapylania;
VII. Ekologia.
7) wykazuje rol zalenoci mutualistycznych (fakultatywnych
i obligatoryjnych jedno- lub obustronnie) w przyrodzie, posugujc si
uprzednio poznanymi przykadami ([] przenoszenie pyku rolin przez
zwierzta odywiajce si nektarem itd.);
IX. Ewolucja.
2. Dobr naturalny. Ucze:
2) [] omawia skutki doboru w postaci powstawania adaptacji
u organizmw;
3) przedstawia adaptacje wybranych (poznanych wczeniej gatunkw)
do ycia w okrelonych warunkach rodowiska;
Zadanie 110.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

rde [];
VII. Ekologia.
1. Nisza ekologiczna. Ucze:
1) przedstawia podstawowe elementy niszy ekologicznej organizmu,
rozrniajc zakres tolerancji organizmu wzgldem warunkw (czynnikw)
rodowiska [];
3) przedstawia rol organizmw o wskim zakresie tolerancji na czynniki
rodowiska [];
Zadanie 111.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje, porzdkuje [] organizmy [];
VI. Postawa wobec przyrody i rodowiska. Ucze [] opisuje postaw
i zachowanie czowieka odpowiedzialnie korzystajcego z dbr przyrody
i rodowiska [];
VII. Ekologia.

3) [] przedstawia je (zalenoci pokarmowe) w postaci acuchw;
4) podaje przykady kilku gatunkw, ktre s zagroone lub wyginy
wskutek nadmiernej eksploatacji ich populacji;
Zadanie 112.
Wymagania oglne
Wymaganie szczegowe

formuuje problemy badawcze, formuuje wnioski z przeprowadzonych
obserwacji i dowiadcze. [];
VII. Ekologia.
2) przedstawia skutki konkurencji midzygatunkowej w postaci zawenia
si nisz ekologicznych konkurentw lub wypierania jednego gatunku
z czci jego areau przez drugi;
Zadanie 113.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde [...];
VII. Ekologia.
3) przedstawia podobiestwa i rnice midzy drapienictwem,
rolinoernoci [];
6) przedstawia skutki presji populacji zjadajcego ([] rolinoercy [])
na populacj zjadanego [];
8) podaje przykady komensalizmu;
III etap edukacyjny
IV. Ekologia. Ucze:
9) opisuje zalenoci pokarmowe w ekosystemie, rozrnia producentw,
konsumentw i destruentw oraz przedstawia ich rol w obiegu materii
[];
Zadanie 114.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
Zadanie 115.

[];
VII. Ekologia.
3.Zalenoci midzygatunkowe. Ucze:
2) przedstawia skutki konkurencji midzygatunkowej w postaci zawenia
si nisz ekologicznych konkurentw [];
3) okrela rol zalenoci pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je
w postaci acuchw pokarmowych [];
233
234
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.

Ucze [] stawia hipotezy [] rozrnia prb kontroln i badawcz [];
VII. Ekologia.
3) wykazuje rol, jak w kreniu materii odgrywaj rne organizmy
odywiajce si szcztkami innych organizmw;
Zadanie 116.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[...];
[...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [...];
VI. Postawa wobec przyrody i rodowiska. Ucze rozumie znaczenie
i konieczno ochrony przyrody [...];
VII. Ekologia.
3) okrela rol zalenoci pokarmowych w ekosystemie [...];
1) opisuje rnorodno na poziomie genetycznym, gatunkowym[...];
7) uzasadnia konieczno midzynarodowej wsppracy w celu
zapobiegania zagroeniom przyrody [...];
Zadanie 117.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[] porwnuje informacje [];
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] formuuje i przedstawia
opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc
odpowiednie argumenty[];
VIII. Rnorodno biologiczna. Ucze:
1) [] podaje przykady miejsc charakteryzujcych si szczeglnym
bogactwem gatunkowym;
3) wyjania rozmieszczenie biomw na kuli ziemskiej, odwoujc si
do zrnicowania czynnikw klimatycznych;
Zadanie 118.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] formuuje i przedstawia

opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc
odpowiednie argumenty[];
4) przedstawia wpyw czowieka na rnorodno biologiczn, podaje
przykady tego wpywu (zagroenia gatunkw rodzimych []);
6) uzasadnia konieczno stosowania ochrony czynnej dla zachowania
wybranych gatunkw i ekosystemw;
Zadanie 119.
Wymagania oglne
V. Rozumowanie i argumentacja. Ucze [] formuuje wnioski [],

przedstawia opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi,
dobierajc racjonalne argumenty, wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [];
VI. Postawa wobec przyrody i rodowiska. Ucze rozumie znaczenie
ochrony przyrody [];
Wymagania szczegowe
IX. Ewolucja.
5) przedstawia warunki, w ktrych zachodzi dryf genetyczny i omawia jego
skutki;
1) opisuje rnorodno biologiczn na poziomie genetycznym,
gatunkowym []; wskazuje przyczyny spadku rnorodnoci genetycznej
[];
5) podaje przykady kilku gatunkw, ktre udao si restytuowa
w rodowisku;
Zadanie 120.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze opisuje, [] wyjania procesy i zjawiska biologiczne [];
rde [];
[];
2) przedstawia wpyw zlodowace na rozmieszczenie gatunkw (rola ostoi
w przetrwaniu gatunkw w trakcie zlodowace, []), [];
Zadanie 121.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [...], dobierajc racjonalne
argumenty;
1) [...] stosuje podstawowe pojcia genetyki klasycznej(allel, [...]
homozygota, heterozygota, genotyp [...]);
2) [...] stosuje prawa Mendla;
5) rozrnia mutacje genowe [...] i okrela ich moliwe skutki;
IX. Ewolucja.
2) przedstawia prawo Hardyego-Weinberga i stosuje go do rozwizywania
prostych zada;
4) wyjania, czemu mimo dziaania doboru naturalnego w populacji
ludzkiej utrzymuj si allele warunkujce choroby genetyczne [...]
wspdominujce (np. anemia sierpowata) [...];
Zadanie 122.
Wymaganie oglne
Wymaganie szczegowe

IX. Ewolucja.
2) przedstawia mechanizm dziaania doboru naturalnego i jego rodzaje
(rnicujcy []) [];
235
236
Zadanie 123.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski, [] dobierajc
racjonalne argumenty;
IX. Ewolucja.
5. Pochodzenie i rozwj ycia na Ziemi. Ucze:
2) przedstawia rol czynnikw zewntrznych w przebiegu ewolucji
(zmiany klimatyczne []);
6. Antropogeneza. Ucze:
2) przedstawia zmiany, jakie zaszy w trakcie ewolucji czowieka;
3) [] okrela ich (czowiekowatych) najwaniejsze cechy (pojemno
mzgoczaszki, najwaniejsze cechy koca, uywanie narzdzi []);
Zadanie 124.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski, [] dobierajc
racjonalne argumenty;
3) przedstawia zjawisko plejotropii;
IX. Ewolucja.
1) wykazuje rol mutacji i rekombinacji genetycznej w powstawaniu
zmiennoci, ktra jest surowcem ewolucji;
2) [] omawia skutki doboru w postaci powstawania adaptacji
u organizmw;
4) wyjania, dlaczego mimo dziaania doboru naturalnego w populacji
ludzkiej utrzymuj si allele warunkujce choroby genetyczne [];
III etap edukacyjny
4) przedstawia zaleno pomidzy genem a cech;
Zadanie 125.
Wymagania oglne
Wymaganie szczegowe

od opinii; Ucze dostrzega zwizki midzy biologi a innymi dziedzinami
nauk przyrodniczych i spoecznych;
1) przedstawia budow i podaje waciwoci wglowodanw; rozrnia

[] disacharydy [];
1) [] przedstawia zwizek pomidzy budow a penion funkcj
(elementw ukadu pokarmowego);
3) przedstawia [] proces trawienia [] cukrw, tuszczw [];
IX. Ewolucja.
1) wykazuje rol mutacji i rekombinacji genetycznej w powstawaniu
zmiennoci, ktra jest surowcem ewolucji;
2) przedstawia mechanizm dziaania doboru naturalnego [] omawia
skutki doboru w postaci powstawania adaptacji u organizmw;
3) wykazuje, e na poziomie genetycznym efektem doboru naturalnego s
zmiany czstoci genw w populacji;
3) opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja
zbiena; podaje przykady konwergencji i dywergencji; identyfikuje
konwergencje i dywergencje na podstawie [] opisu itd.;
Zadanie 126.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] wskazuje rda rnorodnoci biologicznej, [] interpretuje
rnorodno organizmw na Ziemi jako efekt ewolucji biologicznej;
porwnuje i przetwarza informacje pochodzce z rnych rde;
IX. Ewolucja.
2) przedstawia mechanizm dziaania doboru naturalnego [] w postaci
powstawania adaptacji u organizmw;
Zadanie 127.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

na poziomie genetycznym, gatunkowym [];
[];
IX. Ewolucja.
4. Powstawanie gatunkw. Ucze:
1) wyjania, na czym polega biologiczna definicja gatunku (gatunek jako
zamknita pula genowa) [];
Zadanie 128.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

organizmu ludzkiego. Ucze [] dostrzega zwizki midzy struktur
a funkcj [] organizmu ludzkiego;
Ucze odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje [];
3. Ukad ruchu
1) ucze analizuje budow szkieletu czowieka;
IX. Ewolucja.
237
238
1) przedstawia podobiestwa i rnice midzy czowiekiem a innymi

naczelnymi, zwaszcza mapami czekoksztatnymi;
2) Ucze przedstawia zmiany jakie zaszy w trakcie ewolucji czowieka;
Zadanie 129.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

na poziomie genetycznym, gatunkowym []. Ucze [] przedstawia
i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [];
IX. Ewolucja.
1) wskazuje rol mutacji [] w powstawaniu zmiennoci, ktra jest
surowcem ewolucji;
2) przedstawia mechanizm dziaania doboru naturalnego [];
Zadanie 130.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

selekcjonuje, porwnuje [] informacje pozyskane z rnych rde [];
[];
IX. Ewolucja.
2) przedstawia zmiany, jakie zaszy w ewolucji czowieka, przedstawia
podobiestwa i rnice midzy czowiekiem a innymi naczelnymi,
zwaszcza mapami czekoksztatnymi;
Zadanie 131.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

poziomach organizacji ycia []; Ucze [] przedstawia procesy
i zjawiska biologiczne []; interpretuje rnorodno organizmw
na Ziemi jako efekt ewolucji biologicznej;
[];
1) wymienia cechy charakterystyczne [] gadw [] i ssakw
w powizaniu ze rodowiskiem i trybem ycia;
3) analizuje rol [] rnych typw szkieletu (wewntrznego [])
podczas ruchu zwierzt;
IX. Ewolucja.
3) [] identyfikuje dywergencj [] na podstawie schematu, rysunku,
opisu itd.;

Matura Zbiór Zadań Biologia PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matura Zbiór Zadań Biologia PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EGZAMIN MATURALNY

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Publikacja opracowana przez zesp koordynowany przez dr Magorzat Jagieo dziaajcy

Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

1.1. Budowa chemiczna organizmw

Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].

Na podstawie analizy rysunkw i posiadanej wiedzy porwnaj budow czsteczek oraz

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

a) Na wzorze strukturalnym cysteiny otocz kkiem dwie grupy funkcyjne,

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Wskazwki do rozwizania zadania

Na podstawie: Biologia, red. A. Czubaj, Warszawa 1999, s. 349.

a) Podaj oznaczenia literowe rysunkw w takim porzdku, eby odzwierciedlay kolejno

Na podstawie: http://biochemia.wp.ap.siedlce.pl/Biofizyka/Biofizyka_4.ppt [dostp: 17.10.2014].

Korzystajc z rysunku, wyka zwizek midzy struktur kolagenu a jego funkcj

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

a) Okrel, w ktrym zdaniu A czy B prawidowo opisano rol si kohezji

a) Podpisz powysze wzory disacharydw w miejscach oznaczonych literami AC. Ich

Barwa odczynnika Benedicta

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

a) Na podstawie analizy przedstawionych wzorw i posiadanej wiedzy oce prawdziwo

Czsteczka monosacharydu zbudowana jest z co najmniej 3 atomw wgla.

b) Podaj przykad, innej ni przedstawiona powyej, pentozy i okrel jej biologiczne

1.2. Budowa i funkcjonowanie komrki

a) Rozpoznaj rodzaje komrek eukariotycznych przedstawione na rysunku. Podpisz

I. Jest zbudowany z glikoprotein i kolagenu.

c) Uzupenij tabel przedstawiajc procesy zachodzce w organellach komrek A oraz B.

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Wskazwki do rozwizania zadania

Na podstawie: J. Duszyski, K. Grykiel, L. Hryniewiecka, A. Jarmoowski, Biologia, t. 1, Warszawa 2003, s. 108;

a) Podaj, ktry rodzaj komrek (rolinne, zwierzce, czy grzybowe) przedstawiono

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

wakuol (wodniczek), czyli stopniowe odwodnienie komrki, wskutek stenia roztworu,

Na podstawie: http://timvandevall.com/animal-cell-diagram/ [dostp: 27.05.2015].

a) Podaj nazwy i oznaczenia cyfrowe struktur komrkowych, w ktrych:

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Na podstawie: Biologia. Jedno i rnorodno, praca zbiorowa, Warszawa 2008, s. 102105.

a) Przyporzdkuj kad z podanych funkcji do waciwego elementu cytoszkieletu

b) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

Wskazwki do rozwizania zadania

a) Na obu rysunkach narysuj strzaki ilustrujce kierunek przepywu wody midzy

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

a) Korzystajc z rysunku i swojej wiedzy, przedstaw etapy biosyntezy kolagenu. W tym

Cyfra oznaczajca proces

b) Na podstawie informacji zawartych w tekcie przedstaw struktur pierwszorzdow

c) Zaznacz prawidowe dokoczenie zdania.

a) Na podstawie schematw podaj rnic w budowie ciany komrkowej bakterii

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Na podstawie: http://www.klimatazdrowie.pl/index.php?strona=zagadnienia&artykul=22 [dostp: 28.11.2014].

a) Na podstawie analizy wykresu sformuuj hipotez, ktrej suszno potwierdzaj

Szybko wytwarzania cukru redukujcego (niskoczsteczkowego)

Na podstawie: http://www.pharmainfo.net/articles/production-%CE%B1-amylase-agricultural-byproducts humicolalanuginosa-solid-state-fermentation; www.pg.gda.pl/chem/.../Instrukcja_amylaza.doc [dostp: 09.12.2014].

a) Na podstawie danych w tabeli narysuj wykres liniowy ilustrujcy zaleno aktywnoci

Egzamin maturalny. Biologia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Realizujc polecenie, posu si wiedz dotyczc cech enzymw. Enzymy s biakami

b) Temperatura optymalna to 40C.

Uzasadnienie: W tej temperaturze jest najszybszy przyrost cukru redukujcego, tzn.

a) Porwnaj losy NADH powstaego podczas fermentacji mlekowej z losami NADH

Proces, w ktrym NADH bierze udzia

Lokalizacja procesu, w ktrym NADH

b) Oblicz teoretyczn wydajno energetyczn oddychania tlenowego oraz wydajno

Wskazwki do rozwizania zadania