Matura Zbiór Zadań Chemia

EGZAMIN MATURALNY
CHEMIA
Poziom rozszerzony
ZBIR ZADA
Materiay pomocnicze dla uczniw i nauczycieli
Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015
Publikacja opracowana przez zesp koordynowany przez dr Magorzat Jagieo dziaajcy

w ramach projektu Budowa bankw zada realizowanego przez Centraln Komisj
Egzaminacyjn pod kierunkiem Janiny Grzegorek.
Autorzy
ukasz Gaz
dr Barbara Haszczyc-Krautter
Teresa Kaleta
Ilona Konkel
Beata Kupis
Joanna Toczko (kierownik zespou przedmiotowego)
Komentatorzy
dr hab. Robert Zakrzewski, prof. Uniwesytetu dzkiego
Stanisaw Ryszard Piech
Opracowanie redakcyjne
Honorata Piasiewicz
Redaktor naczelny
Julia Konkoowicz-Pniewska
Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

Dziaanie 3.2. Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,
Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty,
Program Operacyjny Kapita Ludzki
Spis treci
Wprowadzenie ..................................................................................................................
1.
Zadania ..................................................................................................................
1.1. Atomy, czsteczki i stechiometria chemiczna ...........................................
1.2. Struktura atomu jdro i elektrony ..........................................................
1.3. Wizania chemiczne ..................................................................................
1.4. Kinetyka i statyka chemiczna ....................................................................
1.5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych ..........................
1.6. Reakcje utleniania i redukcji .....................................................................
1.7. Metale ........................................................................................................
1.8. Niemetale ..................................................................................................
1.9. Wglowodory ............................................................................................
1.10. Hydroksylowe pochodne wglowodorw .................................................
1.11. Zawizki karbonylowe ..............................................................................
1.12. Kwasy karboksylowe ................................................................................
1.13. Estry i tuszcze ..........................................................................................
1.14. Zwizki organiczne zawierajce azot. Biaka ...........................................
1.15. Cukry .........................................................................................................
2.
Wskazwki do rozwizania zada ...........................................................................
3.
Odpowiedzi ..............................................................................................................
4.
Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami ............
4
5
5
11
17
23
29
41
48
61
66
72
77
82
86
89
95
100
145
187
Wprowadzenie
Zbir zada z chemii adresowany jest przede wszystkim do uczniw szk ponadgimnazjalnych
przygotowujcych si do egzaminu maturalnego z chemii w nowej formule. Zosta przygotowany tak,
aby uczniowie mogli z niego korzysta zarwno podczas samodzielnej pracy, jak rwnie na lekcjach chemii
pod kierunkiem nauczyciela. W zbiorze znajduj si 182 zadania. Cz z nich to zadania pojedyncze, a cz
zadania skadajce si z kilku polece. Wiele zada uoonych zostao w tzw. wizki tematyczne, skupione
wok wybranego tematu i materiau rdowego. Sprawdzaj umiejtnoci oglne i szczegowe zawarte
w wymaganiach Podstawy programowej do IV etapu edukacyjnego z zakresw rozszerzonego oraz
podstawowego. Zamieszczono rwnie przykady zada ilustrujcych wybrane wymagania z III etapu
edukacyjnego (gimnazjum), ktre zgodnie z zasad kumulatywnoci, mog by sprawdzane na egzaminie
maturalnym. Autorzy starali si, aby zadania byy zrnicowane pod wzgldem zakresu treci, sprawdzanych
wiadomoci i umiejtnoci, trudnoci oraz stopnia zoonoci. Osoby korzystajce ze zbioru znajd w nim wic
zadania atwiejsze i trudniejsze, mniej lub bardziej zoone, typowe bd nietypowe. Zadania s zrnicowane
take ze wzgldu na zastosowany materia rdowy, form polecenia oraz wymagany sposb udzielenia
odpowiedzi. Niektre polecenia wymagaj samodzielnego sformuowania odpowiedzi, takiej jak krtki opis
sowny, rwnanie reakcji, chemiczny wzr lub nazwa bd zapis oblicze. Inne zadania s zadaniami
zamknitymi, w ktrych naley wybra poprawn odpowied, dobra lub pogrupowa przedstawione elementy
odpowiedzi, albo oceni, czy przedstawione informacje s prawdziwe.
Dzia Zadania pogrupowano wedug treci Podstawy programowej dla poziomu
rozszerzonego na 15 rozdziaw. Na pocztku kadego rozdziau zamieszczono po dwa zadania wraz
ze szczegowymi wskazwkami do ich rozwizania i odpowiedziami, a nastpnie po dwa zadania
wzbogacone o wskazwki. Pozostae zadania nie zawieraj bezporednio obok siebie wskazwek i odpowiedzi.
Dziki temu uczniowie mog przekona si, czy potrafi samodzielnie rozwiza te zadania.
W sytuacji, gdy zadanie okae si zbyt trudne proponujemy najpierw zapozna si ze wskazwkami
zebranymi w osobnym dziale Wskazwki do rozwizania zada, i przy ich pomocy rozwiza zadanie,
a nastpnie sprawdzi jego poprawno w dziale Odpowiedzi.
Wskazwki mog by przydatne w ksztaceniu umiejtnoci samodzielnego rozwizywania zada
chemicznych. Zawieraj m.in.:
przypomnienie treci ksztacenia, ktrych opanowanie jest niezbdne w rozwizaniu zadania,
podpowiedzi dotyczce toku mylenia podczas rozwizywania danego zadania,
odniesienie do czasownikw operacyjnych uytych w poleceniu, warunkujcych form udzielanych
odpowiedzi.
Na uwag zasuguj zadania sprawdzajce stopie opanowania umiejtnoci wykorzystywania
chemicznych tekstw rdowych do pozyskiwania, przetwarzania, tworzenia i prezentowania informacji, a wic
takie, w ktrych ucze wykonuje polecenia, nie tylko korzystajc z tego, czego nauczy si w czasie
przygotowa do egzaminu, ale take na podstawie informacji przedstawionych we wprowadzeniu do zadania.
Informacje te zawarte w materiale rdowym i niezbdne do rozwizania postawionego problemu mog
dotyczy zagadnie, z ktrymi ucze dotychczas si nie zetkn. S one opracowane i przedstawione tak, aby
mg je wykorzysta, bazujc na wiadomociach i umiejtnociach z zakresu Podstawy programowej. Warto
zaznaczy, e materia rdowy moe przybiera rne formy, np. tekstu chemicznego, wzoru chemicznego,
rwnania reakcji, rysunku, schematu, wykresu, zestawienia danych fizykochemicznych. W niniejszym zbiorze
reprezentowane s wszystkie te formy.
W zbiorze zamieszczono wiele zada, ktre wymagaj rozwizania problemu obliczeniowego.
Wykorzystujc takie zadania do wicze, trzeba pamita, e warto liczbowa uzyskanego wyniku kocowego
zaley od przyjtych w rozwizaniu zaokrgle: poprawne s wszystkie wyniki bdce konsekwencj przyjtych
poprawnych zaokrgle. Naley take zwrci uwag na fakt, e przedstawione przykadowe rozwizania nie
wyczerpuj wszystkich moliwoci zaprezentowane zostay sposoby rozwizania najbardziej typowe, co nie
oznacza, e s one jedynymi poprawnymi rozwizaniami.
Ostatni dzia Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami zawiera
odniesienie kadego z zada do wymaga Podstawy programowej.
Autorzy zbioru maj nadziej, e pomoe on uczniom w przygotowaniu si do egzaminu maturalnego
z chemii, a nauczycielom w ocenie zgodnoci przebiegu procesu nauczania z obowizujc Podstaw
programow z chemii.
yczymy sukcesw w rozwizywaniu zada!
1. Zadania
1.
Zadania
1.1. Atomy, czsteczki i stechiometria chemiczna

Informacja do zada 1.4.
Pierwszym skutecznym lekiem przeciw malarii bya chinina, organiczny zwizek chemiczny
o masie czsteczkowej 324 u , ktry skada si z 74,07% masowych wgla, 7,41% masowych
wodoru, 8,64% masowych azotu i 9,88% masowych tlenu. W temperaturze pokojowej chinina
jest trudno rozpuszczaln w wodzie, bia, krystaliczn substancj o intensywnie gorzkim
smaku. Zwizek ten rozpuszczalny jest m.in. w olejach, benzynie, etanolu i glicerynie.
Ze wzgldu na swj gorzki smak chinina znalaza zastosowanie w przemyle spoywczym
jako aromat. Dodawana jest do produktw spoywczych w postaci chlorowodorku chininy,
soli dobrze rozpuszczalnej w wodzie. W Polsce za maksymaln dopuszczaln zawarto
chlorowodorku chininy w napojach bezalkoholowych typu tonik (ktrych podstaw jest
woda) przyjto 7,50 mg na kade 100 cm3 napoju, co w przeliczeniu na czyst chinin
oznacza, e 100 cm3 tego napoju dostarcza konsumentowi 6,74 mg chininy.
Na podstawie: A. Czajkowska, B. Bartodziejska, M. Gajewska, Ocena zawartoci chlorowodorku chininy
w napojach bezalkoholowych typu tonik, Bromatologia i chemia toksykologiczna, XLV, 2012, 3, s. 433438.
Zadanie 1.
Na podstawie odpowiednich oblicze ustal wzr empiryczny oraz rzeczywisty chininy
(patrz informacja do zada 1.4.).
Wskazwki do rozwizania zadania
Aby poprawnie ustali wzr empiryczny zwizku chemicznego, naley okreli liczb moli
atomw wgla, wodoru, azotu i tlenu (w jednym molu tego zwizku).
Dla rozwizania tego problemu trzeba przyj dogodn mas prbki, np. m = 100 g, co bdzie
oznaczao, e w 100 g zwizku znajduje si 74,07 g wgla, 7,41 g wodoru, 8,64 g azotu oraz
9,88 g tlenu.
Nastpnie naley obliczy liczb moli atomw poszczeglnych pierwiastkw chemicznych
i wyznaczy ich stosunek wyraony moliwie najmniejszymi liczbami cakowitymi.
Pamitaj, e wzr elementarny nie okrela rzeczywistej liczby atomw tworzcych czsteczk
zwizku chemicznego.
Do wyznaczenia rzeczywistej liczby poszczeglnych rodzajw atomw w czsteczce
konieczna jest znajomo masy czsteczkowej zwizku. W omawianym przypadku jest ona
podana w informacji do zadania.
Zwr uwag, e w celu powizania licznoci materii i masy substancji wprowadzono pojcie
masy molowej, ktra jest waciwoci substancji; ma ona dla kadego zwizku chemicznego
i kadej substancji elementarnej (pierwiastka chemicznego) okrelon warto liczbow.
Warto liczbowa masy molowej zwizku chemicznego jest rwna wzgldnej masie
czsteczkowej. W przypadku substancji elementarnych wystpujcych w postaci
pojedynczych atomw warto liczbowa masy molowej jest rwna wzgldnej masie
atomowej.
Majc wyznaczony wzr elementarny, naley obliczy mas czsteczkow czsteczki
o skadzie odpowiadajcym wzorowi elementarnemu. Wiedzc, e wzr rzeczywisty
(sumaryczny) jest wielokrotnoci wzoru elementarnego (czyli mona go zapisa w postaci
(C10H12NO)x), uprawniony jest zapis:
M = M C10 H12 NO x x = 2,
co pozwala na stwierdzenie, e wzr rzeczywisty ma posta: C20H24N2O2.
Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada
Przykad poprawnej odpowiedzi

Dane:
Szukane:
wzr empiryczny chininy
M cz. chininy = 324 u
wzr rzeczywisty chininy
%C = 74,07%
%H = 7,41%
%N = 8,64%
%O = 9,88%
Rozwizanie:
74,07g
= 6,173 mola
nC =
12g mol 1
7,41 g
= 7,41 mola
nH =
1g mol 1
8,64 g
= 0,617 mola
nN =
14g mol1
9,88 g
= 0,618 mola
nO =
16g mol1
nC : nH : nN : nO = 6,173 : 7,41 : 0,617 : 0,618
nC : nH : nN : nO = 10 : 12 : 1 : 1 C10H12NO
M ( C10 H 12 NO ) X = 324 u x = 2 C20H24N2O2
Wzr empiryczny: C10H12NO
Wzr rzeczywisty: C20H24N2O2
Zadanie 2.
Oblicz mas czsteczki chininy w gramach (patrz informacja do zada 1.4.).
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, musisz wykorzysta zaleno midzy liczb moli
a liczb czsteczek. Jeden mol dowolnej substancji o okrelonym wzorze czsteczkowym
zawiera liczb czsteczek rwn liczbie Avogadra. Rozwizujc zadanie, naley wic
odwoa si do definicji mola jako jednostki, zgodnie z ktr mol jest to liczno materii
ukadu, zawierajcego tyle samo czstek, ile atomw zawiera 0,012 kg izotopu wgla 12C.
Trzeba te wiedzie, e liczb czstek zawart w jednym molu okrela liczba Avogadra,
wynoszca w zaokrgleniu 6,02 10 23. Warto liczbowa staej Avogadra znajduje si
w zestawie Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,
chemii i fizyki. Rozwizujc omawiane zadanie rachunkowe, pamitaj, aby poprawnie
zaokrgli wynik kocowy i poda go z odpowiedni jednostk.
Dane:
M cz. chininy = 324 u
N A = 6,02 10 23
Szukane:
masa czsteczki chininy w gramach
1
mol
Rozwizanie:
324 g 6,02 10 23 czsteczek
x
1 czsteczka
x = 53,82 10 23 g
1. Zadania
Zadanie 3.
W pewnym napoju typu tonik wykryto maksymaln dopuszczaln zawarto chlorowodorku
chininy.
Podkrel poprawne dokoczenie zdania (patrz informacja do zada 1.4.).
Masa czsteczkowa chlorowodorku chininy jest wiksza od masy czsteczkowej chininy o
A. 35,5 u.
B. 71 u.
C. 36,5 u.
D. 73 u.
Aby poprawnie rozwiza zadany problem, musisz skorzysta z informacji wprowadzajcej
do wizki zada oraz informacji umieszczonej w zadaniu 3. (wykryto maksymaln dopuszczaln
zawarto chlorowodorku chininy). Dane te pozwol na zapisanie zalenoci, np.:
7,50 6,74
x 360,5
360,5 324 = 36,5
odpowied C
x 324
lub
7,50
324 360,5
360,5 324 = 36,5

odpowied C
6,74
Zadanie 4.
Wpisz do tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeli jest faszywe
Zdanie
1. W temperaturze pokojowej chinina jest bia krystaliczn substancj o gorzkim smaku,
rozpuszczaln w etanolu.
2. W celu uzyskania gorzkiego smaku napojw, ktrych podstaw jest woda, dodawany jest do nich
chlorowodorek chininy, poniewa sl ta, w przeciwiestwie do chininy, jest dobrze rozpuszczalna
w wodzie.
3. W 250 cm3 napoju typu tonik maksymalnie moe by zawarte 18,75 mg chininy.
P/F

Aby poprawnie rozwiza to zadanie, musisz wykorzysta informacj wprowadzajc
do wizki zada. Prawdziwo zdania 1. i 2. moesz stwierdzi, dokonujc wycznie analizy
podanej informacji. Oceniajc zdanie 3., moesz posuy si zalenoci:
100 cm3 6,74 mg
x = 16,85 mg
250 cm3 x
Porwnujc otrzymany wynik (16,85 mg) z podan w zdaniu 3. maksymaln zawartoci
chininy (18,75 mg), naley stwierdzi, e ostatnie zdanie jest faszywe.
Informacja do zada 5. i 6.
Reakcja syntezy amoniaku przebiega zgodnie z rwnaniem:
N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g) H = 92,4 kJ
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004, s. 648.
Zadanie 5.
Oblicz, ile metrw szeciennych azotu odmierzonego w warunkach normalnych i ile
kilogramw wodoru naley uy do otrzymania 30,6 kg amoniaku, jeeli reakcja syntezy
amoniaku przebiega z wydajnoci rwn 30% (patrz informacja do zada 5. i 6.).
Zadanie 6.
Pocztkowe stenia substratw reakcji (patrz informacja do zada 5. i 6.). byy rwne
c N 2 = 2 mol dm 3 , c H 2 = 6 mol dm 3 i przebiegaa ona w reaktorze o objtoci 1 dm 3
w staej temperaturze T.
Oblicz stenia H2, N2 i NH3 po osigniciu stanu rwnowagi w temperaturze T, jeeli
ustali si on po przereagowaniu 30% pocztkowej iloci wodoru.
Zadanie 7.
Blaszk miedzian o masie 0,48 g roztworzono cakowicie w stonym wodnym roztworze
kwasu azotowego(V). Dowiadczenie wykonano pod wycigiem. Przebieg reakcji miedzi
z kwasem azotowym(V) ilustruje ponisze rwnanie.
Cu + 4HNO3 Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2 H2O
Oblicz, ile centymetrw szeciennych (w przeliczeniu na warunki normalne) gazu
wydzielio si w czasie opisanej reakcji.
Zadanie 8.
Wzory soli mona w sposb uproszczony przedstawi w postaci tlenkowej, na przykad wzr
CaCO3 mona przedstawi jako CaO CO2.
Superfosfat podwjny jest nawozem, ktrego gwnym skadnikiem jest diwodorofosforan(V)
wapnia o wzorze Ca(H2PO4)2, stosowanym do wzbogacania gleby w fosfor.
Na podstawie: K.H. Lautenschlger, W. Schrter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium chemii,
Warszawa 2007, s. 460.
a) Zapisz wzr diwodorofosforanu wapnia w postaci wzoru tlenkowego.

b) Oblicz w procentach masowych zawarto P2O5 w tym zwizku chemicznym.
c) Dokocz zdanie, zaznaczajc wniosek A lub B i jego uzasadnienie 1. lub 2.
Jako nawozu fosforowego uywa si diwodorofosforanu(V) wapnia, a nie fosforanu(V)
wapnia, poniewa diwodorofosforan(V) wapnia
A
B
jest
nie jest
rozpuszczalny w wodzie i zawiera
1.
2.
mniejszy procent masowy P2O5.

wikszy procent masowy P2O5.
Zadanie 9.
Jedn z laboratoryjnych metod otrzymywania tlenu jest termiczny rozkad chloranu(V) potasu
przebiegajcy zgodnie z rwnaniem:
2KClO3 2KCl + 3O2
Oblicz objto tlenu, w przeliczeniu na warunki normalne, powstaego z rozkadu
30,6 g chloranu(V) potasu, ktry zawiera 10% masowych zanieczyszcze. Przyjmij,
e wydajno reakcji bya rwna 80%.
Zadanie 10.
Blaszk z glinu o masie 10,80 g o odpowiednio przygotowanej powierzchni zanurzono w wodnym
roztworze Cu(NO3)2, utrzymujc odpowiednie pH tego roztworu. Po pewnym czasie stwierdzono,
e powierzchnia blaszki znajdujca si w roztworze pokrya si rowym nalotem o metalicznym
poysku, a barwa roztworu staa si mniej intensywna, turkusowa, ale roztwr pozosta klarowny
i nie stwierdzono w nim wytrcenia adnego osadu. Nastpnie blaszk wyjto z roztworu, osuszono
i ponownie zwaono. Jej masa wyniosa 12,17 g. Zaobserwowane zmiany pozwoliy stwierdzi,
e w czasie dowiadczenia zachodzia reakcja chemiczna, ktrej przebieg opisuje rwnanie:
3Cu 2+ + 2Al 3Cu + 2Al3+
Oblicz, ile gramw miedzi wydzielio si w czasie opisanego dowiadczenia.
1. Zadania

Dimetyloglioksym jest zwizkiem organicznym o nastpujcym wzorze:
CH3
HO
OH
CH3
Zwizek ten jest wykorzystywany w analizie chemicznej midzy innymi do wykrywania

i okrelania iloci jonw niklu(II), z ktrymi tworzy trudno rozpuszczalny w wodzie osad
dimetyloglioksymianu niklu(II) o rowym zabarwieniu. Reakcja ta przebiega zgodnie
z rwnaniem:
H
CH3
Ni2+ + 2 HO
OH
H3C
+ 2OH
H3C
CH3
C
C
N
Ni
C
C
CH3
+ 2H2O
CH3
H
Na podstawie: J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna 2. Chemiczne metody analizy ilociowej,
Warszawa 1998, s. 179181.
Zadanie 11.
Napisz wzr sumaryczny dimetyloglioksymu (patrz informacja do zada 11.15.).
Zadanie 12.
Uzupenij tabel. Okrel liczb wiza typu i typu w czsteczce dimetyloglioksymu
(patrz informacja do zada 11.15.) oraz liczb wolnych par elektronowych
przy atomach tworzcych t czsteczk.
Liczba wiza typu
Liczba wiza typu
Liczba wolnych par elektronowych
Zadanie 13.
Uzupenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli jest
faszywe (patrz informacja do zada 11.15.).
Zdanie
1. Dla wszystkich atomw wgla w czsteczce dimetyloglioksymu naley przyj hybrydyzacj
typu sp2.
2. We wzorze dimetyloglioksymianu niklu(II) strzakami zaznaczono wizania koordynacyjne,
a kropkami wizania wodorowe.
3. W reakcji wytrcania dimetyloglioksymianu niklu(II) dimetyloglioksym jest kwasem
Brnsteda, poniewa jest dawc protonw.
P/F
Zadanie 14.
Napisz konfiguracj elektronow atomu niklu (patrz informacja do zada 11.15.)
w stanie podstawowym, uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach,
i przedstaw schemat klatkowy rozmieszczenia elektronw walencyjnych atomu tego
pierwiastka chemicznego.
10
Zadanie 15.
Aby wyznaczy mas niklu (patrz take informacja do zada 11.15.) w postaci jonw
Ni2+ w prbce pewnego roztworu o objtoci 100,00 cm3, z prbki tej pobrano trzy rwne
porcje oznaczone numerami IIII o objtoci 10,00 cm3 kada. Pobranie do analizy trzech,
a nie jednej porcji badanego roztworu miao na celu zmniejszenie wpywu na wynik analizy
bdw przypadkowych. Kad porcj poddano niezalenie takim samym czynnociom
laboratoryjnym, uzyskujc wyniki, z ktrych obliczono redni arytmetyczn.
Pobrane porcje wprowadzono do oddzielnych zlewek, zakwaszono, uzupeniono wod
destylowan do objtoci 50 cm3 i ogrzano do temperatury ok. 60 C. Nastpnie do kadej
zlewki wprowadzono niewielki nadmiar alkoholowego roztworu dimetyloglioksymu
i mieszajc, dodano wod amoniakaln w celu osignicia odpowiedniego pH roztworu.
We wszystkich naczyniach zaobserwowano wytrcenie rowego osadu. Osad otrzymany
w kadej zlewce odsczono pod zmniejszonym cinieniem w uprzednio zwaonych tyglach
szklanych z porowatym dnem, ktre peni podwjn funkcj: sczka i tygla. Odsczone
osady przemyto i wysuszono do staej masy.
W poniszej tabeli zestawiono wyniki pomiarw masy pustych tygli oraz tygli z osadem
dla trzech porcji, ktre pobrano z badanego roztworu. Pomiary masy wykonano na wadze
analitycznej z dokadnoci do 0,1 mg.
Na podstawie: J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna 2. Chemiczne metody analizy ilociowej,
Warszawa 1998, s. 179181;
T. Lipiec, Z.S. Szmal, Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej, Warszawa 1976, s. 330.
a) Uzupenij tabel, wpisujc mas osadw dla trzech porcji badanego roztworu oraz
redni mas osadu.
Numer porcji roztworu
Porcja I
Porcja II
Porcja III
Masa pustego tygla, g

28,5914
29,0523
28,9936
Masa tygla z osadem, g

28,6849
29,1535
29,0942
Masa osadu, g
rednia masa osadu m , g:
b) Oblicz, ile gramw niklu w postaci jonw Ni2+ zawieraa prbka 100,00 cm3
badanego roztworu, wykorzystujc redni mas osadu dimetyloglioksymianu
niklu(II). Masa molowa dimetyloglioksymianu niklu(II) jest rwna 288,91 g mol -1 .
Bd bezwzgldny, jakim jest obarczony wynik analizy dla danej porcji, jest rnic midzy
tym wynikiem a wartoci rzeczywist, ktrej nie znamy. Przyjmujemy, e odpowiada jej
obliczona rednia arytmetyczna: mbezwzgl. = mi - m , gdzie i oznacza numer porcji.
Bd wzgldny jest stosunkiem bdu bezwzgldnego do wartoci rzeczywistej wyraonym
w procentach. W tym przypadku nieznan warto rzeczywist rwnie zastpujemy redni
mbezwzgl.
m -m
100% = i
100% .
arytmetyczn: mwzgl. =
m
m
c) Wska porcj (I, II albo III), dla ktrej wynik analizy najbardziej odbiega
od redniej masy niklu i oblicz bd wzgldny wyznaczenia masy niklu w postaci
jonw Ni2+ w badanym roztworze opisan metod dla tej porcji.
Zadanie 16.
Pierwiastek chemiczny X tworzy hydrat o wzorze XSO4 7H2O, ktrego 45,5% masy
stanowi woda. Ustal mas molow pierwiastka X w zaokrgleniu do jednoci.
1. Zadania
1.2. Struktura atomu jdro i elektrony

Zadanie 17.
Mied tworzy kationy Cu+ oraz Cu2+.
a) Okrel, ile elektronw i z jakiej podpowoki albo podpowok oddaje atom miedzi,
tworzc kation Cu2+. Dokocz ponisze zdanie, wpisujc liczb elektronw i symbol
odpowiedniej podpowoki lub podpowok.
Tworzenie kationu Cu2+ oznacza oddanie przez atom miedzi ....................................................
......................................................................................................................................................
b) Uzupenij ponisz tabel, wpisujc schemat klatkowy konfiguracji elektronw
walencyjnych jonu Cu2+ w stanie podstawowym oraz wartoci gwnej liczby
kwantowej n i pobocznej liczby kwantowej l dla niesparowanego elektronu w tym
jonie.
Schemat klatkowy
elektronw walencyjnych
Gwna liczba kwantowa

n
Poboczna liczba kwantowa

l

a)
Na podstawie pooenia atomu miedzi w ukadzie okresowym naley napisa konfiguracj
elektronow atomu tego pierwiastka w stanie podstawowym 1s22s22p63s23p63d104s1.
Skrcony zapis konfiguracji jego jonu to Cu2+: [Ar] 3d 9. Napisanie skrconego zapisu
konfiguracji danego atomu polega na porwnaniu konfiguracji atomu w stanie podstawowym
z zapisem konfiguracji elektronowej gazu szlachetnego poprzedzajcego go w ukadzie
okresowym (w tym przypadku argonu). Atom miedzi, tworzc kation Cu2+, oddaje
1 elektron z podpowoki 4s i 1 elektron z podpowoki 3d.
b)
Rozwizanie tej czci zadania wymaga znajomoci reguy Hunda, zgodnie z ktr pary
elektronw () tworz si dopiero po zapenieniu wszystkich poziomw orbitalnych danej
podpowoki przez elektrony niesparowane. Liczba elektronw niesparowanych w danej
podpowoce powinna by moliwie najwiksza. Schemat klatkowy elektronw walencyjnych
jonu Cu2+ przedstawia zapis:
Z zapisu skrconej konfiguracji elektronowej jonu Cu2+ wynika, i elektrony walencyjne

w tym jonie znajduj si na podpoziomie 3d, a to pozwala stwierdzi, e gwna liczba
kwantowa n elektronu niesparowanego jest rwna 3 i skoro jest to elektron nalecy
do podpowoki typu d poboczna liczba kwantowa l wynosi 2.
Poprawna odpowied
a) Tworzenie kationu Cu2+ oznacza oddanie przez atom miedzi 1 elektronu z podpowoki 4s
i 1 elektronu z podpowoki 3d.
b)
Schemat klatkowy
Gwna liczba kwantowa

n
Poboczna liczba kwantowa

l
11
12

Liczba atomowa pewnego pierwiastka wynosi 26. W poniszej tabeli przedstawiono masy
atomowe i zawarto procentow trwaych izotopw tego pierwiastka wystpujcych
w przyrodzie.
Masa atomowa izotopu, u
Zawarto procentowa izotopu, % atomw
53,94
5,85
55,93
91,75
56,94
2,12
57,93
0,28
Na podstawie: J. Sawicka i inni, Tablice chemiczne, Gdask 2004, s. 202.
Zadanie 18.
Uzupenij ponisz tabel. Wpisz symbol opisanego pierwiastka (patrz informacja
do zada 18.20.), symbol bloku konfiguracyjnego (energetycznego), do ktrego naley
ten pierwiastek oraz stosujc zapis peny (podpowokowy), konfiguracj elektronow
atomu (w stanie podstawowym) tego pierwiastka.
Symbol
pierwiastka
Symbol bloku
konfiguracyjnego
Konfiguracja
elektronowa

Wypenienie tabeli wymaga okrelenia zwizku midzy budow atomu, konfiguracj
elektronow a pooeniem pierwiastka chemicznego w ukadzie okresowym. Aby poprawnie
rozwiza to zadanie, musisz skorzysta z zestawu Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki i odnale w ukadzie
okresowym pierwiastek o liczbie atomowej (rwnej liczbie porzdkowej w ukadzie
okresowym) Z = 26. Pierwiastkiem tym okazuje si elazo. Wpisz do tabeli jego symbol.
Odczytaj pooenie elaza w ukadzie okresowym: grupa 8. i okres 4., a wic pierwiastek ten
naley do bloku d i na podpowoce 3d ma 6 elektronw (na 4s 2 elektrony). Naley wpisa
do tabeli symbol bloku konfiguracyjnego i pen konfiguracj atomu w stanie podstawowym,
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na wszystkich podpowokach.
Przykady poprawnych odpowiedzi
Symbol
pierwiastka
Symbol bloku
konfiguracyjnego
Fe
Konfiguracja
elektronowa
1s22s22p63s23p64s23d6
lub 1s22s22p63s23p63d64s2
lub 1s22s2p63s2p64s23d6
Zadanie 19.
Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel waciwe okrelenie w kadym nawiasie
tak, aby zdania byy prawdziwe. Nastpnie wpisz odpowiedni liczb odnoszc si
do opisanego pierwiastka (patrz informacja do zada 18.20.) lub wyjanij, dlaczego
nie mona okreli danej wielkoci.
1. Znajc liczb atomow pierwiastka, (mona okreli liczb protonw / nie mona okreli
liczby protonw) wchodzcych w skad jdra atomu tego pierwiastka.
Liczba protonw lub wyjanienie: ............................................................................................ .
2. Znajc liczb atomow pierwiastka, (mona okreli liczb neutronw / nie mona okreli
liczby neutronw) wchodzcych w skad jdra atomu tego pierwiastka.
1. Zadania
Liczba neutronw lub wyjanienie: .......................................................................................... .

3. Znajc liczb atomow pierwiastka, (mona okreli adunek / nie mona okreli adunku)
jdra atomu tego pierwiastka.
adunek jdra atomu lub wyjanienie: ...................................................................................... .
4. Znajc liczb atomow pierwiastka, (mona okreli liczb masow / nie mona okreli
liczby masowej) dowolnego izotopu tego pierwiastka.
Liczba masowa lub wyjanienie: ............................................................................................... .
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, trzeba wykaza si znajomoci i rozumieniem poj:
liczba atomowa, liczba masowa, izotop, proton, neutron, adunek jdra. Musisz pamita,
e liczba atomowa pierwiastka oznacza liczb protonw w jdrze. Oczywiste wic jest, e
na podstawie podanej informacji mona okreli liczb protonw w jdrze podajemy liczb
protonw rwn liczbie atomowej (26). Wiadomo, e atomy o tej samej liczbie atomowej
mog si rni liczb neutronw (takie odmiany pierwiastka to izotopy), a wic
na podstawie podanej informacji nie mona okreli liczby neutronw w jdrze.
Do rozwizania tego problemu potrzebna byaby znajomo liczby masowej. Musisz pamita,
e jdro atomowe pierwiastka to dodatnio naadowany ukad zoony z protonw o dodatnim
adunku elementarnym i obojtnych elektrycznie neutronw. Tak wic na podstawie podanej
informacji mona okreli adunek jdra (w elementarnych jednostkach adunku), bo jest on
rwny liczbie protonw (ktr okrela liczba atomowa) w jdrze. Wiadomo, e liczba
masowa jest sum protonw i neutronw w jdrze atomu (a atomy o tej samej liczbie
atomowej mog si rni liczb neutronw), wic znajomo liczby atomowej nie jest
wystarczajc informacj do jej okrelenia.
Zadanie 20.
Oblicz redni mas atomow opisanego pierwiastka (patrz informacja do zada 18.20.).
Aby rozwiza zadanie, trzeba wiedzie, co to jest rednia masa atomowa pierwiastka
chemicznego. redni mas atomow pierwiastka oblicza si jako redni waon z mas
atomowych wszystkich wystpujcych w przyrodzie izotopw danego pierwiastka. Dane
potrzebne do rozwizania zadania podane s w tabeli. Podstaw je do wzoru na redni waon,
dokonaj odpowiednich oblicze i podaj wynik: 55,84 u. Naley przyj poprawne
zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz pamita o podaniu wyniku
z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych zaokrgle.
Zadanie 21.
Pierwiastek X ley w sidmej grupie i czwartym okresie ukadu okresowego. Pierwiastek ten
tworzy jon prosty X2+. Wszystkie atomy pierwiastka X wystpujce w przyrodzie maj liczb
masow rwn 55.
a) Napisz skrcon konfiguracj elektronow jonu X2+ w stanie podstawowym.
b) Okrel i wpisz do tabeli liczb protonw i neutronw znajdujcych si w jdrze
atomu pierwiastka X oraz liczb elektronw tworzcych rdze atomu tego pierwiastka.
Pierwiastek X
Liczba czstek elementarnych

znajdujcych si w jdrze atomu X
Liczba elektronw znajdujcych si

w rdzeniu atomu X
13
14

Zalenie od tego, czy pierwiastek dy do tworzenia jonw dodatnich, czy ujemnych,
rozrnia si pierwiastki elektrododatnie i elektroujemne. Pierwiastki elektroujemne maj
wiele elektronw walencyjnych, a pobierajc elektrony, tworz jony ujemne o trwaej
konfiguracji elektronowej. Pierwiastki elektrododatnie, oddajc elektrony, tworz jony
dodatnie o trwaej konfiguracji.
Zadanie 22.
a) Uzupenij ponisze zdanie. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych
w kadym nawiasie tak, aby zdanie byo prawdziwe (patrz informacja do zada 22. i 23.).
Pierwiastek, ktrego atom w stanie podstawowym ma nastpujc konfiguracj elektronow:
1s2 2s22p6 3s23p63d 5 4s1, naley do bloku konfiguracyjnego (s/p/d), jest pierwiastkiem
(elektrododatnim/elektroujemnym), a tlenek tego pierwiastka na VI stopniu utlenienia
wykazuje waciwoci (kwasowe/zasadowe/amfoteryczne).
b) Napisz wzr oraz skrcon konfiguracj jonu w stanie podstawowym pierwiastka
zidentyfikowanego w podpunkcie a) tego zadania, w ktrym pierwiastek ten
przyjmuje stopie utlenienia rwny II.
Zadanie 23.
Atom pewnego pierwiastka ma w stanie podstawowym nastpujc konfiguracj elektronow:
1s2 2s22p6 3s23p63d 5 4s1
Tlenek i wodorotlenek tego pierwiastka, w ktrych przyjmuje on pewien stopie utlenienia,
wykazuj waciwoci amfoteryczne. Na tym stopniu utlenienia opisany pierwiastek
wystpuje take w postaci jonw prostych (patrz take informacja do zada 22. i 23.).
a) Napisz wzr i skrcon konfiguracj elektronow tego jonu prostego opisanego
pierwiastka.
b) Podaj warto gwnej liczby kwantowej n i warto pobocznej liczby kwantowej l
opisujcych stan dowolnego niesparowanego elektronu walencyjnego w tym jonie.
Zadanie 24.
Poniej przedstawiono konfiguracj elektronow atomw w stanie podstawowym wybranych
metali nalecych do 1. grupy ukadu okresowego pierwiastkw. Metale te oznaczono
numerami I, II i III.
I: 1s22s1
II: 1s22s22p63s23p64s1
III: 1s22s22p63s1
Pierwsza energia jonizacji to energia, jak naley dostarczy, aby oderwa elektron
od obojtnego atomu.
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.
Najmniejsz pierwsz energi jonizacji ma atom pierwiastka oznaczonego numerem
A. I, poniewa jego elektron walencyjny jest najmniej oddalony od jdra atomowego.
B. I, poniewa ma obsadzone elektronami tylko dwie powoki elektronowe.
C. II, poniewa jego elektron walencyjny jest najbardziej oddalony od jdra atomowego.
D. III, poniewa ma najmniejsz elektroujemno.
b) Okrel liczb elektronw w rdzeniu atomu metalu oznaczonego numerem III.
c) Napisz wzr sumaryczny zwizku metalu oznaczonego numerem II z chlorem i okrel
charakter wizania chemicznego (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane,
kowalencyjne spolaryzowane), ktre w tym zwizku wystpuje.
Zadanie 25.
Zapisz pen konfiguracj elektronow atomu chromu w stanie podstawowym.
1. Zadania
Zadanie 26.
Podaj liczb elektronw walencyjnych atomu chromu w stanie podstawowym,
obsadzajcych wycznie powok elektronow opisan gwn liczb kwantow n=3.
Zadanie 27.
Podaj warto pobocznej liczby kwantowej l dla jednego z elektronw walencyjnych
atomu chromu, obsadzajcych najdalej pooon od jdra atomu powok elektronow.
Jdra atomowe, w ktrych stosunek liczby neutronw do liczby protonw przekracza
znacznie warto 1, ulegaj przemianom nazywanym promieniotwrczymi. W przemianach
tych zachowana jest zarwno masa, jak i adunek elektryczny, a produktami tych przemian
mog by: jdra 42 He nazywane czstkami , elektrony nazywane czstkami , jdra innych
pierwiastkw, a take neutrony. Czstki niebdce skadnikami jdra atomowego powstaj
na skutek przemian zachodzcych pomidzy nukleonami, czyli czstkami tworzcymi jdro
atomu. Wielkoci charakteryzujc przemiany promieniotwrcze jest okres ptrwania jdra
pierwiastka aktywnego promieniotwrczo, zdefiniowany jako czas, po ktrym pozostaje
poowa liczby aktywnych jder tego pierwiastka. Przykadem pierwiastka ulegajcego
przemianom promieniotwrczym jest pluton. Izotop plutonu 239
94 Pu , jako produkt przemiany
zachodzcej z emisj czstki izotopu neptunu o liczbie masowej rwnej 239, po raz
pierwszy zosta wyodrbniony w 1941 r. przez grup badaczy McMillana i Seaborga. Ta sama
grupa badawcza odkrya go w 1942 r. w rudach uranu w iloci okoo 109%. Izotop ten jest
uwaany za najtrwalszy produkt rozpadu izotopu uranu o liczbie masowej rwnej 238.
Na podstawie: A. Czerwiski, Energia jdrowa i promieniotwrczo, Warszawa 1998, s. 5051, 106107.
Zadanie 28.
Poniej przedstawiono rwnanie przemiany przeprowadzonej przez McMillana i Seaborga
238
2
A
238
92 U + 1 H 2 Z X + 93 Np
W rwnaniu tym symbolem X oznaczono czstk, ktra obok izotopu 238
93 Np jest
produktem tej przemiany.
Ustal warto liczby atomowej Z i warto liczby masowej A czstki X oraz podaj jej
nazw.
Zadanie 29.
Uzupenij tekst tak, aby powstay zdania prawdziwe, wpisujc w odpowiedniej formie
gramatycznej okrelenia wybrane spord podanych poniej.
proton, elektron, neutron, dodatni, obojtny, ujemny, wikszy, mniejszy
Podczas przemiany promieniotwrczej przeprowadzonej przez zesp McMillana i Seaborga
w 1941 r. (patrz informacja do zada 28.31.) izotop plutonu o liczbie masowej rwnej 239
otrzymano w wyniku rozpadu izotopu neptunu o liczbie masowej rwnej 239. W trakcie tej
przemiany zostaje wyemitowany ..............., czyli czstka
o adunku i masie rwnej 9,11 1031 kg. Liczba neutronw zawartych
w jdrze otrzymanego izotopu jest o 1 ... od liczby neutronw
zawartych w jdrze izotopu wyjciowego.
15
16
Zadanie 30.
Wyjanij, dlaczego podczas przemiany promieniotwrczej zaobserwowanej przez zesp
McMillana i Seaborga w 1941 r. (patrz informacja do zada 28.31.) doszo do emisji
czstki, ktra nie jest skadnikiem jdra atomowego. Dlaczego przemian t nazywamy
przemian jdrow?
Zadanie 31.
Okres ptrwania 1/2 izotopu 238
93 Np otrzymanego przez McMillana i Seaborga (patrz
informacja do zada 28.31.) wynosi 50 h 48 min 28 s. Masa prbki tego izotopu neptunu
po 16,936 dniach od zakoczenia eksperymentu wyniosa 526 ng.
Oblicz pocztkow mas prbki izotopu 238
93 Np otrzymanej przez grup amerykaskich
badaczy. Wynik podaj w mikrogramach w zaokrgleniu do jednoci.
1. Zadania
1.3. Wizania chemiczne

Zadanie 32.
W teorii orbitali molekularnych powstawanie wiza chemicznych typu lub wyjania si,
stosujc do opisu tych wiza orbitale czsteczkowe odpowiedniego typu ( lub ), ktre
mona utworzy w wyniku waciwego nakadania odpowiednich orbitali atomowych
atomw tworzcych czsteczk. Na poniszych schematach zilustrowano powstawanie
orbitali czsteczkowych.
I
II
III
IV

Warszawa 2007, s. 111120.
Dane s czsteczki: Cl2, H2, HF.

Ustal, nakadanie jakich orbitali atomowych (s czy p) obu atomw naley koniecznie
uwzgldni, aby wyjani tworzenie wiza w czsteczkach o podanych powyej
wzorach. W tym celu przyporzdkuj kademu wzorowi odpowiedni numer schematu.
Rozwizanie zadania, naley rozpocz od analizy budowy czsteczek, ktrych wzory podano
w zadaniu, czyli H2, Cl2, HF.
Wizanie atomowe, w ktrym 2 biorce w nich udzia orbitale atomowe cz si wzdu
1 osi, tworzc orbital czsteczkowy o symetrii osiowej, nazywamy wizaniem sigma .
W czsteczce wodoru (H2) wystpuje wizanie s-s-, poniewa obydwa uczestniczce w nim
orbitale atomowe to orbitale s (naley przyporzdkowa schemat oznaczony numerem I).
Nakadanie si pojedynczo obsadzonych orbitali p 2 atomw chloru prowadzi do utworzenia
orbitalu p-p-, ktry obydwa atomy chloru czy w czsteczk. W czsteczce chloru (Cl2)
wystpuje wic wizanie p-p- (naley przyporzdkowa schemat oznaczony numerem IV).
W czsteczce fluorowodoru (HF) pojedynczo obsadzony orbital s atomu wodoru i pojedynczo
obsadzony orbital p atomu fluoru poczone zostay w cakowicie obsadzony orbital
czsteczkowy s-p-. Powstajcy orbital s-p- o symetrii osiowej stanowi wizanie s-p-
(naley przyporzdkowa schemat oznaczony numerem II).
Poprawna odpowied
Cl2: IV
H2: I
HF: II
17
18
Zadanie 33.
Na poniszych rysunkach przedstawiono schemat oddziaywania orbitali zhybrydyzowanych
atomw wgla i orbitali 1s atomw wodoru, w ktrego wyniku powstaj wizania chemiczne
w czsteczkach pewnych wglowodorw.
Rysunek I
Rysunek II
a) Wypenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli
jest faszywe.
Zdanie
1. Rysunek I przedstawia przestrzenne rozmieszczenie wiza chemicznych w czsteczce, w ktrej
kady atom wgla ma hybrydyzacj sp3.
2. Rysunek II przedstawia przestrzenne rozmieszczenie wiza chemicznych w czsteczce, w ktrej
kady atom wgla ma hybrydyzacj sp.
3. Odlego midzy jdrami atomu wgla w czsteczce, ktrej ksztat przedstawiono na rysunku I,
jest mniejsza ni odlego midzy jdrami atomu wgla w czsteczce, ktrej ksztat
przedstawiono na rysunku II.
P/F
b) Wypenij tabel, wpisujc liczb wiza i liczb wiza w czsteczkach, ktrych

ksztat przedstawiono na rysunkach I i II.
Numer rysunku
I
II
Liczba wiza
Liczba wiza

a)
Na rysunku I przedstawiono schemat powstawania wiza w czsteczce wglowodoru,
w ktrej skad wchodz 2 atomy wgla i 4 atomy wodoru. Oba atomy wgla s rwnocenne
(maj identyczne waciwoci). Kady z nich jest poczony z 2 atomami wodoru i z atomem
wgla. Z przedstawionego schematu wynika, e w powoce walencyjnej kadego atomu wgla
s 3 rwnocenne orbitale zhybrydyzowane (hybrydy), ktrych oddziaywanie z orbitalami 1s
2 atomw wodoru i orbitalem zhybrydyzowanym drugiego atomu wgla prowadzi
do powstania czsteczki paskiej: wszystkie tworzce j atomy le w jednej paszczynie,
a osie wiza CH i CC budujcych jej szkielet przecinaj si pod ktem 120. Stan,
w ktrym w powoce walencyjnej atomu wgla istniej 3 rwnocenne orbitale
zhybrydyzowane, wymaga zaoenia, e powstay one w wyniku wymieszania rwnie
3 (rnych) walencyjnych orbitali atomowych: 1 podpowoki 2s i 2 podpowoki 2p,
co zapisujemy symboliczne jako sp2.
Na rysunku II przedstawiono schemat powstawania wiza w czsteczce wglowodoru,
w ktrej skad wchodz 2 atomy wgla i 2 atomy wodoru. Oba atomy wgla s rwnocenne.
Kady z nich jest poczony z atomem wodoru i z atomem wgla. Z przedstawionego
1. Zadania
schematu wynika, e w powoce walencyjnej kadego atomu wgla s dwa rwnocenne

orbitale zhybrydyzowane, ktrych oddziaywanie z orbitalem 1s atomu wodoru i orbitalem
zhybrydyzowanym drugiego atomu wgla prowadzi do powstania czsteczki liniowej:
wszystkie tworzce j atomy le na jednej prostej. Stan, w ktrym w powoce walencyjnej
atomu wgla istniej 2 rwnocenne orbitale zhybrydyzowane, wymaga zaoenia, e powstay
one w wyniku wymieszania rwnie 2 (rnych) walencyjnych orbitali atomowych:
1 podpowoki 2s i 1 podpowoki 2p, co zapisujemy symboliczne jako sp.
Na tej podstawie moemy stwierdzi, e zdanie 1. jest faszywe atomom wgla
w czsteczce zwizku chemicznego I przypisuje ono hybrydyzacj sp3 zamiast sp2, za zdanie
2. jest prawdziwe.
Aby rozstrzygn, czy prawdziwe jest zdanie 3., powinnimy rozway budow czsteczki
kadego zwizku. Widzimy, e w przypadku czsteczki, ktrej schemat przedstawiono na
rysunku I, przy kadym atomie wgla pozostaje 1 elektron walencyjny orbitalu 2p, a o tego
orbitalu jest prostopada do paszczyzny czsteczki. W wyniku oddziaywania 2 orbitali 2p
obu atomw wgla (bocznego naoenia) powstaje orbital molekularny typu .
W czsteczce tej atomy wgla s wic poczone wizaniem podwjnym. W czsteczce,
ktrej szkielet ilustruje rysunek II, przy kadym atomie wgla pozostaj 2 orbitale
podpowoki 2p, w wyniku ich oddziaywania powstan zatem 2 orbitale molekularne typu ,
a wic w tym przypadku wizanie midzy atomami wgla jest potrjne i dlatego wizanie
midzy atomami wgla czsteczce zwizku II jest krtsze. Zdanie 3. jest wobec tego faszywe.
b)
Rozwaania przeprowadzone w czci a) zadania pomog w rozwizaniu jego czci b).
Wiemy ju, e w czsteczce I wystpuje 1 wizanie , a w czsteczce II 2 wizania .
Musimy jeszcze policzy wizania typu w kadej czsteczce, pamitajc, e tego typu
wizanie zawsze powstaje jako pierwsze, wic wszystkie wizania pojedyncze s wizaniami
. W czsteczce I jest ich 5 (4 wizania CH i 1 CC), a w czsteczce II s one 3 (2 wizania
CH i 1 CC).
Poprawna odpowied
a) 1. F
2. P
3. F
b)
Numer rysunku
I
II
Liczba wiza
5
3
Liczba wiza
1
2

Na rysunkach przedstawiono przestrzenne rozmieszczenie wiza chemicznych tworzonych
przez orbitale zhybrydyzowane atomw wgla w czsteczkach dwch wglowodorw.
Punktami schematycznie oznaczono pooenie rodkw atomw poczonych tymi
wizaniami, lini cig osie wiza, a lini przerywan kontury figury geometrycznej,
w ktrej naroach znajduj si atomy otaczajce atom centralny. Hybrydyzacja polegajca
na wymieszaniu 1 orbitalu s oraz 3 orbitali p daje hybrydyzacj tetraedryczn ze wzgldu
na skierowanie orbitali zhybrydyzowanych ku naroom tetraedru. Wymieszanie 1orbitalu s
oraz 2 orbitali p daje hybrydyzacj trygonaln. Wizania utworzone za pomoc tych orbitali
le w tej samej paszczynie, a kty pomidzy nimi wynosz 120.
19
20
Rysunek I
120
Rysunek II
120
120
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2011, s. 151, 152, 155,156.
Zadanie 34.
Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych
w kadym nawiasie tak, aby zdania byy prawdziwe (patrz informacja do zada 34. i 35.).
1. Rysunek I przedstawia przestrzenne rozmieszczenie wiza chemicznych tworzonych
przez orbitale zhybrydyzowane atomw wgla w czsteczkach (metanu/etenu/etynu),
a rysunek II w czsteczkach (metanu/etenu/etynu).
2. W czsteczce wglowodoru, ktrej struktur przedstawia rysunek I, (wystpuje/
nie wystpuje) wizanie typu , dlatego wglowodr ten ulega reakcjom (substytucji/addycji)
i (powoduje odbarwienie /nie powoduje odbarwienia) wody bromowej.
Rysunek I przedstawia schemat takiego oddziaywania orbitali zhybrydyzowanych atomw
wgla i orbitali 1s atomw wodoru, w ktrego wyniku powstaj wizania chemiczne
w czsteczce o strukturze trygonalnej (hybrydyzacja sp2), a rysunek II w czsteczce
o strukturze tetraedrycznej (hybrydyzacja sp3). Wglowodorem I jest wic zwizek, w ktrego
czsteczkach atom wgla wykorzystuje 3 elektrony walencyjne z 3 rwnocennych orbitali
zhybrydyzowanych na wytworzenie wiza z 3 ssiednimi atomami wizania te tworz
paski szkielet czsteczki. Spord wglowodorw wymienionych w zdaniu 1. tak struktur
maj jedynie czsteczki etenu (czsteczki metanu maj budow tetraedryczn, a etynu
liniow). W czsteczkach etenu wystpuje wizanie podwjne, zwizek ten jest wic
wglowodorem nienasyconym.
Rysunek II przedstawia tak struktur, w ktrej atom centralny tworzy 4 wizania z innymi
atomami, jest ona tetraedryczna. Spord wglowodorw wymienionych w zdaniu 1. tak
struktur maj jedynie czsteczki metanu, wszystkie wystpujce w nich wizania s
pojedyncze metan jest zwizkiem nasyconym.
W ten sposb moemy uzupeni zdanie 1., wybierajc w pierwszym nawiasie sowo etenu,
a w drugim sowo metanu.
Aby poprawnie uzupeni zdanie 2., naley ponownie zwrci uwag na krotno wizania
CC w czsteczkach etenu i metanu. W przypadku wiza wielokrotnych jedno wizanie jest
wizaniem typu , a kade nastpne wizaniem typu . W czsteczce etenu midzy atomami
wgla wystpuje wizanie podwjne 1 wizanie i 1 wizanie , a w czsteczce metanu
wystpuj tylko wizania pojedyncze, a wic wizania (w obu czsteczkach wizania CH
s wizaniami pojedynczymi). Z rodzajem wiza wystpujcych w czsteczkach zwizku
wi si jego waciwoci. Zwizki majce w czsteczce wizania (zwizki nienasycone)
s bardziej reaktywne chemicznie ni zwizki, w ktrych czsteczkach wystpuj tylko
wizania (zwizki nasycone). Eten jest wic bardziej reaktywny ni metan. Naley
przypomnie, e dla zwizku nienasyconego charakterystyczne s reakcje addycji dziki
wizaniu , ktrego obecno potwierdza si w reakcji z wod bromow. Atomy bromu
zostaj przyczone do atomw wgla po rozerwaniu wizania . W czasie reakcji
1. Zadania
obserwujemy, e woda bromowa odbarwia si. Wiedzc to, moemy wybra kolejno
nastpujce okrelenia: wystpuje, addycji, powoduje odbarwienie.
Zadanie 35.
a) Spord odczynnikw wymienionych poniej wybierz wszystkie te, ktre pozwol
na odrnienie wglowodoru o strukturze przestrzennej przedstawionej na rysunku I
od wglowodoru o strukturze przedstawionej na rysunku II (patrz informacja
do zada 34. i 35.).
Br2 (aq), KMnO4 (aq), wieo wytrcony Cu(OH)2, KOH (aq) i roztwr fenoloftaleiny
b) Napisz, jakie zmiany moliwe do zaobserwowania podczas reakcji kadego
wybranego odczynnika z wglowodorami o strukturach przedstawionych
na rysunkach I i II, pozwalaj na odrnienie tych wglowodorw.
c) Uzasadnij swj wybr odczynnikw, piszc odpowiednie rwnania reakcji.
Rozwizujc to zadanie, wykorzystaj informacje z poprzedniego rozwizania. Znajc typ
hybrydyzacji atomw wgla w prostych czsteczkach wglowodorw i odpowiadajc im
struktur, mona zidentyfikowa te zwizki. Rysunek I przedstawia struktur przestrzenn
etenu, rysunek II metanu. W czsteczce etenu wystpuje wizanie , jest on wic bardziej
reaktywny ni metan, w ktrego czsteczkach obecne s tylko pojedyncze wizania .
Wykrywaniu wizania w czsteczce wglowodoru nienasyconego suy reakcja z wod
bromow lub z wodnym roztworem manganianu(VII) potasu. Naley przypomnie,
e zwizek nienasycony bierze udzia w reakcjach addycji dziki obecnoci wizania w jego
czsteczkach. W reakcji z wod bromow atomy bromu zostaj przyczone do atomw
wgla po rozerwaniu wizania i woda bromowa odbarwia si. Woda bromowa Br2 (aq) ma
barw brunatnopomaraczow (w zalenoci od stenia bromu barwa ta jest janiejsza lub
ciemniejsza). Roztwr KMnO4 o zabarwieniu fioletowym ma waciwoci utleniajce
i utlenia eten do alkoholu dihydroksylowego, a sam redukuje si do MnO2, obserwujemy
powstawanie brunatnego osadu. Na podstawie obserwacji mona napisa odpowiednie
rwnania reakcji, pamitajc o dobraniu wspczynnikw stechiometrycznych.
Zadanie 36.
Dwa pierwiastki X i Y tworz zwizek chemiczny, w ktrego czsteczkach atom pierwiastka
X jest atomem centralnym, a wszystkie poczone z nim atomy pierwiastka Y s rwnocenne.
Pierwiastek X znajduje si w 13. grupie ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych,
w rdzeniu atomowym ma 2 elektrony. Pierwiastek Y znajduje si w 3. okresie i jego atom
tworzy trway jon prosty o wzorze Y.
a) Napisz wzr sumaryczny zwizku pierwiastka X i Y, podaj typ hybrydyzacji (sp, sp2,
sp3) atomu pierwiastka X w czsteczce tego zwizku oraz okrel budow przestrzenn
(liniowa, trjktna, tetraedryczna) tej czsteczki.
b) Okrel charakter wizania chemicznego (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane,
kowalencyjne spolaryzowane) wystpujcego w opisanym zwizku.
c) Okrel stosunek masowy i stosunek molowy pierwiastka X do pierwiastka Y
w opisanym zwizku chemicznym.
Zadanie 37.
Czsteczka arsenowodoru AsH3 ma ksztat piramidy o podstawie trjkta rwnobocznego,
w ktrego naroach znajduj si rodki atomw wodoru.
21
22
Napisz wzr elektronowy czsteczki arsenowodoru, zaznaczajc kreskami wizania

chemiczne i wolne pary elektronowe. Okrel typ hybrydyzacji atomu arsenu
w czsteczce tego zwizku chemicznego.
Zadanie 38.
Witamina A to zbiorcza nazwa organicznych zwizkw chemicznych z grupy retinoidw
penicych w organizmie funkcj niezbdnego skadnika pokarmowego. Podstawow form,
w jakiej wystpuje witamina A, jest retinol, czyli czsteczka o nastpujcym wzorze:
CH3
H3C CH3
CH3
OH
CH3
Podaj liczb atomw wgla o typie hybrydyzacji sp2 wystpujcych w czsteczce retinolu.
1. Zadania
1.4. Kinetyka i statyka chemiczna

elazo tworzy jony proste Fe2+ i Fe3+. Jony te ulegaj w roztworach wodnych hydratacji,
przyczajc 4 lub 6 czsteczek wody. Najbardziej pospolitymi kompleksami kationowymi
elaza s heksaakwakompleksy wystpujce midzy innymi w roztworach soli elaza(II)
i elaza(III). Jony te wykazuj sabe waciwoci kwasowe:
I [Fe(H2O)6]2+ + H2O [Fe(H2O)5(OH)]+ + H3O+
K a = 10 9,5
II
K a = 103,05
[Fe(H2O)6]3+ + H2O [Fe(H2O)5(OH)]2+ + H3O+
Zadanie 39.
Okrel, ktre jony elaza(II) czy elaza(III) wykazuj sabsze waciwoci kwasowe
(patrz informacja do zada 39. i 40.) i uzasadnij swoj odpowied.
Aby oceni, ktre jony elaza(II) czy elaza(III) wykazuj sabsze waciwoci kwasowe,
musisz porwna podane w informacji do zadania wartoci staych dysocjacji. Im wiksza
warto staej dysocjacji, tym silniejsze waciwoci kwasowe.
Sabsze waciwoci kwasowe wykazuj jony elaza(II), poniewa 10 9,5 < 10 3, 05 .
Zadanie 40.
Dla przemiany oznaczonej numerem II (patrz informacja do zada 39. i 40.) napisz
wzory kwasw i zasad, ktre zgodnie z teori Brnsteda tworz sprzone pary.
Aby rozwiza zadanie, musisz skorzysta z informacji do zadania w celu odniesienia si
do wskazanej w poleceniu przemiany. Ponadto trzeba wiedzie, e w teorii Brnsteda pojcia
kwasu i zasady odnosz si do procesw przenoszenia protonw. Tak wic kwasy
to czsteczki i jony oddajce protony, a zasady to czsteczki i jony przyjmujce protony.
Zauwa, e kademu donorowi protonw odpowiada akceptor protonw, czyli kademu
kwasowi odpowiada zasada. Midzy dwiema sprzonymi parami kwas-zasada do reakcji
dochodzi wtedy, kiedy proton oddany przez jedn z par przyjmowany jest przez par drug:
kwas 1
zasada 1 + proton
proton
zasada 2
kwas 2
kwas 1
zasada 2
zasada 1

3+
Kwas 1: [Fe(H2O)6]
Kwas 2: H3O+
lub
Kwas 1: H3O+
Kwas 2: [Fe(H2O)6]3+
Sprzone pary
Zasada 1: [Fe(H2O)5(OH)]2+
Zasada 2: H2O
Zasada 1: H2O
Zasada 2: [Fe(H2O)5(OH)]2+
kwas 2
23
24

Reakcja syntezy amoniaku przebiega zgodnie z rwnaniem:
N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g) H = 92,4 kJ
Na pooenie stanu rwnowagi tej reakcji wpyw maj temperatura i cinienie.
W poniszej tabeli przedstawiono rwnowagowe zawartoci amoniaku (w procentach
objtociowych) w stechiometrycznej mieszaninie azotu i wodoru pod rnym cinieniem
i w rnych temperaturach.
Temperatura, C
200
300
400
500
600
700
900
Cinienie, MPa
0,1
10
20
100
15,2
67,6
80,6
85,8
98,3
2,18
31,8
52,1
62,8
92,6
0,44
10,7
25,1
36,3
79,8
0,129
3,62
10,4
17,6
57,5
0,049
1,43
4,47
8,25
31,4
0,0223
0,66
2,14
4,11
12,9
0,000212
0,0044
0,13
0,44
0,87
Zadanie 41.
a) Dokonaj analizy danych zawartych w tabeli (patrz informacja do zada 41. i 42.)
i uzupenij ponisze zdanie. Podkrel waciwe okrelenie w kadym nawiasie.
Po ustaleniu si stanu rwnowagi ilo amoniaku w ukadzie jest tym wiksza,
im (nisza/wysza) jest temperatura oraz im (nisze/wysze) jest cinienie.
b) Uzasadnij na podstawie reguy przekory Le Chateliera zmian zawartoci amoniaku
w stechiometrycznej mieszaninie azotu i wodoru w zalenoci od cinienia i temperatury.
a)
Rozwizanie zadania wymaga odczytania i zinterpretowania danych zawartych
w zamieszczonej tabeli. Na podstawie danych musisz ustali, jak zmienia si zawarto
procentowa amoniaku w mieszaninie rwnowagowej ze zmian temperatury i ze zmian
cinienia. Z danych tych wynika, e wraz ze wzrostem temperatury (przy staym cinieniu)
zmniejsza si wydajno otrzymywania amoniaku, np. przy cinieniu 0,1 MPa zawarto
amoniaku w mieszaninie wynosi 15,2% w temperaturze 200C, 0,129% w temperaturze
500C, 0,000212% w temperaturze 900C. Natomiast wraz ze wzrostem cinienia (w staej
temperaturze) zwiksza si wydajno otrzymywania amoniaku, np. w temperaturze 400C
zawarto amoniaku w mieszaninie wynosi 0,44% pod cinieniem 0,1 MPa, 25,1%
pod cinieniem 10 MPa, 79,8% pod cinieniem 100 MPa.
b)
Rozwizanie zadania wymaga znajomoci reguy przekory Le Chateliera. Trzeba wiedzie,
e ukad bdcy w stanie rwnowagi przeciwdziaa zmianom wywieranym przez czynniki
zewntrzne naruszajce jego rwnowag, w wyniku czego w ukadzie zachodz zmiany
i ponownie ustala si stan rwnowagi. Zauwa, e reakcja syntezy amoniaku jest reakcj
egzotermiczn (H < 0), ciepo jest wydzielane, a wic wzrost temperatury, czyli
dostarczanie ciepa, jest niekorzystne dla tworzenia amoniaku. Zauwa rwnie, e w wyniku
syntezy amoniaku nastpuje zmiana objtoci z 4 moli gazowych substratw powstaj
2 mole gazowego produktu. Tak wic zwikszenie cinienia wywieranego na ukad jest
korzystne dla tworzenia amoniaku.
1. Zadania
Zadanie 42.
Zaleno wica wszystkie parametry okrelajce stan gazowy materii, czyli podajca
zaleno pomidzy cinieniem (p), objtoci (V), temperatur (T) oraz liczb moli gazu (n)
zwana jest rwnaniem stanu gazu doskonaego lub rwnaniem Clapeyrona. Rwnanie ma posta:
pV=nRT
R oznacza uniwersaln sta gazow. Warto R odczytan z zestawu Wybranych wzorw
i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki mona uywa
w rwnaniu Clapeyrona, jeeli p wyraone jest w paskalach, V w metrach szeciennych,
n w molach i T w kelwinach.
Oblicz, ile moli amoniaku znajduje si w 2 m3 mieszaniny reakcyjnej w temperaturze
300C i pod cinieniem 10 MPa (107 Pa) po ustaleniu stanu rwnowagi (patrz
informacja do zada 41. i 42.).
Aby rozwiza zadanie, trzeba skorzysta z informacji, w ktrej podano zaleno pomidzy
cinieniem, objtoci, temperatur oraz liczb moli gazu wyraon rwnaniem Clapeyrona
(p V = n R T). Musisz rwnie odczyta z tabeli, jaki procent mieszaniny rwnowagowej
w temperaturze 300C i pod cinieniem 10 MPa (107 Pa) stanowi amoniak (52,1%
objtociowych, a wic 52,1% molowych). Z zestawu Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki odczytujemy warto
uniwersalnej staej gazowej (R = 8,31 J mol 1 K 1 ). Dalej, wedug I sposobu, obliczamy
objto amoniaku, np. z proporcji (1,042 m3). Nastpnie musimy przeliczy warto
temperatury ze stopni Celsjusza na kelwiny, bo w podanym wzorze T wyraona jest
w kelwinach (573 K). Teraz przeksztacamy rwnanie Clapeyrona, podstawiamy do wzoru
wszystkie wielkoci i obliczamy liczb moli amoniaku (2188,33 mola). Moesz te (po
odczytaniu z tabeli, jaki procent objtociowy lub molowy mieszaniny rwnowagowej
w temperaturze 300C i pod cinieniem 107 Pa stanowi amoniak oraz przeliczeniu wartoci
temperatury ze stopni Celsjusza na kelwiny) najpierw obliczy liczb moli reagentw
(4200,25 mola) jest to II sposb. Nastpnie oblicz liczb moli amoniaku, np. z proporcji
(2188,33 mola), bo zawarto amoniaku w mieszaninie wyraona w procentach
objtociowych jest rwna zawartoci amoniaku wyraonej w procentach molowych. Naley
przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz pamita
o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych
zaokrgle.
Zadanie 43.
Do kolby, w ktrej znajdowao si 990 cm3 wieo destylowanej wody, dodano 10 cm3 kwasu
solnego o steniu 1 mol dm 3 .
Przeczytaj poniszy tekst. Zaznacz odpowied A, B, C albo D, w ktrej podano
poprawne uzupenienie luk 1. i 2.
Przed dodaniem kwasu solnego pH wieo destylowanej wody byo rwne 7. Po dodaniu
kwasu pH 1. ___. W stosunku do wartoci pocztkowej stenie jonw wodorowych 2. ___ .
A
B
C
D
Luka 1.
wzroso
wzroso
zmalao
zmalao
Luka 2.
zmniejszyo si 100 razy
zmniejszyo si 1000 razy
zwikszyo si 10 000 razy
zwikszyo si 100 000 razy
25
26
Zadanie 44.
Przeprowadzono dwa dowiadczenia A i B zilustrowane poniszymi rysunkami. W kadej
probwce znajdoway si kawaki blaszki cynkowej o masie 1 g i jednakowym stopniu
rozdrobnienia.
Dowiadczenie A
Dowiadczenie B
10 cm3 roztworu HCl
cm = 0,01 mol dm 3
10 cm3 roztworu HCl

cm = 0,1 mol dm 3
II
1 g cynku
10 cm3 roztworu CH3COOH

cm = 0,01 mol dm 3
10 cm3 roztworu HCl

cm = 0,1 mol dm 3
II
1 g cynku
a) Podaj numer probwki, w ktrej w dowiadczeniu A i w dowiadczeniu B szybko

reakcji bya wiksza. Uzasadnij swj wybr.
Reakcja kwasu octowego z cynkiem przebiega zgodnie z rwnaniem:
Zn + 2CH3COOH (CH3COO)2Zn + H2
b) Wykonujc obliczenia, sprawd, czy 10 cm3 roztworu CH3COOH o steniu
molowym rwnym 0,1 mol dm3 wystarczy do roztworzenia 1 g cynku.
Zadanie 45.
Reakcja wodoru z jodem w fazie gazowej przebiega zgodnie z rwnaniem:
H2 (g) + I2 (g)
2HI (g)
H > 0
Do zamknitego reaktora wprowadzono wodr i pary jodu, uzyskujc stenie pocztkowe
wodoru rwne 1,5 mol dm3, a jodu 1,0 mol dm3 i utrzymujc sta temperatur.
Szybko reakcji chemicznej zaley od stenia substratw. Rwnanie kinetyczne opisujce
t zaleno dla syntezy jodowodoru ma posta: v = k cH 2 cI 2 ,
gdzie v jest szybkoci reakcji, k jest sta szybkoci reakcji, ktra nie zaley od ste
substratw, a cH 2 i cI2 oznaczaj stenia substratw reakcji.
a) Wykonujc obliczenia, okrel, jak zmieni si (wzronie czy zmaleje) i ile razy szybko
tej reakcji po przereagowaniu 50% pocztkowej iloci jodu w stosunku do szybkoci
pocztkowej.
b) Oce, jak zmieni si wydajno tworzenia jodowodoru (wzronie, zmaleje, nie zmieni
si), jeeli w reaktorze, w ktrym ustalia si rwnowaga tej reakcji:
1) tylko wzronie temperatura ukadu.
2) tylko zmaleje cinienie wewntrz reaktora.
3) tylko zwikszy si ilo jodu.
Zadanie 46.
Reakcja tlenku wgla(IV) z wodorem w fazie gazowej przebiega zgodnie z rwnaniem:
CO (g) + H2O (g)
H2 (g) + CO2 (g)
Do zamknitego reaktora o objtoci 2 dm3, w ktrym utrzymywano sta temperatur,
wprowadzono 6 moli H2 i 4 mole CO2.. Stan rwnowagi ustali si, gdy powstao po 2 mole
produktw.
Oblicz stenia wodoru i tlenku wgla(IV) po ustaleniu si stanu rwnowagi oraz
steniow sta rwnowagi tej reakcji w temperaturze, ktra panowaa w reaktorze.
Steniowa staa rwnowagi reakcji przebiegajcej zgodnie z rwnaniem:
1. Zadania
H r = 41,17 kJ mol -1
CO (g) + H2O (g)
H2 (g) + CO2 (g)
w temperaturze 800 K wynosi 0,24.
Do zamknitego reaktora o staej objtoci wprowadzono 2 mole CO2 i 2 mole H2.
W reaktorze, w ktrym utrzymywano temperatur 800 K, ustali si stan rwnowagi opisanej
reakcji.
Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997, s. 144.
Zadanie 47.
Napisz wyraenie na sta rwnowagi opisanej reakcji (patrz informacja do zada 47.52.).
Zadanie 48.
Oblicz, jaki procent pocztkowej liczby czsteczek CO2 i H2 uleg przeksztaceniu w CO
i H2O (patrz informacja do zada 47.52.).
2,00
2,00
1,60
1,60
Liczba moli CO2
Liczba moli CO2
Zadanie 49.
Zaznacz wykres, ktry ilustruje zmiany liczby moli CO2 w reaktorze (patrz informacja
do zada 47.52.) od momentu zapocztkowania reakcji do osignicia przez ukad stanu
rwnowagi.
Wykres A
Wykres B
1,20
0,80
0,40
0,00
1,20
0,80
0,40
0,00
Czas reakcji
Czas reakcji
Wykres D
2,00
2,00
1,60
1,60
Liczba moli CO2
Liczba moli CO2
Wykres C
1,20
0,80
0,40
0,00
1,20
0,80
0,40
0,00
Czas reakcji
Czas reakcji
Zadanie 50.
Okrel, czy zmniejszenie o poow objtoci zamknitego reaktora, do ktrego
wprowadzono 2 mole CO2 i 2 mole H2, spowoduje w temperaturze 800 K wzrost
wydajnoci tworzenia CO i H2O w wyniku tej reakcji (patrz informacja do zada
47.52.). Odpowied uzasadnij.
Zadanie 51.
Okrel, czy w temperaturze 400 K steniowa staa rwnowagi opisanej reakcji (patrz
informacja do zada 47.52.) jest wiksza, czy mniejsza od 0,24. Odpowied uzasadnij.
27
28
Zadanie 52.
Do reaktora, w ktrym ustali si stan rwnowagi opisanej reakcji (patrz informacja
do zada 47.52.) w temperaturze 400 K, wprowadzono stay bezwodny chlorek wapnia.
Zwizek ten jest substancj silnie higroskopijn. Temperatura topnienia chlorku wapnia
wynosi 1048 K.
Oce, czy wprowadzenie chlorku wapnia do reaktora wpyno na wydajno tworzenia
CO i H2O w opisanej reakcji. Odpowied uzasadnij.
Dysocjacja kwasu ortoarsenowego(V) w roztworach wodnych przebiega trjstopniowo.
Etap
I
II
III
Rwnanie reakcji
H3AsO4 + H2O
H2AsO4 + H3O+
H2AsO4 + H2O
HAsO42 + H3O+
2
HAsO4 + H2O
AsO43 + H3O+
Staa dysocjacji
Ka1 = 5,6 103
Ka2 = 1,7 107
Ka3 = 3,0 1012
Podane wartoci staych dysocjacji odnosz si do temperatury 25 C.

Na podstawie: F. Cotton, G. Wilkinson, P. Gaus, Chemia nieorganiczna, Warszawa 2002.
Zadanie 53.
Napisz wzr jonu, ktrego stenie w roztworze wodnym kwasu ortoarsenowego(V) jest
najwiksze i wzr jonu, ktrego stenie w tym roztworze jest najmniejsze (patrz
Zadanie 54.
Wpisz do tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli jest faszywe
(patrz informacja do zada 53. i 54.).
1.
2.
3.
Zdanie
W etapie II anion diwodoroortoarsenianowy(V) peni rol zasady Brnsteda, poniewa
przycza proton pochodzcy z czsteczki wody.
W etapie III kation hydroniowy peni rol zasady Brnsteda, poniewa przycza proton
pochodzcy z anionu monowodoroortoarsenianowego(V).
W etapie III anion monowodoroortoarsenianowy(V) peni rol kwasu Brnsteda, poniewa
jest donorem protonu dla czsteczki wody.
P/F
1. Zadania
1.5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych

W dwch probwkach znajdowao si po 8 cm3 wodnego azotanu(V) srebra o steniu
0,1 mol dm 3 . Do probwki I dodano tak objto wodnego roztworu chlorku sodu, ktra
zawieraa 29,25 mg NaCl, a do probwki II dodano 3 cm3 wodnego roztworu chlorku glinu
o steniu 0,2 mol dm 3 . Przebieg dowiadczenia zilustrowano poniszym schematem.
NaCl (aq)
I
AgNO3 (aq)
AlCl3 (aq)
II
AgNO3 (aq)
W obu probwkach zasza reakcja chemiczna, ktr mona przedstawi za pomoc rwnania:
Ag+ + Cl AgCl
Zadanie 55.
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji zachodzcych w probwkach I i II
Rozwizanie zadania polega na napisaniu, w formie czsteczkowej, rwna reakcji
zachodzcych podczas dowiadczenia w probwkach I i II. W informacji do zada podano
rwnanie tych reakcji w formie jonowej skrconej. Dodatkowym uatwieniem s
zamieszczone na schemacie dowiadczenia wzory substratw. Zapisujemy wic wzory
substratw i produktw, a nastpnie dokonujemy bilansu masy i dobieramy wspczynniki
stechiometryczne.
Poprawna odpowied
Probwka I: AgNO3 + NaCl AgCl + NaNO3
Probwka II: 3AgNO3 + AlCl3 3AgCl + Al(NO3)3
Zadanie 56.
a) Wykonaj odpowiednie obliczenia i oce, czy w obu probwkach nastpio cakowite
strcenie jonw Ag+ w postaci osadu (patrz informacja do zada 55. i 56.).
b) Oblicz mas osadu AgCl wydzielonego w probwce I.
a)
W celu dokonania oceny, czy w probwkach nastpio cakowite strcenie jonw Ag+
w postaci osadu, naley wykona odpowiednie obliczenia. Na pocztku oblicz liczb moli
AgNO3 znajdujcego si w roztworze (0,0008 mola) jako iloczyn stenia molowego
i objtoci roztworu (wielkoci dane w zadaniu). Nastpnie oblicz liczb moli NaCl
potrzebnego do cakowitego strcenia 0,0008 mola jonw Ag+ w postaci AgCl w probwce I
(0,0008 mola) oraz liczb moli AlCl3 potrzebnego do cakowitego strcenia 0,0008 mola
jonw Ag+ w postaci AgCl w probwce II (0,0002(6) mola). Wielkoci te mona wyznaczy
29
30
z odpowiednich proporcji na podstawie stechiometrii reakcji, zauwaajc, e stosunki

molowe: n AgCl : n NaCl = 1 : 1, a n AgCl : n AlCl3 = 3 : 1. W dalszej kolejnoci oblicz liczb moli
NaCl wprowadzonego do roztworu znajdujcego si w probwce I (0,0005 mola) oraz liczb
moli AlCl3 wprowadzonego do roztworu znajdujcego si w probwce II (0,0006 mola).
W I sposobie t liczb moli NaCl mona obliczy jako iloraz masy i masy molowej,
a w II sposobie z odpowiedniej proporcji. Liczb moli AlCl3 wprowadzonego do roztworu
oblicz jako iloczyn stenia molowego i objtoci roztworu (wielkoci dane w zadaniu).
Nastpnie trzeba porwna liczb moli NaCl i odpowiednio liczb moli AlCl3
wprowadzonego do roztworu z liczb moli NaCl i odpowiednio z liczb moli AlCl3
potrzebnego do cakowitego strcenia 0,0008 mola AgNO3. Jeeli liczba moli jonw Cl
wprowadzonych do roztworu jest wiksza (lub rwna) od liczby moli potrzebnych
do cakowitego strcenia jonw Ag + w postaci AgCl, to nastpi cakowite strcenie jonw
Ag+ w postaci osadu. Porwnanie to prowadzi do wniosku, e w probwce I nie nastpio
cakowite strcenie jonw Ag+ w postaci osadu, a w probwce II nastpio cakowite strcenie
jonw Ag+ w postaci osadu. Naley przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich
i wyniku kocowego oraz pamita o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj,
e wynik zaley od przyjtych zaokrgle.
b)
W celu obliczenia masy osadu wydzielonego w probwce I naley zauway, e liczba moli
wydzielonego osadu AgCl jest rwna liczbie moli NaCl wprowadzonego do roztworu,
bo stosunek molowy n AgCl : n NaCl = 1 : 1, a liczba moli NaCl wprowadzonego do roztworu jest
mniejsza od liczby moli NaCl potrzebnego do cakowitego strcenia jonw A+. Odpowiednia
liczba moli NaCl obliczona zostaa w czci a) zadania. Jako e w roztworze znajdujcym si
w probwce I liczba moli NaCl jest rwna 0,0005 mola, to liczba moli wydzielonego osadu
AgCl rwnie wynosi 0,0005 mola. Mas AgCl (0,07175 g = 71,75 mg) moesz obliczy jako
iloczyn liczby moli i masy molowej (I sposb) lub z odpowiedniej proporcji (II sposb). Masa
rozpuszczonej soli w probwce I jest do zaniedbania, bo warto ta jest znikoma. Naley
przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz pamita
o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych
zaokrgle.
a)
Dane:
m NaCl = 29,25 mg
V r AgNO3 = 8 cm 3
c m AgNO 3 = 0,1 mol dm 3
V r AlCl3 = 3 cm 3
c m AlCl3 = 0,2 mol dm 3
Rozwizanie:
I sposb
Probwka I
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3
n AgNO3 = 0,0008 mola
Szukane:
n NaCl , n AlCl3 , n AgNO 3
1. Zadania
Liczba moli NaCl potrzebnych do cakowitego strcenia jonw Ag+

n AgNO3 = n NaCl
n NaCl = 0,0008 mola
Liczba moli NaCl wprowadzonych do roztworu
0,02925 g
m
n NaCl =
=
= 0,0005 mola
M
58,5 g mol 1
Liczba moli NaCl wprowadzonych do roztworu jest mniejsza od liczby moli NaCl
potrzebnych do cakowitego strcenia jonw Ag+.
Probwka II
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3
Liczba moli AlCl3 potrzebnych do cakowitego strcenia jonw Ag+

3 mole
1 mol
x = n AlCl3 = 0,0002(6) mola
=
0,0008 mola
x
Liczba moli AlCl3 wprowadzonych do roztworu
n AlCl 3 = c m V r
n AlCl3 = 0,2 mol dm 3 0,003 dm 3
n AlCl3 = 0,0006 mola

Liczba moli AlCl3 wprowadzonych do roztworu jest wiksza od liczby moli AlCl3
II sposb
Probwka I
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3

n AgNO3 = n NaCl
1 mol AgNO3 1mol NaCl

x = n NaCl = 0,0008 mola
0,0008 mola AgNO3 x
1 mol NaCl 58,5 g NaCl
y 0,02925 g NaCl
y = n NaCl = 0,0005 mola
Probwka II
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3
31
32
Liczba moli AlCl3 potrzebnych do cakowitego strcenia jonw Ag+

3 mole AgNO3 1 mol AlCl3
x = n AlCl3 = 0,0002(6) mola
0,0008 mola AgNO3 x
Liczba moli AlCl3 wprowadzonych do roztworu
n AlCl3 = c m V r
n AlCl3 = 0,2 mol dm 3 0,003 dm 3
n AlCl3 = 0,0006 mol
Liczba moli AlCl3 wprowadzonych do roztworu jest wiksza od liczby moli AlCl3
Odpowied: W probwce I nie nastpio cakowite strcenie jonw Ag+ w postaci osadu.
W probwce II nastpio cakowite strcenie jonw Ag+ w postaci osadu.
b)
Dane:
Szukane:
n NaCl , n AlCl3 , n AgNO 3
m NaCl = 29,25 mg
V r AgNO 3 = 8 cm 3
c m AgNO 3 = 0,1 mol dm 3
V r AlCl3 = 3 cm 3
c m AlCl3 = 0,2 mol dm 3
Rozwizanie:
I sposb
Probwka I
Uwaga: Mona skorzysta z liczby moli NaCl obliczonych w czci a) zadania lub powtrzy
obliczanie liczby moli NaCl w tej czci zadania.
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3

n AgNO3 = n NaCl
n NaCl = 0,0008 mola
0,02925 g
m
=
= 0,0005 mola
n NaCl =
M
58,5 g mol 1
Liczba moli AgCl
n AgCl = n NaCl wprowadzonych do roztworu
n AgCl = 0,0005 mola
Masa AgCl
m AgCl = n M
m AgCl = 0,0005 mola 143,5 g mol 1
m AgCl = 0,07175 g = 71,75 mg
1. Zadania
II sposb
Uwaga: Mona skorzysta z liczby moli NaCl obliczonych w czci a) zadania lub powtrzy
obliczanie liczby moli NaCl w tej czci zadania.
Liczba moli AgNO3
n AgNO3 = c m V r
n AgNO3 = 0,1 mol dm 3 0,008 dm 3

n AgNO3 = n NaCl
1 mol AgNO3 1mol NaCl

0,0008 mola AgNO3 x
x = n NaCl = 0,0008 mola
1 mol NaCl 58,5 g NaCl
y 0,02925 g NaCl
y = n NaCl = 0,0005 mola
Masa AgCl
n AgCl = n NaCl wprowadzonych do roztworu
58,5 g NaCl 143,5 g AgCl
0,02925 g NaCl z
z = m AgCl = 0,07175 g = 71,75 mg
Odpowied: W probwce I wydzielio si 71,75 mg (0,07175 g) osadu AgCl.

Zadanie 57.
Iloczyn rozpuszczalnoci KSO trudno rozpuszczalnej soli to iloczyn ste (podniesionych
do odpowiednich potg) jonw tworzcych t sl w stanie rwnowagi w nasyconym
roztworze tej soli. Dla soli typu AB, ktrej dysocjacja przebiega zgodnie z rwnaniem:
AB A 2+ + B 2
iloczyn rozpuszczalnoci KSO = [A 2+ ] [B 2 ]. Jeeli w roztworze bd obecne jony A 2+ oraz
B 2 i warto iloczynu ich ste bdzie mniejsza od wartoci iloczynu rozpuszczalnoci soli
AB, to osad tej soli nie wytrci si. Strcenie osadu nastpi wtedy, gdy zostanie przekroczona
warto iloczynu rozpuszczalnoci.
Iloczyn rozpuszczalnoci KSO siarczanu(VI) baru w temperaturze T wynosi:
KSO = [Ba 2 + ][SO 24 ] = 1,08 10 10
Uzupenij ponisze zdanie. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych

w kadym nawiasie tak, aby zdanie byo prawdziwe.
W temperaturze T (moe/nie moe) istnie roztwr, w ktrym iloczyn ste kationw baru
i anionw siarczanowych(VI) jest rwny 1,08 107, poniewa warto ta jest (mniejsza/
wiksza) od wartoci iloczynu rozpuszczalnoci siarczanu(VI) baru w temperaturze T.
Rozwizanie zadania wymaga analizy i interpretacji tekstu zamieszczonego w informacji
do zadania. Naley porwna warto iloczynu rozpuszczalnoci siarczanu(VI) baru
z iloczynem podanych ste kationw baru i anionw siarczanowych(VI) i stwierdzi,
e iloczyn rozpuszczalnoci jest mniejszy od iloczynu ze ste jonw, a wic taki roztwr
nie moe istnie.
33
34
Zadanie 58.
W trzech nieoznakowanych zlewkach umieszczono osobno jednakowe objtoci wody, kwasu
solnego oraz wodnego roztworu wodorotlenku sodu. Wiadomo ponadto, e stenia uytego
kwasu oraz wodnego roztworu wodorotlenku byy jednakowe i rwne 0,01 mol dm3.
Oce, czy za pomoc fenoloftaleiny (zakres pH zmiany barwy: 8,210) jako wskanika pH
oraz moliwoci mieszania ze sob zawartoci poszczeglnych naczy, moliwe jest
jednoznaczne ustalenie zawartoci zlewek. Jeli uznasz, e jest to moliwe, opisz sposb
wykonania takiego dowiadczenia oraz podaj obserwacje, ktre pozwol
na identyfikacj zawartoci naczy. Jeli natomiast uznasz, e takiej moliwoci nie ma,
przytocz odpowiednie argumenty.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz wiedzie, jak zachowuje si wskanik (w tym
przypadku fenoloftaleina) w roztworach o odczynie obojtnym, kwasowym i zasadowym.
Ponadto, aby mona byo jednoznacznie ustali zawarto zlewek, musisz wzi pod uwag
fakt, e fenoloftaleina jest wskanikiem, ktry w roztworach o odczynie kwasowym lub
bliskim obojtnemu jest bezbarwny, a w roztworach o odczynie zasadowym przyjmuje
zabarwienie malinowe (czerwone). Zmiana barwy odbywa si stopniowo w okrelonym,
podanym w poleceniu do zadania, zakresie pH: od barwy bladorowej do malinowej wraz
ze wzrostem pH roztworu. Wynika z tego, e po dodaniu kilku kropli alkoholowego roztworu
fenoloftaleiny do 3 zlewek, ktrych zawarto opisano w informacji wprowadzajcej
do zadania, mona zaobserwowa, e tylko w jednej zlewce wskanik przyj malinowe
zabarwienie. Bya to zlewka z wodnym roztworem wodorotlenku sodu. Zawarto
pozostaych dwch zlewek (z wod i z kwasem) pozostaa bezbarwna. W celu ich odrnienia
naley zmiesza ich zawarto z roztworem wodorotlenku sodu z fenoloftalein. Po dodaniu
malinowego roztworu wodorotlenku sodu do kwasu ( VNaOH ( aq ) = VHCl ( aq ) ) bdzie mona
zaobserwowa cakowite odbarwienie wskanika. Zasza bowiem reakcja chemiczna, ktr
ilustruje ponisze rwnanie:
H + + OH H 2O
W drugim przypadku, po dodaniu roztworu wodorotlenku sodu z fenoloftalein do wody
( VNaOH ( aq ) = VH 2 O ), nie zaobserwuje si odbarwiania wskanika.
Niektre rda podaj, e w roztworach o odczynie skrajnie kwasowym (pH < 0)
fenoloftaleina barwi si na pomaraczowo, a w roztworach silnie zasadowych (pH > 13) staje
si bezbarwna. Poniewa jednak stenia molowe roztworu wodorotlenku sodu i kwasu
solnego uytych w opisanym dowiadczeniu byy rwne 0,01 mol dm3, oznacza to, e kwas
solny mia pH = 2, a roztwr wodorotlenku mia pH = 12, a wic takie, przy ktrych
zachowanie fenoloftaleiny jest typowe.
Zadanie 59.
Po zmieszaniu 200 cm3 kwasu solnego o pH = 1 i 100 cm3 zasady sodowej o steniu
molowym rwnym 0,1 mol dm3 przebiega reakcja opisana rwnaniem:
HCl + NaOH NaCl + H2O
Objto powstaego roztworu bya sum objtoci roztworw wyjciowych.
Oblicz warto pH otrzymanego roztworu. Nie zaokrglaj obliczonych wynikw
porednich. Wynik kocowy podaj z dokadnoci do drugiego miejsca po przecinku.
1. Zadania
Zadanie 60.
Przygotowano roztwory wodne o steniu molowym rwnym 0,1 mol dm3 nastpujcych
substancji: NaOH, HCl, Ba(OH)2, H2SO4, a nastpnie przeprowadzono 2 reakcje
zobojtniania zgodnie z rwnaniami:
I NaOH + HCl NaCl + H2O
II Ba(OH)2 + H2SO4 BaSO4 + 2H2O
Podczas dodawania porcjami kwasu solnego do roztworu wodorotlenku sodu (reakcja I)
i roztworu kwasu siarkowego(VI) do roztworu wodorotlenku baru (reakcja II) mierzono
przewodnictwo elektryczne roztworu. Moment, w ktrym przewodnictwo elektryczne
roztworu jest najmniejsze, to punkt zobojtnienia.
a) Napisz w formie jonowej rwnania przeprowadzonych reakcji.

b) Dokocz zdanie, zaznaczajc wniosek A lub B i jego uzasadnienie 1. lub 2.
Porwnujc stenia molowe jonw w momencie zobojtnienia obu reakcji, mona stwierdzi,
e w roztworze otrzymanym w reakcji I czna liczba moli wszystkich obecnych w roztworze
jonw jest
wiksza ni w roztworze
otrzymanym w reakcji II,
mniejsza ni w roztworze
B
otrzymanym w reakcji II,
1.
rozpuszczalna w wodzie.
2.
nierozpuszczalna w wodzie.
poniewa powstajca sl jest
Zadanie 61.
W czterech zlewkach przygotowano w temperaturze 293 K po 100 g roztworw czterech soli
o steniu 10% masowych. Nastpnie do kadej zlewki dosypano po 10 g tych samych soli,
utrzymujc temperatur 293 K zgodnie z poniszym rysunkiem.
BaCl2 (s)
I
BaCl2 (aq)
KCl (s)
Na2SO4 (s)
NaNO3 (s)
II
III
IV
KCl (aq)
Na2SO4 (aq)
NaNO3 (aq)
Rozpuszczalno tych soli w wodzie w temperaturze 293 K podano w poniszej tabeli.

Substancja
BaCl2
KCl
Rozpuszczalno, g w 100 g wody 35,74 34,03
Na2SO4 NaNO3
19,23
87,27
a) Dla zlewek I, II i III wykonaj obliczenia i podaj numery tych zlewek, w ktrych
otrzymano roztwory nienasycone.
b) Oblicz stenie (wyraone w procentach masowych) roztworu, ktry otrzymano
w zlewce oznaczonej numerem IV.
35
36
Zadanie 62.
Do 100 cm3 wodnego roztworu CaCl2 o steniu 0,1 mol dm3 dodano 100 cm3 wodnego
roztworu NaCl o steniu 0,1 mol dm3, a nastpnie 100 cm3 wodnego roztworu AgNO3
o steniu 0,1 mol dm3.
Podaj wzory jonw, ktre pozostan w kocowym roztworze i oblicz ich stenie molowe.
Przyjmij, e objto roztworu kocowego jest sum objtoci roztworw zmieszanych.
Zadanie 63.
Do probwek z wod wprowadzono sze rnych substancji zgodnie z poniszym
rysunkiem:
SiO2 (s)
C2H5OH (c)
II
FeCl2 (s)
NaNO2 (s)
III
IV
K2S (s)
CaCl2 (s)
VI
H2O
Nastpnie zawarto kadej probwki energicznie wymieszano i zanurzono w niej
uniwersalny papierek wskanikowy.
a) Dokocz ponisze zdania, wpisujc numery odpowiednich probwek.
1. Uniwersalny papierek wskanikowy zabarwi si na niebiesko po zanurzeniu w roztworach
znajdujcych si w probwkach .. .
2. Uniwersalny papierek wskanikowy nie zmieni zabarwienia po zanurzeniu w roztworach
znajdujcych si w probwkach: .. .
3. Reakcja hydrolizy zasza w roztworach znajdujcych si w probwkach: .. .
Papierek uniwersalny zanurzony w roztworze znajdujcym si w probwce III zabarwi si na
rowo.
b) Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji, ktrej efektem bya zmiana
zabarwienia papierka uniwersalnego po zanurzeniu w roztworze znajdujcym si
w probwce III.
Zadanie 64.
Zmieszano 200,00 cm3 technicznego kwasu solnego o steniu 30,00% (wyraonym
w procentach masowych) i 200,00 cm3 wody destylowanej.
Na wykresie przedstawiono zaleno gstoci kwasu solnego od jego stenia procentowego.
1. Zadania
1,20
d, gcm-3
1,15
1,10
1,05
1,00
0,95
2,00
6,00
10,00
14,00
18,00
22,00
26,00
30,00
34,00
cp, %
a) Oblicz stenie procentowe (w procentach masowych) otrzymanego kwasu solnego.

Przyjmij, e gsto wody wynosi 1,00 g cm3.
b) Oblicz stenie molowe otrzymanego kwasu solnego. Przyjmij, e objto tego
roztworu jest sum objtoci kwasu solnego technicznego i wody.
Kolorymetria jest metod stosowan w analizie chemicznej. Dziki niej mona okreli
stenie barwnego roztworu badanej substancji. Metoda ta wykorzystuje zjawisko
pochaniania przez barwny roztwr promieniowania elektromagnetycznego o okrelonej
dugoci fali z zakresu wiata widzialnego. Im wiksze jest stenie badanej substancji
w roztworze, w tym wikszym stopniu roztwr ten pochania promieniowanie, a wic osabia
natenie promieniowania przepuszczanego przez roztwr. Osabienie to mona zmierzy,
a jego miar jest wielko zwana absorbancj. Jeeli seri pomiarw absorbancji roztworw
badanej substancji w danym rozpuszczalniku przeprowadza si w tych samych warunkach,
umieszczajc prbki roztworw w identycznych naczynkach, wartoci absorbancji zale
tylko od stenia tych roztworw.
Jednym z zastosowa metody kolorymetrycznej jest oznaczanie stenia jonw elaza(III),
ktre z jonami tiocyjanianowymi SCN tworz jony kompleksowe [Fe(SCN)]2+. Jony te
obecne w roztworze wodnym nadaj mu intensywne krwistoczerwone zabarwienie,
umoliwiajce wykrycie nawet ladowych iloci elaza.
W celu wyznaczenia zawartoci elaza w postaci jonw elaza(III) w badanym roztworze
przeprowadzono opisane poniej dowiadczenie.
Wykonano pomiar absorbancji A trzech wodnych roztworw o znanym steniu jonw
[Fe(SCN)]2+, umieszczajc je w identycznych naczynkach. Wyniki pomiarw zestawiono
w tabeli.
Stenie jonw [Fe(SCN)]2+, mol dm3
0,25104
0,65104
1,05104
Absorbancja A
0,24
0,62
1,01
Prbk 10,00 cm3 badanego roztworu umieszczono w kolbie miarowej o pojemnoci

50,00 cm3 i do kolby dodano w nadmiarze bezbarwny wodny roztwr tiocyjanianu potasu
37
KSCN tak, aby powsta kompleks [Fe(SCN)]2+. Zawarto kolby dopeniono do kreski wod
destylowan i dokadnie wymieszano. Nastpnie pobrano z niej prbk i zmierzono jej
absorbancj w takich samych warunkach, w jakich wykonano wczeniejszy pomiar
absorbancji roztworw o znanym steniu. Zmierzona absorbancja A prbki badanego
roztworu wyniosa 0,44.
Na podstawie: D.A. Skoog, D.M. West, F.J. Holler, S.R. Crouch, Podstawy chemii analitycznej, t. 2,
Warszawa 2007, s. 301302; A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010, s. 963.
Zadanie 65.
Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji powstawania jonw [Fe(SCN)]2+
w wyniku dodania roztworu tiocyjanianu potasu do roztworu badanego (patrz
Zadanie 66.
a) Narysuj wykres zalenoci absorbancji A roztworw o znanym steniu i oszacuj
warto stenia jonw [Fe(SCN)]2+ w badanym roztworze (patrz informacja
do zada 65. i 66.).
1,20
1,00
0,80
Absorbancja A
38
0,60
0,40
0,20
0,00
0,25
0,45
0,65
0,85
1,05
stenie jonw [Fe(SCN)]2+, 10-4 mol dm-3

b) Oblicz, ile mikrogramw (g) elaza w postaci jonw elaza(III) zawieraa
pocztkowa prbka badanego roztworu o objtoci 10 cm3.
Zmieszano dwa roztwory wodne wodorotlenku potasu (roztwr A i roztwr B) i otrzymano
roztwr C. Roztwr A o gstoci d = 1,1818 g cm3 otrzymano przez rozpuszczenie 40 g
staego KOH w 160 g wody. Roztwr B o gstoci 1,2210 g cm3 i steniu procentowym
KOH 24% masowych mia objto 500 cm3.
1. Zadania
Zadanie 67.
Oblicz stenie procentowe (w procentach masowych) roztworu C (patrz informacja
do zada 67.69.). Wynik podaj w zaokrgleniu do jednoci.
Zadanie 68.
Oblicz przyblione stenie molowe roztworu C (patrz informacja do zada 67.69.).
Wynik zaokrglij do dwch miejsc po przecinku. Przyjmij, e objto roztworu C jest
sum objtoci roztworw A i B.
Zadanie 69.
Oblicz mas wody, jak naley doda do powstaego roztworu C (patrz informacja
do zada 67.69.), aby jego stenie w procentach masowych osigno warto 10%.
Wynik podaj w gramach i zaokrglij do jednoci.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane poniszym schematem.
Na2CO3 (s)
CaCl2 (s)
II
H2O
H2O
FeCl3 (s)
III
H2O
Na2SO3 (s)
IV
H2O
Zbadano odczyn roztworu w kadej probwce przy uyciu uniwersalnego papierka

wskanikowego.
Zadanie 70.
Uzupenij tabel, wpisujc barw uniwersalnego papierka wskanikowego
po zanurzeniu w roztworze otrzymanym w kadej probwce oraz odczyn otrzymanego
roztworu (patrz informacja do zada 70. i 71.).
Numer probwki
Barwa uniwersalnego papierka wskanikowego
Odczyn roztworu
I
II
III
IV
Zadanie 71.
Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji chemicznych, ktre zaszy
w probwkach I, II, III, IV (patrz informacja do zada 70. i 71.) lub zaznacz, e reakcja
nie zasza.
Numer probwki
I
II
III
IV
Rwnanie reakcji chemicznej w formie jonowej skrconej
39
40

Fluorek wapnia CaF2 wystpuje w przyrodzie jako minera fluoryt. Czysty fluorek wapnia jest
substancj trudno rozpuszczaln w wodzie i mona go atwo wytrci w postaci
drobnokrystalicznego osadu. Proces rozpuszczania trudno rozpuszczalnej substancji jonowej
moemy przedstawi rwnaniem:
AxBy (stay)
xAy+ (roztwr) + yBx (roztwr)
Staa rwnowagi opisujca ten proces wyraa si rwnaniem:

K c = cAx y +
( roztw .)
cBy x
( roztw .)
jest nazywana iloczynem rozpuszczalnoci substancji AxBy i oznaczana symbolem

K SO(A xB y ) . Jeeli w roztworze iloczyn ste jonw, na ktre dysocjuje dana substancja,
w potgach odpowiadajcych wspczynnikom stechiometrycznym z rwnania dysocjacji
jonowej tej substancji przekracza warto iloczynu rozpuszczalnoci, to w roztworze takim
obserwujemy wytrcanie si osadu trudno rozpuszczalnej soli. Iloczyn rozpuszczalnoci
fluorku wapnia w wodzie wynosi K SO(CaF2 ) = 3,16 10 -11.
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, t. 2, Warszawa 2002, str. 354355, 560561.
Zadanie 72.
W zlewce o pojemnoci 500,00 cm3 zmieszano 130,00 cm3 roztworu chlorku wapnia
o steniu 0,00500 mol dm3 i 70 cm3 roztworu fluorku sodu o steniu 0,00400 mol dm3
(patrz informacja do zada 72. i 73.). Objto powstaego roztworu bya sum objtoci
roztworw wyjciowych.
Napisz w postaci jonowej skrconej rwnanie reakcji, ktra przebiega po zmieszaniu
roztworu chlorku wapnia i roztworu fluorku sodu.
Zadanie 73.
Wyka, przeprowadzajc odpowiednie obliczenia, e w zlewce, w ktrej zmieszano
roztwory obu soli (patrz informacja do zada 72. i 73. oraz zadanie 72.), wytrci si
drobnokrystaliczny osad.
1. Zadania
1.6. Reakcje utleniania i redukcji

Do probwki z wodnym roztworem dichromianu(VI) potasu dodano wodny roztwr kwasu
siarkowego(VI) i wodny roztwr siarczanu(IV) sodu. Dowiadczenie zilustrowano rysunkiem:
H2SO4 (aq) + K2SO3 (aq)
K2Cr2O7 (aq)
Reakcja przebiega zgodnie ze schematem:
Cr2 O 72 + SO 32 + H + Cr 3+ + SO24 + H2O
Zadanie 74.
a) Napisz w formie jonowej, z uwzgldnieniem oddanych lub pobranych elektronw
(zapis jonowo-elektronowy), rwnania procesw utleniania i redukcji oraz uzupenij
wspczynniki stechiometryczne w schemacie rwnania reakcji w formie jonowej
b) Napisz rwnanie opisanej reakcji w formie czsteczkowej.
a)
Na pocztku oblicz stopnie utlenienia pierwiastkw chemicznych w jonach i czsteczce,
a nastpnie wyszukaj utleniacz i reduktor. Zauwa, e stopie utlenienia siarki wzrasta z +IV
do +VI, a wic siarka w jonie SO 32 jest reduktorem i utlenia si. Natomiast chrom w jonie
Cr2 O 72 redukuje si ze stopnia utlenienia +VI do +III, a wic jest utleniaczem. Nastpnie
zapisz rwnania procesw utleniania i redukcji.
Rwnanie procesu utleniania: SO 32 + H2O SO24 + 2H + + 2e
Rwnanie procesu redukcji: Cr2 O 72 + 14H + + 6e 2 Cr 3+ + 7H2O

Dobierz najmniejsze liczby, przez ktre naley pomnoy rwnania, aby liczby elektronw
w obu rwnaniach byy rwne. Najmniejsz wspln wielokrotnoci jest liczba 6, tak wic
rwnanie procesu utleniania naley pomnoy przez 3:
Rwnanie procesu utleniania: 3 SO 32 + 3H2O 3 SO24 + 6H + + 6e
Wpisz otrzymane wspczynniki do rwnania reakcji:
Cr2 O 72 + 3 SO 32 + 3H2O + 14 H + 2 Cr 3+ + 3 SO24 + 7H2O + 6H +
Zauwa, e po lewej i prawej stronie rwnania wystpuj czsteczki H2O i jony H + . Naley
zredukowa ich liczb, a wic rwnanie przyjmuje posta:
Cr2 O 72 + 3 SO 32 + 8 H + 2 Cr 3+ + 3 SO24 + 4H2O
b)
Na wstpie zauwa, e substratami w opisanej reakcji s: K2Cr2O7, K2SO3 i H2SO4.
Po analizie rwnania procesu utleniania i procesu redukcji stwierdzamy, e produktami musz
by: Cr2(SO4)3, K2SO4 i H2O. Wzory wszystkich reagentw zapisz po obu stronach rwnania:
41
42
K2Cr2O7 + K2SO3 + H2SO4 Cr2(SO4)3 + K2SO4 + H2O

Wpisz wspczynniki otrzymane w zapisie jonowym (podpunkt a) zadania):
K2Cr2O7 + 3K2SO3 + 4H2SO4 Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 4H2O
Wyrwnaj po prawej stronie liczb atomw, ktre nie zmieniy swojego stopnia utlenienia (K,
S, O K2SO4):
K2Cr2O7 + 3K2SO3 + 4H2SO4 Cr2(SO4)3 + 4K2SO4 + 4H2O
Poprawna odpowied
a) Rwnanie procesu utleniania: SO 32 + H2O SO24 + 2H + + 2e / 3

Rwnanie reakcji w formie jonowej: Cr2 O 72 + 3 SO 32 + 8 H + 2 Cr 3+ + 3 SO24 + 4H2O
b) K2Cr2O7 + 3K2SO3 + 4H2SO4 Cr2(SO4)3 + 4K2SO4 + 4H2O
Zadanie 75.
Oblicz, ile centymetrw szeciennych roztworu dichromianu(VI) potasu o steniu
0,5 mol dm3 znajdowao si w probwce, jeeli zawarty w nim dichromian(VI) potasu
utleni siarczan(IV) potasu obecny w 4 cm3 dodanego roztworu o steniu 0,4 mol dm3
(patrz informacja do zada 74. i 75.). Stosunek molowy reduktora do utleniacza
w opisanej reakcji wynosi 3 : 1.
Zauwa, e liczba moli K2Cr2O7 jest 3 razy mniejsza od liczby moli K2SO3, bo stosunek
molowy n K 2SO3 : n K 2Cr2O7 = 3 : 1. Liczb moli K2SO3 (0,0016 mola) obliczamy jako iloczyn
stenia molowego i objtoci roztworu K2SO3, a liczb moli K2Cr2O7 (0,0005 mola)
z odpowiedniej proporcji (I sposb). Objto roztworu K2Cr2O7 (1 cm3) obliczamy jako
iloraz liczby moli K2Cr2O7 i stenia molowego roztworu (I sposb). Objto roztworu
K2Cr2O7 (1 cm3) moesz te obliczy, ukadajc odpowiednie rwnanie. Oczywicie musisz
pamita, e stosunek molowy n K 2SO3 : n K 2Cr2O7 = 3 : 1, a liczba moli moe by wyraona
iloczynem stenia molowego i objtoci roztworu. Ta metoda obliczenia objtoci roztworu
K2Cr2O7 to II sposb. Naley przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku
kocowego oraz pamita o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik
zaley od przyjtych zaokrgle.
Dane:
c m K 2Cr2O7 = 0,5 mol dm 3
V r K 2SO3 = 4 cm 3
c m K 2SO3 = 0,4 mol dm 3
n reduktora : n utleniacza = 3 : 1
Rozwizanie:
I sposb
Liczba moli K2SO3
n = cm Vr
n = 0,4 mol dm 3 0,004 dm 3 = 0,0016 mola
Liczba moli K2Cr2O7
n K 2SO3 : n K 2Cr2O7 = 3 : 1
Szukane:
V r K 2Cr2O7
1. Zadania
1
x
=
3 0,0016 mol
x = n K 2Cr2O7 = 0,0005 mola
Objto roztworu K2Cr2O7

n
0,0005 mol
V r K 2Cr2O7 =
=
cm
0,5 mol dm 3
V r = 0,001 dm 3 = 1 cm 3
II sposb
3n K 2Cr2O7 = n K 2SO3
3(c m K 2Cr2O7 V r K 2Cr2O7 ) = c m K 2SO3 V r K 2SO3

3(0,5 mol dm 3 x) = 0,4 mol dm 3 0,004 dm 3
x = V r K 2Cr2O7 = 0,001 dm 3 = 1 cm 3
Odpowied: Objto roztworu dichromianu(VI) potasu wynosi 1 cm 3 .
Zadanie 76.
Poniej przedstawiono rwnania czterech reakcji utleniania i redukcji.
I
CaH2 + 2H2O Ca(OH)2 + 2H2
II
2Na + 2H2O 2NaOH + H2
III
3H2 + N2 2NH3
IV
Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
a) Spord reakcji zilustrowanych powyszymi rwnaniami wybierz te, w ktrych

wyniku formalny stopie utlenienia wodoru zwiksza si. Napisz numery, ktrymi
oznaczono rwnania tych reakcji.
b) Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych
w kadym nawiasie tak, aby zdania byy prawdziwe.
1. Substancj penic funkcj reduktora w reakcji I jest (CaH2 / H2O), a substancj penic
funkcj utleniacza w reakcji II jest (Na / H2O).
2. Jeden mol azotu N2 w reakcji III (pobiera/oddaje) liczb moli elektronw rwn
(trzy/sze).
3. W reakcji IV jeden mol cynku oddaje (1 mol / 2 mole / 4 mole) elektronw, ulega wic
procesowi (redukcji/utlenienia).
4. W reakcji IV atom cynku oddaje elektrony walencyjne nalece do podpowoki (4s / 3d).
a)
Zadanie wymaga analizy podanych rwna reakcji i obliczenia stopni utlenienia wodoru
w substratach i produktach kadej z nich. Wiemy, e wodr moe wystpowa na stopniu
utlenienia rwnym 0, np. w H2, na I stopniu utlenienia w zwizkach, np. w NH3, i bardzo
rzadko na I stopniu utlenienia w wodorkach metali 1. i 2. grupy ukadu okresowego,
np. w CaH2. W reakcji I wodr przyjmuje wic w substratach stopie utlenienia I w CaH2
i I w H2O, a w produktach stopie utlenienia rwny I w Ca(OH)2 i 0 w H2. Widzimy zatem,
e w czasie tej reakcji nastpuje wzrost stopnia utlenienia wodoru. W reakcji II wodr
przyjmuje w substracie H2O stopie utlenienia I, a w produktach stopie utlenienia rwny I
w NaOH i 0 w H2, wic w czasie tej reakcji nie nastpuje wzrost stopnia utlenienia tego
pierwiastka. W reakcji III wodr przyjmuje w substracie H2 stopie utlenienia rwny 0,
a w produkcie NH3 stopie utlenienia rwny I. W czasie tej reakcji nastpuje zatem wzrost
43
44
stopnia utlenienia wodoru. W reakcji IV wodr wystpuje w substracie HCl na stopniu

utlenienia rwnym I, a w produkcie H2 stopie utlenienia rwny 0. W czasie tej reakcji
nastpuje zatem obnienie stopnia utlenienia wodoru. Moemy zatem wskaza 2 reakcje,
w czasie ktrych stopie utlenienia wodoru zwiksza si. S to reakcje, ktrych rwnania
oznaczono numerami I i III.
b)
Aby rozwiza t cz zadania, trzeba pamita, e utleniacz to czstka chemiczna (atom,
czsteczka, jon), ktra w czasie reakcji pobiera elektrony, ulegajc redukcji i utleniajc
reduktor. Reduktor to czstka chemiczna (atom, czsteczka, jon), ktra w czasie reakcji
oddaje elektrony, ulegajc utlenieniu i redukujc utleniacz. Przyjmowanie elektronw
prowadzi do zmniejszenia stopnia utlenienia, wic stopie utlenienia utleniacza w czasie
reakcji maleje, natomiast oddawanie elektronw prowadzi do zwikszenia stopnia utlenienia,
zatem stopie utlenienia reduktora w czasie reakcji wzrasta. W przypadku reakcji, ktrej
rwnanie oznaczono numerem I, funkcj reduktora peni CaH2, poniewa jon wodorkowy H
(wodr na I stopniu utlenienia) podwysza swj stopie utlenienia. W reakcji II wodr
w czsteczkach wody wystpuje na I stopniu utlenienia i przechodzi w H2 na 0 stopniu,
redukuje si wic, zatem utleniaczem jest woda. W reakcji III azot z 0 stopnia przechodzi na
III stopie utlenienia, 1 mol N2 pobiera wic 6 moli elektronw. W reakcji IV 1 mol cynku
oddaje 2 mole elektronw (z 0 stopnia utlenienia przechodzi na II stopie utlenienia), wic
podwysza swj stopie utlenienia, zatem ulega procesowi utleniania. W ukadzie okresowym
cynk naley do bloku konfiguracyjnego d, zatem elektrony walencyjne w jego atomach
rozmieszczone s na podpowokach 4s i 3d. Konfiguracja elektronowa atomu cynku w stanie
podstawowym jest nastpujca: 1s22s22p63s23p64s23d10. Atom cynku oddaje 2 elektrony
z podpowoki 4s, tworzc jon Zn2+ o konfiguracji elektronowej 1s22s22p63s23p63d10,
w ktrym wszystkie podpowoki s cakowicie zapenione elektronami.
Poniej podano schematy dwch reakcji utleniania i redukcji.
. MnO 4 + . S2 + . H+ . Mn2+ . S + . H2O
II
. I + . SO 24 + . H+ . I2+ . H2S + . H2O
Zadanie 77.
a) Uzupenij tabel, wpisujc wzory jonw penicych funkcj utleniacza i wzory jonw
penicych funkcj reduktora w reakcjach zilustrowanych podanymi schematami
Reakcja I
utleniacz
Reakcja II
reduktor
utleniacz
reduktor
b) Oblicz stosunek molowy reduktora do utleniacza w reakcji II.

a)
Aby rozwiza t cz zadania, trzeba pamita, e utleniacz to czstka chemiczna (atom,
czsteczka, jon), ktra w czasie reakcji pobiera elektrony, ulegajc redukcji i utleniajc
reduktor. Reduktor to czstka chemiczna (atom, czsteczka, jon), ktra w czasie reakcji
oddaje elektrony, ulegajc utlenieniu i redukujc utleniacz. Przyjmowanie elektronw
prowadzi do zmniejszenia stopnia utlenienia, wic stopie utlenienia utleniacza w czasie
reakcji maleje, natomiast oddawanie elektronw prowadzi do zwikszenia stopnia utlenienia,
1. Zadania
zatem stopie utlenienia reduktora w czasie reakcji wzrasta. Widzimy, e w reakcji

zilustrowanej schematem I zmianom ulega stopie utlenienia tylko manganu i siarki (wodr
przed i po reakcji wystpuje na I stopniu utlenienia, a tlen na II stopniu utlenienia): w jonie
MnO 4 mangan przyjmuje stopie utlenienia rwny VII, a w jonie Mn2+ stopie utlenienia
rwny II, natomiast siarka przechodzi z II stopnia utlenienia w jonie S2 na stopie
utlenienia rwny 0 w siarce elementarnej (S). Wynika z tego, e w opisanej reakcji
utleniaczem jest jon MnO 4 , a reduktorem jon S2. W reakcji, ktrej schemat oznaczono
numerem II, zmianom ulega stopie utlenienia tylko siarki i jodu (wodr przed i po reakcji
2
wystpuje na I stopniu utlenienia, a tlen na II stopniu utlenienia): w jonie SO 4 siarka
przyjmuje stopie utlenienia rwny VI, a w czsteczce H2S stopie utlenienia rwny II,
natomiast jod przechodzi z I stopnia utlenienia w jonie I na stopie utlenienia rwny 0
2
w czsteczce jodu I2. Wynika z tego, e w opisanej reakcji utleniaczem jest jon SO 4 ,
a reduktorem jon I.
b)
Wiedzc, ktry jon w rwnaniu opisanym schematem II peni funkcj utleniacza, a ktry
reduktora, mona obliczy stosunek molowy reduktora do utleniacza. W tym celu naley
obliczy liczb moli elektronw, ktr oddaje I, przechodzc w I2, i liczb moli elektronw,
ktr pobiera jon SO 24 , przechodzc w H2S. Liczba pobranych elektronw musi by rwna
liczbie elektronw oddanych, dlatego dokonujemy bilansu elektronowego (w tym wypadku
wystarczy posugiwanie si zapisem formalnym, ilustrujcym jedynie stopnie utlenienia
atomw poszczeglnych pierwiastkw, bez uwzgldnienia postaci chemicznej, w jakiej te
atomy wystpuj):
VI
II
S + 8e- S 1
I
2 I I2 + 2e 4
Z bilansu tego wynika, e rwnanie procesu utleniania (oddawania elektronw) trzeba
pomnoy przez 4: liczba moli reduktora wynosi 8, a utleniacza 1. Stosunek molowy
reduktora do utleniacza jest zatem rwny 8 : 1.
Zadanie 78.
a) Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem liczby oddanych lub pobranych
elektronw (zapis jonowo-elektronowy) rwnania procesu redukcji i procesu
utleniania zachodzcych podczas przemiany przedstawionej schematem I (patrz
b) Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w poniszym schemacie.
. MnO 4 + . S2 + . H+ . Mn2+ . S + . H2O

Oczyszczon blaszk wykonan z pewnego metalu zwaono, a nastpnie zanurzono
w wodnym roztworze Cu(NO3)2. Zauwaono, e powierzchnia blaszki znajdujca si
w roztworze pokrya si rowym nalotem o metalicznym poysku. Po pewnym czasie
blaszk wyjto z roztworu, osuszono i zwaono. Stwierdzono, e masa blaszki po wyjciu
z roztworu bya mniejsza od jej masy pocztkowej. Roztwr w zlewce pozosta klarowny i nie
zaobserwowano w nim adnego osadu.
45
46
Zadanie 79.
Uzupenij schemat wykonania dowiadczenia (patrz informacja do zada 79.81.),
wpisujc nazw lub symbol metalu, z ktrego bya wykonana blaszka. Metal wybierz
spord podanych poniej.
Nazwa metalu: glin, nikiel, ow, srebro.
Schemat wykonania dowiadczenia:
Zadanie 80.
Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji, ktra zachodzia w czasie
dowiadczenia (patrz informacja do zada 79.81. oraz zadanie 79.).
Zadanie 81.
Uzupenij ponisze zdania (patrz informacja do zada 79.81. oraz zadanie 79.).
Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych w kadym nawiasie tak, aby
zdania byy prawdziwe.
W reakcji, ktra zachodzia podczas opisanego dowiadczenia, wybrany metal ulega
(redukcji/utlenieniu), peni wic funkcj (reduktora/utleniacza). Oznacza to, e by
(dawc/biorc) elektronw.
Zwizki arsenu wchodz w skad preparatw stosowanych do zwalczania chwastw. Jednak
zwizki te s niebezpieczne dla zwierzt, dlatego wana jest kontrola ich wystpowania
w rodowisku naturalnym. Aby sprawdzi, jak ilo zwizkw arsenu zawiera badany
materia organiczny, pobrane prbki spala si, co umoliwia przemian obecnych w prbce
zwizkw arsenu w tlenek arsenu(V). Tak otrzyman such pozostao poddaje si dziaaniu
rozcieczonego kwasu solnego, dziki czemu tlenek arsenu(V) w reakcji z wod przeksztaca
si w rozpuszczalny w wodzie kwas ortoarsenowy(V) H3AsO4. Nastpnie naley zredukowa
otrzymany kwas ortoarsenowy(V) do kwasu ortoarsenowego(III) za pomoc chlorku cyny(II)
w obecnoci katalizatora. Po dodaniu metalicznego cynku do roztworu zawierajcego kwas
ortofosforowy(III) arsen oddziela si od reszty skadnikw w postaci AsH3, ktry jest gazem.
Warszawa 2006, s. 1214.
Zadanie 82.
Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji tlenku arsenu(V) z wod (patrz
informacja do zada 82.84.).
Zadanie 83.
Redukcja kwasu ortoarsenowego(V) chlorkiem cyny(II) (patrz informacja do zada
82.84.) przebiega zgodnie ze schematem:
1. Zadania
katalizator
H 3 AsO 4 + Sn 2+ + H +
H 3 AsO 3 + Sn 4+ + H 2 O
a) Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem liczby oddawanych lub pobieranych

elektronw (zapis jonowo-elektronowy) rwnanie procesu redukcji i rwnanie
procesu utleniania zachodzcych podczas reakcji kwasu ortoarsenowego(V)
z chlorkiem cyny(II).
b) Dobierz wspczynniki w rwnaniu reakcji kwasu ortoarsenowego(V) z chlorkiem
cyny(II).
katalizator
H 3 AsO 4 + Sn 2+ + H +
H 3 AsO 3 + Sn 4+ + H 2 O
Zadanie 84.
Reakcja kwasu ortoarsenowego(III) z metalicznym cynkiem (patrz informacja do zada
82.84.) w obecnoci kwasu solnego jest reakcj utleniania-redukcji i przebiega zgodnie
z poniszym rwnaniem:
H3AsO3 + 3Zn + 6HCl AsH3 + 3ZnCl2 + 3H2O
a) Oce, jak funkcj (reduktora czy utleniacza) peni w opisanej reakcji cynk i napisz
w formie jonowej z uwzgldnieniem liczby oddawanych lub pobieranych elektronw
(zapis jonowo-elektronowy) rwnanie procesu, ktremu metal ten ulega.
b) Okrel, jaka liczba moli elektronw ulega wymienianie podczas tworzenia jednego
mola AsH3.
Arsenowodr AsH3 jest toksycznym bezbarwnym gazem o nieprzyjemnym zapachu. Gazowy
arsenowodr reaguje z dietyloditiokarbaminianem srebra zgodnie z rwnaniem
AsH 3 + 6Ag + + 3[(C 2 H 5 ) 2 N CS2 ] As[(C 2 H 5 ) 2 N CS2 ]3 + 6Ag + 3H +
Zadanie 85.
Oblicz mas molow (w zaokrgleniu do jednoci) zwizku arsenu, ktry powstaje
w opisanej reakcji (patrz informacja do zada 85. i 86.).
Zadanie 86.
Oce, czy opisana reakcja (patrz informacja do zada 85. i 86.) jest reakcj utleniania
i redukcji. Odpowied uzasadnij.
47
48
1.7. Metale
Zadanie 87.
Przeprowadzono dwa dowiadczenia A i B, ktrych celem byo porwnanie charakteru
chemicznego tlenkw chromu na II i III stopniu utlenienia: CrO i Cr2O3. W probwce
oznaczonej numerem I w dowiadczeniu A i dowiadczeniu B znajdowa si ten sam tlenek
chromu, podobnie w probwce oznaczonej numerem II w obu dowiadczeniach umieszczono
drugi (taki sam w dowiadczeniu A i B) tlenek chromu. W dowiadczeniu A stwierdzono
objawy reakcji tylko w probwce II, w dowiadczeniu B w obu probwkach
zaobserwowano objawy reakcji.
a) Uzupenij rysunek, wpisujc odpowiednie wzory tlenkw chromu znajdujcych
si w probwce I i w probwce II w obu dowiadczeniach.
Dowiadczenie A
Dowiadczenie B
NaOH (aq)
..
II
..
HCl (aq)
..
II
..
b) Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel waciwe okrelenie lub okrelenia

1. Tlenek chromu(II) wykazuje waciwoci (kwasowe/zasadowe/amfoteryczne), reaguje
z (kwasami/zasadami).
2. Tlenek chromu (III) wykazuje waciwoci (kwasowe/zasadowe/amfoteryczne), reaguje
z (kwasami/zasadami).
c) Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji zachodzcych w probwkach
oznaczonych numerem II w dowiadczeniu A oraz dowiadczeniu B, wiedzc,
e produktem jednej z nich jest zwizek kompleksowy o liczbie koordynacyjnej rwnej 4.
a)
Opis przebiegu dowiadczenia wskazuje, e z zasad (roztworem wodorotlenku sodu) reaguje
tylko jeden z badanych tlenkw chromu (dowiadczenie A), a z kwasem reaguj oba tlenki
(dowiadczenie B). Wynika z tego, e jeden tlenek chromu reaguje i z zasad, i z kwasem
ma wic charakter amfoteryczny, a drugi reaguje tylko z kwasem ma wic charakter
zasadowy. Tlenek reagujcy z zasad znajdowa si w probwce II (dowiadczenie). Musimy
teraz rozstrzygn, czy by to tlenek CrO, czy Cr2O3. Aby to zrobi, powinnimy pamita,
e jeeli pierwiastek tworzy kilka tlenkw, przyjmujc w nich rne stopnie utlenienia,
charakter chemiczny tych tlenkw zmienia si w miar wzrostu stopnia utlenienia pierwiastka
od zasadowego przez amfoteryczny do kwasowego. Wynika z tego, e charakter
amfoteryczny ma ten tlenek chromu, w ktrym chrom przyjmuje wyszy stopie utlenienia,
a wic Cr2O3, natomiast tlenek, w ktrym chrom przyjmuje niszy stopie utlenienia,
czyli CrO, ma charakter zasadowy. Uzupeniajc rysunek, musimy wic pamita, eby
1. Zadania
w dowiadczeniu A umiejscowi wzr CrO pod probwk I, a wzr Cr2O3 pod probwk II.
Poniewa w dowiadczeniu B numery probwek I i II byy przypisane takim samym tlenkom,
jak w dowiadczeniu A, oznacza to, e rwnie w dowiadczeniu B tlenek CrO znajdowa si
w probwce I, a tlenek Cr2O3 w probwce II.
b)
Rozwaania przeprowadzone w czci a) zadania daj odpowied w jego czci b): tlenek
chromu(II) wykazuje waciwoci zasadowe, reaguje z kwasami; tlenek chromu (III)
wykazuje waciwoci amfoteryczne, reaguje z kwasami i zasadami.
c)
W obu dowiadczeniach A i B w probwce oznaczonej numerem II znajdowa si tlenek
Cr2O3 o waciwociach amfoterycznych. W reakcji tego tlenku z kwasem solnym
(dowiadczenie B) powstaje rozpuszczalny w wodzie chlorek chromu(III). Jonowy zapis
rwnania tej reakcji jest nastpujcy: Cr2O3 + 6H+ + 6Cl 2Cr3+ + 6Cl + 3H2O.
Widzimy, e jony Cl nie bior udziau w reakcji, rwnanie reakcji moemy wic uproci,
odejmujc od obu jego stron 6Cl: Cr2O3 + 6H+ 2Cr3+ + 3H2O.
W reakcji tlenku chromu(III) z roztworem wodorotlenku sodu (dowiadczenie A) rwnie
powstaje rozpuszczalna w wodzie sl, ale nie jest to chlorek chromu(III), poniewa
w powstajcej soli chrom stanowi skadnik anionu. Jest to anion kompleksowy, w ktrym
liczba koordynacyjna jest rwna 4. Wzr tego jonu najatwiej wyprowadzi, pamitajc,
e jeeli tlenek chromu(III) jest amfoteryczny, to amfoteryczny jest rwnie wodorotlenek
chromu(III) o wzorze Cr(OH)3. W reakcji tego wodorotlenku z mocn zasad powstaje taki
sam jon kompleksowy chromu(III), jak w reakcji tlenku chromu(III) z zasad:
Cr(OH)3 + OH [Cr(OH)4].
Wobec tego rwnanie reakcji tlenku chromu(III) z roztworem wodorotlenku sodu ma
nastpujc posta: Cr2O3 + 2Na+ + 2OH + 3H2O 2Na+ + 2[Cr(OH)4].
Widzimy, e jony Na+ nie bior udziau w reakcji, rwnanie reakcji moemy wic uproci,
odejmujc od obu jego stron 2Na+: Cr2O3 + 2OH + 3H2O 2[Cr(OH)4].
Uzyskujemy jego skrcon posta.
Poprawna odpowied
a) Probwka I w dowiadczeniach A i B: CrO.
Probwka II w dowiadczeniach A i B: Cr2O3.
b) 1. zasadowe, kwasami
2. amfoteryczne, kwasami, zasadami
c) Dowiadczenie A: Cr2O3 + 2OH + 3H2O 2[Cr(OH)4]
Dowiadczenie B: Cr2O3+ 6H+ 2Cr3+ + 3H2O
Zadanie 88.
Na 10 g stopu Monela zawierajcego 67% niklu, 32% miedzi i 1% manganu (w procentach
masowych) podziaano kwasem solnym o steniu 0,5 mol dm3.
Podczas tego procesu przebiegay reakcje opisane rwnaniami:
Ni + 2HCl NiCl2 + H2
Mn + 2HCl MnCl2 + H2

a) Oblicz objto kwasu solnego potrzebn do cakowitego roztworzenia niklu

i manganu w 10 g stopu Monela, jeeli reakcja przebiega z wydajnoci rwn 100%.
b) Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel waciwe okrelenie w kadym
nawiasie tak, aby zdania byy prawdziwe.
49
50
1. Mied w szeregu elektrochemicznym metali znajduje si (przed/za) wodorem i (wypiera

wodr/nie wypiera wodoru) z rozcieczonego kwas siarkowego(VI).
2. Mied nie reaguje z kwasem solnym, poniewa kwas ten (naley/nie naley) do kwasw
utleniajcych.
a)
Korzystajc z podanej informacji, naley obliczy mas niklu i manganu zawart w 10 g
stopu. Masa niklu w 10 g stopu zawierajcego 67% tego metalu wynosi 6,7 g, a masa
manganu w 10 g stopu zawierajcego 1% tego metalu wynosi 0,1 g. Nastpny krok,
to obliczenie liczby moli tych metali w obliczonych ich masach (wartoci masy molowej
niklu i manganu z ukadu okresowego):
1 mol Ni 59 g
x moli Ni 6,7 g
x = 0,114 mola
1 mol Mn 55 g
y moli Mn 0,1 g
y = 0,002 mola
Majc liczby moli obu metali, mona obliczy korzystajc z rwna reakcji liczb moli
kwasu solnego:
1 mol Ni 2 mole HCl
0,114 mola x
x = 0,228 mola
1 mol Mn 2 mole HCl
0,002 mola y
y = 0,004 mola
czna liczba moli kwasu potrzebna do cakowitego roztworzenia obu metali wynosi
nHCl = 0,228 mola + 0,004 mola = 0,232 mola.
Majc liczb moli kwasu i stenie molowe jego roztworu, naley obliczy objto roztworu
kwasu.
0 , 232 mola
n
n
n
cm =
V =
V HCl = HCl =
= 0 , 464 dm 3
3
0 ,5 mol dm
V
cm
c HCl
b)
Uzupenienie podanych zda wymaga skorzystania z szeregu elektrochemicznego metali
zawartego w zestawie Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny
z biologii, chemii i fizyki. Z pooenia miedzi w tym szeregu wynika, e poniewa znajduje
si za wodorem nie wypiera wodoru z kwasw. Mied reaguje tylko z tak zwanymi
kwasami utleniajcymi, czyli takimi, ktrych anion jest silniejszym utleniaczem ni kation
wodorowy H+. Kwas solny nie ma takich waciwoci, poniewa chlor w HCl wystpuje na I
stopniu utlenienia i nie moe si bardziej zredukowa moe si tylko utleni, bo stopie
utlenienia rwny I jest jego najniszym stopniem utlenienia.
a) Przykady poprawnych odpowiedzi

Dane:
Szukane:
VHCl
67% Ni
32% Cu
1% Mn
cHCl = 0,5 mol dm3
mstopu = 10 g
Rozwizanie:
I sposb
Masa Ni w 10 g stopu zawierajcego 67% Ni wynosi 6,7 g.
Masa Mn w 10 g stopu zawierajcego 1% Mn wynosi 0,1 g.
1. Zadania
Obliczenie liczby moli HCl potrzebnego do roztworzenia Ni:

59 g Ni 2 mole HCl
6,7 g Ni x
x = 0,227 mola
Obliczenie liczby moli HCl potrzebnego do roztworzenia Mn:
55 g Mn 2 mole HCl
0,1 g Mn y
y = 0,004 mola
Obliczenie cznej liczby moli HCl:
nHCl = 0,227 mola + 0,004 mola = 0,231 mola
Obliczenie objtoci kwasu solnego:
0 , 231 mola
n
n
n
cm =
V =
V HCl = HCl =
= 0 , 462 dm 3
0 ,5 mol dm 3
V
cm
c HCl
II sposb
Masa Ni w 10 g stopu zawierajcego 67% Ni wynosi 6,7 g.
Masa Mn w 10 g stopu zawierajcego 1% Mn wynosi 0,1 g.
Obliczenie liczby moli Ni:
1 mol Ni 59 g
x moli Ni 6,7 g
x = 0,114 mola
Obliczenie liczby moli Mn:
1 mol Mn 55 g
y moli Mn 0,1 g
y = 0,002 mola
Obliczenie liczby moli HCl:
1 mol Ni 2 mole HCl
0,114 mola x
x = 0,228 mola
1 mol Mn 2 mole HCl
0,002 mola y
y = 0,004 mola
Obliczenie cznej liczby moli HCl:
nHCl = 0,228 mola + 0,004 mola = 0,232 mola
Obliczenie objtoci kwasu solnego:
0 , 232 mola
n
n
n
cm =
V =
V HCl = HCl =
= 0 , 464 dm 3
0 ,5 mol dm 3
V
cm
c HCl
b) 1. za, nie wypiera wodoru
2. nie naley
Zadanie 89.
Glin tworzy zwizki nazywane aunami glinowymi. S to podwjne siarczany dwch metali,
spord ktrych jeden wystpuje w aunie na I stopniu utlenienia, a drugi na III stopniu
I
III
utlenienia. Oglny wzr aunu jest nastpujcy: M 2 SO4 M 2 (SO4)3 24H2O. Skad aunu
I
III
mona rwnie przedstawi w postaci wzoru uproszczonego: M M (SO4)2 12H2O. Metalami

przyjmujcymi w aunach stopie utlenienia rwny I mog by np. potas lub sd, a metalami
przyjmujcymi stopie utlenienia rwny III glin, elazo lub chrom.
Najbardziej znanym przedstawicielem aunw jest aun glinowo-potasowy.

a) Przedstaw wzr aunu glinowo-potasowego w postaci wzoru oglnego i w postaci
wzoru uproszczonego.
Sole podwjne istniej tylko w stanie staym. Podczas rozpuszczania w wodzie ulegaj
dysocjacji jonowej.
b) Napisz wzory jonw powstaych w procesie dysocjacji aunu glinowo-potasowego.
51
52

a)
Wzr oglny aunu glinowo-potasowego to K2SO4 Al2(SO4)3 24H2O. Wzr ten
I
otrzymujemy, podstawiajc do oglnego wzoru aunu podanego w informacji w miejsce M

III
symbol potasu K, a w miejsce M symbol glinu Al. Podobnie postpujemy, ukadajc wzr
uproszczony tego aunu. Posta uproszczona aunu glinowo-potasowego to:
KAl(SO4)2 12H2O.
b)
Sole podwjne podczas rozpuszczania w wodzie ulegaj dysocjacji jonowej. W procesie
dysocjacji aunu glinowo-potasowego, ktry jest hydratem siarczanu(VI) potasu
i siarczanu(VI) glinu, powstaj jony, ktre znajduj si w roztworach wodnych tych soli,
a wic K+, Al3+, SO 24 . W odpowiedzi mona take uwzgldni obecno jonw H+ i OH
pochodzcych z dysocjacji wody, ale nie jest to wymagane.
Zadanie 90.
Badajc aktywno metali, przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane rysunkiem:
Zn
Mg
I
Ag
II
Al
III
IV
roztwr CuSO4
a) Dokocz zdania, wpisujc numery wybranych probwek.
1. Niebieski roztwr CuSO4 odbarwia si w probwkach ......................................................... .
2. Spord metali, ktre wprowadzono do roztworu CuSO4, najsilniejsze waciwoci
redukujce wykazuje metal wprowadzony do probwki ............................................................ .
Prbk pewnego metalu X wprowadzono do wodnego roztworu CuSO4. Zasza reakcja

zgodnie z rwnaniem:
X + CuSO4 XSO4 + Cu
Roztworzeniu 27,9 g metalu X towarzyszyo wydzielenie 15 g miedzi.
b) Oblicz mas molow metalu X. Wynik podaj w zaokrgleniu do jednoci.
a)
Odbarwienie niebieskiego roztworu CuSO4 oznacza, e usunite zostay z niego jony
miedzi(II). Moliwe to byo dziki reakcji tych jonw z metalem, z ktrego zrobiona bya
blaszka. Reakcja ta polega na redukcji jonw miedzi(II) do miedzi metalicznej i utlenieniu
materiau blaszki. Jest to moliwe w przypadku metali, ktre s silniejszymi reduktorami ni
mied. Informacj t odczytamy z szeregu elektrochemicznego wybranych metali: kady
metal poprzedzajcy w nim mied ma takie waciwoci. Spord metali uytych
w dowiadczeniu, mied mog zredukowa cynk, magnez i glin, dlatego niebieski roztwr
CuSO4 odbarwi si w probwkach I, II i IV. Najsilniejsze waciwoci redukujce ma
1. Zadania
magnez, ktry w szeregu elektrochemicznym poprzedza wszystkie pozostae metale uyte

w dowiadczeniu.
b)
Przy rozwizaniu zadania naley zwrci uwag na zaleno liczby moli metalu X i miedzi,
ktra wynika z podanego rwnania reakcji: jeeli reaguje 1 mol metalu X, to powstaje 1 mol
miedzi. W zadaniu podana jest masa prbki metalu X i masa powstaej miedzi. Zadanie
mona rozwiza na dwa sposoby. Jednym z nich jest uoenie proporcji:
27,9 g X 15 g Cu
x
64 g mol1
x = 119 g mol1.
Tyle wynosi masa molowa metalu X.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane schematem:
wodny roztwr HCl o steniu 2 mol dm 3
wodny roztwr zawierajcy mieszanin
NaOH i KOH
Zadanie 91.
a) Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji, ktra zasza podczas
dowiadczenia (patrz informacja do zada 91. i 92.).
b) Podaj, jakie jest stenie molowe jonw H+ i jonw OH po zakoczeniu
dowiadczenia, jeeli w reakcji wziy udzia stechiometryczne iloci reagentw.
Zadanie 92.
Do zobojtnienia roztworu zawierajcego 3 g mieszaniny KOH i NaOH zuyto 30 cm3 kwasu
solnego (patrz informacja do zada 91. i 92.).
Oblicz, ile procent masowych KOH i NaOH zawieraa mieszanina.
ty roztwr chromianu(VI) potasu po zakwaszeniu zmienia barw na pomaraczow
wskutek tworzenia si jonw dichromianowych(VI) Cr2 O 72 . Po wprowadzeniu jonw H 3O +
powstaj w pierwszej chwili jony HCrO4 , ulegajce nastpnie kondensacji z utworzeniem

jonw dichromianowych(VI).
Przeprowadzono dwa dowiadczenia.

Dowiadczenie 1.
Do probwki z wodnym roztworem chromianu(VI) potasu dodawano wodny roztwr kwasu
siarkowego(VI) a do zmiany zabarwienia roztworu na pomaraczow (etap I, w wyniku
ktrego otrzymano substancj X). Nastpnie do tej samej probwki dodawano wodny roztwr
wodorotlenku potasu, a do uzyskania pierwotnej barwy roztworu (etap II).
53
54
Dowiadczenie 2.
Do probwki z wodnym roztworem dichromianu(VI) potasu dodawano wodny roztwr
wodorotlenku potasu a do zmiany zabarwienia roztworu na t (etap I, w wyniku ktrego
otrzymano substancj Z). Nastpnie do tej samej probwki dodawano wodny roztwr kwasu
siarkowego(VI), a do uzyskania pierwotnej barwy roztworu (etap II).
Dowiadczenia zilustrowano schematami.
Dowiadczenie 1.
Dowiadczenie 2.
KOH (aq)
H2SO4 (aq)
K2CrO4 (aq)
H2SO4 (aq)
KOH (aq)
K2Cr2O7 (aq)
X (aq)
Z (aq)
Zadanie 93.
Zaznacz odpowied, w ktrej podano poprawne wzory substancji X i Z (patrz
X
Cr2(SO4)3
Cr2(SO4)3
K2Cr2O7
K2Cr2O7
A
B
C
D
Z
Cr(OH)3
K2CrO4
K2CrO4
Cr(OH)3
Zadanie 94.
a) Napisz, w odpowiedniej kolejnoci, w formie jonowej skrconej rwnania dwch
reakcji zachodzcych podczas I etapu dowiadczenia 1., w ktrych wyniku powsta
roztwr substancji X (patrz informacja do zada 93. i 94.).
b) Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji zachodzcych podczas I i II
etapu dowiadczenia 2.
c) Sformuuj wniosek dotyczcy trwaoci chromianw(VI) i dichromianw(VI)
w zalenoci od rodowiska reakcji.
W tabeli zestawiono waciwoci fizyczne borowcw.
Nazwa
pierwiastka
Oglna konfiguracja
w stanie podstawowym
bor
Rozpowszechnienie
w skorupie
ziemskiej, %
Gsto,
g cm3
Temperatura
topnienia, K
1,0 10 4
2,34
2570,00
8,23
2,70
933,47
5,91
302,91
ind
4,5 10 5
7,31
429,75
tal
8,5 10 5
11,85
577,00
glin
gal
ns np
1,9 10
1. Zadania
Wikszo pierwiastkw 13. grupy ukadu okresowego stanowi mieszanin 2 trwaych

izotopw, np. tal wystpuje w przyrodzie w postaci 2 izotopw o masach rwnych 202,97 u
i 204,97 u. Bor jest pierwiastkiem niemetalicznym, podczas gdy pozostae pierwiastki tej
grupy s metalami. Glin i tal maj typowe sieci metaliczne o najgstszym uoeniu atomw,
gal i ind tworz sieci rzadko spotykane u metali. Te rnice w strukturze powoduj rnice
w twardoci i temperaturach topnienia. Glin jest kowalny i cigliwy; gal jest twardy i kruchy,
natomiast ind naley do najbardziej mikkich pierwiastkw daje si kroi noem, podobnie
jak tal. Elementarny bor wykazuje bardzo wysok temperatur topnienia, co jest
spowodowane wystpowaniem w jego sieci przestrzennej silnych wiza kowalencyjnych.
Bor mona otrzyma w reakcji redukcji tlenku boru metalicznym magnezem uytym
w nadmiarze. Otrzymany t metod preparat zawiera 98% boru, natomiast 2% stanowi
zanieczyszczenia takie, jak tlenek magnezu i nadmiar uytego do reakcji magnezu. Czysty
krystaliczny bor mona otrzyma midzy innymi przez rozkad termiczny jodku boru.
Krystaliczny bor ma barw czarnoszar, wykazuje du twardo i jest zym przewodnikiem
elektrycznoci; charakteryzuje si ma aktywnoci chemiczn nie dziaa na niego wrzcy
kwas solny ani kwas fluorowodorowy.
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004, s. 760793;
J. Sawicka i inni, Tablice chemiczne, Gdask 2002, s. 202.
Zadanie 95.
Napisz, stosujc zapis peny (uwzgldniajcy rozmieszczenie elektronw na podpowokach),
konfiguracj elektronow atomu galu (patrz informacja do zada 95.100.) w stanie
podstawowym oraz okrel przynaleno tego pierwiastka do bloku energetycznego
(konfiguracyjnego).
Zadanie 96.
Uzupenij ponisze zdania. Wpisz fragment konfiguracji elektronowej atomu talu (patrz
informacja do zada 95.100.) w stanie podstawowym, ktry odnosi si do elektronw
walencyjnych, a take wybierz i podkrel symbol typu podpowoki oraz warto gwnej
i pobocznej liczby kwantowej spord podanych w nawiasach.
Fragment konfiguracji elektronowej atomu talu w stanie podstawowym, ktry odnosi si do
elektronw walencyjnych mona zapisa w postaci .................................................................. .
Jedyny niesparowany elektron atomu talu w stanie podstawowym naley do podpowoki typu
(s/p/d). Gwna liczba kwantowa n opisujca stan tego elektronu wynosi (4/5/6), a poboczna
liczba kwantowa l jest rwna (0/1/2/3).
Zadanie 97.
Z ukadu okresowego pierwiastkw odczytaj z dokadnoci do drugiego miejsca
po przecinku redni mas atomow talu i oblicz, jaki procent atomw talu
wystpujcych w przyrodzie stanowi atomy o masach atomowych podanych
w informacji (patrz informacja do zada 95.100.).
Zadanie 98.
Korzystajc z informacji (patrz informacja do zada 95.100.), napisz w formie
czsteczkowej dwa rwnania reakcji, w wyniku ktrych mona otrzyma bor.
Zadanie 99.
Otrzymana w reakcji tlenku boru z magnezem mieszanina zawiera bor wraz
z zanieczyszczeniami (patrz informacja do zada 95.100.).
55
56
Zaprojektuj dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli na usunicie zanieczyszcze

z otrzymanej mieszaniny.
W tym celu:
a) podkrel nazw odczynnika, ktry dodany do rozdrobnionej mieszaniny przereaguje
z zanieczyszczeniami, umoliwiajc ich usunicie. Odczynnik wybierz spord
podanych poniej.
Odczynniki: wodny roztwr wodorotlenku sodu, kwas solny, wodny roztwr chlorku sodu.
b) zapisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji, jakie przebiegn podczas tego
dowiadczenia.
Zadanie 100.
Wpisz do tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeli jest faszywe
Zdanie
1. Spord pierwiastkw 13. grupy ukadu okresowego, ktre opisano w informacji wprowadzajcej,
najbardziej rozpowszechnionym w skorupie ziemskiej jest glin, a najmniej rozpowszechnionym ind.
2. Wraz ze wzrostem liczby atomowej borowcw, opisanych w informacji wprowadzajcej, wzrasta
ich gsto i maleje temperatura topnienia.
3. Wszystkie, opisane w informacji wprowadzajcej, pierwiastki 13. grupy ukadu okresowego
to typowe metale, kowalne i cigliwe.
P/F

elazo jest pierwiastkiem chemicznym, ktrego atomy wystpuj w przyrodzie w postaci
4 trwaych odmian izotopowych. Najbardziej rozpowszechnion odmian stanowi nuklidy
o liczbie masowej 56.
Silnie rozdrobnione elazo zapala si samorzutnie w powietrzu. Produktem utleniania elaza
w wysokich temperaturach jest magnetyt, Fe3O4. Powstaje on take w czasie spalania elaza
w czystym tlenie (reakcja 1.). Oprcz tlenku Fe3O4 elazo tworzy jeszcze 2 inne tlenki: FeO
i Fe2O3. W podwyszonych temperaturach elazo reaguje rwnie z par wodn wedug
rwnania:
3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
Roztwarzajc czyste elazo w kwasie solnym, uzyskuje si wodny roztwr chlorku elaza(II)
(reakcja 2.), natomiast dziaajc gazowym chlorem na elazo w podwyszonej temperaturze,
uzyskuje si chlorek elaza(III) (reakcja 3.). Pary chlorku elaza(III) kondensuj, tworzc
ciemnobrunatne krysztay dobrze rozpuszczalne w wodzie.
elazo ma zdolno zastpowania mniej aktywnych metali w ich roztworach. Przebiega
wtedy reakcja opisana schematem:
Me I + Me 2II+ Me 2I + + Me II
Powysza przemiana zachodzi take podczas dowiadczenia zilustrowanego rysunkiem:
pytka wykonana z elaza
CuSO4 (aq)
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004, s. 917934;
M. Sienko, R. Plane, Chemia, podstawy i zastosowania, Warszawa 1996, s. 542550;
J. Sawicka i inni, Tablice chemiczne, Gdask 2002, s. 202.
1. Zadania
Zadanie 101.
Dla atomw nuklidu elaza, opisanego w informacji wprowadzajcej (patrz informacja
do zada 101.107.), okrel adunek jdra, liczb protonw, liczb elektronw i liczb
neutronw.
Zadanie 102.
W wyniku cakowitej redukcji wodorem 58 g pewnego tlenku elaza otrzymano elazo i 18 g wody.
Wykonujc odpowiednie obliczenia, ustal, czy redukowanym tlenkiem mg by
magnetyt (patrz informacja do zada 101.107.).
Zadanie 103.
Na 4,2 g elaza podziaano nadmiarem pary wodnej i zainicjowano reakcj (patrz
informacja do zada 101.107.), ktra przebiega z wydajnoci rwn 85%.
Oblicz, jak objto w warunkach normalnych zajmie wodr, ktry wydzieli si
podczas opisanej przemiany.
Zadanie 104.
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji 1., 2. i 3., ktre opisano w informacji
wprowadzajcej do zada (patrz informacja do zada 101.107.).
Zadanie 105.
Substancj, ktr otrzymano w wyniku reakcji 3. (patrz informacja do zada 101.107.),
rozpuszczono w wodzie i zbadano odczyn wodnego roztworu tej substancji.
a) Okrel odczyn wodnego roztworu opisanej substancji i potwierd go odpowiednim
rwnaniem reakcji zapisanym w formie jonowej skrconej.
b) Napisz wzory zwizkw chemicznych i jonw obecnych w wodnym roztworze tej substancji.
Zadanie 106.
Substancj, ktr otrzymano w reakcji 3. (patrz informacja do zada 101.107.),
rozpuszczono w wodzie i otrzymany roztwr wykorzystano jako odczynnik wyjciowy
do przeprowadzenia dowiadczenia, w ktrego wyniku otrzyma si najpierw wodorotlenek,
a nastpnie odpowiedni tlenek elaza.
Zaprojektuj dowiadczenie, w ktrego wyniku otrzymasz najpierw wodorotlenek,
a nastpnie odpowiedni tlenek elaza.
a) Opisz sposb wykonania poszczeglnych etapw dowiadczenia. Uwzgldnij w nim
wzory lub nazwy uytych odczynnikw.
b) Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji, ktre przebiegn podczas
wykonywanego dowiadczenia. Zaznacz warunki prowadzenia procesu, jeli dana
przemiana tego wymaga.
Zadanie 107.
Skorzystaj z opisu dowiadczenia (patrz informacja do zada 101.107.), a nastpnie
wpisz do tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeli jest faszywe.
Zdanie
1. Podczas dowiadczenia przebiega reakcja chemiczna opisana rwnaniem: Fe + Cu2+ Fe2+ + Cu
2. Podczas przebiegu dowiadczenia pytka pokrya si czerwonobrunatnym nalotem, a roztwr
zmieni barw z niebieskiej na zielonkaw.
3. Gdyby po zakoczeniu dowiadczenia pytk wyjto z roztworu, a nastpnie wysuszono i zwaono,
to okazaoby si, e jej masa zmniejszya si.
P/F
57
58
Zadanie 108.
Wykonano dowiadczenie, ktrego przebieg przedstawiono na poniszym schemacie. Celem
dowiadczenia byo zbadanie waciwoci chemicznych Al2O3. Do probwek ze staym Al2O3
dodano w nadmiarze stony NaOH (aq) i HCl (aq).
HCl (aq)
st. NaOH (aq)
II
I
Al2O3 (s)
Al2O3 (s)
a) Napisz, jakie moliwe do zaobserwowania zmiany towarzyszyy reakcjom

zachodzcym w obu probwkach.
b) Zapisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji, ktre zaszy w obu
probwkach, wiedzc, e produktem jednej z nich jest jon tetrahydroksoglinianowy.
c) Na podstawie wynikw przeprowadzonego dowiadczenia okrel charakter
chemiczny Al2O3.
Do probwek, w ktrych znajduj si prbki metali o tej samej masie, dodano jednakowe
objtoci wodnego roztworu kwasu siarkowego(VI) o steniu 0,5 mol dm3. Dowiadczenie
prowadzono do cakowitego roztworzenia metali. Przebieg dowiadczenia ilustruje rysunek.
100 cm3 roztworu H2SO4 o cm = 0,5 mol dm 3

I
II
III
1 g magnezu
1 g elaza
1 g cynku
Zadanie 109.
Wybierz i podaj numer probwki (patrz informacja do zada 109. i 110.), w ktrej
objto wodoru wydzielonego po cakowitym roztworzeniu metalu bya najwiksza.
Uzasadnij swj wybr.
Zadanie 110.
Uszereguj metale uyte w dowiadczeniu (patrz informacja do zada 109. i 110.) wedug
malejcych waciwoci redukujcych, wpisujc ich nazwy. Skorzystaj z szeregu
elektrochemicznego metali.
Chrom jest pierwiastkiem zajmujcym pod wzgldem rozpowszechnienia w skorupie
ziemskiej 20. miejsce pomidzy wszystkimi pierwiastkami. Najwaniejszymi mineraami
i znanymi rudami chromu s chromit FeCr2O4 oraz krokoit PbCrO4. W sieci krystalograficznej
1. Zadania
chromitu wyodrbniono jony Fe2+ i Cr2O42. Chrom otrzymuje si na skal przemysow,

poddajc redukcji rud chromitow. Reakcja ta zachodzi zgodnie z rwnaniem:
FeCr2O4 + 4C 2Cr + Fe + 4CO
Zadanie 111.
Oblicz stopie utlenienia chromu w jonie Cr2O42 (patrz informacja do zada 111. i 112.).
Zadanie 112.
Huta otrzymaa transport 280 t rudy chromitowej (patrz informacja do zada 111. i 112.),
ktrej 20% masy stanowiy zanieczyszczenia. W procesie technologicznym otrzymywania
chromu jako reduktor zastosowano czysty koks, zuywajc 48 t tego surowca.
Oblicz mas chromu, ktry otrzymano w opisanym procesie technologicznym
przy wydajnoci rwnej 75%. Wynik podaj w tonach w zaokrgleniu do jednoci.
Dany jest cig przemian chemicznych:
H 2 O, T = 470 K
H 2O2
T
HCl(aq)
KOH (aq)
Fe3O 4
Fe
FeCl 2 (aq)
X
Y
Z
Zadanie 113.
Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji elaza z kwasem solnym i rwnanie
reakcji elaza z par wodn, wiedzc, e w przypadku obu przemian produkt gazowy
jest taki sam (patrz informacja do zada 113.117.).
Zadanie 114.
Napisz w postaci jonowej skrconej rwnanie reakcji, podczas ktrej otrzymano
zwizek X (patrz informacja do zada 113.117.).
Zadanie 115.
Podczas dodawania roztworu nadtlenku wodoru o steniu 30% masowych do zwizku X
(patrz informacja do zada 113.117.) zaobserwowano w warunkach dowiadczenia
zmian barwy osadu na czerwonobrunatn.
Wpisz do tabeli liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli jest faszywe.
1.
2.
3.
Zdanie
W opisanej reakcji nadtlenek wodoru peni rol reduktora, w trakcie dowiadczenia
obserwujemy wydzielanie si pcherzykw bezbarwnego gazu.
W opisanej reakcji nadtlenek wodoru peni rol utleniacza, w trakcie dowiadczenia
obserwujemy wydzielanie si pcherzykw bezbarwnego gazu.
W opisanej reakcji nadtlenek wodoru peni rol utleniacza, w trakcie dowiadczenia nie
obserwujemy wydzielania si pcherzykw gazu.
P/F
Zadanie 116.
Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem liczby oddawanych lub pobieranych
elektronw (zapis jonowo-elektronowy) rwnania procesw redukcji i utleniania
zachodzcych podczas przemiany zwizku X w zwizek Y (patrz informacja do zada
113.117.).
Zadanie 117.
a) Okrel charakter chemiczny zwizku Z (patrz informacja do zada 113.117.).
59
60
b) Spord poniszego zestawu odczynnikw wybierz dwa, ktre pozwol

jednoznacznie potwierdzi w sposb eksperymentalny przewidywany charakter
chemiczny zwizku Z.
Zestaw odczynnikw: kwas solny o steniu 36,5% masowych, woda destylowana,
alkoholowy roztwr fenoloftaleiny, wodny roztwr oranu metylowego, wodny roztwr
siarczanu(IV) sodu, stony gorcy wodny roztwr wodorotlenku potasu.
Na zajciach koa chemicznego uczniowie mieli zaplanowa i wykona dowiadczenie,
podczas ktrego otrzymaliby wodorotlenek sodu.
Sformuowali cel dowiadczenia: Otrzymywanie wodorotlenku sodu NaOH w reakcji tlenku
sodu Na2O z wod. Nastpnie przystpili do przeprowadzenia dowiadczenia, wykonujc
kolejne czynnoci i notujc spostrzeenia:
1) do kolby stokowej wprowadzili gazowy tlen z butli,
2) wyjli ze soika sd i po osuszeniu go z ciekej parafiny umiecili mae ziarno tego metalu
na yce do spala,
3) zapalili sd w pomieniu palnika gazowego i poncy wprowadzili do kolby stokowej,
4) kiedy pomie zgas, strcili z yki na dno kolby jasnoty proszek i wyjli yk
do spala z kolby,
5) po chwili dolali do kolby stokowej wod i zamieszali, obserwujc rozpuszczanie si
jasnotego proszku, czemu towarzyszyo wyrane spienienie zawartoci kolby,
6) kropla fenoloftaleiny dodana do otrzymanego roztworu zabarwia go na malinowo.
Po przeprowadzeniu dowiadczenia uczniowie wycignli nastpujcy wniosek: Sd spalany
w tlenie daje tlenek sodu, ktry rozpuszcza si w wodzie i z ni reaguje, a produktem tej
reakcji jest wodorotlenek sodu.
Zadanie 118.
a) Analizujc przebieg dowiadczenia przeprowadzonego przez uczniw (patrz
informacja do zada 118. i 119.), wyjanij przyczyn spienienia si zawartoci kolby
w trakcie rozpuszczania jasnotego proszku w wodzie.
b) Na podstawie zapisanych poprawnie przez uczniw obserwacji sformuuj waciwy
wniosek wynikajcy z dowiadczenia.
Zadanie 119.
Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji spalania sodu w tlenie (patrz
1. Zadania
1.8. Niemetale
Zadanie 120.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane schematem:
nadmiar wodnego roztworu H3PO4
woda wapienna
a) Napisz, co zaobserwowano podczas przebiegu tego dowiadczenia.
b) Napisz w formie czsteczkowej i w odpowiedniej kolejnoci dwa rwnania reakcji,
ktre zachodz podczas tego dowiadczenia.
c) Napisz wzory wszystkich jonw, ktre mog by obecne w roztworze po zakoczeniu
dowiadczenia.
a)
Rozwizujc to zadanie, dokonaj analizy schematu dowiadczenia i zauwa, e do reakcji
uyto nadmiar kwasu ortofosforowego(V). Korzystajc z zestawu Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki z tabeli rozpuszczalnoci
soli i wodorotlenkw w wodzie mona stwierdzi, e ortofosforan(V) wapnia jest
praktycznie nierozpuszczalny w wodzie. Tak wic naley przewidzie, e pocztkowo
wytrci si osad. Z uwagi na fakt, e do reakcji uyto nadmiar kwasu, musisz wywnioskowa,
e osad bdzie roztwarza si, poniewa powstajca wodorosl jest rozpuszczalna w wodzie.
b)
Rozwizanie zadania polega na napisaniu rwna reakcji zachodzcych podczas
dowiadczenia. Pamitaj, e pierwsza reakcja prowadzi do powstania ortofosforanu(V)
wapnia. Zapisujemy wic wzory substratw i produktw, a nastpnie dokonujemy bilansu
masy i dobieramy wspczynniki stechiometryczne. Druga reakcja prowadzi do powstania
wodoroortofosforanu(V) wapnia lub diwodoroortofosforanu(V) wapnia. Rwnie zapisujemy
wzory substratw i produktw, a nastpnie dokonujemy bilansu masy i dobieramy
wspczynniki stechiometryczne. Naley pamita, e oba rwnania naley zapisa zgodnie
z poleceniem w formie czsteczkowej.
c)
Rozwizujc to zadanie, musisz przewidzie, jakie s produkty reakcji, i czy s one
rozpuszczalne w wodzie. Powstajce w kocowym efekcie sole s rozpuszczalne w wodzie,
a wic ulegaj dysocjacji elektrolitycznej. Trzeba wic pamita, e w roztworze bd obecne
jony powstae z dysocjacji tych soli, czyli: Ca 2+ , HPO 24 , H 2 PO 4 (i jest to wystarczajca
odpowied), ale rwnie obecne mog by jony powstae z dysocjacji kwasu (H + lub H3O + ),
jak rwnie w minimalnej iloci jony PO 34 (te powstae z dysocjacji kwasu) i jony OH .
a) Pocztkowo wytrci si biay osad, ktry w wyniku dalszego dodawania kwasu roztwarza
si.
61
62
b) Reakcja I: 3Ca(OH)2 + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 6H2O

Reakcja II: Ca3(PO4)2 + H3PO4 3CaHPO4
lub/i Ca3(PO4)2 + 4H3PO4 3Ca(H2PO4)2
c) Ca 2+ , PO 34 , HPO 24 , H 2 PO 4 , H + (lub H3O + ), OH
Zadanie 121.
Proces utleniania siarczku arsenu(III) stonym kwasem azotowym(V) przedstawia schemat:
As2S3 + NO3 + H2O AsO 34 + SO 24 + H + + NO
a) Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem pobranych lub oddanych elektronw
(zapis jonowo-elektronowy) rwnania procesw redukcji i utleniania.
b) Uzupenij wspczynniki stechiometryczne w poniszym schemacie.
......... As2S3 + ......... NO3 + ......... H2O ......... AsO 34 + ......... SO 24 + ......... H + + ......... NO
a)
Rozwizanie podpunktu a) zadania musisz rozpocz od wyznaczenia stopni utlenienia tych
atomw, ktre je zmieniaj i zapisa schematy procesw utleniania i redukcji:
NO3 NO
As 2S3 2AsO34 + 3SO 24
Nastpnie kady schemat naley zbilansowa zgodnie z prawem zachowania masy
i adunku, otrzymujc rwnania:
1) NO 3 + 4H + + 3e NO + 2H 2O
2) As 2S3 + 20H 2O 2AsO34 + 3SO 24 + 40H + + 28e

b)
Rwnania powkowe zapisane w rozwizaniu czci a) zadania posu do uzupenienia
wspczynnikw w podanym schemacie reakcji w czci b) zadania.
Pamitaj, e w reakcjach utleniania-redukcji liczba elektronw oddawanych przez jony lub
atomy ulegajce utlenieniu musi by rwna liczbie elektronw pobranych przez jony lub
atomy ulegajce redukcji.
Teraz kade otrzymane rwnanie musisz pomnoy przez liczb przeniesionych elektronw:
rwnanie 1) naley pomnoy przez 28, a rwnanie 2) przez 3, a nastpnie doda je stronami,
co daje:
3As 2S3 + 60H 2O + 28 NO3 + 112H + 6AsO34 + 9SO 24 + 120H + + 28 NO + 56H 2O
W kolejnym kroku dokonaj uproszczenia pozwalajcego na otrzymanie rwnania:
3As 2S3 + 4H 2O + 28 NO 3 6AsO34 + 9SO 24 + 8H + + 28 NO
ktre jest rozwizaniem podpunktu b) zadania.
Poprawna odpowied
a) Rwnanie procesu redukcji: NO 3 + 4H + + 3e NO + 2H 2 O
2AsO34
+ 3SO 24
28
Rwnanie procesu utleniania: As 2S3 + 20H 2O

+ 40H + + 28e 3
Uwaga: Zapis mnoenia rwna przez 28 oraz przez 3 nie jest wymagany.
b) 3As 2S3 + 4H 2O + 28 NO3 6AsO34 + 9SO 24 + 8H + + 28 NO
1. Zadania
Zadanie 122.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane rysunkiem:
a) Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji zachodzcej w probwce I.

b) Napisz, co zaobserwowano podczas dowiadczenia w probwce II. Odpowied
uzasadnij, piszc w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji, ktra zasza w tej probwce.
a)
Kwas siarkowy(VI) wypiera siarkowodr z jego soli, czyli siarczkw, dlatego w probwce I
powstaje gazowy siarkowodr, a w roztworze pozostaj jony Na+ i SO 24 , ktre
po odparowaniu wody daj siarczan(VI) sodu. Substratami tej reakcji (w ujciu niejonowym)
s wic kwas siarkowy(VI) i siarczek sodu, a produktami siarkowodr i siarczan(VI) sodu:
Na2S + H2SO4 H2S + Na2SO4.
b)
Powstay w probwce I siarkowodr jest gazem, ktry rurk przedostaje si do probwki II.
Reagujc z jonami miedzi(II), powoduje wytrcenie nierozpuszczalnego w wodzie siarczku
miedzi(II). Fakt, e chlorek miedzi(II) jest rozpuszczalny, a siarczek miedzi(II) nie
rozpuszcza si w wodzie, odczytujemy z tablicy rozpuszczalnoci, ktra jest zamieszczona
chemii i fizyki. Moemy zatem ustali, e w probwce II do roztworu, w ktrym obecne s
jony miedzi(II) zostaje wprowadzony siarkowodr, co prowadzi do powstania
nierozpuszczalnego siarczku miedzi(II): Cu2+ + H2S CuS + 2H+. Siarczek ten tworzy
czarny osad, ale podanie barwy osadu nie jest konieczne.
Azydek sodu NaN3 jest sol kwasu azotowodorowego HN3. Azydek ten otrzymuje si
w reakcji amidku sodu NaNH2, ktry rwnie jest sol, z tlenkiem azotu(I) w rodowisku
bezwodnym. Azydek sodu rozkada si z wydzieleniem azotu zgodnie z rwnaniem:
2NaN3 2Na + 3N2
na skutek intensywnego ogrzewania lub gwatownego uderzenia, dziki czemu jest on
rdem azotu w poduszkach powietrznych stosowanych w samochodach. Metaliczny sd,
ktry powstaje w tej reakcji, jest neutralizowany w trakcie procesw wspbienych
do krzemianu sodu. Azot jest jedynym gazowym produktem przemian zachodzcych
w poduszce powietrznej. Rwnaniem czcym cinienie gazu p, jego objto V, liczb moli
gazu n i temperatur T jest rwnanie Clapeyrona:
pV = nRT
hPa dm3
.
w ktrym R jest sta gazow o wartoci 83,1
mol K
Na podstawie: L. Pajdowski, Chemia oglna, Warszawa 1999, s. 386.
63
64
Zadanie 123.
Oblicz stopie utlenienia atomu azotu w amidku sodu (patrz informacja do zada 123. i 124.).
Aby obliczy stopie utlenienia azotu w amidku sodu o wzorze NaNH2, trzeba uwzgldni
podan informacj, e zwizek ten naley do soli. W solach, ktre s zwizkami jonowymi,
sd przyjmuje stopie utlenienia +I jako kation Na+. Anion tworzcy t sl, ma wobec tego
wzr NH 2 . W anionie tym atomem o wikszej elektroujemnoci jest atom azotu, wic bdzie
przyjmowa ujemny stopie utlenienia, a wodr dodatni +I. W jonie NH 2 suma stopni
utlenienia 1 atomu azotu x i 2 atomw wodoru jest rwna adunkowi tego jonu, czyli 1:
x + 2(+1) = 1. Z rwnania wynika, e x = 3, zatem stopie utlenienia azotu jest rwny III.
Zadanie 124.
Na skutek kolizji bocznej pojazdu zosta uruchomiony mechanizm bocznej poduszki
powietrznej ukrytej w zagwku siedzenia kierowcy. Znajdujcy si w poduszce azydek sodu
(patrz informacja do zada 123. i 124.) o masie 13,00 g rozoy si cakowicie. Objto
poduszki bya rwna 12,00 dm3. Temperatura panujca w pojedzie wynosia 22,00 C.
Oblicz cinienie panujce w poduszce powietrznej po cakowitym rozkadzie azydku
sodu. Wynik wyra w hektopaskalach w zaokrgleniu do jednoci.
Zadanie 125.
W tlenie amoniak spala si tawym pomieniem, dajc wod i azot. Zmiana entalpii
zmierzona w warunkach standardowych towarzyszca tej reakcji wynosi
H o = 903 kJ mol1 . W obecnoci katalizatora platynowego amoniak spala si do tlenku
azotu(II) i wody, a zmiana entalpii towarzyszca tej reakcji wynosi H o = 1260 kJ mol1 .
Reakcj t przeprowadza si na skal przemysow.
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, t. 2, Warszawa 2002, s. 651.
Zapisz w postaci czsteczkowej rwnanie reakcji przebiegajcej podczas spalania

amoniaku w tlenie bez uycia katalizatora platynowego.
Siarkowodr otrzymywany jest w laboratorium w reakcji kwasu solnego z siarczkiem
elaza(II). Reakcja ta przebiega zgodnie z rwnaniem:
FeS(s) + 2HCl(aq) FeCl2 (aq) + H2S(g)
Tak otrzymany gazowy siarkowodr wykorzystuje si w analizie chemicznej do wytrcania
osadw trudno rozpuszczalnych siarczkw, np. siarczku cynku. Gdy wodny roztwr, w ktrym
znajduj si jony cynku, nasyca si siarkowodorem, zachodzi reakcja opisana rwnaniem:
Zn 2+ + H2S ZnS + 2H+
Po zakoczeniu reakcji biay osad siarczku cynku odscza si na sczku z bibuy, przemywa
i umieszcza wraz z sczkiem w uprzednio zwaonym porcelanowym tyglu. Nastpnie spala
si sczek i pray osad w temperaturze 900 C a do uzyskania staej masy. Podczas praenia
osad siarczku cynku przechodzi w tlenek cynku zgodnie z rwnaniem:
2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO2
Znajc mas otrzymanego tlenku cynku, mona obliczy mas cynku, ktry znajdowa si
w badanym roztworze.
Na podstawie: J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna. Chemiczne metody analizy ilociowej, t. 2,
Warszawa 1998, s. 174175.
1. Zadania
Zadanie 126.
Przeprowadzono dowiadczenie, ktrego przebieg przedstawiono na poniszym rysunku.
HCl (aq)
bezbarwny
ZnSO4 (aq)
czarny
FeS (s)
II
Napisz, jakie zmiany zaobserwowano w czasie dowiadczenia w kolbie I i II (patrz

Zadanie 127.
Oblicz, ile centymetrw szeciennych siarkowodoru powstanie w warunkach
normalnych w reakcji 10 cm3 kwasu solnego o steniu 5 mol dm3 z nadmiarem
siarczku elaza(II) (patrz informacja do zada 126.128.).
Zadanie 128.
Aby wyznaczy stenie jonw cynku w badanym wodnym roztworze rozpuszczalnej soli
cynku, pobrano prbk tego roztworu o objtoci 50 cm3 i umieszczono j w zlewce. Pobrany
roztwr rozcieczono i ogrzano, a nastpnie pod wycigiem nasycano siarkowodorem.
Po upywie godziny od zakoczenia reakcji wytrcony osad odsczono, przemyto i woono
do tygla, w ktrym by praony do staej masy. Otrzymano 243 mg tlenku cynku (patrz
informacja do zada 126.128.). Oblicz stenie molowe jonw cynku w badanym
roztworze.
65
66
1.9. Wglowodory
Zadanie 129.
Na zwizek A (alkin) podziaano wod w rodowisku H2SO4 oraz w obecnoci jonw Hg 2 +
(HgSO4) i w wyniku addycji otrzymano zwizek B. Cz zwizku B uwodorniono
w obecnoci katalizatora niklowego i otrzymano zwizek C, a drug cz zwizku B
utleniono, ogrzewajc go z odczynnikiem Tollensa i otrzymano zwizek D. W wyniku
ogrzania mieszaniny zwizkw C i D w obecnoci kwasu siarkowego(VI) powsta ester E
(octan) o przyjemnym zapachu. Opisane procesy ilustruje poniszy schemat.
H2 /Ni
A
H2O/Hg2+/H2SO4
1.
2.
C
H2SO4
B
Ag2O/T
3.
4.
D
a) Wpisz do tabeli wzory pstrukturalne (grupowe)

oznaczonych na schemacie literami A, B, C, D i E.
A
Wzory pstrukturalne zwizkw

C
zwizkw
organicznych
b) Stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, napisz rwnanie

reakcji oznaczonej na schemacie numerem 1. oraz rwnanie reakcji oznaczonej
na schemacie numerem 2. Zaznacz warunki prowadzenia obu procesw.
a)
Do rozwizania tej czci zadania konieczna jest wnikliwa analiza tekstu oraz schematu cigu
przemian zawartych w materiale rdowym. Wynika z niej, e alkin A i wszystkie pochodne
biorce udzia w opisanych przemianach musz mie w czsteczce 2 atomy wgla.
Na pocztku ustal wzr zwizku A. Bdzie nim jedyny alkin o 2 atomach wgla w czsteczce
etyn o wzorze CHCH. Nastpnie ustal wzory kolejnych pochodnych. W wyniku addycji
wody do etynu powstanie zwizek o wzorze sumarycznym C2H4O, a wic zwizek o wzorze
pstrukturalnym CH3CHO (etanal). Trzeba wiedzie, e w wyniku redukcji aldehydw,
np. uwodornienia aldehydw, powstaj alkohole, a w wyniku utlenienia aldehydw powstaj
kwasy karboksylowe. Tak wic w wyniku uwodornienia etanalu powstaje etanol o wzorze
CH3CH2OH (jednoczenie wiadomo, e w czsteczce zwizku C s 2 atomy wodoru wicej
ni w czasteczce zwizku B), a w wyniku utleniania etanalu powstaje kwas etanowy o wzorze
CH3COOH (zwizek D). Wiemy, e zwizkiem E jest octan. Zauwa, e alkohole reaguj
z kwasami karboksylowymi i w wyniku tych reakcji powstaj estry o wzorze oglnym
R1COOR2. Tak wic zwizkiem E jest octan etylu o wzorze CH3COOCH2CH3.
W odpowiedzi do zadania musimy poda wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw.
Napisanie wzorw sumarycznych (nawet poprawnych merytorycznie) bdzie skutkowao
nieprzyznaniem punktw.
1. Zadania
b)
Do rozwizania tej czci zadania konieczna jest wnikliwa analiza tekstu oraz schematu cigu
przemian zawartych w materiale rdowym. Wzory reagentw A, B i C zostay ustalone
w czci a) zadania. Pamitaj, e zarwno reakcja oznaczona numerem 1., jak i reakcja
oznaczona numerem 2. s procesami addycji, a wic przyczania. Znajc wzory wszystkich
reagentw, zapisz je po odpowiednich stronach rwna, a nastpnie dokonaj bilansu masy.
Pamitaj o zaznaczeniu warunkw prowadzenia obu procesw.
a)
A
CHCH
CH3CHO
Wzory pstrukturalne zwizkw

C
CH3CH2OH
lub
CH3COOH
CH3COOCH2CH3
lub
C2H5OH
CH3COOC2H5
b) Rwnanie reakcji oznaczonej na schemacie numerem 1.:

2+
Hg / H
CH3CHO
CHCH + H2O
HgSO4 / H 2SO 4
lub CHCH + H2O
CH3CHO
Rwnanie reakcji oznaczonej na schemacie numerem 2.:
Ni
CH3CHO + H2
CH3CH2OH
Zadanie 130.
Niektre odczynniki utleniajce powoduj rozpad wizania podwjnego w alkenach.
Na przykad manganian(VII) potasu w rodowisku obojtnym lub kwanym rozszczepia
alkeny, dajc produkty zawierajce grup karbonylow. Jeeli przy podwjnym wizaniu
znajduje si atom wodoru, to powstaj kwasy karboksylowe, a jeeli 2 atomy wodoru s
obecne przy 1 atomie wgla, tworzy si tlenek wgla(IV).
Poniej przedstawiono schemat rozszczepienia alkenu:
+
H3O
4 ,
X + Z
CH3CH(CH3)CH2CH2CH2CH(CH3)CH=CH2 KMnO
Na podstawie: J. McMurry, Chemia organiczna, Warszawa 2003, s. 241.
a) Uzupenij schemat opisanej przemiany rozszczepienia tego alkenu. Wpisz do tabeli

wzory zwizkw oznaczonych na schemacie literami X i Z. W przypadku zwizkw
organicznych zastosuj wzory pstrukturalne (grupowe).
Wzr zwizku X
Wzr zwizku Z
b) Podaj nazwy systematyczne wszystkich reagentw tego procesu.

Nazwa alkenu
Nazwa zwizku X
Nazwa zwizku Z
67
68

a)
Do rozwizania tego zadania konieczna jest wnikliwa analiza tekstu oraz schematu reakcji
zawartych w materiale rdowym. W czsteczce wglowodoru przy jednym atomie wgla
tworzcym podwjne wizanie znajduje si atom wodoru, a wic powstanie kwas
karboksylowy. Przy drugim atomie wgla tworzcym podwjne wizanie obecne s 2 atomy
wodoru, a wic tworzy si tlenek wgla(IV). W czsteczce alkenu jest 10 atomw wgla
(w acuchu gwnym 8 atomw wgla), a wic w czsteczce kwasu bdzie 9 atomw wgla
(w acuchu gwnym 7 atomw wgla). Kwas ten ma wic wzr:
CH3CH(CH3)CH2CH2CH2CH(CH3)COOH.
b)
Tworzc nazw alkenu, na pocztku ponumeruj atomy wgla w najduszym acuchu w taki
sposb, aby atomy wgla poczone wizaniem podwjnym miay najnisze numery:
CH3CH(CH3)CH2CH2CH2CH(CH3)CH=CH2
8 7
6 5 4 3
2
1
Tak wic w acuchu gwnym jest 8 atomw wgla, a wizanie podwjne znajduje si
pomidzy 1. i 2. atomem wgla. Zauwa, e przy 3. i 7. atomie wgla znajduje si ten sam
podstawnik metyl (CH3). Tak wic nazwa alkenu brzmi: 3,7-dimetylookt-1-en.
Numeracj atomw wgla w acuchu gwnym kwasu karboksylowego zaczynamy od atomu
wgla grupy COOH.
CH3CH(CH3)CH2CH2CH2CH(CH3)COOH
7 6
5 4 3 2
1
W acuchu gwnym jest 7 atomw wgla. Zauwa, e przy 2. i 6. atomie wgla znajduje si
ten sam podstawnik metyl. Tak wic nazwa tego kwasu brzmi: kwas 2,6-dimetyloheptanowy.
Drugim produktem jest CO2, a wic ditlenek wgla, w ktrym wgiel jest czterowartociowy
tlenek wgla(IV).
a)
Wzr zwizku X
Wzr zwizku Z
CO2
lub
Wzr zwizku X
CO2
Wzr zwizku Z
b)
Nazwa alkenu
Nazwa zwizku X
Nazwa zwizku Z
3,7-dimetylookt-1-en
kwas 2,6-dimetyloheptanowy
tlenek wgla(IV)
lub
Nazwa alkenu
Nazwa zwizku X
Nazwa zwizku Z
3,7-dimetylookt-1-en
tlenek wgla(IV)
kwas 2,6-dimetyloheptanowy

Reakcje eliminacji czsteczki halogenowodoru (HX) z niesymetrycznego halogenku
alkilowego prowadz do powstania mieszaniny organicznych produktw. Gwnym
organicznym produktem takiej reakcji jest alken zawierajcy wiksz liczb grup alkilowych
przy atomach wgla poczonych wizaniem podwjnym.
Na podstawie: J. McMurry, Chemia organiczna, Warszawa 2003, s. 397.
1. Zadania
Zadanie 131.
Napisz wzory pstrukturalne (grupowe) i podaj nazwy systematyczne organicznych
produktw eliminacji bromowodoru z 2-bromo-2-metylobutanu, biorc pod uwag
zawarto procentow mieszaniny produktw (patrz informacja do zada 131.133.).
Produkt stanowicy 70% mieszaniny
Wzr
Nazwa

Wzr
Nazwa

Do rozwizania tego zadania konieczna jest wnikliwa analiza tekstu zawartego w informacji
do zada. W wyniku reakcji eliminacji bromowodoru z 2-bromo-2-metylobutanu powstanie
mieszanina izomerw: 2-metylobut-2-enu oraz 2-metylobut-1-enu. Zauwa, e w czsteczce
2-metylobut-2-enu wizanie podwjne znajduje si pomidzy 2. i 3. atomem wgla, a przy
wizaniu tym obecne s 2 grupy metylowe (2. atom wgla zwizany jest z 2 grupami
metylowymi). Natomiast w czsteczce 2-metylobut-1-enu wizanie podwjne znajduje si
pomidzy 1. i 2. atomem wgla, a przy wizaniu tym obecna jest 1 grupa metylowa (2. atom
wgla zwizany jest z 1 grup metylow). Z materiau rdowego wynika, e gwnym
produktem bdzie ten izomer, ktrego czsteczka zawiera wiksz liczb grup alkilowych
przy atomach wgla poczonych wizaniem podwjnym. Tak wic izomer o wzorze
CH3CH=C(CH3)2, czyli 2-metylobut-2-en to produkt stanowicy 70% mieszaniny, a izomer
o wzorze CH3CH2(CH3)C=CH2, czyli 2-metylobut-1-en, to produkt stanowicy 30%
mieszaniny.
Zadanie 132.
Uzupenij poniszy schemat tak, aby otrzyma wzr izomeru geometrycznego cis
wglowodoru, ktry jest gwnym produktem eliminacji HBr z 2-bromobutanu (patrz
Izomer cis
C

Aby rozwiza to zadanie, dokonaj selekcji i analizy informacji zawartej w materiale
rdowym do zada. Zauwaysz, e gwnym produktem reakcji eliminacji bromowodoru
od 2-bromobutanu bdzie symetryczny alken: but-2-en. W takim przypadku czsteczka
izomeru cis ma takie same podstawniki (CH3) po tej samej stronie paszczyzny odniesienia.
Zadanie 133.
Uzupenij ponisze zdanie (patrz informacja do zada 131.133.). Podkrel waciwe
okrelenie w nawiasie oraz uzasadnij swj wybr.
Produkt uboczny reakcji eliminacji HBr z 2-bromobutanu (tworzy izomery/nie tworzy
izomerw) cis-trans, poniewa .................................................................................................. .
69
70

Przeprowadzono cig przemian chemicznych, w wyniku ktrych z karbidu zawierajcego
20% zanieczyszcze otrzymano kwas etanowy (octowy). Przemiany te mona przedstawi
poniszym schematem.
I
II
III
CaC2
C2H2
CH3CHO
CH3COOH
Wydajnoci kolejnych przemian (etapw) byy odpowiednio rwne: WI = 85%, WII = 80%,
WIII = 95%.
Zadanie 134.
Oblicz cakowit wydajno opisanego procesu (patrz informacja do zada 134.140.).
Zadanie 135.
Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnania
reakcji oznaczonych na schemacie numerami I, II i III (patrz informacja do zada
134.140.).
Zadanie 136.
Oblicz, ile decymetrw szeciennych zwizku organicznego powstanie w wyniku
przemiany I (warunki normalne), jeeli do reakcji uyto 1 kg zanieczyszczonego karbidu.
Pamitaj, e przemiana ta zachodzi z wydajnoci rwn 85% (patrz informacja
do zada 134.140.).
Zadanie 137.
Na 1 mol zwizku organicznego otrzymanego w wyniku przemiany I (patrz informacja
do zada 134.140.) podziaano wodorem w obecnoci katalizatora i otrzymano produkt X,
ktry naley do szeregu homologicznego o wzorze oglnym CnH2n. Nastpnie zwizek X
poddano reakcji cakowitego spalania.
a) Napisz rwnanie reakcji cakowitego spalania zwizku X.
W trakcie opisanej przemiany spaleniu ulego 0,2 dm3 zwizku X. Objto zwizku X
zostaa odmierzona w takich warunkach, w ktrych wszystkie reagenty opisanego procesu
spalania byy gazami.
b) Ustal, jak objto (w opisanych warunkach) zajmowa zuyty w procesie spalania
tlen oraz produkty reakcji. Uzupenij ponisz tabel wartociami tych objtoci oraz
wzorami sumarycznymi produktw przemiany.
Wzr gazu
V, dm3
Substrat
O2
................................
Wzory sumaryczne produktw

................................
................................
................................
................................
Zadanie 138.
Przeanalizuj budow czsteczki zwizku organicznego otrzymanego w wyniku
przemiany I (patrz informacja do zada 134.140.), a nastpnie uzupenij zdania,
podkrelajc poprawn liczb wiza i poprawny typ hybrydyzacji.
W czsteczce opisanego zwizku s (2/3/4) wizania typu i (1/2/3) typu . Dla wszystkich
atomw wgla w czsteczkach opisanego zwizku przyjmuje si hybrydyzacj typu
(sp/sp2/sp3).
1. Zadania
Zadanie 139.
Podaj nazw systematyczn zwizku organicznego, ktry otrzymano w wyniku
przemiany II (patrz informacja do zada 134.140.) oraz okrel formalne stopnie
utlenienia wszystkich atomw wgla w czsteczce tego zwizku.
Zadanie 140.
Oce, czy metanian metylu jest izomerem zwizku organicznego otrzymanego w wyniku
przemiany III (patrz informacja do zada 134.140.). Uzasadnij swoje stanowisko.
Zadanie 141.
Przeprowadzono reakcj chlorowania 0,1 mola etanu w obecnoci wiata i przy nadmiarze
chloru, a do podstawienia wszystkich atomw wodoru atomami chloru.
a) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie
opisanej reakcji.
b) Okrel mechanizm (elektrofilowy, rodnikowy, nukleofilowy) opisanej reakcji.
c) Okrel, jaka liczba czsteczek chloru wzia udzia w tej reakcji.
Zadanie 142.
Poniej podano wzory czterech wybranych wglowodorw.
I
II
III
CH2
CHCCH3
CH2=CHCH3
H2C
CH2
IV
CH3CH2CH3
a) Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel numery, ktrymi oznaczono wzory

wszystkich zwizkw speniajcych warunki zadania.
1. Wzr oglny CnH2n okrela skad wglowodorw oznaczonych numerami (I / II / III / IV).
2. Izomerami konstytucyjnymi s wglowodory oznaczone numerami (I / II / III / IV).
3. W temperaturze pokojowej wglowodory oznaczone numerami (I / II / III / IV) to
nierozpuszczalne w wodzie gazy, dla ktrych charakterystyczne s reakcje substytucji
rodnikowej.
b) Podaj wzr produktu reakcji zwizku II z wod w obecnoci HgSO4 i H2SO4.
c) Wypenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli
jest faszywe.
Zdanie
P/F
1. Zwizek IV powstaje w reakcji addycji 2 moli wodoru do 1 mola zwizku I lub 1 mola wodoru
do 1 mola zwizku II.
2. W reakcji zwizku I z roztworem manganianu(VII) potasu w rodowisku obojtnym powstaje
zwizek organiczny, ktrego czsteczki zawieraj 2 grupy hydroksylowe.
3. W reakcji cakowitego spalenia 1 mola kadego z podanych wglowodorw liczba moli powstajcej
wody jest najwiksza w przypadku spalania zwizku III.
Zadanie 143.
Trzy gazowe zwizki organiczne: etyn, metan i metyloamin wprowadzono do trzech
zbiornikw napenionych gazowym chlorowodorem kady zwizek do innego zbiornika.
Stwierdzono, e w dwch zbiornikach zasza reakcja chemiczna.
Wska zwizki organiczne, ktre w opisanym dowiadczeniu wziy udzia w reakcji
z chlorowodorem. Podaj ich nazwy i napisz wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw,
ktre powstay w reakcji z chlorowodorem tych zwizkw organicznych.
71
72
1.10. Hydroksylowe pochodne wglowodorw

Zadanie 144.
Kwasy karboksylowe ulegaj redukcji, dajc alkohole pierwszorzdowe. Reakcje te wykonuje
si przy uyciu reduktora, ktrym zazwyczaj jest substancja o wzorze LiAlH4.
Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) i podaj nazw systematyczn alkoholu, ktry
powstaje w wyniku redukcji kwasu oktadec-9-enowgo (kwasu oleinowego) o wzorze:
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH. Pamitaj, e w przypadku alkoholi nienasyconych
o numeracji atomw wgla w acuchu gwnym decyduje grupa OH, ktra musi by
zwizana z atomem wgla o jak najniszym numerze.
W celu udzielenia odpowiedzi dokonaj analizy tekstu rdowego, z ktrego jednoznacznie
wynika, e w wyniku procesu powstanie alkohol pierwszorzdowy. W jego czsteczce,
tak jak w czsteczce kwasu, musi by 18 atomw wgla, a wizanie podwjne bdzie
znajdowao si midzy 9. a 10. atomem wgla. W celu podania nazwy tego alkoholu
ponumeruj atomy wgla w acuchu, pamitajc o informacji zawartej w materiale
rdowym i zwr uwag na numer atomu wgla, z ktrym zwizana jest grupa OH oraz
numer atomu wgla, przy ktrym zaczyna si wizanie podwjne.
Poprawna odpowied
Wzr pstrukturalny: CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7CH2OH
Nazwa systematyczna: oktadec-9-en-1-ol
Do trzech probwek z wodnym roztworem dichromianu(VI) potasu dodano wodny roztwr
kwasu siarkowego(VI). Do tak przygotowanej mieszaniny dodano alkohol do probwki I
alkohol X, do probwki II alkohol Y, a do probwki III alkohol Z. Kady z dodanych
do probwek alkoholi ma inn rzdowo. Alkohole X, Y i Z wybrano spord
nastpujcych: CH3CH2CH2OH, CH3CH(OH)CH3, C2H5OH, CH3C(CH3)(OH)CH3.
Probwki lekko ogrzano. Dowiadczenie zilustrowano poniszym schematem.
alkohol X
I
K2Cr2O7 (aq) + H2SO4 (aq)
alkohol Y
II
alkohol Z
III
Zaobserwowano, e roztwr w probwce II zmieni barw z pomaraczowej

na zielononiebiesk, a u wylotu tej probwki wyczuwalny by zapach octu. Objawy reakcji
stwierdzono te w probwce III. Natomiast w probwce I nie zaobserwowano zmian.
Zadanie 145.
Napisz wzory pstrukturalne (grupowe) alkoholi X, Y i Z (patrz informacja do zada
145.148.).
1. Zadania

W celu udzielenia poprawnej odpowiedzi naley dokona analizy schematu dowiadczenia.
Trzeba rwnie przypomnie sobie, jakie waciwoci chemiczne maj alkohole naley
wiedzie, e alkohole pierwszorzdowe utleniaj si do aldehydw lub kwasw
karboksylowych, a alkohole drugorzdowe utleniaj si do ketonw. Alkohole trzeciorzdowe
nie ulegaj dziaaniu wikszoci utleniaczy. W probwce I nie zaobserwowano objaww
reakcji, a wic naley wywnioskowa, e do probwki I dodano alkohol trzeciorzdowy, czyli
alkohol o wzorze CH3C(CH3)(OH)CH3. Roztwr w probwce II zmieni barw
z pomaraczowej na zielononiebiesk, a u wylotu tej probwki wyczuwalny by zapach octu.
Tak wic naley stwierdzi, e alkohol utleni si i powsta kwas octowy. Kwas ten mg
powsta w wyniku utlenienia etanolu o wzorze CH3CH2OH. Z kolei do probwki III dodano
alkohol o wzorze CH3CH(OH)CH3, bo z materiau rdowego wynika, e w probwce tej
zasza reakcja chemiczna, a dodany alkohol by drugorzdowy taki warunek spenia tylko
ten alkohol (spord wymienionych).
Poprawna odpowied
Wzr alkoholu X: CH3C(CH3)(OH)CH3
Wzr alkoholu Y: CH3CH2OH lub C2H5OH
Wzr alkoholu Z: CH3CH(OH)CH3
Zadanie 146.
W probwce II zasza reakcja utleniania i redukcji (patrz informacja do zada 145.148.).
Okrel liczb elektronw oddawanych przez 1 mol reduktora w reakcji zachodzcej
w probwce II.
Zauwa, e funkcj reduktora w opisanej reakcji peni etanol, ktry utlenia si do kwasu
etanowego. Wyznacz stopnie utlenienia atomw wgla w czsteczce alkoholu i kwasu:
III
III
III
CH 3 C H 2 OH
C H 3 C OOH
Tak wic stopie utlenienia jednego z atomw wgla zmienia si z I na + III. Jedna
czsteczka alkoholu oddaje 4 elektrony. Trzeba przypomnie sobie definicj mola jako
jednostki licznoci materii. Liczba czsteczek, jonw, elektronw, itp. zawarta w 1 molu
zwana jest liczb Avogadra i wynosi 6,021023. Tak wic 1 mol alkoholu oddaje 46,021023
elektronw.
Zadanie 147.
W probwce III (patrz informacja do zada 145.148.) zasza reakcja utleniania i redukcji,
a proces redukcji opisuje rwnanie:
Cr2 O 72 + 14H + + 6e 2Cr 3+ + 7H2O
a) Opisz dwie zmiany moliwe do zaobserwowania w czasie dowiadczenia
przebiegajcego w probwce III.
b) Napisz w formie jonowej, z uwzgldnieniem oddanych lub pobranych elektronw
(zapis
jonowo-elektronowy),
rwnanie
procesu
utleniania
zachodzcego
w probwce III.
a)
Trzeba rwnie przypomnie sobie, jakie waciwoci chemiczne maj alkohole trzeba
73
74
wiedzie, e alkohole drugorzdowe utleniaj si do ketonw. Zauwa, e funkcj reduktora

w opisanej reakcji peni propan-2-ol, ktry utlenia si do ketonu (propanonu). Funkcj
utleniacza w opisanej reakcji peni dichromian(VI) potasu, ktry redukuje si do soli
chromu(III). Tak wic moemy stwierdzi, e roztwr zmieni barw z pomaraczowej
(charakterystycznej dla dichromianw(VI)) na zielononiebiesk (charakterystyczn dla soli
chromu(III)). Moesz wic wywnioskowa, e z uwagi na powstanie propanonu, u wylotu
probwki bdzie mona wyczu charakterystyczny zapach.
b)
Zauwa, e funkcj reduktora w opisanej reakcji peni propan-2-ol, ktry utlenia si
do propanonu. Wyznacz stopnie utlenienia atomw wgla w czsteczce alkoholu i ketonu
(zauwaamy, e zmianie ulega tylko stopie utlenienia drugiego atomu wgla).
III
III
CH 3 C H (OH ) C H 3
III
III
II
C H3 C O C H3
Tak wic stopie utlenienia wgla zmienia si z 0 na + II. Jedna czsteczka alkoholu oddaje
2 elektrony. Znajc potrzebne wzory i liczb oddanych elektronw, zapisz rwnanie
ilustrujce proces utleniania.
Zadanie 148.
Uzupenij ponisze zdania (patrz informacja do zada 145.148.). Wybierz i podkrel
waciwe okrelenie w kadym nawiasie tak, aby zdania byy prawdziwe.
1. Alkohole pierwszorzdowe utleniaj si do aldehydw lub do (ketonw / kwasw
karboksylowych). W opisanym dowiadczeniu alkohol pierwszorzdowy dodano do roztworu
znajdujcego si w probwce (I / II / III).
2. Alkohole drugorzdowe utleniaj si do (ketonw/aldehydw). W opisanym dowiadczeniu
alkohol drugorzdowy dodano do roztworu znajdujcego si w probwce (I / II / III).
3. Alkohole trzeciorzdowe w normalnych warunkach (reaguj / nie reaguj) z wikszoci
utleniaczy. W opisanym dowiadczeniu alkohol trzeciorzdowy dodano do roztworu
znajdujcego si w probwce (I / II / III).
Zadanie 149.
Grupa OH zwizana z piercieniem benzenowym naley do podstawnikw o najsilniejszym
dziaaniu aktywujcym piercie, kieruje podstawienie elektrofilowe w pooenie orto i para.
Reakcja bromowania fenolu zachodzi bardzo szybko nawet w agodnych warunkach.
Produktem kocowym jest tribromofenol. Produktem porednim jest dibromopochodna
fenolu.
Na podstawie: P. Mastalerz, Chemia organiczna, Wrocaw 2000, s. 244, 245.
a) Spord wzorw wybierz i podaj numer zwizku, ktry jest produktem porednim
bromowania fenolu.
Br
Zwizek I
Zwizek II
OH
OH
Br
OH
Br
Br
Zwizek III
Br
Br
1. Zadania
Badajc charakter chemiczny fenolu, przeprowadzono reakcje chemiczne opisane

rwnaniami:
I C6H5OH + NaOH C6H5ONa + H2O
II 2C6H5ONa + H2O + CO2 2C6H5OH + Na2CO3
b) Podaj dwa wnioski, ktre mona sformuowa na podstawie przebiegu powyszych
reakcji.
Zadanie 150.
Propan-2-ol i jego pochodne ulegaj przemianom, ktre ilustruje schemat:
H3C
CH
Al2O3, T
CH3
1.
OH
Br2
II
4.
2.
NaOH, H2O
III
3.
HBr
H2O, OH-5.
IV
a) Podaj wzr pstrukturalny (grupowy) zwizku organicznego oznaczonego

na schemacie numerem III i nazw systematyczn zwizku organicznego
oznaczonego numerem IV.
b) Okrel typ reakcji (addycja, eliminacja, substytucja) oznaczonych na schemacie
numerami 1. i 5.
c) Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji oznaczonej na schemacie numerem 5.
Zastosuj wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych.
Zadanie 151.
a) Napisz w formie jonowej, z uwzgldnieniem liczby oddanych lub pobranych
elektronw (zapis jonowo-elektronowy), rwnania procesu redukcji i procesu
utleniania zachodzcych podczas przemiany przedstawionej poniszym schematem.
.. CH3CH(OH)CH3 +.. Cr2O 72 + .. H+ .. CH3COCH3 + .. Cr3+ + .. H2O
b) Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w powyszym schemacie.
Poniej przedstawiono wzory trzech alkoholi:
II
I
III
CH3
H3C
CH
CH3
CH2OH
H3C CH2 CH CH3

OH
H3C
C
OH
CH3
75
76
Zadanie 152.
Wypenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli jest
faszywe (patrz informacja do zada 152.154.).
1.
2.
3.
Zdanie
P/F
Alkohole o podanych w informacji wzorach s homologami, poniewa rni si uoeniem
atomw wgla w acuchu wglowym.
Alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem II, jest alkoholem drugorzdowym.
Stopie utlenienia atomu wgla poczonego z grup OH w czsteczce zwizku I wynosi I,
w czsteczce zwizku II wynosi 0, a w czsteczce w zwizku III jest rwny I.
Zadanie 153.
Uzupenij ponisze zdania (patrz informacja do zada 152.154.). Wybierz i podkrel
waciwe okrelenie w kadym nawiasie tak, aby zdania byy prawdziwe.
1. Alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem I, powstaje w wyniku hydrolizy w rodowisku
zasadowym (1-chloro-2-metylopropanu / 2-chloro-2-metylopropanu).
2. Alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem II, w reakcji utleniania pod wpywem tlenku
miedzi(II) daje (butanal/butanon).
3. Alkohol, ktrego wzr oznaczono oznaczony numerem III, (ulega / nie ulega) reakcji
utleniania pod wpywem tlenku miedzi(II).
Zadanie 154.
Badajc waciwoci alkoholi o podanych wzorach (patrz informacja do zada 152.154.),
przeprowadzono opisane poniej dowiadczenie.
Do probwek z alkoholami, ktrych wzory oznaczono numerami I, II i III, woono
rozarzony drut miedziany pokryty czarnym nalotem tlenku miedzi(II).
a) Zapisz, jakie zmiany zaobserwowano w probwkach zawierajcych badane alkohole.
b) Napisz nazwy systematyczne produktw organicznych powstaych w reakcji tlenku
miedzi(II) z alkoholami, ktrych wzory oznaczono numerami I i II.
c) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie
reakcji przebiegajcej w opisanym dowiadczeniu z udziaem alkoholu, ktrego wzr
oznaczono numerem II.
1. Zadania
1.11. Zwizki karbonylowe

Zadanie 155.
Badajc waciwoci zwizkw organicznych, wykonano dwa dowiadczenia: A i B.
Do wodnych roztworw zwizkw organicznych wprowadzono wieo wytrcony
wodorotlenek miedzi(II): w temperaturze pokojowej (dowiadczenie A) i w podwyszonej
temperaturze (dowiadczenie B), co ilustruj ponisze schematy:
Badajc waciwoci zwizkw organicznych, wykonano dwa dowiadczenia: A i B.
Do wodnych roztworw zwizkw organicznych wprowadzono wieo wytrcony
wodorotlenek miedzi(II): w temperaturze pokojowej (dowiadczenie A) i w podwyszonej
temperaturze (dowiadczenie B), co ilustruj ponisze schematy:
Dowiadczenie A
zawiesina Cu(OH)2 w temperaturze pokojowej
gliceryna (aq)
II
glukoza (aq)
III
IV
aceton (aq)
laktoza (aq)
metanal (aq)
Dowiadczenie B
zawiesina Cu(OH)2 i podwyszona temperatura
gliceryna (aq)
II
glukoza (aq)
III
IV
aceton (aq)
laktoza (aq)
metanal (aq)
a) Podaj numery probwek, w ktrych w dowiadczeniu A zaobserwowano zanik

niebieskiego osadu i powstanie klarownego szafirowego roztworu. Uzasadnij swj
wybr.
b) Podaj numery probwek, w ktrych w dowiadczeniu B zaobserwowano wytrcanie
si ceglastego osadu. Uzasadnij swj wybr.
a)
Aby rozwiza t cz zadania, trzeba wiedzie, e reakcja z zawiesin Cu(OH)2
przeprowadzona w temperaturze pokojowej suy do wykrywania w czsteczce zwizku
organicznego wicej ni jednej grupy hydroksylowej przy ssiadujcych ze sob atomach
wgla. Z zestawienia badanych zwizkw organicznych i rozpoznania ich grup funkcyjnych
wynika, e warunek taki speniaj zwizki, ktrych roztwory znajdoway si w probwce I
77
78
(gliceryna), w probwce II (glukoza) i w probwce IV (laktoza). Zanik niebieskiego osadu

i powstanie szafirowego klarownego roztworu zaobserwowano wic w probwkach I, II i IV.
b)
Reakcja z zawiesin Cu(OH)2 przeprowadzona w podwyszonej temperaturze suy
do wykrywania w czsteczce zwizku organicznego grupy aldehydowej, odpowiedzialnej
za redukujce waciwoci. Reakcja nosi nazw prby Trommera. Zwizki, ktrych
czsteczki zawieraj grup aldehydow, to glukoza (probwka II), laktoza (probwka IV)
i metanal (probwka V). Powstanie ceglastego osadu zaobserwowano wic w probwkach II,
IV i V.
Poprawna odpowied
a) Numery probwek: I, II IV
Uzasadnienie: Czsteczki zwizkw zawieraj wicej ni jedn grup hydroksylow przy
ssiednich atomach wgla.
b) Numery probwek: II, IV, V
Uzasadnienie: Zwizki maj waciwoci redukujce lub czsteczki zwizkw zawieraj
grup aldehydow.
Zadanie 156.
Trzy probwki napeniono wod a nastpnie wprowadzono do nich wybrane trzy gazowe
zwizki organiczne kady do innej probwki. Przebieg dowiadczenia przedstawiono na
schemacie:
CH4 (g)
I
HCHO (g)
II
CH3NH2 (g)
III
woda
a) Oce, ktry z uytych w dowiadczeniu gazw praktycznie nie rozpuci si w wodzie.
Swoje przypuszczenie uzasadnij, odwoujc si do waciwoci czsteczki tego gazu.
b) Podaj numer probwki, w ktrej powstanie roztwr o pH wikszym od 7, i napisz
rwnanie reakcji potwierdzajcej taki wybr.
a)
Aby oceni, ktry gaz praktycznie nie rozpuci si w wodzie, trzeba pamita o tym, e atwo
mieszaj si, a wic take rozpuszczaj si, ze sob substancje o podobnej budowie
czsteczek. Woda jest rozpuszczalnikiem polarnym, co oznacza, e jej czsteczki maj
budow polarn: mona w nich wyrni bieguny elektryczne. Spord gazw
wprowadzanych do probwek takie waciwoci maj te czsteczki metanalu (wizanie
podwjne midzy atomem wgla i atomem tlenu jest spolaryzowane, poniewa tlen ma
wiksz elektroujemno ni wgiel) oraz czsteczki metyloaminy (wystpuje w nich silnie
elektroujemny atom azotu). Te 2 zwizki s wobec tego rozpuszczalne w wodzie, a wic gazy
wprowadzone do wody czciowo si w niej rozpuszcz. Natomiast czsteczki metanu s
niepolarne, dlatego ich oddziaywanie z czsteczkami wody jest bardzo sabe, co powoduje,
e praktycznie nie rozpuszcza si w tym rozpuszczalniku.
1. Zadania
b)
Wodny roztwr pH > 7 to taki, w ktrym stenie jonw OH jest wiksze od stenia jonw
H+. Spord gazw, ktre mog rozpu si w wodzie, a s nimi metanal i metyloamina,
tylko ten drugi zwizek reaguje z wod zgodnie z rwnaniem:
+
CH3NH2 + H2O CH3NH 3 + OH
Widzimy, e w wyniku tej reakcji powstaj jony OH. Reakcja ta jest moliwa, poniewa
atom azotu grupy aminowej NH2 ma woln par elektronow i stanowi ujemny biegun
czsteczki, moe wic oderwa proton od czsteczki wody. Metyloamina jest wiec zasad
Brnsteda, a jej wodny roztwr ma odczyn zasadowy.
Poprawna odpowied
a) Gaz: metan lub CH4
Uzasadnienie: Metan praktycznie nie rozpuszcza si w wodzie, poniewa jego czsteczki s
niepolarne, a woda jest rozpuszczalnikiem polarnym.
b) Numer probwki: III
Rwnanie reakcji: CH3NH2 + H2O CH3NH 3+ + OH
Zadanie 157.
Przeprowadzono dwa dowiadczenia, ktrych celem byo porwnanie waciwoci wodnych
roztworw dwch zwizkw organicznych: metanalu i glukozy. Reakcje w dowiadczeniu A
prowadzono w podwyszonej temperaturze, a w dowiadczeniu B reakcje przebiegay
w temperaturze pokojowej. Dowiadczenia przedstawiono za pomoc schematw:
Dowiadczenie A
(podwyszona temperatura)
odczynnik Tollensa
glukoza (aq)
II
metanal (aq)
Dowiadczenie B
(temperatura pokojowa)
odczynnik Trommera
glukoza (aq)
II
metanal (aq)
a) Opisz moliwe do zaobserwowania zmiany potwierdzajce obecno roztworu

glukozy w probwce I i roztworu metanalu w probwce II w dowiadczeniu A.
b) Opisz moliwe do zaobserwowania zmiany potwierdzajce obecno roztworu
glukozy w probwce I i roztworu metanalu w probwce II w dowiadczeniu B.
c) Na podstawie przebiegu przeprowadzonych dowiadcze sformuuj dwa wnioski
dotyczce waciwoci badanych zwizkw.
d) Wyjanij, piszc odpowiednie rwnanie reakcji, dlaczego w dowiadczeniu A mona
zaobserwowa opisane w czci a) zadania zmiany zachodzce w probwce II.
Do rozwizania zadania niezbdna jest znajomo wzorw omawianych zwizkw. Naley
zwrci uwag, e metanal jest aldehydem, posiada grup CHO. Glukoza (cukier prosty) jest
polihydroksyaldehydem, posiada grup CHO i 5 grup hydroksylowych OH.
79
80
a)
Dowiadczenie A to dziaanie na metanal i glukoz odczynnikiem Tollensa w podwyszonej
temperaturze. Prba Tollensa suy do wykrywania aldehydw. Po dodaniu odczynnika
Tollensa i ogrzaniu grupa aldehydowa obecna w czsteczkach zwizku organicznego utlenia
si do grupy karboksylowej. Zwizek srebra w tej reakcji peni funkcj utleniacza i redukuje
si do metalicznego srebra, ktre osiada na ciankach probwki i daje efekt lustra.
b)
Dowiadczenie B to dziaanie na metanal i glukoz odczynnikiem Trommera w temperaturze
pokojowej. Odczynnik Trommera to wieo wytrcony wodorotlenek miedzi(II), jest to
niebieski, galaretowaty osad. Reakcja zwizku organicznego z odczynnikiem Trommera
w temperaturze pokojowej wykorzystywana jest do wykrywania obecnoci w czsteczkach
zwizku wicej ni jednej grupy hydroksylowej. W probwce I znajduje si glukoza, ktrej
czsteczka zawiera wiele grup hydroksylowych, dlatego obserwuje si zanik niebieskiego
osadu i roztwr przyjmuje zabarwienie szafirowe. W probwce II znajduje si metanal, ktry
nie jest alkoholem polihydroksylowym, dlatego po dodaniu odczynnika Trommera
w temperaturze pokojowej nie obserwujemy adnych objaww.
c)
Po ustaleniu poprawnych obserwacji wynikajcych z przebiegu obu dowiadcze naley
sformuowa wnioski. W dowiadczeniu A objawy reakcji mona zauway w obu
probwkach, czyli metanal i glukoza, ze wzgldu na obecno grupy CHO w ich
czsteczkach, maj waciwoci redukujce. W dowiadczeniu B objawy reakcji mona
zauway tylko w probwce I, w ktrej znajduje si roztwr glukozy. Wniosek: czsteczka
glukozy posiada wiele grup hydroksylowych, a w czsteczce metanalu ich nie ma.
d)
W dowiadczeniu A w probwce II mona zaobserwowa powstawanie lustra srebrnego.
Poniewa atom srebra w tlenku srebra znajduje si na I stopniu utlenienia, a metaliczne srebro
ma stopie utlenienia rwny 0, oznacza to, e ulega ono redukcji i jest utleniaczem. Wynika
z tego, e metanal jest reduktorem i utlenia si do kwasu metanowego o wzorze HCOOH.
Rwnanie reakcji metanalu z odczynnikiem Tollensa mona zapisa w dwojaki sposb. Jeeli
wiemy, e obecny w nim zwizek srebra(I), ktry powstaje po zmieszaniu tlenku srebra(I)
z wod amoniakaln (wodnym roztworem amoniaku), ma wzr [Ag(NH3)2]OH, zapisujemy
(T)
to rwnanie w postaci: HCHO + 2[Ag(NH3)2]OH HCOOH + 2Ag + 4NH3 + H2O.

Moemy take zastosowa zapis uproszczony, w ktrym wzr wodorotlenku diaminasrebra(I)
(T)
zastpujemy wzorem tlenku srebra(I): HCHO + Ag2O HCOOH + 2Ag. Musimy

pamita, aby w rwnaniu dobra wspczynniki stechiometryczne.
Poniej przedstawiono cig przemian prowadzcych do powstania kwasu karboksylowego.
Zwizek oznaczony liter X jest chloropochodn wglowodoru.
NaOH
CuO, T
Ag2O, T
H3C CH CH3
Y
X
Z
II
III
I
COOH
Zadanie 158.
Uzupenij tabel, wpisujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych
oznaczonych na schemacie literami X, Y i Z (patrz informacja do zada 158. i 159.).
Zwizek X
Zwizek Y
Zwizek Z
1. Zadania

Warunkiem poprawnego rozwizania zadania jest umiejtno zaplanowania otrzymania
kwasu karboksylowego z substratw organicznych (zakodowanych literami X, Y, Z)
przy podanych substratach nieorganicznych i okrelonych warunkach reakcji. Rozwizanie
zadania rozpoczynamy od rozpoznania kocowego zwizku otrzymanego w tym schemacie.
Kwas karboksylowy jest produktem utleniania aldehydu Z, ktry powsta z odpowiedniego
alkoholu Y, a ten z kolei powsta z chloropochodnej X. Poniewa czsteczka kwasu
zbudowana jest z acucha gwnego zawierajcego 3 atomy wgla, przy czym 1 z nich
(pierwszy) wchodzi w skad grupy karboksylowej, a przy drugim atomie wgla jest
rozgazienie (grupa metylowa CH3), tak sam struktur musi mie szkielet wglowy
czsteczek zwizkw X, Y i Z. Wynika z tego, e w czsteczce zwizku Z pierwszy atom
wgla tworzy grup aldehydow (CHO), w czsteczce zwizku Y atom ten jest poczony
z grup hydroksylow, tworzc fragment CH2OH, a w czsteczce zwizku X atom ten
poczony jest z atomem chloru (CH2Cl), co wynika z informacji wstpnej.
Zadanie 159.
Posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych, napisz
rwnanie reakcji chemicznej oznaczonej na schemacie numerem III oraz okrel typ
reakcji (addycja, eliminacja, substytucja) oznaczonej na schemacie numerem I (patrz
81
82
1.12. Kwasy karboksylowe

W celu rozrnienia wodnych roztworw kwasu metanowego (mrwkowego) i kwasu
etanowego (octowego) do probwek z roztworami tych kwasw dodano kilka kropli wodnego
roztworu kwasu siarkowego(VI) i wprowadzono odczynnik X wybrany spord
nastpujcych: wodny roztwr wodorotlenku sodu, wodny roztwr manganianu(VII) potasu,
wodny roztwr dichromianu(VI) potasu.
Przebieg dowiadczenia ilustruje poniszy schemat.
Zaobserwowano, e w probwkach I i II roztwory zabarwiy si na fioletowo. Pod wpywem

ogrzewania otrzymany w probwce II roztwr odbarwi si, a mieszanina pienia si.
Stwierdzono, e wydziela si gaz. Podczas ogrzewania roztworu otrzymanego w probwce I
nie zaobserwowano zmian.
Zadanie 160.
a) Podaj nazw lub wzr uytego odczynnika (patrz informacja do zada 160. i 161.).
b) Podaj nazw kwasu A, ktrego roztwr znajdowa si w probwce I i nazw kwasu B,
ktrego roztwr znajdowa si w probwce II.
a)
W celu udzielenia poprawnej odpowiedzi naley dokona analizy schematu dowiadczenia
i opisu dowiadczenia. Trzeba rwnie przypomnie sobie, jakie waciwoci chemiczne maj
kwasy karboksylowe. Z opisu objaww reakcji zachodzcej w probwce II pod wpywem
ogrzewania otrzymany roztwr odbarwi si, mieszanina pienia si i wydziela si gaz moesz
wywnioskowa, e zasza reakcja, w wyniku ktrej powstaa sl manganu(II). Kwas spowodowa
odbarwienie fioletowego roztworu. Spord podanych odczynnikw waciwoci utleniajce
ma manganian(VII) potasu i dichromian(VI) potasu, ale ten drugi zwizek chemiczny tworzy
roztwr barwy pomaraczowej. Musisz wic wybra wodny roztwr manganianu(VII) potasu.
b)
Z opisu objaww reakcji zachodzcej w probwce II pod wpywem ogrzewania otrzymany
roztwr odbarwi si, mieszanina pienia si i wydziela si gaz moesz wywnioskowa,
e zasza reakcja utleniania i redukcji. Manganian(VII) potasu zredukowa si, a kwas utleni
si i spowodowa odbarwienie fioletowego roztworu. Byo to moliwe w przypadku kwasu
metanowego, ktry ma waciwoci redukujce. Kwas etanowy nie ma takich waciwoci.
Tak wic moesz stwierdzi, e w probwce I by kwas etanowy, a w probwce II kwas metanowy.
Przykady poprawnej odpowiedzi
a) wodny roztwr manganianu(VII) potasu lub KMnO4 (aq)
b) Kwas A w probwce I: kwas etanowy lub kwas octowy
Kwas B w probwce II: kwas metanowy lub kwas mrwkowy
1. Zadania
Zadanie 161.
a) Podaj nazw procesu, ktremu ulega kwas B podczas opisanego dowiadczenia (patrz
informacja do zada 160. i 161.) oraz okrel, jak funkcj peni ten kwas
w zachodzcej reakcji.
b) Napisz wzory drobin powstaych w wyniku przemiany, ktrej uleg kwas B
i odczynnik X.
a)
Naley wnikliwie przeanalizowa opis objaww reakcji zachodzcej w probwce II
pod wpywem ogrzewania otrzymany roztwr odbarwi si, mieszanina pienia si i wydziela
si gaz. Zauwa, e zasza reakcja, w wyniku ktrej powstaa sl manganu(II), a wic
manganian(VII) potasu zredukowa si. Naley wic wywnioskowa, e kwas, powodujc
odbarwienie fioletowego roztworu, musia si utleni peni wic funkcj reduktora.
b)
Z opisu objaww reakcji zachodzcej w probwce II moesz wywnioskowa, e zasza
reakcja utleniania i redukcji i powstaa sl MnSO4, ktra w roztworze wodnym ulega
dysocjacji elektrolitycznej pojawiy si wic jony Mn 2 + . Wnioskujemy rwnie, e kwas
utleni si i powsta bezbarwny gaz jest to CO2. Powstay rwnie czsteczki wody.
Poprawna odpowied
a) Nazwa procesu: utlenianie
Funkcja, jak peni kwas B: reduktor
b) Mn 2 + , CO2, H2O
W celu zbadania waciwoci kwasu metanowego przeprowadzono dowiadczenie
zilustrowane schematem:
KMnO4 (aq)
H2SO4 (stony)
II
HCOOH (aq)
HCOOH (aq)
Mg (s)
III
HCOOH (aq)
Stwierdzono, e w probwce II wydzieli si bezbarwny gaz. Objawy reakcji zaobserwowano

rwnie w probwkach I i III.
Zadanie 162.
a) Napisz, co zaobserwowano podczas przebiegu tego dowiadczenia w probwkach I
i III (patrz informacja do zada 162.164.).
b) Napisz w formie czsteczkowej, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw
organicznych, rwnania reakcji zachodzcych podczas tego dowiadczenia
w probwkach II i III.
a)
Dokonaj analizy schematu dowiadczenia i zauwa, e w probwce I zasza reakcja,
w wyniku ktrej nastpio utlenienie kwasu metanowego. Pod wpywem ogrzewania
83
84
otrzymany roztwr odbarwi si, mieszanina pienia si i wydziela si gaz. Zasza reakcja,
w wyniku ktrej powstaa sl manganu(II). Kwas spowodowa odbarwienie fioletowego
roztworu. Trzeba wiedzie, e kwasy karboksylowe reaguj podobnie jak kwasy
nieorganiczne. W probwce III kwas metanowy zachowuje si jak kwas nieorganiczny,
a wic reaguje z magnezem, tworzc metanian magnezu. Wiadomo, e w wyniku reakcji
kwasu z magnezem wydziela si wodr, a wic mona zaobserwowa wydzielanie si gazu.
b)
Trzeba pamita, e kwas metanowy ulega odwodnieniu i pod wpywem stonego kwasu
siarkowego(VI) nastpuje rozkad powstaje CO i H2O. Zauwa, e kwasy karboksylowe
reaguj podobnie jak kwasy nieorganiczne. W probwce III kwas metanowy zachowuje si
jak kwas nieorganiczny, a wic reaguje z magnezem, tworzc metanian magnezu. Znajc ju
reagenty biorce udzia w reakcjach zachodzcych podczas dowiadczenia, moesz zapisa
rwnania tych reakcji. Pamitaj, e rwnania reakcji musz by zapisane w formie
czsteczkowej i naley zastosowa wzory pstrukturalne zwizkw organicznych.
Zadanie 163.
Oce, czy wykonanie w probwce I (patrz informacja do zada 162.164.) podobnej
prby, w ktrej zamiast kwasu metanowego uyjemy kwasu etanowego, doprowadzi
do tego samego efektu. Swoj odpowied uzasadnij.
Naley wnikliwie przeanalizowa schemat dowiadczenia i zauway, e w probwce I zasza
reakcja, w wyniku ktrej nastpio utlenienie kwasu metanowego. Przypomnij sobie budow
czsteczki kwasu metanowego oraz kwasu etanowego i zauwa, e w czsteczce kwasu
metanowego mona wyrni grup aldehydow, a w czsteczce kwasu etanowego tej grupy
nie ma, a wic kwas metanowy ma waciwoci redukujce, a kwas etanowy nie ma
waciwoci redukujcych.
Zadanie 164.
Gaz, ktry wydzieli si w probwce II (patrz informacja do zada 162.164.) spalono,
a produkt spalania (substancj X) poddano identyfikacji.
Dokocz zdanie. Wybierz i zaznacz nazw odczynnika A lub B oraz spostrzeenia 1.
albo 2.
W celu identyfikacji substancji X wprowadzono j do
A
B
wody wapiennej
wody destylowanej
i zaobserwowano
1.
2.
zmian barwy roztworu.

zmtnienie roztworu.

W pracowni chemicznej znajduje si roztwr kwasu octowego o steniu 10% masowych.
Zaprojektuj sposb postpowania, ktry pozwoli z tego roztworu otrzyma roztwr kwasu
octowego o steniu 6% masowych. Dysponujesz: zlewk, w ktrej znajduje si 200 g
roztworu kwasu octowego o steniu 10% masowych, zlewk, w ktrej znajduje si 500 g
wody destylowanej, pust zlewk o pojemnoci 0,5 dm3, szklan bagietk oraz wag
laboratoryjn.
Zadanie 165.
Zapisz odpowiednie obliczenia, ktre naley wykona, aby otrzyma roztwr kwasu
octowego o steniu 6% masowych z roztworu tego kwasu o steniu 10% masowych
1. Zadania
Zadanie 166.
Podaj (w odpowiedniej kolejnoci) opis wszystkich czynnoci wykonanych podczas
dowiadczenia, ktrego celem byo otrzymanie roztworu kwasu octowego o steniu 6%
masowych (patrz informacja do zada 165.167.).
Zadanie 167.
Oblicz stenie molowe roztworu kwasu octowego (o steniu 10,00% masowych)
znajdujcego si w zlewce (patrz informacja do zada 165.167.), jeeli gsto tego
roztworu wynosi 1,0121 g cm3 oraz stenie molowe roztworu kwasu octowego
(o steniu 6,00% masowych) otrzymanego po rozcieczeniu, jeeli jego gsto wynosi
1,0066 g cm3.
rdo: J. Sawicka i inni, Tablice Chemiczne, Gdask 2004, s. 224.
85
86
1.13. Estry i tuszcze

Zadanie 168.
Pewien ester o wzorze sumarycznym C6H12O2 otrzymuje si w reakcji kwasu karboksylowego
X z alkoholem Y w obecnoci kwasu siarkowego(VI). Alkohol Y jest alkoholem
drugorzdowym, ktry utleniany dichromianem(VI) potasu w rodowisku kwasowym daje
propanon.
a) Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) opisanego estru.
Kwasy karboksylowe ulegaj dekarboksylacji, ktrej przebieg mona przedstawi oglnym
rwnaniem: RCOOH RH + CO2.
b) Posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych,
napisz rwnanie reakcji dekarboksylacji kwasu karboksylowego oznaczonego
w informacji liter X.
W roztworze wodnym pewnego kwasu RCOOH o steniu cm = 0,2 mol dm3 stopie
dysocjacji tego kwasu wynosi 2%.
c) Oblicz sta dysocjacji kwasu.
a)
Aby rozwiza t cz zadania, naley przeanalizowa podan informacj. Znany jest wzr
sumaryczny estru C6H12O2. Wiadomo te, e alkohol reagujcy z kwasem jest alkoholem
drugorzdowym, ktry po utlenieniu daje dimetyloketon. Czsteczka dimetyloketonu zawiera
3 atomy wgla CH3COCH3 i powstaje przez utlenienie alkoholu drugorzdowego, ktrego
czsteczka rwnie zawiera 3 atomy wgla. Alkoholem tym jest wic propan-2-ol o wzorze
CH3CH(OH)CH3. Poniewa czsteczka estru zawiera 6 atomw wgla, a 3 z nich pochodz
od alkoholu, czsteczka kwasu take zawiera 3 atomy wgla, jest to wic kwas propanowy
o wzorze CH3CH2COOH. Znajc wzr alkoholu i kwasu oraz sposb tworzenia estru, mona
napisa wzr pstrukturalny tego estru. W reakcji kwasu z alkoholem powstaje ester i woda:
CH3CH2COOCH(CH3)2 + H2O
CH3CH2COOH + CH3CH(OH)CH3
b)
Dekarboksylacja kwasu karboksylowego (utrata grupy karboksylowej) prowadzi
do powstania wglowodoru, w ktrego czsteczkach atomw wgla jest o 1 mniej ni
w czsteczkach wyjciowego kwasu, i tlenku wgla(IV). Czsteczki kwasu propanowego,
ulegajc dekarboksylacji, przeksztacaj si w czsteczki etanu, zgodnie z rwnaniem:
CH3CH2COOH CH3CH3 + CO2.
c)
Rozwizanie rachunkowej czci zadania wymaga rozumienia pojcia stopie dysocjacji.
Stopie dysocjacji to uamek czsteczek, ktre ulegy rozpadowi, moe by wyraony
w procentach. W treci zadania podano, e = 2%, co oznacza, e < 5%, Aby obliczy sta
dysocjacji kwasu, najatwiej jest zatem skorzysta z uproszczonego wzoru Ostwalda, ktry
okrela zaleno staej dysocjacji, stopnia dysocjacji i stenia kwasu: K = 2 cm.
Podstawiajc dane, otrzymujemy warto staej dysocjacji.
1. Zadania
Poprawna odpowied
a)
O
H3C CH2
C
O CH CH3
CH3
b) CH3CH2COOH CH3CH3 + CO2
c)
Dane:
Szukane:
3
cm = 0,2 mol dm
K
= 2%
Rozwizanie:
= 2% = 0,02
< 5%, wic K = 2 cm
K = 0,0220,2 = 8105
Odpowied: Staa dysocjacji kwasu wynosi 8105.

Poniej przedstawiono wzr pewnego zwizku organicznego.
O
H3C
CH C
O CH CH3
H3C
CH3
Zadanie 169.
Zaznacz odpowied poprawnie okrelajc nazw grupy zwizkw organicznych,
do ktrej zalicza si zwizek chemiczny o przedstawionym wzorze (patrz informacja
do zada 169.171.).
A. Wysze kwasy karboksylowe.
B. Estry kwasw karboksylowych i alkoholi pierwszorzdowych.
C. Estry kwasw karboksylowych i alkoholi drugorzdowych.
D. Sole kwasw karboksylowych.
Naley przeanalizowa budow podanego w informacji wstpnej zwizku organicznego:
w czsteczce przedstawionego zwizku organicznego wystpuje wizanie estrowe COO,
czyli zwizek ten jest estrem. Dalsza analiza budowy tego estru pozwala stwierdzi, e zosta
on utworzony z kwasu karboksylowego i alkoholu drugorzdowego.
Poprawna odpowied
C
Zadanie 170.
Zaznacz odpowied przedstawiajc poprawne nazwy systematyczne kwasu i alkoholu,
z ktrych powsta zwizek organiczny o podanym wzorze (patrz informacja do zada
169.171.).
A. kwas 2-metylopropanowy, propan-2-ol
B. kwas 2-metylobutanowy, propan-1-ol
C. kwas izopropanowy, propan-1-ol
D. kwas izobutanowy, propan-2-ol
87
88

Aby poprawnie rozwiza to zadanie, trzeba odpowiedzie na pytanie, z jakiego kwasu
i z jakiego alkoholu ten ester zosta utworzony. Nastpnie, posugujc si nomenklatur
systematyczn, poda nazwy systematyczne kwasu karboksylowego i alkoholu, z ktrych
powsta badany ester. Nazw alkoholu tworzy si przez dodanie do nazwy wglowodoru
przyrostka (kocwki) -ol. Numeracj acucha gwnego wglowodoru prowadzi si w taki
sposb, aby lokant grupy OH by jak najmniejszy. Gdy w acuchu znajduj si inne
podstawniki, wymienia si je w kolejnoci alfabetycznej. W przypadku alkoholu, z ktrego
powsta opisany ester, jego wzr i nazwa systematyczna s nastpujce:
CH3 CH CH3
propan-2-ol
OH
W przypadku kwasu karboksylowego nazw systematyczn tworzy si z 2 wyrazw: wyrazu
kwas oraz podanego w formie przymiotnikowej wyrazu okrelajcego jego budow. Tworzy
si go przez dodanie przyrostka -owy do nazwy wglowodoru o tej samej liczbie atomw
wgla (cznie z atomem wgla grupy karboksylowej). Atom wgla grupy karboksylowej
(COOH) zalicza si w tym przypadku do rdzenia czsteczki i podlega on numeracji,
otrzymujc lokant 1. Gdy acuch wglowodoru jest rozgaziony, stosuje si te same zasady,
co w nazewnictwie wglowodorw. Kwas, ktry tworzy ester, ma nastpujcy wzr i nazw:
CH3 CH COOH
kwas 2-metylopropanowy
CH3
Zadanie 171.
Na zwizek organiczny, ktrego wzr przedstawiono w informacji wstpnej (patrz
informacja do zada 169.171.), podziaano wodnym roztworem NaOH. W wyniku reakcji
otrzymano 2 nowe zwizki organiczne oznaczone umownie literami A i B.
Uzupenij tabel, wpisujc wzory pstrukturalne otrzymanych zwizkw organicznych
A i B oraz nazw wizania, ktre ulego rozpadowi w czasie opisanej reakcji chemicznej.
Wzr pstrukturalny zwizku A
Wzr pstrukturalny zwizku B
Nazwa wizania

Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley zauway, e badany zwizek jest estrem
i w jego czsteczce wystpuje charakterystyczne wizanie estrowe COO. Estry ulegaj
reakcji hydrolizy, czyli reakcji z wod w rodowisku kwasowym lub zasadowym. Reakcja
hydrolizy estrw w rodowisku kwasowym jest prostym odwrceniem reakcji estryfikacji.
Reakcja hydrolizy estrw w rodowisku zasadowym ma inny przebieg ni hydroliza kwasowa.
Jej produktami s sl sodowa kwasu karboksylowego oraz alkohol. Reakcja ta jest
praktycznie nieodwracalna, poniewa sl kwasu karboksylowego nie moe reagowa
z alkoholem z utworzeniem estru. Zasadowa hydroliza estrw nosi zwyczajowo nazw
zmydlania.
1. Zadania
1.14. Zwizki organiczne zawierajce azot. Biaka

Zadanie 172.
W celu zbadania waciwoci zwizkw organicznych o podanych poniej wzorach,
sporzdzono wodne roztwory tych substancji o jednakowym steniu i zmierzono pH
otrzymanych roztworw.
I
NH2
II
H 3C
CH2
III
NO2
NH2
IV
H3C
CH COOH
NH2
a) Uzupelnij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli
jest faszywe.
Zdanie
P/F
1. Stenie jonw wodorotlenkowych w roztworze wodnym substancji I jest wiksze ni w roztworze
substancji II.
2. Produktem redukcji substancji III jest substancja I.
3. Substancja IV w roztworze wodnym ulega dysocjacji kwasowej i dysocjacji zasadowej.
Zwizek, ktrego wzr oznaczono numerem III, poddano dziaaniu mieszaniny nitrujcej
i otrzymano jako gwny produkt inny zwizek: jego czsteczki zawieraj 2 grupy funkcyjne.
Grupa nitrowa jest podstawnikiem drugiego rodzaju i nastpny podstawnik kieruje w reakcji
substytucji elektrofilowej w pooenie meta.
b) Napisz wzr powstaego gwnego produktu opisanej reakcji i podaj jego nazw.
Majc podane wzory pstrukturalne zwizkw organicznych, naley je przyporzdkowa
do okrelonej grupy zwizkw organicznych i zwrci uwag na znajdujce si w nich grupy
funkcyjne.
Zwizek
I
II
III
IV
Grupa zwizkw organicznych

amina aromatyczna
amina alkilowa
zwizek nitrowy
aminokwas
Grupa funkcyjna
NH2
NH2
NO2
COOH i NH2
Taka klasyfikacja zwizkw pozwala na przypisanie kademu z nich okrelonych

waciwoci.
a)
Trzeba przypomnie, e zwizki zawierajce grup aminow NH2 maj waciwoci
zasadowe, s to zwizki oznaczone numerami: I, II i IV. Dziki wolnej parze elektronw
na atomie azotu grupy aminowej mog przyczy proton, s wic zasadami Brnsteda.
Obecno piercienia benzenowego w czsteczce zwizku powoduje wzrost charakteru
kwasowego. Oznacza to, e waciwoci zasadowe grupy aminowej w czsteczce zwizku I
s sabsze ni w czsteczce zwizku II. Stenie jonw wodorotlenkowych jest zatem
mniejsze w wodnym roztworze substancji I ni w wodnym roztworze substancji II; zdanie 1.
89
90
jest wic faszywe. Prawdziwe jest natomiast zdanie 2., poniewa czsteczki zwizku III
zawieraj grup nitrow NO2, ktra ulega redukcji do grupy NH2, a wic produktem
redukcji substancji III jest substancja I. Czsteczki zwizku IV oprcz grupy aminowej
zawieraj jeszcze grup karboksylow COOH, ktra ma charakter kwasowy, czyli moe
oddawa proton (kwas Brnsteda). Wynika z tego, e zwizek ten moe dysocjowa
w roztworze wodnym jak kwas (grupa karboksylowa) i jak zasada (grupa aminowa), wic
zdanie 3. rwnie jest prawdziwe.
b)
Zwizek III poddano dziaaniu mieszaniny nitrujcej, co oznacza, e wzi on udzia w reakcji
nitrowania. Reakcja ta bdca reakcj substytucji elektrofilowej spowoduje wprowadzenie
do czsteczki kolejnej grupy nitrowej NO2. Zgodnie z informacj w zadaniu, w czsteczce
produktu gwnego reakcji znajdzie si ona w pooeniu meta wzgldem ju wystpujcej
w czsteczce grupy nitrowej. Oznacza to, e jedna grupa nitrowa bdzie poczona z atomem
wgla, ktremu nadamy numer 1, a druga z atomem wgla, ktry bdzie mia numer 3
(podstawniki znajd si przy 1. i 3. atomie wgla w piercieniu aromatycznym; takie
wzajemne uoenie podstawnikw oznacza termin meta). Nazw powstaego zwizku
tworzymy, podajc pooenie podstawnika lub podstawnikw, ich liczb (jeeli jest wicej ni
1 podstawnik) i nazw lub nazwy oraz nazw wglowodoru, ktrego zwizek jest pochodn.
W przypadku opisanego produktu nitrowania zwizku III mamy pochodn benzenu, ktrej
czsteczki zawieraj 2 grupy nitrowe przy 1. i 3. atomie wgla piercienia, nazwa tego
zwizku bdzie wic nastpujca: 1,3-dinitrobenzen. Mona te w nazwie tego zwizku
pooenie grup funkcyjnych wyrazi, uywajc litery m, bdcej pierwsz liter okrelenia
meta: m-dinitrobenzen.
Poprawna odpowied
a) 1. F
2. P
3. P
b) Wzr zwizku:
NO2
NO2
Nazwa zwizku: 1,3-dinitrobenzen lub m-dinitrobenzen

Zadanie 173.
Jedna z metod otrzymywania aminokwasw z kwasw karboksylowych polega
na przeprowadzeniu reakcji odpowiedniego kwasu karboksylowego z chlorem w obecnoci
katalizatora (reakcja 1.), a nastpnie reakcji otrzymanego kwasu chlorokarboksylowego
z nadmiarem amoniaku, co prowadzi do powstania aminokwasu (reakcja 2.).
a) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnania

reakcji otrzymywania kwasu 2-aminopropanowego opisan metod.
b) Wymienione w informacji zwizki organiczne: aminokwas oraz kwas karboksylowy
i kwas chlorokarboksylowy, z ktrych opisan metoda mona aminokwas ten
otrzyma, uszereguj zgodnie ze wzrostem wartoci pH ich wodnych roztworw.
1. Zadania

a)
Rozwizanie zadania naley rozpocz od ustalenia, jak zbudowana jest czsteczka kwasu
2-aminopropanowego, czyli produktu reakcji, ktrych rwnania mamy napisa. Nazwa kwasu
oznacza, e jest on pochodn kwasu propanowego, z czego wynika, e jego czsteczka
zawiera 3 atomy wgla, a przy drugim atomie wgla znajduje si grupa aminowa NH2.
Substratem 1. reakcji powinien by wic kwas propanowy CH3CH2COOH. Podczas reakcji
tego kwasu z chlorem zachodzi wymiana jednego atomu wodoru zwizanego z drugim
atomem wgla na atom chloru powstaje kwas 2-chlorokarboksylowy CH3CHClCOOH.
Kwas ten reaguje z nadmiarem amoniaku NH3 (reakcja 2.). W czasie tej reakcji atom chloru jest
zastpiony przez grup aminow NH2, w wyniku czego powstaje kwas 2-aminopropanowy
CH3CH(NH2)COOH. Produktem ubocznym reakcji chlorek amonu NH4Cl.
b)
Aby uszeregowa podane zwizki ze wzrostem wartoci pH ich wodnych roztworw, naley
zwrci uwag, jak podstawniki, ktrymi s atom chloru i grupa aminowa, wpywaj na moc
kwasu karboksylowego. Wprowadzenie atomu chloru do czsteczki kwasu powoduje wzrost
mocy kwasu, a wprowadzenie grupy aminowej powoduje zmniejszenie mocy kwasu (mona
to sprawdzi, korzystajc z tablic z wartociami staych dysocjacji znajdujcych si w
zestawie Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,
chemii i fizyki). Im wiksza jest moc kwasu, tym wiksze jest stenie jonw H+ w roztworze
kwasu o danym steniu. Poniewa pH = log c H + , wic im wiksze jest stenie jonw H+
w roztworze, tym mniejsze jest pH tego roztworu. Spord wymienionych w zadaniu

zwizkw najmocniejszym kwasem jest kwas chlorokarboksylowy, sabszy od niego jest
kwas karboksylowy, a najsabszym kwasem jest aminokwas, zatem pH ich wodnych
roztworw wzrasta w odwrotnej kolejnoci.
Poprawna odpowied
a) Reakcja 1.: CH3CH2COOH + Cl2 CH3CHClCOOH + HCl
lub
CH3CH2COOH + Cl2 CH3CHCOOH + HCl
Cl
Reakcja 2.: CH3CHClCOOH + 2NH3 CH3CHNH2COOH + NH4Cl
lub
CH3CHCOOH + 2NH3 CH3CHCOOH + NH4Cl
Cl
NH2
b) kwas chlorokarboksylowy, kwas karboksylowy, aminokwas
Zadanie 174.
W wyniku polikondensacji mocznika z pewnym aldehydem powstaje tworzywo sztuczne,
majce zastosowanie midzy innymi do wyrobu pyt laminowanych, produkcji blatw
kuchennych, wytwarzania wykadzin mebli. Tworzywo naley do aminoplastw i ma wzr:
91
92
a) Napisz wzr strukturalny mocznika oraz aldehydu, ktry w reakcji polikondensacji

z mocznikiem tworzy opisane tworzywo.
Wodny roztwr mocznika ogrzewano z dodatkiem stonego kwasu siarkowego(VI).
Zaobserwowano wydzielanie si pcherzykw bezbarwnego gazu.
b) Napisz rwnanie opisanej reakcji.
a)
Aby poprawnie rozwiza zadanie, trzeba wiedzie, jak zbudowana jest czsteczka mocznika
i analizujc wzr oglny tworzywa rozpozna aldehyd, ktrego reakcja polikondensacji
z mocznikiem doprowadzi do powstania zwizku wielkoczsteczkowego o podanym wzorze
oglnym. Polikondensacja polega na czeniu wielu maych czsteczek w 1 du kosztem
wizania podwjnego, czemu towarzyszy powstawanie produktu ubocznego o maych
czsteczkach, takich jak woda lub amoniak. Mocznik jest zwizkiem o wzorze CO(NH2)2.
Aldehydem, ktry ulega kondensacji z mocznikiem, jest zwizek zawierajcy 1 atom wgla
w czsteczce, a wic metanal (aldehyd mrwkowy) HCHO.
b)
Rozwizanie tej czci zadania wymaga znajomoci waciwoci mocznika (amidu
kwasowego) i przebiegu reakcji, ktra zachodzi w czasie ogrzewania wodnego roztworu tego
zwizku z dodatkiem stonego kwasu siarkowego(VI). Jest to reakcja hydrolizy mocznika
w rodowisku kwasowym. Jej produktami s tlenek wgla(IV) (dlatego zaobserwowano
wydzielanie si pcherzykw gazu) i siarczan(VI) amonu.
Zadanie 175.
Aminokwas treonina ulega w roztworze wodnym przemianom zgodnie z przedstawionym
schematem:
+
H3N
CH
COOH
H3N
CH
HO
CH
COO
H2N
CH
CH3
HO
CH
COO
CH
CH3
HO
CH3
a) Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

O kierunku przemian zgodnie z podanym schematem decyduje
A. stenie treoniny w roztworze.
B. pH roztworu.
C. obecno katalizatora w roztworze.
D. obecno wody jako rozpuszczalnika.
b) Napisz wzr soli, jak tworzy treonina w wyniku dziaania na ni wodnego roztworu
wodorotlenku sodu i okrel, jakie waciwoci (kwasowe czy zasadowe) aminokwas ten
wykazuje w opisanej reakcji.
a)
Aminokwasy zawieraj 2 grupy funkcyjne: grup karboksylow COOH i grup aminow
NH2. W roztworze wodnym mog wystpowa w postaci kationu, anionu lub jonu
obojnaczego. Jon obojnaczy wystpuje w roztworze, w ktrym pH jest rwne punktowi
izoelektrycznemu pI aminokwasu. W zalenoci od rodowiska rwnowaga przedstawionej
w informacji wprowadzajcej reakcji moe by przesunita w stron powstawania kationu lub
anionu. O kierunku zmian rwnowagi decyduje pH roztworu. W rodowisku kwasowym
1. Zadania
aminokwas zachowuje si jak zasada, a w rodowisku zasadowym jak kwas. Poprawna jest
zatem odpowied B.
b)
W wodnym roztworze wodorotlenku sodu obecne s jony OH, ktre reaguj zarwno z grup
+
karboksylow czsteczki treoniny, jak i grup NH 3 , czc si z kationami wodorowymi H+.
W wyniku tych reakcji, w ktrych treonina wykazuje waciwoci kwasowe, powstaje sl
o wzorze: CH3CH(OH)CH(NH2)COONa.
Zadanie 176.
Aminokwas alanina w roztworze wodnym o zasadowym odczynie ulega reakcji zgodnie
z zapisem:
+
H3N
CH
COO
+ OH
H2N
CH3
CH
COO + H2O
CH3
a) Wypenij tabel, wpisujc wzory kwasw i zasad Brnsteda, ktre w tej reakcji
tworz sprzone pary.
Sprzona para
kwas
zasada
Punkt izoelektryczny aminokwasw to takie pH roztworu, przy ktrym aminokwas wystpuje

w postaci soli wewntrznej.
b) Podaj wzr jonu, w ktrego postaci alanina wystpuje w roztworach wodnych o pH > 7
i wzr jonu, w ktrego postaci aminokwas ten wystpuje w roztworach wodnych
o pH < 5.
c) Napisz rwnanie reakcji tworzenia dipeptydu o nazwie glicyloalanina Gly-Ala.
d) Dokocz zdanie, zaznaczajc wniosek A lub B i jego uzasadnienie 1. lub 2.
Badajc waciwoci alaniny, stwierdzono, e alanina
A
jest
nie jest
1.
zwizkiem optycznie czynnym,
2.
poniewa w jej czsteczce wystpuje

asymetryczny atom wgla.
poniewa w jej czsteczce nie wystpuje
asymetryczny atom wgla.
Zadanie 177.
Do probwek zawierajcych wodny roztwr biaka kurzego dodano stony roztwr kwasu
azotowego(V) do probwki I i roztwr azotanu(V) oowiu(II) do probwki II.
Zaobserwowano zmiany w obu probwkach wiadczce o przebiegu reakcji chemicznych.
93
94
stony HNO3
Pb(NO3)2 (aq)
II
roztwr biaka jaja

kurzego
a) Opisz zaobserwowane zmiany, ktre wiadcz o tym, e w obu probwkach zasza
reakcja chemiczna.
b) Napisz nazwy dwch aminokwasw dajcych w reakcji ze stonym HNO3 taki sam
efekt, jaki zaobserwowano w probwce I.
1. Zadania
1.15. Cukry
Uczniowie przeprowadzili dwuetapowe dowiadczenie. I etap dowiadczenia zilustrowali
schematem:
kwas solny
I etap
woda + kleik skrobiowy
Po ochodzeniu zneutralizowali nadmiar kwasu wodorotlenkiem sodu i przeprowadzili II etap
dowiadczenia, wedug schematu:
zawiesina Cu(OH)2 z nadmiarem NaOH
II etap
zawarto zlewki pozostaa po dowiadczeniu I
Podczas II etapu dowiadczenia zaobserwowali powstanie ceglastoczerwonego osadu.
Zadanie 178.
Stosujc wzory sumaryczne zwizkw, napisz uproszczone rwnanie reakcji
zachodzcej podczas I etapu dowiadczenia (patrz informacja do zada 178. i 179.).
Zaznacz warunki prowadzenia procesu.
Dokonaj analizy schematu dowiadczenia i zauwa, e w I etapie dowiadczenia
przeprowadzono hydroliz skrobi, czyli rozpad skrobi pod wpywem wody przy udziale
kwasu solnego. Jest to skomplikowany wieloetapowy proces, podczas ktrego nastpuje
rozpad czsteczek na coraz mniejsze fragmenty, zwane dekstrynami, a nastpnie powstaje
maltoza, ktra w ostatnim etapie hydrolizuje do glukozy. W odpowiedzi przedstaw
uproszczone rwnanie hydrolizy skrobi, czyli prowadzce do kocowego produktu glukozy.
Zapisz wic wzory substratw i produktw, a nastpnie dokonaj bilansu masy i ustal
wspczynniki stechiometryczne.
aq ), T
(C6H10O5)n + nH2O HCl
(
nC6H12O6
Zadanie 179.
Uczniowie (patrz informacja do zada 178. i 179.) przedstawili cel dowiadczenia
i na podstawie przyjtych zaoe oraz obserwacji sformuowali wniosek.
95
96
Ucze 1.
Ucze 2.
Cel dowiadczenia
Sprawdzenie, czy skrobia ma waciwoci
redukujce.
Sprawdzenie, czy produktem hydrolizy skrobi
jest glukoza.
Wniosek
Skrobia ma waciwoci redukujce.
Produktem hydrolizy skrobi jest glukoza.
Przedstawione przez uczniw cele dowiadczenia i wnioski s bdne.

a) Wyjanij, dlaczego podane przez uczniw cele dowiadczenia oraz sformuowane
na podstawie obserwacji i przyjtych celw wnioski s bdne.
b) Podaj poprawny cel opisanego dowiadczenia i na podstawie przyjtych zaoe oraz
obserwacji sformuuj wniosek wynikajcy z tego dowiadczenia.
a)
Na wstpie dokonaj analizy przebiegu dwuetapowego dowiadczenia. Przypomnij sobie
waciwoci skrobi i zauwa, e substancja ta ogrzewana z roztworami mocnych kwasw
ulega hydrolizie. W II etapie dowiadczenia przeprowadzono prb Trommera zasza
reakcja, w wyniku ktrej nastpio utlenienie substancji znajdujcej si w zlewce po I etapie
dowiadczenia. Wynik tej prby okaza si pozytywny, bo wytrci si pomaraczowy osad
Cu2O. Takie objawy prby Trommera s charakterystyczne dla zwizkw, ktre w czsteczce
maj grup aldehydow. Moemy wic stwierdzi, e substancja, ktrej roztwr otrzymano
w zlewce po I etapie dowiadczenia, ma waciwoci redukujce, oraz e w jej czsteczce jest
grupa aldehydowa. Cele i wnioski sformuowane przez ucznia 1. i ucznia 2. s wic
nieuprawnione.
b)
Celem dowiadczenia jest rozwizanie problemu badawczego. Problem badawczy mona
przedstawi w postaci pytania, ale rwnie w formie zdania oznajmujcego, np. jako temat
dowiadczenia. W materiale rdowym opisano przebieg dowiadczenia i zilustrowano jego
wynik, a wic moesz sformuowa problem badawczy, np. jako zdanie oznajmujce, czyli
jako temat tego dowiadczenia.
Z kolei wniosek jest potwierdzeniem lub zaprzeczeniem hipotezy (czyli przypuszczenia, ktre
si sprawdza w dowiadczeniu). Wniosek jest odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie
badawczym. Jest uoglnieniem sformuowanym na podstawie uzyskanych wynikw.
W materiale rdowym przedstawiono opis i wynik dowiadczenia. Jeeli dokonalimy
poprawnej odpowiedzi w punkcie a) zadania, to nie powinnimy mie problemu
ze sformuowaniem celu dowiadczenia i wniosku, czyli odpowiedzi na pytanie zawarte
w problemie badawczym. Celem dowiadczenia jest zbadanie, czy produkt hydrolizy skrobi
ma waciwoci redukujce, a poprawnie sformuowany wniosek brzmi: produkt hydrolizy
skrobi ma waciwoci redukujce.
a) Ucze 1:
W I etapie dowiadczenia zachodzi hydroliza skrobi, a wic w II etapie dowiadczenia badane
s waciwoci redukujce produktu hydrolizy skrobi, a nie skrobi podany cel
dowiadczenia jest wic bdny. Opisana obserwacja (wynik prby Trommera) jest
prawdziwa dla produktu hydrolizy skrobi. Nie mona stwierdzi, czy bdzie prawdziwa
dla skrobi, a wic sformuowany wniosek jest bdny. Na podstawie przeprowadzonego
dowiadczenia nie mona sformuowa wniosku dotyczcego waciwoci redukujcych
skrobi.
1. Zadania
Ucze 2.:
W I etapie dowiadczenia zachodzi hydroliza skrobi, a w II etapie badane s waciwoci
redukujce produktu hydrolizy skrobi stwierdzamy obecno substancji, ktra ma
waciwoci redukujce nie musi ni by glukoza. Podana obserwacja (wynik prby
Trommera) produktu hydrolizy moe by prawdziwa, np. dla aldehydu, maltozy i kadego
innego zwizku redukujcego. Zwizki te, podobnie jak glukoza, daj takie same objawy
reakcji z zawiesin Cu(OH)2. Wniosek nie jest wic poprawny na podstawie wyniku
dowiadczenia nie moemy stwierdzi, e produktem hydrolizy skrobi na pewno jest glukoza,
mona stwierdzi, e jest nim zwizek redukujcy.
b) Cel dowiadczenia: Zbadanie, czy produkt hydrolizy skrobi ma waciwoci redukujce.
Wniosek: Produkt hydrolizy skrobi ma waciwoci redukujce.
Zadanie 180.
Na rysunku przedstawiono wzory dwch wybranych disacharydw:
Disacharyd I
Disacharyd II
CH2OH
C
H
C OH
HO C
O H
H
C
OH
HO CH2
HO
OH
C
H
C OH
HO C
O H
CH2OH
CH2OH
H
C
OH
C
H
C OH
C
O H
C
O
H
C
C
OH
OH
CH2OH
a) Uzupenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F jeeli
jest faszywe.
Zdanie
P/F
1. Przedstawiony powyej disacharyd I skada si z reszty -D-glukopiranozy i reszty
-D-glukopiranozy, a disacharyd II z dwch reszt -D-glukopiranozy.
2. W reakcji z zawiesin Cu(OH)2 obu disacharydw w temperaturze pokojowej niebieski osad znika
i powstaje klarowny szafirowy roztwr.
3. Reszty monosacharydowe w czsteczkach obu disacharydw poczone s wizaniem
O-glikozydowym.
b) Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych

1. Przedstawiony na rysunku disacharyd I (ma waciwoci redukujce/nie ma waciwoci
redukujcych), a disacharyd II (ma waciwoci redukujce/nie ma waciwoci
redukujcych).
2. Zwizek oznaczony numerem II (jest/nie jest) optycznie czynny.
3. W procesie hydrolizy disacharydu oznaczonego numerem I powstaje rwnomolowa
mieszanina (galaktozy i glukozy/glukozy i fruktozy).
97
98

a)
Rozwizanie zadania wymaga rozpoznania waciwoci disacharydw na podstawie
podanych wzorw pstrukturalnych. Zwizek I przedstawia sacharoz, a zwizek II maltoz.
Naley zwrci uwag na wzory reszt cukrw prostych budujcych dany disacharyd. Reszty
cukrw prostych, tworzc disacharydy, cz si przez atom tlenu, takie wizanie nazywane
jest wizaniem O-glikozydowym. Sacharoza zbudowana jest z reszty -D-glukopiranozy
(piercie szecioczonowy) i reszty -D-fruktofuranozy (piercie picioczonowy). Obie
reszty poczone s wizaniem O-glikozydowym w pozycji 1-2. Pierwszy atom wgla reszty
glukozowej (w formie acuchowej glukozy wchodzi on w skad grupy aldehydowej)
poczony jest z drugim atomem wgla w reszty fruktozowej (w formie acuchowej fruktozy
wchodzi on w skad grupy ketonowej). Grupy odpowiedzialne za waciwoci redukujce
zostaj wic zablokowane i sacharoza nie ma waciwoci redukujcych. Maltoza zbudowana
jest z dwch reszt -D-glukopiranozy, poczonych w pozycji 1-4. Pierwszy atom wgla
reszty glukozowej (w formie acuchowej glukozy wchodzi on w skad grupy aldehydowej)
poczony jest z czwartym atomem wgla drugiej reszty glukozowej. Maltoza zachowuje
wic moliwo odtworzenia jednej grupy aldehydowej, ma zatem waciwoci redukujce.
Oba sacharydy zawieraj w czsteczce wiele grup hydroksylowych, reaguj wic z zawiesin
wodorotlenku miedzi(II) w temperaturze pokojowej i powstaje roztwr o szafirowym zabarwieniu.
b)
W tej czci zadania wykorzystujemy to, do czego doszlimy, rozwizujc cz a). Dziki
temu moemy uzupeni zdanie 1. i zdanie 3. Aby uzupeni zdanie 2., musimy wiedzie,
e zwizek organiczny jest optycznie czynny, kiedy w jego czsteczce wystpuje
asymetryczny, czyli poczony z czterema rnymi podstawnikami, atom wgla. Czsteczka
glukozy monosacharydu, ktrego reszty buduj czsteczk disacharydu II zawiera
4 asymetryczne atomy wgla i nie ma paszczyzny symetrii, dlatego glukoza jest optycznie
czynna, w konsekwencji disacharyd II te jest zwizkiem optycznie czynnym.
Zadanie 181.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli na identyfikacj skrobi
znajdujcej si w wodnej zawiesinie mki ziemniaczanej.
a) Uzupenij schemat dowiadczenia, wpisujc nazw odczynnika wybranego spord
nastpujcych: wodny roztwr KMnO4 z zasad sodow, woda bromowa Br2 (aq),
I2 w wodnym roztworze KI.
zawiesina mki ziemniaczanej w wodzie

b) Napisz, jaka moliwa do zaobserwowania zmiana potwierdzi obecno skrobi
w mce ziemniaczanej.
Warunkiem poprawnego rozwizania jest znajomo barwnych reakcji identyfikujcych
zwizki organiczne. Naley pamita, e skrobi identyfikuje si za pomoc roztworu jodu
w wodnym roztworze jodku potasu. Obecno skrobi w mce ziemniaczanej potwierdzi
granatowe zabarwienie zawartoci probwki.
1. Zadania
Zadanie 182.
Uzupenij ponisze zdania. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych
1. Czsteczki skrobi skadaj si z reszt glukozy poczonych wizaniami
(-glikozydowymi/-glikozydowymi).
2. Liczba reszt glukozy w czsteczkach skrobi jest (wiksza/mniejsza) od liczby reszt
glukozy w czsteczkach celulozy.
3. Skrobia jest cukrem zapasowym (rolinnym/zwierzcym).
99
100
2.
Wskazwki do rozwizania zada
Zadanie 5.
W treci zadania zostaa podana masa otrzymanego amoniaku i wydajno reakcji wynoszca
30%. Naley zauway, ze stosunek molowy reagentw wynosi: n N 2 : n H 2 : n NH3 = 1 : 3 : 2.
Moesz wykonywa obliczenia, biorc pod uwag liczb moli, mas lub objto reagentw.
W I sposobie oblicz liczb moli otrzymanego amoniaku (1800 moli) jako iloraz masy i masy
molowej. Nastpnie oblicz liczb moli amoniaku, ktra powstaaby, gdyby wydajno reakcji
wynosia 100% (6000 moli). Dalej, pamitajc o stechiometrii reakcji, wyznacz liczb moli
azotu (3000 moli) i zamie liczb moli azotu na objto (67 dm3), wiedzc, e 1 mol gazu
w warunkach normalnych zajmuje objto 22,4 dm3. Nastpnie, pamitajc o stechiometrii
reakcji, wyznacz liczb moli wodoru (9000 moli) i oblicz mas wodoru (18 kg) jako iloczyn
liczby moli i masy molowej.
W II sposobie oblicz mas amoniaku, ktry powstaby, gdyby wydajno reakcji wynosia
100% (102 kg). Nastpnie, pamitajc o stechiometrii reakcji i o tym, e 1 mol gazu
w warunkach normalnych zajmuje objto 22,4 dm3, wyznacz objto azotu (67 dm3). Dalej,
uwzgldniajc stechiometri reakcji, z proporcji moesz obliczy mas wodoru (18 kg).
Naley przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz
pamita o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley
od przyjtych zaokrgle.
Zadanie 6.
W treci zadania zostao podane pocztkowe stenie substratw i objto reaktora. Naley
zauway, e stosunek molowy reagentw wynosi: n N 2 : n H 2 : n NH3 = 1 : 3 : 2.
Na pocztku oblicz (np. z proporcji) liczb moli wodoru, ktry wzi udzia w reakcji
(1,8 mola), wiedzc, e przereagowao 30% pocztkowej iloci tego substratu. Nastpnie,
pamitajc o stechiometrii reakcji, wyznacz liczb moli azotu, ktry wzi udzia w reakcji
(0,6 mola) i liczb moli powstaego amoniaku (1,2 mola). Dalej oblicz liczb moli wodoru
(4,2 mola) i azotu (1,4 mola) w stanie rwnowagi jako rnic midzy pocztkow liczb
moli substratw a liczb moli substratw, ktre wziy udzia w reakcji. Trzeba zauway,
e liczba moli amoniaku w stanie rwnowagi jest rwna liczbie moli amoniaku, ktry powsta
w wyniku reakcji. Naley przyj poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku
kocowego oraz pamita o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wyniki
zale od przyjtych zaokrgle.
Zadanie 7.
Rozwizujc zadanie, naley przeanalizowa podane rwnanie reakcji. W reakcji powstaj
trzy produkty: sl o wzorze Cu(NO3)2, tlenek azotu(IV) o wzorze NO2 i woda. Jedynym
produktem gazowym reakcji jest wic tlenek azotu(IV). Z rwnania reakcji wynika,
e z 1 mola miedzi powstaj 2 mole tlenku azotu(IV), jeeli wic obliczymy liczb moli
miedzi, bdziemy mogli obliczy liczb moli tlenku azotu(IV), ktra posuy nam
do obliczenia objtoci wydzielonego gazu w warunkach normalnych. Wiemy,
e w warunkach tych 1 mol gazu zajmuje objto 22,4 dm3, a wic objto n moli gazu
w warunkach normalnych jest rwna n 22,4 (dm3). Musimy jeszcze zwrci uwag
na polecenie, ktre wymaga podania wyniku w centymetrach szeciennych. Poniewa 1 dm3
to 103 cm3, wic wynik w decymetrach szeciennych powinnimy pomnoy przez 1000,
aby otrzyma wynik w centymetrach szeciennych.
2. Wskazwki do rozwizania zada
Zadanie 8.
a)
Wzr tlenkowy (uproszczony) danej soli musi by jakociowo i ilociowo identyczny
w stosunku do zwykego wzoru tej soli. Aby go uoy, majc zwyky wzr soli, trzeba
zidentyfikowa tlenki, ktre t sl tworz. W przypadku diwodorofosforanu(V) wapnia
Ca(H2PO4)2, ktry jest sol wapnia i kwasu ortofosforowego(V), tlenkami tymi s: tlenek
wapnia CaO i tlenek fosforu(V) P2O5, bdcy bezwodnikiem kwasu fosforowego(V). W ten
sposb mamy uwzgldniony 1 atom wapnia, 2 atomy fosforu i 6 atomw tlenu. W skad
diwodorofosforanu(V) wapnia Ca(H2PO4)2 wchodzi 1 atom wapnia, 2 atomy fosforu,
8 atomw tlenu i 4 atomy wodoru. Musimy wic uwzgldni jeszcze 4 atomy wodoru
i 2 atomy tlenu, ktre tworz 2 czsteczki wody. Dziki temu otrzymujemy tlenkowy wzr
diwodorofosforanu(V) wapnia: CaO P2O5 2H2O.
b)
Aby rozwiza zadanie, konieczne jest obliczenie masy molowej Ca(H2PO4)2 i masy molowej
P2O5. Masa molowa diwodorofosforanu(V) wapnia wyraa si rwnaniem:
Mzw = MCa + 2(MP + 2MH + 4MO)
w ktrym MCa, MP, MH, MO oznaczaj masy molowe wapnia, fosforu, wodoru i tlenu,
ich wartoci odczytujemy z ukadu okresowego (pamitamy przy tym, e masa atomowa jest
wielkoci mikroskopow wyraan w unitach, a masa molowa wielkoci makroskopow
wyraan w g mol-1). Wartoci te naley podstawi do rwnania i obliczy mas molow
zwizku chemicznego. Podobnie postpuje si przy obliczeniu masy molowej P2O5:
Mtlenku = 2MP + 5MO
Z tlenkowego wzoru diwodorofosforanu(V) wapnia wynika, e na 1 mol zwizku przypada
1 mol tlenku fosforu(V). Masa molowa Ca(H2PO4)2 stanowi 100%, naley obliczy zawarto
procentow P2O5 odpowiadajc masie molowej tego tlenku.
c)
Udzielenie odpowiedzi na t cz zadania wymaga obliczenia procentowej zawartoci tlenku
fosforu(V) w Ca3(PO4)2, poniewa zawarto tego tlenku w diwodorofosforanie(V) wapnia
obliczylimy w poprzedniej czci zadania. Porwnanie procentowej zawartoci tlenku
fosforu w obu zwizkach pozwala stwierdzi, e jest ona wiksza w Ca(H2PO4)2. Korzystajc
z tablicy rozpuszczalnoci soli zawartej w zestawie Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, mona stwierdzi,
e fosforan(V) wapnia jest nierozpuszczalny w wodzie. Trzeba take pamita, e wodorosole,
wic rwnie diwodorofosforan(V) wapnia, s w wodzie rozpuszczalne lepiej ni sole
obojtne.
Zadanie 9.
Rozwizujc zadanie, naley zauway, e chloran(V) potasu nie jest czyst substancj,
poniewa zawiera 10% zanieczyszcze, czystej substancji jest wic 90% masy uytego
substratu. Masa chloranu(V) potasu wynosi wic 27,54 g i ta prbka ulega termicznemu
rozkadowi.
Sposobw dalszego postpowania jest kilka. Mona na przykad obliczy liczb moli
chloranu(V) odpowiadajcej masie prbki. W tym celu najpierw obliczamy mas molow
zwizku. Masa molowa chloranu(V) potasu wyraa si rwnaniem
Mzw = MK + MCl + 3MO
w ktrym MK, MCl, MO oznaczaj masy molowe potasu, chloru, i tlenu. Odczytujc wartoci
masy atomowej poszczeglnych pierwiastkw chemicznych z ukadu okresowego, wiemy,
jakie s wartoci ich masy molowej. Masa molowa zwizku wyraona jest w g mol1.
Wartoci te podstawiamy do rwnania przedstawionego powyej i obliczamy mas molow
zwizku, otrzymujc wynik 122,5 g mol1. Nastpnie, korzystajc z rwnania reakcji
101
102
chemicznej, obliczamy objto wydzielonego tlenu. Na podstawie rwnania reakcji mona

zauway, e z rozkadu 2 moli chloranu(V) potasu powstaj 3 mole tlenu. Majc liczb moli
tlenu, naley obliczy objto tlenu w przeliczeniu na warunki normalne. Warto
przypomnie, i objto 1 mola substancji gazowej w warunkach normalnych wynosi
22,4 dm3. Kolejny krok rozwizania zadania to obliczenie objtoci tlenu przy zaoeniu,
e wydajno reakcji wynosi 80%. Obliczona na podstawie rwnania reakcji objto tlenu
wynoszca 7,56 dm3 stanowi 100%, a 80% to 6,048 dm3.
Zadanie 10.
Podstaw rozwizania tego zadania jest moliwa do obliczenia rnica pocztkowej masy
blaszki i masy blaszki po wyjciu jej z roztworu. Wiemy, e przyczyn zmiany masy blaszki
w czasie dowiadczenia bya reakcja chemiczna, ktrej rwnanie zostao podane w opisie
dowiadczenia. Wynika z niego, e metalem, ktry wydzieli si na blaszce, bya mied,
a metalem, ktry uleg roztworzeniu, czyli w formie jonw przeszed do roztworu, by
materia blaszki, tzn. glin. Opis dowiadczenia wskazuje take, e otrzymana w wyniku
reakcji mied nie wydzielia si w postaci osadu, ktry gromadziby si poza powierzchni
blaszki, poniewa roztwr pozosta klarowny. Dziki temu moemy stwierdzi, e rnica
kocowej i pocztkowej masy blaszki m = mkocowa mpocztkowa jest rnic midzy mas
wydzielonej miedzi i mas roztworzonego glinu: m = mCu mAl , a poniewa masa

substancji jest iloczynem liczby moli i masy molowej tej substancji, rnic masy blaszki
mona wyrazi rwnaniem:
m = nCu M Cu nAl M Al
n
2
Z rwnania reakcji wynika za, e stosunek liczby moli miedzi i glinu jest rwny Al = .
nCu 3
W ten sposb otrzymujemy ukad dwch rwna z dwiema niewiadomymi, ktrymi s liczba
moli miedzi i liczba moli glinu. Rozwizujc ten ukad rwna, otrzymujemy liczb moli
miedzi, dziki czemu moemy obliczy mas wydzielonej miedzi. Warto take zauway,
e w przykadowym rozwizaniu uyto wartoci masy molowej miedzi i glinu z dokadnoci
do drugiego miejsca po przecinku (tak jak s one podane w zestawie Wybranych wzorw
i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki), ale mona take
uy wartoci zaokrglonych do jednoci, jak to si zwykle robi w przypadku oblicze
niewymagajcych bardzo duej dokadnoci.
Zadanie 11.
Rozwizujc to zadania, trzeba wykorzysta podany wzr pstrukturalny dimetyloglioksymu
i policzy, ile atomw poszczeglnych pierwiastkw wgla, wodoru, azotu i tlenu tworzy
czsteczk tego zwizku chemicznego.
Zadanie 12.
Do rozwizania tego zadania wykorzystujemy podany wzr pstrukturalny
dimetyloglioksymu. Najatwiej jest okreli liczb wiza typu , poniewa wystpuj one
tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z wizaniem o krotnoci wikszej ni 1. Widzimy, e
w czsteczce dimetyloglioksymu obecne s 2 wizania podwjne, oba midzy atomem wgla
i atomem azotu, co oznacza, e liczba wiza typu jest rwna 2.
Wicej uwagi trzeba powici policzeniu wiza typu , a s to wszystkie wizania
pojedyncze i pierwsze z dwch podwjnych. Musimy take pamita, e atomy w grupach
CH3 i OH te poczone s wizaniami .
W okreleniu liczby wolnych par elektronowych pomocne bdzie zauwaenie, e nie mog
one wystpi przy atomach wodoru, bo wszystkie elektrony tych atomw tworz wizania
z innymi atomami; podobnie jest w przypadku wszystkich atomw wgla: widzimy,

e wszystkie s czterowizalne. Wobec tego wolne pary elektronowe mog wystpowa tylko
przy atomach tlenu i azotu. Atomy tlenu obecne s w dwch grupach OH. W kadej z nich
atom tlenu, ktry ma 6 elektronw walencyjnych, 2 z nich wykorzystuje do utworzenia
wizania z atomem wodoru i atomem azotu, wic pozostaj w jego otoczeniu jeszcze
4 niewykorzystane elektrony walencyjne, ktre tworz 2 wolne pary elektronowe.
W przypadku kadego z obu atomw azotu (atom azotu ma 5 elektronw walencyjnych)
do utworzenia wiza wykorzystane s 3 elektrony (kady atom azotu tworzy 3 wizania),
pozostaj wic 2 elektrony, ktre tworz woln par elektronow. W sumie liczba wolnych
par elektronowych wynosi: 2 2 (przy atomach O) i 2 1 (przy atomach N), co daje liczb 6.
Zadanie 13.
Przyjcie hybrydyzacji typu sp2 dla wszystkich atomw wgla tworzcych czsteczk
dimetyloglioksymu oznaczaoby, e kady atom wgla tworzy z ssiednimi atomami wizania,
ktrych osie le na jednej paszczynie, a kty midzy nimi wynosz 120. Dzieje si tak
w przypadku wytworzenia przez atom wgla 2 wiza pojedynczych i 1 wizania
podwjnego. W czsteczce dimetyloglioksymu 2 atomy wgla speniaj ten warunek, ale 2
pozostae, wchodzce w skad grup metylowych CH3, tworz 4 pojedyncze wizania (w ich
przypadku przyjmuje si hybrydyzacj typu sp3). Z tego powodu zdanie 1. jest faszywe.
Niezalenie od przyjtej konwencji zaznaczania wiza koordynacyjnych i wodorowych
aby wytumaczy przedstawion struktur elektronow dimetyloglioksymianu niklu(II),
trzeba zaoy, e wolne pary elektronowe atomw azotu uczestnicz w tworzeniu wiza
koordynacyjnych. Midzy atomami wodoru i atomami tlenu 2 ssiadujcych ze sob grup
OH tworz si wizania wodorowe, poniewa atomy tlenu naadowane s ujemnie i maj
nadmiar elektronw, a atomy wodoru stanowi dodatnie bieguny czsteczki. Zdanie 2. jest
zatem prawdziwe.
Przedstawione rwnanie reakcji potwierdza fakt, e obie uczestniczce w niej czsteczki
dimetyloglioksymu oddaj protony z grup OH, czyli s kwasami Brnsteda. Wobec tego
zdanie 3. rwnie jest prawdziwe.
Zadanie 14.
Aby mc poprawnie wykona oba polecenia w tym zadaniu, trzeba najpierw odnale nikiel
w ukadzie okresowym. Nikiel zajmuje 28. pozycj w ukadzie, co oznacza, e jego liczba
atomowa Z = 28, a wic w atomie niklu jest 28 elektronw. Ich rozmieszczenie w kolejnych
powokach i podpowokach moemy przedstawi, znajc reguy dotyczce kolejnoci
zapeniania poszczeglnych powok i podpowok. Nastpnie musimy graficznie przedstawi
rozmieszczenie elektronw walencyjnych w atomie niklu. Pamitajc, e w przypadku
pierwiastkw chemicznych nalecych do konfiguracyjnego bloku d ukadu okresowego,
elektrony walencyjne to elektrony obsadzajce podpowok s ostatniej powoki oraz
podpowok d powoki przedostatniej, odczytujemy, e elektrony walencyjne niklu maj
konfiguracj 4s23d8. Teraz moemy przedstawi j graficznie, wiedzc, e podpowok s
tworzy 1 orbital, a podpowok d 5 orbitali. W kadym orbitalu, ktry w zapisie graficznym
symbolizuje jedna kratka, mog by 2 elektrony o przeciwnych spinach, co zaznaczamy,
zapisujc strzaki o przeciwnych zwrotach. Pamitamy take o regule Hunda, ktra mwi, e
atom osiga najbardziej korzystny energetycznie stan wtedy, gdy jest w nim moliwie
najwicej elektronw niesparowanych, co oznacza, e w danej podpowoce w pierwszej
kolejnoci zapeniane s pojedynczymi elektronami o takich samych spinach kolejne orbitale.
103
104
Zadanie 15.
a)
Z opisu dowiadczenia wynika, e masa osadu jest rwna rnicy masy tygla z osadem i masy
pustego tygla, dlatego w czci a) zadania mas osadu otrzymanego z kadej porcji IIII
badanego roztworu obliczamy, korzystajc z zalenoci: mosadu = mtygla z osadem mpustego tygla .
Uzyskujemy w ten sposb trzy wartoci masy osadu dimetyloglioksymianu niklu(II) dla
kadej porcji IIII. Aby mc wykorzysta wyniki dowiadczenia do obliczenia masy niklu,
obliczamy wynik redni, czyli redni arytmetyczn wartoci masy osadu dla porcji IIII:
m + mII + mIII 0,0935 g + 0,1012 g + 0,1006 g
m= I
=
= 0,0984 g .
3
3
Pamitamy, e dokadno, z jak wyraamy warto masy redniej, powinna by taka sama,
jak dokadno wartoci podanych mas z tak dokadnoci (rwn 0,1 mg) dokonuje si
pomiaru masy na wadze analitycznej.
b)
W czci b) zadania musimy obliczy mas niklu w postaci jonw niklu(II) w caej prbce
badanego roztworu, ktrej objto wynosia 100,00 cm3. Wiemy, e obliczona w czci a)
rednia masa osadu odnosi si do porcji IIII badanego roztworu, a kada z tych porcji miaa
1
objto 10,00 cm3, czyli stanowia
caej prbki badanego roztworu. Wynika z tego,
10
e w caej badanej prbce zawarto niklu jest 10 razy wiksza ni rednio w kadej z trzech
porcji. Jeeli wic obliczymy, ile niklu byo rednio w kadej porcji, otrzymany wynik
musimy zwikszy 10-krotnie. Aby obliczy mas niklu, z rwnania reakcji odczytujemy
stosunek liczby moli dimetyloglioksymianu niklu(II) do liczby moli jonw niklu(II), ktry
wynosi 1 : 1. Wynika z tego, e liczba moli niklu jest rwna liczbie moli
dimetyloglioksymianu
niklu(II),
ktra
jest
ilorazem
redniej
masy
osadu
dimetyloglioksymianu niklu(II) i podanej masy molowej tego zwizku. Jeeli t liczb moli
pomnoymy przez warto masy molowej niklu, otrzymamy mas niklu.
c)
W czci c) zadania musimy sprawdzi, dla ktrej porcji rnica wyniku najbardziej odbiega
od redniej arytmetycznej. Nie trzeba w tym celu wykonywa obliczenia masy niklu
dla kadej porcji, poniewa wystarczy porwna obliczone w czci a) masy osadu
dimetyloglioksymianu niklu(II). Dla porcji I rnica midzy mas osadu a redni mas osadu
wynosi 0,0049 g, dla porcji II rnica ta jest rwna 0,0028 g, a dla porcji III wynosi ona
0,0022 g. Wynika z tego, e najwiksze odstpstwo od redniej wystpio w przypadku
porcji I. Obliczamy wic mas niklu w badanym roztworze, wykorzystujc mas osadu
dla porcji I (robimy to tak samo, jak obliczalimy mas niklu z uyciem redniej masy osadu),
a nastpnie obliczamy bd wzgldny zgodnie z informacj do czci c) zadania.
Zadanie 16.
Znajc wzr hydratu XSO4 7H2O, mona obliczy mas molow pierwiastka X kilkoma
sposobami. Jeden z nich polega na obliczeniu masy 7 moli wody:
7 moli 18 g mol1 = 126 g,
a nastpnie wykorzystujc informacj o zawartoci procentowej wody w hydracie
obliczenie masy jednego mola hydratu (moemy zrobi to przez proporcj, w ktrej 100%
stanowi masa hydratu, a 45,5% masa wody).
Masa mola hydratu wynosi 277 g. Z wzoru hydratu wynika, e na 7 moli H2O przypada 1 mol
XSO4, dziki temu moemy obliczy mas jednego mola XSO4, czyli mas molow tego
zwizku chemicznego. W tym celu od masy hydratu odejmujemy mas wody:
277 g 126 g = 151 g XSO4.
Otrzymujemy mas molow XSO4 rwn 151 g mol1, ktra jest sum mas pierwiastkw
wchodzcych w skad XSO4:
151 g mol1 = y + 32 g mol1 + 4 mole 16 g mol1 = y + 96 g mol1.
Rozwizujc to rwnanie, otrzymujemy warto masy molowej pierwiastka X rwn
55 g mol1.
Zadanie 21.
a)
Korzystajc z informacji o pooeniu pierwiastka X w ukadzie okresowym, identyfikujemy
ten pierwiastek: jest to mangan, ktry ley w 7. grupie i 4. okresie. Z ukadu okresowego
odczytujemy liczb porzdkow manganu, ktra jest zarazem liczb atomow tego
pierwiastka. Wynosi ona rwna 25. Oznacza to, e w jdrze atomowym manganu znajduje si
25 protonw, a w atomie 25 elektronw. Pozwala nam to na napisanie konfiguracji
elektronowej atomu manganu w stanie podstawowym: 1s22s22p63s23p64s23d 5. Moemy ten
zapis uproci, wykorzystujc fakt, e gaz szlachetny poprzedzajcy mangan w ukadzie
okresowym, czyli argon, ma konfiguracj Ar: 1s22s22p63s23p6. Uproszczony czyli skrcony
zapis konfiguracji elektronowej manganu jest wic nastpujcy: [Ar] 4s23d 5. Widzimy,
e w atomie manganu podpowoka 3d nie jest cakowicie zapeniona elektronami i mangan
znajduje w konfiguracyjnym bloku d. To wana informacja, poniewa elektrony walencyjne
w atomach pierwiastkw tego bloku nale do podpowoki s ostatniej powoki i podpowoki d
przedostatniej powoki. Wynika z tego, e elektrony walencyjne w atomie manganu maj
konfiguracj 4s23d 5. Aby napisa konfiguracj dwudodatniego jonu manganu, musimy
wiedzie, ktre 2 elektrony walencyjne odda atom, tworzc kation. S to elektrony
podpowoki 4s, zatem konfiguracja jonu manganu Mn2+ jest nastpujca: 1s22s22p63s23p63d 5
i w formie skrconej przyjmie posta: [Ar] 3d 5.
b)
Rozwizujc t cz zadania, naley wykorzysta to, co zostao zrobione w czci a).
Z ukadu okresowego odczytalimy liczb porzdkow manganu rwn 25. Wiemy, e jest
ona rwna liczbie atomowej tego pierwiastka. Oznacza to, e w jdrze atomowym manganu
znajduje si 25 protonw, a w atomie 25 elektronw. Okrelajc skad jdra atomu manganu,
moemy wic stwierdzi, e zawiera ono 25 protonw. Poza protonami w jdrze znajduj si
te neutrony. Ich liczb okrelimy, wiedzc, e liczba masowa, ktra jest sum liczby
protonw i neutronw, manganu jest rwna 55. Wynika z tego, e liczba neutronw jest
rwna 30 (55 25 = 30). Pozostaje nam jeszcze okrelenie liczby elektronw tworzcych
rdze atomu manganu. Wiemy, e w atomie tym jest 25 elektronw, spord ktrych 7 to
elektrony walencyjne. Liczba elektronw w rdzeniu jest zatem rwna 18 (25 7 = 18).
Zadanie 22.
a)
Podana konfiguracja elektronowa atomu (niecakowicie zapeniona podpowoka 3d) wskazuje,
e jest to pierwiastek lecy w bloku d ukadu okresowego. Pierwiastki bloku d to metale,
czyli pierwiastki elektrododatnie. Waciwoci tlenkw pierwiastkw bloku d zmieniaj si
wraz ze zmian stopnia utlenienia, ktry przyjmuje w tlenku dany pierwiastek, od
waciwoci zasadowych (najnisze stopnie utlenienia), przez amfoteryczne (porednie
stopnie utlenienia), po kwasowe (najwysze stopnie utlenienia). W przypadku opisanego
pierwiastka, czyli chromu, tlenek chromu(II) ma waciwoci zasadowe, tlenek chromu(III)
jest amfoteryczny, a tlenek chromu(VI) jest tlenkiem kwasowym.
b)
Aby poprawnie rozwiza t cz zadania, naley pamita, e pierwiastki bloku d maj
elektrony walencyjne rozmieszczone na podpowoce s ostatniej powoki i podpowoce d
105
106
powoki przedostatniej. Atomy tych pierwiastkw najpierw oddaj elektrony z podpowoki s,

a potem z podpowoki d. Napisanie konfiguracji jonu Cr2+ wymaga zauwaenia, e atom tego
pierwiastka odda 2 elektrony. Znajc konfiguracj elektronow atomu chromu w stanie
podstawowym 1s22s22p63s23p63d 54s1, mona napisa konfiguracj elektronow jego jonu
Cr2+: 1s22s22p63s23p63d4, a nastpnie skrcon konfiguracj tego jonu: [Ar] 3d4. Skrcony
zapis konfiguracji danego atomu lub jonu polega na porwnaniu jej z konfiguracj
elektronow gazu szlachetnego poprzedzajcego go w ukadzie okresowym. W przypadku
chromu gazem tym jest argon o konfiguracji 1s22s22p63s23p6.
Zadanie 23.
a)
Podana konfiguracja elektronowa atomu, z ktrej wynika, e w atomie s 24 elektrony, a wic
liczba atomowa pierwiastka jest rwna 24, wskazuje, e jest to chrom nalecy do bloku d
ukadu okresowego. Pierwiastki bloku d to metale, czyli pierwiastki elektrododatnie.
Waciwoci tlenkw pierwiastkw bloku d zmieniaj si wraz ze zmian stopnia utlenienia,
ktry przyjmuje w tlenku dany pierwiastek, od waciwoci zasadowych (najnisze stopnie
utlenienia), przez amfoteryczne (porednie stopnie utlenienia), po kwasowe (najwysze
stopnie utlenienia). W przypadku chromu waciwoci amfoteryczne maj tlenek
i wodorotlenek tego pierwiastka na III stopniu utlenienia. Chrom na tym stopniu utlenienia
wystpuje w postaci jonw Cr3+ i [Cr(OH)4]. Aby poprawnie rozwiza t cz zadania,
naley pamita, e pierwiastki bloku d maj elektrony walencyjne rozmieszczone
na podpowoce s ostatniej powoki i podpowoce d powoki przedostatniej. Atomy tych
pierwiastkw najpierw oddaj elektrony z podpowoki s, a potem z podpowoki d. Napisanie
konfiguracji jonu prostego chromu na III stopniu utlenienia wymaga zauwaenia, e atom
tego pierwiastka odda trzy elektrony. Znajc konfiguracj elektronow atomu w stanie
podstawowym Cr: 1s22s22p63s23p63d 54s1, moemy poda skrcony zapis konfiguracji jego
jonu Cr3+: [Ar] 3d 3.
b)
Skrcony zapis konfiguracji jonu Cr3+: [Ar] 3d 3 pozwala stwierdzi, e elektrony
niesparowane znajduj si tylko na podpowoce 3d (wszystkie inne s sparowane tak jak
w atomie argonu w stanie podstawowym), wic gwna liczba kwantowa n dowolnego
elektronu niesparowanego w omawianym jonie wynosi 3, a skoro elektron ten naley
do podpowoki d, to poboczna liczba kwantowa l jest rwna 2.
Zadanie 24.
a)
Rozwizanie tej czci zadania wymaga analizy podanej informacji. Konfiguracja metali
nalecych do 1. grupy ukadu okresowego pokazuje, e atomy rni si liczb powok
elektronowych. Kady z atomw ma 1 elektron walencyjny, im wicej powok, tym dalej
od jdra znajduje si ten elektron. Metale s pierwiastkami elektrododatnimi, w reakcjach
chemicznych oddaj elektrony, tworzc jony dodatnie. Im dalej od jdra znajduje si elektron
walencyjny, tym atwiej go oderwa od atomu. Energia potrzebna do oderwania elektronu
od atomu to energia jonizacji, jest ona najmniejsza dla metali najatwiej oddajcych elektron
walencyjny. W omawianym przykadzie jest to metal oznaczony numerem II.
b)
Atom kadego pierwiastka chemicznego zbudowany jest z jdra i elektronw
rozmieszczonych w powokach elektronowych. Elektrony o najwyszej energii to elektrony
walencyjne, ktre bior udzia w tworzeniu wiza chemicznych. Pozostae elektrony wraz
z jdrem stanowi rdze atomowy. Atom metalu oznaczonego numerem III ma
11 elektronw, na ostatniej (walencyjnej) powoce znajduje si 1 elektron, czyli w rdzeniu

znajduje si 10 elektronw.
c)
Na podstawie konfiguracji elektronowej atomu pierwiastka oznaczonego numerem II moemy
stwierdzi, e pierwiastkiem tym jest potas. Znajduje si on w 1. grupie i w 4. okresie ukadu
okresowego. Oddajc 1 elektron, tworzy kation K+. Potas z chlorem tworzy chlorek potasu,
zwizek chemiczny o wzorze KCl. Okrelajc charakter wizania chemicznego (jonowe,
kowalencyjne niespolaryzowane, kowalencyjne spolaryzowane) wystpujcego w tym
zwizku, naley obliczy rnic elektroujemnoci atomw chloru i potasu. Elektroujemno
atomu danego pierwiastka jest tym wiksza, im wiksza jest zdolno atomu tego pierwiastka
do przyjmowania elektronw. Wartoci elektroujemnoci wedug Paulinga odczytujemy
z ukadu okresowego pierwiastkw znajdujcego si w zestawie Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki. Rnica elektroujemnoci
atomw chloru i potasu wynosi: 3,0 0,9 = 2,1, w zwizku tych pierwiastkw chemicznych
wystpuje wic wizanie jonowe.
Zadanie 25.
Naley zwrci uwag, e atom chromu zawiera 24 elektrony, z ktrych (w stanie
podstawowym) 2 elektrony rozmieszczone s na powoce K: oba na podpowoce 1s,
8 elektronw na powoce L: 2 na podpowoce 2s i 6 na podpowoce 2p. Nastpnie obsadzeniu
ulega powoka M: 2 elektrony na podpowoce 3s, 6 na podpowoce 3p. W ten sposb znamy
rozmieszczenie 18 poczatkowych elektronw. Naley pamita, e kolejno otwiera si
powoka N, na ktrej obsadzamy 2 elektrony na podpowoce 4s i ponownie powracamy
na powok M, obsadzajc pozostae 4 elektrony na podpowoce 3d. Na skutek promocji
elektronu obniajcej energi caego ukadu elektronw, 1 elektron z podpowoki 4s
przeskakuje na podpowok 3d. Std pena konfiguracja elektronowa uzyskuje posta
1s22s2p63s2p6d54s1.
Zadanie 26.
Naley zwrci uwag na to, e pytanie dotyczy wycznie elektronw walencyjnych.
Z konfiguracji elektronowej wynika, e dla atomu chromu niecakowicie zapenione pozostaj
powoki M i N. Nastpnie jeeli gwna liczba kwantowa dla powoki, na ktrej znajduj si
poszukiwane elektrony walencyjne, wynosi 3 to naley wnioskowa, e jest to powoka 3.,
czyli powoka M. W powoce M znajduje si niecakowicie obsadzona podpowoka typu d,
zatem liczba elektronw walencyjnych obsadzajcych wycznie powok o gwnej liczbie
kwantowej rwnej 3 wynosi 5.
Zadanie 27.
Najdalej pooon od jdra atomu chromu powok jest powoka o numerze 4., czyli powoka
N. Z konfiguracji elektronowej wynika, e w tej powoce znajduje si wycznie 1 elektron
walencyjny, ktry obsadza podpowok 4s. Dla podpowok elektronowych typu s warto
pobocznej liczby kwantowej wynosi 0, co stanowi odpowied do zadania.
Zadanie 28.
Naley sporzdzi bilans masy i adunku rwnania przemiany promieniotwrczej o podanym
2
A
238
rwnaniu 238
92 U + 1 H 2 Z X + 93 Np. Bilans masy: 238 + 2 = 2A + 238, std: 2A = 2, wic
A = 1; bilans adunku: 92 + 1 = 2Z + 93, std: 2Z = 0, wic Z = 0. Z bilansu masy i adunku
wynika, e czstka X ma liczb atomow (liczba adunkw elementarnych) Z = 0 i liczb
masow (masa w atomowych jednostkach masy) A = 1, co pozwala stwierdzi,
e niewiadom czstk X jest neutron.
107
108
Zadanie 29.
Zadanie najatwiej jest rozwiza, jeeli napiszemy rwnie opisujce rozpad
promieniotwrczy izotopu neptunu-239 do izotopu plutonu-239. Aby to zrobi, musimy
w ukadzie okresowym pierwiastkw odszuka neptun i pluton, aby odczyta ich liczby
atomowe Z. Liczba atomowa neptunu jest rwna 93, a plutonu 94. Liczby masowe izotopw
tych pierwiastkw s jednakowe i rwne 239 (podane s w treci zadania). Dziki tym
informacjom moemy napisa rwnanie przemiany, oznaczajc nieznan czstk symbolem
A
239
Y: 239
93 Np Z Y + 94 Np . Korzystajc z tego rwnania z bilansu adunku oraz masy
wyznaczamy szukane liczby masow i atomow czstki Y. Bilans masy: 239 = A + 239, std
A = 0, bilans adunku: 93 = Z + 94 std Z = 1. Dziki obliczeniu tych liczb moemy
stwierdzi, e nieznana czstka Y jest czstk o zerowej masie w atomowych jednostkach
masy i jednoujemnym adunku wyraonym jako liczba adunkw elementarnych, musi ni
by wic elektron. Zadanie moemy take rozwiza, pamitajc, e przemiana nazywana
przemian polega na emisji elektronu, wic czstk Y jest elektron, ktrego adunek jest
ujemny. Nastpnie obliczamy liczb neutronw N jako rnic liczby masowej i atomowej
dla poszczeglnych nuklidw: N 239 Np = 239 93 = 146 oraz N 239 Pu = 239 94 = 145 i na tej
93
94
podstawie stwierdzamy, e liczba neutronw w otrzymanym izotopie plutonu jest

o 1 mniejsza ni w wyjciowym.
Zadanie 30.
Korzystajc z rozwizania do poprzedniego zadania, naley porwna liczb neutronw
i protonw dla poszczeglnych izotopw (ulegajcego rozpadowi izotopu neptunu-239
i powstajcego w wyniku przemiany izotopu plutonu-239):
dla izotopu neptunu-239 liczba neutronw = 239 93 = 146, liczba protonw wynosi 93;
dla izotopu plutonu-239 liczba neutronw = 239 94 = 145, liczba protonw wynosi 94.
Na tej podstawie stwierdzamy, e ubytkowi neutronu towarzyszy powstawanie protonu
i elektronu, zapisujc bilans masy i adunku: 01 n 10 e + 11p, co pozwala nam wyjani,
e podczas rozpadu neutronu (czstki budujcej jdro atomu) otrzymujemy proton (czstk
budujc jdro atomu) i elektron niebdcy skadnikiem jdra. Skadniki jdra pozostaj
w nim zwizane siami jdrowymi (dlatego przemiana nazywana jest jdrow: zachodzi
w obrbie jdra), a niebdcy czci jdra elektron jest usuwany w postaci strumienia
elektronw nazywanych czstkami .
Zadanie 31.
Najpierw naley wyrazi okres ptrwania izotopu neptunu-238 w dniach:
48
28
1/2 = 50 h 48 min 28 s = 50 h + 48 min + 28 s = 50 h +
h +
h = 50,81 h =
60
3600
50,81
=
dnia == 2,117 dnia.
24
Nastpnie obliczamy, ile okresw ptrwania mino w cigu podanego czasu, to jest w cigu
16,936
= 8.
16,936 dnia: n =
2,117
Teraz moemy sporzdzi tabel zestawiajc mas prbki w funkcji czasu i obliczy mas
wyjciow prbki (za kadym razem mnoymy wynik razy 2 z definicji okresu ptrwania:
po upywie okresu ptrwania pozostaje poowa masy prbki czyli poowa liczby aktywnych
jder):
t = n1/2
m, ng
0
134656
1
67328
2
33664
3
16832
4
8416
5
4208
6
2104
7
1052
8
526
W zestawie Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,

chemii i fizyki znajdziemy informacj, e ng jest symbolem nanograma i 1 ng = 109 g,
a mikrogram ma symbol g i 1 g = 106 g. Wynika z tego, e 1 ng = 103 g. Z tabeli
odczytujemy warto masy pocztkowej w nanogramach i dzielc j przez 1000
uzyskujemy warto masy wyraon w mikrogramach. Zgodnie z poleceniem zaokrglamy j
do dwch miejsc po przecinku, uzyskujc wynik 135 g.
Zadanie 36.
a)
Analizujc podan informacj, mona stwierdzi, e pierwiastek X to bor (ley w 13. grupie,
ma 5 elektronw, 2 elektrony w rdzeniu atomowym i 3 elektrony walencyjne). Pierwiastek Y
to chlor (ley w 3. okresie i jako jedyny pierwiastek tego okresu tworzy trwae jony
jednoujemne Cl). Bor i chlor tworz zwizek chemiczny o wzorze BCl3. Atom boru, bdcy
w czsteczce tego zwizku atomem centralnym, ma w stanie podstawowym nastpujc
konfiguracj elektronow: 1s22s22p1. Gdyby w tworzeniu wiza z atomami chloru
uczestniczyy elektrony walencyjne atomu boru, ktrych stan opisuj orbitale 2s i 2p, wtedy
nie powstaaby czsteczka, w ktrej wszystkie atomy chloru s rwnocenne, poniewa
nierwnocenne byyby ich wizania z atomem boru. Aby atom boru mg wytworzy
z atomami chloru 3 rwnocenne wizania, trzeba zaoy istnienie 3 orbitali
zhybrydyzowanych sp2, ktre zastpuj 3 nierwnocenne orbitale 2s i 2p. Hybrydyzacji sp2
odpowiada struktura trygonalna (trjktna).
b)
Okrelajc charakter wizania chemicznego (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane,
kowalencyjne spolaryzowane), moemy od razu odrzuci wizanie jonowe, poniewa zwizki
jonowe s zbiorem kationw i anionw, a nie zbiorem czsteczek. Czsteczki tworz atomy
poczone co najmniej 1 wspln par elektronw. W czsteczce chlorku boru mog zatem
wystpowa wizania kowalencyjne niespolaryzowane albo spolaryzowane. Aby to ustali,
obliczymy rnic elektroujemnoci boru i chloru. Dziki temu zobaczymy, w jakim stopniu
atomy tych pierwiastkw rni si zdolnoci do przycigania elektronw (elektroujemno
jest miar tej zdolnoci). Wartoci elektroujemnoci wedug Paulinga odczytujemy z ukadu
okresowego pierwiastkw chemicznych znajdujcego si w zestawie Wybranych wzorw
i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki. Rnica
elektroujemnoci chloru i boru jest rwna 3,0 2,0 = 1,0, z czego wynika, e wizania
midzy atomem boru i atomami chloru s wizaniami kowalencyjnymi spolaryzowanymi,
bardziej elektroujemny jest atom chloru i pary elektronw wicych przesunite s w stron
atomw tego pierwiastka.
c)
Wzr zwizku BCl3 wskazuje, e na 1 mol atomw boru przypadaj 3 mole atomw chloru.
Stosunek molowy boru do chloru wynosi wic nX : nY = 1 : 3. Aby obliczy stosunek masowy
pierwiastkw chemicznych tworzcych ten zwizek, naley z ukadu okresowego odczyta
masy molowe boru i chloru i pomnoy je przez liczb wystpujcych w nim moli atomw.
Stosunek masowy wynosi wic mX : mY = 11 : 106,5.
Zadanie 37.
Podstaw rozwizania zadania jest umiejtno korzystania z ukadu okresowego
pierwiastkw chemicznych, a take zrozumienie, jak powstaj wizania chemiczne, oraz
umiejtno konstruowania wzorw elektronowych. Arsen naley do grupy azotowcw (15.
grupy ukadu okresowego pierwiastkw), z czego wynika, e rozmieszczenie elektronw
walencyjnych w jego atomie jest analogiczne do rozmieszczenia elektronw walencyjnych
109
110
w atomie azotu: 2 z nich obsadzaj podpowok s, a 3 podpowok p ostatniej powoki

(razem jest ich 5). W tworzeniu wiza kowalencyjnych z 3 atomami wodoru uczestnicz 3
elektrony walencyjne atomu arsenu, a pozostae 2 stanowi woln par elektronow. Na tej
podstawie moemy skonstruowa wzr elektronowy czsteczki arsenowodoru, co jest
wymagane w pierwszej czci plecenia. Do sformuowania odpowiedzi do drugiej czci
polecenia wykorzystujemy informacj o tym, e czsteczka arsenowodoru ma ksztat
piramidy o podstawie trjkta rwnobocznego, w ktrego naroach znajduj si rodki
atomw wodoru. Wynika z niej, e czsteczka ta nie jest paska, co oznacza, e elektrony
walencyjne tworzcego j atomu arsenu (atomu centralnego) rozmieszczone byy na czterech
rwnocennych orbitalach: 3 z nich w wyniku oddziaywania z orbitalami atomowymi 3
atomw wodoru utworzyy wizania kowalencyjne, pozostay 4. zosta obsadzony przez
woln par elektronow. Istnienie 4 rwnocennych orbitali tumaczy si hybrydyzacj typu
sp3, czyli tak, w ktrej zmieszaniu ulega 1 orbital s i 3 orbitale p danej powoki (trzeba
pamita, e hybrydyzacja nie jest zjawiskiem fizycznym, lecz zabiegiem teoretycznym). Widzimy
wic, e budowa czsteczki arsenowodoru jest analogiczna do budowy czsteczki amoniaku.
Zadanie 38.
Naley zwrci uwag, e atomy wgla o typie hybrydyzacji sp2 bior udzia w tworzeniu
wiza podwjnych, a nastpnie policzy atomy wgla tworzce ten typ wizania. Jest ich 10,
co zaznaczono na poniszym wzorze:
H3C
CH3
CH3
2
1
CH3
7
10
OH
CH3
Zadanie 43.
Aby poprawnie rozwiza zadany problem, musisz najpierw przeczyta informacj
wprowadzajc i przeanalizowa konstrukcj zadania. W pierwszym zdaniu podana jest
informacja, e pH wody destylowanej jest rwne 7. Musisz wiedzie, e po dodaniu kwasu
pH roztworu bdzie mniejsze od 7 (czyli zmaleje). W nastpnym kroku naley skorzysta
z danych i odpowiednio je powiza, tzn.:
VH 2 O = 990 cm 3
n = 0,01 mola
VHCl = 10 cm3 = 0,01 dm3 , cHCl = 1 mol dm 3
Otrzymana objto kocowa (V') i stenie kocowe (c') bd odpowiednio rwne:
V' = 1 dm 3 , n = 0,01 mola c' = 0,01 mol dm 3
Musisz take wiedzie, e pH jest ujemnym logarytmem ze stenia jonw H+:
pH = log 0,01 = log 102 pH = 2
Nastpnie porwnaj stenie jonw wodorowych w wieo destylowanej wodzie ze steniem
102
uzyskanym po wprowadzeniu kwasu, tzn.: 7 = 105
10
Przedstawione powyej obliczenia s dosy proste i w przypadku postawionego problemu
moliwe do wykonania w pamici.
Zadanie 44.
a)
Szybko reakcji to zmiana stenia reagentw w jednostce czasu: reakcja biegnie tym
szybciej, im wicej w danej jednostce czasu substratw przereaguje i powstanie produktw.
Na szybko reakcji wpywa stenie substratw, w opisanym dowiadczeniu stenie jonw

H+, poniewa cynk uyty we wszystkich dowiadczeniach mia jednakowy stopie
rozdrobnienia. Im wiksze stenie jonw H+, tym reakcja zachodzi szybciej.
W dowiadczeniu A do obu probwek wprowadzono ten sam kwas (solny), ale do probwki
II dodano ten kwas o wikszym steniu, dlatego w tej probwce reakcja zasza z wiksz
szybkoci.
W dowiadczeniu B roztwory kwasw maj jednakowe stenia, ale do probwki I
wprowadzono saby kwas octowy, a do probwki II mocny kwas solny. Wynika z tego,
e stenie jonw H+ w roztworze kwasu octowego byo mniejsze ni w kwasie solnym
o takim samym steniu molowym. Szybciej zachodzia wic reakcja w probwce II.
b)
Rozwizujc t cz zadania, naley sprawdzi, czy podane iloci substratw s w stosunku
stechiometrycznym. W tym celu naley obliczy liczb moli kwasu octowego, wykorzystujc
dane stenie roztworu kwasu i jego objto. Majc mas cynku, naley obliczy liczb moli
cynku (warto masy molowej cynku odczytujemy z ukadu okresowego zamieszczonego
chemii i fizyki). Z zapisu rwnania reakcji wynika, e do roztworzenia 1 mola cynku
potrzebne s 2 mole kwasu octowego. Obliczone liczby moli substancji reagujcych ze sob
trzeba porwna i na tej podstawie udzieli odpowiedzi. Widzimy, e liczba moli kwasu
rwna 0,001 mola nie wystarczy do roztworzenia 0,015 mola cynku.
Zadanie 45.
a)
Rozwizanie zadania wymaga obliczenia pocztkowej szybkoci reakcji zgodnie z podanym
rwnaniem kinetycznym tej reakcji:
v 0 = k c0 H 2 c0 I2 = k 1,5 1,0 = 1,5k
Jeeli przereagowao 50% jodu, to przy staej objtoci reaktora stenie jodu zmalao
o poow, dlatego stenie pozostaego w reaktorze jodu bdzie wynosi cI2 = 0,5 mol dm3,
a ubytek stenia jodu cI2 = 0,5 mol dm3.
Z rwnania reakcji wynika, e wodr i jod reaguj w stosunku molowym
nH2
nI2
= 1 , wic
ubytek stenia wodoru jest rwny ubytkowi stenia jodu: cH 2 = cI2 = 0,5 mol dm3,
zatem stenie wodoru po przereagowaniu 50% jodu osigno warto:
cH 2 = 1,5 mol dm3 0,5 mol dm3= 1,0 mol dm3.
Znajc stenie obu substratw w momencie po przereagowaniu 50% jodu, moemy obliczy
szybko reakcji w tym momencie:
v = k cH 2 cI2 = k 1,0 0,5 = 0,5k
W ten sposb obliczymy stosunek szybkoci reakcji w momencie po przereagowaniu 50%
v 0,5k 1
jodu i szybkoci pocztkowej:
=
= , na podstawie ktrego moemy stwierdzi,
v0 1,5k 3
e szybko reakcji zmaleje 3 razy.
b)
Kierunek zmian, jakie zajd pod wpywem zewntrznego bodca w ukadzie, ktry jest
w stanie rwnowagi, okrela regua przekory Le Chateliera i Brauna: jeeli na ukad
znajdujcy si w stanie rwnowagi dziaa bodziec zewntrzny, to w ukadzie tym nastpuj
zmiany zmniejszajce skutki dziaania tego bodca. Zgodnie z regu przekory wzrost
temperatury spowoduje wic zajcie w wikszym stopniu tej reakcji, ktra przebiega
111
112
z pochoniciem ciepa. Aby ustali, jak zmieni si wydajno syntezy jodowodoru wskutek
wzrostu temperatury ukadu, naley wzi pod uwag jej efekt energetyczny: zapis H > 0
wskazuje, e jest to reakcja endotermiczna, a wic wymaga dostarczenia ciepa z otoczenia
do ukadu. Wzrost temperatury spowoduje wic zajcie w wikszym stopniu syntezy
jodowodoru, co oznacza, e wydajno tej reakcji wzronie. Aby ustali, jak zmieni si
wydajno syntezy jodowodoru wskutek zmniejszenia cinienia w reaktorze, naley porwna
objtoci substratw i produktw. Widzimy, e czna liczba gazowych substratw tej reakcji
jest rwna liczbie moli jej gazowego produktu, zatem w warunkach staego cinienia reakcji
tej nie towarzyszy zmiana objtoci reagentw. Wynika z tego, e zmiana cinienia (ani
zwikszenie, ani obnienie) nie wpywa na wydajno reakcji. Dodanie jednego z substratw
(w tym wypadku jodu), zgodnie z regu przekory, spowoduje zajcie w wikszym stopniu
syntezy jodowodoru, a wic wydajno tej reakcji wzronie.
Zadanie 46.
Majc liczb moli reagentw i objto reaktora, naley obliczy ich stenia. Z podanej
liczby moli reagentw moemy obliczy stenia pocztkowe wodoru i tlenku wgla(IV) oraz
stenia rwnowagowe tlenku wgla(II) i wody.
Stenia pocztkowe substratw:
6 moli
4 moli
c 0H 2 =
= 3 mol dm3 i c 0CO2 =
= 2 mol dm3
3
2 dm
2 dm 3
Stenia rwnowagowe produktw s jednakowe, poniewa na pocztku reakcji w reaktorze
nie byo produktw, a w wyniku reakcji powstaje ta sama liczba moli CO i H2O (co wynika
z rwnania reakcji):
2 mol
= 1 mol dm3
[CO] = [H2O] =
3
2 dm
Wiedzc, ile moli produktw powstao, mona obliczy, ile moli substratw ulego zuyciu:
jeeli powstao po 2 mole kadego produktu, to przereagowao po 2 mole kadego substratu
(to take wynika z rwnania reakcji). Moemy teraz obliczy stenia rwnowagowe
substratw:
6 moli 2 mole
= 2 mol dm3
[H2] =
2 dm 3
4 mole 2 mole
= 1 mol dm3
[CO2] =
3
2 dm
W ten sposb dysponujemy wszystkimi wielkociami potrzebnymi do obliczenia wartoci
steniowej staej rwnowagi w danej temperaturze:
[CO][H 2 O] 1 mol dm 3 1 mol dm 3 1
K=
=
=
[H 2 ][CO 2 ] 2 mol dm 3 1 mol dm 3 2
1
Jest ona rwna .
2
Zadanie 47.
Staa rwnowagi reakcji jest ilorazem iloczynu ste molowych w odpowiednich potgach
jej produktw i iloczynu ste molowych w odpowiednich potgach jej substratw.
Okrelenie odpowiednie potgi oznacza, e stenie danej substancji podnosimy do potgi
rwnej wspczynnikowi stechiometrycznemu okrelajcemu liczb moli tej substancji
w rwnaniu reakcji. W opisanej reakcji wszystkie wspczynniki stechiometryczne s
rwne 1, dlatego w wyraeniu na sta rwnowagi tej reakcji stenia molowe wszystkich
substratw i produktw s podniesione do potgi pierwszej.
Zadanie 48.
Obliczenie odsetka (procentu) czsteczek CO2 i H2, ktre ulegy przeksztaceniu w CO i H2O
wymaga obliczenia liczby czsteczek CO i H2O, powstaych w wyniku reakcji. Dobrze jest
zauway, e mikroskopowa wielko, jak jest liczba czsteczek substancji, jest wprost
proporcjonalna do makroskopowej wielkoci okrelajcej liczno materii, czyli liczby moli
substancji. Spostrzeenie to pozwala na wykonywanie oblicze z zastosowaniem liczby moli,
ktrej nie trzeba przelicza na liczb czsteczek. Punktem wyjcia do rozwizania zadania jest
rwnanie reakcji i wyraenie na jej steniow sta rwnowagi, poniewa dysponujemy
informacj o wartoci tej staej w temperaturze, w ktrej reakcja bya prowadzona.
Steniowa staa rwnowagi jest ilorazem 2 iloczynw ste molowych w stanie rwnowagi:
w liczniku s to stenia produktw, a w mianowniku stenia substratw reakcji, wszystkie
w pierwszej potdze. Jeeli uwzgldnimy fakt, e reakcja przebiegaa w fazie gazowej
w zamknitym reaktorze o staej pojemnoci, stwierdzimy, e w wyraeniu na sta
rwnowagi stenia molowe substancji w stanie rwnowagi mona zastpi liczb moli
poszczeglnych substancji w stanie rwnowagi:
nCO nH2O
[CO][H 2O]
V = nCO nH2O
= V
K=
[CO2 ][H 2 ] nCO2 nH2
nCO2 nH2
V
V
Analiza rwnania reakcji pozwala stwierdzi, e liczba moli powstaego CO jest rwna
liczbie moli H2O i jest ona take liczb moli tych substancji w stanie rwnowagi
w mieszaninie pocztkowej substancji tych nie byo. Liczba moli w stanie rwnowagi
substratw reakcji (CO2 i H2) to pocztkowa liczba moli tych substancji (rwna 2 mole)
pomniejszona o liczb moli, ktra ulega reakcji. Ten ubytek CO2 i H2 jest rwny liczbie moli
otrzymanych CO i H2O. Widzimy wic, e nasz problem sprowadza si do obliczenia
niewiadomej (x), ktr jest liczba moli produktw (a zarazem ubytek liczby moli substratw).
Dziki wyraeniu na sta rwnowagi reakcji i znajomoci jej wartoci otrzymujemy
rwnanie z jedn niewiadom:
x2
= 0, 24 , ktre sprowadzamy do postaci 0,76 x2 + 0,96 x 0,96 = 0 .
(2 x)2
Aby rozwiza to rwnanie, musimy obliczy wyrnik rwnania kwadratowego, ktry
oznacza si symbolem delta: = b2 4ac , (a = 0,76, b = 0,96, c = 0,96), nastpnie
pierwiastek aby obliczy 2 pierwiastki rwnania x1 i x2. Jeden z nich musimy odrzuci,
poniewa jest mniejszy od zera, co nie ma sensu fizycznego (liczba moli powstaej substancji
nie moe by ujemna!). Drugi pierwiastek spenia warunki zadania, posuy nam zatem
do obliczenia odsetka czsteczek CO2 i H2, ktre ulegy reakcji, jak to przedstawiono
w przykadowych rozwizaniach.
Zadanie 49.
W zadaniu tym naley wybra 1 z 4 przedstawionych wykresw. Na pocztku trzeba sobie
uwiadomi, e ilo CO2 jako substratu reakcji maleje do momentu osignicia przez
ukad stanu rwnowagi. Dziki temu moemy od razu odrzuci wykresy C i D, ktre ilustruj
zmiany liczby moli substancji polegajce na wzrocie od zera do pewnej wielkoci staej.
Pozostaj do rozwaenia wykresy A i B. W obu pocztkowa liczba moli substancji jest rwna
2, ale rni si one liczb moli substancji w stanie rwnowagi: na wykresie A liczba ta
osiga warto okoo 0,60, a na wykresie B warto nieco mniejsz od 1,40. Aby dokona
waciwego wyboru, powinnimy wykorzysta wynik obliczenia z poprzedniego zadania.
113
114
Stwierdzilimy, e ubytek liczby moli CO2 i H2 wynosi 0,66. Jeeli wic pocztkowa liczba
moli CO2 bya rwna 2, to pozostao 2 0,66 = 1,34 mola CO2, co ilustruje wykres B.
Zadanie 50.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley zauway, e zmniejszenie objtoci reaktora
powoduje zwikszenie cinienia panujcego w jego wntrzu. Dziki temu pozostaje nam
rozwaenie, czy zmiana cinienia ma wpyw na wydajno opisanej reakcji. Wiemy,
e wpyw taki jest obserwowany w przypadku reakcji przebiegajcych z udziaem gazw,
ale tylko wtedy, gdy liczba moli gazowych substratw jest rna od liczby moli gazowych
produktw. W przypadku opisanej reakcji wszystkie substraty i produkty s gazami,
ale czna liczba moli substratw jest taka sama, jak czna liczba moli produktw, i wynosi
2. Zmniejszenie objtoci reaktora, czyli zwikszenie cinienia, nie ma wic wpywu
na rwnowag tej reakcji chemicznej.
Zadanie 51.
Aby mc rozwiza to zadanie, naley stwierdzi, czy reakcja jest egzo- czy endotermiczna,
a wic zinterpretowa informacj o jej entalpii: H ro = 41,17 kJ mol1 . Oznacza to, e H ro > 0 ,
czyli w czasie reakcji energia wewntrzna ukadu ronie ukad pochania energi na sposb
ciepa wtedy, gdy powstaj CO i H2O. Im wicej energii ukad pochonie, tym wicej CO
i H2O powstanie. Wynika z tego, e w niszej temperaturze bo 400 K < 800 K czyli
wtedy, gdy ukad jest sabiej ogrzewany, powstanie mniej CO i H2O, a wic staa rwnowagi
reakcji bdzie mniejsza od 0,24.
Do takiego samego wniosku mona doj, stosujc regu przekory. Zgodnie z ni, ukad
reaguje na zmian tak, aby zmian t zniwelowa. Jeeli zmiana ta polega na ochodzeniu,
ukad bdzie si ogrzewa przez zajcie w wikszym stopniu reakcji przebiegajcej
z wydzieleniem ciepa, czyli tworzenia CO2 i H2, a wic wydajno tworzenia CO i H2O
bdzie mniejsza, czyli staa rwnowagi reakcji bdzie mniejsza od 0,24.
Odpowied w zadaniu mona sformuowa take, kierujc si intuicj, ktra podpowiada,
e reakcja wymagajca dostarczenia ciepa bdzie zachodzi w wikszym stopniu w wyszej
temperaturze.
Zadanie 52.
Regua przekory mwi, e ukad reakcji odwracalnej zachowuje si tak, aby przeciwdziaa
wprowadzanej w nim zmianie. W tym przypadku zmiana ta polega na zmniejszeniu stenia
pary wodnej w reaktorze, poniewa wie j higroskopijny chlorek wapnia. Powoduje ona
reakcj ukadu polegajc na zwikszonej produkcji wody (i CO), dziki czemu wydajno
reakcji ronie.
Zadanie 53.
Im wiksza warto staej dysocjacji kwasowej, tym wiksze stenie danego jonu
powstajcego w wyniku dysocjacji. Najwysza jest warto staej dysocjacji Ka1, wic
moemy stwierdzi, e najwiksze jest stenie jonw H3O + i H 2 AsO 4 . Najnisz warto
przyjmuje staa dysocjacji Ka3, zatem stenie jonu AsO 34 jest najmniejsze. W II i III etapie
dysocjacji powstaj jony H3O+ , wic ich liczba moli jest sum liczby moli jonw H3O+
powstajcych na kadym etapie dysocjacji sabego elektrolitu, dlatego ich stenie bdzie
najwiksze w roztworze wodnym kwasu ortoarsenowego(V).
Zadanie 54.
Anion diwodoroortoarsenianowy(V) w etapie II peni rol kwasu Brnsteda, poniewa oddaje
proton czsteczce wody, zatem zdanie 1. jest faszywe. W etapie III woda przycza proton
pochodzcy z anionu monowodoroarsenianowego(V), jest wic zasad Brnsteda, a kation
hydroniowy sprzonym z ni kwasem Brnsteda, dlatego zdanie 2. rwnie jest faszywe.
W etapie III anion monowodoroarsenianowy(V) oddaje proton czsteczce wody, jest zatem
kwasem Brnsteda, wic zdanie 3. jest prawdziwe.
Zadanie 59.
Rozwizanie zadania wymaga przeanalizowania danych i odpowiedzi na pytanie, czy podane
substraty zmieszano w ilociach stechiometrycznych. Z rwnania reakcji wynika, e na 1 mol
kwasu solnego przypada 1 mol wodorotlenku sodu. Znajc pH roztworu kwasu, naley
obliczy stenie jonw H+. Stenie kwasu bdzie takie samo, poniewa kwas solny jest
kwasem mocnym ( = 100%) i kwasem jednoprotonowym. Majc stenie molowe roztworu
wodorotlenku sodu i objto roztworu, naley obliczy liczb moli wodorotlenku,
np. wykorzystujc znajomo wzoru na stenie molowe. Obliczone liczby moli trzeba
porwna i na tej podstawie stwierdzi, czy i jakiego substratu uyto w nadmiarze, a wic
ktrych jonw H+ czy OH w kocowym roztworze jest wicej. Na podstawie oblicze
widzimy, e w roztworze tym wicej jest moli kwasu, co prowadzi nas do obliczenia stenia
kwasu w kocowym roztworze. Objto kocowa roztworu jest sum objtoci roztworw
wyjciowych. Stenie jonw wodorowych w kocowym roztworze jest rwne steniu
pozostaego (nadmiarowego, niewykorzystanego w reakcji zobojtniania) kwasu.
Wykorzystujc znajomo pojcia pH i umiejtno odczytania z tablic wartoci logarytmw,
obliczamy pH kocowego roztworu kwasu.
Zadanie 60.
a)
W reakcji I zmieszano roztwr wodorotlenku sodu z kwasem solnym, w wyniku reakcji
powstaa woda, a jony Na+ i Cl pozostay w roztworze. W reakcji II zmieszano roztwr
wodorotlenku baru i kwasu siarkowego(VI), w wyniku reakcji powstaa nierozpuszczalna
w wodzie sl BaSO4 i woda (wane jest ustalenie na podstawie tablicy rozpuszczalnoci soli
i wodorotlenkw w wodzie zawartej w zestawie Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, ktre z powstajcych
w obu reakcjach soli s nierozpuszczalne). Dziki takim ustaleniom moemy zapisa
w formie jonowej rwnania obu reakcji:
H+ + OH H2O lub H+ + Cl + Na+ + OH Na+ + Cl + H2O (reakcja I)
i Ba2+ + 2OH + 2H+ + SO 24 BaSO4 + 2H2O (reakcja II).
b)
W czasie dowiadczenia mierzono przewodnictwo elektryczne roztworu otrzymanego przez
zmieszanie roztworw kadej pary kwasu i zasady. Przewodnictwo elektryczne roztworu
zaley od stenia jonw w tym roztworze: im wicej jonw si w nim znajduje, tym wiksze
jest przewodnictwo elektryczne. Najmniejsze przewodnictwo elektryczne roztwr osiga
w punkcie zobojtnienia, poniewa w tym momencie najmniejsze jest stenie obecnych
w nim jonw: przereagoway wtedy stechiometryczne iloci substancji. Dziki temu, mierzc
przewodnictwo elektryczne roztworu, mona okreli ten moment. Po przeanalizowaniu
podanej informacji i poprawnym zapisaniu rwna obu reakcji w formie jonowej odpowied
widzimy, e w reakcji I czna liczba moli wszystkich obecnych w roztworze jonw jest
wiksza, poniewa powstajca sl jest rozpuszczalna w wodzie.
115
116
Zadanie 61.
a)
Do rozwizania tej czci zadania warto przypomnie znaczenie poj: rozpuszczalno,
roztwr nasycony, roztwr nienasycony. Rozpuszczalno jest to liczba gramw substancji,
jaka moe si rozpuci w 100 g rozpuszczalnika (najczciej rozpuszczalnikiem jest woda).
Roztwr nasycony zawiera maksymaln ilo substancji rozpuszczonej w danej temperaturze,
a roztwr nienasycony zawiera mniej substancji, ni w danej temperaturze moe si rozpuci.
Majc dan mas roztworu i jego stenie procentowe, naley obliczy mas substancji
i mas wody: w 100 g roztworu o steniu 10% znajduje si 10 g substancji i 90 g wody.
Do kadego roztworu dodano 10 g substancji, wic cakowita masa soli w kadej zlewce
wynosi 20 g. Teraz naley sprawdzi, czy w przypadku kadej z trzech soli, ktrych roztwory
znajduj si w zlewkach IIII, 20 g danej soli rozpuci si w 90 g wody w temperaturze 293 K.
Trzeba tu wykorzysta dane o rozpuszczalnoci soli zestawione w tabeli. Naley obliczy,
ile gramw kadej soli rozpuci si w 90 g wody w temperaturze 293 K. Mona to zrobi na
przykad poprzez proporcj. Obliczenia pozwalaj na ustalenie, w ktrych zlewkach
otrzymano roztwory nienasycone. Bd to zlewki numer I, II. W zlewce III ilo dodanej
substancji przekroczya warto jej rozpuszczalnoci, powsta roztwr nasycony
w rwnowadze z osadem.
b)
Obliczenie stenia procentowego roztworu wymaga znajomoci masy substancji
rozpuszczonej i masy roztworu. W zlewce IV znajdowao si 100 g roztworu azotanu(V)
potasu o steniu procentowym cp1 = 10%. Na tej podstawie mona obliczy mas substancji,
ktra wynosi 10 g. Do tego roztworu dodano 10 g substancji, czna masa substancji wynosi
wic 20 g (suma mas substancji), a masa roztworu to 110 g (suma masy roztworu i masy
dodanej substancji). Majc te wartoci, mona obliczy stenie procentowe roztworu
azotanu(V) sodu, jako stosunek masy substancji do masy roztworu wyraony w procentach.
Tak obliczone stenie roztworu wynosi 18,18%.
Zadanie 62.
Rozwizanie zadania wymaga obliczenia liczby moli wszystkich jonw. Najpierw obliczamy
liczb moli kadej soli korzystamy ze wzoru na stenie molowe, majc stenie molowe
kadego roztworu i jego objto, na przykad liczba moli CaCl2 w roztworze wynosi
n = cm V = 0,1 dm3 0,1 mol dm3 = 0,01 mola.
Nastpnie, uwzgldniajc dysocjacj danego zwizku, obliczamy liczb moli poszczeglnych
jonw. W przypadku CaCl2:
CaCl2 woda
Ca2+ + 2Cl
2+
n(Ca ) = 0,01 mola
n(Cl) = 2 0,01 = 0,02 mola
Tak naley postpi rwnie z roztworem NaCl i AgNO3. Poniewa roztwory te zmieszano,
konieczne jest ustalenie, czy jony bd ze sob reagowa, czy powstanie sl nierozpuszczalna
w wodzie. W omawianym zadaniu reaguje anion chlorkowy z kationem srebra i powstaje
nierozpuszczalny chlorek srebra(I): Ag+ + Cl AgCl. Majc obliczon liczb moli jonw
Cl w poszczeglnych roztworach substancji CaCl2 i NaCl, obliczamy sumaryczn liczb moli
tych jonw.
Z zapisu reakcji wynika, e na 1 mol Ag+ przypada 1 mol Cl. W roztworze znajduje si
0,01 mola Ag+, wic moe przereagowa rwnie 0,01 mola Cl. Poniewa w roztworze
znajdowao si 0,03 mola Cl, oznacza to, e jony Ag+ zostay wytrcone w postaci AgCl,
w roztworze pozostay jony chlorkowe: 0,03 mola 0,01 mola = 0,02 mola. W ten sposb
dochodzimy do wniosku, e w roztworze kocowym obecne byy jony Ca2+, Na+, Cl i NO3.
Objto roztworu po zmieszaniu bya rwna sumie objtoci roztworw, ktre zmieszano:
V = 0,1 dm3 + 0,1 dm3 + 0,1 dm3 = 0,3 dm3. Majc liczby moli jonw obecnych w roztworze
0,01
i objto roztworu, moemy obliczy ich stenie, np.: cm(Ca2+) =
= 0,033 mol dm3.
0,3
W identyczny sposb naley postpi, obliczajc stenia pozostaych jonw.
Zadanie 63.
Rozwizanie zadania wymaga oceny, czy wskazane substancje rozpuszczaj si w wodzie,
czy ulegaj dysocjacji jonowej, i czy jony te s trwae w rodowisku wodnym. Uniwersalny
papierek wskanikowy w zalenoci od odczynu roztworu barwi si na okrelony kolor.
W roztworach o odczynie kwasowym barwi si na czerwono, w roztworach o odczynie
zasadowym na niebiesko, a w roztworach o odczynie obojtnym nie zmienia zabarwienia
(pozostaje topomaraczowy). Tlenek krzemu SiO2 nie rozpuszcza si w wodzie, etanol
C2H5OH rozpuszcza si w wodzie bardzo dobrze, ale nie ulega dysocjacji jonowej,
nie reaguje te z wod, na pewno wic zawarto probwek I i II ma odczyn obojtny
i papierek wskanikowy zanurzony w nich nie zmieni zabarwienia. Chlorek elaza(II) dobrze
rozpuszcza si w wodzie, a poniewa jest sol mocnego kwasu i sabej zasady, jony elaza(II)
pochodzce od sabej zasady bd ulegay hydrolizie, zmieniajc odczyn wody z obojtnego
na kwasowy. Azotan(III) sodu i siarczek potasu to rwnie sole dobrze rozpuszczalne
w wodzie; kada z nich pochodzi od mocnej zasady sabego kwasu, a wic aniony reszty
kwasowej azotanowe(III) i siarczkowe take bd reagowa z wod, powodujc jej
nieobojtny odczyn. Chlorek wapnia to bardzo dobrze rozpuszczalna w wodzie sl,
pochodzca od mocnej zasady i mocnego kwasu, zatem uwolnione w procesie rozpuszczania
tej soli jony zarwno kationy, jak i aniony s trwae w rodowisku wodnym, nie ulegaj
hydrolizie, zatem roztwr wodny chlorku wapnia ma odczyn obojtny.
a)
Jeeli papierek uniwersalny zabarwi si na niebiesko po zanurzeniu w roztworze, oznacza to,
e roztwr ten ma odczyn zasadowy. W takim roztworze stenie jonw OH jest wiksze
od stenia jonw H+. Jony OH powstaj w reakcji hydrolizy, ktrej ulega anion pochodzcy
od sabego kwasu. W przypadku soli uytych w dowiadczeniu, stanie si to w roztworach
NaNO2 i K2S, znajdujcych si w probwkach IV i V. Papierek uniwersalny nie zmieni
zabarwienia po zanurzeniu w roztworach o odczynie obojtnym (lub w wodzie), czyli
w probwkach I, II i VI. Reakcje hydrolizy zaszy w probwkach III, IV i V.
b)
W probwce III znajduje si roztwr FeCl2, soli mocnego kwasu i sabej zasady.
Z czsteczkami wody reaguj jony Fe2+ zgodnie z rwnaniem:
Fe2+ + 2H2O Fe(OH)2 + 2H+
powodujc kwasowy odczyn roztworu, co potwierdza rowe zabarwienie papierka
wskanikowego zanurzonego w tym roztworze.
Zadanie 64.
a)
W tej czci zadania naley obliczy stenie procentowe (w procentach masowych) roztworu
otrzymanego przez dodanie wody do roztworu pocztkowego, czyli przez jego rozcieczenie.
Poniewa stenie procentowe jest wyraonym w procentach stosunkiem masy substancji
rozpuszczonej do masy roztworu, rozwizanie problemu sprowadza si do obliczenia tych
dwch mas. Masa otrzymanego roztworu jest sum masy roztworu pocztkowego i masy
dodanej wody. W treci zadania ilo roztworu pocztkowego i wody okrelona jest przez
podanie ich objtoci; aby mc obliczy mas roztworu pocztkowego i wody, znajc ich
objto, naley wiedzie, jaka jest gsto tego roztworu i wody. Gsto wody podana jest
wprost w poleceniu, natomiast gsto roztworu odczytujemy z wykresu, odnajdujc na osi
117
118
odcitych (osi 0X) warto stenia rwn 30% i odpowiadajc jej warto gstoci na osi
rzdnych (0Y). Jest ona rwna 1,15 g cm3. Wiedzc, e masa jest rwna iloczynowi
objtoci i gstoci, obliczamy mas wody i mas roztworu pocztkowego, a sumujc je,
otrzymujemy mas roztworu kocowego. Do obliczenia masy substancji rozpuszczonej (HCl)
trzeba zauway, e jest ona taka sama, jak w roztworze pocztkowym (dodana woda
destylowana nie zawieraa HCl). Dziki temu, e dane jest stenie roztworu pocztkowego
i ju obliczylimy jego mas, moemy obliczy, ile gramw HCl w nim si znajdowao.
W ten sposb mamy wszystkie dane potrzebne do obliczenia stenia procentowego roztworu
kocowego.
b)
W tej czci zadania trzeba obliczy stenie molowe otrzymanego roztworu (czyli roztworu
kocowego). W przypadku stenia molowego ilo substancji rozpuszczonej wyraona jest
przez liczb moli tej substancji, a ilo roztworu przez jego objto w decymetrach
szeciennych. W przypadku stenia procentowego ilo substancji rozpuszczonej i ilo
roztworu wyraona jest przez ich mas. Jeeli wiemy, jakie s zalenoci midzy mas
i liczb moli substancji rozpuszczonej oraz mas i objtoci roztworu, moemy wyrazi
stenie molowe roztworu, wykorzystujc jego stenie procentowe. Liczba moli substancji
rozpuszczonej jest rwna ilorazowi jej masy i masy molowej. Mas substancji rozpuszczonej
(HCl) obliczylimy w czci a) zadania, wykorzystujc dane stenie procentowe roztworu
pocztkowego, dan jego objto i odczytan z wykresu gsto. Mas molow HCl
obliczamy, korzystajc z danych zawartych w ukadzie okresowym pierwiastkw
chemicznych. W poleceniu zaznaczono, aby przyj, e objto otrzymanego roztworu
(kocowego) jest sum objtoci roztworu pocztkowego i dodanej wody, ktre s podane
bezporednio w treci zadania (oznacza to, e pomijamy zjawisko kontrakcji objtoci).
Trzeba jeszcze pamita, e do obliczenia stenia molowego uywamy objtoci wyraonej
w decymetrach szeciennych, a wszystkie objtoci podane s w centymetrach szeciennych
musimy je przeliczy na decymetry szecienne.
Zadanie 65.
Wszystkie dane potrzebne do poprawnego napisania rwnania reakcji znajduj si
w informacji do zada: wiemy, e jony elaza(III) reaguj z jonami SCN, tworzc jony
kompleksowe o wzorze [Fe(SCN)]2+. Wzr jonu elaza(III) Fe3+ jest nam dobrze znany,
powinnimy take wiedzie, co oznacza jonowa skrcona forma zapisu rwnania reakcji.
Majc wzory substratw i produktu reakcji, zapisujemy jej rwnanie w wymaganej formie,
pamitajc o dobraniu wspczynnikw stechiometrycznych.
Zadanie 66.
a)
Aby oszacowa warto stenia jonw [Fe(SCN)]2+ w badanym roztworze o znanej wartoci
absorbancji, naley narysowa wykres zalenoci absorbancji roztworu od stenia jonw
[Fe(SCN)]2+ i z niego odczyta szukan warto (cz a) zadania). Narysowanie tego
wykresu polega na naniesieniu 3 punktw i poczeniu ich. Przy okazji warto zauway,
e wykres jest liniowy, co zreszt wynika z analizy danych przedstawionych w tabeli.
Przy okrelaniu wartoci stenia trzeba pamita o tym, e liczba odczytana na osi odcitych
musi by pomnoona przez 104, co wynika z opisu tej osi.
b)
Do rozwizania tej czci zadania wykorzystujemy odczytan w jego czci a) warto
stenia jonw [Fe(SCN)]2+. Liczba moli elaza w postaci jonw Fe3+ w pocztkowym
badanym roztworze o znanej objtoci jest rwna liczbie moli jonw [Fe(SCN)]2+. Wielko
t obliczamy, wiedzc, e liczba moli jonw [Fe(SCN)]2+ jest rwna iloczynowi stenia tych
jonw i objtoci roztworu (trzeba pamita o wyraeniu tej objtoci w dm3). Majc liczb
moli elaza, moemy obliczy jego mas przez pomnoenie liczby moli przez mas molow
elaza odczytan z ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych. Musimy take zwrci
uwag na to, e polecenie wymaga wyraenia jej w mikrogramach, g. Jeeli nie pamitamy,
co oznacza przedrostek mikro, moemy sprawdzi to w zestawie Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki. Jest w nim napisane,
e przedrostek mikro oznacza mnonik 106, a wic 1 g = 106 g, z czego wynika,
e 1 g = 106 g.
Zadanie 67.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, czyli obliczy stenie procentowe (w procentach
masowych) roztworu C powstaego ze zmieszania roztworu A z roztworem B, naley obliczy
stenie procentowe roztworu A. Masa roztworu A to suma masy staego KOH oraz masy
wody, w ktrej rozpuszczono wodorotlenek potasu. Znajc objto oraz gsto roztworu B,
obliczamy jego mas. W nastpnym etapie moliwe s 2 sposoby obliczenia stenia
procentowego. W rozwizaniu I korzystamy z reguy mieszania roztworw i obliczamy
stenie roztworu C. Wynik zaokrglamy do jednoci zgodnie z poleceniem do zadania.
W rozwizaniu II korzystamy ze wzoru na stenie procentowe i obliczamy stosunek sumy
masy staego KOH w roztworach A i B i masy sumarycznej obu roztworw A i B, wyraajc
go w procentach.
Zadanie 68.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, czyli obliczy stenie molowe roztworu C powstaego
ze zmieszania roztworu A o znanym steniu procentowym, znanej masie i znanej gstoci
z roztworem B o znanej objtoci i gstoci oraz steniu procentowym, najpierw naley
obliczy stenie molowe roztworu A. W tym celu obliczamy liczb moli wodorotlenku
i objto roztworu A. Nastpnie dokonujemy przeliczenia stenia procentowego na molowe
w roztworze B. Naley zwrci uwag na warto liczbow i jednostk gstoci podczas
przeliczania ste. Warto ta jest 1000 razy wiksza ni podana w zadaniu, poniewa
dotyczy gstoci wyraonej w g dm3. Stenie molowe roztworu C wyliczy mona,
korzystajc z reguy mieszania roztworw lub metod klasyczn. W poleceniu do zadania
poproszono o obliczenie przyblionego stenia molowego. Wynika to z tego, e podczas
mieszania 2 roztworw stonych moe zachodzi zjawisko kontrakcji objtoci.
Zadanie 69.
Aby rozwiza zadanie naley obliczy masy roztworu A i roztworu B oraz masy staego
KOH w obu roztworach. Nastpnie stosujemy wzr na obliczenie masy roztworu przy danym
steniu procentowym i danej masie substancji rozpuszczonej (KOH) obecnej w roztworze C.
W nastpnym etapie obliczamy mas wody, ktr naley doda do roztworu C, aby powsta
nowy roztwr o steniu 10%.
Zadanie 70.
Aby rozwiza zadanie, naley zwrci uwag na to, e wszystkie uyte w dowiadczeniu
substancje, ktre rozpuszczono w wodzie, s solami. Roztwory wodne wielu soli maj odczyn
inny ni woda, ktry jest obojtny. Zaley to od tego, z jakich wodorotlenkw i kwasw sole
te powstay. Przyczyn zjawiska jest reakcja hydrolizy kationw lub anionw
wprowadzonych do wody w momencie rozpuszczania w niej soli. Hydrolizie ulegaj kationy
pochodzce od sabych zasad, powodujc zakwaszenie roztworu, i aniony pochodzce
od sabych kwasw, w czego wyniku roztwr uzyskuje odczyn sabo zasadowy. Kationy Na+
i Ca2+ pochodz od mocnych zasad, wic s trwae w rodowisku wodnym, a kationy Fe2+
119
120
pochodz od sabej zasady, bd zatem ulega reakcji z wod, powodujc sabo kwasowy
odczyn roztworu. Aniony Cl pochodz od mocnego kwasu i nie reaguj z wod, natomiast
aniony CO 32 i SO 32 pochodz od sabych kwasw, dlatego reaguj z wod, co prowadzi
do powstania roztworu o odczynie sabo zasadowym. W zadaniu naley przewidzie, jaki
odczyn bdzie mie kady otrzymany roztwr i okreli barw zanurzonego w roztworze
uniwersalnego papierka wskanikowego.
Zadanie 71.
Warunkiem poprawnego rozwizania zadania jest znajomo reakcji hydrolizy soli.
We wszystkich probwkach sole s dobrze zdysocjowane i wystpuj w roztworze wodnym
w postaci jonw. Naley zwrci uwag, czy rozpuszczona sl powstaa z mocnej/sabej
zasady, czy z mocnego/sabego kwasu. Jony wglanowe (w probwce I) i jony
siarczanowe(IV) (w probwce IV) stanowi wedug teorii Brnsteda zasady wchodzce
w reakcj z czsteczkami wody penicymi funkcj kwasu:
CO 32 + 2H2O CO2 + H2O + 2OH lub CO 32 + H2O HCO 3 + OH
SO 32 + 2H2O SO2 + H2O + 2OH lub SO 32 + H2O HSO 3 + OH

Utworzone w nadmiarze jony OH zaburzaj rwnowag dysocjacji wody, jaka ustalia si
w czystym rozpuszczalniku. Po ustaleniu si nowej rwnowagi stenie jonw OH jest
wiksze ni stenie jonw H3O+, std odczyn wodnych roztworw soli w probwce I i IV
jest zasadowy. Po rozpuszczeniu w wodzie chlorku elaza(III) (probwka III) jony Fe3+
reaguj z czsteczkami wody jak kwas:
Fe 3+ + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+
lub Fe 3+ + 2H2O Fe(OH) +2 + 2H+
lub Fe 3+ + H2O Fe(OH) 2 + + H+
Powstajce jony H+ (H3O+) s przyczyn kwasowego odczynu wodnego roztworu chlorku
elaza(III).
Jony pochodzce od mocnych kwasw i mocnych zasad obecne w wodnym roztworze
wskutek dysocjacji chlorku wapnia (probwka II) nie reaguj z wod, zatem roztwr ten ma
odczyn obojtny.
Zadanie 72.
Jeeli sprawia nam trudno napisie rwnania reakcji od razu w formie jonowej, moemy
najpierw zapisa je w postaci czsteczkowej: CaCl2 + 2NaF CaF2 + 2 NaCl i ustali
stosunek reagentw 1 : 2 : 1 : 2 z bilansu masowego (czyli uzupeni wspczynniki,
zrwnujc masy stronami). Wiedzc, e chlorek wapnia, fluorek sodu oraz chlorek sodu s
substancjami dobrze rozpuszczalnymi w wodzie, a fluorek wapnia jest substancj trudno
rozpuszczaln w wodzie, co zostao zaznaczone w rwnaniu strzak skierowan w d,
zapisujemy rwnanie w postaci jonowej i redukujemy wyrazy podobne (czyli upraszczamy
wystpujce po obu stronach rwnania reakcji takie same indywidua):
Ca2+ + 2Cl + 2Na+ + 2F CaF2 + 2Na+ +2Cl
Daje nam to ostateczn posta rwnania w formie jonowej: Ca2+ + 2F CaF2.
W zapisie tym moemy pomin strzak oznaczajc wytrcanie si osadu.
Zadanie 73.
Aby wykaza, e po zmieszaniu roztworw w zlewce wytrci si osad, naley obliczy
lokalny iloczyn I L = [Ca 2+ ] [F ]2 i porwna go z iloczynem rozpuszczalnoci fluorku
wapnia. Jeeli lokalny iloczyn ste jonw wapnia i jonw fluorkowych do drugiej potgi
okae si wikszy od iloczynu rozpuszczalnoci fluorku wapnia, bdzie to oznacza, e osad

si wytrci. Najpierw naley obliczy liczb moli chlorku wapnia, wiedzc, e:
VCaCl2 = 130,00 cm3 = 0,1300 dm3, cCaCl2 = 0,00500 mol dm3,
wic nCaCl2 = VCaCl2 cCaCl2 = 0,1300 0,0050 = 6,50 104 mola,
nastpnie naley obliczy liczb moli fluorku sodu, wiedzc, e:
VNaF = 70,00 cm3 = 0,0700 dm3, cNaF = 0,0040 mol dm3,
wic nNaF = VNaF cNaF = 0,0700 0,0040 = 2,80 104 mola.
Nastpnie musimy zauway, e zgodnie z rwnaniami dysocjacji jonowej:
2O
2O
CaCl2 H
Ca2+ + 2Cl oraz NaF H
Na+ + F
liczba moli kationw wapnia jest rwna liczbie moli chlorku wapnia (molowy stosunek
stechiometryczny 1 : 1) i liczba moli anionw fluorkowych jest rwna liczbie moli fluorku
sodu (molowy stosunek stechiometryczny = 1 : 1), dlatego nCa 2+ = nCaCl2 i n F = nNaF.
Powinnimy take zauway, e objto nowopowstaego roztworu bdzie rwna sumie
objtoci roztworw zmieszanych ze sob: Vt = VCaCl2 + VNaF = 0,200 dm3. Majc liczb moli
kationw wapnia i anionw fluorkowych oraz objto nowopowstaego roztworu, moemy
obliczy stenia reagujcych ze sob jonw w tym roztworze zaraz po zmieszaniu
n 2+
n
roztworw pocztkowych: [Ca 2+ ] = Ca i [F ] = F .
Vt
Vt
Nastpnie zapisujemy rwnanie reakcji wytracania osadu fluorku wapnia: Ca2+ + 2F CaF2
oraz wyraenie na lokalny iloczyn I L = [Ca 2+ ] [F ]2 , pamitajc, e stenie jonw
fluorkowych wystpuje w potdze drugiej ze wzgldu na prawo dziaania mas (wykadnik
w potdze stenia jest rwny wspczynnikowi stechiometrycznemu reagenta). Po obliczeniu
wartoci iloczynu lokalnego:
I L = [Ca 2+ ] [F ]2 = 3,25 103 (1,40 103 ) 2 = 6,37 109
stwierdzamy, e jego warto jest wiksza ni warto iloczynu rozpuszczalnoci
Kso(CaF2 ) = 3,16 1011. Jest to dowd na wytrcenie si osadu w zlewce.
Zadanie 78.
a)
Rozwizujc to zadanie, wykorzystamy nasze spostrzeenia, ktrych dokonalimy w czasie
analizy zadania poprzedniego. Zauwaylimy wtedy, e w reakcji zilustrowanej schematem I
zmianom ulega stopie utlenienia tylko manganu i siarki: w jonie MnO4 mangan przyjmuje
stopie utlenienia rwny VII, a w jonie Mn2+ stopie utlenienia rwny II, natomiast siarka
przechodzi z II stopnia utlenienia w jonie S2 na stopie utlenienia rwny 0 w siarce
elementarnej (S). Dziki temu moemy zapisa rwnania obu procesw, uwzgldniajc
posta chemiczn, w jakiej wystpuj mangan i siarka przed reakcj i po reakcji oraz fakt,
e reakcja ta przebiega w rodowisku kwasowym.
MnO4 + 8H+ + 5e Mn 2+ + 4H2O
2
Redukcja:
2
S S + 2e
Utlenianie:
5
W ten sposb uzyskujemy odpowied do czci a) zadania.
b)
Nastpnie po dokonaniu bilansu liczby elektronw oddanych i pobranych, czyli
po pomnoeniu rwnania redukcji przez 2, a rwnania utleniania przez 5 sumujemy
stronami oba te rwnania i uzyskujemy nastpujcy zapis:
2MnO4 + 5S2 + 16H+ 2Mn 2+ + 5S + 8H2O
121
122
Z zapisu tego odczytujemy wspczynniki stechiometryczne potrzebne do uzupenienia

schematu.
Zadanie 79.
W opisanym dowiadczeniu zachodzi reakcja metalu z jonami innego metalu (Cu2+)
obecnymi w roztworze. Aby wybra metal, ktry spenia warunki zadania, trzeba sprawdzi,
ktry z wymienionych metali reaguje z roztworem soli miedzi(II) oraz jeeli reaguje
w jakim stosunku masowym reakcja ta zachodzi. Zdolno reagowania z jonami Cu2+,
a dokadniej ich redukcji, maj te metale, ktre w szeregu napiciowym znajduj si przed
miedzi. Spord metali wymienionych w zadaniu warunek ten speniaj glin, nikiel i ow.
Do stwierdzenia, ktry z nich zosta uyty w opisanym dowiadczeniu, potrzebne jest
okrelenie stosunku masowego wynikajcego z rwnania reakcji zachodzcej w czasie
dowiadczenia. Masa substancji jest rwna iloczynowi liczby moli i masy molowej tej
substancji, a wic masa wydzielonej miedzi mCu = nCu MCu, a masa roztworzonego metalu
mMe = nMe MMe. Masy molowe miedzi, glinu, niklu i oowiu odczytujemy z ukadu
okresowego pierwiastkw chemicznych (wystarczy zaokrglenie ich wartoci do liczb
cakowitych): MCu = 64 g mol1, MAl = 27 g mol1, MNi = 59 g mol1, MPb = 207 g mol1.
W napisaniu rwnania reakcji znw pomocny bdzie szereg napiciowy metali, poniewa
podane s w nim wzory kationw metali, ktre w reakcji powstaj: wida, e zarwno nikiel,
jak i ow tworz jony dwudodatnie (Ni2+, Pb2+), a glin jony trjdodatnie (Al3+), z czego
wynika, e reakcja jonw miedzi(II) z niklem i oowiem przebiega wedug schematu:
n 2+ 1
m 2+ n 2+ M Cu M Cu
=
.
Cu2+ + Me Cu + Me2+, a wic Cu = , czyli Cu = Cu
mMe
nMe M Me M Me
nMe 1
Reakcja jonw miedzi(II) z glinem przebiega zgodnie z rwnaniem:
n 2+ 3
3
3Cu2+ + 2Al 3Cu + 2Al3+, z ktrego wynika, e Cu = , a wic nCu 2+ = nAl , dlatego
2
nAl
2
3
mCu 2+ nCu 2+ M Cu 2 nAl M Cu 3M Cu 3 64 g mol1
=
=
=
3,6 ,
=
mAl
nAl M Al
nAl M Al
2M Al 2 27 g mol1
co oznacza, e masa wydzielonej miedzi jest ok. 3,6 razy wiksza od masy roztworzonego
glinu. Poniewa w czasie dowiadczenia stwierdzono, e masa blaszki po wyjciu z roztworu
bya mniejsza od jej masy pocztkowej, oznacza to, e masa wydzielonej miedzi bya
mniejsza od masy metalu, ktry si roztworzy, zatem na pewno nie mg to by glin.
Pozostaje wic sprawdzenie stosunku masowego dla reakcji z niklem i oowiem:
m 2+ M
64 g mol1
1,1 , czyli masa roztworzonego niklu jest nieznacznie
dla niklu Cu = Cu =
mNi
M Ni 59 g mol1
mniejsza od masy wydzielonej miedzi;
m 2+ M
64 g mol1
dla oowiu Cu = Cu =
0,3 , czyli masa roztworzonego oowiu jest znacznie
mPb
M Pb 207 g mol1
wiksza od masy wydzielonej miedzi. Metalem tym by wic ow.
Zadanie 80.
Ow wybrany w poprzednim zadaniu w reakcjach z roztworami soli innych metali
tworzy jony Pb2+, co moemy odczyta z szeregu napiciowego metali. W reakcji atomu
oowiu z jonem miedzi Cu2+ zachodzi wymiana elektronw. Liczba elektronw
przyczonych musi by rwna liczbie elektronw oddanych. Kation miedzi przycza
2 elektrony: Cu2+ + 2e Cu, a atom oowiu oddaje 2 elektrony: Pb Pb2+ + 2e, z czego
wynika, e 1 jon miedzi reaguje z 1 atomem oowiu: Cu2+ + Pb Cu + Pb2+, co stanowi
jonowy skrcony zapis rwnania opisanej reakcji.
Zadanie 81.
Procesowi utleniania ulega ta czstka chemiczna, ktra oddaje elektrony i nazywamy j
reduktorem. Procesowi redukcji ulega ta czstka chemiczna (atom, jon lub czsteczka), ktra
przycza (pobiera) elektrony nazywamy j utleniaczem. W opisanym dowiadczeniu atomy
oowiu (czyli wybranego metalu) oddaj elektrony, ulegaj wic utlenieniu, bdc
reduktorami, a kationy miedzi przyczaj elektrony, s zatem utleniaczami, ulegajc redukcji.
Zadanie 82.
Zadanie wymaga napisania w formie czsteczkowej rwnania reakcji tlenku arsenu(V)
z wod, a wic substratami reakcji s woda H2O i tlenek arsenu(V) o wzorze A2O5 podanym
w informacji do zadania. W informacji tej podano rwnie wzr produktu reakcji, ktrym jest
kwas ortoarsenowy(V) H3AsO4. Jeeli wiemy, jak przebiega reakcja z wod tlenku
kwasowego, w ktrej wyniku powstaje kwas, moemy napisa jej rwnanie. Nad strzak
moemy zapisa H+ lub HCl, zaznaczajc fakt, e reakcja przebiega w obecnoci mocnego
kwasu (kwasu solnego), ale nie jest to konieczne.
Zadanie 83.
a)
Rozwizanie zadania naley rozpocz od wyznaczenia stopni utlenienia atomw
poszczeglnych pierwiastkw w drobinach chemicznych substratw i produktw reakcji,
co uatwia, zawarta w nazwach kwasw arsenowych, informacja o stopniach utlenienia
arsenu: w czsteczkach kwasu ortoarsenowego(III) atomy arsenu przyjmuj stopie utlenienia
III, a w czsteczkach kwasu ortoarsenowego(V) stopie utlenienia V. Trzeba pamita take,
e w przypadku typowych zwizkw (a z takimi mamy do czynienia w tej reakcji) wodr
wystpuje na I stopniu utlenienia, a tlen na II stopniu utlenienia. Stopie utlenienia cyny jest
podany wprost, poniewa drobiny chemiczne, w postaci ktrych pierwiastek ten wystpuje
w opisanej reakcji, to kationy proste: Sn2+ i Sn4+ (to samo dotyczy wodoru w postaci
kationw wodorowych H+), a wiec przed reakcj cyna wystpuje na II stopniu utlenienia,
a w wyniku reakcji przechodzi na IV stopie utlenienia. W ten sposb mamy okrelone
wszystkie stopnie utlenienia:
I
V II
III II
II
katalizator
H3 As O 4 + Sn 2+ + H +
H3 As O 3 + Sn 4+ + H 2 O
Widzimy, e stopie utlenienia zmieniaj atomy dwch pierwiastkw: arsenu i cyny. Stopie
utlenienia arsenu zmienia si z V w kwasie ortoarsenowym(V) na III w kwasie
ortoarsenowym(III), a cyny z II w jonach Sn2+ na IV w jonach Sn4+. Wynika z tego,
e w czasie reakcji stopie utlenienia arsenu zmniejsza si, arsen w kwasie ortoarsenowym(V)
jest wic utleniaczem, a stopie utlenienia cyny zwiksza si, co oznacza, e kationy cyny(II)
peni funkcj reduktora. Wiemy, e procesowi utlenienia ulega reduktor, ktry oddaje
elektrony, a procesowi redukcji utleniacz, ktry przycza elektrony. Poniewa stopie
utlenienia reduktora, czyli jonw Sn2+, wzrasta o 2, rwnanie procesu utleniania bdzie miao
nastpujc posta: Sn 2+ Sn 4+ + 2e .
Stopie utlenienia utleniacza, czyli atomw arsenu w czsteczkach H3AsO4, maleje take o 2,
moemy wic napisa, e H3AsO4 + 2e H3AsO3 , ale zapis ten nie jest jeszcze rwnaniem
reakcji, poniewa liczba atomw tlenu (na II stopniu utlenienia) po lewej stronie nie jest
rwna liczbie atomw tego pierwiastka po prawej stronie. Widzimy, e w rodowisku reakcji
obecne s jony H+, ktre w poczeniu z atomami tlenu na II stopniu utlenienia tworz
123
124
czsteczki wody bdcej produktem ubocznym reakcji. Aby liczba atomw tlenu bya taka
sama po obu stronach rwnania, trzeba przyj, e powstaje jedna czsteczka wody, do czego
II
II
potrzebne s 2 jony H+: O + 2H +

H 2 O . czc ten zapis z zapisem ilustrujcym
zmiany stopnia utlenienia arsenu, otrzymujemy nastpujce rwnanie procesu redukcji:
H 3 AsO4 + 2H + + 2e H 3 AsO3 + H 2 O .
W ten sposb uzyskujemy odpowied do czci a) zadania.
b)
W czci b) wykorzystamy to, co zrobilimy w czci a), pamitajc, e podstaw bilansu
rwna reakcji redoks jest bilans elektronowy: liczba elektronw oddanych musi by rwna
liczbie elektronw pobranych. W przypadku rozpatrywanej reakcji liczba ta wynosi 2, z czego
wynika, e stosunek liczby moli reduktora do utleniacza jest rwny 1:1, a wic moemy
zsumowa stronami rwnania procesw utleniania i redukcji, otrzymujc nastpujcy zapis:
H 3AsO4 + 2H + + 2e + Sn 2+ H 3AsO3 + H 2 O + Sn 4+ + 2e ,
co pozwala nam uzupeni wspczynniki w podanym w zadaniu schemacie rwnania reakcji:
H 3 AsO 4 + Sn 2+ + 2H + H 3 AsO 3 + Sn 4+ + H 2 O.
Zadanie 84.
a)
W czci a) zadania, aby mc okreli, czy cynk peni w opisanej reakcji funkcj reduktora,
czy utleniacza, naley okreli stopie utlenienia cynku przed reakcj i po niej. Z opisu
procesu w informacji wstpnej do zada oraz z rwnania reakcji wynika, e do jej
przeprowadzenia uyto cynku metalicznego, a wic w postaci niezwizanej. Oznacza to,
e cynk przed reakcj przyjmuje stopie utlenienia rwny 0. Substancj, ktra powstaje
w wyniku reakcji i zawiera cynk, jest zwizek o wzorze ZnCl2. Zwizek ten to sl kwasu
solnego i cynku, czyli chlorek cynku zwizek jonowy skadajcy si z kationw cynku
i anionw chlorkowych. Chlor tworzy jony chlorkowe Cl (atomowi chloru, ktry ma
7 elektronw walencyjnych brakuje jednego elektronu do uzyskania trwaej konfiguracji gazu
szlachetnego). Poniewa na 1 jon cynku przypadaj 2 jony chlorkowe kady o adunku
elektrycznym 1 (w atomowych jednostkach adunku), 1 jon cynku musi mie adunek +2.
Oznacza to, e w czasie reakcji stopie utlenienia cynku zmienia si z 0 na II, a wic wzrasta
atom cynku oddaje 2 elektrony, jest zatem reduktorem.
b)
W odpowiedzi w czci b) zadania pomocne bdzie rwnanie reakcji, z ktrego wynika,
e 1 mol AsH3 powstaje wtedy, gdy w reakcji wezm udzia 3 mole cynku. 1 mol cynku
oddaje 2 mole elektronw, wic 3 mole tego metalu oddaj 3 2 mole = 6 moli elektronw.
Zadanie 85.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley zauway, e zwizkiem arsenu, ktry powstaje
w wyniku opisanej w informacji reakcji, jest zwizek o wzorze As[(C2 H5 )2 N CS2 ]3 . Wzr
ten mona zapisa w postaci uatwiajcej obliczenia, sumujc liczb atomw poszczeglnych
pierwiastkw: As(C5H10 NS2 )3 . Wynika z niego, e szukana masa molowa M x wyraa si
rwnaniem M x = M As + 3(5M C + 10M H + M N + 2M S ) , w ktrym M As , M C , M H , M N i M S

oznaczaj masy molowe arsenu, wgla, wodoru, azotu i siarki (zaokrglone do jednoci,
poniewa takie zaokrglenie zostao zadane w poleceniu). Odczytujc wartoci masy
atomowej poszczeglnych pierwiastkw z ukadu okresowego, wiemy, jakie s wartoci ich
masy molowej (pamitamy przy tym, e masa atomowa jest wielkoci mikroskopow
wyraan w unitach, a masa molowa wielkoci makroskopow wyraan w g mol1 ).

Wartoci te naley podstawi do rwnania i obliczy warto M x wyraon w g mol1 :
M x = 75 g mol 1 + 3(5 12 g mol1 + 10 1g mol1 + 14 g mol1 + 2 32 g mol1 ) = 519 g mol1.
Zadanie 86.
Aby mc oceni, czy opisana reakcja jest reakcj utleniania i redukcji, trzeba sprawdzi,
czy w jej wyniku dochodzi do wymiany elektronw, co powoduje zmiany stopni utlenienia
czstek utleniacza i reduktora. Mona atwo zauway, e zmiana taka dokonuje si
w przypadku srebra:
AsH 3 + 6 Ag + + 3[(C 2 H 5 ) 2 N CS2 ] As[(C 2 H 5 ) 2 N CS2 ]3 + 6 Ag + 3H +
Przed reakcj srebro wystpuje w postaci kationw Ag+, a po reakcji jako srebro metaliczne.
W czasie reakcji nastpuje wic zmiana stopnia utlenienia srebra z I na 0. Zauwaenie tego
wystarczy do stwierdzenia, e opisana reakcja jest reakcj utleniania i redukcji.
Zadanie 91.
a)
Rozwizujc to zadanie, musisz pamita, e w wodnym roztworze HCl dysocjuje na kationy
H + i aniony Cl , a KOH (i NaOH) odpowiednio na kationy K + (Na + ) i aniony OH . Tak
wic reakcja, ktra zachodzi podczas opisanego dowiadczenia, to reakcja zobojtniania,
polegajca na czeniu si kationw H + i anionw OH w niezdysocjowane czsteczki wody.
Ilustruje j rwnanie reakcji: H + + OH H2O
b)
Rozwizujc to zadanie, musisz pamita, e wodny roztwr HCl ma odczyn kwasowy
spowodowany przez jony H + , a wodny roztwr KOH i NaOH ma odczyn zasadowy
spowodowany przez jony OH . Jeeli stenie jonw H + jest rwne steniu jonw OH , to
roztwr ma odczyn obojtny. Trzeba wywnioskowa, e taka sytuacja ma miejsce
w roztworze po zakoczeniu dowiadczenia, bo w reakcji wziy udzia stechiometryczne
iloci reagentw (kwas solny jest mocnym kwasem, a wodorotlenki sodu i potasu s mocnymi
zasadami). Tak wic stenia tych jonw wynosz 10 7 mol dm 3 .
Zadanie 92.
W schemacie dowiadczenia i w treci zadania zostaa podana masa mieszaniny NaOH i KOH
zawarta w roztworze znajdujcym si w zlewce oraz objto i stenie molowe roztworu
kwasu, ktrym zobojtniono ten roztwr. Naley pamita, e liczba moli jonw H+ jest
rwna liczbie moli jonw OH. W pierwszej kolejnoci oblicz wic liczb moli HCl
(0,06 mola) jako iloczyn objtoci roztworu i stenia molowego roztworu. Liczba ta jest
jednoczenie sum liczby moli KOH i NaOH. Teraz moesz uoy ukad dwch rwna.
Jako x oznacz mas KOH, a jako y mas NaOH. W pierwszym rwnaniu zsumuj liczb moli
KOH i NaOH (0,06 mola), pamitajc, e liczba moli jest rwna ilorazowi masy i masy
molowej. W drugim rwnaniu zsumuj masy KOH i NaOH (3 g). Nastpnie wyznacz x (masa
KOH = 2,1 g) I sposb lub y (masa NaOH = 0,9 g) II sposb. Dalej, wiedzc, e masa
mieszaniny jest rwna 3 g i stanowi 100%, oblicz %KOH (70%) I sposb lub %NaOH
(30%) II sposb. Na koniec, odejmujc uzyskany wynik (%KOH lub %NaOH) od 100%
(mieszanina), uzyskasz zawarto procentow drugiego skadnika. Naley przyj poprawne
zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz pamita o podaniu wyniku
z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych zaokrgle.
125
126
Zadanie 93.
Do rozwizania tego zadania nie jest konieczna znajomo waciwoci zwizkw chromu,
a jedynie wnikliwa analiza materiau rdowego. Zauwa, e w rodowisku kwasowym
chromiany(VI) przechodz w dichromiany(VI), a w rodowisku zasadowym dichromiany(VI)
przechodz w chromiany(VI). Pamitaj, e zachodzce reakcje nie s procesami utleniania
i redukcji, a wic poprawn odpowiedzi musi by odpowied C.
Zadanie 94.
a)
do zada. Mona z niej wywnioskowa, w jaki sposb przebiega opisany proces. Podane s
wzory wszystkich jonw, ktre uczestnicz w reakcjach. Zapisz je po odpowiednich stronach
rwna, a nastpnie dokonaj bilansu masy i adunku oraz dobierz wspczynniki
stechiometryczne.
b)
do zada. Mona z niej wywnioskowa, jak przebiega I etap i II etap dowiadczenia. Podane
s wzory reagentw uczestniczcych w reakcji zachodzcej podczas I etapu dowiadczenia.
Zapisz je po odpowiednich stronach rwna, a nastpnie dokonaj bilansu masy i adunku oraz
dobierz wspczynniki stechiometryczne. Na podstawie analizy materiau rdowego moesz
przewidzie, e sol, ktrej roztwr znajduje si w probwce na pocztku II etapu
dowiadczenia, jest chromian(VI) potasu, a wic zajdzie reakcja opisana w I etapie
dowiadczenia 1.
c)
W rozwizaniu tego zadania naley dokona uoglnienia wynikajcego z analizy rwna
procesw chemicznych zachodzcych podczas dowiadczenia 1. i 2. Bdzie to rwnie
uoglnienie sformuowane na podstawie wynikw dowiadczenia przedstawionych
w materiale rdowym. Zauwa, e jony Cr2 O 72 reaguj z jonami OH i powstaj jony
CrO24 w rodowisku zasadowym rwnowaga reakcji przesunita jest w kierunku tworzenia

jonw CrO24 , a w rodowisku kwasowym w kierunku tworzenia jonw Cr2 O 72 .
Zadanie 95.
Aby poprawnie rozwiza zadanie musisz skorzysta z zestawu Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki i odszuka
w zamieszczonym tam ukadzie okresowym pierwiastek gal. Czynno powinna by prosta
do wykonania, szczeglnie, e w informacji do zada podano ogln konfiguracj elektronw
walencyjnych borowcw. Wskazuje ona grup ukadu okresowego, do ktrej naley gal
(grupa 13.) oraz przynaleno tego pierwiastka do bloku konfiguracyjnego (blok p, oglna
konfiguracja elektronw walencyjnych ns2np1). Trzeba wic odczyta pooenie galu
w ukadzie okresowym: grupa 13. i okres 4. i potwierdzi przynaleno tego pierwiastka
do bloku konfiguracyjnego p. Naley jeszcze tylko napisa pen konfiguracj atomu galu,
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na wszystkich podpowokach.
Zadanie 96.
W Podstawie programowej ksztacenia oglnego z chemii sformuowane s wymagania
oglne i szczegowe. Jedno z tych wymaga brzmi: Ucze zapisuje konfiguracje
elektronowe atomw pierwiastkw do Z = 36 []. Mogoby si wic wydawa, e
sprawdzane w zadaniu umiejtnoci wykraczaj poza Podstaw programow, poniewa
liczba atomowa talu (Z) jest rwna 81. Jednak inne wymaganie sformuowane w opisanym
dokumencie dopuszcza moliwo wykorzystania takich zada, w ktrych ucze korzysta

z chemicznych tekstw rdowych [], krytycznie odnoszc si do pozyskiwanych informacji.
I wanie w tym przypadku podstaw do rozwizania zadania jest przede wszystkim dokadna
analiza informacji do zada, w ktrej podkrelono, e tal naley do tej samej grupy ukadu
okresowego pierwiastkw, co bor, glin, gal i ind. Podana jest take oglna konfiguracja
elektronw walencyjnych w stanie podstawowym ns2np1. Liczba elektronw walencyjnych
dla wszystkich borowcw jest taka sama i wynosi 3. Rnica bdzie dotyczya wycznie
numeru powoki, na ktrej elektrony te zostay rozmieszczone. Dlatego naley odczyta
pooenie talu w ukadzie okresowym pierwiastkw: grupa 13. i okres 6. Nastpnie,
korzystajc z oglnej konfiguracji dotyczcej elektronw walencyjnych i pamitajc, e
numer okresu odpowiada numerowi walencyjnej powoki elektronowej, naley uzupeni
zdanie pierwsze zapisem 6s26p1.
Uzupenienie kolejnych zda zwizane jest z poprawnym uzupenieniem zdania 1.
Niesparowany elektron atomu talu w stanie podstawowym naley do podpowoki typu p
(informacj t moesz pozyska take, analizujc informacj wstpn). W ostatnim zdaniu
musisz podkreli warto gwnej i pobocznej liczby kwantowej opisujcej stan
niesparowanego elektronu, tzn. gwna liczba kwantowa n = 6 (numer okresu, w ktrym
znajduje si dany pierwiastek odpowiada gwnej liczbie kwantowej) i poboczna liczba
kwantowa l = 1 (dla orbitalu p poboczna liczba kwantowa przyjmuje warto 1).
Zadanie 97.
Aby rozwiza zadanie, musisz odczyta z ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych
redni mas atomow talu z dokadnoci do drugiego miejsca po przecinku. Trzeba take
wiedzie, e redni mas atomow pierwiastka oblicza si jako redni waon z mas
atomowych wszystkich izotopw danego pierwiastka. Dane potrzebne do rozwizania zadania
(oprcz redniej masy atomowej odczytanej z ukadu okresowego) podane s w informacji do
zada. Musisz je podstawi do wzoru na redni waon i dodatkowo wprowadzi oznaczenia
dotyczce procentu atomw talu o masie atomowej 202,97 u, np. x i procentu atomw talu
o masie atomowej 204,97 u, np. (100% x). Po dokonaniu odpowiednich oblicze naley
poda procent atomw talu o masie atomowej 202,97 u (29,5%) oraz procent atomw talu
o masie atomowej 204,97 u (70,5%). Podczas rozwizywania zadania musisz poprawnie
zaokrgla wyniki porednie i wynik kocowy oraz pamita o podaniu wynikw
w procentach.
Zadanie 98.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz szczegowo przeanalizowa informacj do zada
i wykorzysta te fragmenty tekstu, ktre dotycz reakcji otrzymywania boru.
Z pierwszego fragmentu uzyskasz informacj, e pierwiastek ten mona otrzyma
w reakcji redukcji tlenku boru metalicznym magnezem; z drugiego fragmentu tekstu wynika,
e bor powstaje w reakcji termicznego rozkadu jodku boru. Musisz zapisa wic wzory
substratw i produktw, a nastpnie dokona bilansu masy i dobra wspczynniki
stechiometryczne.
Zadanie 99.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz szczegowo przeanalizowa informacj do zada
i wykorzysta te fragmenty tekstu, ktre dotycz reakcji tlenku boru z magnezem.
Z podanej informacji wynika, e w reakcji redukcji tlenku boru metalicznym magnezem metal
uyty zosta w nadmiarze. Otrzymany w tej przemianie bor zawiera wic zanieczyszczenia,
takie jak magnez i tlenek magnezu. Identyfikacja zanieczyszcze pozwoli na odpowiedni
dobr odczynnika. Odczynnik musi bowiem spenia pewne warunki. Nie powinien wchodzi
127
128
w reakcj z borem (celem dowiadczenia jest otrzymanie czystego boru), natomiast reagowa
z zanieczyszczeniami w celu ich usunicia z powstaej mieszaniny. Z informacji do zada
moesz wyczyta take, e bor charakteryzuje si ma aktywnoci chemiczn nie dziaa
na niego wrzcy kwas solny ani kwas fluorowodorowy. Ta informacja pomoe Ci w wyborze
odpowiedniego odczynnika i pozwoli na poprawne zaprojektowanie dowiadczenia. Tak wic
po analizie tekstu dostpne s ju informacje konieczne do rozwizania zadania. Z listy
podanych odczynnikw naley wybra kwas solny (zauwa, e nie bdzie on wchodzi
w reakcj z borem, natomiast bdzie reagowa z magnezem i z tlenkiem magnezu). Nastpnie,
na podstawie waciwoci chemicznych metali i tlenkw metali, musisz zapisa w formie
czsteczkowej 2 rwnania reakcji i pamita o poprawnym doborze wspczynnikw
stechiometrycznych.
Zadanie 100.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz szczegowo przeanalizowa Informacj do zada
i na tej podstawie oceni prawdziwo podanych zda. Zdanie 1. dotyczy rozpowszechnienia
w skorupie ziemskiej opisanych pierwiastkw 13. grupy ukadu okresowego. Dane te zebrane
s w tabeli, ktra znajduje si w informacji do zada. Musisz te dane porwna i na tej
podstawie oceni, e zdanie jest prawdziwe. Podobna sytuacja ma miejsce przy ocenie
prawdziwoci zdania 2. Tutaj rwnie musisz porwna dane umieszczone w tabeli (gsto
i temperatur topnienia). Zauwa, e dodatkowo trzeba powiza liczb atomow borowcw
z gstoci i temperatur topnienia, i w tym kontekcie oceni prawdziwo zdania 2.
(po analizie zebranych informacji naley oceni, e zdanie jest faszywe). Zwr uwag,
e prawdziwo 3. zdania oceniamy na podstawie waciwoci opisanych borowcw (zdanie
naley oceni jako faszywe).
Zadanie 101.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz skorzysta z zestawu Wybranych wzorw i staych
fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki i odszuka
w zamieszczonym tam ukadzie okresowym elazo. Nastpnie naley odczyta jego liczb
atomow Z (jest to liczba porzdkowa, ktra informuje o liczbie protonw, liczbie elektronw,
na jej podstawie mona take okreli adunek jdra). Pozwoli Ci to na okrelenie adunku
jdra (+ 26), liczby protonw (26) i liczby elektronw (26). W kolejnym kroku musisz
sign do informacji do zada (poniewa w poleceniu zaznaczono, e rozwizanie zadania
dotyczy
nuklidu
opisanego
w
informacji
wprowadzajcej)
i
odczyta
z niej liczb masow A opisanego nuklidu (A = 56). Te dane pozwol Ci na obliczenie liczby
neutronw (56 26 = 30).
Zadanie 102.
W informacji do zada podane jest rwnanie reakcji elaza z par wodn:
3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
Na podstawie opisu przemiany i zaoeniu, e redukowanym tlenkiem by magnetyt, musisz
zauway, e podczas procesu redukcji przebiega bdzie reakcja odwrotna:
Fe3O4 + 4H2 3Fe + 4H2O
Pozwoli Ci to na wykorzystanie do oblicze rwnania reakcji, w ktrym dobrane s ju
wspczynniki stechiometryczne. Nastpnie musisz obliczy mas molow magnetytu (Fe3O4)
oraz mas molow wody i zapisa odpowiedni zaleno (proporcj) uwzgldniajc
stechiometri opisanej przemiany. Zauwa, e w rozwizaniu zadania mona zaoy
(oczywicie po uwzgldnieniu stechiometrii reakcji), e redukcji poddano 58 g tlenku
(I sposb rozwizania). Jeli obliczon liczb gramw wody bdzie 18, to naley wnioskowa,
e redukowanym tlenkiem mg by magnetyt. Zadanie mona take rozwiza inn metod
(II sposb), zakadajc, e otrzymano 18 g wody. Jeli obliczon liczb gramw

redukowanego tlenku bdzie 58, to naley wnioskowa, e redukowanym tlenkiem mg by
magnetyt.
Zadanie 103.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz skorzysta z rwnania reakcji zapisanego
w informacji do zada: 3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
oraz z zestawu Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,
chemii i fizyki (odczytanie masy molowej elaza oraz objtoci 1 mola gazu w warunkach
normalnych). Po odczytaniu niezbdnych danych naley zapisa zaleno uwzgldniajc
stechiometri przemiany, np. proporcj, i obliczy objto wydzielonego wodoru (warunki
normalne). Jeli w reakcji na 4,2 g elaza podziaano nadmiarem pary wodnej, to obliczona
objto wodoru wynosi 2,24 dm3 przy zaoeniu, e przemiana przebiega z wydajnoci
rwn 100%. Tymczasem w zadaniu podano, e wydajno opisanego procesu bya rwna
85%. Informacja ta powoduje konieczno zapisania kolejnej zalenoci i obliczenia objtoci
wodoru przy zaoeniu, e reakcja przebiega z podan w zadaniu wydajnoci (I sposb
rozwizania). Podczas rozwizywania zadania pamitaj o poprawnym zaokrglaniu wynikw
porednich i wyniku kocowego oraz o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk.
Zadanie 104.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz skorzysta z informacji do zada, w ktrej opisane
s poszczeglne przemiany. I tak: dla reakcji 1. podane zostay nazwy substratw i wzr
produktu reakcji, dla przemiany 2. podane zostay nazwy substratw i nazwa wodnego
roztworu powstaego po reakcji (w tym przypadku trzeba pamita o drugim produkcie
wodorze ktry wydziela si podczas przemiany), dla reakcji 3. podano nazwy substratw
i produktu reakcji. Zapisa musisz wic wzory substratw i produktw wszystkich przemian,
a nastpnie dokona bilansu masy i dobra wspczynniki stechiometryczne. Zwr uwag,
e zgodnie z poleceniem wszystkie rwnania reakcji powinny by zapisane w formie
czsteczkowej.
Zadanie 105.
a)
Aby poprawnie rozwiza t cz zadania, musisz skorzysta z informacji do zada, w ktrej
podano, e zwizkiem otrzymanym w wyniku reakcji 3. jest chlorek elaza(III) substancja
dobrze rozpuszczalna w wodzie. Wiedzc, e chlorek elaza(III) jest sol ulegajc hydrolizie
(jest to sl pochodzca od mocnego kwasu i sabej zasady), moesz przewidzie odczyn
wodnego roztworu takiej soli. Odczyn ten jest kwasowy. Musisz jeszcze potwierdzi podany
odczyn roztworu odpowiednim rwnaniem reakcji zapisanym w formie jonowej skrconej.
Aby nie popeni bdw zwizanych z doborem wspczynnikw, moesz zapisa najpierw
rwnanie reakcji w formie czsteczkowej:
FeCl3 + 3H2O Fe(OH)3 + 3HCl

Poniewa przemiana ta przebiega w roztworze wodnym, w ktrym obecne s jony, mona
zapisa powysze rwnanie w formie jonowej penej:
Fe3+ + 3Cl + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+ + 3Cl
Zwr uwag, e aden z powyszych zapisw nie jest zgodny z poleceniem, z ktrego
wynika, e rwnanie naley zapisa w formie jonowej skrconej. Po wykreleniu z rwnania
jonw chlorkowych, ktre nie bior udziau w reakcji, otrzymasz zapis rwnania
w formie jonowej skrconej:
Fe3+ + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+
129
130
b)
Aby poprawnie rozwiza t cze zadania, musisz przeledzi rwnania reakcji omawiane
w czci a) zadania, np. zapis:
Fe3+ + 3Cl + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+ + 3Cl,
z ktrego wynika, e w roztworze obecne s nastpujce jony i czsteczki: Fe3+, Cl, H+, H2O,
Fe(OH)3. Mona take zauway, e w roztworze bd obecne jony wodorotlenkowe
OH pochodzce z dysocjacji wody oraz ewentualnie jony Fe(OH)2+ i Fe(OH) +2 .
Zadanie 106.
a)
Zadanie sprawdza umiejtno projektowania dowiadcze, w wyniku ktrych mona
otrzyma wodorotlenek, a nastpnie tlenek danego metalu (elaza). W zadaniu nie podano
zestawu odczynnikw do wyboru. Dany jest tylko odczynnik wyjciowy (informacj o tym,
jaka substancja jest odczynnikiem wyjciowym, mona uzyska po analizie informacji
do zada), a kady sam musi zaproponowa drugi odczynnik konieczny do zajcia opisanej
reakcji. Najczciej wybieranym odczynnikiem bdzie wodny roztwr wodorotlenku sodu lub
wodorotlenku potasu. Naley zauway, e po zmieszaniu reagentw wytrci si osad
wodorotlenku elaza(III). Powstay osad naley odsczy, a nastpnie wypray
w odpowiedniej temperaturze.
b) Po zmieszaniu roztworw reagentw (chlorku elaza(III) i wskazanego wodorotlenku)
wytrci si osad. Przemian t mona zilustrowa rwnaniem zapisanym (zgodnie
z poleceniem) w formie czsteczkowej:
FeCl3 + 3NaOH Fe(OH)3 + 3NaCl
Powstay osad po odsczeniu naley wypray w odpowiedniej temperaturze. Wodorotlenek
elaza(III) ulegnie rozkadowi wedug poniszego rwnania:
T
Fe2O3 + 3H2O
2Fe(OH)3
Poniewa zgodnie z poleceniem naley zaznaczy warunki prowadzenia procesu, dlatego
w powyszym zapisie konieczne jest umieszczenie nad strzak w rwnaniu reakcji informacji,
e do zajcia procesu konieczne jest ogrzanie mieszaniny reakcyjnej do odpowiedniej
temperatury (oznaczenia: T lub temperatura lub temp. lub ogrzewanie). Po wypraeniu
powstanie tlenek elaza(III).
Zadanie 107.
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz szczegowo przeanalizowa informacj do zada.
Na
podstawie
analizy
zawartych
tam
danych
poczonych
z
wiedz
i umiejtnociami naley oceni prawdziwo zda. Zdanie 1. jest prawdziwe, poniewa
elazo jest metalem aktywniejszym od miedzi i wypiera mied z roztworw soli. Przebiega
wtedy reakcja opisana rwnaniem:
Fe + Cu 2 + Fe 2 + + Cu
Konieczna jest w tym przypadku umiejtno przewidywania kierunku przebiegu reakcji
metali z roztworami soli na podstawie danych zawartych w szeregu napiciowym metali.
Do oceny prawdziwoci zdania 2. (jest ono prawdziwe) konieczna jest znajomo
waciwoci pierwiastkw i zwizkw chemicznych. Zdanie 3. jest zdaniem faszywym,
poniewa przejcie do roztworu 1 mola elaza spowoduje wydzielenie 1 mola miedzi.
Porwnanie w tym przypadku mas molowych obu metali pozwoli Ci na sformuowanie
wniosku, i masa pytki uytej w dowiadczeniu zwikszya si.
Zadanie 108.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley zauway, e w planowanym dowiadczeniu
na tlenek glinu podziaano mocn zasad i mocnym kwasem. Zdajcy powinien zna
przykady tlenkw amfoterycznych, ich zachowanie wobec mocnych zasad oraz mocnych
kwasw, a wskazanie prawidowych obserwacji potwierdza t umiejtno. Zapis w formie
jonowej rwnania reakcji Al2O3 z wodnym, stonym roztworem wodorotlenku sodu
i ze stonym kwasem solnym potwierdza charakter amfoteryczny badanego tlenku.
Zadanie 109.
W reakcjach rozcieczonego kwasu siarkowego(VI) z magnezem, elazem i cynkiem
powstaj sole tych metali (siarczany(VI)) oraz wydziela si wodr. W przypadku wszystkich
uytych w dowiadczeniu metali schemat tej reakcji jest jednakowy:
Me + H2SO4 MeSO4 + H2
Oznacza to, e w reakcji kadego z tych 3 metali stosunek molowy metalu do kwasu
i wydzielonego wodoru wynosi 1 : 1 : 1. Masy uytych do reakcji metali s jednakowe (rwne
1 g). Naley obliczy, ile moli kadego z tych metali znajduje si w 1 g metalu i odnie ich
wartoci do objtoci wydzielanego wodoru. Najwicej wodoru wydzieli si w przypadku
metalu, ktrego liczba moli bya najwiksza, a najwiksz liczb moli otrzymamy dla metalu
o najmniejszej masie molowej, poniewa obliczamy j ze wzoru:
m 1g
=
n=
M M
Zadanie 110.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley porwna aktywno chemiczn
wykorzystanych w dowiadczeniu metali w reakcji z kwasem. Aktywno metali mona
odczyta z ich pooenia w ukadzie okresowym lub z szeregu elektrochemicznego
(aktywnoci) metali: metale s w nim uszeregowane wedug malejcej aktywnoci. Ponadto
trzeba wiedzie, e w reakcjach z kwasami metale s reduktorami, poniewa oddaj elektrony,
co oznacza, e im atwiej dany metal reaguje z kwasem, tym atwiej oddaje elektrony, a wic
jest silniejszym reduktorem. Najaktywniejszy metal jest zatem najsilniejszym reduktorem,
a najmniej aktywny najsabszym.
Zadanie 111.
Z informacji wprowadzajcej do zadania wynika, e chromit jest tworzony przez dwa rodzaje
jonw: Fe2+ i Cr2O42. Stopie utlenienia chromu wyznaczy naley z anionu Cr2O42,
pamitajc, e suma stopni utlenienia pomnoonych przez wartoci wspczynnikw
stechiometrycznych jest rwna adunkowi jonu. Zatem podpisujemy stopnie utlenienia,
pamitajc, e stopie utlenienia tlenu w zwizkach tego typu wynosi II i ukadamy
rwnanie: 2x + 4(II) = 2, std obliczamy stopie utlenienia chromu: 2x = 6, wic x = 3.
Zadanie 112.
Najpierw naley obliczy zawarto chromitu w dostarczonej rudzie, wiedzc, e 20%
stanowi zanieczyszczenia, zatem 80% stanowi czysty chromit. Obliczamy:
80% 280 t = 0,8 280 t = 224 t
Nastpnie na podstawie rwnania reakcji ukadamy masowy stosunek stechiometryczny
reagentw oraz obliczamy mas molow chromitu:
M FeCr2O 4 = MFe + 2MCr + 4MO = 1 56 g mol1 + 2 52 g mol1 + 4 16 g mol1 = 224 g mol1
131
132
Masa molowa koksu, czyli wgla, wynosi MC = 12 g mol1. Ze stosunku stechiometrycznego

ustalonego na podstawie wspczynnikw stechiometrycznych reagentw biorcych udzia
w reakcji, ktrej rwnanie jest podane w informacji:
FeCr2O4 + 4C 2Cr + Fe + 4CO
ustalamy, e stosunek liczby moli nFeCr2O 4 : nC = 1 : 4, stosunek masowy reagentw biorcych
udzia w reakcji wynosi:
mFeCr2O4 nFeCr2O4 M FeCr2O4 1 mol M FeCr2O4 1 mol 224 g mol1 224
=
=
=
=
4 mole M C
4 mole 12 g mol1 48
mC
nC M C
Widzimy, e masowy stosunek stechiometryczny reagentw z danych zadania jest taki sam:
mFeCr2O 4 : mC = 224 t : 48 t = 224 : 48, co oznacza, e substraty zmieszano w stosunku
stechiometrycznym i przereaguj one cakowicie zgodnie z masowym stosunkiem
stechiometrycznym, moemy zatem obliczy mas chromu, ktry by otrzymano, gdyby
wydajno reakcji wynosia 100%:
=
=
=
=
x
nCr M Cr
2 mole M Cr
2 mole 52 g mol1 104
104 mFeCr2O4
104 224 t
= 104 t
224
224
Tyle chromu otrzymaoby si przy wydajnoci wielkiego pieca rwnej 100%. Poniewa
wydajno procesu technologicznego jest mniejsza i wynosi 75%, w rzeczywistoci
otrzymujemy 75% 104 t = 78 t chromu.
x=
Zadanie 113.
Trzeba pamita, e kwas nieutleniajcy, w tym przypadku kwas solny, reaguje z metalami,
dajc sl i wodr, zatem produktem gazowym obu reakcji jest wodr. W pierwszym rwnaniu
uwzgldniamy powstanie soli, ktr jest chlorek elaza(II) i wodoru, a nastpnie, bilansujc
masy lub liczb atomw poszczeglnych pierwiastkw, ustalamy stosunek stechiometryczny
reagentw: n Fe : n HCl : n FeCl2 : n H2 = 1 : 2 : 1 : 1. Druga reakcja elaza z par wodn
prowadzi do tlenku elaza(II,III) Fe3O4 i wodoru. Kiedy wiemy, jakie s substraty i produkty
tej reakcji, moemy zbilansowa jej rwnanie, ustalajc nastpne wspczynniki
stechiometryczne reagentw: n Fe : n H2O : n Fe3O4 : n H2 = 3 : 4 : 1 : 4.
Zadanie 114.
Reakcja wodnego roztworu soli elaza(II) z mocn zasad (wodny roztwr KOH) prowadzi
do wytworzenia si osadu trudno rozpuszczalnego wodorotlenku elaza(II). Reakcja ta
przebiega bez zmiany stopnia utlenienia elaza. Naley zapisa rwnanie tej reakcji w postaci
czsteczkowej: FeCl2 + 2KOH Fe(OH)2 + 2KCl, nastpnie w postaci jonowej, pamitajc,
e osad wodorotlenku elaza(II) jest trudno rozpuszczalny w wodzie, wic praktycznie nie
dysocjuje na jony. Pozostae zwizki s dobrze rozpuszczalne i dysocjuj cakowicie, zatem
zapisujemy je w postaci jonowej: Fe2+ + 2Cl + 2K+ + 2OH Fe(OH)2 + 2K+ + Cl,
i po redukcji wyrazw podobnych wystpujcych po obu stronach rwnania otrzymujemy
zapis: Fe2+ + 2OH Fe(OH)2. Moemy te dopisa strzak skierowan w d przy wzorze
wodorotlenku elaza(II), co oznacza wytrcanie si osadu tego wodorotlenku, ale nie jest
to konieczne.
Zadanie 115.
Opisana reakcja przedstawia utlenianie wodorotlenku elaza(II) do wodorotlenku elaza(III)
za pomoc nadtlenku wodoru. Skoro jon elaza utlenia si z +II stopnia utlenienia do jonu
elaza na +III stopniu utlenienia, naley zauway, e drugi z reagentw musi si redukowa.
Jeeli reduktor si utlenia, a utleniacz redukuje, to nadtlenek wodoru musi mie charakter
utleniacza. W czasie reakcji atom tlenu z czsteczki nadtlenku wodoru zmienia stopie
utlenienia z I na II stopie utlenienia w anionie wodorotlenkowym. Gdyby wydziela si
gaz, w tym przypadku gazowy tlen, to zamiast redukcji nastpowaoby utlenienie do stopnia
utlenienia rwnego 0, obie reakcje byyby wic procesami utlenienia, co uniemoliwiaoby
przebieg reakcji midzy tak dobranymi odczynnikami. Z tego powodu w czasie opisanej
reakcji nie mog si wydziela pcherzyki gazu, poprawne jest zatem jedynie ostatnie zdanie.
Zadanie 116.
Nadtlenek wodoru redukuje si do jonw OH. Ze wzgldu na zasadowe rodowisko,
w ktrym przebiega reakcja, naley prowadzi bilans z zastosowaniem jonw OH oraz
elektronw. Z bilansu masowego wynika, e naley doda do strony prawej 2 mole jonw
OH, a z bilansu adunku e naley doda po lewej stronie rwnania 2 elektrony.
Wodorotlenek elaza(II) utlenia si do wodorotlenku elaza(III). Ze wzgldu na rodowisko
naley prowadzi bilans z zastosowaniem jonw OH oraz elektronw. Z bilansu masowego
wynika, e naley doda do strony lewej 1 mol jonw OH, a z bilansu adunku e naley
po prawej stronie rwnania doda 1 elektron.
Zadanie 117.
Naley ustali, e w wyniku ogrzewania wodorotlenku elaza(III) zachodzi rozkad tego
wodorotlenku z wydzieleniem wody: 2Fe(OH)3 Fe2O3 + 3H2O. Tlenek elaza(III) ma
waciwoci amfoteryczne. Celem ich potwierdzenia naley przeprowadzi reakcj z mocnym
kwasem i zasad, ktrymi s wrd zaproponowanych odczynnikw kwas solny
o steniu 36,5% masowych i stony gorcy wodny roztwr wodorotlenku potasu.
Zadanie 118.
Naley zwrci uwag na spostrzeenia zapisane przez uczniw, szczeglnie zauway,
e rozpuszczaniu produktu spalania sodu w tlenie towarzyszyo pienienie si, a wic
powstawanie gazu. Nie jest to typowe dla reakcji z wod tlenku metalu z grupy litowcw lub
berylowcw, ktrej produktem powinien by wycznie wodorotlenek. Fakt ten wskazuje
na bdne wycigniecie wniosku. Aktywno litowcw wzrasta wraz z numerem okresu: sd
jest tak reaktywny, e spalany w tlenie tworzy nadtlenek sodu o wzorze Na2O2, a nie
zwyky tlenek Na2O. Nadtlenek ten, reagujc z wod, daje wodorotlenek i gazowy tlen.
Uczniowie pominli ten fakt, i dlatego sformuowali bdny wniosek.
Zadanie 119.
W odpowiedzi naley uwzgldni fakt, e sd podczas spalania w tlenie daje nadtlenek sodu
Na2O2, tak wic substratami reakcji s sd i tlen, a produktem nadtlenek sodu. Nastpnie
z bilansu masy ustalamy odpowiednie wspczynniki stechiometryczne w rwnaniu reakcji.
Zadanie 124.
Aby obliczy cinienie panujce w poduszce po kolizji samochodu, trzeba zauway
2 kwestie:
1) jedynym gazem, ktry wypeni poduszk, by azot wytworzony w reakcji rozkadu azydku
sodu NaN3,
2) cinienie gazu jak to wynika z rwnania Clapeyrona zaley od liczby moli gazu,
temperatury i objtoci, ktr ten gaz zajmuje.
Musimy zatem obliczy, ile moli azotu powstao w wyniku rozkadu 13,00 g azydku sodu,
korzystajc z podanego rwnania reakcji 2NaN3 2Na + 3N2. Wynika z niego, e:
133
134
nN2 =
3mNaN3
3
nNaN3 =
. Obliczamy mas molow azydku sodu, podstawiamy do wyraenia
2
2M NaN3
na liczb moli azotu i obliczamy liczb moli azotu (rwn 0,3 mola). Mamy w ten sposb
wszystkie wielkoci potrzebne do obliczenia cinienia: liczb moli i objto gazu oraz
temperatur (t wielko trzeba wyrazi w kelwinach: T = (273,15 + 22,00) K = 295,15 K).
Przeksztacamy rwnanie Clapeyrona tak, aby otrzyma wyraenie na cinienie
i podstawiamy do niego dane, zaokrglajc wynik wyraony w hPa do jednoci:
dm 3
n NaN 3 RT 0,3 mol 83,1 hPa
295,15 K
molK
=
= 613,17 hPa 613 hPa
pV = nRT p =
3
V
12 dm
Zadanie 125.
Naley zwrci uwag na to, e reakcja spalania amoniaku w tlenie jest reakcj typu
utleniania i redukcji. Zatem najatwiej wykona bilansowanie tego rwnania, stosujc metod
bilansu elektronowego, zapisujemy poszczeglne indywidua chemiczne z uwzgldnieniem ich
stopnia utlenienia:
-III
proces utleniania: 2 N N 2 + 6e - ,
0
-II
proces redukcji: O 2 + 4e - 2 O .
Nastpnie wyznaczamy najmniejsz wspln wielokrotno liczby elektronw oddanych
i pobranych, czyli liczby 6 i 4. Jest ni liczba 12. Mnoymy rwnanie procesu utleniania
przez 2 (aby uzyska 12 elektronw oddanych), a rwnanie procesu redukcji przez 3
(aby otrzyma 12 elektronw pobranych) i dodajemy stronami oba rwnania, otrzymujc
0
-III
-
4
N
2N
2 + 12e
dane wspczynniki: 0
. Po przeksztaceniu tego formalnego zapisu
-II
3O 2 + 12e 6 O
do postaci czsteczkowej, otrzymujemy ostateczn form czsteczkow rwnania:

4NH3 + 3O2 2N2 + 6H2O.
Zadanie 126.
Aby poprawnie opisa zmiany moliwe do zaobserwowania w czasie dowiadczenia, trzeba
wykorzysta informacje przedstawione we wprowadzeniu oraz przeanalizowa schemat
zestawu, w ktrym dowiadczenie wykonano. W kolbie I znajduje si czarna substancja staa
jest nim siarczek elaza(II) do ktrego dodawany jest kwas solny. Z informacji
dowiadujemy si, e kwas solny reaguje z siarczkiem elaza(II), w wyniku czego powstaje
gazowy siarkowodr. Powinnimy wiedzie, e gaz ten jest bezbarwny. Moemy na tej
podstawie sformuowa opis zmian dokonujcych si w kolbie I. W kolbie II znajduje si
bezbarwny roztwr siarczanu(VI) cynku, do ktrego doprowadzany jest gazowy siarkowodr
wydzielony w kolbie I. Z informacji do zadania wynika, e po wprowadzeniu siarkowodoru
do roztworu zawierajcego jony cynku zachodzi reakcja, w wyniku ktrej wytrca si biay
osad siarczku cynku, dziki czemu moemy przewidzie zmiany moliwe do zaobserwowania
w kolbie II.
Zadanie 127.
Zadanie mona rozwiza rnymi metodami: wyprowadzajc wyraenie na objto
siarkowodoru za pomoc wielkoci danych (I sposb) lub wykonujc kolejne etapy
rozwizania z wykorzystaniem proporcji (II sposb). Niezalenie jednak od wybranej metody,
kade rozwizanie wykorzystuje zaoenie, e objto molowa gazu jest wielkoci sta
w danych warunkach temperatury oraz cinienia i nie zaley od rodzaju gazu. W warunkach
normalnych wynosi ona 22,4 dm3 mol1. Jeeli obliczymy, ile moli H2S powstao w reakcji,
bdziemy mogli obliczy jego objto. W kadym rozwizaniu trzeba take uwzgldni to,
e ilo wydzielonego siarkowodoru zaley od iloci uytego kwasu (przy nadmiarze FeS),
a zaleno t okrela rwnanie reakcji FeS(s) + 2HCl (aq) FeCl2 (aq) + H2S (g) podane
w informacji do zada. W rwnaniu wytuszczono wzory tych substancji, o ktrych iloci
informacje zostay podane w treci zadania (HCl) lub stanowi wielko szukan (H2S).
Z rwnania reakcji odczytujemy, e w wyniku reakcji 2 moli HCl powstaje 1 mol H2S, a wic
liczba moli otrzymanego H2S jest 2 razy mniejsza od liczby moli HCl. Dziki temu, majc
liczb moli HCl, moemy obliczy liczb moli i objto H2S. Liczb moli HCl obliczymy,
wiedzc, jaka objto kwasu solnego (czyli roztworu HCl) o danym steniu molowym
zostaa uyta w reakcji.
Zadanie 128.
Zadanie mona rozwiza rnymi sposobami, ale podstaw kadego z nich jest zauwaenie,
e do obliczenia stenia molowego jonw cynku w badanym roztworze potrzebna jest
informacja o liczbie moli tych jonw w znanej objtoci roztworu (50 cm3). Poniewa dana
jest masa tlenku cynku ZnO otrzymanego w wyniku dwch kolejnych reakcji chemicznych,
trzeba take wykorzysta ich rwnania, co pozwoli powiza ilo ZnO z iloci Zn2+.
Rwnania te podano w informacji do wizki zada:
Zn2+ + H2S ZnS + 2H+ oraz 2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO2
Wynika z nich, e liczba moli otrzymanego ZnO jest rwna liczbie moli Zn2+ obecnych
w danej objtoci roztworu, dlatego, obliczajc liczb moli ZnO, otrzymamy liczb moli Zn2+.
Objto roztworu i zawarta w niej liczba moli jonw cynku to 2 wielkoci konieczne
i wystarczajce do tego, aby obliczy stenie molowe. Trzeba przy tym pamita,
e jednostk stenia molowego jest mol dm3, dlatego objto wyraon w cm3 naley
przeliczy na dm3.
Zadanie 133.
do zada. Zauwa, e izomerem, ktry stanowi uboczny produkt reakcji eliminacji
bromowodoru z 2-bromobutanu, jest alken o wzorze CH2=CHCH2CH3, czyli but-1-en.
W przypadku alkenw izomeria cis-trans nie wystpuje, gdy do ktregokolwiek z atomw
wgla poczonych wizaniem podwjnym przyczone s 2 takie same podstawniki
(lub 2 atomy wodoru). Tak wic but-1-en nie tworzy izomerw cis-trans.
Zadanie 134.
Jeeli proces chemiczny przebiega przez kilka etapw o rnej wydajnoci, to jego cakowita
wydajno jest iloczynem wydajnoci wszystkich reakcji porednich. Opisany powyej proces
skada si z III etapw (reakcji) o wydajnoci WI, WII, WIII. Aby okreli wydajno caego
procesu, trzeba pomnoy wydajnoci tych etapw.
Zadanie 135.
Rozwizanie zadania polega na napisaniu rwna reakcji na podstawie podanego
w informacji do zada cigu przemian. Zwrci uwag, e zgodnie z poleceniem do zadania
w rwnaniach reakcji trzeba zastosowa wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw
organicznych. Dokadna analiza schematu pozwoli Ci na ustalenie wzorw wikszoci
reagentw, a znajomo waciwoci zwizkw chemicznych niewtpliwie uatwi
135
136
rozwizanie zadania. Pamitaj, e zawsze po zapisaniu wzorw substratw i produktw trzeba

dokona bilansu masy i dobra wspczynniki stechiometryczne.
Zadanie 136.
Aby rozwiza zadanie, konieczne jest skorzystanie z informacji do zada. Musisz zwrci
uwag na stechiometri przemiany i zauway (lub zapisa rwnanie reakcji przemiany I),
e z 1 mola karbidu powstaje 1 mol acetylenu: CaC2 + 2H2O Ca(OH)2 + C2H2.
Rozwizujc zadanie, musisz wykorzysta informacj, e uyty do reakcji karbid zawiera
20% zanieczyszcze i nastpnie obliczy mas czystego karbidu (mkarbidu = 800 g).
Korzystajc ze stechiometrii reakcji, moesz zapisa zaleno, np. proporcj, ktrej
rozwizanie pozwoli na obliczenie objtoci acetylenu, przy zaoeniu, e przemiana
przebiega z wydajnoci rwn 100%. W informacji do zada oraz w poleceniu do zadania
umieszczona jest adnotacja, e reakcja przebiega z wydajnoci rwn 85%. Naley wic
obliczy objto wydzielonego gazu przy podanej w zadaniu wydajnoci (I sposb). Podczas
rozwizywania zadania pamitaj o poprawnym zaokrglaniu wynikw porednich i wyniku
kocowego oraz o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj take, e rozwizanie
zadania kad inn poprawn metod zostanie ocenione pozytywnie.
Zadanie 137.
a)
Do rozwizania zadania musisz wykorzysta informacj do zada i ustali, e zwizkiem
organicznym powstaym w wyniku przemiany I jest acetylen (C2H2). Z informacji
poprzedzajcej polecenie do zadania wynika, e podczas reakcji acetylenu z wodorem
otrzymano zwizek nalecy do szeregu homologicznego o wzorze oglnym CnH2n. Oznacza
to, e powstay zwizek jest alkenem (C2H4). Nastpnie zgodnie z poleceniem musisz zapisa
rwnanie reakcji cakowitego spalania etenu. Aby poprawnie zapisa rwnanie reakcji,
musisz wiedzie, e produktami reakcji cakowitego spalania zwizku organicznego (etenu)
s tlenek wgla(IV) i para wodna. Pamitaj, e zawsze po zapisaniu wzorw substratw
i produktw musisz dokona bilansu masy i dobra wspczynniki stechiometryczne.
b)
Aby poprawnie rozwiza zadanie, musisz przypomnie sobie, e 1 mol czsteczek kadej
substancji to ta sama liczba czsteczek (staa Avogadra). Musisz take wiedzie, e ta sama
liczba czsteczek rnych gazw, w staych warunkach zewntrznych, zajmuje t sam
objto (prawo Avogadra). Masz prawo wnioskowa, e 1 mol czsteczek kadego gazu
zajmuje w staych warunkach zewntrznych t sam objto. Podajc liczno materii
(w molach) w reakcjach z udziaem gazw, podajesz rwnoczenie objto kadego
z reagentw. I tak w przypadku reakcji zilustrowanej rwnaniem:
C2H4 (g) + 3O2 (g) 2CO2 (g) + 2H2O (g)
mona nie tylko stwierdzi, e 1 mol C2H4 i 3 mole O2 ulegaj przemianie do 2 moli CO2
i 2 moli H2O, ale take, e 1 objto C2H4 i 3 objtoci O2 ulegaj przemianie do 2 objtoci
CO2 i 2 objtoci H2O. Kontynuujc rozwizanie zadania, musisz skorzysta ze stechiometrii
reakcji i na tej podstawie ustali objto reagentw reakcji (zgodnie z poleceniem). Zwr
uwag, e z informacji do podpunktu b) zadania wynika, e spaleniu ulego 0,2 dm3 zwizku
X, czyli etenu.
Zadanie 138.
organicznym powstaym w wyniku przemiany I jest acetylen (C2H2). W czsteczce etynu
(acetylenu) atomy wgla przyjmuj struktur liniow, waciw dla hybrydyzacji sp. Oprcz
2 orbitali zhybrydyzowanych wystpuj tutaj 2 orbitale niezhybrydyzowane. Zauwa,
i w czsteczce acetylenu obecne s nastpujce wizania: 1 wizanie sp-sp- pomidzy

atomami wgla, 2 wizania s-sp- pomidzy atomami wgla i atomami wodoru oraz
2 wizania p-p- pomidzy atomami wgla.
Zadanie 139.
organicznym powstaym w wyniku przemiany II jest zwizek o wzorze CH3CHO.
Aby zadanie zostao rozwizane poprawnie, musisz przypomnie sobie zasady tworzenia
nazw systematycznych aldehydw. W omawianym przypadku tworzenie nazwy
systematycznej bdzie polegao na dodaniu do rdzenia nazwy macierzystego wglowodoru
przyrostka -al. Zgodnie z poleceniem do zadania, oprcz podania nazwy systematycznej
aldehydu, naley take okreli formalne stopnie utlenienia wszystkich atomw wgla w jego
czsteczce. W zwizkach organicznych stopnie utlenienia ustala si osobno dla kadego
atomu wgla i zwizanych z nim atomw innych pierwiastkw.
Zadanie 140.
organicznym powstaym w wyniku przemiany III jest zwizek o wzorze CH3COOH.
Nastpnie na podstawie podanej w poleceniu do zadania nazwy estru (metanian metylu)
musisz napisa wzr sumaryczny tego zwizku i porwna go ze wzorem sumarycznym
kwasu etanowego (octowego). W omawianym przypadku wzory te s identyczne, dlatego
zwizki s izomerami.
Zadanie 141.
a)
Rozwizujc t cz zadania, warto przypomnie, e etan to wglowodr nasycony
i w reakcji z chlorem ulega reakcji podstawienia (substytucji). Atom wodoru zostaje
zastpiony atomem chloru. Reakcj prowadzono z nadmiarem chloru a do cakowitego
zastpienia wszystkich atomw wodoru znajdujcych si w etanie. Powsta zwizek o wzorze:
CCl3CCl3.
b)
Reakcja przebiegaa w obecnoci wiata, ktre powoduje rozbicie czsteczki chloru na atomy
chloru, ktre s rodnikami (maj niesparowany elektron, poniewa atom chloru ma
wiato
nieparzyst liczb elektronw): Cl2
2Cl (kropka symbolizuje niesparowany elektron).
Omawiana reakcja jest reakcj substytucji o mechanizmie rodnikowym. Wolne rodniki s
nietrwae, bo z powodu obecnoci pojedynczych elektronw bardzo atwo i szybko podlegaj
dalszym przemianom.
c)
Aby okreli liczb czsteczek uytych do reakcji cakowitego chlorowania etanu, naley
zauway, e na 1 mol etanu przypada 6 moli chloru. 1 mol substancji zawiera liczb
Avogadra czstek, czyli 6,023 1023, std do reakcji uyto 6 0,1 6,023 1023 czsteczek
chloru.
Zadanie 142.
a)
W informacji podano wzory pstrukturalne zwizkw organicznych zaliczanych do alkanw,
cykloalkanw, alkenw i alkinw. Na tej podstawie mona wyprowadzi wzr sumaryczny
kadego wglowodoru, a potem wzr oglny grupy zwizkw.
137
138
alkan
cykloalkan
alken
alkin
C3H8
CnH2n+2
C3H6
CnH2n
C3H6
CnH2n
C3H4
CnH2n-2
Z podanego zestawienia wynika, e wzr CnH2n maj cykloalkany i alkeny, do ktrych nale
zwizki oznaczone numerami I i III, s to propen i cyklopropan. Zwizki te s izomerami
konstytucyjnymi, bo majc ten sam wzr sumaryczny, rni si budow. Reakcjami
charakterystycznymi dla zwizkw organicznych nasyconych s reakcje substytucji,
dla zwizkw nienasyconych charakterystyczne s reakcje addycji.
b)
Zwizek II czyli propyn ulega reakcjom addycji (przyczania). Reakcja addycji zachodzi
kosztem wizania potrjnego, kocowy produkt jest zwizkiem nasyconym. Przyczenie
czsteczek wody do czsteczek propynu w obecnoci soli rtci i kwasu siarkowego(VI)
prowadzi do otrzymania ketonu, w tym wypadku do propanonu o wzorze CH3COCH3.
c)
Wiedzc, do jakiej grupy wglowodorw nale poszczeglne zwizki i jakie reakcje s dla
nich charakterystyczne, mona stwierdzi, czy podane zdania s prawd, czy faszem.
Addycja wodoru do wglowodorw nienasyconych prowadzi do powstania alkanu.
Czsteczka propenu ma 1 wizanie podwjne i moe przyczy tylko 1 czsteczk wodoru.
Czsteczka propynu ma wizanie potrjne, moe wic przyczy 2 czsteczki wodoru,
a przyczajc tylko 1, przeksztaci si w propen, a nie propan. Propen ulega utlenieniu, dajc
alkohol dihydroksylowy. Cakowite spalanie wglowodorw prowadzi do otrzymania tlenku
wgla(IV) i wody. Najwicej czsteczek wody powstanie ze spalenia wglowodoru, ktrego
czsteczka zawiera najwiksz liczb atomw wodoru, a wic propanu, a nie cyklopropanu.
Przebieg reakcji spalania ilustruj ponisze rwnania:
C3H8 + 5O2 3CO2 + 4H2O
C3H6 + 4,5O2 3CO2 + 3H2O
C3H4 + 4O2 3CO2 + 2H2O
Zadanie 143.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley przeanalizowa budow czsteczek uytych
w dowiadczeniu zwizkw i wynikajce z niej waciwoci tych zwizkw. Spord nich
tylko metan nie reaguje z chlorowodorem (pamitamy, e jest to zwizek mao reaktywny).
Pozostae 2 zwizki etyn i metyloamina z chlorowodorem bd reagowa. Etyn o wzorze
CHCH jest wglowodorem nienasyconym, w jego czsteczkach midzy atomami wgla
wystpuje wizanie potrjne, co uzdalnia etyn do udziau w reakcjach addycji.
Po przyczeniu 1 czsteczki chlorowodoru do czsteczki etynu powstanie zwizek
nienasycony o wzorze CH2=CHCl, a po przyczeniu kolejnej czsteczki zwizek nasycony
o wzorze CH3CHCl2 (pamitamy o tym, e kolejny atom wodoru przycza si do atomu
wgla bogatszego w wodr). W przypadku metyloaminy zdolno do reagowania
z chlorowodorem wynika z faktu, e atom azotu grupy aminowej NH2 ma woln par
elektronow i stanowi ujemny biegun czsteczki, moe wic oderwa proton od czsteczki
chlorowodoru. Powstaj wwczas jony CH3NH3+ i Cl, tworzce zwizek jonowy o wzorze
CH3NH3+Cl, czyli chlorowodorek metyloaminy.
Zadanie 148.
Trzeba rwnie przypomnie sobie, jakie waciwoci chemiczne maj alkohole naley
wiedzie, e alkohole pierwszorzdowe utleniaj si do aldehydw lub kwasw
karboksylowych, a alkohole drugorzdowe utleniaj si do ketonw. Alkohole trzeciorzdowe
nie ulegaj dziaaniu wikszoci utleniaczy. W probwce I nie zaobserwowano objaww

reakcji, a wic naley wywnioskowa, e do probwki I dodano alkohol trzeciorzdowy.
Roztwr w probwce II zmieni barw z pomaraczowej na zielononiebiesk, a u wylotu tej
probwki wyczuwalny by zapach octu. Naley stwierdzi, e alkohol utleni si i powsta
kwas octowy. Kwas ten mg powsta w wyniku utlenienia pierwszorzdowego etanolu
o wzorze CH3CH2OH. Do probwki III dodano wic alkohol drugorzdowy dodatkowo
wiadomo, e w probwce tej zasza reakcja chemiczna. Spord podanych wzorw alkoholi
wybierz wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzdowych i uzupenij podane zdania.
Zadanie 149.
a)
Rozwizanie zadania wymaga analizy podanej informacji. Grupa OH jako podstawnik
pierwszego rodzaju kieruje nastpny podstawnik w reakcji substytucji elektrofilowej
w pooenie orto i para. Pooenie orto oznacza, e podstawniki le obok siebie, czyli
w pozycji 1 i 2; w pooeniu para podstawniki le naprzeciw siebie, czyli w pozycji 1 i 4.
Zwizkiem, ktry spenia ten warunek, jest zwizek oznaczony numerem I.
b)
Na podstawie przeprowadzonych reakcji mona stwierdzi, e fenol, reagujc
z wodorotlenkiem sodu (reakcja I), tworzy sl, wykazuje wic waciwoci kwasowe. Jest to
1. wniosek. W reakcji II fenolan sodu (sl powstaa w reakcji I) pod wpywem tlenku
wgla(IV) i wody daje ponownie fenol i wglan sodu. Jeeli fenol zosta wyparty ze swojej
soli przez saby kwas wglowy (CO2 + H2O), oznacza, e jest on kwasem sabszym od niego.
Wniosek 2. mona sformuowa: fenol jest kwasem sabszym ni kwas wglowy.
Zadanie 150.
a)
Aby rozwiza zadanie, naley przeanalizowa podany schemat. Ogrzewanie alkoholu
w obecnoci tlenku glinu prowadzi do powstania alkenu. Alken w reakcji z bromem daje
dibromoalkan, a w reakcji alkenu z bromowodorem powstaje bromoalkan. Zwizkiem III jest
wic 1,2-dibromopropan o wzorze CH2BrCHBrCH3, a zwizkiem IV 2bromopropan
o wzorze CH3CHBrCH3.
b)
Aby okreli typ reakcji, warto przypomnie, e reakcja substytucji polega na podstawieniu
atomu w czsteczce przez inny atom, a reakcja addycji polega na przyczeniu czsteczki,
np. HBr, Br2, H2O, do atomw wgla poczonych wizaniami wielokrotnymi, za reakcja
eliminacji polega na oderwaniu od czsteczki 2 atomw lub grup funkcyjnych, w wyniku
czego zwizek staje si nienasycony. Analizujc schemat, mona zauway, e reakcja 1. jest
reakcj eliminacji, propan-2-ol w podanych warunkach przechodzi w propen. Reakcja 5.
to reakcja substytucji, poniewa 2-bromopropan przeksztaca si w propan-2-ol. Nastpia
wymiana atomu bromu na grup hydroksylow.
c)
Aby napisa rwnanie reakcji oznaczonej na schemacie numerem 5., trzeba zidentyfikowa
zwizek organiczny IV, ktry bierze w niej udzia, a jej produktem jest propan-2-ol. Zwizek
IV powstaje w wyniku reakcji zwizku II z bromowodorem. Jak zauwaylimy wczeniej,
zwizek II powstaje w wyniku eliminacji czsteczki wody z czsteczki propan-2-olu, jest nim
wic propen o wzorze CH3CH=CH2. Jego czsteczki s zdolne do addycji czsteczek HBr.
Gwnym produktem tej reakcji jest 2-bromopropan o wzorze CH3CHBrCH3. Zwizek ten
ulega zasadowej hydrolizie, w ktrej wyniku nastpuje wymiana atomu bromu na grup
hydroksylow i powstaje propan-2-ol. Poniewa reakcja zachodzi w wodnym roztworze
139
140
wodorotlenku, jej nieorganicznym produktem ubocznym jest sl, np. jeeli uyjemy
wodorotlenku sodu, rwnanie reakcji 5. bdzie miao nastpujc posta:
CH3CH(Br)CH3+ NaOH woda
CH3CH(OH)CH3 + NaBr
Zadanie 151.
Z przedstawionego schematu rwnania wynika, e chrom z VI stopnia utlenienia w jonie
2
Cr2O 7 przechodzi na III stopie w jonie Cr3+, wic jest utleniaczem, za reduktorem jest
CH3CH(OH)CH3, poniewa drugi atom wgla w czsteczce tego zwizku ma stopie
utlenienia rwny 0, a w czsteczce powstaego zwizku o wzorze CH3COCH3 ma stopie
utlenienia rwny II. Ponadto widzimy, e reakcja zachodzi w rodowisku kwasowym,
2
a jej produktem ubocznym jest woda. Jon Cr2O 7 ulega procesowi redukcji, pobierajc
elektrony. Zwizek CH3CH(OH)CH3 ulega procesowi utlenienia, oddajc elektrony:
2
Cr2O 7 + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O
1
+
CH3CH(OH)CH3 CH3COCH3 + 2H + 2e 3
Liczba pobranych elektronw musi by rwna liczbie oddanych elektronw, dlatego drugie
rwnanie musimy pomnoy przez 3. Uzyskane w rwnaniach procesu utleniania i procesu
redukcji wspczynniki stechiometryczne naley wpisa do podanego schematu reakcji.
Zadanie 152.
Alkohole, ktrych wzory podano w informacji wstpnej, s wzgldem siebie izomerami
o rnej rzdowoci i rnym rozgazieniu acucha wglowego. Maj takie same wzory
sumaryczne, to znaczy, e ich czsteczki maj jednakowy skad C4H9OH, ale inn budow:
rni si ksztatem szkieletu wglowego i pooeniem grupy hydroksylowej OH.
W zwizku z tym zdanie 1. jest faszywe: alkohole te nie s homologami, tylko izomerami.
Zdanie 2. jest prawdziwe. Alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem II, jest alkoholem
drugorzdowym, poniewa grupa OH poczona jest z drugorzdowym atomem wgla, czyli
takim, ktry zwizany jest z 2 atomami wgla. W zdaniu 3. podano bdnie stopie utlenienia
atomu wgla poczonego z grup OH dla zwizku I i III: w czsteczce zwizku I podano I,
a powinno by I, za w czsteczce zwizku III stopie utlenienia atomu wgla poczonego
z grup OH wynosi I, a nie I.
Zadanie 153.
Rozwizanie zadania polega na dobieraniu w kadym zdaniu waciwego uzupenienia,
zgodnego z waciwociami alkoholi oznaczonych numerami I, II i III. W zdaniu 1. jest
badana znajomo otrzymywania alkoholi pierwszorzdowych z odpowiednich
chloropochodnych alkanw: w reakcji takiej grupa OH zajmuje miejsce atomu chlorowca.
W zdaniu 2. naley wskaza butanon, poniewa produktem utleniania alkoholu
drugorzdowego jest keton, za w zadaniu 3. prawidowe uzupenienie to nie ulega zgodnie
z tym, e trzeciorzdowy alkohol nie ulega utlenieniu przez tlenek miedzi(II).
Zadanie 154.
a)
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, trzeba wiedzie, e zastosowany w dowiadczeniu
utleniacz tlenek miedzi(II) jest sabym utleniaczem, ktry utlenia tylko alkohole
pierwszorzdowe i drugorzdowe. Reakcji tej nie ulegaj alkohole trzeciorzdowe. Ponadto
trzeba wiedzie, e tlenek miedzi(II), tworzcy czarny nalot na powierzchni miedzianego
drutu, w reakcji z alkoholami pierwszo- i drugorzdowymi redukuje si do miedzi. Metal ten
ma barw rowoczerwon. Wiadomoci te pozwalaj sformuowa poprawne obserwacje
dotyczce przedstawionego dowiadczenia.
b)
Alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem I, jest alkoholem pierwszorzdowym, natomiast
alkohol, ktrego wzr oznaczono numerem II, jest alkoholem drugorzdowym. Oba alkohole
w reakcji z CuO ulegaj utlenieniu, przy czym produkt tego utlenienia zaley wanie
od rzdowoci alkoholu. Alkohole pierwszorzdowe utleniaj si do aldehydw, za alkohole
drugorzdowe utleniaj si do ketonw. Nazw aldehydu tworzy si z nazwy wglowodoru
przez dodanie przyrostka -al. Nazw ketonu (w czsteczkach ketonw grupa karbonylowa
=CO jest fragmentem acucha wglowego) tworzy si przez dodanie do nazwy wglowodoru
przyrostka -on. Najduszy acuch, w ktrym znajduje si grupa ketonowa, jest acuchem
macierzystym, a numerowanie rozpoczyna si od tego koca acucha wglowego, od ktrego
jest najbliej do karbonylowego atomu wgla (czyli atomu wgla tworzcego grup
ketonow).
c)
Alkohole maj waciwoci redukujce, czyli si utleniaj. Produkty utleniania zale od
rzdowoci alkoholi. Alkohole pierwszorzdowe utleniaj si do aldehydw, a alkohole
drugorzdowe utleniaj si do ketonw. Naley zwrci uwag, e omawiany w zadaniu
alkohol jest alkoholem drugorzdowym, wic w reakcji z tlenkiem miedzi(II) daje keton,
ktrego czsteczki zawieraj grup ketonow =CO, oraz mied i wod. W odpowiedzi
do zadania naley zapisa rwnanie tej reakcji, stosujc wzory pstrukturalne.
Zadanie 159.
Warunkiem poprawnego rozwizania zadania jest znajomo prby Tollensa. W prbie tej
wykrywa si w zwizku chemicznym obecno grupy aldehydowej, ktra utleniana jonami
Ag+ przeksztaca si w grup karboksylow przy rwnoczesnej redukcji Ag+ do Ag0. Jon Ag+
wystpuje w roztworze jako kompleks diaminasrebra, w uproszczeniu przedstawiany jako
Ag2O. Nastpnie naley zapisa rwnanie tej reakcji. Reakcja oznaczona w podanym
schemacie numerem I jest reakcj halogenopochodnych wglowodorw w tym wypadku
chloropochodnych wglowodorw z wodnym roztworem wodorotlenku sodu i prowadzi
do wymiany halogenu (chloru) na grup hydroksylow, w wyniku czego powstaje alkohol.
Oznacza to, e atom chloru zosta podstawiony grup hydroksylow, jest to wic reakcja
podstawienia, czyli substytucji.
Zadanie 164.
Naley stwierdzi, e bezbarwny gaz powstajcy w wyniku reakcji zachodzcej
w probwce II to tlenek wgla(II). Wiadomo, e tlenek ten ulega spalaniu do tlenku
wgla(IV). Trzeba wiedzie, e CO2 rozpuszcza si w wodzie i reaguje z ni. Zachodzi
wwczas proces zilustrowany rwnaniem: CO2 + H2O H + + HCO 3 . Nie obserwujemy
wtedy zmtnienia roztworu. Tlenek wgla(IV) wykrywamy za pomoc wody wapiennej
(nasyconego wodnego roztworu wodorotlenku wapnia), ktra pod jego wpywem mtnieje,
bo powstaje osad wglanu wapnia.
Zadanie 165.
W celu rozwizania zadania musisz wykona odpowiednie obliczenia, na podstawie ktrych
bdzie mona przeprowadzi dowiadczenie opisane w informacji do zada. Aby rozwiza
zadanie, trzeba zna definicj stenia procentowego roztworu i wiedzie, na czym polega
rozcieczanie roztworu. Musisz wykona obliczenia zwizane z rozcieczaniem roztworw
oraz zaplanowa dowiadczenie pozwalajce otrzyma roztwr o zadanym steniu
procentowym. W pierwszej kolejnoci oblicz mas kwasu octowego znajdujcego si
w roztworze o steniu 10% masowych, czyli mas substancji rozpuszczonej (ms = 20 g).
Mas kwasu octowego obliczamy ze wzoru (I sposb) lub z proporcji (II sposb) lub
141
142
podajemy bez oblicze na podstawie definicji stenia procentowego. Nastpnie, pamitajc,

e masa kwasu octowego w roztworze o steniu 10% (przed rozcieczeniem) jest taka sama,
jak w roztworze o steniu 6% (po rozcieczeniu), obliczamy mas roztworu otrzymanego
po rozcieczeniu. Mas roztworu o steniu 6% (mr2 = 333,3 g) obliczamy ze wzoru
(I sposb) lub z proporcji (II i III sposb). Na koniec naley obliczy mas dodanej wody
(mw = 133,3 g) jako rnic masy roztworu po rozcieczeniu (mr2 = 333,3 g) i masy roztworu
przed rozcieczeniem (mr1 = 200 g). Naley przyj poprawne zaokrglenia wynikw
porednich i wyniku kocowego oraz pamita o podaniu wyniku z odpowiedni jednostk.
Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych zaokrgle.
Zadanie 166.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, musisz poda (w odpowiedniej kolejnoci) opis
wszystkich czynnoci wykonanych podczas dowiadczenia, ktrego celem byo otrzymanie
roztworu kwasu octowego o steniu 6% masowych z roztworu o steniu 10%.
Aby rozwiza zadanie, trzeba zna definicj stenia procentowego roztworu i wiedzie,
na czym polega rozcieczanie roztworu. Rozcieczenie wodnego roztworu kwasu octowego
polega na dodaniu do niego wody (kwas nie jest stony, wic mona doda wod do kwasu)
lub na dodaniu roztworu kwasu do wody. Wykonujc dowiadczenie, musimy wiedzie,
ile gramw wody naley doda do 200 g roztworu o steniu 10%, aby otrzyma roztwr
o steniu 6%. Znajc mas roztworu o steniu 10%, mona obliczy mas kwasu octowego
i dalej mas roztworu o steniu 6% oraz mas dodanej wody. W pierwszej kolejnoci
musisz wykona czynnoci pozwalajce odway okrelon mas wody, a wic zway pust
zlewk, doda do pustej zlewki tak mas wody destylowanej, aby masa zlewki z wod
zwikszya si o 133,3 g. Kolejny etap dowiadczenia polega na dodaniu do zlewki
z roztworem kwasu octowego o steniu 10% masowych odpowiedniej iloci wody lub
na dodaniu do zlewki ze 133,3 g wody destylowanej roztworu kwasu octowego o steniu
10% masowych. Na koniec naley powstay roztwr wymiesza szklan bagietk.
Zadanie 167.
Aby rozwiza zadanie, trzeba zna definicj stenia procentowego i molowego roztworu.
Trzeba te umie przelicza stenie procentowe na molowe. Podane jest stenie procentowe
dwch roztworw oraz ich gsto. Poniewa te same czynnoci wykonujemy dla obydwu
roztworw, wskazwki dotyczce obliczenia stenia molowego podane zostan tylko
dla jednego z nich. W pierwszej kolejnoci musisz ujednolici jednostki. W tym celu przelicz
gsto roztworu (1,0121 g cm3= 1012,1 g dm3). Nastpnie, korzystajc z ukadu
okresowego pierwiastkw chemicznych (zestaw Wybrane wzory i stae fizykochemiczne
na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki), oblicz mas molow kwasu octowego
(M = 60 g mol1). Kolejnym etapem moe by wyprowadzenie wzoru, na podstawie ktrego
cp d
). Dalej, podstawiajc
przeliczamy stenie procentowe i molowe roztworu (cm =
M 100%
do wzoru (wyprowadzonego lub zapamitanego nie musimy wzoru wyprowadza) wartoci
stenia procentowego, gstoci roztworu, masy molowej kwasu octowego, oblicz stenie
molowe (1,687 mol dm3 dla roztworu o steniu 10,00% i 1,007 mol dm3 dla roztworu
o steniu 6,00%; I sposb). Inna metoda rozwizania tego zadania jest nastpujca
(II sposb): po przeliczeniu gstoci roztworu i wyznaczeniu masy molowej kwasu octowego,
oblicz objto roztworu jako iloraz masy roztworu (mona wyliczy lub przepisa warto
obliczon w poprzednim zadaniu) i gstoci (Vr = 0,1976 dm 3 dla roztworu o steniu 10,00%
i 0,331 dm3 dla roztworu o steniu 6%). Nastpnie, majc ju wszystkie dane, oblicz stenie
m
). Naley przyj
M Vr
poprawne zaokrglenia wynikw porednich i wyniku kocowego oraz pamita o podaniu
wyniku z odpowiedni jednostk. Pamitaj, e wynik zaley od przyjtych zaokrgle.
molowe, podstawiajc dane do odpowiedniego wzoru (cm =
Zadanie 176.
a)
Wypenienie tabeli wymaga znajomoci teorii protonowej Brnsteda. Wedug tej teorii kwas,
to substancja zdolna do oddawania protonw, czyli donor protonw. Zasada, to substancja
zdolna do pobierania protonw, czyli akceptor protonw. W kadej reakcji wystpuje kwas
i zasada ze sob sprzone.
+
Dlatego jon o wzorze CH3CH(NH 3 )COO jest kwasem, jon CH3CH(NH2)COO jest
zasad. Drug sprzon par kwas-zasada stanowi H2O i OH, kwasem jest H2O jako dawca
protonu, a zasad jest OH, bo przyjmuje proton.
b)
Alanina to aminokwas, w jej czsteczce obecne s 2 grupy funkcyjne: karboksylowa
i aminowa. Wykazuje waciwoci amfoteryczne, reaguje z kwasami i zasadami.
Aby rozwiza t cz zadania, odczytujemy warto punktu izoelektrycznego alaniny
z zestawu Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na egzamin maturalny z biologii,
chemii i fizyki. Wynosi ona 6,11. W roztworze o takim pH alanina przyjmuje posta jonu
+
obojnaczego CH3CH(NH 3 )COO , w roztworach o pH > 6,11 alanina bdzie wystpowa
w postaci anionu CH3CH(NH2)COO, a w roztworach o pH < 6,11 w postaci kationu

+
CH3CH(NH 3 )COOH. Dlatego w roztworze o pH > 7 alanina ma posta:
+
CH3CH(NH2)COO, a w roztworze o pH < 5 posta: CH3CH(NH 3 )COOH.

c)
Zapis sekwencji aminokwasw w czsteczce dipeptydu Gly-Ala wskazuje, e pierwszym
aminokwasem jest glicyna (Gly), drugim alanina (Ala). Oznacza to, e grupa karboksylowa
glicyny czy si z grup aminow alaniny, tworzc wizanie peptydowe (produktem
ubocznym jest woda). Wiedzc to, moemy napisa rwnanie reakcji kondensacji tych dwch
aminokwasw:
Przy tworzeniu nazw peptydw kocwk nazwy pierwszego aminokwasu, ktrego grupa
karboksylowa jest podstawiona, zmieniamy na ylo. Aminokwas znajdujcy si na kocu
acucha peptydowego ma woln grup karboksylow i jego nazwa pozostaje niezmieniona.
d)
Ze wzoru alaniny wynika, e jest ona zwizkiem optycznie czynnym, poniewa w jej
czsteczce wystpuje asymetryczny atom wgla, czyli taki, ktry jest poczony z 4 rnymi
podstawnikami. Jest to drugi atom wgla, poczony z atomem wodoru, grup karboksylowa,
grup aminow i grup metylow.
Zadanie 177.
Biaka pod wpywem soli metali cikich ulegaj nieodwracalnej koagulacji (denaturacji).
Koagulacja biaka jaja kurzego pod wpywem jonw Pb2+ powodowana jest tworzeniem
trudno rozpuszczalnych pocze biaka z kationami oowiu. Jony oowiu mog tworzy
zwizki z siark zawart w biaku jaja kurzego. Stony kwas azotowy(V) powoduje te
143
144
zabarwienie biaka, jest to tzw. prba ksantoproteinowa. ta barwa charakterystyczna

dla nitrowych pochodnych zwizkw aromatycznych oznacza, e biako jaja kurzego
tworz midzy innymi reszty aminokwasw zawierajcych piercie aromatyczny, takich jak
fenyloalanina, tyrozyna, tryptofan.
Zadanie 182.
Aby poprawnie rozwiza to zadanie, naley przypomnie sobie wiadomoci dotyczce
budowy skrobi i celulozy oraz wystpowania tych cukrw, a nastpnie dokadnie
przeanalizowa zaproponowane odpowiedzi i podkreli prawidow. Skrobia jest zbudowana
z reszt glukozy, ktre s poczone wizaniami 1,4--glikozydowymi. Skrobi mona
rozdzieli na 2 frakcj: frakcj nierozpuszczaln w zimnej wodzie, zwan amyloz,
oraz frakcj rozpuszczaln w zimnej wodzie, zwan amylopektyn. Amyloza stanowi okoo
20% masy skrobi i skada si z kilkuset jednostek glukozowych. Amylopektyna stanowi
pozostae 80% skrobi i charakteryzuje si bardziej zoon struktur ni amyloza. Celuloza
skada si z jednostek glukozowych poczonych ze sob wizaniami 1,4--glikozydowymi.
Kilka tysicy jednostek glukozowych poczonych jest w jedn czsteczk celulozy.
W przyrodzie celuloza wystpuje w liciach rolin, w drewnie, w bawenie, za skrobia
wystpuje przede wszystkim w nasionach zb i traw oraz w bulwach rolin.
3. Odpowiedzi
3.
Odpowiedzi
Zadanie 3.
C
Zadanie 4.
1. P
2. P
3. F
Zadanie 5.
Dane:
Szukane:
mamoniaku = 30,6 kg
V N2 , m H2
W = 30%
Rozwizanie:
I sposb
Liczba moli NH3 (przy wydajnoci 30%)
30600 g
= 1800 moli
n NH3( p ) =
17 g mol 1
Liczba moli NH3 (przy wydajnoci 100%)
1800 moli NH3 30%
x 100%
x = n NH3 = 6000 moli
Liczba moli N2
n N 2 = 0,5 n NH3 = 3000 moli
Objto N2
V N 2 = 22,4 mol dm 3 3000 mol = 67200 dm 3 = 67,2 m 3
Liczba moli H2
n H 2 = 1,5 n NH3 = 9000 moli
Masa H2
m H 2 = 2 g mol 1 9000 moli = 18000 g = 18 kg
II sposb
Masa NH3 (przy wydajnoci 100%)
30600 g 30%
x 100%
x = m NH3 = 102000 g = 102 kg
n N 2 : n H 2 : n NH3 = 1 : 3 : 2
Objto N2
22,4 dm 3 N2 34 g NH3
y 102000 g NH3
Masa H2
6 g H2 34 g NH3
z 102000 g NH3
y = V N 2 = 67200 dm 3 = 67,2 m 3
z = m H 2 = 18000 g = 18 kg
3
Odpowied: Naley uy 67,2 m azotu i 18 kg wodoru.
145
146
Zadanie 6.
Dane:
c N 2 = 2 mol dm 3
Szukane:
[H2], [N2], [NH3]
c H 2 = 6 mol dm 3
% H 2 , ktry przereagowa = 30%
V = 1 dm 3
Rozwizanie:
Liczba moli H2, ktry przereagowa
6 moli 100%
x 30%
x = n H 2 = 1,8 mola
Liczba moli N2, ktry przereagowa
1
n N 2 = n H 2 = 0,6 mola
3
Liczba moli NH3, ktry powsta
2
n NH3 = n H 2 = 1,2 mola
3
Stenie H2 po osigniciu stanu rwnowagi
[H2] = (6 1,8) mol dm 3 = 4,2 mol dm 3
Stenie N2 po osigniciu stanu rwnowagi
[N2] = (2 0,6) mol dm 3 = 1,4 mol dm 3
Stenie NH3 po osigniciu stanu rwnowagi
[NH3] = 1,2 mol dm 3
Odpowied: Stenia H2, N2 i NH3 po osigniciu stanu rwnowagi wynosz:
[H2] = 4,2 mol dm 3 ,
[N2] = 1,4 mol dm 3 ,
[NH3] = 1,2 mol dm 3 .
Zadanie 7.
Dane:
Szukane:
mCu = 0,48 g
V NO2
1
MCu = 64 gmol
Objto molowa gazu w warunkach
normalnych Vmol = 22,4 dm3mol1
Rozwizanie:
I sposb
Z rwnania reakcji:
1 mol Cu 2 mole NO2 i MCu = 64 gmol1 i Vmol = 22,4 dm3mol1
64 g Cu 2 22,4 dm3 = 44,8 dm3 NO2
x = 336 cm3
0,48 g Cu x NO2
II sposb
Z rwnania reakcji:
nNO2 2
m
0, 48 g
=
nNO2 = 2nCu i nCu = Cu =
= 0, 0075 mola
nCu
1
M Cu 64 g mol 1
nNO2 = 2 0, 0075 mola = 0, 015 mola
3. Odpowiedzi
VNO2 = nNO2Vmol = 0,015 mola 22, 4 dm3 mol1 = 0,336 dm3 = 336 cm3
Odpowied: W czasie opisanej reakcji wydzielio si 336 cm3 (w przeliczeniu na warunki
normalne) gazu.
Zadanie 8.
a) CaO P2O5 2H2O
b) Przykad poprawnej odpowiedzi
Obliczenie procentowej zawartoci P2O5 w Ca(H2PO4)2:
Mzw = 234 g mol1
Mtlenku fosforu = 142 g mol1
234 g 100%
142 g x
x = 60,7%
Odpowied: Zawarto P2O5 w Ca(H2PO4)2 wynosi 60,7% masowych.
c) A. 2.
Obliczanie procentowej zawartoci P2O5 w Ca3(PO4)2:
M = 310 g mol1
Mtlenku fosforu = 142 g mol1
310 g 100%
142 g x
x = 45,8%
Procentowa zawarto P2O5 w Ca3(PO4)2 wynosi 45,8%.
Procentowa zawarto P2O5 w Ca(H2PO4)2 wynosi 60,7%.
Zadanie 9.
Dane:
Szukane:
Vtlenu
msoli = 30,6 g
Mchloranu potasu = 122,5 g mol1
W = 80%
10% zanieczyszcze
Rozwizanie:
I sposb
Obliczenie masy czystego chloranu(V) potasu:
30,6g 100%
x 10%
x = 3,06g
30,6 g 3,06 g = 27,54 g
Obliczenie objtoci tlenu dla wydajnoci reakcji rwnej 100%:
2 122,5 g 3 22,4 dm3
27,54 g y
y = 7,554 dm3
Obliczenie objtoci tlenu dla wydajnoci reakcji rwnej 80%:
7,554 dm3 100%
z
80%
z = 6,04 dm3
II sposb
30,6g 100%
x 10%
x = 3,06g
30,6 g 3,06 g = 27,54 g
Obliczenie liczby moli czystego chloranu(V) potasu:
1 mol 122,5 g
y moli 27,54 g
y = 0,225 moli
Obliczenie liczby moli tlenu:
147
148
2 mole KClO3 3 mole O2

0,225 moli
z
z = 0,337 moli
Obliczenie objtoci tlenu dla wydajnoci rwnej 100%:
1 mol O2 22,4 dm3
0,337 moli V
V = 7,5 dm3
7,5 dm3 100%
V 80%
V = 6,04 dm3
III sposb
30,6g 100%
x 10%
x = 3,06g
30,6 g 3,06 g = 27,54 g
Obliczenie liczby moli czystego chloranu(V) potasu:
1 mol 122,5 g
y moli 27,54 g
y = 0,225 moli
2 mole KClO3 3 22,4 dm3
0,225 moli V
V = 7,56 dm3
V
W = praktyczna 100%
Vpraktyczna = 7,56 0,8 = 6,05 dm3
Vteoretyczna
Odpowied: Objto wydzielonego tlenu wynosi 6,05 dm3.
Zadanie 10.
Dane:
mpocztkowa = 10,80 g
Szukane:
mCu
mkocowa = 12,17 g
Rozwizanie:
Zmiana masy blaszki m = mkocowa mpocztkowa = 12,17 g 10,80 g = 1,37 g
mkocowa = mpocztkowa + mCu mAl = mpocztkowa + nCu M Cu nAl M Al
m = nCu M Cu nAl M Al
n
2
2
Z rwnania reakcji Al =
nAl = nCu
nCu 3
3
2
m
m = nCu M Cu nCu M Al nCu =

2
3
M Cu M Al
3
mM Cu
mCu =
2
M Cu M Al
3
1,37 g 63,55 g mol1
= 1,91 g
mCu =
2
1
1
63,55 g mol 26,98 g mol
3
Odpowied: W czasie opisanego dowiadczenia wydzielio si 1,91 g miedzi.
3. Odpowiedzi
Zadanie 11.
C4 H8 N 2O2
Zadanie 12.
Liczba wiza typu
15
Liczba wiza typu

2
Liczba wolnych par elektronowych

6
Zadanie 13.
1. F
2. P
3. P
Zadanie 14.
Konfiguracja elektronowa atomu Ni:
1s22s22p63s23p64s23d 8 lub 1s2 2s22p6 3s23p63d 8 4s2 lub 1s2 2s2p6 3s2p6d 8 4s2
28Ni:
Schemat klatkowy konfiguracji elektronw walencyjnych:
4s
3d
Zadanie 15.
a)
Numer porcji roztworu
Masa pustego tygla, g
Masa tygla z osadem, g
Masa osadu, g
Porcja I
28,5914
28,6849
0,0935
Porcja II
29,0523
29,1535
0,1012
Porcja III
28,9936
29,0942
0,1006
rednia masa osadu m , g:
0,0984

Dane:
Masa molowa dimetyloglioksymianu niklu: M = 288,91 g mol1
M Ni = 58,69 g mol1
rednia masa osadu dimetyloglioksymianu niklu obliczona
w czci a) zadania: m = 0, 0984 g
Vprbki roztworu = 100, 00 cm3
Vporcji roztworu = 10, 00 cm3
Rozwizanie:
Vprbki roztworu 100, 00 cm3
=
= 10 mNi = 10mNi = 10nNi M Ni
10, 00 cm3
Vporcji roztworu
Szukane:
mNi , g
149
150
nNi 1
m
=
nNi = n =
M
nNi 1
m
M Ni
M
0, 0984 g
mNi = 10
58, 69 g mol1 = 0,1999 g
1
288,91 g mol
Odpowied: Prbka 100,00 cm3 badanego roztworu zawieraa 0,1999 g niklu w postaci jonw
niklu(II).
c) Przykad poprawnej odpowiedzi
Dane:
Szukane:
3
rednia masa niklu w prbce 100,00 cm badanego roztworu Bd wzgldny
mNi wzgldny
obliczona w czci b) zadania: mNi = 0,1999 g
Rozwizanie:
Najbardziej odbiega od redniej arytmetycznej wynik pomiaru dla porcji I.
Bd bezwzgldny mNi bezwzgldny wyznaczenia masy jonw Ni2+ w badanym roztworze
dla porcji I:
mNi I bezwzgldny = mNi I - mNi
Bd wzgldny:
mNi I - mNi
mNi I wzgldny =
100%
mNi
m
mNi I = 10 I M Ni
M
0, 0935 g
mNi I = 10
58, 69 g mol1 = 0,1899 g
1
288,91 g mol
mNi = 10
mNi I mNi
0,1899 0,1999
100% = 5%
0,1999
mNi
Odpowied: Bd wzgldny wyznaczenia masy niklu w porcji I wynosi ok. 5%.
mNi I wzgldny =
100% =
Zadanie 16.
Dane:
XSO4 7H2O
% wody = 45,5%
Mwody = 18 g mol1
Rozwizanie:
I sposb
Obliczenie masy 7 moli wody:
7Mwody = 7 moli 18 g mol1 = 126 g
Obliczenie masy jednego mola hydratu:
45,5% 126 g H2O
100% x
x = 277 g
Obliczenie masy jednego mola XSO4:
277 g 126 g = 151 g XSO4
M = 151 g mol1
Szukane:
MX
3. Odpowiedzi
Obliczenie masy molowej pierwiastka X (masy pierwiastka X w jednym molu XSO4):

151 g mol1 = y + 32 g mol1 + 4 mole 16 g mol1 = y + 96 g mol1
y = 55 g mol1
II sposb
Obliczenie % masy soli XSO4 w hydracie:
100% 45,5% = 54,5%
Obliczenie masy 7 moli wody:
7Mwody = 7 moli 18 g mol1 = 126 g
Obliczenie masy soli XSO4 w hydracie:
45,5% 126 g H2O
54,5% x
x = 151 g XSO4
Obliczenie masy pierwiastka X:
M = 151 g mol1
151 g mol1 = y + 32 g mol1 + 4 16 g mol1 = y + 96 g mol1
y = 55 g mol1
Odpowied: Masa molowa pierwiastka X wynosi 55 g mol1.
Zadanie 19.
1. mona okreli liczb protonw
Liczba protonw lub wyjanienie: 26
2. nie mona okreli liczby neutronw
Liczba neutronw lub wyjanienie: Nie mona okreli liczby neutronw, bo pierwiastki
mog wystpowa w postaci izotopw.
lub
Nie mona okreli liczby neutronw, bo dla rnych izotopw tego samego pierwiastka
liczba neutronw w jdrze atomowym jest inna.
lub
Nie mona okreli liczby neutronw, bo nie znamy liczby masowej rnych izotopw tego
pierwiastka.
3. mona okreli adunek
adunek jdra atomu lub wyjanienie: +26
4. nie mona okreli liczby masowej
Liczba masowa lub wyjanienie: Nie mona okreli liczby masowej, bo pierwiastki mog
wystpowa w postaci izotopw.
lub
Nie mona okreli liczby masowej, bo dla rnych izotopw tego samego pierwiastka liczba
masowa jest inna.
lub
Nie mona okreli liczby masowej, bo nie znamy liczby neutronw wchodzcych w skad
jdra atomu tego pierwiastka.
Zadanie 20.
Dane:
M1 = 53,94 u %1 = 5,85%
M2 = 55,93 u %2 = 91,75%
M3 = 56,94 u %3 = 2,12%
M4 = 57,93 u %4 = 0,28%
Szukane:
M
151
152
Rozwizanie:
I sposb
53,94 u 5,85% + 55,93 u 91,75% + 56,94 u 2,12% + 57,93 u 0,28%
M=
100%
M = 55,84 u
II sposb
M = 53,94 u 0,0585 + 55,93 u 0,9175 + 56,94 u 0,0212 + 57,93 u 0,0028
M = 55,84 u
Odpowied: rednia masa atomowa tego pierwiastka jest rwna 55,84 u.
Zadanie 21.
a) Mn2+ : [Ar] 3d5
b)
Pierwiastek X
Liczba czstek elementarnych

znajdujcych si w jdrze atomu X
p = 25
n = 30
lub liczba protonw = 25
liczba neutronw = 30
Zadanie 22.
a) d, elektrododatnim, kwasowe
b) Cr2+: [Ar] 3d4
Zadanie 23.
a) Cr3+: [Ar] 3d3
b) Gwna liczba kwantowa n = 3.
Poboczna liczba kwantowa l = 2.
Zadanie 24.
a) C
b) 10
c) Wzr zwizku: KCl.
Charakter wizania: jonowy lub wizanie jonowe.
Zadanie 25.
1s22s22p63s23p64s13d5
Zadanie 26.
Liczba elektronw walencyjnych: 5.
Zadanie 27.
Warto pobocznej liczby kwantowej l = 0.
Zadanie 28.
Liczba atomowa Z = 0.
Liczba masowa A = 1.
Nazwa czstki: neutron.
Liczba elektronw znajdujcych si

w rdzeniu atomu X
18
3. Odpowiedzi
Zadanie 29.
elektron, ujemnym, mniejsza
Zadanie 30.
Tylko poprzez emisj elektronu mona wyjani przemian, w czasie ktrej liczba neutronw
zmniejszya si o jeden, za liczba protonw wzrosa o jeden: 01 n ZAx + 11p . Rozpad
neutronu prowadzi wic do protonu i elektronu: 01 n 10 e + 11p, dlatego powstaje czstka

niebdca skadnikiem jdra atomowego. Przemianie ulega neutron, skadnik jdra
atomowego, dlatego przemian nazywamy jdrow.
Zadanie 31.
Masa pocztkowa prbki: 135 g.
Zadanie 34.
1. etenu, metanu
2. wystpuje, addycji, powoduje odbarwienie
Zadanie 35.
a) Wybrane odczynniki: Br2 (aq), KMnO4 (aq).
b) Przykady poprawnych odpowiedzi
Opis moliwych do zaobserwowania zmian:
dla Br2 (aq): w przypadku etenu: odbarwienie wody bromowej lub zanik pomaraczowego
(lub brunatnego) zabarwienia; w przypadku metanu: brak objaww reakcji,
dla KMnO4 (aq): w przypadku etenu: wytrcanie si brzowego osadu lub zanik fioletowego
zabarwienia roztworu lub odbarwienie roztworu; w przypadku metanu: brak objaww reakcji.
c) CH2=CH2 + Br2 CH2BrCH2Br
3CH2=CH2 + 2KMnO4 + 4H2O 3CH2(OH)CH2(OH) + 2MnO2 + 2KOH
Zadanie 36.
a) Wzr sumaryczny: BCl3.
Typ hybrydyzacji: sp2.
Budowa przestrzenna: trjktna lub trygonalna.
b) Charakter wizania: kowalencyjne spolaryzowane.
c) Stosunek masowy mX : mY = 11 : 106,5.
Stosunek molowy nX : nY = 1 : 3.
Zadanie 37.
Wzr elektronowy:
H As H
H
Typ hybrydyzacji: sp3.
Zadanie 38.
10
Zadanie 41.
a) nisza, wysze
153
154

Reakcja syntezy amoniaku jest reakcj egzotermiczn, a wic w wyniku ogrzewania ukadu
rwnowaga przesuwa si w lewo, jest to niekorzystne dla tworzenia produktu.
Reakcja syntezy amoniaku w warunkach staego cinienia przebiega ze zmniejszeniem
objtoci, a wic zwikszenie cinienia jest korzystne dla tworzenia amoniaku, rwnowaga
przesuwa si w prawo.
lub
Reakcja syntezy amoniaku jest reakcj egzotermiczn, a wic w wyniku chodzenia ukadu
rwnowaga przesuwa si w prawo, jest to korzystne dla tworzenia amoniaku.
objtoci, a wic zmniejszenie cinienia jest korzystne dla tworzenia substratw, rwnowaga
przesuwa si w lewo.
lub
Reakcja syntezy amoniaku jest reakcj egzotermiczn, a wic jeli podwyszymy temperatur
ukadu, to ukad bdzie zmierza do zniwelowania tej zmiany, co oznacza wzrost wydajnoci
reakcji tworzenia substratw.
objtoci, a wic jeli zwikszymy cinienie w ukadzie znajdujcym si w stanie rwnowagi,
to ukad bdzie zmniejsza swoj objto, co oznacza wzrost wydajnoci reakcji syntezy
amoniaku.
lub
Reakcja syntezy amoniaku jest reakcj egzotermiczn, a wic jeli obniymy temperatur
ukadu, to ukad bdzie zmierza do zniwelowania tej zmiany, co oznacza wzrost wydajnoci
reakcji syntezy amoniaku.
objtoci, a wic jeli zmniejszymy cinienie w ukadzie znajdujcym si w stanie rwnowagi,
to ukad bdzie zwiksza swoj objto, co oznacza wzrost wydajnoci reakcji przeciwnej.
Zadanie 42.
Dane:
V mieszaniny = 2 m 3
Szukane:
n NH 3
T = 300 C
p = 10 MPa = 10 7 Pa
%NH3 = 52,1% (odczytane z tabeli)
R = 8,31 J mol 1 K 1 (odczytane z zestawu
Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych
na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki)
Rozwizanie:
I sposb
Objto amoniaku
2 m 3 100%
x 52,1%
x = V NH3 = 1,042 m3
Liczba moli amoniaku
T = 273 + 300C = 573 K
pV=nRT
p V
n=
R T
3. Odpowiedzi
10 7 Pa 1,042 m 3
8,31 J mol 1 K 1 573 K
n = 2188,33 mola
II sposb
Liczba moli reagentw
T = 273 + 300 C = 573 K
pV=nRT
p V
n=
R T
n=
10 7 Pa 2 m 3
8,31 J mol 1 K 1 573 K
n = 4200,25 mola
Liczba moli amoniaku
4200,25 mola 100%
x 52,1%
x = n = 2188,33 mola
3
Odpowied: W 2 m mieszaniny reakcyjnej w temperaturze 300C i pod cinieniem 10 MPa
(10 7 Pa), po ustaleniu stanu rwnowagi znajduje si 2188,33 mola amoniaku.
n=
Zadanie 43.
D
Zadanie 44.
a) Dowiadczenie A: probwka II.
Dowiadczenie B: probwka II.
Uzasadnienie: szybko reakcji zaley od stenia reagentw i od mocy kwasu. Wraz ze
wzrostem stenia reagentw i moc kwasu szybko reakcji ronie.
Dane:
Szukane:
nkw.
Vkw. = 10 cm3 = 0,010 dm3
3
Ckw. = 0,1 mol dm
nZn
mZn = 1 g
MZn = 65 g mol1
Rozwizanie:
Obliczenie liczby moli kwasu w 10 cm3 roztworu:
nkwasu = 0,010 dm3 0,1 mol dm3 = 0,001 mola
Obliczenie liczby moli cynku:
m
1g
nZn = Zn =
= 0,015 mola
M Zn
65 g mol1
Obliczenie liczby moli cynku x, ktry roztworzy si w 0,001 mola kwasu na podstawie
rwnania reakcji:
1 mol Zn 2 mole kwasu
x
0,001 mola kwasu
x = 0,0005 mola
x < nZn, poniewa 0,0005 mola < 0,015 mola
Odpowied: 10 cm3 roztworu kwasu octowego o steniu molowym rwnym
cm = 0,1 mol dm3 nie wystarczy do roztworzenia 1 g cynku.
155
156
Zadanie 45.
a) Przykad poprawnej odpowiedzi
Dane:
c0 H 2 = 1,5 mol dm3
Szukane:
v
v0
c0 I2 = 1,0 mol dm3
Indeks 0 odnosi si do wielkoci pocztkowych.

Rozwizanie:
Obliczenie pocztkowej szybkoci reakcji:
v 0 = k c0 H 2 c0 I2 = k 1,5 1,0 = 1,5k
Jeeli przereagowao 50% jodu, to przy staej objtoci reaktora stenie jodu zmalao
o poow:
cI2 = 0,5 mol dm3, a ubytek stenia jodu cI2 = 0,5 mol dm3
Z rwnania reakcji
nH2
nI2
= 1 , wic ubytek stenia wodoru cH 2 = cI2 = 0,5 mol dm3, zatem
stenie wodoru po przereagowaniu 50% jodu osigno warto:

cH 2 = 1,5 mol dm3 0,5 mol dm3= 1,0 mol dm3
Obliczenie szybkoci reakcji po przereagowaniu 50% jodu:
v = k cH2 cI2 = k 1,0 0,5 = 0,5k
Obliczenie stosunku szybkoci reakcji:
v 0,5k 1
1
=
=
v = v0
v0 1,5k 3
3
Odpowied: Szybko reakcji zmaleje 3 razy.
b) 1) Wydajno wzronie.
2) Wydajno nie zmieni si.
3) Wydajno wzronie.
Zadanie 46.
Dane:
n 0H 2 = 6 moli
Szukane:
[H2]
[CO2]
K
n 0CO2 = 4 mole
V = 2 dm3
n H2O = n CO = 2 mole
nCO = 2 mole
Rozwizanie:
I sposb
n
cm =
v
6 moli
4 moli
= 3 mol dm3
c 0CO2 =
= 2 mol dm3
c 0H 2 =
3
2 dm
2 dm 3
Stenia pocztkowe produktw:
c 0H2O = c 0CO = 0 mol dm3
Stenia rwnowagowe substratw:
3. Odpowiedzi
6 moli 2 mole
= 2 mol dm3
2 dm 3
4 mole 2 mole
[CO2] =
= 1 mol dm3
3
2 dm
Stenia rwnowagowe produktw:
2 mol
[CO] = [H2O] =
= 1 mol dm3
3
2 dm
[H2] =

=
=
[H 2 ][CO 2 ] 2 mol dm 3 1 mol dm 3 2
II sposb
n
Cm =
v
6 moli
4 moli
= 3 mol dm3
c 0CO2 =
= 2 mol dm3
c 0H 2 =
3
3
2 dm
2 dm
Stenia rwnowagowe produktw:
2 mol
[CO] = [H2O] =
= 1 mol dm3
3
2 dm
K=
H2
3
1
31=2
cp
c
cr
K=
CO2
2
1
21=1
CO
0
+1
1
H2O
0
+1
1

=
=
[H 2 ][CO 2 ] 2 mol dm 3 1 mol dm 3 2
Odpowied: Steniowa staa rwnowagi opisanej reakcji w danej temperaturze jest rwna
lub 0,5.
Zadanie 47.
[CO][H 2 O]
K=
[CO 2 ][H 2 ]
Zadanie 48.
Dane:
nCO
= nH 2 = 2 mole
2
nCO
= nH 2O = 0 moli
V = const
K = 0, 24
Szukane:
%nCO2 ,H 2
1
2
157
158
Rozwizanie:
I sposb
W stanie rwnowagi
nCO = nH2O = x i nCO2 = nH2 = 2 x
x x
[CO][H 2 O]
x2
V
V
poniewa V = const, K =
=
=
[CO 2 ][H 2 ] (2 x) (2 x) (2 x) 2
V
V
2
2
x
x
= 0, 24
= 0, 24 0, 76 x 2 + 0,96 x 0,96 = 0
2
(2 x)
4 4x + x 2
= b 2 4ac = 0,962 4 0, 76 (0,96) = 0,9216 + 2,9184 = 3,84

= 3,84 = 1,96
Pierwiastek rwnania x1 =
b 0,96 1,96
=
= 1,92 nie spenia warunkw zadania, bo
2a
2 0, 76
x1 < 0 .
b+
spenia warunki zadania, bo x2 > 0 :
2a
b+ 0,96 +1,96
x2 =
=
= 0, 66 mola
2a
2 0, 76
nCO2 = nH2 = x2 = 0, 66 mola
%n = %nCO2 = %nH2
nCO2
nCO2
100% =
nH2
nH2
100% =
0, 66 mola
100% = 33%
2 mole
II sposb
Poniewa objto reaktora jest staa i czna liczba moli substratw reakcji jest rwna cznej
liczbie moli jej produktw, obliczenia z uyciem stenia molowego mona zastpi
obliczeniami z uyciem liczby moli:
nCO nH2O
[CO][H 2O]
V = nCO nH2O
K=
= V
[CO2 ][H 2 ] nCO2 nH2
nCO2 nH2
V
V
Liczba moli
pocztkowa
zmiana
rwnowagowa
K = 0,24
x2
K=
= 0,24
( 2 x) 2
x2
= 0, 24
(2 x)2
CO2
2
x
2x
H2
2
x
2x
CO
0
x
x
dalej rozwizanie jest identyczne, jak w przypadku I sposobu:
x2
= 0, 24 0, 76 x 2 + 0,96 x 0,96 = 0
2
4 4x + x
= b 2 4ac = 0,962 4 0, 76 (0,96) = 0,9216 + 2,9184 = 3,84

= 3,84 = 1,96
H2O
0
x
x
3. Odpowiedzi
b 0,96 1,96
=
= 1,92 nie spenia warunkw zadania, bo
2a
2 0, 76
x1 < 0 .
b+
spenia warunki zadania, bo x2 > 0 :
2a
b+ 0,96 +1,96
x2 =
=
= 0, 66 mola
2a
2 0, 76
nCO2 = nH2 = x2 = 0, 66 mola
nCO2
nH2
0, 66 mola
100% = 33%
nCO2
nH2
2 mole
Odpowied: Przeksztaceniu w produkty ulego 33% pocztkowej liczby czsteczek CO2 i H2.
%n = %nCO2 = %nH2
100% =
100% =
Zadanie 49.
B
Zadanie 50.
Zmniejszenie o poow objtoci reaktora nie spowoduje wzrostu wydajnoci tworzenia CO
i H2O w wyniku opisanej reakcji, poniewa czna liczba moli gazowych substratw tej
reakcji jest rwna cznej liczbie moli jej produktw. Zmiana cinienia (przez zmian
objtoci reaktora) nie ma wpywu na rwnowag tej reakcji.
Zadanie 51.
Steniowa staa rwnowagi opisanej reakcji wynosi 0,24 w temperaturze 800 K.
W temperaturze niszej, 400 K, staa rwnowagi tej reakcji jest mniejsza od 0,24, poniewa
reakcja ta jest endotermiczna ( H r > 0). Im nisza temperatura, tym mniejsza jest wydajno,
a wic staa rwnowagi, reakcji endotermicznej, a wiksza reakcji egzotermicznej.
Zadanie 52.
Wprowadzenie chlorku wapnia do reaktora wpyno na wydajno tworzenia CO i H2O
w opisanej reakcji. Chlorek wapnia jest substancj higroskopijn, a wic wie wod, ktra
powstaje w tej reakcji, co powoduje zmniejszenie stenia pary wodnej w reaktorze. Zgodnie
z regu przekory ukad reakcji zachowa si tak, aby przeciwdziaa temu zmniejszeniu przez
wytworzenie wikszej iloci CO i H2O.
Zadanie 53.
Wzr jonu o najwikszym steniu: H3O+
Wzr jonu o najmniejszym steniu: AsO43
Zadanie 54.
1. F
2. F
3. P
159
160
Zadanie 57.
nie moe, wiksza
Zadanie 58.
Ocena: Tak, majc do dyspozycji fenoloftalein i moliwo mieszania zawartoci naczy,
moliwe jest ustalenie, w ktrej zlewce znajdowaa si woda, w ktrej kwas, a w ktrej zasada.
Opis dowiadczenia wraz z obserwacjami umoliwiajcymi identyfikacj:
Do wszystkich zlewek naley doda kilka kropli alkoholowego roztworu fenoloftaleiny.
Malinowe zabarwienie pojawi si tylko w zlewce z wodnym roztworem wodorotlenku sodu.
W pozostaych dwch zlewkach nie zaobserwuje si zmian. Aby jednoznacznie
zidentyfikowa ich zawarto, naley zmiesza jednakowe objtoci:
cieczy, ktra znajdowaa si w pierwszej ze zlewek o niezidentyfikowanej zawartoci,
i wodnego roztworu wodorotlenku sodu z dodatkiem fenoloftaleiny,
oraz
cieczy, ktra znajdowaa si w drugiej ze zlewek o niezidentyfikowanej zawartoci,
i wodnego roztworu wodorotlenku sodu z dodatkiem fenoloftaleiny.
Po zmieszaniu kwasu solnego z wodnym roztworem NaOH (o malinowej barwie) nastpi
odbarwienie wskanika, natomiast po zmieszaniu wody z wodnym roztworem NaOH
(o malinowej barwie) nie zaobserwuje si odbarwienia wskanika.
Zadanie 59.
Dane:
Szukane:
3
VHCl = 200 cm
pH
pHHCl = 1
VNaOH = 100 cm3
CNaOH = 0,1 mol dm3
Rozwizanie:
pH = 1
[H+] = 101 mol dm3
nHCl = cHCl V
nHCl = 0,1 mol dm3 0,2 dm3 = 2 102 mola
nNaOH = 0,1 mol dm-3 0,1 dm3 = 102 mola
Z rwnania reakcji wynika, e nkw = nz, a z oblicze wynika, e nkw > nz,
czyli w roztworze kocowym bdzie nadmiar kwasu:
2 102 mola 102 mola = 102 mola = 0,01 mola HCl
Vk = VHCl + VNaOH = 0,2 dm3 + 0,1 dm3 = 0,3 dm3
0, 01 mol
= 0,033 mol dm3
jest to stenie kwasu solnego, ktry zosta uyty
ck =
3
0,3 dm
w nadmiarze; HCl jest mocnym kwasem, zatem
[H+] = ck = 0,033 mol dm3 = 0,33 101 mol dm3, a wic
pH = log [H+] = log (0,33 101) = 1 log 0,33 = 1 + 0,48 = 1,48
Odpowied: pH otrzymanego roztworu wynosi 1,48.
Zadanie 60.
a) Reakcja I: H+ + OH H2O
lub
H+ + Cl + Na+ + OH Na+ + Cl + H2O
Reakcja II: Ba2+ + 2OH + 2H+ + SO 24 BaSO4 + 2H2O
b) A. 1.
3. Odpowiedzi
Zadanie 61.
Obliczenie zawartoci substancji rozpuszczonej w 90 g wody w roztworze o steniu 10%:
100 g 10% roztworu zawiera 10 g substancji i 90 g wody.
Dodano 10 g substancji, masa substancji w 90 g wody wynosi 20 g.
Sprawdzenie rozpuszczalnoci soli w 90 g wody:
35,7 g 100 g wody
x 90 g
x = 32,13 g BaCl2
Powsta roztwr nienasycony.
34,03 g 100 g wody
y 90 g
y = 30,63 g KCl
Powsta roztwr nienasycony.
19,23 g 100 g wody
z 90 g
z = 17,3 g Na2SO4
Powsta roztwr nasycony w rwnowadze z osadem.
Roztwr nienasycony powsta w zlewkach o numerach I i II.
Dane:
Szukane:
cp1 = 10%
cp2
mr1 = 100 g
ms2 = 10 g
Rozwizanie:
100 g 10% roztworu zawiera 10 g substancji
ms1 = 10 g
ms3 = ms1 + ms2 = 10 g + 10 g = 20 g
mr2 = mr1 + ms2 = 100 g + 10 g = 110 g
cp=
20 g
100% = 18,18%
110 g
Odpowied: Stenie procentowe roztworu wynosi 18,18%.

Zadanie 62.
Wzory jonw: Ca2+, Na+, Cl, NO 3
Obliczenia:
Dane:
Szukane:
cm1 = 0,1 mol dm3
cm jonw
3
3
V1 = 100 cm = 0,1 dm
cm2 = 0,1 mol dm3
V2 = 100 cm3 = 0,1 dm3
cm3 = 0,1 mol dm3
V3 = 100 cm3 = 0,1 dm3
Indeks 1 dotyczy roztworu CaCl2.
Indeks 2 dotyczy roztworu NaCl.
Indeks 3 dotyczy roztworu AgNO3.
Rozwizanie:
n
n = cm V
cm =
v
CaCl2 woda
Ca2+ + 2Cl
n(CaCl2) = 0,1 dm3 0,1 mol dm3 = 0,01 mola
161
162
n(Cl) = 2 0,01 = 0,02 mola

n(Ca2+) = 0,01 mola
+
NaCl woda
Na + 2Cl
n(NaCl) = 0,1 dm3 0,1 mol dm3 = 0,01 mola
n(Cl) = 0,01 mola
n(Na+) = 0,01 mola
AgNO3 woda
Ag+ + NO 3
n(AgNO3) =0,1 dm3 0,1 mol dm3 = 0,01 mola
n(Ag+) = 0,01 mola
n(NO 3 ) = 0,01 mola
n(Cl) = 0,01 mola + 0,02 mola = 0,03 mola
Po zmieszaniu roztworw zachodzi reakcja wytrcania AgCl:
Ag+ + Cl AgCl
1 mol Ag+ 1 mol Cl
0,01 mola x
x = 0,01 mola Cl
Pozostao w roztworze jonw Cl : 0,03 mola 0,01 mola = 0,02 mola

Jonw Ag+ praktycznie nie ma w roztworze.
Objto roztworu kocowego:
V = 0,1 dm3 + 0,1 dm3+ 0,1 dm3 = 0,3 dm3
Obliczenie ste jonw w roztworze kocowym:
0,01 mola
cm(Ca2+) =
= 0,033 mol dm3
0,3 dm 3
0,01 mola
cm(Na+) =
= 0,033 mol dm3
3
0,3 dm
0,02 mola
= 0,067 mol dm3
cm(Cl) =
3
0,3 dm
0,01 mola
cm( NO3 ) =
= 0.033 mol dm3
0,3 dm 3
Zadanie 63.
a) 1. IV, V.
2. I, II, VI.
3. III, IV, V.
b) Fe2+ + 2H2O Fe(OH)2 + 2H+
lub Fe2+ + H2O Fe(OH)+ + H+
Zadanie 64.
Dane:
c p r 1 = 30,00%
Vr 1 = 200,00 cm 3
Szukane:
cp r 2
z wykresu d r 1 = 1,15 g cm 3
VH 2O = 200,00 cm 3
d H 2O = 1,00 g cm 3
Indeks 1 odnosi si do roztworu pocztkowego, a indeks 2 do roztworu kocowego.

Rozwizanie:
m
m
cp = s 100% cp r 2 = s 2 100%
mr
mr 2
ms 2 = const = ms 1 =
cp r 1 ms 1
100%
i mr 1 = Vr 1 d r 1
3. Odpowiedzi
ms 2 =
mr 2
cp r 1 Vr 1 d r 1
100%
= mr 1 + mH2O = Vr 1 d r 1 + VH2O d H2O
cp r 1 Vr 1 d r 1
cp r 2 =
cp r 1 Vr 1 d r 1
100%
100% =
Vr 1 d r 1 + VH2O d H2O
Vr 1 d r 1 + VH2O d H2O
30, 00% 200, 00 cm3 1,15 g cm 3

= 16, 05%
200, 00 cm3 1,15 g cm 3 + 200, 00 cm3 1, 00 g cm 3
Odpowied: Stenie procentowe otrzymanego roztworu wynioso 16,05%.
cp r 2 =

Dane:
c p r 1 = 30,00%
Vr 1 = 200,00 cm 3
Szukane:
cm r 2
z wykresu d r 1 = 1,15 g cm 3 = 1150 g dm 3

d H 2O = 1,00 g cm 3
VH 2O = 200,00 cm 3
M HCl = 36,5 g mol 1

Indeksy 1 odnosz si do roztworu pocztkowego, a indeksy 2 odnosz si do roztworu
kocowego.
Rozwizanie:
n
n
cm =
cm r 2 = s 2
V
Vr 2
ns 2 = const = ns 1 =
V r 2 = Vr 1 + VH 2O
cm r 2 =
cm r 2 =
cp r 1 ms 1
100% M HCl
i mr 1 = Vr 1 d r 1 ns 2 =
cp r 1 Vr 1 d r 1
100% M HCl
cp r 1 Vr 1 d r 1
100% M HCl (Vr 1 + VH2O )
30, 00% 0, 200 dm3 1150 g dm 3
4, 73 mol dm 3
1
3
3
100% 36,5 g mol (0, 200 dm + 0, 200 dm )
Odpowied: Stenie molowe otrzymanego kwasu solnego wynioso 4,73 mol dm3 .
Zadanie 65.
Fe3+ + SCN [Fe(SCN)]2+
163
Zadanie 66.
a)
1,20
1,00
0,80
Absorbancja A
164
0,60
0,40
0,20
0,00
0,25
0,45
0,65
0,85
1,05
stenie jonw [Fe(SCN)]2+, 10-4 moldm-3
Odpowied: Stenie [Fe(SCN)]2+ w badanym roztworze: 0,45 104 mol dm3.

Dane:
Szukane:
4
3
mFe, g
z wykresu c
mol dm
2+ = 0, 45 10
[Fe(SCN)]
VH2O = 10, 00 cm3 = 10 103 dm3

M Fe = 55,85 g mol1
Rozwizanie:
mFe = nFe M Fe
i cFe =
nFe
V
nFe = cFe V
mFe = cFe V M Fe
mFe = 0, 45 104 mol dm 3 10, 00 103 dm3 55,85 g mol1 251107 g
mFe = 25,1 106 g 25 g
Odpowied: Pocztkowa prbka badanego roztworu zawieraa 25 g elaza.
Zadanie 67.
Dane:
masa roztworu A: 40 g KOH (s) + 160 g H2O
dA = 1,1818 g cm3
roztwr B: V = 500 cm3
dB = 1,2210 g cm3
cpB = 24%
Szukane:
cp roztworu C
3. Odpowiedzi
Rozwizanie:
I sposb
40g
mKOH
100% =
100% = 20%
40 g + 160 g
mKOH + mwody
Obliczenie masy roztworu B (mB):
mB
mB = dB VB
dB =
VB
mB = 1,2210 g cm3 500 cm3 = 610,5 g
W celu obliczenia stenia procentowego roztworu C (cp) powstaego przez zmieszanie
roztworu A z roztworem B wykorzystano regu mieszania roztworw:
cpB cpC
cpA
mA
=
cpC
mB
cpB
cpC cpA
Wstawiono dane i obliczone stenie roztworu A do podanego zapisu i obliczono stenie cpC:
200 g
24% - cpC
=
cpC = 22,998% = 23%
610,5 g
cpC - 20%
II sposb
40g
mKOH
Obliczenie cpA =
100% =
100% = 20%
40g + 160g
mKOH + mwody
Obliczenie masy roztworu B (mB)
mB
mB = dB VB
dB =
VB
mB = 1,2210 g cm3 500 cm3 = 610,5 g
Obliczenie stenia procentowego roztworu C (cp) powstaego przez zmieszanie roztworu A
z roztworem B:
(40 g + 0,24 610,5 g) 100%
cpC =
= 23%
200 g + 610,5 g
Odpowied: W czasie opisanego dowiadczenia otrzymano roztwr C o steniu
procentowym cp = 23%.
Obliczenie cpA =
Zadanie 68.
Dane:
Szukane:
roztwr A: 40 g KOH (s) + 160 g H2O
cm roztworu C
dA = 1,1818 g cm3
dB = 1,2210 g cm3
cpB = 24%
Rozwizanie:
Obliczenie objtoci (VA) i stenia molowego (cmA) roztworu A
mA = mKOH + mwody
mA = 40 g + 160 g = 200 g
200 g
mA
VA =
= 169,2 cm3
VA =
-3
1,1818 g cm
dA
165
166
cmA =
nA
VA
nKOH =
m
M
nKOH =
40 g
56 g mol
= 0,7143 mola
0,7143 mola
= 4,22 mol dm3
0,1692 dm 3
Przeliczenie stenia procentowego (cpB) na stenie molowe (cmB) roztworu B
24% 1221 g dm -3
cp d
cmB =
= 5,23 mol dm3
cmB =
-1
100% 56g mol
100% M
Obliczenie stenia molowego (cmC) roztworu C
cmB cmC
cmA
VA
=
cmC
VB
cmB
cmC cmA
cmA =
0,16923 5,23 cm c
=
cmc = 4,97 mol dm3
0,500
cm c 4,22
Odpowied: W czasie opisanego dowiadczenia otrzymano roztwr C o steniu molowym
cm = 4,97 mol dm3.
Zadanie 69.
Szukane:
Dane:
masa wody dodana do roztworu C,
roztwr A: 40 g KOH (s) + 160 g H2O
aby spenia warunek, cpC = 10%
dA = 1,1818 g cm3
dB = 1,2210 g cm3
cpB = 24%
Rozwizanie:
Obliczenie masy roztworu A: masa KOH + masa H2O = 40 g + 160 g = 200g
Obliczenie masy roztworu B:
V roztworu d roztworu = 500 cm3 1,2210 g cm3 = 610,5 g
Obliczenie masy KOH w roztworze B:
100 g roztworu 24 g KOH
610,5 g roztworu x g KOH
x = 146,52 g
lub 24% 610,5 = 146,52 g
Obliczenie masy cakowitej roztworu C: 200 g + 610,5 g = 810,5 g
Obliczenie masy cakowitej KOH w roztworze C: 146,52 g + 40 g = 186,52 g
Ze wzoru na stenie procentowe (10%) roztworu obliczenie masy roztworu przy danej iloci
substancji:
ms 100%
186,52 g 100%
mr =
= 1865,2 g
mr =
10%
cp
Obliczenie ilo wody, ktr naley doda do roztworu C, aby powsta nowy roztwr
o steniu 10%:
1865,2 g 810,5 g = 1054,7 g =1055 g
Odpowied: Do roztworu C naley dola 1055 g wody.
Zadanie 70.
I. niebieska (niebieskozielona), zasadowy
II. ta, obojtny
3. Odpowiedzi
III. czerwona, kwasowy

IV. niebieska (niebieskozielona), zasadowy
Zadanie 71.
I. CO 32 + 2H2O CO2 + H2O + 2OH
lub CO 32 + H2O HCO 3 + OH
II. Reakcja nie zasza.
III. Fe 3+ + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+
lub Fe 3+ + 2H2O Fe(OH) +2 + 2H+
lub Fe 3+ + H2O Fe(OH) 2 + + H+
IV. SO 32 + 2H2O SO2 + H2O + 2OH
lub SO 32 + H2O HSO 3 + OH
Zadanie 72.
Ca 2+ + 2F CaF2
Zadanie 73.
Dane:
V CaCl2 = 130,00 cm3 = 0,1300 dm3
c CaCl2 = 0,00500 moldm3
Szukane:
I L = [Ca 2+ ] [F ]2 w powstaym roztworze
V NaF = 70,00 cm3 = 0,07000 dm3

c NaF = 0,00400 moldm3
Kso(CaF2 ) = 3,16 1011.

Rozwizanie:
Obliczenie liczby moli CaCl2:
nCaCl2 = VCaCl2 cCaCl2 = 0,1300 0,0050 = 6,50 104 mola nCa 2+ = 6,50 10 4 mola
Obliczenie liczby moli NaF:
nNaF = VNaF cNaF = 0,0700 0,0040 = 2,80 104 mola nF = 2,80 10 4 mola
Obliczenie objtoci nowopowstaego roztworu:
Vt = VCaCl2 + VNaF = 0,1300 dm3 + 0,0700 dm3 = 0,200 dm3
Obliczenie stenia jonw Ca2+ w nowopowstaym roztworze:
n 2+ 6,50 104 mol
[Ca 2+ ] = Ca =
= 3,25 103 mol dm 3
3
0,20000 dm
Vt
Obliczenie stenia jonw F w nowopowstaym roztworze:
n 2,80 104 mol
[F ] = F =
= 1,40 103 mol dm 3
3
0,20000 dm
Vt
Obliczenie lokalnego iloczynu I L = [Ca 2+ ] [F ]2 :
I L = [Ca 2+ ] [F ]2 = 3,25 103 (1,40 103 ) 2 = 6,37 109

Porwnanie obliczonego IL z iloczynem rozpuszczalnoci CaF2:
6,37 109 > 3,16 1011
167
168
Lokalny iloczyn ste jonw wapnia i fluorkowych ma wiksz warto ni iloczyn

rozpuszczalnoci, zatem w zlewce wytrca si osad.
Zadanie 76.
a) I i III
b) 1. CaH2, H2O
2. pobiera, sze
3. 2 mole, utlenienia
4. 4s
Zadanie 77.
a)
Reakcja I
utleniacz
Reakcja II
reduktor
MnO 4
utleniacz
SO
reduktor
2
4
b) Stosunek molowy reduktora do utleniacza = 8 : 1 lub 4 do 1 lub
nred. 8
=
nutl. 1
Zadanie 78.
a) Rwnanie procesu redukcji: MnO 4 + 8H+ + 5e Mn2+ + 4H2O 2
Rwnanie procesu utleniania: S2 S + 2e 5
b) 2MnO 4 + 5S2 + 16H+ 2Mn2+ + 5S + 8H2O
Zadanie 79.
ow
Zadanie 80.
Cu 2+ + Pb Cu + Pb 2+
Zadanie 81.
utlenieniu, reduktora, dawc
Zadanie 82.
H+
As 2 O 5 + 3H 2 O
2H 3 AsO 4
Zadanie 83.
a) Rwnanie procesu utleniania:
Rwnanie procesu redukcji:
lub
As2 O 5 + 3H 2 O 2H 3 AsO4
Sn 2+ Sn 4+ + 2e
1
H 3 AsO 4 + 2H + 2e H 3 AsO 3 + H 2 O 1
b) H 3 AsO 4 + Sn 2+ + 2H + H 3 AsO3 + Sn 4+ + H 2 O
Zadanie 84.
a) Cynk peni funkcj reduktora.
Rwnanie procesu: Zn Zn 2+ + 2e
b) 6 moli
Zadanie 85.
519 g mol1
3. Odpowiedzi
Zadanie 86.
Opisana reakcja jest reakcj utleniania i redukcji, poniewa dochodzi w jej czasie
do wymiany elektronw midzy czsteczkami arsenowodoru i kationami srebra.
lub
Opisana reakcja jest reakcj utleniania i redukcji, poniewa wida, e w wyniku tej reakcji
srebro zmienia swj stopie utlenienia z I na 0.
Zadanie 89.
a) Wzr oglny: K2SO4 Al2(SO4)3 24H2O
Wzr uproszczony: KAl(SO4)2 12H2O
b) K+, Al3+, SO 24
Zadanie 90.
a) 1. I, II, IV
2. II
Dane:
Szukane:
Mx
m1 = 27,9 g
m2 = 15 g
Rozwizanie:
I sposb
27,9 g X 15 g Cu
x 64 g
x = 119,04 g
Mx = 119 g mol-1
II sposb
1 mol Cu 64 g
x moli 15 g
x = 0,234 mola
27,9 g X 0,234 mola Cu
x 1 mol
x = 119 g
Mx = 119 g mol1
Odpowied: Masa molowa metalu X wynosi 119 g mol1.
Zadanie 91.
a) H + + OH H2O
b) Stenie jonw H + : 10 7 mol dm 3
Stenie jonw OH : 10 7 mol dm 3
Zadanie 92.
Dane:
Mmieszaniny = 3 g
Vr kwasu = 30 cm 3
cm kwasu = 2 mol dm 3
Rozwizanie:
I sposb
Liczba moli KOH i NaOH
n KOH + n NaOH = n HCl = n
n = 0,03 dm3 2 mol dm 3 = 0,06 mola
Szukane:
%KOH, %NaOH
169
170
Masa KOH
x masa KOH, y masa NaOH
x
y
+
= 0,06
56 40
x+y=3 y=3x
x
3 x
+
= 0,06
56
40
x = 2,1 m KOH = 2,1 g
% KOH i %NaOH
2,1 g
100% = 70% KOH
3,0 g
100% 70% = 30% NaOH
II sposb
Liczba moli KOH i NaOH
n KOH + n NaOH = n HCl = n
n = 0,03 dm3 2 mol dm 3 = 0,06 mola
Masa NaOH
x masa KOH, y masa NaOH
x
y
+
= 0,06
56 40
x+y=3 x=3y
3 y
y
+
= 0,06
56
40
y = 0,9 m NaOH = 0,9 g
% KOH i %NaOH
0,9 g
100% = 30% NaOH
3,0 g
100% 30% = 70% KOH
Odpowied: Mieszanina zawieraa 70% masowych KOH i 30% masowych NaOH.
Zadanie 93.
C
Zadanie 94.
a) 2 CrO24 + 2 H 3O + 2 HCrO4 + 2H2O lub
CrO24 + H + HCrO4
2 HCrO4 Cr2 O 72 + H2O

b) Etap I: Cr2 O 72 + 2 OH 2 CrO24 + H2O
Etap II: 2 CrO24 + 2 H 3O + Cr2 O 72 + 3H2O
lub
2 CrO24 + H + Cr2 O 72 + OH
lub 2 CrO24 + 2 H 3O + 2 HCrO4 + 2H2O

lub CrO24 + H + HCrO4 i 2 HCrO4 Cr2 O 72 + H2O
c) Chromiany(VI) s trwae w rodowisku zasadowym, a dichromiany(VI) w rodowisku kwasowym.
lub
Chromiany(VI) s trwae w rodowisku zasadowym, a nietrwae w rodowisku kwasowym.
Dichromiany(VI) s trwae w rodowisku kwasowym, a nietrwae w rodowisku zasadowym.
3. Odpowiedzi
Zadanie 95.
Konfiguracja elektronowa: 1s22s22p63s23p64s23d104p1 lub 1s22s22p63s23p63d104s24p1
lub 1s22s2p63s2p64s23d104p1 lub 1s22s2p63s2p6d104s2p1
Przynaleno do bloku konfiguracyjnego: p.
Zadanie 96.
6s26p1, p, 6, 1
Zadanie 97.
Dane:
Szukane:
x procent atomw talu o masie atomowej 202,97 u
M atomowa talu = 204,38 u
y procent atomw talu o masie atomowej 204,97 u
Masy atomowe dwch izotopw
y = 100% x
talu: 202,97 u i 204,97 u
Rozwizanie:
202,97 u x + 204,97 u (100% x )
204,38 u =
100%
x = 29,5%
y = 100% 29,5% = 70,5%
Zadanie 98.
Rwnanie reakcji termicznego rozkadu: 2BI3 2B + 3I2
Rwnanie redukcji tlenku boru metalicznym magnezem: B2O3 + 3Mg 2B + 3MgO
Zadanie 99.
a) kwas solny
b) Rwnania reakcji: Mg + 2HCl MgCl2 + H2 i MgO + 2HCl MgCl2 + H2O
Zadanie 100.
1. P
2. F
3. F
Zadanie 101.
adunek jdra: + 26
Liczba protonw: 26
Liczba elektronw: 26
Liczba neutronw: 30
Zadanie 102.
Dane:
Szukane:
ustalenie (potwierdzenie) wzoru sumarycznego
mFe x O y = 58 g
redukowanego tlenku elaza (FexOy)
mH 2 O = 18 g
171
172
Rozwizanie:
I sposb
Fe3O4 + 4H2 3Fe + 4H2O
232 g Fe3O4 4 18 g H2O
x = 18 g H2O
58 g Fe3O4 x
II sposb
Fe3O4 + 4H2 3Fe + 4H2O
232 g Fe3O4 4 18 g H2O
x = 58 g Fe3O4
x 18 g H2O
Odpowied: Tak, redukowanym tlenkiem mg by magnetyt.
Zadanie 103.
Dane:
Szukane:
VH 2
mFe = 4,2 g
W = 85%
Rozwizanie:
I sposb
3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
3 56 g Fe 4 22,4 dm3 H2
4,2 g Fe x
x = 2,24 dm3 H2
3
2,24 dm H2 100%
y
85%
y = 1,904 dm3 H2
II sposb
3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
4,2 g
nFe =
= 0,075 mola
56 g mol1
3 mole Fe 4 22,4 dm3 H2
0,075 mola Fe x
x = 2,24 dm3 H2
3
2,24 dm H2 100%
y
85%
y = 1,904 dm3 H2
Zadanie 104.
Rwnanie reakcji 1.: 3Fe + 2O2 Fe3O4
Rwnanie reakcji 2.: Fe + 2HCl FeCl2 + H2
Rwnanie reakcji 3.: 2Fe + 3Cl2 2FeCl3
Zadanie 105.
a) Odczyn: kwasowy
Rwnanie reakcji w formie jonowej skrconej: Fe3+ + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+

lub Fe3+ + 3Cl + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+ + 3Cl
lub Fe3+ + 6H2O Fe(OH)3 + 3H3O+
b) Fe3+, Cl , H+ lub H3O+, H2O, Fe(OH)3 (ewentualnie: Fe(OH)2+, Fe(OH) +2 )
lub
Fe3+, Cl , H+ lub H3O+, H2O, Fe(OH)3, OH (ewentualnie: Fe(OH)2+, Fe(OH) +2 )
3. Odpowiedzi
Zadanie 106.
Opis dowiadczenia: Do wodnego roztworu chlorku elaza(III) naley doda wodny roztwr
wodorotlenku sodu. W wyniku przemiany wytrci si osad, ktry naley odsczy (oddzieli
od roztworu) i nastpnie wypray.
b) FeCl3 + 3NaOH Fe(OH)3 + 3NaCl
T
Fe2O3 + 3H2O
2Fe(OH)3
Zadanie 107.
1. P
2. P
3. F
Zadanie 108.
a) Probwka I: Osad roztworzy si.
Probwka II: Osad roztworzy si.
b) Probwka I: Al2O3 + 3H2O + 2OH 2[Al(OH)4]
Probwka II: Al2O3 + 6H+ 2Al3+ + 3H2O
c) Al2O3 ma charakter amfoteryczny.
Zadanie 109.
Numer probwki: I (probwka z magnezem).
Uzasadnienie: W przeprowadzonym dowiadczeniu reakcja z kwasem siarkowym(VI)
kadego uytego metalu zachodzi w stosunku molowym 1 : 1, a ilo wydzielonego wodoru
jest rwna liczbie moli wzitego do reakcji metalu. Magnez ma najmniejsz mas molow
w porwnaniu z pozostaymi metalami, czyli elazem i cynkiem, co oznacza, e w 1 g
magnezu jest najwiksza liczba moli, dlatego objto wydzielonego wodoru te bya
najwiksza.
Zadanie 110.
magnez, cynk, elazo
Zadanie 111.
Stopie utlenienia chromu w jonie Cr2O42: III lub 3
Zadanie 112.
Przykad prawnej odpowiedzi
Dane:
mrudy = 280 t
mkoksu = 48 t
% zanieczyszcze = 20%
Wydajno procesu technologicznego W = 75%
M C = 12 g mol 1
M FeCr2O 4 = MFe + 2MCr + 4MO = 1 56 g mol1 +
Szukane:
mCr
+ 2 52 g mol1 + 4 16 g mol1 = 224 g mol1

Rozwizanie:
Obliczenie masy czystego chromitu FeCr2O4 w rudzie chromitowej:
mFeCr2O4 = (100% 20%)mrudy = 80% 280 t = 0,80 280 t = 224 t
173
174
Obliczenie stosunku masy chromitu i wgla wynikajcego z rwnania reakcji:

do redukcji
=
=
=
=
4 mole M C
4 mole 12 g mol1 48
mC
nC M C
224 t czystego chromitu potrzeba 48 t wgla (koksu) w procesie technologicznym uyto
substratw w ilociach stechiometrycznych.
Obliczenie masy chromu x przy zaoeniu, e wydajno procesu jest rwna 100%:
=
=
=
=
2 mole M Cr
2 mole 52 g mol1 104
x
nCr M Cr
104 mFeCr2O4
104 224 t
= 104 t
224
224
Obliczenie masy chromu mCr z uwzgldnieniem wydajno procesu rwnej 75%:
x=
mCr = 75% x = 0,75x = 0,75 104 t = 78 t

Odpowied: W procesie otrzymano 78 t chromu.
Zadanie 113.
Rwnanie reakcji elaza z kwasem solnym: Fe + 2HCl FeCl2 + H2
Rwnanie reakcji elaza z par wodn: 3Fe + 4H2O Fe3O4 + 4H2
Zadanie 114.
Fe2+ + 2OH Fe(OH)2
Zadanie 115.
1. F
2. F
3. P
Zadanie 116.
Rwnanie procesu redukcji: H2O2 + 2e 2OH
Rwnanie procesu utlenienia: Fe(OH)2 + OH Fe(OH)3 + 1e
Zadanie 117.
Charakter chemiczny zwizku Z: amfoteryczny.
Wybrane odczynniki:
1) kwas solny o steniu 36,5% masowych,
2) stony gorcy wodny roztwr wodorotlenku potasu.
Zadanie 118.
a) Jeeli po zmieszaniu tego proszku z wod obserwowano nie tylko jego rozpuszczanie
w wodzie, ale take pienienie si zawartoci kolby, oznacza to, e otrzymany przez uczniw
produkt spalania sodu reaguje z wod, a jednym z produktw tej reakcji jest gaz.
b) Sd spalany w tlenie tworzy nadtlenek sodu, ktry podczas reakcji z wod daje
wodorotlenek sodu i tlen.
Zadanie 119.
Rwnanie reakcji: 2Na + O2 Na2O2
3. Odpowiedzi
Zadanie 122.
a) Na2S + H2SO4 H2S + Na2SO4
b) Wytrci si (czarny) osad.
Cu2+ + H2S CuS + 2H+
Zadanie 123.
Stopie utlenienia azotu w amidku sodu: III
Zadanie 124.
Dane:
V N 2 = V poduszki = 12 dm3
Szukane:
p
m NaN3 = 13,00 g
t = 22,00 C T = (273,15 + 22,00) K = 295,15 K
M NaN3 = M Na + 3 M N = (23 + 314) g mol1 = 65 g mol1
hPa dm3
.
R = 83,1
mol K
Rozwizanie:
Obliczenie liczby moli azotu:
Z rwnania reakcji 2NaN3 2Na + 3N2:
3mNaN3
3
3 13,00 g
nN 2 = nNaN3 =
= 0,3 mola
=
2
2M NaN3 2 65 g mol 1
Obliczenie cinienia w poduszce:
dm3
n NaN3 RT 0,3 mol 83,1 hPa
295,15 K
molK
=
= 613,17 hPa 613 hPa
pV = nRT p =
3
V
12 dm
Odpowied: Cinienie panujce w poduszce powietrznej: 613 hPa.
Zadanie 125.
4NH3 +3O2 2N2 + 6H2O
Zadanie 126.
Kolba I: Po wkropleniu kwasu solnego obserwujemy pienienie si roztworu w zetkniciu
z czarn substancj sta, a ilo tej substancji si zmniejsza.
lub
Po wkropleniu kwasu solnego mona zaobserwowa wydzielanie si bezbarwnego gazu.
Kolba II: Z bezbarwnego i klarownego roztworu wytrca si biay osad.
lub
Bezbarwny roztwr najpierw mtnieje, a potem obserwujemy wytrcanie biaego osadu.
Zadanie 127.
Dane:
VHCl = 10 cm3 = 10 103 dm3
cHCl = 5 mol dm3
w warunkach normalnych objto molowa gazu
Vmol = 22, 4 mol dm 3
Szukane:
VH2S , cm 3
175
176
Rozwizanie:
I sposb
VH 2S = nH 2S Vmol
Z rwnania reakcji
nH2S 1
1
=
nH2S = nHCl
2
nHCl 2
i nHCl = cHCl VHCl
1
1
nHCl Vmol = cHCl VHCl Vmol
2
2
1
= 5 mol dm 3 10 103 dm3 22, 4 dm3 mol1
2
= 0,56 dm3 = 560 cm3
VH2S =
VH2S
VH2S
II sposb
nHCl = cHCl VHCl nHCl = 5 mol dm 3 10 10 3 dm 3 = 0, 05 mol
Z rwnania reakcji
2 mole HCl
22,4 dm3 H2S
0,05 mola HCl x
22, 4 dm3 0, 05 mola

2 mole x = 22, 4 dm3 0, 05 mola x =
= 0,56 dm3 = 560 cm3
2 mole
Odpowied: Powstanie 560 cm3 siarkowodoru.
Zadanie 128.
Dane:
V = 50 cm3 = 0, 050 dm3
Szukane:
cZn 2+
mZnO = 243 mg = 0, 243 g

M ZnO = 81 g mol1
Rozwizanie:
I sposb
m
nZn 2+ = nZnO = ZnO
M ZnO
n 2+ n
mZnO
cZn 2+ = Zn = ZnO =
V
V
M ZnO V
cZn 2+ =
0, 243 g
= 0, 06 mol dm 3
1
3
81 g mol 0, 050 dm
II sposb
1 mol Zn2+ 81 g ZnO
x
0,243 g ZnO
1 mol 0, 243 g
x=
= 0, 003 mola Zn 2+
81 g
3. Odpowiedzi
0,003 mola Zn2+ 50 cm3=0,050 dm3 roztworu

y
1 dm3 roztworu
1 dm 3 0,003 mola
= 0,06 mola
y=
0,050 dm 3
III sposb
Z rwnania reakcji
1 mol ZnS 1 mol ZnO i M ZnS = 97 g mol 1 oraz M ZnO = 81 g mol1
97 g ZnS 81 g ZnO
x
0,243 g ZnO
x = 0,291 g ZnS
M ZnCl2 = 136 g mol1
136 g ZnCl2 97 g ZnS
y
0,291 g
y = 0,408 g ZnCl2
136 g ZnCl2 1 mol
0,408 g
z
3 10 3 mol
z = 3 103 mol i cm =
= 0,06 mol dm 3
3
3
50 10 dm
Odpowied: Stenie molowe jonw cynku w badanym roztworze byo rwne
0,06 mol dm3 .
Zadanie 131.
Wzr
CH3CH=C(CH3)2
Nazwa
2-metylobut-2-en

Wzr
CH3CH2(CH3)C=CH2
Nazwa
2-metylobut-1-en
Zadanie 132.
CH3
H3C
C=C
H
Zadanie 133.
nie tworzy izomerw, jeden z atomw wgla uczestniczcych w wizaniu podwjnym
zwizany jest z dwoma takimi samymi podstawnikami (atomami wodoru)
177
178
Zadanie 134.
Przykad poprawnych odpowiedzi
Dane:
Szukane:
WI = 85%
WC
WII = 80%
WIII = 95%
Rozwizanie:
I sposb
WC = 0,85 0,80 0,95 100% = 64,6%
II sposb
85% 80% 95%
WC =
100% = 64,6%
100% 100% 100%
Odpowied: Cakowita wydajno procesu wynosi 64,6%.
Zadanie 135.
I: CaC2 + 2H2O Ca(OH)2 + CHCH
kat .)
II: CHCH + H2O (
CH3CHO
kat .)
III: CH3CHO + 1/2O2 (
CH3COOH
Uwaga: Elementy rozwizania umieszczone w nawiasie nie s wymagane.
Zadanie 136.
Dane:
Szukane:
Vzw. organicznego
mCaC 2 = 1 kg
WI = 85%
Rozwizanie:
I sposb
I
CaC2
C2H2
1 kg = 1000 g
1000 g 100%
x 20% x = 200 g m karbidu = 800 g
64 g CaC2 22,4 dm3
800 g CaC2 y
y = 280 dm3
280 dm3 100%
z 85%
z = 238 dm3
II sposb
I
CaC2
C2H2
1 kg = 1000 g
1000 g 100%
20%
x = 200 g m karbidu = 800 g n karbidu =
800 g
= 12,5 mola
64 g mol 1
1 mol CaC2 22,4 dm3

12,5 mola CaC2 y
y = 280 dm3
3
280 dm 100%
z 85%
z = 238 dm3
Odpowied: W wyniku przemiany powstanie 238 dm3 zwizku organicznego.
3. Odpowiedzi
Zadanie 137.
a) C2H4 (g) + 3O2 (g) 2CO2 (g) + 2H2O (g)
b)
Wzr gazu
V, dm3
Substrat
O2
0,6
Wzory sumaryczne produktw

CO2
H2O
0,4
0,4
Zadanie 138.
3, 2, sp
Zadanie 139.
Nazwa systematyczna: etanal
Stopnie utlenienia atomw wgla: III, I
Zadanie 140.
Tak, poniewa izomery to zwizki o tym samym wzorze sumarycznym, ale o innej budowie
czsteczki. Metanian metylu to ester (HCOOCH3), a zwizek organiczny otrzymany
w wyniku przemiany III to kwas (CH3COOH). Oba zwizki maj takie same wzory
sumaryczne: C2H4O2.
Zadanie 141.
wiato
a) CH3CH3 + 6Cl2
CCl3CCl3 + 6HCl
b) rodnikowy
c) Liczba czsteczek: 6 0,1 6,023 1023 lub 36,128 1022
Zadanie 142.
a) 1. I, III
2. I, III
3. III, IV
b) CH3COCH3
c) 1. F
2. P
3. F
lub
Zadanie 143.
Etyn: CH2=CHCl
lub CH3CHCl2
Metyloamina: CH3NH3+Cl lub CH3NH3Cl
lub
Zadanie 146.
24,08 1023 elektronw lub 2,408 1024 elektronw lub 4 6,02 1023 elektronw
Zadanie 147.
Roztwr w probwce III zmieni barw z pomaraczowej na zielononiebiesk, a u wylotu
probwki wyczuwalny by zapach acetonu lub zapach zmywacza do paznokci lub zapach kleju.
lub
Roztwr w probwce III zmieni barw na zielononiebiesk, a u wylotu probwki
wyczuwalny by charakterystyczny zapach.
b) CH3CH(OH)CH3 CH3COCH3 + 2H + + 2e
179
180
Zadanie 148.
1. kwasw karboksylowych, II
2. ketonw, III
3. nie reaguj, I
Zadanie 149.
a) Zwizek I
b) 1. Fenol ma waciwoci kwasowe.
2. Fenol jest kwasem sabszym ni kwas wglowy.
Zadanie 150.
a) Wzr zwizku III:
Nazwa systematyczna zwizku IV: 2-bromopropan

b) Reakcja 1.: eliminacja
Reakcja 5.: substytucja
c) Rwnanie reakcji 5.: CH3CH(Br)CH3+ NaOH woda
CH3CH(OH)CH3 + NaBr
Zadanie 151.
a) Rwnanie procesu redukcji: Cr2O 72 + 14H+ + 6e 2Cr3+ + 7H2O
1
+
Rwnanie procesu utleniania: CH3CH(OH)CH3 CH3COCH3 + 2H + 2e 3

b) Rwnanie reakcji: 3CH3CH(OH)CH3 + Cr2O 72 + 8H+ 3CH3COCH3 + 2Cr3+ + 7H2O
Zadanie 152.
1. F
2. P
3. F
Zadanie 153.
1. 1-chloro-2-metylopropanu
2. butanon
3. nie ulega
Zadanie 154.
Alkohol I: Miedziany drut pokryty czarnym nalotem zmieni zabarwienie na rowoczerwone.
Alkohol II: Miedziany drut pokryty czarnym nalotem zmieni zabarwienie
na rowoczerwone.
Alkohol III: Brak objaww reakcji.
b) Produkt powstay z alkoholu I: 2-metylopropanal
Produkt powstay z alkoholu II: butanon
c)
CH3CH2CHCH3 + CuO CH3CH2CCH3 + Cu + H2O
OH
O
3. Odpowiedzi
Zadanie 157.
a) Dowiadczenie A:
Probwka I: powstaje lustro srebrne lub wydziela si czarny osad.
Probwka II: powstaje lustro srebrne lub wydziela si czarny osad.
b) Dowiadczenie B:
Probwka I: zanika osad lub ginie osad, powstaje roztwr o zabarwieniu szafirowym.
Probwka II: brak objaww reakcji
c) 1. Metanal i glukoza wykazuj waciwoci redukujce.
2. Glukoza jest zwizkiem polihydroksylowym.
lub
W czsteczce glukozy jest kilka grup hydroksylowych, metanal jest aldehydem i jego
czsteczka nie zawiera takich grup.
(T)
d) HCHO + 2[Ag(NH3)2]OH HCOOH + 2Ag + 4NH3 + H2O

lub
(T)
HCHO + Ag2O HCOOH + 2Ag

Zadanie 158.
Zwizek X
CH3CHCH3
CH2Cl
Zwizek Y
CH3CHCH3
CH2OH
Zwizek Z
CH3CHCH3
CHO
Zadanie 159.
Rwnanie reakcji III:
CH3CHCH3 + Ag2O CH3CHCH3 + 2Ag
CHO
COOH
Typ reakcji I: substytucja
Zadanie 162.
a) Probwka I: Pocztkowo roztwr w probwce zabarwi si na fioletowo, a pod wpywem
ogrzewania odbarwi si.
lub
Pod wpywem ogrzewania powstay fioletowy roztwr odbarwi si, a mieszanina pienia si.
lub
Pod wpywem ogrzewania powstay fioletowy roztwr odbarwi si i wydziela si gaz.
Probwka III: Wydziela si gaz.
(H SO st.)
b) Probwka II: HCOOH 2 4 CO + H2O
Probwka III: 2HCOOH + Mg (HCOO)2Mg + H2
Zadanie 163.
Wykonanie w probwce I podobnej prby, w ktrej zamiast kwasu metanowego uyjemy
kwasu etanowego, nie doprowadzi do tego samego efektu, bo w czsteczce kwasu etanowego
nie ma grupy aldehydowej.
181
182
lub
kwasu etanowego, nie doprowadzi do tego samego efektu, bo kwas etanowy nie ma
waciwoci redukujcych.
lub
kwasu etanowego, nie doprowadzi do odbarwienia fioletowego roztworu, bo w czsteczce
kwasu etanowego nie ma grupy aldehydowej.
lub
kwasu etanowego, nie doprowadzi do odbarwienia fioletowego roztworu, bo kwas etanowy
nie ma waciwoci redukujcych.
Zadanie 164.
A. 2.
Zadanie 165.
Dane:
Szukane:
mr1 = 200 g
m wody
cp1 = 10%
cp2 = 6%
Rozwizanie:
I sposb
Masa substancji rozpuszczonej
cp1 mr1
ms =
100%
10% 200 g
ms =
100%
ms = 20 g
Masa roztworu kwasu octowego o steniu 6%
m 100%
mr2 = s
cp 2
20 g 100%
6%
mr2 = 333,3 g
Masa wody, ktr naley doda
mw = 333,3 g 200 g = 133,3 g
II sposb
Masa substancji rozpuszczonej
x
200 g
=
10%
100 %
x = ms = 20 g
20 g
y
=
6%
100 %
y = mr2 = 333,3 g
mr2 =
3. Odpowiedzi

mw = 333,3 g 200 g = 133,3 g
III sposb
10% 200 g
6% x
=
100%
100%
x = mr2 = 333,3 g
mw = 333,3 g 200 g = 133,3 g
Odpowied: Naley doda 133,3 g wody.
Zadanie 166.
1) Zwaenie na wadze laboratoryjnej pustej zlewki.
2) Dodanie do pustej zlewki takiej masy wody destylowanej, aby masa zlewki z wod
zwikszya si o 133,3 g (waenie na wadze laboratoryjnej).
3) Wlanie (caej objtoci) roztworu kwasu octowego o steniu 10% do zlewki, w ktrej
znajduje si 133,3 g wody destylowanej.
4) Wymieszanie roztworu bagietk.
lub
1) Zwaenie na wadze laboratoryjnej pustej zlewki.
2) Dodanie do pustej zlewki takiej masy wody destylowanej, aby masa zlewki z wod
zwikszya si o 133,3 g (waenie na wadze laboratoryjnej).
3) Dodanie odwaonej masy wody destylowanej (133,3 g) do zlewki z roztworem kwasu
octowego o steniu 10%.
4) Wymieszanie roztworu bagietk.
Uwaga: Elementy rozwizania umieszczone w nawiasie nie s wymagane.
Zadanie 167.
Dane:
Szukane:
cp1 = 10,00%
cm1, cm2
cp2 = 6,00%
d1= 1,0121 g cm 3
d2= 1,0066 g cm 3
mr1 = 200 g
Rozwizanie:
I sposb
Stenie molowe roztworu kwasu octowego o steniu procentowym 10%
M CH 3COOH = 60 g mol 1
cp mr
m
100% m =
100%
mr
mr = d Vr
n
m
cm = =
m = cm M Vr
V r M Vr
Cp1 d1
cm1 =
M 100%
cp =
183
184
10,00% 1012,1 g dm 3
60 g mol 1 100%
cm1 = 1,687 mol dm 3
cm1 =
Stenie molowe roztworu kwasu octowego o steniu procentowym 6,00%

M CH3COOH = 60 g mol 1
c p mr
m
100% m =
100%
mr
mr = d Vr
n
m
cm = =
m = cm M Vr
V r M Vr
cp 2 d 2
cm2 =
M 100%
cp =
6,00% 1006,6 g dm 3
60 g mol1 100%
cm = 1,007 mol dm 3
II sposb
ms = 20 g
m
Vr =
d
200 g
Vr1 =
= 0,1976 dm 3
3
1012,1 g dm
n
m
cm = =
V r M Vr
20 g
cm1 =
1
60 g mol 0,1976 dm 3
cm2 =
cm1 = 1,687 mol dm 3

c p mr
m
100% m =
mr
100%
m 100%
mr = s
Cp
cp =
20 g 100%
6,00%
mr2 = 333,3 g
m
Vr = r
d
mr2 =
3. Odpowiedzi
333,3 g
1006,6 g dm 3
Vr2 = 0,331 dm3
n
m
cm = =
V r M Vr
20 g
cm2 =
60 g mol 1 0,331 dm 3
Vr2 =
cm2 = 1,007 mol dm 3

Odpowied: Stenie molowe roztworu kwasu octowego o steniu procentowym 10,00%
wynosi 1,687 mol dm 3 , a stenie molowe roztworu kwasu octowego o steniu
procentowym 6,00% wynosi 1,007 mol dm 3 .
Zadanie 170.
A
Zadanie 171.
Wzr pstrukturalny zwizku A: (CH3)2CHCOONa lub (CH3)2CHCOONa+
Wzr pstrukturalny zwizku B: (CH3)2CHOH
Nazwa wizania: estrowe
Zadanie 174.
a)
Mocznik
O
H
Metanal (aldehyd mrwkowy)

O
C
H
H
b) CO(NH2)2 + H2SO4 + H2O CO2 + (NH4)2SO4
Zadanie 175.
a) B
b) Wzr soli: CH3CH(OH)CH(NH2)COONa lub CH3CH(OH)CH(NH2)COONa+
lub
H2N CH COONa
CH
HO
CH3
Treonina wykazuje waciwoci kwasowe.

Zadanie 176.
a)
Sprzona para
kwas
CH3CH(NH3+)COO
H2O
zasada
CH3CH(NH2)COO
OH
b) Wzr jonu w roztworze o pH > 7: CH3CH(NH2)COO

+
Wzr jonu w roztworze o pH < 5: CH3CH(NH 3 )COOH
185
186
c)
d) A. 1.
Zadanie 177.
Probwka I: Biako cina si.
lub Pojawia si te zabarwienie roztworu.
Probwka II: Biako cina si (wytrca si osad).
b) Nazwy dwch aminokwasw wybranych spord: fenyloalanina, tyrozyna, tryptofan.
Zadanie 180.
a) 1. F
2. P
3. P
b) 1. nie ma waciwoci redukujcych, ma waciwoci redukujce
2. jest
3. glukozy i fruktozy
Zadanie 181.
a)
I2 w wodnym roztworze KI
zawiesina mki ziemniaczanej w wodzie

b) Zawarto probwki zabarwi si na granatowo.
Zadanie 182.
1. -glikozydowymi
2. mniejsza
3. rolinnym
4. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami
4. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych

sprawdzanych zadaniami
Zadanie 1.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych [];
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania
problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] chemiczne [];
1. Atomy, czsteczki i stechiometria chemiczna. Ucze:
2) odczytuje w ukadzie okresowym masy atomowe pierwiastkw
i na ich podstawie oblicza mas molow zwizkw chemicznych ([]
organicznych) o podanych wzorach [];
4) ustala wzr empiryczny i rzeczywisty zwizku chemicznego ([]
i organicznego) na podstawie jego skadu wyraonego w % masowych
i masy molowej;
Zadanie 2.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) stosuje pojcie mola (w oparciu o liczb Avogadra);
Zadanie 3.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] mola [];
Zadanie 4.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Zadanie 5.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] i zjawiska chemiczne
[];
i na ich podstawie oblicza mas molow zwizkw chemicznych
(nieorganicznych []) [];
5) dokonuje interpretacji [] ilociowej rwnania reakcji w ujciu
molowym, masowym i objtociowym (dla gazw);
6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem wydajnoci reakcji i mola
dotyczce: mas substratw i produktw (stechiometria [] rwna
chemicznych), objtoci gazw w warunkach normalnych;
187
188
Zadanie 6.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia, prawa i zjawiska
chemiczne [];
molowym [] i objtociowym (dla gazw);
4. Kinetyka i statyka chemiczna. Ucze:
6) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj: stan rwnowagi
dynamicznej [];
5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych; Ucze:
2) wykonuje obliczenia [] z zastosowaniem poj stenie [] molowe;
Zadanie 7.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia;
5) dokonuje interpretacji jakociowej i ilociowej rwnania reakcji
w ujciu molowym, masowym i objtociowym;
Zadanie 8.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [], opisuje waciwoci
[] zwizkw chemicznych, dostrzega zaleno pomidzy budow
substancji a jej waciwociami [] fizycznymi [];
(nieorganicznych []) o podanych wzorach [];
6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] mola dotyczce []
(stechiometria wzorw []);
Zadanie 9.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [];
molowym [];
6) wykonuje obliczenia chemiczne z uwzgldnieniem wydajnoci reakcji
i mola dotyczce mas [] produktw [] objtoci gazw w warunkach
normalnych;
Zadanie 10.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia, prawa [] chemiczne
[];
6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] dotyczce: mas substratw
i produktw (stechiometria wzorw i rwna chemicznych [];
Zadanie 11.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III etap edukacyjny
1. Substancje i ich waciwoci. Ucze:
6) posuguje si symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorw)
pierwiastkw: H, O, N, [] C [];
Zadanie 12.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3. Wizania chemiczne. Ucze:
4) zapisuje wzory elektronowe typowych czsteczek zwizkw
kowalencyjnych [];
6) okrela typ wizania ( i ) w prostych czsteczkach;
Zadanie 13.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

kowalencyjnych [] z uwzgldnieniem wiza koordynacyjnych [];
5) rozpoznaje typ hybrydyzacji (sp, sp2, sp3) w prostych czsteczkach
nieorganicznych [];
7) opisuje i przewiduje wpyw rodzaju wizania ([] wodorowe)
na waciwoci [] substancji nieorganicznych i organicznych;
Zadanie 14.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2. Struktura atomu jdro i elektrony. Ucze:
3) zapisuje konfiguracje elektronowe atomw pierwiastkw do Z = 36 [],
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach (zapisy
konfiguracji: pene [] i schematy klatkowe);
Zadanie 15.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III. Opanowanie czynnoci praktycznych.
Ucze [] projektuje [] dowiadczenia chemiczne;
1. Atomy, czsteczki i stechiometria reakcji. Ucze:
6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem wydajnoci reakcji [];
189
190

2) wykonuje obliczenia zwizane [] z zastosowaniem poj stenie []
molowe;
Zadanie 16.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [], stawia hipotezy
dotyczce wyjanienia problemw chemicznych [];
4) ustala wzr empiryczny [] zwizku chemicznego (nieorganicznego
[]) na podstawie jego skadu wyraonego w % masowych [];
Zadanie 17.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

5) wskazuje zwizek pomidzy budow atomu a pooeniem pierwiastka
w ukadzie okresowym;
3) zapisuje konfiguracje elektronowe [] jonw o podanym adunku,
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach ([] schematy
klatkowe);
Zadanie 18.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych []; Krytycznie
odnosi si do pozyskiwanych informacji;
3) zapisuje konfiguracje elektronowe atomw pierwiastkw do Z = 36 []
uwzgldniajc rozmieszczenie na podpowokach (zapisy konfiguracji:
pene []);
4) okrela przynaleno pierwiastkw do blokw konfiguracyjnych: []
d ukadu okresowego [].
Zadanie 19.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia []; dostrzega zaleno
pomidzy budow substancji a jej waciwociami []; stawia hipotezy
dotyczce wyjaniania problemw chemicznych []; na ich podstawie
samodzielnie formuuje i uzasadnia opinie i sdy;
1) okrela liczb czstek elementarnych w atomie [];
III etap edukacyjny
2. Wewntrzna budowa materii. Ucze:
5) definiuje pojcie izotopu [];
Zadanie 20.
Wymagania oglne

[];
Wymagania szczegowe

3) oblicza mas atomow pierwiastka na podstawie jego skadu
izotopowego [];
Zadanie 21.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) okrela liczb czstek elementarnych w atomie oraz skad jdra
atomowego [];
konfiguracji: [], skrcone []);
Zadanie 22.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach (zapisy [],
skrcone []);
4) okrela przynaleno pierwiastkw do blokw konfiguracyjnych:
s, p i d ukadu okresowego (konfiguracja elektronw walencyjnych);
Zadanie 23.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) stosuje zasady rozmieszczania elektronw w atomach pierwiastkw
wieloelektrodowych;
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach (zapisy [],
skrcone []);
Zadanie 24.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) okrela liczb czstek elementarnych w atomie [];
5) wskazuje zwizek pomidzy budowa atomu a pooeniem pierwiastka
2) stosuje pojcie elektroujemnoci do okrelenia (na podstawie rnicy
elektroujemnoci i liczby elektronw walencyjnych atomw czcych si
pierwiastkw) rodzaju wizania jonowe [];
191
192
Zadanie 25.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych, [...]. Krytycznie
konfiguracji: pene []);
Zadanie 26.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych, [...]; Krytycznie
chemiczne;[]; na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
2) stosuje zasady rozmieszczania elektronw na orbitalach w atomach
pierwiastkw wieloelektronowych;
s, p i d ukadu okresowego (konfiguracje elektronw walencyjnych);
Zadanie 27.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych [...]; Krytycznie odnosi
si do pozyskiwanych informacji;
chemiczne; []; na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
2) stosuje zasady rozmieszczania elektronw na orbitalach w atomach
pierwiastkw wieloelektronowych;
Zadanie 28.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; [] na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
A
atomowego, na podstawie zapisu Z E ;
Zadanie 29.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
A
Zadanie 30.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych [...];
Krytycznie odnosi si do pozyskiwanych informacji;
opinie i sdy;
A
Zadanie 31.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne []; na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
w ujciu molowym, masowym i objtociowym (dla gazw);
1) okrela liczb czstek elementarnych w atomie oraz skd jdra
A
Zadanie 32.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
Zadanie 33.

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych []; Krytycznie odnosi
chemiczne [];
6) okrela typ wizania ( lub ) w prostych czsteczkach;
193
194
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3.Wizania chemiczne. Ucze:
zwizkw [] organicznych;
Zadanie 34.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

9. Wglowodory. Ucze:
8) opisuje waciwoci chemiczne alkenw na przykadzie reakcji:
przyczanie (addycja): [] Br2 [];
Zadanie 35.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

8) opisuje waciwoci chemiczne alkenw, na przykadzie reakcji:
przyczanie (addycja) []. Br2, []; przewiduje [] zachowanie wobec
zakwaszonego roztworu manganianu(VII) potasu [];
16) projektuje dowiadczenia dowodzce rnice we waciwociach
wglowodorw nasyconych, nienasyconych [], przewiduje obserwacje,
[] ilustruje je rwnaniami reakcji;
Zadanie 36.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

zwizkw nieorganicznych [];
2) stosuje pojcie elektroujemnoci do okrelenia (na podstawie rnicy
elektroujemnoci i liczby elektronw walencyjnych atomw czcych si
pierwiastkw) rodzaju wizania [];
1) stosuje pojcie mola [];
Zadanie 37.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

kowalencyjnych [];
nieorganicznych [];
Zadanie 38.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
3. Wizania chemiczne.
5) Ucze rozpoznaje typ hybrydyzacji [] w prostych czsteczkach
Zadanie 39.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; opisuje waciwoci najwaniejszych [] zwizkw
chemicznych [];
9) interpretuje wartoci staej dysocjacji [];
10) porwnuje moc elektrolitw na podstawie wartoci ich staych
dysocjacji;
Zadanie 40.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemicznych [];
8) klasyfikuje substancje do kwasw lub zasad zgodnie
z teori Brnsteda-Lowryego;
Zadanie 41.
Wymagania oglne

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych []. Krytycznie
odnosi si do pozyskiwanych informacji; Ucze rozumie podstawowe
pojcia prawa i zjawiska chemiczne []; stawia hipotezy dotyczce
wyjaniania problemw chemicznych [];
195
196
Wymagania szczegowe

4) interpretuje zapis H < 0 [] dla okrelenia efektu energetycznego
reakcji;
dynamicznej [];
7) stosuje regu przekory do jakociowego okrelenia wpywu zmian
temperatury [] cinienia na ukad pozostajcy w stanie rwnowagi
dynamicznej;
Zadanie 42.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] mola dotyczce: []
objtoci gazw [];
dynamicznej [];
Zadanie 43.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

9) interpretuje wartoci [] pH [];
Zadanie 44.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

4. Kinetyka statyka chemiczna. Ucze:
5) przewiduje wpyw: stenia substratw [] na szybko reakcji [];
1. Atomy, czsteczki stechiometria chemiczna. Ucze:
5) dokonuje interpretacji jakociowej i ilociowej rwnania reakcji w ujciu
molowym, masowym [];
Zadanie 45.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia []; stawia hipotezy
dotyczce wyjaniania problemw chemicznych [] samodzielnie
formuuje i uzasadnia opinie [];
4.Kinetyka i statyka chemiczna. Ucze:
4) interpretuje zapis H > 0 i H < 0 do okrelenia efektu energetycznego
reakcji;
5) przewiduje wpyw: stenia substratw, [] na szybko reakcji [];
Zadanie 46.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe


dynamicznej i staa rwnowagi; zapisuje wyraenie na sta rwnowagi
podanej reakcji;
Zadanie 47.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

6) [] zapisuje wyraenie na sta rwnowagi podanej reakcji;
Zadanie 48.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I Wykorzystanie i tworzenie informacji.

II Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania
[];
molowe;
Zadanie 49.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
dynamicznej i staa rwnowagi [];
Zadanie 50.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
7) stosuje regu przekory do jakociowego okrelenia wpywu zmian []
cinienia na ukad pozostajcy w stanie rwnowagi dynamicznej;
Zadanie 51.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
7) stosuje regu przekory do jakociowego okrelenia wpywu zmian
197
198

temperatury [] na ukad pozostajcy w stanie rwnowagi dynamicznej;
Zadanie 52.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
7) stosuje regu przekory do jakociowego okrelenia wpywu zmian []
stenia reagentw [] na ukad pozostajcy w stanie rwnowagi
dynamicznej;
Zadanie 53.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw.Ucze rozumie podstawowe pojcia, prawa i zjawiska
opinie i sdy;
10) porwnuje moc elektrolitw na podstawie wartoci ich staych
dysocjacji;
Zadanie 54.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
8) klasyfikuje substancje do kwasw lub zasad zgodnie z teori BrnstedaLowry`ego;
Zadanie 55.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych. Ucze:
10) pisze rwnania reakcji: [] wytrcania osadw [] w formie
czsteczkowej [];
Zadanie 56.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];

6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] mola [] dotyczce: mas
substratw i produktw;
Zadanie 57.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem [] roztworw [];
III etap edukacyjny
5. Woda i roztwory wodne. Ucze:
4) opisuje rnice pomidzy roztworem [] nasyconym i nienasyconym;
5) oblicza ilo substancji, ktr mona rozpuci w okrelonej iloci wody
[];
Zadanie 58.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji ([] wodorotlenku sodu
z kwasem solnym) substancji zmieszanych w ilociach stechiometrycznych
[];
9) podaje przykady wskanikw pH (fenoloftaleina [])
i omawia ich zastosowanie; bada odczyn roztworu;
III etap edukacyjny
6. Kwasy i zasady. Ucze:
6) wskazuje na zastosowania wskanikw (fenoloftaleiny []); rozrnia
dowiadczalnie kwasy i zasady za pomoc wskanikw;
7. Sole. Ucze:
1) wykonuje dowiadczenia i wyjania przebieg reakcji zobojtnienia (np.
HCl + NaOH);
Zadanie 59.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

molowe;
7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji ([] wodorotlenku sodu
z kwasem solnym) substancji zmieszanych w ilociach []
niestechiometrycznych;
Zadanie 60.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
Zadanie 61.
I.Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Ucze korzysta z chemicznych tekstw [];
5.Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych. Ucze:
10) pisze rwnania reakcji: zobojtniania, wytrcania osadw []
w formie [] i jonowej (penej i skrconej);
199
200
Wymagania oglne
Wymagania szczegowo

2) wykonuje obliczenia zwizane z [] zataniem roztworw
z zastosowaniem poj stenie procentowe[];
III etap edukacyjny
5. Woda i roztwory wodne. Ucze:
5) [] oblicza ilo substancji, ktr mona rozpuci w okrelonej iloci
wody w podanej temperaturze.;
Zadanie 62.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem [] z zastosowaniem
poj [] stenie molowe;
10) pisze rwnania reakcji [] wytrcania osadw [].
molowym [];
Zadanie 63.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

8) uzasadnia (ilustrujc rwnaniami reakcji) przyczyn [] odczynu
niektrych roztworw soli (hydroliza);
9) [] bada odczyn roztworw;
10) pisze rwnania reakcji: [] hydrolizy soli w formie czsteczkowej
i jonowej (penej i skrconej);
8. Niemetale. Ucze:
9) opisuje typowe waciwoci chemiczne tlenkw pierwiastkw o liczbach
atomowych od 1 do 30, w tym zachowanie wobec wody [];
Zadanie 64.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] mola dotyczce: mas
substratw i produktw (stechiometria wzorw i rwna chemicznych)
[];
2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem, rozcieczaniem
i zataniem roztworw z zastosowaniem poj stenie procentowe
i molowe;
Zadanie 65.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

5) dokonuje interpretacji jakociowej [] rwnania reakcji [];
Zadanie 66.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
2) wykonuje obliczenia zwizane [] z zastosowaniem poj stenie
procentowe i molowe;
Zadanie 67.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem [] roztworw
z zastosowaniem poj stenie procentowe [];
Zadanie 68.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem [] roztworw
z zastosowaniem poj stenie [] molowe;
Zadanie 69.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) planuje dowiadczenie pozwalajce otrzyma roztwr o zadanym
steniu procentowym [];
201
202
Zadanie 70.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw.
Ucze rozumie podstawowe pojcia [], opisuje waciwoci []
zwizkw chemicznych []; dostrzega zaleno pomidzy budow
substancji a jej waciwociami [] chemicznymi [];
5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych.
Ucze:
7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji [] z wod [];
8) uzasadnia [] odczyn niektrych roztworw soli (hydroliza);
9) [] bada odczyn roztworu;
Zadanie 71.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw.
Ucze rozumie podstawowe pojcia [], opisuje waciwoci []
zwizkw chemicznych []; dostrzega zaleno pomidzy budow
substancji a jej waciwociami [] chemicznymi [];
5. Roztwory i reakcje zachodzce w roztworach wodnych.
Ucze:
7) przewiduje odczyn roztworu [] z wod [];
10) [] pisze rwnania reakcji [] hydrolizy soli [];
Zadanie 72.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
10) pisze rwnania reakcji: zobojtniania, wytrcania osadw [] soli
w formie jonowej (skrconej);
Zadanie 73.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; [...] stawia hipotezy dotyczce wyjaniania problemw
chemicznych []; na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
(nieorganicznych) o podanych wzorach (lub nazwach);
dotyczce: mas substratw i produktw (stechiometria wzorw i rwna
chemicznych) [];

dynamicznej i staa rwnowagi; zapisuje wyraenie na sta rwnowagi
podanej reakcji;
10) pisze rwnania reakcji: zobojtniania, wytrcania osadw [];
Zadanie 74.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; opisuje waciwoci [] zwizkw chemicznych [];
6. Reakcje utleniania i redukcji. Ucze:
5) stosuje zasady bilansu elektronowego dobiera wspczynniki
stechiometryczne w rwnaniach reakcji utleniania i redukcji (w formie
czsteczkowej i jonowej);
7. Metale. Ucze:
7) przewiduje produkty redukcji [] dichromianu(VI) potasu
w rodowisku kwasowym; bilansuje odpowiednie rwnania reakcji;
Zadanie 75.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];
2) wykonuje obliczenia [] z zastosowaniem poj stenie procentowe
i molowe;
6) wykonuje obliczenia [] dotyczce: mas substratw i produktw
(stechiometria [] rwna chemicznych) [];
1) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj: stopie utlenienia,
utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja;
7. Metale. Ucze:
7) przewiduje produkty redukcji [] dichromianu(VI) potasu
w rodowisku kwasowym [];
Zadanie 76.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw w [] czsteczce zwizku
nieorganicznego [];
3) [] uwzgldnia rozmieszczenie elektronw na podpowokach [];
Zadanie 77.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj: stopie utlenienia
203
204

nieorganicznego [];
molowym [];
Zadanie 78.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj: stopie utlenienia
nieorganicznego [];
stechiometryczne w rwnaniach reakcji utleniania redukcji (w formie []
jonowej;
Zadanie 79.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7. Metale. Ucze:
5) przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali [] z roztworami soli,
na podstawie danych zawartych w szeregu napiciowym metali;
Zadanie 80.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

5) [] dobiera wspczynniki w rwnaniach reakcji utleniania-redukcji
(w formie [] jonowej);
Zadanie 81.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej
reakcji erdoks;
Zadanie 82.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III etap edukacyjny

6. Kwasy i zasady. Ucze:
3) [] zapisuje odpowiednie rwnania reakcji (w wyniku ktrych mona
otrzyma [] kwas tlenowy);
Zadanie 83.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Zadanie 84.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I.Wykorzystanie i tworzenie informacji.

reakcji redoks;
molowym [];
Zadanie 85.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) odczytuje z ukadu okresowego masy atomowe pierwiastkw i na ich
podstawie oblicza mas molow zwizkw chemicznych (nieorganicznych
i organicznych) o podanych wzorach [];
Zadanie 86.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

reakcji redoks;
205
206
Zadanie 87.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

8. Niemetale. Ucze:
10) klasyfikuje tlenki ze wzgldu na ich charakter chemiczny ([]
zasadowy, amfoteryczny []); planuje [] dowiadczenie, ktrego
przebieg pozwoli wykaza charakter chemiczny tlenku;
Zadanie 88.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

molowym [];
2) wykonuje obliczenia zwizane z przygotowaniem [] z zastosowaniem
poj [] stenie molowe;
Zadanie 89.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1.Atomy, czsteczki i stechiometria chemiczna. Ucze:
4) ustala wzr [] rzeczywisty zwizku nieorganicznego [];
Zadanie 90.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7. Metale. Ucze:
5) przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali [] z roztworami soli,
1) stosuje pojcie mola [];
substratw i produktw [];
Zadanie 91.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji [];
10) pisze rwnania reakcji: zobojtniania [] w formie jonowej ([]
skrconej);
Zadanie 92.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
substratw i produktw [];
III etap edukacyjny
3. Reakcje chemiczne. Ucze:
4) [] dokonuje [] oblicze zwizanym z zastosowaniem [] prawa
zachowania masy;
Zadanie 93.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

11) projektuje [] dowiadczenia pozwalajce otrzyma rnymi
metodami [] sole;
Zadanie 94.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

8. Niemetale. Ucze:
12) opisuje typowe waciwoci chemiczne kwasw []; ilustruje je
rwnaniami reakcji;
metodami [] sole;
III etap edukacyjny
7. Sole. Ucze:
4) pisze rwnania reakcji otrzymywania soli [];
Zadanie 95.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania problemw.

Ucze rozumie podstawowe pojcia [] chemiczne [];
2) stosuje zasady rozmieszczania elektronw na orbitalach
w atomach pierwiastkw wieloelektronowych;
s, p i d ukadu okresowego [];
5) wskazuje na zwizek pomidzy budow atomu a pooeniem pierwiastka
Zadanie 96.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

207
208

2) stosuje zasady rozmieszczania elektronw na orbitalach
w atomach pierwiastkw wieloelektronowych;
uwzgldniajc rozmieszczenie elektronw na podpowokach [];
5) wskazuje na zwizek pomidzy budow atomu
a pooeniem pierwiastka w ukadzie okresowym;
Zadanie 97.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) [] ustala skad izotopowy pierwiastka [] na podstawie jego masy
atomowej;
Zadanie 98.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

5) [] dobiera wspczynniki stechiometryczne w rwnaniach reakcji
utleniania-redukcji (w formie czsteczkowej []);
8. Niemetale. Ucze:
atomowych od 1 do 30 []; zapisuje odpowiednie rwnania reakcji;
III etap edukacyjny
3. Reakcje chemiczne. Ucze:
2) [] zapisuje odpowiednie rwnania []; dobiera wspczynniki
w rwnaniach reakcji chemicznych [];
Zadanie 99.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

III etap edukacyjny
Reakcje chemiczne. Ucze:
2) [] zapisuje odpowiednie rwnania []; dobiera wspczynniki
w rwnaniach reakcji chemicznych [];
5) [] dobiera wspczynniki stechiometryczne w rwnaniach reakcji
utleniania-redukcji (w formie czsteczkowej []);
7. Metale. Ucze:
2) pisze rwnania reakcji ilustrujce typowe waciwoci chemiczne metali
wobec [] kwasw nieutleniajcych;
8. Niemetale. Ucze:
atomowych od 1 do 30 []; zapisuje odpowiednie rwnania reakcji;
Zadanie 100.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7) opisuje [] wpyw rodzaju wizania [] na waciwoci fizyczne
substancji [];
7. Metale. Ucze:
1) opisuje podstawowe waciwoci fizyczne metali [];
3) analizuje i porwnuje waciwoci fizyczne [] metali [];
Zadanie 101.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

A
Zadanie 102.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
[];
Zadanie 103.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
dotyczce: mas substratw i produktw (stechiometria wzorw i rwna
chemicznych), objtoci gazw
w warunkach normalnych;
Zadanie 104.
Wymagania oglne

si do pozyskiwanych informacji.
problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia, prawa [] chemiczne;
opisuje waciwoci najwaniejszych pierwiastkw i ich zwizkw
chemicznych [];
209
210
Wymagania szczegowe
7. Metale. Ucze:
wobec: tlenu ([] Fe []) [] kwasw nieutleniajcych ([] Fe [])
[];
Zadanie 105.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemicznych [];
7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji [];
8) uzasadnia (ilustrujc rwnaniami reakcji) przyczyn [] odczynu
niektrych roztworw soli (hydroliza);
10) pisze rwnania reakcji [] hydrolizy soli w formie [] jonowej ([]
skrconej);
Zadanie 106.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

11) projektuje [] dowiadczenia pozwalajce otrzyma [] wodorotlenki
[];
8. Niemetale. Ucze:
8) zapisuje rwnania reakcji otrzymywania tlenkw pierwiastkw
o liczbach atomowych od 1 do 30 ([] rozkad [] wodorotlenkw [];
Zadanie 107.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7. Metale. Ucze:
5) przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali z [] roztworami soli,
6) projektuje [] dowiadczenie, ktrego wynik pozwoli porwna
aktywno chemiczn metali [];
Zadanie 108.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze [] opisuje waciwoci [] zwizkw chemicznych;
[] planuje eksperymenty dla ich weryfikacji [];
8. Niemetale. Ucze:
10) [] planuje i wykonuje dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli
wykaza charakter chemiczny tlenku;
9) [] zapisuje odpowiednie rwnania reakcji;
Zadanie 109.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia, i zjawiska chemiczne
[];
molowym,[] objtociowym [];

7. Metale. Ucze:
wobec [] rozcieczonych [] kwasw utleniajcych (Mg, Zn, Fe);
8) Niemetale. Ucze:
12) opisuje typowe waciwoci chemiczne kwasw, w tym zachowanie
wobec metali [];
Zadanie 110.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

II. Rozwizywanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwizywania
6.Reakcje utleniania i redukcji. Ucze:
1) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj: [] utleniacz, reduktor,
utlenianie, redukcja;
7. Metale. Ucze:
6) [] przeprowadza dowiadczenie, ktrego wynik pozwoli porwna
aktywno chemiczn metali [];
Zadanie 111.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych, [...]; Krytycznie odnosi
opinie i sdy;
2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw w jonie [] zwizku
nieorganicznego [];
Zadanie 112.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
2) odczytuje w ukadzie okresowym masy atomowe pierwiastkw i na ich
podstawie oblicza mas molow zwizkw chemicznych (nieorganicznych
[]) o podanych wzorach (lub nazwach);
w ujciu molowym, masowym [];
do-tyczce: mas substratw i produktw (stechiometria wzorw i rwna
chemicznych) [];
Zadanie 113.
Wymagania oglne

211
212
Wymagania szczegowe
opinie i sdy;
7. Metale. Ucze:
2) pisze rwnania reakcji ilustrujce typowe waciwoci chemiczne metali;
Zadanie 114.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne;[]; dostrzega zaleno pomidzy budow substancji
a jej waciwociami fizycznymi i chemicznymi; [] na ich podstawie
10) pisze rwnania reakcji: [] wytrcania osadw [];
Zadanie 115.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
reakcji redoks;
Zadanie 116.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
stechiometryczne w rwnaniach reakcji utleniania-redukcji (w formie []
i jonowej);
Zadanie 117.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe
chemiczne; opisuje waciwoci najwaniejszych pierwiastkw i ich

zwizkw chemicznych; [] planuje eksperymenty dla ich weryfikacji;
na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia opinie i sdy;
Ucze [] projektuje i przeprowadza dowiadczenia chemiczne;
7. Niemetale. Ucze:
10) klasyfikuje tlenki ze wzgldu na ich charakter chemiczny (kwasowy,
zasadowy, amfoteryczny i obojtny); planuje i wykonuje dowiadczenie,
ktrego przebieg pozwoli wykaza charakter chemiczny tlenku;
Zadanie 118.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne;[]; stawia hipotezy dotyczce wyjaniania problemw
chemicznych i planuje eksperymenty dla ich weryfikacji; na ich podstawie
7. Metale. Ucze:
wobec: tlenu (Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), [];
2) analizuje i porwnuje waciwoci fizyczne i chemiczne metali grup 1
[];
8. Niemetale. Ucze:
o liczbach atomowych od 1 do 30 [];
9) opisuje typowe waciwoci chemiczne tlenkw pierwiastkw
o liczbach atomowych od 1 do 30, w tym zachowanie wobec wody [];
Zadanie 119.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; opisuje waciwoci najwaniejszych pierwiastkw [];
8. Niemetale. Ucze:
o liczbach atomowych od 1 do 30 [];
Zadanie 120.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] i zjawiska chemiczne;
opisuje waciwoci najwaniejszych [] zwizkw chemicznych [];
10) pisze rwnania reakcji: [] wytrcania osadw [];
metodami [] sole;
8. Niemetale. Ucze:
12) opisuje typowe waciwoci chemiczne kwasw, w tym zachowanie
wobec [] wodorotlenkw []; planuje [] odpowiednie dowiadczenia
(formuuje obserwacje i wnioski) ilustruje je rwnaniami reakcji [];
213
214
Zadanie 121.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) wskazuje [] proces utleniania i redukcji w podanej reakcji redoks;
jonowej);
Zadanie 122.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

10) pisze rwnania reakcji [] wytrcania osadw [] w formie []
jonowej (penej i skrconej);
Zadanie 123.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw w czsteczce zwizku
nieorganicznego;
Zadanie 124.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
2) odczytuje w ukadzie okresowym masy atomowe pierwiastkw i na ich
podstawie oblicza mas molow zwizkw chemicznych (nieorganicznych)
o podanych wzorach (lub nazwach);
w ujciu molowym, masowym [];
do-tyczce: mas substratw i produktw (stechiometria wzorw i rwna
chemicznych) [];
Zadanie 125.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

opinie i sdy;
molowym [];
jonowej);
Zadanie 126.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

8. Niemetale. Ucze:
12) [] planuje [] odpowiednie dowiadczenia [zachowanie kwasw
wobec soli kwasw o mniejszej mocy] (formuuje obserwacje []);
III etap edukacyjny
7. Sole. Ucze:
5) [] projektuje [] dowiadczenia pozwalajce otrzyma sole
w reakcjach strceniowych [];
Zadanie 127.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
6) wykonuje obliczenia z uwzgldnieniem [] dotyczce: [] objtoci
gazw w warunkach normalnych;
Zadanie 128.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
Zadanie 129.
Wymagania oglne

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] i zjawiska
chemicznych [];
215
216
Wymagania szczegowe
9) planuje cig przemian []; ilustruje je rwnaniami reakcji;
10) opisuje waciwoci chemiczne alkinw, na przykadzie etynu:
przyczenie [] H2O [];
13. Estry i tuszcze. Ucze:
10) zapisuje cigi przemian (i odpowiednie rwnania reakcji) wice ze
sob waciwoci poznanych wglowodorw i ich pochodnych;
Zadanie 130.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

4) posuguje si poprawn nomenklatur wglowodorw ([] nienasycone
[]) [];
9) planuje cig przemian [];
10) zapisuje cigi przemian [] wice ze sob waciwoci poznanych
wglowodorw i ich pochodnych;
12. Kwasy karboksylowe. Ucze:
3) zapisuje rwnania reakcji otrzymywania kwasw karboksylowych [];
III etap edukacyjny
9. Pochodne wglowodorw. Substancje chemiczne o znaczeniu
biologicznym. Ucze:
4) [] podaje nazwy [] systematyczne (kwasw organicznych);
2. Wewntrzna budowa materii. Ucze:
14) ustala dla prostych zwizkw dwupierwiastkowych [] nazw [];
Zadanie 131.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) rysuje wzory [] pstrukturalne wglowodorw; podaje nazw
wglowodoru [];
4) posuguje si poprawn nomenklatur wglowodorw [] i ich
fluorowcopochodnych [];
Zadanie 132.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];
5) rysuje wzory [] pstrukturalne izomerw []; wyjania zjawisko
izomerii cis-trans [];
2) rysuje wzory [] pstrukturalne wglowodorw [];
4) [] wykazuje si rozumieniem poj: [] izomeria;
Zadanie 133.
Wymagania oglne

chemiczne [];
Wymagania szczegowe
5) rysuje wzory [] pstrukturalne izomerw []; wyjania zjawisko
izomerii cis-trans [];
Zadanie 134.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw rdowych []. Krytycznie odnosi
Zadanie 135.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] chemiczne; opisuje
waciwoci [] zwizkw chemicznych [];
10) opisuje waciwoci chemiczne alkinw, na przykadzie etynu:
przyczanie [] H2O []; pisze odpowiednie rwnania reakcji;
13) planuje cig przemian [] ilustruje je rwnaniami reakcji;
3) zapisuje rwnania reakcji otrzymywania kwasw karboksylowych z []
aldehydw;
Zadanie 136.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
dotyczce: mas substratw i/lub produktw (stechiometria wzorw i rwna
chemicznych), objto gazw w warunkach normalnych;
Zadanie 137.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne; opisuje waciwoci [] zwizkw chemicznych [];
III etap edukacyjny
8. Wgiel i jego zwizki z wodorem. Ucze:
6) podaje wzory oglne szeregw homologicznych [];
7) opisuje waciwoci [] etenu [];
8) opisuje waciwoci chemiczne alkenw []; pisze odpowiednie
217
218

rwnania reakcji;
5) dokonuje interpretacji [] rwnania reakcji w ujciu molowym []
i objtociowym (dla gazw);
Zadanie 138.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia []; opisuje waciwoci
[] zwizkw chemicznych; dostrzega zaleno pomidzy budow
substancji a jej waciwociami [];
Zadanie 139.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw w [] czsteczce zwizku []
organicznego;
11. Zwizki karbonylowe aldehydy i ketony. Ucze:
2) [] tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydw [];
Zadanie 140.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) [] rysuje wzory [] estrw na podstawie ich nazwy;
Zadanie 141.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw.
Ucze rozumie podstawowe pojcia [];
7) opisuje waciwoci chemiczne alkanw, na przykadzie nastpujcych
reakcji: [] podstawianie (substytucja) atomu (lub atomw) wodoru przez
atom (lub atomy) chloru [] przy udziale wiata (pisze odpowiednie
rwnania reakcji);
11) wyjania na prostych przykadach mechanizmy reakcji substytucji [];
molowym [];
Zadanie 142.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7) opisuje waciwoci alkanw, na przykadzie nastpujcych reakcji:
spalanie, podstawianie (substytucja) [];
8) opisuje waciwoci alkenw, na przykadzie nastpujcych reakcji:
przyczanie (addycja): H2, [], przewiduje produkty reakcji przyczenia
czsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenw na podstawie
reguy Markownikowa [];
Zadanie 143.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

10) opisuje waciwoci alkinw, na przykadzie etynu: przyczenie []
HCl, H2O [];
14. Zwizki zawierajce azot. Ucze:
3) wyjania przyczyn zasadowych waciwoci [] amin, zapisuje
odpowiednie rwnania reakcji;
Zadanie 144.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze korzysta z chemicznych

tekstw rdowych []; Krytycznie odnosi si do pozyskiwanych
informacji;
10. Hydroksylowe pochodne wglowodorw alkohole i fenole. Ucze:
2) rysuje wzory [] pstrukturalne [] alkoholi []; podaje ich nazwy
systematyczne;
Zadanie 145.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Ucze korzysta z chemicznych

tekstw rdowych [];
5) opisuje dziaanie [] K2Cr2O7/H2SO4 na alkohole pierwszo-,
drugorzdowe;
Zadanie 146.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];
drugorzdowe;
5) stosuje zasady bilansu elektronowego [];
2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw w [] czsteczce zwizku []
organicznego;
219
220
Zadanie 147.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];
drugorzdowe;
3) pisze rwnania reakcji utleniania alkoholu [] drugorzdowego [];
5) stosuje zasady bilansu elektronowego [];
Zadanie 148.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw; Ucze rozumie podstawowe pojcia, prawa i zjawiska
chemiczne [] dostrzega zaleno pomidzy budow substancji
a jej waciwociami [] samodzielnie formuuje [] opinie [];
5) opisuje dziaanie [] K2Cr2O7/H2SO4 na alkohole [].
1) [] wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzdowych;
3) opisuje waciwoci chemiczne alkoholi [] utlenienie do zwizkw
karbonylowych i ewentualnie do kwasw karboksylowych [];
Zadanie 149.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.

7) opisuje reakcj benzenolu z: [] z wodorotlenkiem sodu, bromem [];
Zadanie 150.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

10.Hydroksylowe pochodne wglowodorw alkohole i fenole.
3) opisuje waciwoci chemiczne alkoholi, na przykadzie [] prostych
alkoholi w oparciu o reakcje: [] reakcje z [] HBr, [], odwodnienie
do alkenw []; zapisuje rwnania reakcji;
Zadanie 151.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

10. Hydroksylowe pochodne wglowodorw. Ucze:
5) opisuje dziaanie: [] K2Cr2O7/H2SO4 na alkohole pierwszo-,
drugorzdowe;
Zadanie 152.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

4) [] wykazuje si rozumieniem poj: szereg homologiczny [],
izomeria;
1) [] wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzdowych;
2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastkw[] w czsteczce zwizku []
organicznego;
Zadanie 153.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

karbonylowych i ewentualnie do kwasw karboksylowych [];
Zadanie 154.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemiczne [];
Ucze [] przeprowadza dowiadczenia chemiczne;
karbonylowych [];
5) opisuje dziaanie: CuO [] na alkohole pierwszo-, drugorzdowe;
2) [] tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydw i ketonw;
3) pisze rwnania reakcji utleniania [] alkoholu drugorzdowego np.
tlenkiem miedzi(II);
Zadanie 155.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

4) porwnuje waciwoci chemiczne [] glicerolu, projektuje
dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli odrni alkohole []; na
podstawie obserwacji wynikw dowiadczenia klasyfikuje alkohol do []
polihydroksylowych;
4) okrela rodzaj zwizku karbonylowego [] na podstawie wynikw
prby ([] Trommera);
16.Cukry. Ucze:
3) [] wykazuje, e cukry proste nale do polihydroksyaldehydw [];
4) projektuje [] dowiadczenie, ktrego wynik potwierdzi obecno grupy
aldehydowej w czsteczce glukozy;
Zadanie 156.
Wymagania oglne

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [], dostrzega zaleno
pomidzy budow substancji a jej waciwociami fizycznymi i
221
222
Wymagania szczegowe
chemicznymi; stawia hipotezy dotyczce wyjanienia problemw

chemicznych [];
7) opisuje i przewiduje wpyw rodzaju wizania [] na waciwoci
fizyczne substancji [] organicznych;
3) wyjania przyczyn zasadowych waciwoci [] amin, zapisuje
odpowiednie rwnania reakcji;
Zadanie 157.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

substancji a jej waciwociami [] chemicznymi[];
11.Zwizki karbonylowe aldehydy i ketony. Ucze:
4) okrela rodzaj zwizku karbonylowego [] na podstawie wynikw
prby (z odczynnikiem Tollensa []);
16. Cukry. Ucze:
4) projektuje [] dowiadczenie, ktrego wynik potwierdzi obecno
grupy aldehydowej w czsteczce glukozy;
Zadanie 158.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) Ucze zapisuje rwnania reakcji otrzymywania kwasw karboksylowych
z alkoholi i z aldehydw;
Zadanie 159.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) zapisuje rwnania reakcji otrzymywania kwasw karboksylowych z []
aldehydw;
11) wyjaniana na prostych przykadach mechanizmy reakcji substytucji
[];
Zadanie 160.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe


2) na podstawie obserwacji wynikw dowiadczenia (reakcja kwasu
mrwkowego z manganianem(VII) potasu w obecnoci kwasu
siarkowego(VI)) wnioskuje o redukujcych waciwociach kwasu
mrwkowego [];
Zadanie 161.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Krytycznie odnosi si do pozyskiwanych informacji;
chemicznych [];
mrwkowego [];
1) wykazuje si znajomoci i rozumieniem poj; [] utlenianie,
redukcja;
3) wskazuje [] reduktor, proces utleniania [] w podanej reakcji redoks;
Zadanie 162.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemicznych [];
mrwkowego [].
5) zapisuje rwnania reakcji z udziaem kwasw karboksylowych []; []
projektuje [] dowiadczenia pozwalajce otrzymywa sole kwasw
karboksylowych [].
Zadanie 163.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemicznych [];
mrwkowego [];
III etap edukacyjny
9. Pochodne wglowodorw. Substancje o znaczeniu biologicznym. Ucze:
5) bada i opisuje waciwoci kwasu octowego [];
223
224
Zadanie 164.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] projektuje [] proste dowiadczenia chemiczne;
III etap edukacyjny
4. Powietrze i inne gazy. Ucze:
2) opisuje waciwoci [] chemiczne [] tlenku wgla(IV) []; planuje
[] dowiadczenia dotyczce badania waciwoci [] gazw;
9) planuje [] dowiadczenie pozwalajce wykry CO2 [];
Zadanie 165.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
2) wykonuje obliczenia zwizane z [] rozcieczaniem [] roztworw
z zastosowaniem pojcia stenie procentowe [];
Zadanie 166.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Zadanie 167.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[];
2) wykonuje obliczenia [] z zastosowaniem poj stenie procentowe
i molowe;
Zadanie 168.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

1) opisuje struktur czsteczek estrw [];
3) opisuje waciwoci chemiczne alkoholi na przykadzie [] innych
prostych alkoholi w oparciu o reakcje: [] utleniania do zwizkw
karboksylowych [];
2) wykonuje obliczenia zwizane [] z zastosowaniem poj [] stenie
molowe;
Zadanie 169.
Wymagania oglne

Wymagania szczegowe

1) []wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugorzdowych [];
Zadanie 170.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

2) rysuje wzory strukturalne i pstrukturalne [] alkoholi
monohydroksylowych [...] podaje ich nazwy systematyczne;
III etap
9. Pochodne wglowodorw. Substancje chemiczne o znaczeniu
biologicznym. Ucze:
4) podaje przykady kwasw organicznych [] i podaje ich nazwy []
systematyczne;
Zadanie 171.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

4) wyjania przebieg reakcji [] z roztworem wodorotlenku sodu [];
Zadanie 172.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

14. Zwizki organiczne zawierajce azot. Ucze:
3) wyjania przyczyn zasadowych waciwoci [] amin [];
11) opisuje waciwoci kwasowo zasadowe aminokwasw [];
Zadanie 173.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

3) wyjania przyczyn zasadowych waciwoci [] amin [];
11) opisuje waciwoci kwasowo zasadowe aminokwasw [];
10) porwnuje moc elektrolitw na podstawie ich staych dysocjacji;
Zadanie 174.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

7) zapisuje rwnanie reakcji amidu z wod w rodowisku kwasu
225
226

siarkowego(VI) [];
9) analizuje budow czsteczki mocznika [] i wynikajce z niej
waciwoci, wskazuje na jego zastosowania ([] tworzyw sztucznych);
Zadanie 175.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

14.Zwizki organiczne zawierajce azot. Ucze:
11) opisuje waciwoci kwasowo-zasadowe aminokwasw oraz
mechanizm powstawania jonw obojnaczych;
12.Kwasy karboksylowe. Ucze:
5) zapisuje rwnania reakcji z udziaem kwasw karboksylowych (ktrych
produktami s sole [];
Zadanie 176.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

problemw.
Ucze rozumie podstawowe pojcia [];
8) klasyfikuje substancje do kwasw lub zasad zgodnie z teori BrnstedaLowryego;
11) opisuje waciwoci kwasowo-zasadowe oraz mechanizm powstawania
jonw obojnaczych;
13) zapisuje rwnanie reakcji kondensacji dwch czsteczek aminokwasw
[];
Zadanie 177.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] projektuje dowiadczenia chemiczne;
15.Biaka. Ucze:
3) [] projektuje i wykonuje dowiadczenie pozwalajce wykaza wpyw
rnych substancji [] na struktur czsteczek biaek;
Zadanie 178.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

chemicznych [];
16. Cukry. Ucze:
11) zapisuje uproszczone rwnanie hydrolizy polisacharydw (skrobi []);
Zadanie 179.
Wymagania oglne

problemw. Ucze rozumie podstawowe pojcia [] zjawiska chemiczne;
opisuje waciwoci [] zwizkw chemicznych; dostrzega zaleno
pomidzy budow substancji a jej waciwociami []; stawia hipotezy
dotyczce wyjaniania problemw chemicznych i planuje eksperymenty
dla ich weryfikacji; na ich podstawie samodzielnie formuuje i uzasadnia
opinie i sdy;
Wymagania szczegowe

4) okrela rodzaj zwizku karbonylowego (aldehyd czy keton)
na podstawie wynikw prby (z odczynnikiem [] Trommera);
6. Cukry. Ucze:
4) projektuje [] dowiadczenie, ktrego wynik potwierdzi obecno
grupy aldehydowej w czsteczce glukozy;
Zadanie 180.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze korzysta z chemicznych tekstw [];
16. Cukry. Ucze:
6) wskazuje wizanie O-glikozydowe w czsteczce sacharozy [];
7) wyjania, dlaczego [] sacharoza nie wykazuje waciwoci
redukujcych;
Zadanie 181.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

Ucze [] projektuje i przeprowadza dowiadczenia chemiczne;
16. Cukry. Ucze:
10) Ucze planuje [] dowiadczenie pozwalajce stwierdzi obecno
skrobi w artykuach spoywczych;
Zadanie 182.
Wymagania oglne
Wymagania szczegowe

[] zwizkw chemicznych [];
16. Cukry. Ucze:
9) porwnuje budow czsteczek i waciwoci skrobi i celulozy;
227

Matura Zbiór Zadań Chemia

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matura Zbiór Zadań Chemia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EGZAMIN MATURALNY

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Publikacja opracowana przez zesp koordynowany przez dr Magorzat Jagieo dziaajcy

Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

1.1. Atomy, czsteczki i stechiometria chemiczna

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Przykad poprawnej odpowiedzi

360,5 324 = 36,5

Wskazwki do rozwizania zadania

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004, s. 648.

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

a) Zapisz wzr diwodorofosforanu wapnia w postaci wzoru tlenkowego.

rozpuszczalny w wodzie i zawiera

mniejszy procent masowy P2O5.

Informacja do zada 11.15.

Zwizek ten jest wykorzystywany w analizie chemicznej midzy innymi do wykrywania

Liczba wiza typu

Liczba wolnych par elektronowych

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Masa pustego tygla, g

Masa tygla z osadem, g

rednia masa osadu m , g:

1.2. Struktura atomu jdro i elektrony

Gwna liczba kwantowa

Poboczna liczba kwantowa

Wskazwki do rozwizania zadania

Z zapisu skrconej konfiguracji elektronowej jonu Cu2+ wynika, i elektrony walencyjne

Gwna liczba kwantowa

Poboczna liczba kwantowa

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Informacja do zada 18.20.

Wskazwki do rozwizania zadania

Liczba neutronw lub wyjanienie: .......................................................................................... .

Liczba czstek elementarnych

Liczba elektronw znajdujcych si

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Informacja do zada 22. i 23.

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

1.3. Wizania chemiczne

Na podstawie: K.H. Lautenschlger, W. Schrter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium chemii,

Dane s czsteczki: Cl2, H2, HF.

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2011, s. 157.

b) Wypenij tabel, wpisujc liczb wiza i liczb wiza w czsteczkach, ktrych

Wskazwki do rozwizania zadania

schematu wynika, e w powoce walencyjnej kadego atomu wgla s dwa rwnocenne

Informacja do zada 34. i 35.

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Napisz wzr elektronowy czsteczki arsenowodoru, zaznaczajc kreskami wizania

1.4. Kinetyka i statyka chemiczna

[Fe(H2O)6]3+ + H2O [Fe(H2O)5(OH)]2+ + H3O+

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004, s. 934.

Przykad poprawnej odpowiedzi

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

Informacja do zada 41. i 42.

Egzamin maturalny. Chemia. Poziom rozszerzony. Zbir zada

10 cm3 roztworu HCl

10 cm3 roztworu CH3COOH

10 cm3 roztworu HCl

a) Podaj numer probwki, w ktrej w dowiadczeniu A i w dowiadczeniu B szybko

Liczba moli CO2

Liczba moli CO2

Liczba moli CO2