Romana Kadzikowska-Wrzosek

Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 31 47

PL ISSN 0081685X
DOI: 10.2478/v10167-010-0058-9

Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej

Wydzia Zamiejscowy w Sopocie

TYP REGULACJI DZIALANIA A SKUTECZNO I WYTRWAO:

WPYW SIY WOLI ORAZ KONTEKSTU SYTUACYJNEGO*

Celem dwch bada eksperymentalnych zaprezentowanych w artykule byo wykazanie rnic w sposobie radzenia sobie z zewntrznymi wymaganiami przez osoby zorientowane na stan versus na dziaanie.
Uzyskane rezultaty potwierdziy, e osoby zorientowane na dziaanie w sytuacji zewntrznej presji okazuj swoist reakcj oporu (volitional shielding), ktra wyraa si nisz wytrwaoci i skutecznoci
dziaania. Osoby zorientowane na stan ulegaj presji i w takich warunkach wykazuj wiksz wytrwao i skuteczno, a take wysok zaleno midzy nastrojem a uzyskiwanymi rezultatami. Wytrwao osb zorientowanych na dziaanie wie si z subiektywnymi odczuciami podczas wykonywania
zadania i jest tym wysza, im bardziej oceniaj one zadanie jako interesujce. Wytrwao osb zorientowanych na stan nie wie si z ocen atrakcyjnoci zadania.
Sowa kluczowe: sia woli, samokontrola, samoregulacja, wytrwao, skuteczno

We wczesnych latach 60-tych poznawcze

podejcie do motywacji przekierowao zainteresowanie badaczy motywacji z popdu, jako
czynnika pobudzajcego do dziaania na zmienne poznawcze (cognitions) w rodzaju oczekiwania (expectancies) , pobudki (incentives)
i jednoczenie spowodowao zasadnicze zmiany
w sposobie prowadzenia bada w dziedzinie psychologii motywacji. Jak pisz Graham i Weiner:
Hull spekulowa na temat ludzkiej motywacji
obserwujc zachowania szczurw, z kolei Lewin
rozmyla o zachowaniach szczurw badajc zachowania ludzi (Graham i Weiner, 1996, s. 66).
Od lat 70 tych badania w dziedzinie psychologii
motywacji zaczy dotyczy gwnie zachowa
ludzi, w tym przede wszystkim zachowa zwi-

zanych z motywacj osigni , czynnikw determinujcych sukces bd porak w osiganiu

okrelonych rezultatw. Odejcie od teorii popdowej i homeostatycznego modelu motywacji
czyo si take z przyjciem pogldu, i organizm jest zawsze aktywny co z kolei spowodowao zainteresowanie badaczy zmiennymi, ktre
decyduj o wyborze okrelonego kierunku dziaania oraz wpywaj na wytrwao i skuteczno
podjtej aktywnoci . Dao to podstawy rozwoju
grupy teorii, ktre oglnie okrelane s mianem
teorii oczekiwanie x warto . Nawizuj one
do modeli funkcjonujcych wczeniej w ramach
psychologii decyzji, takich, jak model kardynalnej uytecznoci (cardinal utility) Bernoulliego, teoria perspektywy (prospect theory)

* Badania relacjonowane w tym artykule czciowo finansowane byy z grantu badawczego MNiSW Nr 2820/B/
H03/2010/39 .

32

Romana Kadzikowska-Wrzosek

Kahnemana i Tverskyego oraz teoria oczekiwanej uytecznoci ( expected utility) von

Neumanna i Morgensterna (za: Larrick, 1993,
s.440).Podstawowe zaoenie teorii oczekiwanie x warto przyjmuje, i o tym jakie dziaanie zostanie podjte przez osob decyduje ocena
prawdopodobiestwa, e zachowanie doprowadzi do okrelonego rezultatu oraz warto tego
rezultatu. W danym momencie jednostce dostpne s rne moliwe dziaania, z ktrych kade
cechuje si odmienn subiektywn ocen prawdopodobiestwa sukcesu oraz rn ocen wartoci rezultatu dziaania. Model oczekiwanie x
warto zaadaptowali w ramach swojej teorii
oraz wykorzystywali w badaniach dotyczcych
motywacji midzy innymi Rotter oraz Atkinson.
Badania Atkinsona koncentroway si gwnie
na motywacji osigni. Autor ten zakada wystpowanie rnic indywidualnych w motywacji
osigni, ktre to obok oczekiwa dotyczcych
sukcesu oraz subiektywnej wartoci sukcesu wyjaniaj rnice w wyborze , np. stopnia trudnoci zadania, czy te wytrwaoci w jego realizacji
(za: Graham i Weiner, 1996).
Zdaniem Graham i Weinera (1996) badanie
motywacji wymaga wyodrbnienia typowych
dla kadego zoonego dziaania czowieka elementw skadowych, takich jak: rozpoczcie
dziaania, podtrzymywanie i kierowanie aktywnoci oraz przerwanie (ukoczenie) dziaania.
Zdaniem autorw badacze motywacji zainteresowani s tym, co decyduje o wyborze konkretnego dziaania, czasem, jaki upywa od podjcia
decyzji o dziaaniu do rozpoczcia samej aktywnoci, poziomem zaangaowania w wykonywane dziaanie, ktry bezporednio przekada si
na poziom jego skutecznoci oraz wytrwaoci,
a take odczuciami osoby w trakcie wykonywania aktywnoci.
W ramach bardziej wspczesnej koncepcji Sansone i Harackiewicz (1996) wyrniaj
dwa rodzaje motywacji, kierujcej dziaaniem
zorientowanym na realizacj celu. Ich zdaniem
o podjciu dziaania rozstrzyga zgodnie z mode-

lem oczekiwanie x warto, warto wyniku

i prawdopodobiestwo jego osignicia (outcome-derived motivation), a o kontynuowaniu dziaania umiejtno pozytywnego zaangaowania
si (process-derived motivation). Autorki zakadaj, e ludzie posiadaj pewne ukryte teorie
na temat tego, jak kierowa wasn motywacj,
ktre zawieraj zarwno wiedz o specyficznych
strategiach (wiedza deklaratywna), jak i wiedz
na temat tego w jaki sposb i kiedy te strategie
s najbardziej efektywne (wiedza proceduralna).
Rwnie wedug autorw teorii autodeterminacji
(Self Determination Theory) Ryana i Deci (2008)
sposb dowiadczania dziaania przekada si
na rezultaty aktywnoci w postaci: wytrwaoci, skutecznoci, a take twrczoci. Dziaaniu o charakterze autonomicznym towarzysz
odmiennie subiektywnie odczucia ni dziaaniu w warunkach presji, braku autonomii. Na
przykad rezultaty bada wskazuj, e dziaanie
w warunkach wspierajcych poczucie autonomii
w porwnaniu z dziaaniem w warunkach presji
prowadzi do wzrostu subiektywnie dowiadczanej pozytywnej energii witalnoci (vitality),
a take, e wykonywanie zadania w warunkach
wspierajcych poczucie autonomii wie si
z wikszym zainteresowaniem wykonywanym
zadaniem (Kadzikowska-Wrzosek, 2010;Moller, Deci i Ryan, 2006; Nix, Ryan, Manly i Deci
1999). Tym samym teoria autodeterminacji
zwraca uwag na oddziaywanie kontekstu sytuacyjnego, ktry w zalenoci od swojej specyfiki
moe wzbudza, jak si wydaje dwa odmienne
tryby regulacji dziaania.
KONTROLA A ZAANGAOWANIE DWA
SPOSOBY REGULACJI DZIAANIA
Lewicka (1993) zwrcia uwag na dwa tryby regulacji dziaania: procesy kontroli, ktrych
podstawowa funkcja polega na zabezpieczeniu
zgodnoci dziaania z pewnymi standardami oraz
procesy zaangaowania, ktre wi si z wyczeniem standardu porwna i oceny wynikw
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

dziaania. Podzia ten zbliony jest do propozycji

Kuhla dotyczcej dwch typw kontroli dziaania: autorytarnej i represyjnej samokontroli oraz
demokratycznej, nierepresyjnej samoregulacji. Procesy samokontroli okrela Kuhl inaczej
dziaaniem zgodnym z celem (goal maintenance), z kolei procesy samoregulacji dziaaniem
zgodnym z Ja(self maintenance). Samoregulacja
w odrnieniu od samokontroli reprezentuje
nierepresyjny typ kontroli dziaania, regulacja
dziaania odbywa si bowiem w harmonii z ogem potrzeb, motyww, dowiadcze. Standardy oceny nie tyle ulegaj wyczeniu, co raczej
tego rodzaju regulacja holistycznie zorientowana
na osob, opiera si o intuicyjne potwierdzanie
zgodnoci dziaania z wanymi osobistymi standardami (Koole, McCullough, Kuhl i Roelofsma,
2010; Kuhl i Quirin, 2011). Samokontrola moe
wymaga chwilowego, bd niekiedy staego
wykluczenia oddziaywania zwizanych z wasnym Ja odczu, preferencji, potrzeb. Ma to miejsce w sytuacji, kiedy realizowany cel zostaje narzucony z zewntrz, np. w sytuacji, kiedy lekarz
zaleca diet. Jedynym sposobem na skuteczne
wprowadzenie diety jest wykluczenie oddziaywania czy te zahamowanie wpywu zwizanych
z systemem Ja preferencji. Takie zahamowanie
osigane jest poprzez zaangaowanie systemu
kary, ktry dziaa w oparciu o wzbudzanie negatywnych emocji i skania do dziaania majcego
na celu unikanie wszelkich zakazanych zachowa, np. signicia po niezgodne z diet produkty. Tego rodzaju kontrola, w ramach ktrej czowiek dziaa co prawda w sposb zgodny z celem, ale niezgodny z wasnym Ja ( z wasnymi
preferencjami) wymaga cigego zaangaowania
wiadomoci i wie si z duym wysikiem.
Kuhl i Fuhrmann (2009) podkrelaj adaptacyjne
efekty czasowego lub umiarkowanego oddziaywania takiej kontroli w sytuacji przyjcia celu,
ktry moe ratowa zdrowie, a nawet ycie, czy
te celu o duej wartoci spoecznej. Stae wykorzystywanie autorytarnej kontroli nie pozwala
jednak na to by rozwiny si wewntrzne meStudia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

33

chanizmy samoregulacyjne.Kuhl uwaa ponadto, e kontrola autorytarna moe stanowi pewien etap i stopniowo w miar rozwoju powinna
by zastpowana przez samoregulacj- kontrol
demokratyczn, opart o pozytywne formy motywowania si do dziaania.
Rnic midzy procesami zaangaowania
oraz kontroli mona take opisa odwoujc si
do teorii psychologicznej zmiany ukierunkowania (psychological reversal) Aptera (1989).
Teoria Aptera zakada rwnie wystpowanie
rnic indywidualnych dotyczcych preferencji
w zakresie stanu telicznego versus paratelicznego (Martin, Kuiper, Olinger i Dobbin, 1987).
Podobnie Sansone i Harackiewicz potwierdzaj
wynikami bada, i wystpuj rnice indywidualne w zakresie skonnoci do podwyszania
atrakcyjnoci zadania. Uzyskane w jednym z bada rezultaty dowiody na przykad, e osoby
o wysokim poziomie twardoci (hardiness )
wykazuj wiksz koncentracj na sposobie dowiadczania wykonywanego zadania ni osoby
o wysokiej sumiennoci, ktre z kolei w wikszym stopniu koncentruj si na rezultacie dziaania. W konsekwencji, kiedy instrukcja wykonania zadania zawieraa wane uzasadnienie,
osoby o wysokiej twardoci stosoway rnego rodzaju strategie, ktre pozwalay uczyni
nudne zadanie polegajce na kopiowaniu matryc
bardziej interesujcym. Przy braku istotnego
uzasadnienia osoby o wysokiej twardoci nie
stosoway tego rodzaju strategii i byy w konsekwencji mniej wytrwae w jego wykonywaniu.
Z kolei osoby o wysokiej sumiennoci nie wykazyway skonnoci do podnoszenia atrakcyjnoci zadania i niezalenie od tego, czy istniao, czy te nie przekonywujce uzasadnienie dla
wykonania zadania, byy bardziej wytrwae od
osb o niskiej sumiennoci (Sansone, Wiebe
i Morgan 1999).
Kuhl wraz ze swoimi wsppracownikami
rwnie potwierdza, e o tym, jaki typ kontroli
dziaania dominuje w funkcjonowaniu jednostki decyduj rnice indywidualne w sprawnoci

34

Romana Kadzikowska-Wrzosek

mechanizmw kontroli dziaania. Autor wie

nisk sprawno tych mechanizmw z orientacj na stan, z kolei wysok sprawno czy
z orientacj na dziaanie. Za rnicami w orientacji na stan versus na dziaanie kryj si rnice w zdolnoci do regulacji afektu. Wyrniono
dwa rodzaje niskiej sprawnoci mechanizmw
kontroli dziaania (dwa rozdaje orientacji na
stan): orientacj na stan w sytuacjach decyzyjnych, zwizan z trudnociami we wzbudzaniu
afektu pozytywnego, wyraajc si w zwlekaniu z podjciem dziaania (procrastination,
hesitation) oraz orientacj na stan w sytuacjach
niepowodzenia, przykrych zdarze, zwizan
z trudnociami w neutralizowaniu afektu negatywnego i wyraajc si w zaabsorbowaniu,
ruminacji (preocupation, rumination). Z powodu
saboci wewntrznych mechanizmw samoregulacyjnych osoby zorientowane na stan uzyskuj lepsze efekty dziaania w warunkach presji,
przymusu, czy te innej formy zewntrznej regulacji (Baumann i Kuhl, 2005; Fuhrmann i Kuhl,
1998).Jednoczenie wyniki bada potwierdzaj,
e osoby zorientowane na stan w warunkach presji ujawniaj brak wgldu we wasne preferencje
(Baumann i Kuhl, 2005), wiksz rozbieno
midzy jawnymi a ukrytymi potrzebami ni osoby zorientowane na dziaanie (Baumann,Kaschel
i Kuhl,2005), silniejsze pobudzenie fizjologiczne w porwnaniu z osobami zorientowanymi na
dziaanie (Heckhausen i Strang,1988), a w konsekwencji duszego funkcjonowania w sytuacji presji osoby zorientowane na stan wykazuj
obnienie dobrostanu psychicznego i problemy
psychosomatyczne (Baumann, Kaschel i Kuhl,
2005;Baumann,Kaschel i Kuhl,2007; Brunstein,2001). Dominujcym typem kontroli dziaania
u osb zorientowanych na stan jest samokontrola. Z kolei u osb zorientowanych na dziaanie
regulacja dziaania na og ma charakter samoregulacji (Kuhl i Fuhrmann, 2009).
O danym trybie regulacji dziaania ukierunkowanego na realizacj celu decyduje zatem zarwno specyfika kontekstu sytuacyjnego na co zwra-

ca uwag teoria autodeterminacji, jak i rnice

indywidualne, ktre powoduj odmienny sposb
odbioru owego kontekstu. Zgodnie z wczeniejszymi rezultatami bada (Baumann i Kuhl, 2005;
Fuhrmann i Kuhl, 1998; Kadzikowska-Wrzosek,
2010) mona spodziewa si wikszej wytrwaoci i skutecznoci dziaania osb zorientowanych
na stan w warunkach presji ni w warunkach braku zewntrznego przymusu. Jednoczenie naley
oczekiwa, e z rnicami w efektach dziaania
bd wizay si rnice w sposobie emocjonalnego reagowania na wasn aktywno i uzyskiwane rezultaty.
BADANIA WASNE
Zaprezentowane zostan dwa badania, ktre testoway hipotezy o zwizku wytrwaoci
i skutecznoci dziaania oraz sposobu odbioru
wasnej aktywnoci z kontekstem sytuacyjnym
stwarzajcym wymagania bd te zagroenie
dla poczucia autonomii oraz rnicami indywidualnymi w sprawnoci mechanizmw kontroli
dziaania. W pierwszym badaniu wzbudzano
warunki wsparcia bd zagroenia dla poczucia
autonomii i analizowano, czy zachodzi interakcja midzy kontekstem sytuacyjnym a rnicami
indywidualnymi w orientacji na stan vs. na dziaanie w determinowaniu rnic w skutecznoci
dziaania oraz sposobie reagowania na uzyskiwane rezultaty.
Zasadniczym celem drugiego badania byo
z kolei wykazanie, w jaki sposb rne rodzaje
zewntrznych wymaga wpywaj na wytrwao
i skuteczno dziaania osb zorientowanych na
stan vs. na dziaanie oraz czy subiektywne odczucia w trakcie aktywnoci wi si z efektami
dziaania.
W obydwu badaniach pomiaru rnic w zakresie sprawnoci mechanizmw kontroli dziaania
dokonano na podstawie kwestionariusza Kuhla
ACS-90 (w polskiej adaptacji Marsza-Winiwskiej, 2002). W pierwszym badaniu stwarzano
warunki zagroenia dla poczucia autonomii,
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

tym samym wzbudzajc afekt negatywny. Tego

rodzaju sytuacja wymaga zdolnoci do neutralizowania afektu negatywnego i dlatego w badaniu dokonano pomiaru rnic indywidualnych
w zakresie skali AOF/SOF(failure-related action
versus state orientation), mierzcej rnice indywidualne w zdolnoci do neutralizacji afektu
negatywnego. W badaniu drugim zadanie, jakie
mieli badani wykona polegao na monotonnym kopiowaniu matryc. Tego rodzaju zadanie
wymaga radzenia sobie z brakiem afektu pozytywnego monotoni i nud i dlatego w badaniu
wykorzystano skal AOD/SOD (decision-related
action versus state orientation) mierzc rnice
indywidualne w zakresie zdolnoci do wzbudzania afektu pozytywnego.
Badanie 1
Celem badania byo sprawdzenie, jaki wpyw
na skuteczno dziaania wywiera kontekst sytuacyjny wzbudzajcy poczucie presji oraz rnice
indywidualne w sprawnoci mechanizmw kontroli dziaania. Dodatkowo starano si okreli,
czy rnice w skutecznoci osb zorientowanych
na stan vs. na dziaanie wi si z rnicami
w sposobie emocjonalnego reagowania na uzyskane rezultaty. W niniejszym badaniu sformuowano nastpujce hipotezy:
Hipoteza1: Osoby zorientowane na stan uzyskuj najwysze wskaniki skutecznoci w warunkach stwarzajcych presj.
Hipoteza2: Rnice w poziomie skutecznoci
w wykonywaniu zadania osb zorientowanych
na stan wi si z rnicami w sposobie emocjonalnego reagowania na uzyskane rezultaty.
Rnic takich nie ujawniaj osoby zorientowane
na dziaanie.
METODA
Uczestnicy
W badaniu wzia udzia grupa 68 osb (25
mczyzn i 43 kobiety), w wieku od15 do 59 lat
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

35

(M=19,29; SD=8,18). Byli to uczniowie i nauczyciele jednego z licew w Gdyni.

Schemat i procedura
Badanie miao charakter eksperymentalny
i przeprowadzono je indywidualnie. Badani zostali losowo przydzieleni do jednej z dwch grup
eksperymentalnych: Autonomia wizualizacja
osoby akceptujcej (N=30 osb; 6 mczyzn
i 24 kobiet) oraz Kontrola-wizualizacja osoby
kontrolujcej (N=38 osb; 19 mczyzn i 19 kobiet). Na pocztku badania wszyscy uczestnicy
odpowiadali na pytania skali AOF/SOF (failurerelated action versus state orientation), Kwestionariusza ACS-90 Kuhla a take oceniali nastrj
w oparciu o Skal Oglnego Nastroju Wojcieszke
i Baryy (2005) Nastpnie w zalenoci od grupy
zapoznawali si z instrukcj, ktrej celem byo
stworzenie poczucia presji (kontroli) versus pozytywnego zaangaowania (autonomii). W grupie Kontrola wizualizacja osoby kontrolujcej
na pocztku badania zastosowano manipulacj,
ktra skaniaa badanych do wizualizacji osoby
krytycznej. Wykorzystana tu instrukcja zostaa
skonstruowana w oparciu o procedur opisan
przez Koole (2004). Procedura ta odwouje si
do koncepcji Marka Baldwina (1999). Baldwin
wraz ze swoimi wsppracownikami wskazuje
na zwizek pojcia Ja, poczucia wasnej wartoci, a take poczucia bezpieczestwa versus zagroenia z aktywizacj schematw dotyczcych
relacji z tzw. osobami znaczcymi. W dalszej
czci instrukcja informowaa o sposobie wykonania zadania, polegajcego na znajdowaniu
jak najwikszej liczby sw w wykrelance
sownej w czasie 10 minut. Przeprowadzone
wczeniej badanie pilotaowe pozwolio ustali,
e badani, aby znale wszystkie sowa w wykrelance potrzebowali rednio okoo 15 minut,
tym samym 10 minut stwarzao warunki czasowej presji. Dodatkowo instrukcja stwarzaa presj poprzez wskazanie wanej roli jak badany
moe odegra dla powodzenia badania oraz pod-

36

Romana Kadzikowska-Wrzosek

krelanie jego odpowiedzialnoci za ewentualne

niepowodzenie. Akcentowano take, e rezultat
jaki badany uzyska zostanie porwnany z rezultatem innych uczestnikw i bdzie stanowi dla
niego samego cenn informacj zwrotn . W tekcie pojawiay si zwroty, takie, jak: powiniene, musisz postara si:
W kolejnej grupie Autonomia-wizualizacja
osoby akceptujcej wprowadzono manipulacj
majc na celu nasilenie poczucia autonomii i akceptacji wykorzystano instrukcj skaniajc badanych do wizualizacji osoby akceptujcej (Koole, 2004). W dalszej kolejnoci badani w tej grupie
zapoznawali si z instrukcj, w ktrej informowano ich o sposobie wykonania zadania, jednoczenie nie okrelajc czasu przeznaczonego na jego
wykonanie. Osoba przeprowadzajca badanie po
upywie 10 minut, dzikowaa za rozwizanie
zadania. Po zapoznaniu badanych ze sposobem
wykonania zadania przedstawiono im instrukcj
wzmacniajc pozytywne zaangaowanie.
Po wykonaniu zadania badani w obydwu grupach: Kontroli-wizualizacji osoby kontrolujcej
oraz Autonomii wizualizacji osoby akceptujcej
oceniali swj nastrj na podstawie Skali Oglnego Nastroju (Wojciszke i Baryy, 2005). Nastpnie
przez 10 minut badani w kadej grupie wykonywali zadanie wypeniajce czas, polegajce na
znajdowaniu rozwizania w nieskomplikowanych
amigwkach. Po upywie 10 minut ponownie
oceniano poziom oglnego nastroju.
Mierzone zmienne
Zmienn niezalen w badaniu stanowiy
rnice indywidualne w orientacji na stan vs.
na dziaanie. Orientacj na stan vs. na dziaanie
mierzono za pomoc Skali Kontroli Dziaania
(ACS-90) Kuhla. W badaniu 1 wykorzystano
skal AOF/SOF (failure-related action versus
state orientation) .
W badanej prbie skala AOF/SOF uzyskaa
zadowalajc rzetelno: - Cronbacha wynioso 0,76.

Zmienn zalen w badaniu by poziom skutecznoci w rozwizywaniu zadania. W badaniu

przyjto za wskanik skutecznoci liczb znalezionych sw w wykrelance sownej w czasie
10 minut .
Kolejn zmienn zalen by oglny nastrj.
Oglny nastrj badanych mierzono na podstawie Skali Oglnego Nastroju Wojciszke i Baryy (2005). Skala Nastroju Oglnego skada si
z 10 twierdze sformuowanych w taki sposb,
by wyraay oglny nastrj pozytywny lub negatywny, cho nie specyficzne emocje (np. Jestem w zym humorze, Czuj si rozluniony
i spokojny). Wypeniajcy skal badani wskazuj na piciostopniowych skalach szacunkowych,
jak dalece zgadzaj si lub nie z kadym z tych
twierdze. Wynikiem oglnym skali jest rednia
ocen z poszczeglnych skal szacunkowych (tak
wic wynik moe si zmienia w przedziale od 1
do 5 (Wojciszke i Barya, 2005). W badaniu skala uzyskaa zadowalajc rzetelno we wszystkich trzech pomiarach ( Cronbacha :1) 0,92; 2)
0,91 3) 0,92).
WYNIKI I DYSKUSJA
Pocztkowo w grupie osb badanych wyrniono osoby, ktre uzyskay skrajnie niskie oraz
skrajnie wysokie wyniki w zakresie skali AOF/
SOF kwestionariusza ACS-90. Zgodnie z zasadami konstrukcji skali im wyszy wynik uzyskuj
badani w 12- punktowej skali, tym bardziej ujawniaj sposb funkcjonowania typowy dla orientacji na dziaanie(Kuhl, 1994; Marsza-Winiewska,
2002). W zwizku z tym uznano osoby, ktre uzyskay skrajnie niskie (pierwszy kwartyl 3) wyniki za osoby zorientowane na stan, z kolei te, ktre
uzyskay skrajnie wysokie (ostatni kwartyl 7)
wyniki uznano za zorientowane na dziaanie. Nastpnie przeprowadzono analiz wariancji w schemacie:2 grupa (Autonomia wizualizacja osoby
akceptujcej, Kontrola-wizualizacja osoby kontrolujcej) X 2orientacja(na stan vs. na dziaanie)
ze zmienn zalen skuteczno rozwizania
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

zadania. Wskanikiem skutecznoci rozwizania

zadania bya liczba sw znalezionych w wykrelance sownej w czasie 10 minut. Uczestniczce
w badaniu osoby znalazy od 5 do 25 sw.
Przeprowadzona analiza wykazaa istotny efekt interakcji midzy grup a orientacj
na stan vs. na dziaanie F(1,44)=5,40; p<0,05;
czstkowe 2= 0,109. Osoby zorientowane na
stan byy istotnie (p<0,05) mniej skuteczne
od osb zorientowanych na dziaanie w grupie
Autonomia. W grupie tej osoby zorientowane
na stan znalazy istotnie mniej sw (M=10,77;
SD=2,86) ni osoby zorientowane na dziaanie
(M=13,82; SD=2,23). Z kolei w grupie Kontrola, osoby zorientowane na stan znalazy wicej
sw (M=12,57; SD=4,55) ni osoby zorientowane na dziaanie (M=11,07; SD=2,81). Osoby
zorientowane na dziaanie byy istotnie (p<0,05)
mniej skuteczne w kontekcie stwarzajcym poczucie presji (M=11,07; SD=2,81) ni w kontekcie wzbudzajcym pozytywne zaangaowanie
(M=13,82; SD=2,23). Wizualizacja interakcji
jest przedstawiona na Rysunku 1.

37

w oglnym nastroju osb zorientowanych na stan

vs. na dziaanie nie stwierdzono w przypadku
pierwszego pomiaru (przed wykonaniem zadania)
t(38,02)=-2,01; n.i. i podczas trzeciego pomiaru
nastroju (10 minut po wykonaniu zadania) t(46)=0,78; n.i. Tym samym mona uzna, e rnice
w nastroju osb zorientowanych na stan vs. na
dziaanie, ktre pojawiy si podczas drugiego
pomiaru nastroju naley traktowa jako rnice
w sposobie reagowania na wykonanie zadania.
Nastpnie analiza zmierzaa do wykazania
rnic w poziomie nastroju po wykonaniu zadania midzy osobami zorientowanymi na stan vs.
na dziaanie w poszczeglnych grupach.
Przeprowadzono dwuczynnikow analiz wariancji w schemacie: 2 grupa(Autonomia wizualizacja osoby akceptujcej, Kontrola-wizualizacja osoby kontrolujcej) X 2 (orientacja na stan
vs. na dziaanie) ze zmienn zalen nastrj
po wykonaniu zadania. Analiza wykazaa efekt
interakcji na poziomie tendencji statystycznej
F(1,44)=3,03; p=0,07, czstkowe 2= 0,070.
Dalsze analizy potwierdziy, e osoby zorientowane na stan wykazay istotnie (p<0,05) wyszy
nastrj w grupie Kontrola-wizualizacja osoby
kontrolujcej (M=4,17; SD=0,53) ni w grupie
Autonomia wizualizacja osoby akceptujcej
(M=3,60; SD=1,11). Wizualizacja tej interakcji
jest przedstawiona na Rysunku 2.

Rys. 1. Skuteczno rozwizywania zadania przez

osoby zorientowane na stan vs. na dziaanie w grupach: Kontrola wizualizacja osoby kontrolujcej
i Autonomia-wizualizacja osoby akceptujcej

Dalsze analizy ujawniy, e wystpiy istotne rnice t(34,03)=-2,28; p<0,05 w poziomie

oglnego nastroju midzy osobami zorientowanymi na stan vs. na dziaanie podczas drugiego
pomiaru. Jednoczenie takich istotnych rnic
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Rys. 2. Nastrj po wykonaniu zadania osb zorientowanych na stan vs. na dziaanie w grupach: Kontrola
wizualizacja osoby kontrolujcej i Autonomia-wizualizacja osoby akceptujcej

38

Romana Kadzikowska-Wrzosek

W dalszej kolejnoci prbowano odpowiedzie na pytanie, czy nastrj po wykonaniu zadania zalea zarwno od skutecznoci w rozwizaniu zadania, jak i orientacji na stan vs. na dziaanie. W tym celu wyrniono w grupie badanych
osoby, ktre uzyskay skrajnie niskie (pierwszy
kwartyl 10) oraz skrajnie wysokie(ostatni kwartyl 14) wyniki w zakresie skutecznoci w rozwizywaniu zadania. Nastpnie przeprowadzono
dwuczynnikow analiz wariancji w schemacie:
2 orientacja (na stan vs. na dziaanie X 2 skuteczno (niska vs. wysoka) dla zmiennej zalenejnastrj po wykonaniu zadania. Analiza ujawnia
efekt interakcji na poziomie tendencji statystycznej F(1,39)=3,01; p<0,1 czstkowe 2= 0,090.
Osoby zorientowane na stan o niskiej skutecznoci wykazyway istotnie (p<0,05) niszy nastrj (M=3,74; SD=0,93) ni osoby zorientowane na dziaanie o niskiej skutecznoci (M=4,59;
SD=0,41). Osoby zorientowane na stan o wysokiej skutecznoci nie rniy si w poziomie nastroju (M=4,30; SD=0,93) od skutecznych osb
zorientowanych na dziaanie (M=4,39; SD=0,50).
Wizualizacja tej interakcji jest przedstawiona na
Rysunku 3.

Rys. 3. Nastrj po wykonaniu zadania osb zorientowanych na stan vs. na dziaanie w zalenoci od poziomu skutecznoci

Konkludujc, hipoteza zakadajca, i osoby zorientowane na stan wyka si najwiksz

skutecznoci w warunkach presji zyskaa po-

twierdzenie na podstawie rezultatw przeprowadzonego badania. Kontekst sytuacyjny : Kontrola- wizualizacja osoby kontrolujcej versus Autonomia-wizualizacja osoby akceptujcej wywiera
zrnicowany wpyw na poziom skutecznoci
w zalenoci od rnic indywidualnych w zakresie orientacji na stan vs. na dziaanie. Kontekst
wzbudzajcy autonomiczne zaangaowanie wywiera pozytywny wpyw na osoby zorientowane
na dziaanie, ktre w takim kontekcie s bardziej skuteczne od osb zorientowanych na stan.
Jednoczenie osoby zorientowane na dziaanie
s mniej skuteczne w kontekcie stwarzajcym
poczucie presji ni w kontekcie wzbudzajcym pozytywne zaangaowanie. Wyniki ujawniy swoist reakcj oporu (volitional shielding)
(Koole,2004) osb zorientowanych na dziaanie
wobec zewntrznej presji oraz pozytywn odpowied osb zorientowanych na stan na warunki presji w postaci wikszej skutecznoci.
Wyniki badania zdaj si rwnie potwierdza
Hipotez 2, zgodnie z ktr osoby zorientowane
na stan silniej emocjonalnie reaguj na uzyskiwane rezultaty. Osoby zorientowane na stan, ktre
byy mao skuteczne miay istotnie niszy nastrj
po wykonaniu zadania od osb zorientowanych
na dziaanie, ktre rwnie charakteryzoway
si ma skutecznoci. Osoby zorientowane na
stan o wysokiej skutecznoci w rozwizywaniu
zadania miay rwnie wysoki nastrj, jak osoby
skuteczne zorientowane na dziaanie. U osb zorientowanych na dziaanie nie wykazano rnic
w nastroju po wykonaniu zadania w zalenoci
od poziomu skutecznoci. Osoby zorientowane na
stan w sytuacji zewntrznej presji zdaj si wykazywa siln orientacj na wynik, a ich nastrj
jest uzaleniony od uzyskiwanych rezultatw.
Badanie 2
Celem badania byo midzy innymi potwierdzenie rezultatw uzyskanych w badaniu 1 wskazujcych na uleganie presji przez osoby zorientowane na stan i jednoczenie na swoisty opr
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

okazywany w takiej sytuacji przez osoby zorientowane na dziaanie. W badaniu2 zwikszono

liczb grup eksperymentalnych do 4 i oprcz
warunkw presji dodatkowo analizowano wpyw
dwch odmiennych sposobw motywowania.
Mianowicie w jednej z grup instrukcja uzasadniaa celowo wykonania zadania, w drugiej
z kolei wskazywaa na osobiste korzyci, jakie
badany odniesie uczestniczc w badaniu. W badaniu analizowano rwnie wpyw instrukcji,
ktra wycznie informowaa w jaki sposb naley wykona zadanie i w aden sposb nie uzasadniaa tego wykonania. Poza tym w badaniu
2 oceniano nie tylko poziom skutecznoci, ale
rwnie wytrwao w rozwizywaniu zadania.
Dodatkowo take analizowano subiektywne odczucia badanych w trakcie wykonywania zadania, co miao stanowi podstaw oceny w jakim
stopniu wytrwao oraz skuteczno dziaania
osb zorientowanych na stan vs. na dziaanie
wie si z odmiennym trybem regulacji dziaania. W badaniu 2 sformuowano nastpujce hipotezy badawcze:
Hipoteza1: Osoby zorientowane na stan uzyskuj najwysze wskaniki skutecznoci oraz
wytrwaoci w warunkach stwarzajcych presj
podkrelajcych oceniajcy charakter wykonywanego zadania. Osoby zorientowane na dziaanie
w warunkach presji okazuj swoisty opr, ktry
przejawia si na poziomie behawioralnym niskimi
wskanikami wytrwaoci i skutecznoci.
Hipoteza2: Wytrwao i skuteczno w wykonywaniu zadania przez osoby zorientowane na
stan nie wie si z subiektywnymi odczuciami
w trakcie dziaania. Wytrwao i skuteczno
osb zorientowanych na dziaanie wie si z subiektywnym odbiorem wykonywanego zadania.
METODA
Uczestnicy
W badaniu wzia udzia grupa 128 osb,
uczniw drugich klas jednego z licew OglnoStudia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

39

ksztaccych w Gdasku, w tym 65 kobiet i 63

mczyzn, w wieku od 17 do 18 lat (M=17,5;
SD= 0,5).
Schemat i procedura
Badani zostali losowo przydzieleni do jednej
z czterech grup eksperymentalnych: Bez uzasadnienia (N=36 osb; 17 kobiet i 19 mczyzn);
Uzasadnienie pomoc w przygotowaniu szkole
(N=30 osb; 17 kobiet i 13 mczyzn); Uzasadnienie sprawdzenie si (N=30 osb; 19 kobiet
i 11 mczyzn); Uzasadnienie doskonalenie
umiejtnoci (N=32; 12 kobiet i 20 mczyzn).
Na pocztku badania wszyscy uczestnicy odpowiadali na pytania skali AOD/SOD (decision-related action versus state orientation), Kwestionariusza ACS-90 Kuhla. Nastpnie w zalenoci od
grupy zapoznawali si z instrukcj, ktrej celem
byo bd wycznie wyjanienie zasad wykonania zadania, bd oprcz wyjanienia zasad rwnie uzasadnienie wykonania zadania. W grupie
Bez uzasadnienia, instrukcja wycznie informowaa o sposobie wykonania zadania. W kolejnej
grupie: Uzasadnienie- pomoc w przygotowaniu
szkole zastosowano jednakow instrukcj informujc o sposobie wykonania zadania, a poza
tym doczono informacj uzasadniajc wykonanie zadania.W nastpnej grupie Uzasadnieniesprawdzenie si, instrukcja informowaa o sposobie wykonania zadania, a take informowaa
o moliwoci sprawdzenia swoich umiejtnoci
i porwnania z innymi.W ostatniej grupie Uzasadnienie- doskonalenie umiejtnoci, badani
rwnie dowiadywali si w jaki sposb powinni wykona zadanie, ale take informowano ich
o tym, e wykonanie zadania wpynie korzystnie na rozwj pewnych zdolnoci zwizanych
ze spostrzeganiem i zapamitywaniem, a take
polepszy ich koordynacj psychoruchow. Badanie przeprowadzono w niewielkich grupach i po
zapoznaniu si z rn w zalenoci od grupy
instrukcj badani przystpili do wykonania zadania polegajcego na kopiowaniu matryc. Kady

40

Romana Kadzikowska-Wrzosek

badany zgasza indywidualnie fakt ukoczenia

zadania, podnoszc do gry rk. W tym momencie by mierzony i zapisywany czas, ktry
nad nim spdzi. Na koniec badani oceniali subiektywne odczucia w trakcie wykonywania zadania na podstawie skali stworzonego w oparciu
o teori autodeterminacji Kwestionariusza IMI
(Intrinsic Motivation Inventory) (Ryan, 1982).
Ponadto w oparciu o skal stworzon przez Liu
i Gollwitzera, 1990 (za:Sansone, Morgan i Wiebe, 1999) okrelali powody, dla ktrych przerwali wykonywanie zadania.
Mierzone zmienne
Zmienn niezalen w badaniu byy rnice
indywidualne w orientacji na stan vs. na dziaanie.
Orientacj na stan vs. na dziaanie mierzono za
pomoc Skali Kontroli Dziaania (ASC-90) Kuhla. W badaniu 2 wykorzystano skal AOD/SOD,
ktra teoretycznie zwizana jest z regulacj pozytywnego afektu, co ma zasadnicze znaczenie dla
wytrwaoci w deniu do celu w obliczu rnego
rodzaju wyzwa i wymaga (Baumann i Kuhl,
2005). Skala AOD w badanej prbie uzyskaa zadowalajc rzetelno: Cronbacha wynosi 0,78.
Zmienn zalen w badaniu bya skuteczno oraz wytrwao w rozwizywaniu zadania. Przyjto nastpujce wskaniki wytrwaoci
i skutecznoci (ukaszewski i Marsza-Winiewska, 2006):
Wytrwao - czas wykonywania zadania
mierzony w minutach;
skuteczno - poziom wykonania zadania,
mierzony liczb skopiowanych matryc;
skuteczna wytrwao - wskanik o charakterze syntetycznym - uwzgldnia czas wykonania i poziom wykonania. Obliczono go mnoc
porangowane (najwysza ranga przypadaa najlepszemu wynikowi) wyniki surowe dotyczce
wytrwaoci i skutecznoci.
Zmienn zalen w badaniu byy take subiektywne odczucia w trakcie wykonywania zadania
oraz ocena powodw przerwania zadania.

Oceny subiektywnych odczu w trakcie wykonywania zadania dokonano na podstawie skali

kwestionariusza IMI (Ryan, 1982). Jest to skala
typu Likerta, kada z pozycji jest oceniana od 1:
zdecydowanie nie zgadzam si do 7: zdecydowanie zgadzam si. Skala mierzca poziom zainteresowania wykonywanym zadaniem uwaana jest za
skal mierzc wewntrzn motywacj i zawiera
ona 7 pozycji. Przykadowe twierdzenia tej skali,
to: Uwaam, e to zadanie byo bardzo interesujce, Dobrze bawiem si rozwizujc to zadanie,
Rozwizywanie tego zadania w ogle mnie nie
wcigno. Skala ta w badanej prbie uzyskaa
wysok rzetelno: Cronbacha wynosi 0, 95.
Oceny powodw przerwania wykonania zadania dokonano na podstawie skali okrelajcej
osiem moliwych powodw (znudzenie, frustracja, zmczenie fizyczne, zmczenie umysowe,
przeszkoda, ukoczenie zadania, brak sensu
w kontynuowaniu, wyczerpanie pomysw) (Liu
i Gollwitzer, 1990-za:Sansone, Morgan i Wiebe,
1999). Jest to skala typu Likerta, kada z pozycji
jest oceniana od 1:zupenie nieprawdziwe 7: zdecydowanie prawdziwe. Aby okreli wewntrzn struktur skali oceny powodw przerwania
zadania, zostaa wykonana eksploracyjna analiza
czynnikowa metod gwnych skadowych. Po
wykonaniu analizy z rotacj ortogonaln czynnikw metod Varimax stwierdzono, e pierwszy
czynnik silnie aduje wymiary: znudzenie, brak
sensu, przeszkoda. Drugi czynnik tworz wymiary: zmczenie umysowe, zmczenie fizyczne, frustracja, wyczerpanie pomysw. Trzeci
czynnik zawiera tylko jeden wymiar: ukoczenie
zadania. Interpretujc czynniki w kategoriach
psychologicznych do analizy wprowadzono trzy
zmienne opisujce powody przerwania zadania: 1) nuda brak zainteresowania zadaniem;
2) zmczenie wysiek zwizany z wykonywaniem zadania; 3) ukoczenie zadania. Wskaniki wszystkich trzech zmiennych uzyskane zostay poprzez urednienie wynikw poszczeglnych wymiarw, wchodzcych w skad danego
czynnika.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

WYNIKI I DYSKUSJA
Pocztkowo w grupie osb badanych wyrniono osoby, ktre uzyskay skrajnie niskie oraz
skrajnie wysokie wyniki w zakresie skali AOD/
SOD kwestionariusza ACS-90 Kuhla. Uznano
osoby, ktre uzyskay skrajnie niskie (pierwszy
kwartyl 4) wyniki za osoby zorientowane na
stan, z kolei te, ktre uzyskay skrajnie wysokie
(ostatni kwartyl 9) wyniki uznano za zorientowane na dziaanie. Nastpnie przeprowadzono
analiz wariancji w schemacie: 2orientacja (na
stan vs. na dziaanie)X4 grupa (Bez uzasadnienia, Uzasadnienie- pomoc w przygotowaniu
szkole, Uzasadnienie-sprawdzenie si, Uzasadnienie- doskonalenie umiejtnoci), dla zmiennej zalenej wytrwao. Wyniki potwierdziy
na poziomie tendencji statystycznej (p<0, 1)
efekt interakcji midzy orientacj na stan vs. na
dziaanie a grup: F(3, 68)=2,32; p<0,1; czstkowe 2=0,093. Testy efektw prostych wykazay
istotne rnice (p<0,02) midzy osobami zorientowanymi na stan i na dziaanie w poziomie wytrwaoci w grupie: Uzasadnienie-sprawdzenie
si. W grupie, w ktrej podkrelano oceniajcy
charakter wykonywanego zadania osoby zorientowane na stan (M=17,00; SD=1,38) wykonyway zadanie istotnie duej ni osoby zorientowane
na dziaanie (M=11,69; SD=1,65). W przypadku
osb zorientowanych na dziaanie stwierdzono
istotne (p<0,05) rnice w poziomie wytrwaoci
w grupach: Uzasadnienie-pomoc w przygotowaniu szkole oraz Uzasadnienie- sprawdzenie si.
Osoby zorientowane na dziaanie najduej wykonyway zadanie w grupie, w ktrej informowano je, e ich praca pomoe w przygotowaniu
szkole (M=18,60; SD=1,79), najkrcej w grupie, w ktrej podkrelano moliwo sprawdzenia si i oceniajcy charakter wykonywanego
zadania (M=11,69; SD=1,65).
Przeprowadzona w dalszej kolejnoci analiza wariancji w schemacie: 2 orientacja (na stan
vs. na dziaanie) X4 grupa (Bez uzasadnienia,
Uzasadnienie- pomoc w przygotowaniu szkoStudia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

41

le, Uzasadnienie-sprawdzenie si, Uzasadnienie- doskonalenie umiejtnoci), dla zmiennej

zalenej skuteczno nie wykazaa istotnego
efektu interakcji midzy orientacj na stan vs.
na dziaanie a grup: F(3,68)=1,47; n. i.. Z kolei analiza wariancji w schemacie: 2 orientacja
(na stan vs. na dziaanie) X4 grupa (Bez uzasadnienia, Uzasadnienie- pomoc w przygotowaniu
szkole, Uzasadnienie-sprawdzenie si, Uzasadnienie- doskonalenie umiejtnoci), dla zmiennej
zalenej skuteczna wytrwao syntetycznego
wskanika wytrwaoci i skutecznoci, potwierdzia na poziomie tendencji statystycznej(p<0,1)
efekt interakcji midzy orientacj na stan vs. na
dziaanie a grup: F(3,68)=2,44; p<0,1; czstkowe 2=0,097. Dalsza analiza wykazaa, e
osoby zorientowane na stan uzyskay istotnie
(p<0,05)wysze wyniki skutecznej wytrwaoci
w grupie Bez uzasadnienia, w ktrej instrukcja
wycznie informowaa o sposobie wykonania
zadania i nie podawaa adnego uzasadnienia dla
jego wykonania (M=7138,68; SD=1061,78) ni
w grupie Uzasadnienie- doskonalenie umiejtnoci, w ktrej instrukcja informowaa o moliwoci odniesienia osobistej korzyci zwikszenia
wasnych umiejtnoci w zakresie spostrzegania
i zapamitywania (M=2882,42; SD=1173,84).
Z kolei osoby zorientowane na dziaanie uzyskay istotnie (p<0,05) wysze wyniki w zakresie
skutecznej wytrwaoci w grupie Uzasadnieniepomoc w przygotowaniu szkole (M=6906,25;
SD=1437,66) ni w grupie Uzasadnienie sprawdzenie si (M=1117,43; SD=1331,01).
Kolejna analiza zmierzaa do ustalenia relacji midzy subiektywnymi odczuciami w trakcie
wykonywania zadania a orientacj na stan vs. na
dziaanie. W grupie osb badanych wyrniono
osoby, ktre uzyskay w zakresie wytrwaoci
skrajnie niskie (pierwszy kwartyl 12) wyniki
oraz skrajnie wysokie (ostatni kwartyl 20) wyniki. Analiza wariancji w schemacie: 2 orientacja
(na stan vs. na dziaanie) X2 wytrwao (niska
vs. wysoka) dla zmiennej zalenej motywacja
wewntrzna, potwierdzia istotny efekt gwny

42

Romana Kadzikowska-Wrzosek

zarwno zmiennej orientacja na stan vs. na dziaanie: F(1,39)=7,30; p<0,05; czstkowe 2=0,158,
jak i zmiennej wytrwao: F(1,39)=7,30; p<0,05;
czstkowe 2=0,158. Osoby zorientowane na
dziaanie (M=3,13; SD=1,72) wykazyway wiksze zainteresowanie wykonywanym zadaniem ni
osoby zorientowane na stan (M=2,77; SD=1,38).
Podobnie wiksz motywacj wewntrzn deklaroway osoby bardziej wytrwae (M=3,65;
SD=1,72) ni osoby mniej wytrwae (M=2,53;
SD=1,49).Ponadto wykazano, e osoby zorientowane na stan o wysokiej wytrwaoci (M=2,78;
SD=1,49) wykazyway istotnie (p<0,05) nisze
zainteresowanie wykonywanym zadaniem od
osb zorientowanych na dziaanie o wysokiej
wytrwaoci (M=4,60; SD=1,69). Jednoczenie
wykazano w przypadku osb zorientowanych na
dziaanie istotne (p<0,05) rnice w ocenie motywacji wewntrznej w zalenoci od poziomu
wytrwaoci. Osoby zorientowane na dziaanie
o wysokim poziomie wytrwaoci deklaroway
istotnie wiksze zainteresowanie wykonywanym
zadaniem (M=4,60; SD=1,69) ni osoby zorientowane na dziaanie o niskim poziomie wytrwaoci (M=2,78; SD=1,62). Efektu takiego nie
stwierdzono w przypadku osb zorientowanych
na stan osoby te nie wykazyway rnic w poziomie motywacji wewntrznej w zalenoci od
poziomu wytrwaoci. Przy wysokiej wytrwaoci deklarowany poziom motywacji wewntrznej
osb zorientowanych na stan wynosi M= 2,78;
SD=1,49, przy niskiej wytrwaoci natomiast
osoby zorientowane na stan deklaroway zainteresowanie na poziomie M= 2,94;SD=1,27.
Przeprowadzona nastpnie analiza wariancji
w schemacie: 2 orientacja(na stan vs. na dziaanie) X 2 wytrwao(niska vs. wysoka) dla
zmiennej zalenej nuda wykazaa istotny efekt
gwny zmiennej orientacja na stan vs. na dziaanie F(1,39)=5,12; p<0,05; czstkowe 2=0,116.
Osoby zorientowane na stan (M=4,55;SD=1,20)
deklaroway istotnie wiksze znudzenie wykonywanym zadaniem ni osoby zorientowane na
dziaanie (M=3,67;SD=1,25).Dalsze analizy wy-

kazay istotne (p<0,05) rnice midzy osobami

zorientowanymi na stan o wysokiej wytrwaoci
i osobami zorientowanymi na dziaanie o wysokiej wytrwaoci. Osoby zorientowane na stan
o wysokiej wytrwaoci (M=4,60;SD=1,49)de
klaroway wiksze znudzenie wykonywanym
dziaaniem ni osoby zorientowane na dziaanie o wysokiej wytrwaoci (M=3,00;SD=1,32).
Jednoczenie analiza potwierdzia, e osoby zorientowane na dziaanie o wysokiej wytrwaoci
(M=3,00;SD=1,32) istotnie (p<0,05) rniy si
od osb zorientowanych na dziaanie o niskiej
wytrwaoci (M=4,33;SD=0,88) w deklarowanym poziomie znudzenia wykonywanym zadaniem. Osoby zorientowane na dziaanie - wytrwae w wykonywaniu zadania deklaroway
mniejsze znudzenie wykonywanym zadaniem
od osb zorientowanych na dziaanie mniej
wytrwale wykonujcych zadanie. Efektu takiego nie stwierdzono u osb zorientowanych na
stan. Osoby te nie rniy si w deklarowanym
poziomie znudzenia wykonywanym zadaniem
w zalenoci od poziomu wytrwaoci. Osoby
zorientowane na stan o niskiej wytrwaoci deklaroway znudzenie wykonywanym zadaniem
(M=4,50; SD=1,46) na poziomie zblionym do
osb zorientowanych na stan o wysokiej wytrwaoci (M=4,60;SD=1,49).
Przeprowadzona w dalszej kolejnoci analiza
wielokrotnej regresji wykazaa, e o poziomie
zmczenia deklarowanego przez badanych decyduj rnice w orientacji na stan vs. na dziaanie
oraz rnice w poziomie wytrwaoci. Aby oszacowa efekt interakcji wprowadzono do analizy
dodatkowy predyktor, bdcy iloczynem obu
zmiennych niezalenych (zmiennej wytrwao
oraz orientacja na stan vs. na dziaanie) (Sosnowski, 2010).Analizowano wpyw zmiennej orientacja na stan vs. na dziaanie oraz wytrwaoci,
a take interakcji midzy tymi zmiennymi na subiektywn ocen zmczenia wykonywanym zadaniem. Model okaza si dobrze dopasowany do
danych F(3,124)=3,22; p<0,01. Uwzgldnienie
interakcji midzy orientacj na stan vs. na dziaStudia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

anie a wytrwaoci pozwolio istotnie przewidzie poziom zmczenia =-0,19; t(124)=-2,18;

p<0,05. Wizualizacja interakcji jest przedstawiona na Rysunku 4.

Rys. 4. Poziom deklarowanego zmczenia wykonywanym zadaniem osb zorientowanych na stan vs. na
dziaanie w zalenoci od wytrwaoci

Jak wskazuj na to zalenoci przedstawione

na Rysunku 4 poziom zmczenia wykonywanym
zadaniem zaley zarwno od orientacji na stan
vs. na dziaanie, jak i wytrwaoci w wykonywaniu zadania. Osoby zorientowane na stan deklaroway istotnie (p<0,05) wyszy poziom zmczenia wykazujc wysok wytrwao, M=2,94
ni wykazujc nisk wytrwao, M=1,89. Z kolei w przypadku osb zorientowanych na dziaanie nie stwierdzono istotnych rnic w zgaszanym poziomie zmczenia. Osoby zorientowane
na dziaanie wykazujce wysok wytrwao
podczas wykonywania zadania deklaroway podobny poziom zmczenia, M=2,13 do osb zorientowanych na dziaanie o niskiej wytrwaoci,
M= 2,34.
Konkludujc mona uzna, e rezultaty uzyskane w badaniu potwierdziy Hipotez 1. Osoby zorientowane na stan byy w najwikszym
stopniu wytrwae w warunkach presji, kiedy akcentowano oceniajcy charakter wykonywanego
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

43

zadania. Jednoczenie osoby zorientowane na

stan najnisze wskaniki wytrwaoci uzyskay
w grupie, w ktrej w najmniejszym stopniu akcentowano zewntrzne wymagania, instrukcja
bowiem informowaa o moliwoci odniesienia
osobistych korzyci zwikszenia umiejtnoci.
Co wicej w porwnaniu z grup, w ktrej informowano o moliwoci odniesienia osobistych
korzyci, osoby zorientowane na stan byy bardziej wytrwae i skuteczne, kiedy instrukcja nie
zawieraa adnego uzasadnienia dla wykonania
zadania. Osoby zorientowane na dziaanie istotnie rniy si od osb zorientowanych na stan
w zakresie wytrwaoci, w grupie, w ktrej stwarzano presj spowodowan zapowiedzi oceny
uzyskanych rezultatw. Dodatkowo potwierdzono, e osoby zorientowane na dziaanie byy najbardziej skuteczne i wytrwae w sytuacji, kiedy
instrukcja informowaa, e wykonanie przez nich
zadania moe okaza si pomocne w przygotowaniu szkole, najmniejsz wytrwao i skuteczno okazyway natomiast w grupie, w ktrej
podkrelano oceniajcy charakter wykonywanego zadania. Uzyskane rezultaty wydaj si zatem
potwierdza swoist reakcj oporu (volitional
shielding) osb zorientowanych na dziaanie
w warunkach presji. Osoby zorientowane na stan
dziaaj zgodnie z zewntrznymi wymaganiami,
szczeglnie tymi o charakterze presji, osoby zorientowane na dziaanie wykazuj skonno do
przeciwstawiania si presji, a zewntrzne wymagania uznaj pod warunkiem ich przekonujcego
uzasadnienia.
Na podstawie rezultatw badania2 zyskaa
rwnie potwierdzenie Hipoteza 2 zakadajca
zwizek midzy wytrwaoci i skutecznoci
a subiektywnymi odczuciami w trakcie wykonywania zadania u osb zorientowanych na dziaanie i brak takiego zwizku u osb zorientowanych
na stan. Wyniki badania potwierdziy zaoenia
hipotezy odnonie wytrwaoci. Przeprowadzone
analizy wykazay, e wysoka wytrwao osb
zorientowanych na stan w porwnaniu z wysok
wytrwaoci osb zorientowanych na dziaanie

44

Romana Kadzikowska-Wrzosek

wie si z wikszym poziomem zmczenia,

z niszym poziomem zainteresowania wykonywanym zadaniem oraz wikszym deklarowanym
poziomem znudzenia. Dodatkowo wykazano, e
w przypadku osb zorientowanych na dziaanie
rnice w poziomie wytrwaoci nie wi si co
prawda z rnicami w poziomie zmczenia, ale
jednoczenie cz si z rnicami w poziomie
zainteresowania wykonywanym zadaniem oraz
w deklarowanym poziomie znudzenia wykonywanym zadaniem. Osoby zorientowane na dziaanie s tym bardziej wytrwae, im wyej oceniaj
zainteresowanie zadaniem oraz w im mniejszym
stopniu deklaruj znudzenie wykonywanym zadaniem. W przypadku osb zorientowanych na
stan subiektywne odczucia, takie, jak zainteresowanie lub znudzenie w trakcie wykonywania
zadania nie wi si z rnicami w poziomie
wytrwaoci. Mona zatem uzna, e wytrwao
osb zorientowanych na stan i na dziaanie czy
si z odmiennym trybem regulacji dziaania.
DYSKUSJA OGLNA
Miller jeden z trzech obok Galantera i Pribrama (1980) autorw bardzo znaczcej dla badaczy
procesw kontroli dziaania koncepcji TOTE,
w wywiadzie udzielonym Baarsowi przyzna,
i zwyk mwi swoim studentom mgbym
zrujnowa kady z waszych eksperymentw jednym aktem woli (Miller, 1986, s. 221). Baars to
stwierdzenie Millera uwaa za najlepsz odpowied na pojawiajce si we wspczesnej psychologii pytania i wtpliwoci dotyczce wolnej
woli (Baars, 2002). Zarwno w badaniach eksperymentalnych, jak i w yciu codziennym ludzie
w rnym stopniu ulegaj zewntrznym wymaganiom. Celem zaprezentowanych bada byo
wykazanie, e rnice indywidualne w sprawnoci mechanizmw kontroli dziaania sile woli,
wpywaj na odmienny sposb radzenia sobie
z zewntrznymi wymaganiami, a w konsekwencji decyduj o dwch odmiennych trybach regulacji dziaania.

Rezultaty potwierdziy, e w sytuacji, kiedy zewntrzne wymagania maj charakter presji, wwczas osoby zorientowane na dziaanie
osoby o wysokiej wolicjonalnej sprawnoci
(volitional efficency) okazuj wobec tych wymaga swoist reakcj oporu (volitional shielding)
(Koole, 2004). Reakcja ta wyraa si na poziomie behawioralnym w niszych wskanikach wytrwaoci i skutecznoci uzyskiwanych przez osoby zorientowane na dziaanie w warunkach presji. Wyniki badania 2 ujawniy jednoczenie, e
w sytuacji przekonujcego uzasadnienia (w tym
przypadku moliwoci wykorzystania wynikw
do przygotowania programu szkole) osoby zorientowane na dziaanie pozytywnie odpowiadaj
na zewntrzne wymagania, czego wyrazem jest
ich wysoka skuteczno i wytrwao.
Rezultaty zaprezentowanych bada wydaj
si jednoczenie potwierdza, e rnice indywidualne w orientacji na stan vs. na dziaanie
wi si z odmiennym trybem regulacji dziaania. W pierwszym badaniu osoby zorientowane na stan wykazay silniejsze emocjonalne
reakcje na rnice w poziomie skutecznoci.
Poziom nastroju po wykonaniu zadania osb
zorientowanych na stan by wyszy w sytuacji,
kiedy byy bardzo skuteczne i niszy w sytuacji maej skutecznoci. Tego rodzaju efektu nie
stwierdzono w przypadku osb zorientowanych
na dziaanie. Rezultat ten wydaje si sugerowa
wiksz skonno osb zorientowanych na stan
w warunkach zewntrznych wymaga, presji do
ulegania telicznemu stanowi metamotywacyjnemu (Apter, 1989). Osoby zorientowane na stan
wedug Kuhla (2000) dziaaj gwnie w oparciu o represyjny typ kontroli dziaania, okrelany przez autora typem regulacji zgodnej z celem.
Reakcje emocjonalne tak jak, na przykad poziom nastroju po wykonaniu zadania w badaniu1
- stanowi odpowied na skuteczno w osiganiu celu. Wyniki badania 2 wykazay ponadto,
e rnice w wytrwaoci osb zorientowanych
na stan nie wizay si z rnicami w deklarowanym zainteresowaniu i znudzeniu wykonyStudia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

wanym zadaniem. Z kolei wysoka wytrwao

osb zorientowanych na dziaanie czya si
z wikszym deklarowanym zainteresowaniem
i mniejszym znudzeniem wykonywanym zadaniem ni niska wytrwao. Jednoczenie osoby
zorientowane na stan o wysokiej wytrwaoci
deklaroway wiksze zmczenie zadaniem ni
osoby zorientowane na stan o niskiej wytrwaoci. Wydaje si, e ten deklarowany przez osoby
zorientowane na stan o wysokiej wytrwaoci
wysoki poziom zmczenia stanowi koszt, jaki
ponosz one w sytuacji, kiedy ich wytrwao
nie wie si z zainteresowaniem zadaniem
(Brunstein, 2001).
W sumie rezultaty te wydaj si potwierdza,
e wytrwao i skuteczno osb zorientowanych na stan i na dziaanie wie si z odmiennym trybem regulacji dziaania. Wedug Kuhla
i jego wsppracownikw charakterystyczna
dla osb zorientowanych na dziaanie regulacja
zgodna z Ja- holistycznie zorientowana na osob,
ma charakter regulacji nierepresyjnej, odbywajcej si w oparciu o mechanizmy intuicyjne (Koole, McCullough, Kuhl i Roelofsma, 2010; Kuhl,
2000; Kuhl i Fuhrmann,2009; Kuhl i Quirin,
2011). Osoby zorientowane na dziaanie w porwnaniu z osobami zorientowanymi na stan na
og uzyskuj wysze wyniki w zakresie skutecznoci i wytrwaoci dziaania. Dowodzi to
wikszej efektywnoci samoregulacji- regulacji
zorientowanej na osob ni samokontroli-regulacji zorientowanej na cel. Procesy samokontroli
wymagaj warunkw zewntrznych wymaga
i presji oraz wczenia standardw porwna,
a ich wpyw koczy si po osigniciu celu.
W przypadku celw dugoterminowych, osobistych standardw podstawow rol odgrywa
regulacja zorientowana holistycznie na osob,
co pozwala nie tylko doranie osiga cele, ale
w peni zaangaowa si w aktywno zgodn
wasnymi potrzebami, przekonaniami, systemem
wartoci.
Zaprezentowane w niniejszym artykule rezultaty mona traktowa jako wstpne potwierdzenie
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

45

tego, i sia woli stanowi rdo wewntrznych

zasobw dziki, ktrym jednostka potrafi przeciwstawi si wymaganiom o charakterze presji, a take, e z rnicami w sile woli wi si
rnice w trybie regulacji dziaania. Zewntrzne
wymagania mog sta si sprzyjajcymi rozwojowi wyzwaniami. Zdolno do przeksztacenia
zewntrznych wymaga w tego rodzaju wyzwania wydaje si zalee od sprawnoci wewntrznych mechanizmw samoregulacyjnych, ktre
pozwalaj zintegrowa wymagania z Ja.
LITERATURA CYTOWANA
Apter, M. J. (1989). Reversal theory:Motivation, emotion and personality. London: Routledge.
Baars, B. J. (2002). Behaviorism redux?. Trends in
cognitive sciences, 6(6), 268-269.
Baldwin, M. W. (1999). Activation and accessibility
paradigms in relational schemas research. [w:] D.
Cervone I Y. Shoda (red. ). Coherence in personality (s. 127-154). New York: Guilford.
Baumann, N., Kaschel, R. , Kuhl, J. (2005). Striving
for unwanted goals: Stress -depend discrepancies
between explicit and implicit achievement motives reduce subjective well-being and increase psychosomatic symptoms. Journal of Personality and
Social Psychology, 59(5), 781-799.
Baumann, N., Kaschel, R., Kuhl, J. (2007). Affect
sensitivity and affect regulation in dealing with
positive and negative affect. Journal of Research
in Personality 41 (2007) 239-248
Baumann, N., Kuhl, J. (2005) How to resist temptation: The effects of external control versus autonomy. Journal of Personality 73, 444-472.
Brunstein, J. C. (2001). Personal goals and action versus state orientation: Who builds a commitment to
realistic and need-congruent goals? Zeitschrift fur
Differentielle und Diagnostische Psychologie, 22,
1-12.
Fuhrmann, A., Kuhl, J. (1998). Maintaining a healthy
diet: Effects of personality and self-reward versus
self-punishment on commitment to and enactment
of self-chosen and assigned goals. Psychology and
Health, 13, 651-686.
Graham, S., Weiner, B. (1996). Theories and principles of motivation. [w:] D.C. Berliner, R.C. Cal-

46

Romana Kadzikowska-Wrzosek

fee (red.). Handbook of Educational Psychology

(s. 63-84). New York:Macmillan.
Heckhausen, H., Strang, H. (1988). Efficiency under
record performance demands:
Exertion control-an individual difference variable?
Journal of Personality and Social Psychology, 55,
489-498.
Kadzikowska-Wrzosek, R. (2010). Sia ego i sprawno mechanizmw kontroli dziaania a autonomia. Studia Psychologiczne tom 4(48).
Koole, S. L. (2004). Volitional shielding of the self:
Effects of action orientation and external demands
on implicit self-evaluation. Social Cognition, 22,
117-146.
Koole, S. L., McCullough, M. L. , Kuhl, J. , Roelofsma, P. H. M. P. (2010). Why religions burdens are
light: From religiosity to implicit self-regulation.
Personality and Social Psychology Review 14,
95107.
Kuhl, J. (1994). Action versus state orientation: Psychometric properties of the Action Control Scale
(ACS-90). [w:] J. Kuhl, J. Beckmann (red.), Volition and Personality: Action versus state orientation (s. 47-59). Gttingen: Germany: Hogrefe.
Kuhl, J. (2000). A functional-design approach to motivation and self-regulation: The dynamics of personality systems interactions. [w:] Boekaerts, M.,
Pintrich, P. R. , Zeidner, M. (red.), Handbook of
self-regulation (s. 111-169). San Diego: Academic
Press.
Kuhl, J. , Fuhrmann, A. (2009). Decomposing selfregulation and self-control: The volitional components checklist. [w:]: J. Heckhausen, C. Dweck
(red.), Life span perspectives on motivation and
control (s. 15-49) Cambridge University Press.
Kuhl, J., Quirin, M. (2011). Seven steps toward freedom
and two ways to lose it. Overcoming limitations of
intentionality through self confrontational coping
with stress. Social Psychology, 42, 1, 74-84.
Larrick, R. P. (1993) Motivational factors In decision
theories: The role of self-protection. Psychological Bulletin, 3, 440-450.
Lewicka, M. (1993). Mechanizmy zaangaowania
i kontroli w dziaaniu czowieka.W: M. Kofta

(red.), Psychologia aktywnoci:zaangaowanie,

sprawstwo, bezradno. (s. 15-62). Pozna: Wydawnictwo Nakom.
ukaszewski, W., Marsza-Winiewska, M (2006).
Wytrwao w dziaaniu. Wyznaczniki sytuacyjne i osobowociowe. Gdask: Wydawnictwo
GWP.
Marsza-Winiewska, M. (2002). Adaptacja Skali Kontroli Dziaania J. Kuhla (ACS-90). Studia
Psychologiczne, 40, 77-102.
Martin, R. A., Kuiper, N. A. , Olinger, J. , Dobbin,
J. (1987). Is stress always bad? Telic versus paratelic dominance as stress-moderating variable.
Journal of Personality and Social Psychology, 37,
953-969.
Miller, G. A. (1986). Interview. [w:] B. J. Baars (red.),
The cognitive revolution in psychology. (s. 200223). New York:Guilford.
Miller, G. A., Galanter, E. , Pribram, K. H. (1980). Plany i struktura zachowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ryan, R. (1982). Control and information in the intrapersonal sphere: An extension of cognitive evaluation theory. Journal of Personality and Social
Psychology, 43, 736750.
Ryan, R. M., Deci, E. L. (2008). From Ego Depletion
to Vitality: Theory and Findings Concerning the
Facilitation of Energy Available to the Self. Social
and Personality Psychology 2, 702-717.
Sansone, C., Harackiewicz, J. M. (1996). I dont
feel like it The function of interest in self-regulation. [w:] L. L. Martin, A. Tesser (red. ), Interactions among goals, affect, and self-regulation
(s. 175-202). New Jersey: Lawrence Erlbaum.
Sansone, C., Wiebe, D. J. , Morgan, C. (1999) SelfRegulating Interest: The Moderating Role of Hardiness and Conscientiousness. Journal of Personality 4, 701-735.
Sosnowski, T. (2010). Analiza interakcji zmiennych
kategorialnych i cigych. Psychologia Spoeczna,
5, 2-3 (14), 162-190.
Wojciszke, B. i Barya, W. (2005). Skale do pomiaru
nastroju i szeciu emocji. Czasopismo Psychologiczne, 11, 31-47.

Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147

Typ regulacji dziaania a skuteczno i wytrwao: wpyw siy woli oraz kontekstu sytuacyjnego

47

Romana Kadzikowska-Wrzosek
Warsaw School of Social Sciences and Humanities,
Faculty in Sopot, Poland

THE MODE OF ACTION REGULATION, EFFICACY AND PERSISTENCE:THE EFFECT OF

STRENGTH OF VOLITION AND SITUATIONAL CONTEXT
ABSTRACT

The purpose of two presented studies was to prove differences in coping with external demands by actionoriented versus state-oriented individuals. Obtained results confirming that in pressing situation action oriented individuals indicate reaction of volitional shielding and bring their persistence and effectiveness down.
State-oriented indulge in pressure and in this situation showing increased persistence and effectiveness and also
linkage of mood and performance. The persistence of action-oriented individuals strictly depends on subjective
feelings during task performance and is higher when the task is appraised as interesting. The persistence of stateoriented individuals doesnt depend on attractiveness assessment.
Key words: the strength of volition, self-control, self-regulation, persistence, effectiveness

Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 3, s. 3147