POZYTYWIZM byt, zasada doboru naturalnego, według nich powstają różne grupy, typy, klasy itp.
Działania jednostki zaś są zdeterminowane środowiskiem, rasą i momentem dziejowym.
Początek epoki: 1864 – upadek powstania styczniowego
Koniec epoki: koniec XIX wieku.
Nazwa ‘pozytywizm’ odnosi się głównie do Polski,
w skali Europejskiej mamy do czynienia z realizmem.
Twórcą terminu „pozytywizm” jest Auguste Comte (positif z francuska to: ścisły, realny).
„Kurs filozofii pozytywnej”. Uznał on, że należy badać społeczeństwo i dążyć do jego
rozwoju wykorzystując wiedzę o mechanizmach rządzących przyrodą, które według niego
są doskonałe.
Stendhal : „Powieść jest zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”
GŁÓWNE HASŁA POZYTYWIZMU:
SCJENTYZM – Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą wyjaśniania zjawisk
rzeczywistości. Istnieje tylko to, co jest poznawalne metodami naukowymi i co poddaje się
naukowemu, ścisłemu i rzeczowemu opisowi. (powrót do racjonalizmu, empiryzmu)
REALIZM – Nazwa epoki literackiej i nurtu datującego się w Europie od mniej więcej lat
30 do 70 XIX wieku. Podstawowym celem twórców epoki było odwzorowanie w utworach
rzeczywistości w jak największym stopniu. Najważniejsze kategorie estetyczne to:
szczegółowość, opis, prawdopodobieństwo realistyczne. Realizm to czas dominacji prozy
nad innymi rodzajami literackimi – wielki rozkwit powieści i nowelistyki
Mianem realizmu określamy też konwencję w literaturze i sztuce – współistniejąca z
innymi tendencjami we wszystkich epokach. Realizm to także postawa człowieka
racjonalnie traktującego rzeczywistość, sceptycznego wobec irracjonalnych czy
fantastycznych teorii.
ORGANICYZM – to pojęcie nauka zawdzięcza Herbertowi Spencerowi. Filozof ten
sformułował teorię przyrównującą społeczeństwo do rozwiniętego, żywego organizmu. I
tak jak w owym żywym organizmie – niewłaściwe działanie jednego z organów odbija się
na pracy innych, a w konsekwencji powoduje poważne zaburzenia całości, tak i w
społeczeństwie awaria jednego z elementów może oddziaływać na wszystkie inne. W
przypadku społeczeństwa owymi organami są instytucje i grupy społeczne.
DETERMINIZM – francuski filozof Hipolit Taine wyszedł z obserwacji biologii. Nie ma
problemów etycznych czy psychicznych – są one wytworem środowiska i uwarunkowań
biologicznych. A w świecie ludzi, tak jak i zwierząt, niebagatelną rolę odgrywa walka o
EWOLUCJONIZM – życie społeczeństw cechuje ciągły postęp. Społeczeństwo podlega
ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Rozwiązania gorsze są odrzucane
na rzecz lepszych.
SOCJALIZM – Nowa wówczas i modna koncepcja polityczna – równość społeczna i
polityczna, zabezpieczenia socjalne dla mas pracujących, demokracja, równość pracy.
UTYLITARYZM – idea powszechnej użyteczności – literatura, sztuka, życie ludzkie
powinny przynosić pożytek społeczeństwu.
METODA MILIEU – Jedna z technik twórczych literackiego realizmu. Polega na
przedstawieniu bohatera pośrednio – za pomocą dość szczegółowego opisu jego otoczenia,
rzeczy, przyzwyczajeń.
DARWINIZM – Odkrycie przez Charlesa Darwina teorii ewolucji zrewolucjonizowało
myślenie o człowieku i przyczyniło się do powstania wielu koncepcji społecznych, a także
nowej nauki – socjologii. Stwierdzono, że społeczeństwo ludzkie podlega tym samym
prawom co stada zwierzęce : prawo ewolucji, dziedziczności cech oraz walki o byt.
AGNOSTYCYZM – pogląd filozoficzny negujący możliwość poznania bytu, a co za tym
idzie także świata i rządzących nim praw, związków przyczynowych, natury, „istoty
rzeczy”. Agnostycy twierdzili, że skoro nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub
nieistnienia Boga ani też żadnymi sprawdzonymi metodami poznać jego natury, to w ogóle
nie należy się na ten temat wypowiadać.
PRACA ORGANICZNA – pomysł oparty na podstawie teorii socjologicznych Herberta
Spencera – wszystkie jednostki, grupy społeczne mają do odegrania ważną rolę w
organizmie społecznym, który tworzą, dla dobra ogółu. W praktyce wiązało się to z
propagowaniem nowoczesności w przemyśle, rolnictwie czy handlu.
PRACA U PODSTAW – związana z pracą organiczną – wszystkie elementy społecznego
organizmu powinny być zdrowe, by zdrowa była całość. Społeczeństwo w którym istniały
ogromne dysproporcje na gruncie wiedzy czy higieny, nie mogło zatem sprawnie
funkcjonować. Należało więc poprawić warunki życia na wsi, podnieść tam poziom
oświaty, a miały tego dokonać warstwy najbardziej wykształcone.
EMANCYPACJA KOBIET – po raz pierwszy w historii zwrócono uwagę na to, że
względna znajomość języka obcego i umiejętność haftowania nie zapewniają utrzymania
kobietom pozbawionym męskiej opieki. A takich było po powstaniu sporo – należało więc
zapewnić im zdobycie rzetelnej, konkretnej wiedzy (nawet fachowej) i podjęcie pracy.
 1878 – fonograf (Edison)
ASYMILACJA ŻYDÓW – Żydzi w Polsce stanowili dość hermetyczno społeczność : 1879 – żarówka elektryczna (Edison)
postulowano włączenie ich do społeczności polskiej, zmniejszenie niechęci i ksenofobii w 1880 – odkrycie prątków gruźlicy (Koch)
stosunku do nich. 1882 – żelazko
1885 – silnik samochodowy (Daimler)
Filantropia – dobroczynność, udzielanie pomocy potrzebującym. Pozytywiści, na przykład 1893 – suwak
Prus, cenili wprawdzie filantropię, ale uważali, że nie jest ona w stanie w pełni rozwiązać 1895 – kinematograf braci Lumiere.
problemów społecznych.
Proza realizmu – w pozytywizmie realizm rozkwita. Idea przedstawiania prawdy o świecie, 1862 – ukończenie pierwszej lini metra w Londynie
ludzkiej naturze, realnych wyznaczników życia bardzo sprzyja ideologii epoki. Dlatego jej 4.07.1884 – przekazanie ambasadorowi amerykańskiemu w Paryżu Statui Wolności.
symptomem i dorobkiem jest dobra powieść realistyczna (w Polsce Lalka czy Nad 1869 – ukończenie budowy Kanału Sueskiego.
Niemnem), rozwój nowelistyki, opowiadań, krótkich form prozatorskich – do dziś chętnie
czytanych. 1889 – została zbudowana wieża Eiffla.

Złoty okres nowelistyki polskiej – na czas pozytywizmu przypada powstanie największej
ilości i najlepszych nowel polskich. Piszą je najważniejsi twórcy : Orzeszkowa, Prus,
Sienkiewicz. Utwory te obrazują ówczesny świat i jego problemy.
Rozwój prasy – nigdy dotąd prasa nie była aż tak ważna dla ogółu życia kulturalnego.
Współtworzą ją, jako dziennikarze i felietoniści najważniejsi pisarze i myśliciele epoki! W
niej też publikowana jest w odcinkach większość ówczesnych powieści. Najważniejsze
pozytywistyczne pisma to: Przegląd Tygodniowy, Kurier Codzienny, Kurier Warszwski,
Kurier Poranny, Ateneum, Niwa. Prasa staje się na długie lata najważniejszym medium.
Polska powieść historyczna w wydaniu Henryka Sienkiewicza – jego powieści to coś
więcej niż dzieła literackie – to zdarzenie w kulturze narodu. Osiągnęły wielką
popularność, spełniły ideę pokrzepienia serc, stały się wspólnym dobrem, kształtowały
patriotyzm i historyczną świadomość Polaków.
Rozwój literatury dla dzieci i młodzieży – dopiero w tej epoce ten nurt zaistnieje poważnie
– pióra najlepsze – bo Sienkiewicz, Konopnicka będą pisać literaturę specjalnie dla dzieci.
Przykład: W pustyni i w puszczy Sienkiewicza.
Język ezopowy – wypowiedzi o charakterze aluzyjnym.
Muzyka
1875 – George Bizet „Carmen”
1876 – Czajkowski „Jezioro Łabędzie”
1878 – Czajkowski „Eugeniusz Oniegin”
Cechy charakterystyczne realizmu w malarstwie :
- wierne beznamiętne odtwarzanie rzeczywistości.
- zwrócenie uwagi na szczegół
- obrazy jak fotografie
- temat główny: przedstawienie losu biedoty wiejskiej i miejskiej
- światłocień, perspektywa i barwa zgodne z rzeczywistością.
Akademizm – doskonałość obrazu polega na wzorowaniu się na dziełach doskonałych, a
więc należy odwoływać się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz renesansowej.
Tematyka – historyczna, religijna i mitologiczna, ważna i wzniosła.
Prerafaelici – występowali przeciwko sztuce akademickiej, chcieli malować jak twórcy
przed Rafaelem, stąd programowo wzorowali się na twórczości mistrzów wczesnego
włoskiego renesansu. Głównie wizerunki pięknych kobiet, często przedstawianych jako
legendarne bohaterki. Fikcyjne postacie, baśniowy śiat, romantyczny symbolizm,
mistycyzm.

Wynalazki i odkrycia: Gustave Coubert „Chłopki przesiewające ziarno”

Aleksander Gierymski „Pomarańczarka” i „Piaskarze”
WIEK XIX NAZYWANY JEST WIEKIEM PARY I ELEKTRYCZNOŚCI Józef Chełmoński „Babie Lato” i „Czwórka”
Narcisse Diaz de la Pena „ Las fontainebleau”
1876 – Telefon (Aleksander Bell) Constantin Emile Meunier „Tragarz portowy”
1877 – ołówek automatyczny Jean Francois Millet „Anioł Pański”
Adolph Friedrich Erdmann von Menzel „Pokój z balkonem” symbolicznych. Niemiecki pisarz Paul Heyse określił
Maksymilian Gierymski „Patrol powstańczy” ów motyw mianem "sokoła". Stworzył on tzw. teorię
sokoła, opartą na wnikliwej analizie noweli
Cechy realizmu w literaturze Giovanniego Boccaccia pt. Sokół.
- przestrzeganie zasady prawdopodobieństwa życiowego Powieść utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg Bolesław Prus –
- przestrzeganie zasady typowości zdarzeń. Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której Lalka
- przyczynowo-skutkowe chronologiczne uporządkowanie zdarzeń występują liczne dialogi, opisy akcji i natury i jest
podzielona na rozdziały liczące od kilku do
- narrator wszechwiedzący, porządkujący świat kilkudziesięciu stron. Całość liczy od ok. 100 do ok.
- wprowadzenie elementów mowy potocznej 500 stron maszynopisu.
- wielość opisów – miejsc, postaci, charakterów Powieść jedna z odmian powieści, której powstanie w Bolesław Prus –
- kompozycja najczęściej zamknięta historyczna nowożytnej formie datuje się na początek XIX wieku. Faraon
- czas akcji prawie tożsamy z czasem pisania. Wyraźnie mieszanie autentycznych faktów, miejsc i
Wybitni pisarze zagraniczni: czasu historycznego z fikcją literacką. HENRYK
Honore de Balzak – „Komedia Ludzka”, „Ojciec Goriot” SIENKIEWICZ -
Juliusz Verne – „w 80 dni dookoła świata” scjentysta, jego książki w tamtych czasach Potop
wydawały się swoistym science-fiction.
Karol Dickens – „Opowieśc wigilijna”, „David Coperfield”,
Lew Tołstoj – „Wojna i pokój”, „Anna Karenina”
Stendhal – „Czerwone i czarne”, „Pustelnia parmeńska”
Gustaw Flaubert – „Pani Bovary”
Emil Zola – „Nana”
Lewiss Carroll – „Alicja w Krainie Czarów”
Fiodor Dostojewski – „Zbrodnia i Kara”, „Idiota”

WYBRANE GATUNKI LITERACKIE POZYTYWIZMU

Gatunek Cechy Przykład
Powieść Powieść z tezą. Świat przedstawiony i sposób narracji Eliza Orzeszkowa
tendencyjna podporządkowane są przyjętym przez autora - Pan Graba
założeniom ideowym. W ten sposób powieść stawała
się ilustracją przyjętej tezy, co uwydatniało
propagandowe cechy utworu.
Nowela twór niewielkich rozmiarów, pisany prozą, Bolesław Prus -
charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie Kamizelka
skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która
zmierza do punktu kulminacyjnego, a następnie do
puenty. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa,
pozbawiona epizodów pobocznych, rozbudowanych
opisów przyrody oraz szczegółowej charakterystyki
postaci. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego
na wyrazistym motywie, z pozoru nieistotnym (np.
kamizelka, sokół), ale często nabierającym znaczeń
Gloria Victis – Eliza Orzeszkowa
Glora Victis to patriotyczna nowela o:
I. Przybycie wiatru do lasu horeckiego. - Powstańcach styczniowych; to hołd złożony poległym w walce o wolność – historia
II. Rozmowa wiatru z drzewami. upamiętniająca heroizm i poświęcenie bohaterów.
III. Opowieść dębu: - Bohaterskiej śmierci, która jest źródłem nowej siły – świadczy o tym tytuł będący
1.Przybycie powstańców do obozu u stóp drzewa. zaprzeczeniem rzymskiego „vae victis” (biada zwyciężonym) i przeświadczenie, że „ci co
2.Przedstawienie postaci Traugutta. zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię jako ziarno przyszłych
3.Przedstawienie postaci Jagmina. plonów”.
4.Przedstawienie postaci Mariana Tarłowskiego i jego siostry: - Przyrodzie – współuczestniczce ludzkich spraw, odczuwającej ludzkie cierpienie,
a)porzucenie kariery naukowej i przybycie na Podole, aby uczyć młodzież; opowiadającej się po słusznej stronie pokrzywdzonych.
b)serdeczna przyjaźń z Jaśminem; - Narodowej pamięci – jej strażniczką jest przyroda, gdyż pamięć ludzka jest zawodna.
c)decyzja o wzięciu udziału w powstaniu;
IV. Opowieść świerka: Bohaterowie
1.Powstańcze losy Marysia: Romuald Traugutt – porównywany jest do Leonidasa. postać historyczna. Potrafi zachęcić
a)uratowanie życia Trauguttowi; żołnierzy do walki, choć wie, że musi ona zakończyć się przegraną. Przygotowuje ich do
b)poczucie osamotnienia i niechęci do działań, które zmuszony jest wykonywać (jest to złożenia ofiary z własnego życia. Bardzo ważne okazują się jego słowa: „Z dziś
typ intelektualisty, stworzony do innych rzeczy, niż walka) zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręża i tarcze”. Brzmią one jak nakaz
V. Opowieść brzozy: moralny.
1.Dalsze losy Marysia: Marian Tarłowski – humanista, delikatny i wrażliwy chłopak, stworzony do miłości i
a)potwierdzenie przez brzozę wrażliwej i delikatnej natury chłopca; pokoju. Jego postawa może kojarzyć się z postawą franciszkańską. Chciał zająć się
b)nocne rozmowy Marysia z Jagminem; badaniami przyrodniczymi i nauczać lud, a jednak przystąpił do walki (tak sprzecznej z
2.Zapowiedź ostatecznej bitwy. jego naturą), gdyż uważa to za swój moralny obowiązek. Zginął śmiercią niemalże
VI. Uzupełnienie relacji przez dąb: męczeńską – uważał, że ze złem trzeba walczyć do końca.
1.Przegrana bitwa: Jagmin – przeciwieństwo Marysia, silny i dzielny mężczyzna, prawdziwy żołnierz. Uważa,
a)szybki atak niezwykle licznej armii; że zabijanie może być usprawiedliwione, jeśli walczącym przyświeca słuszny cel, taki jak
b)wielogodzinne walki; odzyskanie niepodległości. Wzór powstańca, ukochany Anieli.
c)zranienie Marysia; Anielka – siostra Marysia. To ona na bezimiennej mogile powstańców zostawiła mały
d)odtransportowanie przyjaciela do punktu pomocy medycznej (przez Jagmina); krzyżyk, a później co roku nosi świeże kwiaty, bo tam leżą ciała jej brata i ukochanego.
e)napaść agresora na namiot z rannymi; Symbolizuje polskie kobiety w żałobie po mężczyznach, którzy nigdy nie wrócili z pola
f)zabicie wszystkich bezbronnych i rannych powstańców; walki.
g)scena konania Marysi (dar dla siostry – zakrwawiona chusta)
VII. Rozpacz wiatru. To nowela o baśniowej, przesyconej liryzmem i sentymentalizmem narracji.
VIII. Opowieść dzwonków liliowych o jedynej wizycie Anieli i zatknięciu przez nią - Narratorem jest las, który opowiada wiatrowi historię powstańców.
krzyżyka na zbiorowej mogile. - W tok narracji realistycznej autorka wplata prozę poetycką.
IX. Wyruszenie wiatru w dalszą drogę i rozgłaszanie przezeń historii powstańców - Mówiące drzewa, czująca natura stwarzają liryczny nastrój i atmosferę baśni.
spointowanej słowami Gloria victis! - Tytułowe słowa „Gloria Victis” stają się symbolem wiary w ideę walki, póki żyje w
walczących nadzieja wolności.
- Nowela zyskuje wymiar romantyczny – poprzez elementy fantastyki, rolę natury i
przesłanie – pochwalający walkę nawet wbrew nadzieji.
MITOLOGIZACJA POWSTANIA!
kadzielnica zapachów jałowca, smoły i cząbru.
To święte miejsce o niezwykłej sile oddziaływania na żywych funkcjonuje jako swoiste
memento, jako lekcja patriotyzmu dla młodego pokolenia i jako symbol wartości łączących
Justynę i Janka.

Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa MOTYW MOGIŁY!

Fragment 1 – Jan i Cecylia
Trójka towarzyszy skierowała się w stronę mogiły Jana i Cecylii. Weszli na stromy
pagórek, gdzie znajdowała się mogiła. Na krzyżu widniał napis: JAN I CECYLIA ROK
1549. Memento mori (łac. Pamiętaj o śmierci). Anzelm zaczął opowiadać historię pary.

Grob Jana i Cecylii – legendarnych protoplastów rodu Bohatyrowiczów, kochanków,

będących symbolem idealnej, partnerskiej, twórczej i rozumnej miłości, która odważyła się
zerwać pęta odwiecznych przesądów. Młodzi uciekli daleko od własnych rodzin, zaszyli
się głęboko w pierwotnej puszczy i założyli rodzinne gniazdo. Puszczę tę wykarczowali,
posiali zboże, zbudowali dom. Ludzie z okolicznych chat lgnęli do nich, uczyli się od nich
wszelkiego rzemiosła i zostawali już z nimi. W ten sposób powstała dobrze prosperująca
osada, gdzie wszyscy żyli w dobrobycie, zgodzie i harmonii, a Jan i Cecylia dochowali się
sześciu synów i sześciu córek. Pracą, wysiłkiem i wzajemną miłością stworzyli siedzibę dla
swojego rodu. Ich trud został zauważony i nagrodzony – król Zygmunt August nadał im
tytuł szlachecki oraz nazwisko, które wywiedzione zostało od słowa „bohatyrstwo. W tym
mezaliansie można doszukać się późniejszego solidaryzmu klasowego.

Fragment 2 – Mogiła powstańców

Otoczony kultem swoisty relikt klęski powsania. Znajduje się na leśnej polanie i kryje w
sobie kości czterdziestu powstańców, niczym czterdziestu legendarnych męczenników z
pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wyszli z domów w czas wymowny : czas wiosny –
czas nadziei, kiedy wszystko budziło się do życia. Padli latem, w porze dojrzewania i
zbierania plonów.

Krajobraz wokół grobu Jana i Cecylii jest mglisty i wilgotny, natomiast wokół mogiły
powstańczej wszystko jest świetliste i roziskrzone. Janek i Justyna odwiedzają Mogiłę w
dzień świąteczny i rocznicowy. Zatrzymują się na kolejnych „stacjach” (porównanie do
drogi krzyżowej), by zadumać się nad postawą i czynem powstańców. Zostawiają za sobą
gęsty bór, mijają karłowate, kolczaste zarośla, różowate wrzosy i docierają na piaszczyste
pustkowie. Kiedy wreszcie dochodzą do miejsca uświęconego krwią powstańców,
rozbrzmiewa chór ptasich głosów niczym sakralna, leśna muzyka organa. Scena ta
nacechowana jest rytualno-symbolicznie. „Pielgrzymi” zachowują się jakby byli w
świątyni: Jan zdejmuje czapkę, w powadze i w milczeniu spędzają tu prawie godzinę (tyle
co msza w kościele), pojawiają się dzwonki kampanuli dzwoniące żałobny pacierz oraz

Mendel Gdański – Maria Konopnicka
Utwór rozpoczyna się sceną, w której stary Mendel patrzy na ruch uliczny i analizuje pojawienie się
nowych postaci oraz cele drogi poszczególnych przechodniów. Zna on bowiem tę ulicę bardzo
dobrze. Wie wszystko o jej przechodniach: dzieciach, śpieszących do szkoły, handlarkach,
robotnikach i innych, gdyż już od 27 lat mieszka i prowadzi swój zakład introligatorski w tym
właśnie miejscu. Zna wszystko i wszystkich i sam także jest powszechnie znany. W otoczeniu
staruszka panuje atmosfera swojskości – na ulicę czy do zakładu rzadko zapuszcza się ktoś obcy.
Najbliżsi sąsiedzi: zegarmistrz, student, powroźnik, straganiarka, syn gospodarza – wszyscy żyją ze
sobą w ciepłych i życzliwych stosunkach.
Narrator sugeruje, że 67-letniemu staruszkowi jest tam dobrze. Poza takimi oznakami starzenia się,
jak zgarbione plecy czy duszności, ma się Mendel Gdański całkiem nieźle. Zresztą kiedy doskwierają
mu owe dolegliwości, wyjmuje fajkę i odpoczywa chwilę, paląc. Szczególne znaczenie ma dla niego
sam dym, który, snując się, prowokuje do wspomnień. Przypomina się Mendlowi zmarła żona,
dzieci, wnuki. Te smutki nosi on głęboko w sercu i próbuje o nich nie myśleć, poświęcając się pracy.
Gdy zaprzyjaźniona gospodyni przynosi mu obiad, nie je, ale czeka na małego, dziesięcioletniego
wnuka, syna swojej nieżyjącej najmłodszej córki. Wnuczek jest oczkiem w głowie dziadka – widząc
jego cherlawą posturę i skłonność do chorób Mendel nieustannie martwi się o jego zdrowie. Po
obiedzie chłopiec siada do lekcji, a dziadek wraca do pracy, nieustannie jednak obserwując i
dopieszczając małego ucznia.
Wszyscy odnoszą się z sympatią i szacunkiem do starego Żyda. Gdy kiedyś wyrostkom przyszło do
głowy prześmiewać pod oknem modlitwy szabasowe, zawstydził ich przechodzący ksiądz, który,
widząc modlącego się, uchylił kapelusza. Od tej pory nikt nie przeszkadzał Mendlowi.
Jednak przedwczoraj zdarzył się pewien niepokojący wypadek – wnuczek wrócił do domu bez
czapki. Początkowo nie chciał powiedzieć, co się stało, ale w końcu wyznał, że zgubił ją uciekając
przed chłopcem, który szydził z niego, że jest Żydem. Na te słowa dziadek wpadł w gniew i zaczął
wyrzucać chłopcu, że głupi jest, jeśli wstydzi się swojego pochodzenia. Później nieco łagodniej
tłumaczył, że jest takim samym mieszkańcem miasta, jak inni, i że bycie Żydem nie powinno
powodować u niego poczucia wstydu. Ukochali to miejsce, jak własne, więc stanowi ono ich
ojczyznę.
Jednak następnego dnia powrót chłopca ze szkoły wyglądał niespokojnie. Malec wrócił na całe
szczęście zadowolony. Jednak chwilę później pojawił się dependent z głupkowatym zapytaniem, czy
wie, że Żydów maja bić. Stary próbował obrócić wiadomość w żart, nie chcąc niepokoić dziecka.
Wieczorem z kolei z ta samą nowiną pojawia się zegarmistrz. Na pytanie Mendla, dlaczego mieliby
bić wszystkich Żydów, odpowiada, że są oni obcymi. Odpowiedź ta zraniła bardzo dotkliwie starca –
pokazując swoje spracowane dłonie, mówi, że uczciwie pracuje i mieszka w Polsce, traktując ją jak
swoją ojczyznę. Wywiązuje się dłuższa dyskusja, podczas której stary Żyd odpiera takie zarzuty, jak
posądzanie o chytrość i interesowność. Stara się rozumować logicznie i jasno udowadniać słuszność
swoich tez, na co głupkowaty zegarmistrz ma jedną odpowiedź: Żyd to jednak zawsze Żyd i do tego
obcy. Wskazuje również, że Żydzi strasznie się mnożą. Na to Mendel opowiada dzieje swojego
imienia: Mendlem nazwano go, gdyż urodził się jako 15 dziecko w rodzinie i był ich wtedy cały
mendel. Wskazuje jednak na zmiany w świadomości Żydów: on sam miał już tylko 6 dzieci, a jego
najmłodsza córka tylko jedno (tu pokazuje zegarmistrzowi swojego wnuka – Kubusia). Podkreśla
przy tym, że nie tyle powinno chodzić o to, żeby ludzi mało się rodziło, ale o to, żeby oni dużo
dobrego robili dla siebie i innych.
Przechodzi z kolei do wyjaśniania, dlaczego nazywa się Gdański. Nazwisko sugerujące raczej
miejsce pochodzenia bohatera, zawdzięczał faktowi, iż to miasto najbardziej kojarzyło się z Polską,
którą tak bardzo kochali jego matka i ojciec: „Nu, co to jest Gdański? To taki człowiek albo taka
rzecz, co z Gdańska pochodząca jest... Pan dobrodziej wie?... Wódka gdańska jest i kufer gdański
jest, i szafa gdańska jest... Jak uny gdańskie mogą być. tak ja jestem Gdański. Nie jestem paryski, ani
nie jestem wiedeński, ani nie jestem berliński - jestem Gdański”. Po udaniu się małego Kuby na
spoczynek, Mendel zmienia „taktykę” – nie bagatelizuje już zagrożenia, a stara się dowiedzieć
czegoś więcej. Gdy na pytanie o to, kto rozprowadza informacje o zbliżających się prześladowaniach,
otrzymuje odpowiedź, że mówią tak „ludzie”, Żyd znów nie może uwierzyć. Mówi, że to nie ludzie,
ale To powiada wódka, to powiada szynk, to powiada złość i głupota, to powiada zły wiatr, co wieje.
Dlatego też on, wierząc w rozwagę mieszkańców miasta, będzie spał spokojnie. Zegarmistrz zbiera
się szybko i wychodzi. Mendel nie śpi jednak spokojnie – najpierw idzie zajrzeć do pokoju, gdzie śpi
Kuba, a następnie rozmyśla długo, pogrążony w niemej zadumie i smutku. Zmartwiony tak, że
wygląda, jakby się w ciągu nocy o 10 lat postarzał
Następnego dnia Mendel od rana pilnie pracuje w swoim zakładzie. Był jednak zmęczony
nieprzespaną nocą. Dopiero gdy sąsiadka przyniosła mu poranną kawę, ożywił się nieco i poszedł
obudzić wnuka, malec bowiem dopiero po jakimś czasie zasnął snem spokojnym i dlatego teraz
zaspał. Zdenerwowany malec w obawie, że spóźni się do szkoły, szybko zjadł śniadanie i sposobił się
do wyjścia, gdy z progu wepchnął go do izby student. Nadbiegł on z wiadomością, żeby nie
wychodzić, bo Żydów biją. Zdenerwowany Mendel rzuca w twarz studentowi swoje żale: zapytuje
go, dlaczego małemu nie wolno chodzić po ulicach, gdy on nic nikomu nie zrobił. Student wymyka
się chyłkiem, pozostawiając starego bez odpowiedzi.
Mendel przeżywa załamanie – narrator relacjonuje, że wygląda, jakby go postrzelono. Jak
zahipnotyzowany słucha odgłosów nadciągającego tłumu pijanych „katów”. Zapomina nawet o
płaczącym malcu. Przypomina sobie o nim, gdy wystraszone dziecko wtula się w niego. Po chwili do
zakładu Mendla wpadają znajome kobiety, każąc skryć się staremu i chłopcu. Przynoszą także obraz
Matki Boskiej, bo tam, gdzie widać taki obraz, agresorzy nie wchodzą. Znają one bowiem długo
swojego sąsiada i widzą w nim dobrego i pomocnego człowieka. Mendel jest wzruszony tym gestem,
ale mówi, że nie chce stawiać krzyża i wstydzić się swojego żydostwa. Jeżeli ludzie ci są
prawdziwymi chrześcijanami, to przed napaścią powstrzyma ich powaga siwej głowy starca i
niewinność dziecka. Po tych słowach bierze małego za rękę i staje z nim w oknie swej izby.
Jego heroiczna postawa rozsierdza tłum, który interpretuje takie zachowanie jako wyraz buty i
zniewagi. Wypływa z nich „czyste” zwierzęce okrucieństwo. Rzucony przez kogoś kamień trafia
chłopca w głowę – zajmują się nim kobiety. Stary tymczasem stoi w oknie, płacząc i modląc się.
Agresorzy rzucają się do ataku. Jednak na drodze staje im student, nie pozwalając napaść na Żyda.
Tłum zaczyna się cofać. Przez otwarte okno student wskakuje do środka i zastępuje w oknie Mendla.
Tłum wściekły odchodzi nie zrobiwszy nikomu nic więcej.
Tego wieczora nikt w domu Mendla nie pracował ani się nie uczył. Mały gimnazjalista leżał z
obandażowana głową, a przy jego łóżku czuwał student. Mendel tymczasem milczał w kącie izby.
Postawa ta zdenerwowała studenta. Wskazuje on, że przecież nikt nie umarł, że mały szybko
wyzdrowieje i nie ma po czym rozpaczać. Po chwili milczenia staruszek odpowiada, że on ma po kim
odprawiać modły żałobne. Umarło bowiem w nim uczucie, które pielęgnował przez 67 lat swojego
życia, tzn. miłość do miejsca, w którym mieszka. Jego serce umarło dla tego miasta.
LALKA – Bolesław Prus
Czas akcji: między początkiem roku 1878 a październikiem 1879.
Czas fabuły: 1840-1879
Miejsce akcji: Warszawa, Paryż, Zastawek
Narracja: W „Lalce” Prus odważył się na zabieg niezwykle nowatorski i śmiały w
stosunku do konwencji obowiązujących w powieści realistycznej. Wprowadził mianowicie
dwóch narratorów, spełniających różne funkcje i opowiadających o rozgrywających się
wydarzeniach z zupełnie odmiennej perspektywy.
Pierwszy – wszechwiedzący, autorski – relacjonuje w trzeciej osobie zdarzenia z lat 1878-
1879, dbając o rzeczywistość i obiektywizm. Dzięki zastosowaniu mowy zależnej,
niezależnej i pozornie zależnej przytacza on opinie poszczególnych bohaterów o sobie
samych i o sobie nawzajem. Kładzie szczególny nacisk na informacyjną funkcję języka, nie
zapomina jednak o interpretowaniu i ocenie świata przedstawionego, do czego służą mu
przede wszystkim humor, ironia a nawet szyderstwo (np. sposób ukazania postaci Łęckiego
albo księcia)
Drugi – Ignacy Rzecki, skrupulatnie zapisuje on swe wspomnienia i spostrzeżenia w
„Pamiętniku Starego Subiekta”. Jego relacja – wyodrębniona w osobnych rozdziałach –
prowadzona jest we pierwszej osobie przez postać znajdującą się wewnątrz świata
przedstawionego, przez bohatera i świadka zdarzeń. Język Rzeckiego zawiera o wiele
więcej elementów ekspresywnych i wartościujących , jest zdecydowanie subiektywny. W
„Pamiętniku…” zetkniemy się również z humorystycznym przedstawieniem postaci i
zdarzeń. Dominuje tu jednak nie ton ironii, lecz pobłażliwość i zrozumienie dla ludzkich
wad.
Narrator pierwszoosobowy:
- relacjonuje przedakcję
- ukazuje w innym, subiektywnym świetle zdarzenia i postaci o których opowiada narrator
autorski. Ujawnia względność i cząstkowość wiedzy jaką mamy o sobie i o innych
ludziach.
- uzupełnia relację narratora autorskiego o pominięte przezeń fakty i szczegóły.
- pisze kronikę wydarzeń politycznych epoki.
Dwugłos narracyjny w połączeniu z częstym przytaczaniem przez narratora opinii jednych
osób o drugich sprawia, że w powieści pojawia się wiele odmiennych a często nawet
przeciwstawnych punktów widzenia.
Wątki i epizody:
- wątek główny : losy Wokulskiego i jego uczucie do Izabeli Łęckiej
- wątki poboczne : dzieje Rzeckiego , powolny upadek rodziny Łęckich, historia Minclów,
perypetie Ochockiego, Szumana, pani Stawskiej, Starskiego, pani Wąsowskiej,
Krzeszowskich i wielu innych.
- Epizody: proces o lalkę, historia studentów zamieszkujących kamienicę Wokulskiego,
wizyta u Geista.
Trzy pokolenia idealistów:
IGNACY RZECKI : Najstarszy z przedstawinych w powieści idealistów, reprezentant
pokolenia romantyków, Ignacy Rzeczki, widzi szansę dla uszczęśliwienia ludzkości w polityce
(stąd nazywa się go idealistą politycznym) w idei walki narodowowyzwoleńczej, w haśle „Za
wolność naszą i waszą”, wreszcie w dynastii napoleońskiej, która poprowadzi ludy europy do
ostatecznego zwycięstwa nad tyranami. Stary subiekt nie widzi przy tym i nie chce widzieć, że
jego polityczne koncepcje nie mają szans powodzenia. Uparcie wierząc w swe ideały, patrzy na
świat poprzez ich pryzmat. W jego głębokim przekonaniu powrót i zwycięstwo Napoleona są
bliskie, ponieważ zapowiada je wiele zdarzeń, w istocie nie mających z tym nic wspólnego.
Ten romantyki bonapartysta jest reprezentantem najstarszego pokolenia przedstawionego w
powieści Prusa. Wychowany został w duchu miłości ojczyzny (głównie dzięki ojcu, byłemu
żołnierzowi napoleońskiemu, później woźnemu). Za młodu, zainspirowany romantycznym
hasłem walki :Za wolność nasza i waszą”, wziął udział w kampanii węgierskiej podczas Wiosny
Ludów oraz w powstaniu styczniowym. Bił się ofiarnie i z poświęceniem. Do końca życia
wierzył w mit napoleoński. Naiwnie sądził – wbrew politycznym realiom, których nie chciał
zrozumieć - że rodzina napoleońska wróci do władzy i przyniesie Europie wolność.
Rzeczki to jednak nie tylko bojownik walk narodowowyzwoleńczych, nie tylko człowiek
odważne i bohaterski, gotów do poświęceń w imię wyższej idei, to również zwykły subiekt,
mieszczanin, sprzedawca w sklepie Mincla, później Wokulskiego i Szlangbauma. Ale i w taj,
pełnionej od młodości roli reprezentował on do końca pewne szlachetne zasady. Był uczciwy,
skromny, sumienny, życzliwy, bezinteresowny, przywiązany do swojego miejsca pracy, ufał
ludziom, nie pracował z myślą o pomnażaniu swoich dochodw. Cechy te, wymagane przez
dawnych kupców, m.in. Mincla, mało jednak znaczyły w epoce ekspansji kapitalizmu. Stary
subiekt nie pasował już do sklepu Szlangbauma, czuł się w nim obco. Trudno się temu dziwić,
skoro bezinteresowność Rzeckiego wzbudziła nawet tu podejrzenia, że jest on złodziejem. W
sklepie tym dawną postawę cierpliwego zaspokajania wszystkich życzeń klienta zastąpiono
agresywną walkę o niego, „naciąganiem” go, aby nabył jak najwięcej towaru.
Rzecki zresztą w ogóle nie pasuje do tego nowego świata, w którym przyszło mu przeżyć
starość. Nieswojo czuje się w miejscach publicznych, niezgrabnie zachowuje się w teatrze czy
w sądzie. Sprawia wrażenie osoby bezradnej życiowo. Jest samotny, wyobcowany, stanowi
relikt epoki, która już dawno odeszła w zapomnienie. Przez otoczenie postrzegany jest jako
zabawny dziwak.
W uczuciach Rzecki jest stały, wierny i oddany. Taką właśnie przyjaźnią darzy Wokulskiego.
Jednak z biegiem czasu coraz mniej go rozumie. Nie pojmuje jak Stach mógł pokochać taką
kobietę jak Łęcka. Łudząc się, że miłość ta wynika wyłącznie z pragnienia założenia na starość
rodziny, stary subiekt zabiega o to, aby ożenić przyjaciela z panią Stawską. W skrytości ducha
darzy ją zresztą uwielbieniem, jeśli nie sentymentalną miłością. Rzecki to stary kawaler, który
spędza życie w sklepie, a wolne chwile w winiarni rozmawiając o przyjaciołach, polityce oraz
na grze na gitarze. Nie może zrozumieć antypatii warszawiaków do Żydów, wśród których on
sam ma przyjaciół. Ma jednookiego, czarnego pudla Ira. W sklepie Wokulskiego lubi zabawy
lalkami, skłaniają go one do filozoficznych rozmyślań.
STANISŁAW WOKULSKI: Idealizm Wokulskiego jest o wiele bardziej złożony.
Bohater ten reprezentuje bowiem pokolenie młodsze niż generacja Rzeckiego, pokolenie
przejściowe, stanowiące pomost między dwoma epokami: romantyzmem i pozytywizmem.
Wyrastało ono jeszcze w atmosferze romantycznych aspiracji wolnościowych,
uczestniczyło w powstaniu styczniowym i doznało związanych z jego klęską rozczarowań,
wreszcie zmuszone do tego, by dostosować się do nowej sytuacji, znalazło wielką ideę w
nauce, w marzeniach o przełomowych dla cywilizacji wynalazkach, a także w pracy i
działalności gospodarczej mającej przynieść bogactwo całemu narodowi. To jednak nie
wyczerpuje złożonego światopoglądu Wokulskiego. W istocie bowiem, wszystkie
wymienione tu warności stały się dla niego sprawą drugorzędną odkąd poznał Izabelę
Łęcką i zakochał się w niej. Miłość i podniesiona do rangi bóstwa kobieta – oto co było dla
niego najważniejsze. Dlatego właśnie głównego bohatera „Lalki” nazywa się idealistą
uczuciowym. Podobnie jak Rzecki żyje on w świecie złudzeń, nie chce dostrzec realiów.
Ukochana jawi mu się jako istota idealna, nieziemska, a w rzeczywistości jest osobą pustą i
zepsutą. Bohater doświadcza rozterek, wahań i wątpliwości, jednak w przebłyskach
zdrowego rozsądku uświadamia sobie, jak bardzo jest zaślepiony. Mimo to nie potrafi się
uwolnić od swej miłości, nie dopuszcza do siebie prawdy o Izabeli. Złudzenia stanowią
jedną z przyczyn klęski bohatera, jedną z przyczyn jego bolesnych rozczarowań, a może
nawet śmierci.
„Człowiek przejściowej epoki”, „z dwóch różnych połów sklejony”, „romantyk w
kapeluszu pozytywisty” – oto jak krytycy określają kreację Wokulskiego. Jego młodość
przypada na schyłek romantyzmu (urodził się w roku 1832), a wiek dojrzały zbiegł się z
kulminacją pozytywizmu. Nietrudno zatem zrozumieć, że ma on cechy bohaterów
literackich obu tych epok, będąc przez to osobowością złożoną, bogatą, pełną sprzeczności
i przeżywającą wewnętrzne rozterki.
Połączenie w jednej osobowości cech epok tak różnych, jak romantyzm i pozytywizm
sprawia, że stale podlega ona zaskakującym przeobrażeniom. Czasem żywioł romantyczny
zdobywa przewagę nad pozytywistycznym, czasem jest odwrotnie. Nawet Rzecki dziwił
się metamorfozom charakteru swego przyjaciela. Zdumiewało go na przykład, jak mogło
dojść do tego, że były konspirator, powstaniec i zesłaniec stał się w okresie trwania swego
małżeństwa z Minclową zwykłym drobnomieszczaninem i pantoflarzem.
Często jest tak, że bohater zachowywał się jak pozytywista, ale istotne pobudki jego
działań były romantyczne. Zdobycie na wojnie wielkiego majątku, związany z tym awans
społeczny, zajęcie filantropią, operacje finansowe mające uratować przez bankructwem
rodzinę Łęckich oto tylko niektóre zdarzenia z biografii Wokulskiego – pozytywisty,
których nie byłoby bez jedo romantycznej miłości do Izabeli.
O złożoności kreacji Wokulskiego świadczy też nagromadzenie w powieści wielu
przeciwstawnych o nim opinii. Narrator autorski celowo powstrzymuje się od
bezpośredniego scharakteryzowania głównego bohatera, nie znamy więc obiektywnej
prawdy o nim, a jedynie subiektywne sądy innych postaci.
Urodzony w latach trzydziestych XIXw. W zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był uparty,
konsekwentny, ambitny. Ciężko pracował w piwiarni u Hoppera, aby móc się uczyć.
Fascynowały go nauki przyrodnicze, miał umysł badacza i gdyby nie Izabela, w której się
nieszczęśliwie zakochał, być może zostałby wynalazcą, naukowcem. Nie są mu obce
sprawy kraju. Wziął udział w powstaniu styczniowym, był zesłańcem (w Irkucku) gdzie
poświęcił się pracy badawczej, potem na wojnie powiększył majątek, uzyskany dzięki
małżeństwu z Małgorzatą Minclową, wdową po właścicielu sklepu, a w czasie trwania
akcji powieści próbuje pomóc uboższym członkom społeczeństwa (praca u podstaw i praca
organiczna). W jego umyśle rodzą się idealistyczne idee przekształcenia Powiśla –
dzielnicy nędzarzy – w piękne bulwary, znalezienie miejsc pracy dla nieprzeliczonych
rzesz ubogich warszawian. Osobiście pomaga Wysockiemu, Marii. Próbuje wcielać w
życie nie tylko ideały pracy u podstaw, ale i pracy organicznej – zakłada spółkę handlową,
prowadzi interesy na dużą skalę. Do typowych cech pozytywisty dołączają się cechy
romantyka. Wokulski kocha Izabelę uczuciem rodem z XIX-wiecznych romansów:
ubóstwia ją, idealizuje, co nie przeszkadza mu jej zdobywać tak, jak robiłby to rasowy
pozytywista: otacza swą bogdankę siecią intryg finansowych.
Szuman tak mówił o Wokulskim: „Stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku
sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego”
Cechy romantyczne Cechy pozytywistyczne
Jako gorący patriota walczył w młodości o Od młodości wielkim szacunkiem darzył naukę.
wolność ojczyzny, brał udział w konspiracji oraz Samodzielnie mimo wielu trudności zdobywał
w powstaniu styczniowym, za co został ukarany wiedzę. Na zesłaniu zajmował się pracą
zesłaniem na Sybir badawczą.
Zakochał się romantyczną, nie odwzajemnioną z Był bogatym kupcem i człowiekiem sukcesu,
powodu barier społecznych i konwenansów, majątek zawdzięczaj swej przedsiębiorczości,
tragiczną miłością w Izabeli Łęckiej energetyczności, zdrowemu rozsądkowi, ciężkiej
pracy i zdolnościom kupieckim.
Jego miłość była pełna sprzecznych doznań, Zajmował się działalnością filantropijną, starał
doświadczał nadziei i rozczarowań, zachwytu i się pomóc ludziom najbiedniejszym, pragną
zwątpienia, wzruszeń i upokorzeń, uniesień i ogarnięte nędzą Powiśle przekształcić w
udręki, nowoczesne bulwary (praca u podstaw)
Podobnie jak Gustaw z IV części „Dziadów” Sam decydował o swoim losie, szedł drogą
postrzegał swoją ukochaną jako istotę idealną i
nieziemską. Obaj nauczyli się kultu kobiety z
poezji romantycznej i obaj ją za to przeklinali.
Wokulski czytał Mickiewicza.
Był wyobcowany i samotny, niezrozumiany
przez ludzi swojego czasu.
Z miłości albo popełnił samobójstwo alb
postanowił uciec od świata ( Werter albo Giaur)
Jego dzieje pozostały otwarte, nie wiadomo
dokładnie co się z nim stało.
Był jednostką wybitną, nieprzeciętną, zdolną do
wielkich czynów.
kariery i awansu społecznego od subiekta do
bogatego kupca.
Wyżej cenił pracę niż dobre urodzenie
Chciał działać dla dobra kraju, być użytecznym
(utylitaryzm)
Nawet w miłości był kapitalistą. Sposób w jaki
zabiegał o względy ukochanej przypominały
transakcję handlową.
W zakończeniu powieści wyjeżdża
prawdopodobnie do Paryża, do Geista, aby tam
poświęcić się pracy naukowej (jest scjentystą
wierzącym głęboko w siłę nauki i wiedzy)

JULIAN OCHOCKI najmłodszym idealistą w „Lalce” jest Julian Ochocki, reprezentant

pokolenia pozytywistów. Całkowicie oddany nauce, wierzy, że wielkie odkrycia i
wynalazki zrewolucjonizują cywilizację i dadzą początek nowemu, lepszemu światu. Jest
idealistą naukowym.
Ten młody (31), ubogi arystokrata (kuzyn Łęckiej) zafascynował się nauką i wynalazkami.
Wierzy w to, że dzięki pracom badawczym i osiągnięciom technicznym powstanie nowy,
lepszy świat, w którym zapanuje wolność i szczęście. Pragnie skonstruować latającą
maszynę, licząc, że w ten sposób zniesie wszelkie bariery oddzielające ludzi, każdą
granicę. Jest twórcą kilku drobnych wynalazków (np. ogniwo Ochockiego).
Ochocki nie pasuje zupełnie do środowiska, z którego się wywodzi. Obcy mu jest styl
bycia arystokracji: salonowe życie, rauty, bale, wyścigi konne. Nie myśli też o kobietach i
małżeństwie. Otoczenie widzi w nim dziwaka. Jest lekceważąco traktowany przez swoją
klasę społeczną.
Niestety w Polsce Ochocki nie może realizować swoich pasji z powodu braku środków
finansowych. Wyjeżdża więc do Francji, wspomagany przez Wokulskiego, który w
testamencie zapisuje mu pewną sumę pieniędzy. Zamierza poświęcić się całkowicie pracy
naukowe w laboratorium Geista.

FIODOR DOSTOJEWSKI
Fiodor Dostojewski przyszedł na świat 30 października 1821 roku w jednej z najuboższych
dzielnic ówczesnej Moskwy. Był drugim synem z ośmiorga dzieci lekarza Michała
Andriejewicza Dostojewskiego i Marii Dostojewskiej z domu Nieczajew. Już jako małe
dziecko zetknął się ze światem nędzy i występku, krzywdy i poniżenia. Warunki życia, w
jakich dorastał, były skromne. Ojciec, człowiek o trudnym usposobieniu i drażliwy, lubił
zaglądać do kieliszka. Matka niewiele miała do powiedzenia, ale to właśnie jej zawdzięcza
Dostojewski chłopięce rozmiłowanie w literaturze. Krąg jego młodzieńczych lektur to
historyczne romanse Waltera Scotta, „powieści grozy” Ann Radclife oraz utwory
Honoriusza Balzaka i E.T.A. Hoffmana, z literatury rosyjskiej zaś Nikołaj Karamizin,
Wasilij Żukowski i oczywiście uwielbiany Aleksander Puszkin.
W roku 1837 – po śmierci matki – ojciec umieścił syna w szkole w Sankt Petersburgu dla
uzupełnienia edukacji. W latach 1838-1843 Dostojewski studiował w Głównej Szkole
Inżynierskiej, którą ukończył z patentem inżyniera i w stopniu podporucznika. Podjął
służbę, ale już w roku następnym podał się do dymisji, by poświęcić się wyłącznie pracy
literackiej,
Debiutował w roku 1846 powieścią epistolarną Biedni ludzie, której tematem była
nieodwzajemniona miłość drobnego kancelisty do ubogiej panny. Powieść została
entuzjastycznie przyjęta w kręgu wielce wówczas wpływowej „szkoły naturalnej”.
Młodego debiutanta pasowano na następcę wielkiego Nikołaja Gogola i kontynuatora jego
„dramy urzędniczej”.
Wkrótce jednak Dostojewski odchodzi od socjologizmu „szkoły naturalnej” ku
romantycznemu socjologizmowi, zauroczony problematyką buntu jednostki przeciwko
represywnym konwencjom społecznym u Fryderyka Schillera, Goethego, Byrona i
Lermontowa. Już bohater opowiadania Sobowtór (1846), kancelista Goladkin, cierpi na
typowo romantyczną przypadłość: rozdwojenie jaźni. Dalszym krokiem Dostojewskiego na
tej drodze – ku współczesnej prozie psychologicznej – były granicząca z horrorem nowela
Gospodyni (1847) oraz powieść sentymentalna Białe noce.
Kariera pisarska Dostojewskiego została brutalnie przerwana przez aresztowanie wiosną
1849 roku. Powodem było uczęszczanie na towarzyskie „piątki” u Michaiła Butaszewicza-
Pietraszewskiego, podczas których żywo dyskutowano na tematy filozoficzne,
ekonomiczne, społeczne. Pociągnięto wówczas do odpowiedzialności 123 osoby.
Osadzony w Twierdzy Pietropawłowksiej Dostojewski po wielomiesięcznym śledztwie
został – wraz z grupą 21 osób – skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Reskrypt
Mikołaja I o złagodzeniu wyroków odczytano skazańcom dopiero na miejscu kaźni, gdy
pierwszą trójkę spośród nich przywiązano już do słupów (Dostojewski był w drugiej
trójce). Ostatecznie skazano pisarza na cztery lata katorgi, a potem wcielenie do wojska w
stopniu szeregowca.
Katorgę odbywał Dostojewski w Omsku, służbę zaś w Semipałatyńsku. W roku 1857
poślubił z wielkiej miłości Marię Isajewą, był to jednak związek wyjątkowo nieudany
(pewne cechy żony odziedziczyła Katarzyna Iwanowna ze Zbrodni i kary). W 1859 roku,
już za panowania Aleksandra II, Dostojewski uzyskał zwolnienie z wojska i z końcem roku
– po 10 latach - powrócił do stołecznego Sankt-Petersburga. Swoje doświadczenia i
przemyślenia z czasów katorgi zawarł we Wspomnieniach z domu umarłych (1861-1862).
Dostojewskiemu niezbyt wiodło się w pierwszych latach po powrocie z zesłania do życia
publicznego. Zbankrutował jako wydawca miesięcznika „Epocha”. Zmarł jego ukochany
brat Michaił, a także po długiej chorobie żona. Nasiliły się ataki epilepsji, nękali
wierzyciele, ciągnął się też burzliwy romans z Apolinarią Susłową. Wciąż pociągała go i
zwodziła szatańska poetyka ruletki. Z końcem lipca 1865 roku wyjechał do Wiesbaden, a
potem do Kopenhagi. W czasie tej podróży powstała pierwsza wersja Zbrodni i kary, ale po
powrocie jesienią do Rosji Dostojewski spalił to, co napisał, i przystąpił do pracy nad nową
wersją powieści.
Zbrodnia i kara przyniosła pisarzowi wielki sukces Jednocześnie uśmiechnęło się do niego
szczęście osobiste. Poznał Annę Snitkin, z którą wziął ślub w lutym 1867 roku. W roku
1877 Dostojewski został członkiem-korespondentem Akademii Nauk, a pod koniec życia
był chętnie widywany na dworze, choć jako były więzień polityczny wciąż pozostawał pod
nadzorem policji. Zmarł 28 stycznia 1881 toku w Petersburgu. Pochowano go na
Cmentarzu Tichwińskim.
Na dorobek pisarski Fiodora Dostojewskiego, obok Zbrodni i kary [i/], złożyły się między
innymi takie powieści, jak: Idiota (1868), Biesy (1872), Młodzik (1875) i Bracia
Karamazow (1879-1880).
 Część IV
1. Propozycja Swidrygajłowa: 10 tysięcy rubli w zamian za zerwanie zaręczyn Duni z Łużynem
Biedni ludzie, powieść epistolarna (1846, wyd. polskie 1929) 2. Kolacja
- uczestnicy: matka Pulcheria Alksandrowna, Dunia, Raskolnikow, Razumichin, Łużyn.
Sobowtór: poemat petersburski (1846) zerwanie zaręczyn
3. Ponowne spotkanie Raskolnikowa z Sonią - czytanie fragmentu Ewangelii o wskrzeszeniu Łazarza
Gospodyni (1847) 4. Przesłuchanie Raskolnikowa na komisariacie.
Białe noce (opowiadanie) (1848, wyd. polskie 1903) - brak dowodów na potwierdzenie winy
przyznanie się malarza Mikołki do popełnienia zbrodni
Nietoczka Niezwanowa (1849) * Sioło Stiepanczykowo i jego mieszkańcy (1859)
Część V
Wspomnienia z domu umarłych (1860-1862, wyd. polskie 1897) 1. Podstępna intryga Łużyna.
Skrzywdzeni i poniżeni (1861) 2. Stypa po zmarłym Marmiełodowie; oskarżenie Soni o kradzież 100 rubli.
3. Przyznanie się Raskolnikowa przed Sonią do popełnienia zbrodni; Swidrygajłow - podsłuchujący świadek
Notatki z podziemia (1864, wyd. polskie 1929) 4. Śmierć Katarzyny Iwanowny.
Zbrodnia i kara (1866, wyd. polskie 1887-1888) Część VI
Gracz (1866) Przyznanie się Raskolnikowa na komisariacie policji do popełnienia zbrodni
Idiota (1868, wyd. polskie 1909) - spotkanie Raskolnikowa z Porfirym Pietrowiczem
- spotkanie Raskolnikowa ze Swidrygajłowem
Biesy (1872, wyd. polskie 1908) - Swidrygajłow popełnia samobójstwo
Młodzik (1875) Epilog
1. Relacja z procesu Raskolnikowa.
Dziennik pisarza (1876-1877 i 1880-1881) 2. Skazanie na katorgę.
3. Ślub Duni z Razumichinem.
Łagodna 4. Choroba i śmierć matki Pulcherii Aleksandrownej.
Bracia Karamazow (1879-1880, wyd. polskie 1913) 5. Pobyt Raskolnikowa i Soni na Syberii.
6. Duchowe odrodzenie Raskolnikowa.
Fiodor Dostojewski - Zbrodnia i Kara Powieść składa się z sześciu części i epilogu.
Część I
1. Rozmyślanie Raskolnikowa o popełnieniu zbrodni. Akcja rozgrywa się w przeciągu 9 dni w latach sześćdziesiątych XIXw. W Petersburgu.
- przedstawienie postaci głównego bohatera
- przybycie Raskolnikowa do Alony Iwanownej w celu oddania zastawu (jest to pamiątka rodzinna: srebrny zegarek po ojcu) W Zbrodni i karze wykrystalizowuje się ostatecznie charakterystyczna dla prozy
2. Spotkanie Raskolnikowa z Marmieładowem.
- historia życia Marmieładowa
Dostojewskiego forma.
- list od matki Ogromny kunszt pisarz przejawił, splatając w jedną spójną całość różne wątki:
- informacja o zaręczynach Duni z Piotrem Pietrowiczem Łużynem
- zapowiedź przyjazdu do Petersburga społeczny,
3. Rozmyślania Raskolniokowa i sen z dzieciństwa.
4. Zabicie Alony Iwanowny i Lizawiety.
filozoficzny,
- portret psychologiczny mordercy psychologiczny,
- szczegółowy opis morderstwa
filozoficzny,
Część II
1. Zacieranie śladów morderstwa
religijny
- wezwanie na policję kryminalno-detektywistyczny,
- ukrycie łupów
2. Choroba Raskolnikowa A także wątek miłości Sonii i Raskolnikowa.
- wsparcie materialne
- pomoc Razumichina
- wizyta doktora Zosimowa Bohaterowie:
- wizyta Piotra Pietrowicza Łużyna
3. Nocne wędrówki Raskolnikowa po Petersburgu Rodion Romanowicz Raskolnikow jest głównym bohaterem powieści Zbrodnia i kara. Jest to
- rozmowa z Zamietowem o morderstwie w gospodzie „Pałac Kryształowy”
- odwiedziny domu starej lichwiarki pod pretekstem wynajęcia mieszkania
postać niezwykle złożona, niejednoznaczna i pełna sprzeczności. Przekonany o swej
4. Śmierć Marmiełodowa niezwykłości Raskolnikow podejmuje ryzyko, chce sprawdzić sam siebie i dopuszcza się
udzielenie rodzinie finansowej pomocy przez Raskolnikowa
spotkanie Raskolnikowa z Sonią
zbrodni. Dwudziestotrzyletni były student prawa uniwersytetu w Petersburgu, przybyły do
przyjazd matki (Pulcherii Aleksandrownej) i siostry (Duni) do Petersburga miasta przed trzema laty z prowincji. Jego jedyną rodziną jest matka, wdowa po urzędniku,
Część III Pulcheria Raskolnikowa i piękna, wykształcona siostra, Adwotia Romanowa (Dunia), rok
1. Spotkanie Raskolnikowa z rodziną – list od Łużyna młodsza od brata.
2. Spotkanie Raskolnikowa z sędzią śledczym Porfirym Pietrowiczem
- chęć odzyskania zastawu (cenne pamiątki rodzinne)
- rozmowa na temat artykułu O zbrodni
3. Oskarżenie z ust nieznajomego mieszczanina
Zofia Siemionowna Marmieładowa (Sonia) jest jedną z głównych postaci powieści.
4. Pogłębianie się choroby Raskolnikowa Córka z pierwszego małżeństwa Siemiona Zacharycza, byłego urzędnika, obecnie nałogowego
5. Przybycie Arkadiusza Iwanowicza Swidrygajłowa
pijaka. Jedyna opiekunka całej rodziny, podpora macochy Katarzyny Iwanowny Marmieładowej i jej
trójki dzieci: Pauliny, Lenki i Koli. Z czasem najbliższa Raskolnikowi osoba.
Pierwsza wzmianka na jej temat pojawia się podczas rozmowy Marmieładowa z Raskolnikowem w
szynku. Natomiast bezpośrednio poznajemy ją w momencie, gdy umiera jej ojciec Marmieładow.
Sonia była blondynką lat może osiemnastu, niskiego wzrostu, szczupła, lecz dość przystojna, o
cudownych, niebieskich oczach.
Jej pojawienie się w pokoju umierającego wywołuje zgorszone szepty tłumu gapiów. Już sam jej
ubiór jest rażąco nieprzyzwoity, jednoznacznie wskazujący na profesję prostytutki; ma na sobie
jedwabną suknię z nadzwyczaj długim i śmiesznym ogonem i jasne buciki, na głowie zaś słomiany,
okrągły kapelusik ozdobiony jaskrawym piórem ognistego koloru. Mimo wieczornej pory w ręku
trzymała parasolkę od słońca. Tylko jej blada i wychudła twarz zdradzała przerażenie.
Powyższy obraz mocno kontrastuje z innym, gdy Sonia odwiedza Raskolnikowa, by podziękować
mu za okazaną pomoc. W pierwszej chwili wszyscy spojrzeli na nią ze zdziwieniem i ciekawością.
Sam Raskolnikow ledwo ją poznał. Oto stanęła przed nimi bardzo młoda, nieśmiała i skromnie, a
wręcz ubogo ubrana dziewczyna. Miała na sobie zwyczajną, codzienną sukienkę, na głowie zaś
niemodny, stary kapelusz; z wczorajszego stroju pozostała jej jedynie parasolka, którą trzymała w
ręku.
Jej ruchy zdradzały wielkie zakłopotanie, nie do końca wie, jak ma się zachować w towarzystwie.
Ale jej skromność, dziecięca nieśmiałość i przyzwoite maniery sprawiają, że zjednuje sobie ludzi.
Arkadiusz Swidrygajłow to człowiek nie pierwszej już młodości, barczysty, z gęstą jasną
brodą, dziwną twarzą przypominającą maskę. Była to dziwna twarz, jak maska: biała,
rumiana, z mocno czerwonymi ustami, jasnoblond brodą i dosyć jeszcze gęstymi,
jasnoblond włosami. Oczy miał jakieś zbyt niebieskie, o spojrzeniu ciężkim i nieruchomym.
Było coś wyjątkowo niesympatycznego w tej twarzy, ładnej i bardzo młodej, jak na jego
lata. Swidrygajłow ubrany był w elegancki, lekki letni garnitur; miał na sobie wytworną
koszulę. Na palcu nosił wielki pierścień z kosztownym kamieniem.
Niefortunny zalotnik Duni, autodestrukcyjny nihilista i cynik, wreszcie samobójca.
Postać Swidrygajłowa nie budzi sympatii czytelnika. Jego wygląd zewnętrzny
koresponduje z cechami charakteru. Swidrygajłow to pozorant, który pod maską
przyzwoitych manier i elegancji kryje prawdziwe oblicze. Oceny charakteru
Swidrygajłowa dokonuje znający go sędzia Porfiry Pietrowicz: Spośród ludzi tego pokroju
jest to najbardziej wyuzdany, upadły, w występkach pławiący się człowiek.
Historia jego życia nie jest świetlana. Z pochodzenia jest szlachcicem, służył dwa lata w
kawalerii, potem włóczył się po Petersburgu. Pobyt w więzieniu to istotny epizod w jego
życiu. Trafił tu za długi i z pewnością spędziłby tu więcej czasu, ale wykupuje go Marfa
Pietrowna. Wkrótce pobierają się i zamieszkują na wsi.
Swidrygajłow nie stroni od hazardu, przyznaje, że jest szulerem. To cynik i brutal,
zachowujący jednak pozory człowieka światowego i układnego. Był chlebodawcą siostry
Raskolnikowa, Duni, która pracowała w jego domu jako guwernantka i musiała odejść z
powodu jawnie uwodzicielskich zachowań Swidrygajłowa. Niedawno owdowiał, ale
wspominając zmarłą Marfę Piotrowną, nie ukrywa, że ich pożycie niezbyt się układało i
zdarzało mu się uderzyć żonę (notabene opinia sąsiedzka pomawia go o jej śmierć).
Piotr Pietrowicz Łużyn jest dalekim krewnym Marfy Pietrownej, byłej pracodawczyni
Duni, żony Swidrygajłowa, narzeczony Duni. Czterdziestopięcioletni radca dworu, majętny
kawaler. Człowiek bez wielkiego wykształcenia, pozbawiony delikatności, źle wychowany
i zarozumiały, marzący o tym, by „poślubić pannę uczciwą, ale bez posagu, i tylko taką,
która zakosztowała biedy”. Jego poglądy to zbiór pustych frazesów, co bezlitośnie
demaskuje Raskolnikow: „Młóć, młóć pan słomę!(…) Frazes!”. Informacje o nim
czerpiemy głównie z listu matki do Raskolnikowa. Jest to człowiek bardzo zajęty i
pracowity. Już po pierwszym spotkaniu oświadcza się Duni i zostaje przyjęty. Jego
działania są szybkie i przemyślane. Ma zabezpieczoną przyszłość, jest solidny, ma dwie
posady i zebrał już własny kapitalik. Ma już 45 lat, ale jest całkiem miły, przyzwoity i
solidny, może tylko trochę ponury i jakby wyniosły. Jest człowiekiem całkowicie godnym
szacunku, trochę chełpliwy i obcesowy, roztropny, otwarty. Postanowił pobrać się z
dziewczyną uczciwą, ale bez posagu i obowiązkowo taką, która już zaznała biedy, bo, jak
się wyraził, mąż nie powinien niczego zawdzięczać żonie, ale jest bardzo dobrze, gdy żona
uważa swojego męża za dobrodzieja.
Po zerwaniu zaręczyn z Dunią wyjeżdża do Petersburga, gdyż chce tam założyć kancelarię
adwokacką.
Siemon Zacharycz Marmieładow - były urzędnik państwowy niższego stopnia, człowiek z
górą pięćdziesięcioletni, "średniego wzrostu i krępej budowy", o twarzy nalanej wskutek
ciągłego, nałogowego pijaństwa. Marmiełodow jest żonaty po raz drugi z Katarzyną Iwanowną,
znacznie od niego młodszą kobietą ze szlacheckiego rodu, o żałosnych w sytuacji majątkowej i
społecznej rodziny "fumach" towarzyskich, przedwcześnie postarzałą, zniszczoną fizycznie i
psychicznie alkoholizmem męża. Siemon ma dorosłą córkę Sonię z pierwszego małżeństwa
oraz troje "drobnych dziatek" z Katarzyną Iwanowną. Po parudniowym pijaństwie (którego
efektem jest kolejna utrata pracy, przepicie oszczędności rodziny, a nawet sprzedanie munduru
urzędnika) spotyka w podrzędnym szynku Raskolnikowa, któremu z pijacką szczerością
zwierza się poczucia upadku, poniżenia, zmarnowania życia i usunięcia na margines społeczny.
W tyradach Marmiełodowa wygłaszanych do przygodnych słuchaczy widać rodzaj
masochistycznego samoupodlenia i samooskarżenia: ten znękany nałogiem i nędzą człowiek
jest świadom krzywdy wyrządzonej bliskim, przypisuje sobie winę za sytuację rodziny, udrękę
Katarzyny Iwanowny, zejście Soni na złą drogę, zaprzepaszczenie własnych szans i utratę
godności. Ale ta przerażająca spowiedź jest nie tylko dowodem upadku i utraty drogowskazu w
życiu - jest także krzykiem rozpaczy, spod której przeziera ludzki wstyd i cierpienie, obecność
wyższych uczuć, których wódka nie zdołała całkowicie zniszczyć, nadzieja na przebaczenie ze
strony bliskich i Boga, nachylonego nad cierpiącym człowieczeństwem. W parę dni po tym
spotkaniu z Raskolnikowem Marmiełodow wpada po pijanemu pod powóz. Przeniesiony do
domu wkrótce umiera. Przed samą śmiercią prosi o przebaczenie żonę, do Soni kieruje ostatni
krzyk: "Soniu! córko! daruj!"
Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy policji petersburskiej, zastępca komisarza, znakomity
psycholog, człowiek mądry i przebiegły, wprawnie manipulujący psychiką podejrzanego o
zabójstwo Raskolnikowa. Nie ma wątpliwości co do winy Raskolnikowa, ale szanując
przeciwnika nie szkodzi mu, a wręcz przeciwnie – próbuje skłonić zabójcę do dobrowolnego
przyznania się do zbrodni.
Porfiry jest trzydziestopięcioletnim mężczyzną małego wzrostu, tęgawym, gładko ogolonym, z
pulchną i pozornie dobrotliwą twarzą, w której jednak zwracają uwagę oczy "o ciekłym,
wodnistym połysku". Już w pierwszej rozmowie z Raskolnikowem okazuje się niebezpiecznym
przeciwnikiem: żywo reaguje na każde wypowiadane słowo, potrafi usypiać czujność
indagowanego i wyciąga dalekosiężne wnioski z zachowania rozmówcy i sposobu jego
wysłowienia. udaje mu się np. zachwiać pozornym spokojem Raskolnikowa i sprowokować
jego wzburzenie. Umiejętnie nawiązuje do artykułu Raskolnikowa O zbrodni. Ponieważ nie
dysponuje niepodważalnymi dowodami jego zbrodni, a także odczuwa coś w rodzaju szacunku i
sympatii dla intelektu i osobowości swojej ofiary, usilnie próbuje uzyskać przyznanie się
winowajcy. Prowadzi więc konsekwentnie swoją subtelną i ocierającą się o dobre aktorstwo grę
psychologiczną. Niby przypadkiem konfrontuje Raskolnikowa z malarzem Mikołajem
przyznającym się do zabójstwa, by wyzwolić w rzeczywistym sprawcy odruch ratowania
niewinnego przed oskarżeniem. Na koniec Porfiry sam odwiedza Raskolnikowa w jego izdebce
i przedstawia mu kolejne stadia i meandry żmudnego procesu osaczania podejrzanego.
Prezentuje też swoją trafną psychologiczną analizę pobudek zbrodniczego czynu i otwarcie
stwierdza: "Pan zabił". Proponuje Raskolnikowowi przyznanie się do winy dla zachowania
resztek godności i z potrzeby ekspiacyjnego "przyjęcia cierpienia" - jego postawa odnosi
zamierzony skutek.
Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikowa - matka Raskolnikowa i Duni. Mimo swych czterdziestu
trzech lat wygląda na młodszą. Jej włosy zaczęły już siwieć i rzednąć, a wokół jej oczu pojawiły się
zmarszczki, lecz mimo to nadal jest kobietą piękną i starzeje się z godnością. Choć los jej nie
oszczędza, nigdy nie traci pogody ducha. Jest stateczną, zrównoważoną kobietą, posiadającą prawe i
czyste serce. Pulcheria Aleksandrowna była uczuciowa, ale nie ckliwa; była nieśmiała i uległa,
jednak tylko do pewnej granicy: ustępowała w wielu rzeczach i godziła się nawet z tym, co było
wbrew jej przekonaniom, przy tym wszystkim jednak istniała pewna granica uczciwości, zasad
moralnych i wewnętrznego przekonania, której nie przekroczyłaby pod żadnym pozorem.
Awdotia Romanowna (Dunia) to młodsza siostra Raskolnikowa, ma dwadzieścia dwa lata; jest
wyjątkowo ładną dziewczyną. Z wyglądy jest bardzo podobna do brata: ma ciemne włosy, prawie
czarne, błyszczące oczy. Jej twarz jest blada i promienieje zdrowiem oraz świeżością. Usta ma ładnie
wykrojone, pąsowe, przy czym górna dolna warga nieco bardziej wysunięta do przodu dodaje całości
Wyraz jej twarzy jest zazwyczaj zamyślony, ale gdy się śmieje, to czyni to w sposób radosny i
beztroski.
Pewne elementy jej wyglądu wskazują jednocześnie na cechy charakteru, np. sposób poruszania się
zdradza jej pewność siebie, spojrzenie ma dumne, a zarazem łagodne, twarz natomiast zdradza jej
stanowczość i może trochę wyniosłość.
Dunia jest mądrą, szlachetną i rozsądną dziewczyną, chociaż o zapalczywym sercu. Wykształcenie
daje jej możliwość pracy w charakterze guwernantki w rodzinie Swidrygajłowów. Tu spotyka ją
wielkie upokorzenie, gospodarz domu próbuje ją uwieść. W konsekwencji Dunia zostaje posądzona o
rozbijanie małżeństwa, traci pracę i opuszcza dom Swidrygajłowów w atmosferze plotek i
powszechnego skandalu. Musi żyć dalej z niesłusznie zepsutą reputacją. Marfa Pietrowna dopiero
później dowiaduje się całej prawdy i próbuje zatrzeć ten niemiły epizod oraz zrehabilitować Dunię,
przeznaczając dla niej w testamencie 3 tys. rubli.
Dunia jest dobrą dziewczyną i bardzo kocha swoich bliskich. Jest nawet gotowa zrezygnować z
własnego szczęścia, by poprawić ich warunki bytowe. Toteż w bardzo krótkim czasie Dunia wikła się
w związek z Piotrem Pietrowiczem Łużynem. Nie kocha go, czyni to z rozsądku, chcąc ułatwić
karierę zawodową swego brata. Związek ten jednak zostaje udaremniony. Wreszcie Dunia odnajduje
miłość swojego życia i zostaje żoną Razumichina, najbliższego przyjaciela jej brata.
Dymitr Prokoficz Razumichin - oddany przyjaciel Raskolnikowa, student prawa. Jego wygląd
zewnętrzny jest charakterystyczny – wysoki, chudy, zawsze źle ogolony, czarnowłosy. Człowiek o
wrażliwym sercu, spieszy zawsze z pomocą potrzebującym. Jak wskazuje nazwisko (ros. рáзум
rozum, intelekt) jest człowiekiem mądrym, rozsądnym, kieruje się w życiu rozumem. Ma wrażliwe
serce i zawsze spieszy z pomocą potrzebującym. Jest to niezwykle pogodny i towarzyski chłopak,
lubiany ogólnie przez kolegów. Matkę Raskolnikowa i Dunię ujmuje swą roztropnością, życzliwością
i pogodą ducha. Nigdy się nie poddaje. Jest bardzo biednym studentem, lecz ciężkie warunki życia
nie zniechęcają go, gdyż Razumichin potrafi być zaradny i zawsze znajdzie dla siebie uczciwe źródło
utrzymania. Na pewien czas przerywa studia, by poprawić swoje warunki materialne i móc je
kontynuować. Gdy trzeba, oszczędza na czym się tylko da; pewnego razu całą zimę spędził w
nieogrzewanym mieszkaniu, on sam z humorem twierdził, że w takich warunkach lepiej się śpi. Nie
stroni od alkoholu i potrafi dużo wypić, ale może również całkowicie powstrzymać się od picia.
Czasami wszczyna awantury i uchodzi za osiłka, ale potrafi być również potulny jak baranek. Później
mąż Duni.
Alona Iwanowna - lichwiarka, wdowa po urzędniku, właścicielka pokoi, pożycza pieniądze na
procent [...] Była to mała, zasuszona starucha w wieku lat sześćdziesięciu, o świdrujących, złych
oczkach i małym, zadartym nosku. Wypłowiałe, jasne włosy były mocno wysmarowane tłuszczem.
Dokoła cienkiej szyi, przypominającej kurzą nogę, miała okręcony jakiś flanelowy gałgan i ubrana
była, mimo upału, w wystrzępiony i pożółkły futrzany serdak. Starucha co chwila kaszlała i stękała.
”Okropne ścierwo(…). Bogata jak Zyd”
Jest to kobieta wyrachowana i bez skrupułów; bije i upokarza swoją przyrodnią siostrę, która jest
jednocześnie jej żywicielką; nie przeszkadza jej to jednak wpłacać pewnych sum pieniędzy na
cerkiew, gdyż jest przekonana, że postępując w ten sposób dostąpi po śmierci odpuszczenia
grzechów.
Lizawieta Iwanowna jest młodszą przyrodnią siostrą Alony Iwanownej (z różnych matek); ma
trzydzieści pięć lat, jest niezbyt urodziwą panną strasznie niezgrabną, okropnie wysoką, o długich
jakby powykręcanych nogach, w znoszonych butach z koźlej skóry, nosiła się jednak bardzo czysto.
Ma charakterystyczny dobry wyraz oczu. Jest osobą spokojną, ma łagodne usposobienie, zawsze
potulna i zgodna, z pokorą traktuje swój los. Co i rusz bywała w ciąży. Niezwykle pracowita i ślepo
posłuszna swej siostrze, oprócz tego, że pracuje zawodowo (jest szwaczką), spełnia w domu rolę
służącej. Z Sonią łączy ją swego rodzaju przyjaźń (Lizawieta daje jej swój krzyżyk i Biblię).
Katarzyna Iwanowna - żona Marmiełodowa i matka trojga dzieci z poprzedniego małżeństwa,
macocha Soni. Była to strasznie wychudzona kobieta, wysmukła, dość wysoka i przystojna, z
pięknymi jeszcze ciemnoblond włosami . Ma gruźlicę w bardzo zaawansowanej fazie, ale mimo to
haruje od świtu do nocy, próbując utrzymać dom we względnym porządku. Nie pracuje zawodowo.
Jest bardzo nerwowa i porywcza. Wszyscy znają jej wybuchowy charakter i odnoszą się do niej z
pewnym respektem, a dzieci i mąż wręcz się jej boją.
Katarzyna Iwanowna jest córką oficera sztabowego, otrzymała należyte wykształcenie i odpowiednie
wychowanie, które nadaje jej postaci pewien rys szlachetności. Jest dumna ze swego pochodzenia i
często powraca w swych głośno wypowiadanych wspomnieniach do swych lat młodości. Chciałaby,
aby i jej dzieci zdobyły odpowiednie wykształcenie, ale mimo swego poświęcenia i usilnych starań
nie udaje jej się to. Nieustanna bieda i skrajnie ciężkie warunki życia muszą być dla niej czymś
bardzo upokarzającym.

Zosimow – lekarz, profesjonalnie podchodzi do swego zawodu, doceniany przez ludzi, ale niezbyt
sympatyczny; ma około dwudziestu siedmiu lat. Jest wysoki i tęgi, ma obrzękłą, bladą i starannie
wygoloną twarz, jasne, szczeciniaste włosy; nosi okulary, duży złoty sygnet na tłustym palcu oraz
masywną dewizkę zegarka. Ubiera się w sposób nienaganny, jego ubrania są zawsze bardzo
eleganckie i starannie dobrane. Porusza się powoli, lecz z wystudiowaną swobodą. To on jest
wzywany do Raskolnikowa podczas jego choroby.

Andrzej Siemionowicz Lebiaziatnikow – sąsiad wdowy po Marmieładowie, dawny znajomy

Łużyna, który wynajmował mu pokój do chwili, gdy Piotr Pietrowicz podjął próbę oszkalowania
Soni. „(…) urzędniczyna (…) głupawy. Przystał do postępców i <<naszej młodej generacji>> z
namiętności (…). Był to jeden z nieprzebranego i różnomastnego zastępu zdechlaków, śmiesznych
nieuków, którzy wszystkiego liznęli po wierzchu i którzy momentalnie przywierają do
najmodniejszej obiegowej idei, żeby w mig ją spospolitować, żeby od razu skarykaturować wszystko,
czemu służą czasem z najszczerszym oddaniem”.

UWAGA!!! Do sprawdzianu obowiązuje także

znajomość „Kamizelki” Bolesława Prusa oraz
„Potopu” Henryka Sienkiewicza

Streszczenie potopu:
http://potop.klp.pl/a-7792.html
Streszczenie kamizelki:
http://kamizelka.klp.pl/a-6419.html