Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Nowym Sczu

Zadania i kompetencje pielgniarki

w opiece nad pacjentem
w wybranych stanach internistycznych
(wydanie II uzupenione)

Urszula Ciso-Apanasewicz

Nowy Scz 2012

Komitet Redakcyjny
doc. dr Marek Reichel przewodniczcy;
prof. dr hab. in. Jarosaw Frczek; prof. dr hab. Leszek Rudnicki;
dr hab. n. med., prof. nadzw. Ryszard Gajdosz; dr hab., prof. nadzw. Zdzisawa Zacona;
dr hab. Magdalena Sitarz; dr hab. Wanda Pilch; mgr Agata Witrylak-Leszyska

Redaktor Naczelny
doc. dr Marek Reichel

Sekretarz Redakcji
dr Tamara Bolanowska-Bobrek

Redakcja Techniczna
dr Tamara Bolanowska-Bobrek

Recenzenci
dr n. med. Zofia Fory
prof. dr hab. n. med. Janusz Pach

Wydano za zgod JM Rektora PWSZ w Nowym Sczu,

prof. dr. hab. in. Zbigniewa lipka
Autorka ponosi odpowiedzialno za poprawno jzykow tekstu
Copyright by Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Nowym Sczu
Nowy Scz 2012
(wydanie II uzupenione)
ISBN 978-83-63196-16-5

Adres Redakcji
Nowy Scz 33-300, ul. Staszica 1
tel. 18 443 45 45, e-mail: briw@pwsz-ns.edu.pl
Wydawca
Wydawnictwo Naukowe Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodowej w Nowym Sczu
ul. Staszica 1, 33-300 Nowy Scz
tel. 18 443 45 45, e-mail: briw@pwsz-ns.edu.pl
Druk
EXPOL P. Rybiski, J. Dbek Spka Jawna
ul. Brzeska 4, 87-800 Wocawek
tel./fax: 54 232 37 23, 232 48 73
e-mail: sekretariat@expol.home.pl
2

SPIS TRECI
Wstp ..................................................................................................................... 7
1. Rola i zadania pielgniarki pracujcej na oddziale chorb wewntrznych........8
1.1. Zadania pielgniarki sprawujcej opiek nad chorym w szpitalu ................. 8
1.2. Rola pielgniarki na oddziale internistycznym ........................................ 11
2. Proces pielgnowania jako metoda pracy wspczesnej pielgniarki ....... 12
2.1. Czynniki utrudniajce realizacj procesu pielgnowania ......................... 12
2.2. Etapy procesu pielgnowania ................................................................... 12
3. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu oddechowego ...14
3.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach
ukadu oddechowego ....................................................................................... 14
3.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu oddechowego ......... 15
3.2.1. Rola i zadania pielgniarki w czasie bronchoskopii ...................... 15
3.2.2. Rola i zadania pielgniarki w czasie spirometrii ........................... 16
3.2.3. Wykonanie szczytowego przepywu wydechowego (PEF) ........... 17
3.2.4. Badanie gazometryczne krwi ......................................................... 18
3.2.5. Pobieranie plwociny do badania .................................................... 18
3.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych ukadu oddechowego.... 19
3.3.1. Niewydolno oddechowa ............................................................. 19
3.3.2. Astma oskrzelowa .......................................................................... 20
3.3.3. Zapalenie puc ................................................................................ 22
3.3.4. Zapalenie oskrzeli .......................................................................... 23
3.3.5. Przewleka obturacyjna choroba puc (POChP) ............................ 24
3.3.6. Grulica puc .................................................................................. 26
3.3.7. Choroba nowotworowa puc .......................................................... 29
3.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu
oddechowego i sposoby ich rozwizywania ................................................... 31
4. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu krenia ...... 37
4.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach
ukadu krenia ................................................................................................ 37
4.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu krenia .................. 39
4.2.1. Wywiad .......................................................................................... 39
4.2.2. Obserwacja ..................................................................................... 39
4.2.3. Analiza dostpnej dokumentacji medycznej .................................. 40
4.2.4. Elektrokardiogram (EKG).............................................................. 40
4.2.5. Prba wysikowa ............................................................................ 41
4.2.6. Test pochyleniowy (TILT-TEST) .................................................. 42
4.2.7. Koronarografia ............................................................................... 42
4.2.8. Badania biochemiczne ................................................................... 43
4.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych dotyczcych
ukadu krenia ................................................................................................ 43
4.3.1. Czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych .......................... 43
3

4.3.2. Nadcinienie ttnicze ........................................................................ 45

4.3.3. Choroba niedokrwienna serca ........................................................... 47
4.3.4. Ostre zespoy wiecowe niestabilna dusznica bolesna i zawa serca.....48
4.3.5. Zaburzenia rytmu serca ..................................................................... 52
4.3.6. Niewydolno serca .......................................................................... 55
4.3.7. Udzia pielgniarki w leczeniu farmakologicznym zaburze lipidowych .... 57
4.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu krenia
i sposoby ich rozwizywania .............................................................................. 60
5. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami przewodu
pokarmowego .................................................................................................... 63
5.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach
przewodu pokarmowego ..................................................................................... 63
5.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze przewodu pokarmowego ...... 63
5.2.1. Gastroskopia ....................................................................................... 63
5.2.2. Kolonoskopia ..................................................................................... 64
5.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych przewodu pokarmowego.... 66
5.3.1. Choroba refluksowa ........................................................................... 66
5.3.2. Choroba wrzodowa odka ............................................................... 67
5.3.3. Choroby jelit....................................................................................... 67
5.3.4. Rak odbytu ......................................................................................... 69
5.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach przewodu
pokarmowego i sposoby ich rozwizywania ...................................................... 71
6. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu moczowego ...... 77
6.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach
ukadu moczowego ............................................................................................. 77
6.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu moczowego ............... 78
6.2.1. Wywiad ............................................................................................. 78
6.2.2. Badanie moczu.................................................................................. 78
6.2.3. Dobowa zbirka moczu .................................................................... 78
6.2.4. Badania obrazowe nerek ................................................................... 79
6.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych ukadu moczowego ...... 81
6.3.1. Zesp nerczycowy ........................................................................... 81
6.3.2. Kbuszkowe zapalenie nerek........................................................... 82
6.3.3. Zakaenia ukadu moczowego .......................................................... 82
6.3.4. Niewydolno nerek ......................................................................... 84
6.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu moczowego
i sposoby ich rozwizywania ............................................................................. 87
6.5. Rola i zadania pielgniarki w sprawowaniu opieki nad pacjentem
leczonym metodami nerkozastpczymi ............................................................. 92
6.5.1. Hemodializa ...................................................................................... 92
6.5.2. Dializa otrzewnowa .......................................................................... 94
6.5.3. Przeszczep nerki ............................................................................... 96
Bibliografia ............................................................................................................ 98

Wykaz najwaniejszych skrtw

ABP
ABPM
ADO
ASA
ASO
BAL
BE
BMI
CABG
CADO
CCDO
CK
CK-MB
CCS
CT
CRP
EKG
FEV1
GFR
HIV
HDL
INR
KZN
LDL
MAS
NDO
NK
NLPZ
NN
NS
NTZ
NYHA
NZK
OB
OC
OIOK
ONN
OUN
PCI
PDO
PEF
pH
pCO2
PNN

kontrapulsacja wewntrzaortalna
ambulatoryjne monitorowanie cinienia ttniczego
automatyczna dializa otrzewnowa
kwas acetylosalicylowy
miano antystreptolizyny
pukanie oskrzelowo-pcherzykowe
nadmiar lub niedobr wodorowglanw (zasad)
wskanik masy ciaa (body mass index)
pomostowanie ttnic wiecowych
ciga ambulatoryjna dializa otrzewnowa
ciga cykliczna dializa otrzewnowa
kinaza kreatynowa
frakcja sercowa kinazy kreatynowej
Kanadyjskie Towarzystwo Chorb Serca i Naczy
tomografia komputerowa
biako C-reaktywne
elektrokardiografia
maksymalna pojemno wydechowa pierwszosekundowa
frakcja kbuszkowa
ludzki wirus upoledzenia odpornoci
lipoproteiny o duej gstoci
midzynarodowy wspczynnik znormalizowany
kbuszkowe zapalenie nerek
lipoproteiny o maej gstoci
zesp Morgagniego-Adamsa-Stocesa
nocna dializa otrzewnowa
niewydolno krenia
niesterydowe leki przeciwzapalne
niewydolno nerek
niewydolno serca
nikotynowa terapia zastpcza
Nowojorskie Towarzystwo Kardiologiczne
nage zatrzymanie krenia
szybko opadania krwinek czerwonych w jednostce czasu
orodkowe cinienie ylne
oddzia intensywnej opieki kardiologicznej
ostra niewydolno nerek
orodkowy ukad nerwowy
przezskrne interwencje wiecowe
przerywana dializa otrzewnowa
maksymalny (szczytowy) przepyw wydechowy
rwnowaga kwasowo-zasadowa
cinienie parcjalne dwutlenku wgla
przewleka niewydolno nerek
5

pO2
POChP
PTCA
RKO
RR
RZS
SaO2
TIA
TILT-TEST
TG
USG
ZUM
ZZW

cinienie parcjalne tlenu

przewleka obturacyjna choroba puc
przezskrna rdnaczyniowa angioplastyka wiecowa
resuscytacja kreniowo-oddechowa
cinienie ttnicze krwi
reumatoidalne zapalenie staww
wysycenie hemoglobiny tlenem we krwi ttniczej (saturacja)
przemijajcy udar niedokrwienny mzgu
test pochyleniowy
trjglicerydy
ultrasonografia
zakaenie ukadu moczowego
zesp zego wchaniania

Wstp
Opracowanie to skierowane jest przede wszystkim do studentw studiw
pielgniarskich pierwszego stopnia (licencjackich), ale moe by przydatne rwnie
w pracy pielgniarek zatrudnionych na oddziaach internistycznych, kardiologicznych,
pulmonologicznych czy nefrologicznych.
Pierwszy rozdzia zawiera informacje dotyczce zada pielgniarki pracujcej na
oddziale internistycznym, ze szczeglnym uwzgldnieniem jej roli w uatwieniu
adaptacji pacjenta do nowych warunkw, jakie stwarza oddzia szpitalny.
Kolejne rozdziay, posiadajce podobn struktur, prezentuj najczciej
wystpujce objawy chorobowe ze strony poszczeglnych ukadw, rol i zadania
pielgniarki w wykonywaniu bada w zakresie diagnostyki schorze tych ukadw,
a take najczstsze jednostki chorobowe z nimi zwizane.
W kocowej czci kadego z rozdziaw sformuowano przykadowe
przewanie pojawiajce si problemy pielgnacyjne pacjentw ze schorzeniami ukadu
oddechowego, krenia, pokarmowego oraz moczowego, jak rwnie okrelono cele
dziaa pielgniarskich oraz planowane strategie rozwizywania tych problemw z ich
krtkim uzasadnieniem.
Mam nadziej, e opracowanie to bdzie przydatne studentom w zdobywaniu
nowych wiadomoci i umiejtnoci zawodowych, a pielgniarkom aktywnym zawodowo
pozwoli na wzbogacenie, uaktualnienie oraz usystematyzowanie dotychczasowej
wiedzy. Chciaabym take, aby lektura tej ksiki wpyna na jako sprawowanej
opieki i uwraliwia kad pielgniark na konieczno holistycznego spojrzenia na
czowieka zwaszcza tego, ktry sta si pacjentem szpitala.
mgr Urszula Ciso-Apanasewicz

1. Rola i zadania pielgniarki pracujcej na oddziale chorb wewntrznych

1.1. Zadania pielgniarki sprawujcej opiek nad chorym w szpitalu
Zgodnie z Ustaw o zawodach pielgniarki i poonej wykonywanie zawodu
pielgniarki polega na udzielaniu przez osob posiadajc wymagane kwalifikacje
wiadcze zdrowotnych, a w szczeglnoci wiadcze pielgnacyjnych, zapobiegawczych,
diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia.
wiadczenia te pielgniarka wykonuje przede wszystkim poprzez:
rozpoznawanie warunkw i potrzeb zdrowotnych;
rozpoznawanie problemw pielgnacyjnych;
sprawowanie opieki pielgnacyjnej;
realizacj zlece lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji,
samodzielne udzielanie w okrelonym zakresie wiadcze zapobiegawczych,
diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych;
edukacj zdrowotn1.
W leczeniu szpitalnym zadania pielgniarki s nastpujce2:
przyjcie chorego i pomoc w adaptacji do rodowiska szpitalnego niejednokrotnie
moe to by pierwsza w yciu hospitalizacja i w takiej sytuacji pobyt w szpitalu
powoduje konieczno dostosowania si do panujcego tam trybu ycia, przestrzegania
pewnych zasad, ogranicze, ktre dla pacjenta mog by czym nowym, natomiast
pacjenci ponownie hospitalizowani uwiadamiaj sobie, e ich choroba ma charakter
postpujcy, a dotychczasowe leczenie jest niewystarczajce i musi by poddane
weryfikacji;
pomoc choremu w utrzymaniu higieny lub wykonywanie czynnoci z tym
zwizanych; czsto stan zdrowia chorego albo konieczno ograniczenia jego
aktywnoci powoduj, e pacjent moe by czciowo lub cakowicie uzaleniony od
pomocy pielgniarki w zakresie zabiegw zwizanych z utrzymaniem czystoci
osobistej, dla wielu osb moe to by sytuacja trudna, powodujca ich dyskomfort,
dlatego te wymaga to od pielgniarki nie tylko umiejtnoci praktycznych, ale
take taktu i zrozumienia pacjenta;
wykonywanie czynnoci wspierajcych funkcj oddychania jest bardzo wanym
elementem opieki pielgniarskiej, poniewa proces oddychania jest jednym
z podstawowych procesw yciowych czowieka, a jego zaburzenia mog by
spowodowane chorobami ukadu oddechowego, ukadu krenia, ale take innymi
chorobami oglnoustrojowymi, gdzie zaburzona jest wymiana gazowa oraz
metabolizm ustroju, np. wstrzs, piczka metaboliczna; niekorzystnie na proces
oddychania wpywa take ograniczenie aktywnoci chorego, jego unieruchomienie,
pobyt w kilkuosobowych salach chorych; rola pielgniarki polega na udziale
w tlenoterapii, na prowadzeniu gimnastyki oddechowej oraz na stworzeniu i utrzymaniu
odpowiedniego mikroklimatu w sali;
pomoc w spoywaniu posikw to jedno z podstawowych zada pielgniarki,
ktre wie si nie tylko z pomoc choremu w czasie tych czynnoci lub jego
nakarmieniu, ale take na prowadzeniu edukacji w zakresie odpowiedniego odywiania
1

Ustawa o zawodach pielgniarki i poonej z dnia 15 lipca 2011 r. (Dz.U. 2011, Nr 174, poz. 1039).
Choroby wewntrzne. Podrcznik dla szk medycznych, pod red. W. Pdicha, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 1999, s. 21-22.
2

si i chocia jest to domena dietetyczki, to nie zwalnia pielgniarki z realizacji

tego zadania;
pomoc w zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych kwestia wydalania stolca i moczu
to nie tylko podanie pacjentowi basenu czy kaczki, zmiana pampersa, higiena krocza,
ale take obserwacja iloci, czstoci i charakteru wyprnie, zapobieganie
nieprawidowociom w tym zakresie i reagowanie w przypadku zapar, biegunek;
pielgniarka powinna take obserwowa zaburzenia w oddawaniu moczu, pielgnowa
pacjenta z cewnikiem w pcherzu moczowym;
stworzenie warunkw do snu i odpoczynku jest trudnym zadaniem, gdy bardzo
czsto uzalenione jest to od warunkw lokalowych, wyposaenia sal chorych,
liczby pacjentw na sali oraz nawykw i przyzwyczaje poszczeglnych chorych;
obserwowanie chorego jest jednym z istotnych elementw w procesie diagnozowania
pacjenta, ale take suy ocenie biecej stanu chorego, podejmowanych dziaa
terapeutycznych i skutecznoci sprawowanej opieki pielgniarskiej oraz wykonywanych
zabiegw leczniczych;
udzia i pomoc w wykonywaniu specjalistycznych bada i zabiegw terapeutycznych
pielgniarka odgrywa wan rol w przygotowaniu chorego do rnych bada
diagnostycznych, gdzie czasami poprawno przygotowania fizycznego i psychicznego
chorego ma wpyw na jego wykonanie, przebieg oraz stan pacjenta po badaniu;
waciwa postawa pielgniarki pozwala na minimalizacj niepokoju pacjenta, wpywa
na jego wspdziaanie w czasie badania;
aktywizowanie chorego i mobilizowanie do czynnego uczestnictwa w procesie
leczenia oraz pielgnowania pacjent akceptujcy stosowane metody leczenia
i pielgnowania, wsppracujcy z zespoem terapeutycznym, jest osob, dla ktrej
proces hospitalizacji powoduje mniej skutkw ubocznych, co korzystnie wpywa na
przebieg leczenia nie tylko w trakcie pobytu w szpitalu, ale take na jego pniejsze,
odlege rezultaty;
zapewnienie wsparcia emocjonalnego i informacyjnego to jedno z istotnych
zada pielgniarki;
pomoc w utrzymaniu kontaktw z rodzin, osobami znaczcymi dla chorego
przy realizacji tego zadania bardzo wana jest ocena oddziaywania tych osb na
pacjenta; relacje zachodzce midzy pacjentem a jego rodzin/opiekunami mog
mie rny wpyw na chorego; w przypadku gdy rodzina z duym zaangaowaniem
i oddaniem opiekuje si pacjentem w warunkach szpitalnych, wsppracuje
z zespoem interdyscyplinarnym przebieg leczenia z reguy jest korzystniejszy dla
chorego; niestety czasami pojawiaj si takie sytuacje, kiedy rodzina nie odwiedza
chorego, a jeli ju tak, to po takiej wizycie pacjent jest zdenerwowany, zaamany
wwczas pielgniarka powinna dba i czuwa nad tym, aby takiego typu wizyta
miaa pozytywne znaczenie dla chorego; czasami naley po prostu rodzin do tego
przygotowa, gdy choroba, hospitalizacja bliskiej osoby moe by dla rodziny
now, trudn sytuacj.
Pielgniarka pracujca na oddziale chorb wewntrznych powinna posiada
bogaty zasb wiedzy z rnych dziedzin pielgniarstwa i nauk pokrewnych, takich
jak: psychologia, socjologia, farmakologia, rehabilitacja i usprawnianie chorych.
Powinna posiada ponadto wiedz z rnych dziedzin medycyny, np. kardiologii,
9

pulmonologii, reumatologii, nefrologii, diabetologii, endokrynologii, hematologii,

poniewa rnorodno pacjentw i przyczyn ich hospitalizacji jest bardzo dua.
Posiadanie takiej wiedzy pozwoli na zapewnienie opieki pielgniarskiej na najwyszym
poziomie, na zrozumienie zachowa i reakcji pacjenta na proces hospitalizacji, a take
na przygotowanie zarwno tej osoby, jak i jej rodziny/opiekunw do ycia z chorob,
niepenosprawnoci, radzenia sobie w nowej sytuacji yciowej, na przygotowanie do
samoopieki, samoobserwacji i samopielgnacji w warunkach domowych.
Leczenie zachowawcze ma gwnie charakter niezabiegowy i oparte jest przede
wszystkim na leczeniu:
farmakologicznym;
dietetycznym;
fizykoterapii;
kinezyterapii;
balneoterapii.
W odrnieniu od innych oddziaw szpitalnych cz pacjentw przyjmowanych
jest na oddzia chorb wewntrznych w celu dokonania diagnostyki, czyli ustalenia
rozpoznania. Z tego te wzgldu okres hospitalizacji chorego mona podzieli na
3 podokresy3:
1) Ustalenie rozpoznania
Podokres ten zwizany jest z niepokojem chorego dotyczcym jego stanu zdrowia,
przebiegu leczenia, dalszego rokowania, ewentualnych metod leczenia. Obawy mog
dotyczy take niepokoju o rodzin, sytuacj zawodow, finansow pacjenta, wynika
z faktu znalezienia si w nowym miejscu, mog by potgowane przez dolegliwoci
ju wystpujce, ktre skoniy chorego do wyraenia zgody na hospitalizacj, ale
take bdce efektem wykonywanych bada diagnostycznych i planowanych metod
leczenia, ktre czasami mog by trudne do zaakceptowania, np. leczenie nerkozastpcze,
przeszczep szpiku kostnego, konieczno dugotrwaej insulinoterapii. Dla niektrych
pacjentw, zwaszcza modych, aktywnych zawodowo, takie zmiany w yciu, wystpujce
dolegliwoci i nagy tryb przyjcia do szpitala mog by powanym przeyciem.
Powodowa mog irracjonalne zachowanie pacjenta, nieumiejtno radzenia sobie
w nowej sytuacji. Bardzo wane jest odpowiednie podejcie do pacjenta, wsparcie
informacyjne, emocjonalne chorego, a czsto take jego najbliszych, ktrzy powinni by
dla niego podpor w tych trudnych chwilach.
2) Leczenie
objawowe czasami powoduje ono jedynie ustpienie dolegliwoci np. blowych,
ale nie usuwa przyczyny i istoty choroby jest ono wane dla pacjenta zwaszcza,
gdy dolegliwoci te s dla niego dokuczliwe;
przyczynowe w odrnieniu od wyej wymienionego powoduje usunicie
przyczyny choroby, np. zniszczenie bakterii, wirusw, plastyk naczy wiecowych
itd.;
spoczynkowe konieczne zwaszcza w pocztkowych okresach choroby lub
w zaostrzeniach chorb przebiegajcych z obrzkami, dusznoci. Jeli pacjent
jest osabiony i sam nie odczuwa potrzeby podejmowania aktywnoci, to jest to
dla niego mniej dokuczliwe ni dla tych chorych, ktrzy ograniczenia te maj
wprowadzone, a sami czuj potrzeb podejmowania aktywnoci. Moe to
3

Ibidem, s. 18-21.

10

powodowa poczucie uzalenienia od personelu pielgniarskiego, skrpowania,

gwnie w czasie wykonywania zabiegw higienicznych oraz czynnoci
zwizanych z zaspokajaniem np. potrzeby wydalania;
dietetyczne jest to metoda rwnie wana jak stosowana farmakoterapia.
Pacjenci bardzo czsto maj swoje nawyki i przyzwyczajenia ywieniowe,
ktre same w sobie nie s waciwe, gdy doprowadziy do choroby i trudno
jest je zmieni. Pojawienie si choroby moe spowodowa ograniczenia ilociowe
i jakociowe w dotychczasowej diecie chorego czsto jest to dieta, o ktrej
pacjent niewiele wie i nie ma motywacji do jej przestrzegania;
farmakologiczne to konieczno przyjmowania lekw rnymi drogami,
przestrzeganie okrelonych dawek lekw, pr ich podawania, a take moliwo
pojawienia si skutkw ubocznych stosowanych lekw;
fizykoterapia polega na wykonywaniu zabiegw fizykalnych, tj. stosowanie
zimna i ciepa suchego, mokrego, stawianie baniek, nawietlania, zabiegi
z zastosowaniem prdu elektrycznego w rnych postaciach, zastosowanie lasera;
leczenie zabiegowe obecnie nieodczna cz leczenia zachowawczego.
Polega ono na nakuwaniu poszczeglnych jam ciaa (opucnej, otrzewnej, szpiku
kostnego) w celach diagnostycznych i leczniczych.
3) Rehabilitacja
Zwana take usprawnianiem, jest domen rehabilitantw, ale pielgniarka jest
uprawniona, a nawet zobowizana do prowadzenia wiadcze rehabilitacyjnych,
obejmujcych:
prowadzenie rehabilitacji przykowej w celu zapobiegania powikaniom
wnikajcym z unieruchomienia;
prowadzenia usprawniania ruchowego (m.in. siadanie, pionizacja, nauka
chodzenia czy samoobsugi)4.
1.2. Rola pielgniarki na oddziale internistycznym
pomoc choremu w osigniciu zdolnoci do samodzielnego funkcjonowania
z okrelon chorob, ktra niestety moe by chorob przewlek, z ktr
pacjent bdzie musia radzi sobie do koca ycia;
wspomaganie w samodzielnym rozwizywaniu problemw zdrowotnych,
psychicznych, spoecznych;
wspieranie chorego w wyborze zachowa zdrowotnych i oddziaywaniu na jego
stan biologiczny, psychiczny oraz spoeczny;
ochrona pacjenta przed niekompetentnym, nieetycznym, bezprawnym dziaaniem
innych osb;
wykonywanie zabiegw w atmosferze intymnoci, poszanowania godnoci
i praw pacjenta w sposb profesjonalny, zgodny z aktualnym poziomem wiedzy;
przygotowanie chorego do opuszczenia szpitala oraz podejmowania dziaa
pozytywnie wpywajcych na popraw jego zdrowia i ycia z dan chorob.

Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu wiadcze
zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielgniark albo
poon samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. 2007, Nr 210, poz. 1540).

11

2. Proces pielgnowania jako metoda pracy wspczesnej pielgniarki

Proces pielgnowania to metoda pracy pielgniarki z pacjentem (klientem) oraz
jego rodowiskiem, oparta o holistyczn koncepcj opieki, okrelajc usystematyzowany
cykl dziaa. Za planowanie, realizacj oraz dokumentacj procesu pielgnowania
odpowiada pielgniarka.
2.1. Czynniki utrudniajce realizacj procesu pielgnowania
przyczyny ekonomiczne, czyli zbyt maa ilo personelu pielgniarskiego
zatrudniona na oddziaach internistycznych, utrudniajca kompleksowe, caociowe
podejcie do pacjenta i jego problemw; czsto nadmiar obowizkw powoduje,
e pielgniarka koncentruje si na wykonywaniu zabiegw terapeutycznych,
pielgnacyjnych, a w mniejszym stopniu zwraca uwag na problemy psychiczne
i emocjonalne chorego; reaguje przede wszystkim na wezwania sowne, dzwonki,
alarmy aparatury monitorujcej;
przyczyny organizacyjne;
zakorzenione tradycje, ktre powoduj, e pielgniarki koncentruj si na
funkcjach instrumentalnych, dokonuj podziau swoich zada pod ktem
wykonywanych czynnoci i zabiegw, rezygnujc z caociowej opieki nad jednym
lub kilkoma pacjentami;
obszerna, niejednolita i czasochonna dokumentacja.
2.2. Etapy procesu pielgnowania
I. Rozpoznanie problemw pielgnacyjnych pacjenta i jego rodowiska:
1) gromadzenie danych o pacjencie i jego rodowisku:
obserwacja, wywiad, analiza dokumentacji,
pomiary wskanikw czynnociowych;
2) analiza danych:
okrelenie problemw pielgnacyjnych,
hierarchizacja problemw,
ustalenie strategii dziaa pielgniarskich;
3) formuowanie rozpoznania pielgniarskiego (diagnozy).

II . Planowanie opieki nad pacjentem i jego rodowiskiem:

1) ustalenie celw opieki;
2) dobr osb i metod dziaa do realizacji opieki;
3) opracowanie planu opieki.
III. Realizacja planu pielgnowania:
1) osignicie gotowoci do dziaania przez pielgniark;
2) osignicie gotowoci do wspdziaania pacjenta i jego rodowiska;
3) realizacja planu pielgnacji.
IV. Ocena uzyskanych wynikw:
1) analizowanie wynikw opieki pielgniarskiej;
2) formuowanie oceny.

12

Praca metod procesu pielgnowania daje liczne korzyci pacjentowi, ale take
w duym stopniu satysfakcj z wykonywanej pracy samej pielgniarce. Liczne
obserwacje potwierdzaj, e poprawia si jako opieki pielgniarskiej, bezpieczestwo
fizyczne i psychiczne pacjenta, poniewa wie on doskonale, na kogo moe liczy, kto
si nim opiekuje. Podmiotowe traktowanie pacjenta, ktre jest jednym z istotnych
elementw tej opieki, powoduje uwraliwienie na poszanowanie godnoci osobistej
chorego, jak rwnie sprzyja przygotowaniu chorego do samoopieki i samopielgnacji,
take w warunkach domowych, kiedy pacjent opuci ju szpital, cho leczenie powinno
by nadal kontynuowane.

13

3. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu oddechowego

Schorzenia ukadu oddechowego, spowodowane rnymi przyczynami oraz
mechanizmami ich powstawania, daj wiele objaww, a co za tym idzie stwarzaj
mnstwo problemw pielgnacyjnych dla pacjenta leczonego w warunkach domowych,
szpitalnych. Nie jest moliwe sformuowanie jednoznacznych diagnoz pielgniarskich
dla pacjentw chorych na poszczeglne jednostki chorobowe bez dokadnej znajomoci
pacjenta, stopnia odczuwania dolegliwoci, stosunku do choroby, planowanych oraz
wdraanych metod leczenia. W rozdziale tym zwrcono uwag na najczstsze i najwaniejsze
objawy chorobowe towarzyszce schorzeniom ukadu oddechowego, bez znajomoci
ktrych trudne byoby ustalanie potencjalnych problemw chorego. W kolejnym
podrozdziale omwiono udzia pielgniarki w niektrych badaniach diagnostycznych,
a w czci kocowej sformuowano przykadowe problemy pielgnacyjne, okrelono
cele dziaa pielgniarskich oraz zaproponowano interwencje pielgniarskie z krtkim
ich uzasadnieniem.
3.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach ukadu
oddechowego
Kaszel to gwatowne wypchnicie powietrza przez goni, ktre ma na celu usunicie
luzu lub ciaa obcego (pobudzenie receptorw znajdujcych si pod bon luzow
nosa, garda, krtani, oskrzeli, tchawicy, opucnej). Wystpuje w wikszoci schorze
ukadu oddechowego, a rnica dotyczy jego charakteru, momentu pojawienia si
i czasu trwania, dlatego te przewanie dzielimy go na:
a) przewleky najczciej wystpuje w przewlekym zapaleniu oskrzeli,
grulicy, raku puc, przewlekej obturacyjnej chorobie puc (POChP);
b) wilgotny z odkrztuszaniem obfitej wydzieliny, charakterystyczny dla przewlekego
zapalenia oskrzeli, rozstrzeni oskrzeli, ropnia puc, POChP, rozwinitego obrzku
puc;
c) suchy (nieproduktywny) charakterystyczny dla suchego zapalenia opucnej,
raka opucnej, ciaa obcego w drogach oddechowych, stanw alergicznych.
Duszno to subiektywne uczucie braku powietrza, ktre towarzyszy zaburzeniom
oddechowym, kreniowym, metabolicznym, a take moe mie podoe psychogenne.
Objawia si przyspieszeniem oddechu i jego spyceniem lub pogbieniem. Mimo e
jest to objaw subiektywny, czyli odczuwany, sygnalizowany przez chorego, to kada
dowiadczona pielgniarka powinna umie rozpozna to zaburzenie, nawet jeli pacjent
tego nie zgasza. Objawia si moe niepokojem chorego, przyjmowaniem pozycji
siedzcej z pochyleniem do przodu, uruchamianiem dodatkowych mini oddechowych,
zaciganiem dow podobojczykowych, poruszaniem skrzydeek nosa, zmian iloci
i charakteru oddechu.
Ze wzgldu na przyczyn oraz przebieg duszno moemy podzieli j na:
a) wdechow;
b) wdechowo-wydechow;
c) wydechow.

14

Krwioplucie to plwocina z domieszk krwi, jasna moe by pienista (rak puc,

obrzk puc, grulica puc, zawa puca).
Bl w klatce piersiowej spowodowany jest zwykle zmianami w opucnej ciennej
lub cianie klatki piersiowej, ale take nerwoblami midzyebrowymi, blami
kostnymi, miniowymi. Naley go rnicowa z blem pochodzenia sercowego5.
Sinica to sine zabarwienie skry i bon luzowych spowodowane przepywem przez
naczynia wosowate krwi o ciemnym zabarwieniu.
Zmiana charakteru oddechu:
przyspieszenie oddechu podczas gorczki, pobudzenia emocjonalnego;
zwolnienie oddechu w czasie snu, zatrucia rodkami nasennymi, morfin, jako
skutek niektrych uszkodze mzgu;
spycenie spowodowane blem opucnowym, zahamowaniem orodka oddechowego;
pogbienie w czasie zaburze oddechowych;
oddech Kussmaula (gonionego psa) to oddech pogbiony, przyspieszony
z krtkimi okresami bezdechu;
oddech Cheynea-Stocesa to faliste pogbianie i spycanie oddechu, koczce si
okresami bezdechu;
oddech Biota bezdech i bezporednio po nim szybki i gboki oddech.
3.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu oddechowego
3.2.1. Rola i zadania pielgniarki w czasie bronchoskopii
Bronchoskopia to obecnie bardzo rozpowszechnione badanie inwazyjne ukadu
oddechowego, podczas ktrego za pomoc gitkiego bronchoskopu lub bronchofiberoskopu
mona oglda struny gosowe, tchawic, oskrzela gwne, patowe i segmentowe. Moe
by ona wykonywana w celach diagnostycznych i leczniczych.
Cel diagnostyczny bronchoskopii to:
ocena makroskopowa ciany ukadu oddechowego;
pobranie materiau (wydzielina, wycinki) do bada: histologicznych, cytologicznych,
mikrobiologicznych;
pukanie oskrzelowo-pcherzykowe (BAL) wybrane oskrzele pucze si 0,9% NaCl,
dziki czemu uzyskuje si materia z obwodowych oskrzeli i pcherzykw pucnych.
Cel leczniczy:
usunicie ciaa obcego z drg oddechowych;
odessanie zalegajcej wydzieliny;
tamowanie krwawienia;
leczenie zwe duych oskrzeli.

J. Zikowski, Choroby ukadu oddechowego, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa
i poonictwa, pod red. L. Pczka, K. Muchy, B. Foroncewicza, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2004, s. 177-178.

15

Wskazania do bronchoskopii:
kaszel trwajcy powyej 3 miesicy, krwioplucie;
czste zapalenia oskrzeli;
duszno o niewyjanionej etiologii;
kontrola kikuta oskrzeli, ocena efektw zastosowanego leczenia;
uzupenienie badania Rtg, ktre nie daje jednoznacznej diagnozy.
Przygotowanie pacjenta do bronchoskopii:
jest to badanie inwazyjne, obciajce chorego w sposb fizyczny i psychiczny, dlatego
te istotne jest przygotowanie psychiczne pacjenta do badania, czyli poinformowanie
go o celowoci jego wykonania, o jego przebiegu, dziki czemu pacjent bdzie w nim
uczestniczy w sposb wiadomy, wsppracowa w trakcie jego trwania; naley take
uzyska pisemn zgod chorego na badanie;
pobranie krwi do badania (morfologia, OB, ukad krzepnicia, grupa krwi);
Rtg klatki piersiowej;
EKG, pomiar cinienia ttniczego krwi, ttna;
wykonanie spirometrii;
na 4-6 godzin przed badaniem pacjent powinien by na czczo i 24 godziny bez
palenia papierosw;
zdjcie okularw, usunicie protezy zbowej;
premedykacja na 0,5-1 godziny przed badaniem: Atropina 0,5 mg podskrnie,
Relanium 5 mg dominiowo, rodek przeciwkaszlowy;
znieczulenie miejscowe 10% Lignocaina w aerozolu na uki podniebienne, nasad
jzyka i tyln cian garda oraz 2% Lignocaina pod kontrol laryngoskopu 5-10 ml
w porcjach, a do zniesienia odruchu kaszlu;
uoenie pacjenta w pozycji lecej z uniesionym tuowiem;
zapewnienie dostpu do yy.
Bardzo istotne jest zapewnienie pacjentowi bezpieczestwa w trakcie badania, dlatego
pielgniarka powinna:
monitorowa parametry yciowe pacjenta, obserwowa zapis EKG;
podtrzymywa chorego, komunikowa si w sposb niewerbalny.
Postpowanie z pacjentem po bronchoskopii:
pouczenie o powstrzymaniu si przez 2 godziny od spoywania posikw i picia
napojw;
czasami zastosowanie tlenu;
poinformowanie o moliwoci niewielkiego krwioplucia, chrypki (nawet do 2 dni),
kaszlu, wzrostu temperatury ciaa6.
3.2.2. Rola i zadania pielgniarki w czasie spirometrii
Cel, wskazania do wykonania spirometrii:
ustalenie przyczyn objaww chorobowych ze strony ukadu oddechowego;
uzupenienie badania Rtg puc;
poliglobulia, wysoki hematokryt o nieustalonej etiologii;
6

W. Naumnik, E. Chyczewska, Bronchoskopia, [w:] Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa, pod
red. J. Daniluk, G. Jurkowskiej, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005, s. 155-165.

16

 wykrycie zaburze czynnoci puc u osb z grup ryzyka naraenia zawodowe,

naogowe palenie papierosw;
ocena ryzyka okoooperacyjnego w zabiegach torakochirurgicznych;
ocena stosowanych metod leczenia i osiganych efektw w przewlekych schorzeniach
ukadu oddechowego;
w celach orzecznictwa ocena zdolnoci do pracy (piloci, sportowcy), ocena
inwalidztwa oddechowego.
Przygotowanie pacjenta do badania i przebieg badania:
pacjent powinien by wypoczty, na czczo, na kilka godzin przed spirometri nie
naley spoywa obfitego posiku, gdy przejedzenie utrudnia waciwe oddychanie;
na kilka godzin przed spirometri nie powinien pi kawy, herbaty i napojw typu
cola, gdy zawieraj kofein i inne substancje dziaajce na oskrzela;
na 1-2 godziny przed spirometri nie naley pali papierosw, gdy skadniki
dymu tytoniowego dziaaj niekorzystnie na drogi oddechowe;
ubranie badanego nie powinno krpowa jego ruchw, aby oddychanie w czasie
badania byo swobodne;
po konsultacji z lekarzem naley odstawi stosowane leki, gwnie rozszerzajce
drogi oddechowe (czas zaley od rodzaju leku i okresu jego ptrwania od 8 do
48 godzin):
krtko dziaajce beta 2-mimetyki (Berotec, Salbutamol, Ventolin) 8 godzin,
bromowodorek ipratropium (Atrovent) 8 godzin,
krtkodziaajce preparaty teofiliny (czopki) 12 godzin,
preparaty teofiliny o przeduonym dziaaniu 24 godziny,
dugodziaajce beta2-mimetyki (Foradil, Oxis, Serevent, Zafiron) 24 godziny,
preparaty teofiliny typu long (Euphyllin long) 48 godzin;
pacjent powinien by zwaony, zmierzony (wzrost);
badanie wykonuje si w pozycji siedzcej;
nos naley zacisn klipsem;
poleci wykonanie gbokiego wydechu (okoo 6 sekund);
wykona 3 poprawne pomiary i udokumentowa je.
3.2.3. Wykonanie szczytowego przepywu wydechowego (PEF) to bardzo
wany element samoobserwacji i samokontroli stanu pacjenta, chorego przede wszystkim
na astm oskrzelow. Pacjent samodzielnie w warunkach domowych, posugujc si
pikflomertem, ocenia maksymalny (szczytowy) przepyw wydechowy (po maksymalnym
wdechu pacjent wykonuje do ustnika natony wydech). Interpretacja: najnisza
warto wystpuje rano, warto poniej 80% wartoci nalenej lub zmienno dobowa
(rnica pomidzy pomiarem rannym i wieczornym) powyej 20% wymagaj zmiany
dotychczasowego leczenia lub jego podjcia.

17

Tab. 1. Terminy stosowane w spirometrii.

Skrt
Termin
TLC
Cakowita pojemno puc
TV
Objto oddechowa
VC
Pojemno yciowa
IRV
Zapasowa objto wdechowa
ERV
Zapasowa objto wydechowa
FRC
Czynnociowa pojemno zalegajca
RV
Objto zalegajca
FVC
Natona pojemno yciowa
FEV1
Maksymalna pojemno wydechowa pierwszosekundowa
FEV 1% VC
Maksymalna pojemno wydechowa pierwszosekundowa jako odsetek
pojemnoci yciowej
MEF (PEF)
Maksymalny (szczytowy) przepyw wydechowy
MEF 50
Maksymalny przepyw wydechowy w poowie pojemnoci yciowej
MEF 75
Maksymalny przepyw wydechowy w 3/4 pojemnoci yciowej
rdo: Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa, pod red. L. Pczka,
K. Muchy, B. Foroncewicza, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2004, s. 185.

3.2.4. Badanie gazometryczne krwi jest badaniem pozwalajcym na ocen

czynnoci ukadu oddechowego i rwnowagi kwasowo-zasadowej. Jednym z kryteriw
laboratoryjnych rozpoznania niewydolnoci oddechowej jest warto prnoci czstkowej
tlenu i dwutlenku wgla. Do analizy pobiera si krew ttnicz lub arterializowan krew
kapilarn7.
Tab. 2. Interpretacja wynikw gazometrii krwi ttniczej.
Wskanik
Norma
pH
7,35-7,45
PaO2
80-100 mm Hg
PaCO2
35-45 mm Hg
HCO3
23-28 mEq/l
BE
-1,5-+1,5 mEq/l
SaO2
>92%
rdo: Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa, pod red. J. Daniluk, G. Jurkowskiej,
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005, s. 154.

3.2.5. Pobieranie plwociny do badania jest badaniem istotnym w rozpoznawaniu

i ustalaniu leczenia chorb, zwaszcza w przypadku grulicy puc, ropnia puca, rozstrzenia
oskrzeli czy raka puca.
Cel pobrania plwociny do badania:
badanie oglne (ocena iloci, barwy, gstoci, domieszek, obecnoci pasoytw,
ukadania si plwociny w naczyniu);
badanie bakteriologiczne: okrelenie rodzaju drobnoustrojw oraz ustalenie
antybiogramu, czyli wraliwoci drobnoustrojw na zastosowane antybiotyki;
7

J. Kozielski, Badania czynnociowe ukadu oddechowego, [w:] Zarys chorb wewntrznych dla studentw
pielgniarstwa..., s. 151-154.

18

 badanie cytologiczne: ilo i jako komrek patologicznych;

badanie na obecno prtkw grulicy.
Za pobranie materiau oraz przygotowanie chorego odpowiedzialna jest pielgniarka,
ktra powinna zwrci uwag na nastpujce elementy:
plwocin pobieramy rano, po wykonaniu toalety lub przepukaniu jamy ustnej
wod przegotowan oraz usuniciu protezy zbowej;
plwocina powinna by odkrztuszona, nie powinna to by lina pochodzca z jamy
ustnej;
w przypadku trudnoci z odkrztuszeniem naley wykona inhalacj z podgrzanego
10% roztworu NaCl lub preparatu upynniajcego t wydzielin, ewentualnie
przez kilka dni wczeniej zastosowa doustne leki mukolityczne;
plwocin naley pobiera przez 3 kolejne dni do jaowego, szczelnie zamykanego
pojemnika;
pojemnik otworzy bezporednio przed odkrztuszeniem i zaraz po pobraniu zamkn,
nie dotyka go goymi rkami;
pobiera przed rozpoczciem podawania antybiotykw lub 2 dni po zaprzestaniu
podawania;
bezporednio po badaniu materia naley przesa do pracowni analitycznej,
a jeeli jest to niemoliwe naley przechowywa go w lodwce.
3.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych ukadu oddechowego
3.3.1. Niewydolno oddechowa to niemono utrzymania odpowiedniej prnoci
tlenu i dostatecznej eliminacji dwutlenku wgla. Moe wynika z dysfunkcji ukadu
oddechowego, jak i z nieprawidowoci innych ukadw lub zaburze oglnoustrojowych.
Ze wzgldu na przebieg i czas trwania mona podzieli j na:
a) ostr rozwijajc si w bardzo krtkim czasie (minuty, godziny), spowodowan
najczciej odm opucnow, zatorem ttnicy pucnej, stanem astmatycznym,
urazami klatki piersiowej, rozlegymi zmianami zapalnymi w pucach;
b) przewlek rozwijajc si w czasie miesicy lub lat, bdc konsekwencj
chorb przewlekych oskrzeli i puc (astma oskrzelowa, POChP, rozedma puc);
c) zaostrzenie postaci przewlekej.
Ze wzgldu na rodzaj upoledzenia wymiany gazowej niewydolno oddechow
moemy podzieli na:
a) hipoksemiczn lub czciow gdy pO2 <55-60 mm Hg, pCO2 <45 mm Hg;
b) hipoksemiczno-hiperkapniczn lub cakowit gdy pO2 <55-60 mm Hg,
pCO2 >45 mm Hg.
Objawy kliniczne:
hipoksemii: tachykardia, tachypnoe, niepokj, pobudzenie, zwikszona potliwo,
splatanie, sinica, nadcinienie, hipotonia, utrata wiadomoci, kwasica mleczanowa;
hiperkapnii: zmczenie, senno, drenia, zamazana mowa, bl gowy, tarcza
zastoinowa (obrzk tarczy nerwu wzrokowego), piczka hiperkapniczna8.

M. Niewczas, G. Senatorski, Niewydolno oddechowa, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw
pielgniarstwa i poonictwa..., s. 189-191.

19

Postpowanie z pacjentem w ostrej niewydolnoci oddechowej:

umieszczenie pacjenta na oddziale intensywnej opieki medycznej;
monitorowanie podstawowych parametrw yciowych (ttno, cinienie ttnicze
krwi, oddech, pulsoksymetria);
utrzymanie dronoci drg oddechowych (intubacja, tracheostomia, wentylacja
przy pomocy respiratora, toaleta drzewa oskrzelowego) i zapobieganie powikaniom
wynikajcym ze stosowania tych metod;
tlenoterapia;
leczenie spoczynkowe, poniewa ograniczenie aktywnoci chorego zmniejsza
zapotrzebowanie tkankowe na tlen, co jest istotne przy hipoksemii;
monitorowanie gazometrii i biece wyrwnywanie zaburze wodno-elektrolitowych
oraz kwasowo-zasadowych;
odpowiednie leczenie i usunicie przyczyny niewydolnoci oddechowej;
zapobieganie zakaeniom nie tylko ukadu oddechowego, ale take innych ukadw;
zapobieganie powikaniom wynikajcym z unieruchomienia pacjenta.
3.3.2. Astma oskrzelowa jest najczciej wystpujc chorob przewlek na
wiecie i niestety nieustannie zwiksza si liczba zachorowa. Prawdopodobnie zwizane
to jest ze wzrastajcym zanieczyszczeniem rodowiska, mniejsz liczb zachorowa na
choroby infekcyjne w okresie dziecistwa oraz popraw warunkw sanitarno-higienicznych.
Czciej choruj mieszkacy duych miast ni rodowisk wiejskich. Astma oskrzelowa
powoduje nadreaktywno oskrzeli pod wpywem substancji pochodzenia endoi egzogennego, co wywouje epizody dusznoci, wiszczcego oddechu, uczucia ciskania
w klatce piersiowej, kaszlu pojawiajcego si najczciej w nocy lub nad ranem.
Czynniki ryzyka wystpienia astmy oskrzelowej:
osobnicze: predyspozycje genetyczne, nadreaktywno oskrzeli, pe (w wieku
dziecicym czciej wystpuje u chopcw, a pniej rozwija si u kobiet), rasa;
rodowiskowe:
alergeny (roztocza kurzu domowego, pyki rolin, alergeny zwierzt domowych,
grzyby),
zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego,
dym tytoniowy (szczeglnie bierne palenie w ciy, w dziecistwie),
infekcje ukadu oddechowego (zapalenie oskrzelikw wywoane przez wirusa
RS),
czynniki zawodowe: mka, py z ziaren, py drzewny, odchody, pierze, naskrek
zwierzt, lateks, rodki dezynfekcyjne, leki, sole niklu, rodki chemiczne
do produkcji kosmetykw,
dieta, otyo, leki (kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne),
status spoeczno-ekonomiczny,
wielko rodziny9.

J. eglarska, Alergia i astma oskrzelowa, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa
i poonictwa..., s. 198-204.

20

Zadania pielgniarki w opiece nad chorym na astm oskrzelow:

diagnostyczne:
kontrola i ocena funkcji ukadu oddechowego (oddech, liczba, jako,
drono drg oddechowych, udzia mini w oddychaniu),
udzia w ustalaniu alergenw (wywiad, wykonywanie testw skrnych,
oznaczanie swoistych przeciwcia IgE, a take ocena liczby leukocytw
kwasochonnych),
identyfikacja sytuacji i czynnikw wyzwalajcych napad astmy,
okresowe wykonywanie spirometrii,
pomoc oraz nauka posugiwania si i interpretacji wyniku PEF;
lecznicze:
udzia w leczeniu w czasie napadu i midzy napadami,
nauczenie korzystania z indywidualnych inhalatorw, dyskw itp.,
udzia w immunoterapii swoistej (wykonywanie kilku lub kilkunastu iniekcji
podskrnych z wycigw alergenw, najczciej w przypadku uczulenia
na pyki, roztocza, jad owadw, rozpoczynajc od dawki najmniejszej
i stopniowo j zwikszajc, stenie alergenu);
opiekucze:
pomoc w rozwizywaniu problemw zdrowotnych zwizanych z sytuacj
chorego, a take wsparcie emocjonalne, pomoc w wyborze zawodu, trybu ycia;
edukacyjne:
uwiadomienie pacjentowi istoty choroby,
przygotowanie chorego i jego rodziny do radzenia sobie w czasie napadu
astmy,
nauczenie oddychania przeponowego i wykonywania wicze oddechowych,
przygotowanie chorego do eliminacji i unikania sytuacji wyzwalajcych
napad dusznoci (czste odkurzanie, rezygnacja z dywanw, sprztw na
ktrych gromadzi si kurz, uywanie odkurzaczy z filtrem i pojemnikw na
kurz o podwjnej gruboci),
przygotowanie do prowadzenia samokontroli (PEF) i jej dokumentacji,
przygotowanie do prowadzenia farmakoterapii i zapobieganie skutkom
ubocznym stosowanych lekw,
przygotowanie do podejmowania aktywnoci fizycznej poprawiajcej ogln
kondycj chorego, sprawno mini oddechowych oraz caego ukadu
oddechowego,
nauczenie rozpoznawania i interpretacji objaww chorobowych zwaszcza
sygnalizujcych pogarszanie si stanu i pouczenie o adekwatnym do stanu
postpowaniu.

21

Tab. 3. Jak postpowa w astmie oskrzelowej.

Warto PEF, dolegliwoci
Dziaania, postpowanie
Uwaga zagroenie
50% najlepszego wyniku
cigy kaszel, wisty, uczucie braku Jeli po inhalacji leku rozszerzajcego oskrzela
warto PEF utrzymuje si na takim samym
powietrza, dolegliwoci nocne,
ograniczona wydolno wysikowa. poziomie, naley zgosi si do lekarza.
Przyj dodatkowe leki lub zwikszy dawki
50-80%
napadowy kaszel, wisty, okresowa dotychczas stosowanych, czste powtarzanie si
takich sytuacji wymaga konsultacji lekarskiej.
duszno, zaburzenia snu,
ograniczona wydolno wysikowa.
Astma jest pod kontrol
80-100%
Naley kontynuowa dotychczasowe leczenie.
niewielkie dolegliwoci,
samopoczucie dobre, wydolno
wysikowa bez ogranicze.
rdo: opracowanie wasne.

3.3.3. Zapalenie puc jest to ostre zakaenie miszu puc spowodowane

drobnoustrojami chorobotwrczymi, ktremu towarzysz objawy kliniczne oraz zmiany
w obrazie radiologicznym, obejmujce przestrzenie pcherzykowe i/lub tkank rdmiszow.
Czynniki sprzyjajce zapaleniu puc:
wiek (poniej 1. i powyej 60. roku ycia);
alkoholizm, narkomania;
niedoywienie;
palenie tytoniu;
zaburzenia odpornoci;
choroby wspistniejce (ukadu oddechowego, krenia, zaburzenia poykania,
refluks odkowo-przeykowy, cukrzyca, nowotwory, otyo, niewydolno nerek,
wtroby, zaburzenia neurologiczne);
hospitalizacje, ktre czsto s przyczyn unieruchomienia chorego oraz naraaj go
na posta szpitalnego zapalenia puc;
dugotrwae unieruchomienie, take w warunkach domowych;
inwazyjne metody diagnostyczne lub lecznicze.
Objawy: osabienie, gorczka czasem z dreszczami, kaszel, duszno, bl w klatce
piersiowej ograniczajcy jej ruchomo, opryszczka, tachykardia.
Postacie zapalenia puc:
bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasoytnicze;
szpitalne (1-4% hospitalizowanych), pozaszpitalne;
zachystowe.
Droga zakaenia: inhalacja drobnoustrojw z otoczenia, aspiracja drobnoustrojw
z grnych drg oddechowych bd przewodu pokarmowego, droga krwionona
z pozapucnych ognisk zapalenia, poprzez cigo ssiadujcych tkanek, np. rany
klatki piersiowej.

22

Powikania zapalenia puc:

posocznica;
ropniak opucnej, ropie puca;
ostra niewydolno oddechowa;
zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych;
zapalenie wsierdzia;
zapalenie staww;
ropnie przerzutowe w nerkach lub mzgu10.
Pielgnowanie chorego z zapaleniem puc:
leenie w ku;
pomieszczenie czsto wietrzone, ale nie wychodzone;
odpowiednie nawodnienie pacjenta;
dieta lekkostrawna, czste posiki, ale w mniejszych porcjach;
oklepywanie klatki piersiowej;
pozycja pwysoka z gow lekko odchylon do tyu;
drena uoeniowy;
hamowanie kaszlu suchego lub podawanie lekw wykrztunych, mukolitycznych
w przypadku kaszlu wilgotnego;
leczenie przeciwgorczkowe farmakologiczne, zabiegi fizykalne;
utrzymanie w czystoci ciaa i bielizny chorego;
okresowa tlenoterapia;
leczenie przeciwblowe, gdy zachodzi taka potrzeba;
zachcenie chorego do stosowania profilaktyki swoistej (szczepienie przeciwko
Haemophilus Influenzae) i nieswoistej poprawiajcej ogln kondycj chorego;
zapobieganie powikaniom;
skracanie hospitalizacji,
przestrzeganie higieny osobistej i otoczenia,
izolacja chorych z zakaeniami i niedoborami odpornoci.
3.3.4. Zapalenie oskrzeli to schorzenie przebiegajce w sposb ostry lub przewleky.
Ostre zapalenie oskrzeli spowodowane jest przez infekcje przede wszystkim wirusowe
i bakteryjne, podranienie drg oddechowych czynnikami chemicznymi, uczulajcymi
lub fizycznymi. Przebiega z gorczk, kaszlem pocztkowo suchym, nastpnie
z odkrztuszaniem wydzieliny, a towarzyszy mu mog ble miniowe klatki piersiowej
i za mostkiem, ble gowy, osabienie, brak aknienia.
Przewlekle zapalenie oskrzeli rozpoznaje si, gdy:
trwa duej ni 3 miesice w roku, ma tendencje do nawrotw;
powoduje zmiany w gbszych warstwach oskrzeli;
prowadzi do inwalidztwa (zwenie, zwiotczenie oskrzeli);
powoduje rozstrzenie pcherzykw pucnych i oskrzeli, sprzyja rozedmie puc;
doprowadza do przerostu prawego przedsionka i prawej komory serca (zesp
pucno-sercowy).
10

M. Niemczyk, Zapalenie puc, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa...,
s. 222-234.

23

Objawia si kaszlem z odkrztuszaniem, ktry nasila si w okresie zaostrze

choroby, stanami podgorczkowymi lub gorczk, dusznoci przypominajc napad
dusznoci astmatycznej, a midzy napadami obecne s objawy nieytu oskrzeli.
Postpowanie pielgniarskie z pacjentem chorym na zapalenie oskrzeli:
likwidacja czynnikw dranicych;
zapobieganie infekcjom ukadu oddechowego;
zaprzestanie palenia czynnego i biernego;
leczenie niewielkich zmian chorobowych;
systematyczne przyjmowanie lekw;
leczenie uzdrowiskowe, klimatyczne.
3.3.5. Przewleka obturacyjna choroba puc (POChP)
POChP to przewleka, postpujca choroba, na ktr skada si obturacja oskrzeli,
wywoana ich przewlekym stanem zapalnym, oraz stany rozedmowe puc. Wedug
aktualnych statystyk w Polsce na t chorob cierpi 10% osb dorosych.
Gwne czynniki etiopatogenetyczne to:
czynne, dugotrwae palenie tytoniu;
bierne palenie we wczesnym dziecistwie (do 3. roku ycia);
czynniki rodowiskowe (pyy, gazy);
zanieczyszczenia mieszka (spalanie wgla, gazu oraz gotowanie w sabo wentylowanych
pomieszczeniach mieszkalnych);
wiek powyej 40. roku ycia;
pe (czciej choruj mczyni);
czynniki klimatyczne (zmienny, zimny, wietrzny klimat);
dieta uboga w witaminy o waciwociach antyoksydacyjnych.
Gwne problemy pielgnacyjne pacjenta z POChP:
postpujcy charakter choroby, pogarszajcy jako i komfort ycia chorego;
mczcy, produktywny, wilgotny kaszel, utrzymujcy si przez cay dzie, a w stadium
zaawansowanym take noc;
niesprawno, deficyt w samoopiece spowodowany dusznoci pocztkowo
wysikow, pniej spoczynkow, ktra powoduje niemono radzenia sobie
w rnych sytuacjach yciowych;
uczucie ucisku w klatce piersiowej, powodujce dyskomfort pacjenta, nasilajce jego
niepokj;
utrata masy ciaa pogarszajca ogln kondycj chorego;
nasilenie objaww w okresie zimowym, zwikszona podatno na inne choroby;
wzmoona czynno dodatkowych mini oddechowych;
pojawienie si objaww neurologicznych z powodu niedotlenienia mzgu;
uzalenienie od naogu palenia papierosw i trudnoci w jego porzuceniu;
naraenie na czynniki szkodliwe w miejscu pracy i rodowisku domowym;
moliwo wystpienia zmian patologicznych w jamie ustnej i nieprzyjemnego
smaku z powodu utrzymujcego si kaszlu oraz stosowanych lekw drog wziewn.

24

Postpowanie z pacjentem z POChP ma na celu:

zapobieganie postpowi choroby;
agodzenie jej objaww;
zwikszenie tolerancji wysiku;
popraw oglnego stanu zdrowia;
zapobieganie powikaniom;
zmniejszenie miertelnoci.
Zadania pielgniarki w opiece nad chorym z POChP:
zadania diagnostyczne:
kontrola i ocena stanu oglnego pacjenta, jego samopoczucia, ocena funkcji
ukadu oddechowego: liczba oraz jako oddechw, stosunek fazy wdechu do
wydechu, drono drg oddechowych, tor oddychania, zaangaowanie
podstawowych i pomocniczych mini oddechowych w proces oddychania,
przyjmowana przez pacjenta pozycja w czasie pojawienia si dusznoci, ocena
moliwoci i nawykw w zakresie utrzymania przez chorego dronoci ukadu
oddechowego,
rozpoznanie czynnikw sprzyjajcych rozwojowi procesu chorobowego
i pogarszajcych stan pacjenta: palenie papierosw, czynniki rodowiskowe,
domowe, rodowisko pracy,
udzia w diagnostyce lekarskiej: przygotowanie, wykonanie spirometrii, pobieranie
krwi na badanie gazometryczne i morfologi, przygotowanie chorego, opieka
w trakcie i po bronchoskopii, przygotowanie do Rtg klatki piersiowej;
zadania zwizane z leczeniem chorego:
podawanie lekw zgodnie ze zleceniem lekarskim rnymi drogami: doyln
lub wziewn,
udzia w tlenoterapii na zlecenie lekarskie pod kontrol gazometrii,
pomoc w utrzymaniu optymalnej wentylacji: utrzymanie dronoci drg oddechowych,
wiczenia utrwalajce wzr oddychania przeponowego,
zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu na sali;
zadania zwizane z edukacj chorego:
dotyczce eliminacji szkodliwego naogu palenia papierosw oraz sposobw
wychodzenia z niego,
moliwoci poprawy warunkw mieszkaniowych lub pracy (wprowadzenie
nowych technologii zmniejszajcych zapylenie, poprawa wentylacji, stosowanie
indywidualnych rodkw ochrony maski, hemy izolujce, poprawa organizacji
pracy przerwy, rotacja personelu, zwaszcza na stanowiskach o szczeglnym
zagroeniu),
ograniczenie czynnikw wyzwalajcych i nasilajcych objawy choroby: wysiek
fizyczny, stres psychiczny, gwatowne zmiany temperatur,
unikanie infekcji grnych drg oddechowych, zalecenie szczepienia przeciw
grypie,
nauka stosowania inhalatorw, nawilaczy powietrza,
nauczenie wicze oddechowych poprawiajcych efektywno procesu oddychania
oraz sposobw fizykalnych uatwiajcych utrzymanie dronoci drg oddechowych
25

(oklepywanie klatki piersiowej, pozycje drenaowe, pobudzanie do kaszlu,

efektywne odkrztuszanie wydzieliny),
przygotowanie chorego do domowego leczenia tlenem,
poradnictwo w zakresie sposobu odywiania, utrzymania dobrej kondycji
oglnej i sprawnoci mini (wpywa to na popraw jakoci ycia, zwikszenie
samodzielnoci chorego w czynnociach dnia codziennego, przeciwdziaa
wyeliminowaniu spoecznemu, poprawia nastrj, zmniejsza ryzyko depresji).
3.3.6. Grulica puc jest to choroba zakana wywoywana przez kwasooporny
prtek Mycobacterium tuberculosis, powszechnie nazywany prtkiem Kocha. W Polsce
podstaw prawn regulujc leczenie i zapobieganie grulicy jest Ustawa o chorobach
zakanych i zakaeniach z dnia 6 wrzenia 2001 r., ktra m.in. wyjania kwestie dotyczce:
obowizkowej rejestracji kadego przypadku grulicy;
przeprowadzania bada osb o zwikszonym ryzyku zachorowania na grulic;
izolacji i bezzwocznego leczenia chorych, take nieubezpieczonych i biednych.
W oparciu o t ustaw: obowizkowej hospitalizacji podlegaj:
1) osoby chore na grulic puc w okresie prtkowania oraz osoby z uzasadnionym
podejrzeniem o prtkowanie;
2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie (Art. 28);
3) obowizkowemu leczeniu ambulatoryjnemu podlegaj osoby chore na grulic
puc. Wypenienie obowizku polega na poddawaniu si badaniom lekarskim oraz
innym badaniom diagnostycznym i stosowaniu zaleconego leczenia (Art. 31.1)11.
Do zakaenia moe doj w nastpujcy sposb:
ukad oddechowy droga kropelkowa, pyowa (wdychanie kurzu);
ukad pokarmowy zakaone mleko i jego przetwory;
skra i bony luzowe (laboranci, weterynarze);
wrodzona wystpuje bardzo rzadko, gdy zmiany s obecne w macicy lub oysku.
rdem zakaenia moe by chory prtkujcy, zakaone przedmioty, kurz
zawierajcy wyschnit plwocin, chora matka (cia, pord, gdy ma grulic narzdw
rodnych), mleko chorych krw.
Na zachowanie naraone s z racji wykonywania swego zawodu: lekarze,
pielgniarki, laboranci. Du grup ryzyka stanowi: alkoholicy, bezdomni, mieszkacy
domw opieki spoecznej oraz ich pracownicy, winiowie w zakadach karnych, osoby
w nich zatrudnione. Ze wzgldu na obnion odporno w grupie ryzyka zachorowa
znajduj si osoby o obnionej odpornoci: chorujcy na choroby przewleke, nowotwory,
przewlek niewydolno nerek, choroby krwi, cukrzyc, dugotrwale poddawani
sterydoterapii lub leczeniu immunosupresyjnemu.
Zmiany grulicze najczciej lokalizuj si w ukadzie oddechowym (w Polsce
a 90%), ale take w wzach chonnych, skrze, kociach i stawach, OUN, krtani,
przewodzie pokarmowym, ukadzie moczowo-pciowym i innych narzdach.

11

Ustawa o chorobach zakanych i zakaeniach z dnia 6 wrzenia 2001 r.

26

Objawy grulicy: pocztkowo przebieg bezobjawowy, stany podgorczkowe, utrata

masy ciaa, brak apetytu, osabienie, ze samopoczucie, kaszel utrzymujcy si co najmniej
3 tygodnie, bl w klatce piersiowej, krwioplucie, niska tolerancja wysiku, duszno.
Problemy pielgnacyjne chorego na grulic:
rozpoznanie choroby zakanej, poczucie bycia zagroeniem dla innych osb,
konieczno okresowej izolacji;
wiadomo, e jest to choroba dugotrwaa, wymagajca:
hospitalizacji, izolacji w okresie prtkowania, wzmoonego reimu sanitarnego,
dugotrwaego i czstego konsultowania w poradni chorb puc,
niech do dugotrwaego oraz systematycznego przyjmowania lekw
tuberkulostatycznych, kortykosteroidw i innych wspomagajcych proces
leczenia,
leczenia sanatoryjnego;
utrata apetytu, ubytek masy ciaa nawet do stopnia wyniszczenia;
oglne osabienie, obniona wydolno fizyczna, co powoduje zakcenia
w codziennym funkcjonowaniu;
skonno do obnionego nastroju, depresji;
niech do przyjmowania duych iloci lekw przez dugi okres czasu;
konieczno zmiany dotychczasowego trybu ycia, diety, higieny osobistej i otoczenia,
aktywnoci fizycznej, zawodowej, spoecznej;
trudno wyjcia z naogw i rezygnacji z dotychczasowych niewaciwych
przyzwyczaje;
dyskomfort z powodu wzmoonej potliwoci szczeglnie noc powodujcej
zaburzenia snu;
moliwo wystpienia skutkw ubocznych stosowanych lekw: niedokrwisto,
trombocytopenia, upoledzenie funkcji nerek, wtroby, uszkodzenie wzroku, alergia
skrna, stany zapalne naczy;
moliwo wystpienia stanu zagroenia ycia z powodu krwotoku z puc;
moliwo wystpienia reakcji fototoksycznej i staych przebarwie skry naraonej
na dziaanie promieni sonecznych w czasie kuracji.
Profilaktyka grulicy:
wczesne rozpoznawanie choroby;
profilaktyka swoista szczepienie BCG;
konieczno okresowych bada radiologicznych puc;
izolacja osb chorych w stanie prtkowania;
intensywne leczenie, rehabilitacja;
podnoszenie stanu wiadomoci i wiedzy na temat choroby wrd spoeczestwa.
Zadania pielgniarki w opiece nad chorym na grulic:
kontrola i ocena stanu chorego (samopoczucie, wydolno, masa ciaa, temperatura
ciaa, aknienie);
kontrola i ocena zaburze oddychania (liczba i jako oddechw, obecno oraz
charakter wydzieliny);
ocena nawykw higienicznych w zakresie kaszlu i odkrztuszania;
27

 ocena akceptacji choroby i dugotrwaego leczenia;

ocena wiedzy odnonie trybu ycia (warunki bytowe, naogi, higiena otoczenia);
pobieranie materiau do bada laboratoryjnych (plwocina);
udzia w leczeniu chorego:
obserwacja efektu terapeutycznego stosowanych lekw,
skutkw ubocznych terapii (wtroba, nerki, wzrok, such, zaburzenia rwnowagi),
wykonywanie bada kontrolnych;
w gruliczym zapaleniu opucnej udzia w kinezyterapii, leczenie uoeniowe,
zapobieganie zrostom opucnowym (pacjent ley na boku zdrowym i co 30-45
minut wykonuje skrty tuowia do przodu i do tyu), inne wiczenia oddechowe s
raczej niewskazane;
dietoterapia dieta wysokobiakowa, bogata w witaminy A, B, C, warzywa, owoce,
wap, fosfor.
Zasady izolacji chorego na grulic:
jak dugo podejrzenie choroby nie zostanie potwierdzone ani wykluczone, naley
traktowa pacjenta jako chorego zakanego i podda go izolacji;
izolacji podlegaj chorzy z dodatnim wynikiem badania plwociny;
izolacja moe by przerwana, jeelii 3 kolejne badania wykonane w odstpach
jednodniowych bd ujemne;
wymagajcy izolacji powinien przebywa w oddzielnym pokoju;
drzwi pomieszczenia, w ktrym przebywa chory powinny by zawsze zamknite;
gdy stosowana jest wentylacja mechaniczna, powinna ona wymienia powietrze 4-6
razy w cigu godziny, a jeli takiej nie ma naley czsto otwiera okno;
naley pouczy chorego o zasanianiu ust chusteczk w trakcie kaszlu lub kichania;
opuszczajc pokj, chory powinien zakada maseczk ochronn;
odwiedziny ogranicza do osb dorosych mieszkajcych z chorym;
odwiedzajcy take powinni zakada maski na twarz.
Wskazwki dla chorych na grulic opuszczajcych szpital:
proces leczenia jest dugotrway i naley to zaakceptowa;
konieczno systematycznych wizyt u lekarza i systematycznego przyjmowania
lekw;
zgaszanie si take w sytuacji wystpienia objaww niepokojcych, tj. nudnoci,
wymioty, zaparcia, biegunki, brunatnoczerwone przebarwienia kau, zawroty i ble
gowy, zaburzenia widzenia, senno, podniesiona temperatura ciaa, trudnoci
w oddawaniu moczu, ble miniowe, stawowe, wysypka skrna, pokrzywka, wid
skry, rumie;
utrzymanie nalenej masy ciaa;
wskazwki dietetyczne: posiki czciej w mniejszych ilociach, naley zwikszy
spoycie biaka, owocw, warzyw, pocztkowo gotowane, przecierane, kompoty,
galaretki, ograniczenie tuszczw zwierzcych;
prowadzi oszczdzajcy tryb ycia;
zakaz spoywania alkoholu, palenia papierosw.

28

Edukacja wrd osb zdrowych:

obowizkowe szczepienie BCG, ktre zmniejsza ryzyko zachorowania zwaszcza na
postaci ostre, o cikim przebiegu;
przekazywanie wiedzy na temat szerzenia si choroby oraz sposobw zapobiegania;
propagowanie zdrowego stylu ycia:
racjonalne odywianie,
higieniczny tryb ycia,
higiena osobista i otoczenia,
unikanie czynnikw obniajcych odporno,
unikanie rde zakaenia lub minimalizacja ryzyka zakaenia.
3.3.7. Choroba nowotworowa puc
Rak puca to najczstsza odmiana nowotworu zoliwego, ktra dotyczy ponad
1/4 osb chorych na raka i jest przyczyn 28% zgonw z powodu chorb nowotworowych
wrd mczyzn jest to najczstszy nowotwr, a wrd kobiet zajmuje on 2. miejsce. 5letni okres przeycia dotyczy 14% osb z rozpoznanym rakiem puc.
Do czynnikw ryzyka zalicza si:
karcinogenne:
dym tytoniowy, ktry jest grony dla czynnych i biernych palaczy,
azbest, zwizki arsenu, chromu, nikiel, a take policykliczne wglowodory
aromatyczne,
substancje radioaktywne (radon, uran);
genetyczne: prawdopodobiestwo wystpienia tej choroby u osb, u ktrych
w rodzinie wystpia choroba, jest dwukrotnie wiksze;
anatomiczne: blizny, POChP, zmiany grulicze12.
Objawy i diagnozowanie choroby nowotworowej puc:
pocztek moe by bezobjawowy;
kaszel, duszno, bl w klatce piersiowej;
krwioplucie;
wysik opucnowy;
poraenie nerwu krtaniowego, przeponowego;
powikszenie wzw chonnych, wtroby;
wyniszczenie, kacheksja, anoreksja, astenia;
cikie zakaenia.
Badania: Rtg klatki piersiowej, bronchofiberoskopia z pobraniem wydzieliny z oskrzeli
i wycinka z guza do badania histopatologicznego, biopsja cienkoigowa aspiracyjna
wykonana przez cian oskrzeli lub klatki piersiowej, TK, PET, PET-TK, MR. Badania
dodatkowe: USG wzw chonnych nadobojczykowych, przezoskrzelowa ultrasonografia,
mediastinoskopia (pobranie wycinkw wzw chonnych rdpiersia), USG jamy
brzusznej, TK, MR orodkowego ukadu nerwowego.

12

B. Foroncewicz, R. Zagodon, Nowotwory puc, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw
pielgniarstwa i poonictwa..., s. 240-247.

29

Leczenie: uzalenione jest od wielu czynnikw, m.in.: rodzaju, lokalizacji zmian, zaawansowania
choroby, obecnoci przerzutw, oglnej kondycji chorego i moe by:
operacyjne stosowane przede wszystkim we wczesnym okresie rozpoznania
zmian w przypadku raka niedrobnokomrkowego na I i II etapie zaawansowania;
cytostatyczne (chemioterapia),
radioterapia stosowane jako uzupenienie leczenia w III i IV etapie zaawansowania
i w raku drobnokomrkowym, gdzie leczenie chirurgiczne ma raczej ograniczone
znaczenie ze wzgldu na aktywno procesu nowotworowego i zmiany przerzutowe
do innych narzdw, ktre najczciej stwierdza si ju w chwili rozpoznania choroby.
Problemy pacjenta z chorob nowotworowa puc:
rozpoznanie choroby nowotworowej, niepewno rokowania i okresu przeycia;
konieczno radykalnego leczenia, ktre samo w sobie niesie inne dodatkowe
problemy (chirurgiczne, chemioterapia, radioterapia);
zmiana dotychczasowego trybu ycia, nawykw, przyzwyczaje;
maa odporno na dodatkowe choroby, saba kondycja, obniony nastrj chorego;
konieczno staej kontroli stanu zdrowia, dugotrwae przyjmowanie lekw,
ktre daj liczne objawy uboczne;
moliwo wystpienia skutkw ubocznych systemowego leczenia choroby
nowotworowej (chemioterapia, radioterapia, leczenie chirurgiczne) w postaci m.in.
nudnoci, wymiotw, skurczu zwieraczy, zapar, depresji, suchoci oraz zmian
patologicznych w jamie ustnej, zaburze hematologicznych.
Tab. 4. Kwestionariusz uzalenienia od nikotyny wg Fagerstrma.
Lp.
Pytania
Odpowiedzi
1.
Jak szybko po przebudzeniu zapalasz
w cigu 5 minut
papierosa?
w cigu 6-30 minut
w cigu 3-60 minut
powyej 60 minut

2.

3.

Czy trudno jest Ci powstrzyma si od palenia

w miejscach publicznych, gdzie jest to
zabronione?
Z ktrego papierosa jest Ci najtrudniej
zrezygnowa?

4.
Ile papierosw wypalasz dziennie?
Czy wypalasz wicej papierosw rano ni
w pozostae czci dnia ?
Czy palisz podczas choroby, ktra zmusza Ci
do leenia w ku ?

tak
nie
z pierwszego rano
z kadego innego
10 lub mniej
11-20
21-30
31 i wicej

Punkty
3
2
1
0
1
0
1
0
0
1
2
3
1
0
1
0
0-3
4-6
7-10

tak
nie
tak
6.
nie
niski
redni
Stopie uzalenienia od nikotyny
wysoki
rdo: Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa, pod red. J. Daniluk, G. Jurkowskiej,
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005, s. 179.

5.

30

3.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu oddechowego i sposoby ich rozwizywania
Tab. 5. Najczstsze problemy pielgnacyjne pacjenta ze schorzeniami ukadu oddechowego.
Problem
Cel opieki
Plan dziaania
pielgnacyjny
1) Zaleganie
wydzieliny w drzewie
oskrzelowym
utrudniajce
oddychanie.

2) Moliwo
rozwoju
niewydolnoci
oddechowej,
stanowicej
zagroenie zdrowia
i ycia chorego.

Ewakuacja
wydzieliny z drg
oddechowych;
poprawa warunkw
oddychania.

1) Udzia w farmakoterapii: stosowanie

rodkw mukolitycznych;
2) odpowiednie nawodnienie chorego
z uwzgldnieniem jego stanu oglnego;

Uzasadnienie i uwagi do realizacji

1) Rozrzedzaj wydzielin i uatwiaj jej odkrztuszenie, stosowane

w godzinach rannych i poudniowych (do 16-17 godzin);
2) powoduje upynnienie wydzieliny, co zwiksza efektywno
odkrztuszania, ograniczenia mog by spowodowane m.in. schorzeniami
nerek, ukadu krenia;
3) prowadzenie gimnastyki oddechowej 3) wykonywane przez rehabilitanta lub pielgniark powoduj
zwikszenie ruchomo klatki piersiowej, zwikszaj pojemno puc;
poprawiajcej efektywno oddychania;
4) wykonywanie zabiegw fizykalnych 4) uatwiaj oderwanie wydzieliny, a tym samym atwiejsze jej usunicie;
wane, aby byy poprzedzone nebulizacj, odpowiednim nawodnieniem
oklepywanie, drena uoeniowy,
chorego, a sam pacjent wsppracowa, zabiegi te zalecane s szczeglnie
pobudzanie do kaszlu;
po przebudzeniu chorego, kiedy ilo wydzieliny w nocy jest najwiksza;
5) odpowiednie warunki odkrztuszania poprawiaj samopoczucie pacjenta
5) zapewnienie warunkw do
i wsppacjentw na sali, wpywaj na relacje midzyludzkie, zapewniaj
higienicznego odkrztuszania plwociny:
estetyk, zmniejszaj ryzyko zakae wewntrzszpitalnych;
pojemnik jednorazowego uytku,
chusteczki, pyn do pukania jamy ustnej,
okresowo toaleta jamy ustnej;
6) obserwowanie iloci i charakteru
6) moe mie warto diagnostyczn, ale take pozwala na ocen
wydzieliny;
prowadzonego leczenia;
7) pobieranie plwociny do badania;
7) waciwie pobrana plwocina jest jednym z kryteriw rnicowania
chorb ukadu oddechowego;
8) zbyt wysoka temperatura i maa wilgotno utrudniaj odkrztuszanie
8) odpowiedni mikroklimat na sali
(temperatura 18-20C, wilgotno 60-70%). wydzieliny, ktra staje si gsta.
Niedopuszczenie do 1) Obserwacja oddechu (czsto,
1) Zmiana charakteru oddechu przyspieszenie lub jego zwolnienie moe
niewydolnoci
gboko, charakter);
wiadczy o pogarszaniu si stanu chorego;
oddechowej;
2) obserwacja stanu wiadomoci;
2) zaburzenia wiadomoci mog by sygnaem pogarszajcego si
wczesne rozpoznanie
niedotlenienia mzgu, pobudzenie psychoruchowe moe wiadczy
niewydolnoci;
o hiperwentylacji;
minimalizacja
3) sine zabarwienie pojawia si na bonach luzowych jamy ustnej i na
3) obserwacja zabarwienia skry
skutkw
patkach usznych, a spowodowane jest wzrostem nieutlenowanej hemoglobiny;
(nasilenia, lokalizacji sinicy);

31

niewydolnoci
oddechowej.

4) badanie gazometryczne krwi pozwala oceni prno gazw

oddechowych, rwnowag kwasowo-zasadow, rozpozna jej zaburzenia,
pozwala oceni skuteczno prowadzonej tlenoterapii, pulsoksymetria;
5) podawane leki maj przede wszystkim na celu rozszerzenie drg
5) udzia w farmakoterapii wziewnej,
oddechowych, dziaanie przeciwzapalne, przeciwobrzkowe;
doylnej;
6) przepyw tlenu uzaleniony jest od stanu chorego, podawanie
6) udzia w tlenoterapii.
zmniejsza skutki niedotlenienia, konieczny jest monitoring stanu chorego,
aby zapobiec hiperwentylacji.

Minimalizacja
1)
Rozpoznanie
i
eliminacja
czynnikw
1) Czynnikami mog by zanieczyszczenia rodowiska, dlatego wana
3) Suchy, napadowy,
kaszlu;
wywoujcych
napad
kaszlu;
jest eliminacja jego zanieczyszcze, np. dymu tytoniowego, intensywnych
kaszel powodujcy
zapachw rodkw chemicznych, kosmetykw, alergenw wziewnych;
dyskomfort pacjenta. poprawa
samopoczucia chorego. 2) agodzenie kaszlu poprzez
2) rodki przeciwkaszlowe stosujemy w przypadku kaszlu suchego,
zastosowanie lekw przeciwkaszlowych; najczciej wieczorem, aby zapewni choremu efektywny sen;
3) zbyt suche powietrze powoduje wysuszenie bon luzowych ukadu
3) utrzymanie mikroklimatu
oddechowego, dlatego wana jest wilgotno i temperatura
w pomieszczeniu;
w pomieszczeniu osigamy to przez wietrzenie i nawilanie powietrza;
4) odpowiednia poda pynw drog doustn, toaleta jamy ustnej,
4) nawilanie luzwek.
pukanie jamy ustnej, inhalacje nawilajce drogi oddechowe.
Dostarczenie tlenu
1) Kontrola przepywu tlenu;
1) W zalenoci od stanu chorego przepyw jest zrnicowany, pacjenci
w odpowiedniej iloci;
mog mie tendencje do jego zwikszania lub zmniejszania;
zapobieganie
2) monitorowanie skutecznoci
2) wygld chorego, jego zachowanie, wynik saturacji, gazometrii, liczba
hiperwentylacji i innym tlenoterapii;
i charakter oddechw s elementami wiadczcymi o skutecznej
skutkom ubocznym
i efektywnej tlenoterapii;
stosowania tlenu;
3) nawilenie tlenu;
3) tlen wysusza bony luzowe, do jego nawilania naley uywa wody
kontynuacja
destylowanej w puczce reduktora. Drogi oddechowe s wolne od
4) Konieczno
tlenoterapii take
drobnoustrojw chorobotwrczych, dlatego szczegln uwag naley
stosowania
w warunkach
zwrci na przestrzeganie jaowoci uywanego sprztu;
tlenoterapii.
domowych.
4) pozyskanie chorego do wsppracy;
4) w zalenoci od stanu chorego i jego dotychczasowych dowiadcze
pacjenci mog by niechtnie nastawieni do tej metody leczenia albo
odwrotnie czasami wystpuje nadmierne uzalenienie od podawania
tlenu, z niechci do robienia przerw w jego podawaniu;
5) dbanie o higien maseczki, drenw,
5) maseczk naley okresowo przemywa i dezynfekowa, gdy pacjent
okresowa ich wymiana;
poci si, co stwarza ryzyko powstawania zmian na skrze twarzy, okresowo
naley wymienia dren, gdy mog si w nim namnaa bakterie;
4) badanie gazometryczne krwi,
pulsoksymetria;

32

6) toaleta i pukanie jamy ustnej.

5) Duszno
ograniczajca
(uniemoliwiajca)
podejmowanie
jakiejkolwiek
aktywnoci chorego.

Zmniejszenie
dusznoci;
poprawa wymiany
gazowej;
zaspokojenie
podstawowych potrzeb
chorego, szczeglnie
w zakresie higieny
osobistej, najbliszego
otoczenia;
zaspokojenie
potrzeby wydalania;
zaspokojenie
potrzeby odywiania.

1) Udzia w tlenoterapii jak wyej;

2) zapewnienie optymalnego
mikroklimatu na sali;
3) ograniczenie aktywnoci chorego do
poziomu czynnoci koniecznych;
4) odpowiednie uoenie chorego,
pozycja wysoka, pwysoka;
5) udzia w farmakoterapii;
6) pomoc w zabiegach higienicznych;
7) pomoc w trakcie spoywania posikw;
8) pomoc w czynnociach zwizanych
z wydalaniem stolca i moczu.

Brak lub
zmniejszenie
krwioplucia;
poprawa stanu
psychicznego chorego;
6) Krwioplucie
powodujce niepokj brak powika
krwioplucia.
chorego oraz
pogarszajce jego
stan fizyczny
(niedokrwisto).

6) poprawa samopoczucia chorego oraz zapobieganie rozwojowi

drobnoustrojw zwaszcza przy zastosowaniu maseczek.
1) Podanie tlenu zwiksza wysycenie nim organizmu, zapobiega
niedotlenieniu (naley przestrzega zasad jak wyej);
2) wilgotno i temperatura w sali poprawiaj warunki wymiany gazowej;
3) ograniczenie aktywnoci zmniejsza duszno chorego oraz pozwala na
efektywne wykorzystanie dostarczanego organizmowi tlenu;
4) pozycja wysoka zwiksza pojemno puc, gdy powoduje obnienie
przepony;
5) stosowanie lekw zmniejszajcych obturacj, obrzk i stan zapalny
bony luzowej drg oddechowych;
6) w zalenoci od stanu chorego wykonujemy lub pomagamy choremu
w czasie kpieli lub toalety ciaa;
7) pomoc w czasie spoywania posikw lub karmienie chorego,
podajemy czciej w mniejszych ilociach, dostosowujemy konsystencje
pokarmw do moliwoci chorego;
8) podawanie basenu lub kaczki, zapobieganie zaparciom i dbanie
o regularne wyprnienia.

1) Dokadny monitoring krwioplucia pozwala na ocen iloci traconej

krwi i pozwala na rnicowanie krwawienia z przewodu pokarmowego
oraz ukadu oddechowego;
2) zapewnienie warunkw higienicznych 2) zapobiega zabrudzeniu chorego, poprawia jego komfort;
w czasie krwioplucia;
3) usuwanie i odpowiednie postpowanie 3) dostarczenie pojemnika jednorazowego uytku, zamykanego, atwego
do odpowiedniej utylizacji, zapobiega zakaeniom wewntrzszpitalnym;
z wydzielin;
4) pokarmy i pyny o niszej temperaturze, unikanie przegrzania
4) eliminacja czynnikw nasilajcych
organizmu, co zapobiega rozszerzaniu naczy krwiononych i sprzyja
krwioplucie;
nasileniu krwawienia;
5) oklepywanie klatki piersiowej moe nasili krwawienie i sprzyja
5) unikanie oklepywania klatki
aspiracji krwi do niszych odcinkw ukadu oddechowego;
piersiowej;
6) w czasie nasilonego krwawienia ukadanie 6) takie uoenie uatwia odpyw krwi z ukadu oddechowego i sprzyja
utrzymaniu ich dronoci.
chorego w pozycji paskiej na brzuchu.
1) Obserwacja nasilenia krwioplucia;

33

7) Trudno
w wyjciu
z naogu palenia
papierosw.

8) Konieczno
unikania alergenw,
zwaszcza tych
oglnie dostpnych.

13

Rzucenie palenia
papierosw lub
ograniczenie ich iloci;
zdobycie wiedzy
dotyczcej
szkodliwoci naogu;
wzbudzenie
motywacji do
zaprzestania palenia.

1) Informacje i sposb ich przekazywania powinny by dostosowane do

poziomu odbiorcy, czasami dobre efekty uzyskuje si poprzez ukazanie
pozytywnych przykadw osb znaczcych, nie wystarczy dostarczenie
ksiek i broszur, ale dobrze jest porozmawia z chorym na temat tego, co
przeczyta;
2) wskazanie moliwoci wyjcia z naogu; 2) wychodzenie z naogu uzalenione jest od stopnia uzalenienia, ktry
mona oceni na podstawie Kwestionariusza uzalenienia od nikotyny wg
Fagerstrma (tab. 4), przy uzalenieni sabym (0-3 punkty) palacz ma
due szanse na wyjcie z naogu, ale pomocne jest wsparcie pielgniarki
ju w momencie podejmowania decyzji, poinformowanie o sposobach
radzenia sobie w sytuacjach trudnych; przy uzalenieniu umiarkowanym
(4-6 punktw) mona wspomc chorego rodkami farmakologicznymi
(guma do ucia, plastry nikotyn); a przy silnym uzalenieniu (7 i wicej
punktw) konieczne jest zastosowanie rodkw zastpczych (NTZ) oraz
wsparcie psychologiczne pacjenta;
3) wskazanie pozytywnych aspektw
3) dla niektrych pacjentw oprcz aspektw zdrowotnych rezygnacji
rzucenia palenia: zdrowotnych,
z palenia papierosw istotne s aspekty ekonomiczne i psychiczne,
psychicznych, ekonomicznych.
dlatego mona je wykorzysta, przeliczy ilo pienidzy przeznaczonych
miesicznie lub rocznie na papierosy13.
Eliminacja
1) Poinformowanie chorego
1) Bardzo istotny w rozpoznaniu przyczyn alergii jest wywiad
alergenw z otoczenia o koniecznoci obserwacji i ustalenia
z pacjentem dotyczcy okolicznoci zaostrzenia choroby oraz przebiegu
chorego;
zwizku zaostrzenia choroby z powodu ataku dusznoci (praca zawodowa, warunki mieszkaniowe, alergeny
przekonanie
rnych alergenw;
wziewne, kontaktowe, pokarmowe, przyjmowane leki);
o koniecznoci
2) pouczenie pacjenta o sposobach
2) poziom alergenw zmniejsza si poprzez zastosowanie odkurzaczy
unikania alergenw;
eliminacji niektrych alergenw z jego
z filtrem, wodnych, sprztanie na mokro, odkurzanie pod nieobecno
zdiagnozowanie
otoczenia;
chorego, eliminacj sprztw, gdzie atwo gromadzi si kurz;
przyczyn alergii;
3) udzia w testach alergicznych;
3) wykonanie testw pozwala na ustalenie przyczyn alergii, a tym samym
leczenie odczulajce.
na ich unikanie;
4) leczenie odczulajce prowadzone jest pod cis opiek lekarza
4) zachcenie i zmotywowanie do
wykonania leczenia odczulajcego, jeli alergologa, pacjent musi by przekonany o skutecznoci i by
zdyscyplinowany.
istniej do niego wskazania.
1) Poinformowanie chorego
o szkodliwoci naogu; rozmowa,
dostarczenie odpowiednich materiaw
dydaktycznych: ksiki, ulotki, broszury;

D. Grecka, Palenie papierosw problem spoeczny, [w:] Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa..., s. 177-183.

34

9) Konieczno
systematycznego,
dugoterminowego
przyjmowane lekw
drog wziewn.

Systematyczne
przyjmowanie lekw
drog wziewn;
przestrzeganie
zalecanych dawek;
minimalizacja
skutkw ubocznych
(zmiany na bonach
luzowych,
tachykardia).

1) Stosowanie lekw drog wziewn;

2) nauczenie pacjenta waciwego
podawania lekw;

3) uwraliwienie na przestrzeganie
i ewentualne modyfikacje dawek leku;
4) okresowe wykonywanie bada
kontrolnych (spirometria);
5) wykonywanie toalety i pukania jamy
ustnej.

10) Zwikszona
potliwo i dreszcze
spowodowane
gorczk.

Obnienie gorczki;
brak gorczki;
eliminacja dreszczy;
brak zmian na skrze
z powodu zwikszonej
potliwoci;
brak zaburze wodno-elektrolitowych.

1) Monitorowanie i dokumentowanie
pomiarw temperatury ciaa;
2) stosowanie zabiegw fizykalnych
obniajcych gorczk;
3) udzia w farmakoterapii obniajcej
gorczk;

14

1) podawanie przez pielgniark lekw drog wziewn reguluje

Rozporzdzenie MZ14;
2) stosowanie lekw drog wziewn wymaga odpowiedniego
przygotowania chorego tak, aby podawanie byo skuteczne. Leki podaje
si za pomoc:
a) inhalatorw tradycyjnych wytwarzajcych par (inhalacje cieplne),
inhalatorw elektrycznych (ultradwikowych, tlenowo-powietrznych,
dyszowych, tzw. nebulozatorw inhalacje zimne),
b) dozownikw cinieniowych,
c) dozownikw proszkowych;
3) pouczenie pacjenta, e kady wdech to okrelona dawka leku, ktrej
zwikszenie lub zmniejszenie bez uzasadnienia moe spowodowa
przedawkowanie leku lub brak efektu terapeutycznego;
4) systematyczne kontrole czynnociowe ukadu oddechowego pozwalaj
na monitoring stosowanego leczenia, podjcie decyzji o ewentualnych
zmianach lub modyfikacjach dawek;
5) podawanie lekw przez ukad oddechowy sprzyja zmianom grzybiczym
w jamie ustnej, dlatego naley pouczy chorego o koniecznoci
wykonania toalety lub pukania jamy ustnej.
1) Mierzymy co najmniej 2 x dziennie, ale take dodatkowo w czasie
stwierdzenia objaww wskazujcych na wzrost temperatury i w celu
oceny skutecznoci rodkw fizykalnych oraz farmakologicznych
obniajcych temperatur ciaa;
2) chodne okady i obmywanie ciaa powoduje zwikszenie utraty ciepa
przez skr, a tym samym obnia gorczk, naley stosowa na okolice
o duym unaczynieniu;
3) sabe rodki przeciwgorczkowe mog by stosowane przez pielgniark
bez zlecenia lekarskiego, natomiast silniejsze wedug zlece lekarskich,
z reguy leki stosujemy przy temperaturze powyej 38 C, ale naley
kadego pacjenta traktowa indywidualnie uwzgldniajc jego stan oglny;

Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu wiadcze zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych
udzielanych przez pielgniark albo poon samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. Nr 210, poz. 1540).

35

4) zastosowanie dodatkowego okrycia

chorego w czasie dreszczy;
5) obserwacja miejsc na skrze
naraonych na odparzenia oraz ich
pielgnacja;
6) utrzymanie skry w czystoci;

4) w czasie wysokiej gorczki dreszcze powoduj nieprzyjemne odczucia

chorego, a odpowiednia temperatura otoczenia i dodatkowe okrycie
zmniejszaj ten problem;
5) szczeglnie osoby z nadwag i otyoci naraone s na odparzenia
z powodu zwikszonej potliwoci w miejscach, gdzie stykaj si
2 powierzchnie skry (pachy, pachwiny, pod piersiami, fady brzuszne),
dlatego te okolice naley przemywa i osusza;
6) wykonywanie toalety ciaa, zmiana bielizny osobistej i pocielowej
w zalenoci od potrzeb chorego, co sprzyja obnieniu gorczki
i poprawia samopoczucie chorego, jego estetyczny wygld;
7) temperatura otoczenia i wilgotno sprzyjaj parowaniu i oddawaniu
ciepa przez skr;
8) wnikliwa obserwacja jest przydatna do rozpoznania pierwszych
objaww odwodnienia chorego, skra sucha, wysuszone luzwki, spadek
RR, przyspieszenie ttna, przyspieszenie i spycenie oddechu oraz
zmniejszenie diurezy mog wiadczy o odwodnieniu chorego;

7) odpowiednia temperatura na sali

(16-19 C) i wilgotno 50-60%;
8) monitorowanie stanu nawodnienia
organizmu (stan skry, jej napicie,
elastyczno, wilgotno luzwek,
warto RR, ttna, oddechu, wielko
diurezy);
9) higiena jamy ustnej chorego: toaleta
9) czynnoci te poprawiaj samopoczucie chorego oraz zmniejszaj
jamy ustnej, okresowe pukanie jamy
ryzyko uszkodzenia i powstawania zmian patologicznych na wysuszonej
ustnej.
bonie luzowej jamy ustnej, poprawiaj te aknienie chorego.
rdo: opracowanie wasne na podstawie Zasady postpowania pielgniarskiego w wybranych stanach klinicznych, pod red. J. Grajek-Jwik,
W. Ciechaniewicz, Wydawnictwo OVO, Warszawa 1999; Problemy pielgnacyjne pacjentw z chorob nowotworow, pod red. A. Koper, I. Wroskiej,
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003; Podstawy pielgniarstwa. Podrcznik dla studentw i absolwentw kierunkw pielgniarstwo i poonictwo, tom I-II,
lusarska B., pod red. B. lusarskiej, J. Zarzyckiej, K. Zahradniczek, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004; Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla
studiw medycznych, pod red. D. Talarskiej, D. Zazuliskiej-Zikiewicz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.

36

4. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu krenia

4.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach ukadu
krenia
Bl w klatce piersiowej charakteryzuje si:
uczuciem ucisku, gniecenia, pieczenia za mostkiem, po lewej stronie klatki
piersiowej, czasem na plecach lub w nadbrzuszu;
promieniuje do uchwy, szyi, ramienia, okciowej powierzchni koczyny grnej;
spowodowany jest zwikszonym zapotrzebowaniem na tlen (wysiek, stres);
trwa od 2 do 30 minut;
ustpuje po likwidacji przyczyny lub po zastosowaniu nitratw.
Przyczynami blu w klatce piersiowej mog by: ostre zespoy wiecowe,
zatorowo pucna, rozwarstwienie aorty, dodatkowe pobudzenia serca, zapalenie
osierdzia, wypadanie patka zastawki mitralnej, nadcinienie pucne. Bl moe by
spowodowany czynnikami pozasercowymi: choroba refluksowa przeyku, achalazja
przeyku (kurcz wpustu), skurcz przeyku, przepuklina rozworu przeykowego, choroba
wrzodowa odka, zapalenie pcherzyka ciowego, zapalenie trzustki, hiperwentylacja,
odma opucnowa, zapalenie puc, opucnej, ble miniowe, kostne, zapalenie nerww
midzyebrowych, ppasiec, zaburzenia psychiczne (emocjonalne), naduycie alkoholu.
Uczucie koatania serca okrelane przez chorego jako palpitacje, miarowe lub
niemiarowe przyspieszenie lub zwolnienie pracy serca, jako koatanie, zamieranie,
potykanie si serca. Moe towarzyszy bl, dawienie w gardle, lk, niepokj. Oceniajc
je, naley zwrci uwag na okolicznoci, w ktrych wystpuje, jego czstotliwo
(staa, sporadyczna, przemijajca) oraz na czynniki, ktre je wyzwalaj. Wystpuje
w przypadku: zaburze rytmu, w czasie gorczki, po niektrych lekach, ale take w czasie
niepokoju, zaburze hormonalnych (nadczynno tarczycy, rdzenia nadnerczy),
hipoglikemii, po niektrych substancjach (kawa, nikotyna, herbata).
Obrzki pochodzenia sercowego to gromadzenie si pynu pozakomrkowego
w przestrzeniach rdmiszowych tkanek i narzdw, przewanie na podudziach,
kostkach, ktre nasilaj si w cigu dnia u osb chodzcych, a w nocy te u chorych
lecych widoczne s w okolicy ldwiowej.
Duszno to subiektywny objaw braku powietrza, ktry najczciej wystpuje
w chorobach puc i ukadu krenia. W zalenoci od stanu pacjenta moe mie charakter
spoczynkowy lub wysikowy. Biorc pod uwag czas trwania oraz przebieg, mona j
podzieli na posta: ostr charakterystyczn dla obrzku puc i zatorowoci pucnej,
oraz przewlek niewydolno serca.

37

Tab. 6. Skala oceniajca nasilenie dusznoci w niewydolnoci serca oraz nasilenie blw
dawicowych w chorobie wiecowej.
Kryteria klasyfikacji
Kryteria klasyfikacji dawicy piersiowej
niewydolnoci serca wedug NYHA
wedug CCS (Kanadyjskie Towarzystwo
Klasa
(Nowojorskie Towarzystwo
Chorb Serca i Naczy)
Kardiologiczne)
Niewystpowanie dawicy przy zwykej
Chorzy z chorob serca, ale bez
aktywnoci (spacer, wchodzenie po
I.
ograniczenia aktywnoci fizycznej
schodach); dawica wystpuje przy duym,
gwatownym lub przeduonym wysiku.
Mae ograniczenie zwykej aktywnoci;
Umiarkowane ograniczenie
dawica wystpuje podczas szybkiego
aktywnoci fizycznej; dopiero przy
spaceru lub wchodzenia po schodach,
II.
duych wysikach fizycznych
chodzenia ponad 200 m pod gr, po
ujawniaj si objawy niewydolnoci posikach, pod wpywem zimna, wiatru,
serca
stresu psychicznego lub kilku godzin po
obudzeniu si.
Znaczne ograniczenie zwykej aktywnoci
Objawy niewydolnoci serca ju
fizycznej; dawica wystpuje podczas
III.
przy niewielkiej aktywnoci
chodzenia mniej ni 200 m, wchodzenia
fizycznej
na mniej ni I pitro, w zwykych
warunkach codziennej aktywnoci.
Niezdolno do wykonywania adnego
Objawy choroby wystpujce
wysiku fizycznego bez wystpienia
IV.
w spoczynku
dyskomfortu; objawy dawicy pojawiaj
si w spoczynku.
rdo: Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 31.

Tachykardia to stan, gdy czynno serca wzrasta powyej 100 u/min, jest najczciej
objawem towarzyszcym: wstrzsowi, migotaniu przedsionkw, czstoskurczom
komorowym i nadkomorowym, nadczynnoci tarczycy, zatorowoci pucnej, przewlekej
obturacyjnej chorobie puc, hipoksji, hiperkapnii, zaburzeniom kwasowo-zasadowym,
moe by efektem przyjmowanych lekw, stosowanych uywek (kawa, alkohol, papierosy,
inne rodki energetyzujce), ale take towarzyszy stanom niepokoju i blu.
Bradykardia to stan, kiedy czynno serca zwalnia poniej 50u/min. Moe by
spowodowana przede wszystkim: lekami (digoksyna, blokery kanau wapniowego,
amiodaron, sotalol), ostrym zespoem wiecowym, niedoczynnoci tarczycy, wzrostem
cinienia rdczaszkowego, wyczynowym uprawianiem sportu.
Sinica pochodzenia sercowego to niebieskofioletowe zabarwienie skry i bon luzowych
przy zmniejszonym wysyceniu krwi tlenem, gdy krew woniczkowa zawiera >3,1
mmol/l odtlenowanej hemoglobiny. Moe mie posta:
sinicy pochodzenia centralnego, ktra lokalizuje si w obrbie spojwek,
luzwek warg i jzyka (wady z przeciekiem prawo-lewym, zaburzenia wentylacji);
sinicy obwodowej, widocznej na patkach uszu, nosie, palcach koczyn
grnych (niewydolno serca, miadyca zarostowa, miejscowe utrudnienie
odpywu krwi ylnej).

38

Omdlenia to krtkotrwae zaburzenia wiadomoci, spowodowane zmniejszonym

przepywem krwi przez naczynia mzgowe, ktre mog wystpi w zaburzeniach
rytmu, blokach przedsionkowo-komorowych, nadwraliwoci zatoki ttnicy szyjnej.
Istniej take omdlenia ortostatyczne spowodowane zmniejszon adaptacj ukadu
autonomicznego do pozycji pionowej i pojawiaj si najczciej po wysiku, dugotrwaym
unieruchomieniu w czasie pionizacji, u modych lub starszych osb.
Inne niespecyficzne objawy to:
kaszel spowodowany wzrostem cinienia krwi w yach pucnych (niewydolno
lewokomorowa, stenoza mitralna, obrzk puc, ttniak aorty);
krwioplucie;
nycturia, czyli zwikszona diureza nocna;
kacheksja, czyli wyniszczenie;
gorczka, dreszcze;
nudnoci, wymioty, ble w nadbrzuszu15.
4.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu krenia
4.2.1. Wywiad jako metoda gromadzenia informacji o pacjencie powinien
uwzgldni nastpujce informacje:
a) dane osobowe pacjenta, warunki domowe, rodowiskowe, aktywno spoeczn,
zawodow;
b) tryb ycia, nawyki ywieniowe;
c) palenie papierosw (liczba wypalanych papierosw oraz okres palenia);
d) przebyte lub wspistniejce choroby;
e) sylwetk psychiczn, czynniki wyzwalajce stres i sposb radzenia sobie z nim;
f) nastawienie do obecnej choroby, stosowanych metod leczenia;
g) sytuacj rodzinn, konflikty w rodzinie;
h) przebyte choroby (anginy, choroba reumatyczna, ogniska prchnicze,
dolegliwoci stawowe), zabiegi chirurgiczne;
i) obecne dolegliwoci: bl, jego lokalizacja, charakter, odczuwane zaburzenia
rytmu serca, duszno, obrzki, warto cinienia ttniczego krwi, tolerancja wysiku;
j) choroby ukadu krenia w rodzinie, przyczyny zgonw w rodzinie.
4.2.2. Obserwacja chorego to cenny sposb gromadzenia istotnych informacji
o pacjencie. Wnikliwa obserwacja bardzo czsto jest rdem danych, ktrych nie
powiedzia nam pacjent, gdy mg je uzna za mao istotne, nie dostrzeg zwizku
z dan chorob lub chcia je zatai. Powinna ona uwzgldni:
a) obserwacj ttna: czsto, miarowo, wypenienie;
b) warto cinienia krwi mierzonego na obu koczynach z zachowaniem
odpowiednich zasad;
c) obecno dusznoci i jej rozrnienie na spoczynkow i wysikow, ortopnoe;
d) charakter oddechu, liczba oddechw na minut;
e) obecno obrzkw pochodzenia sercowego i ich reakcje na zastosowane
leczenie;
15

M. Grabowski, G. Opolski, Choroby ukadu krenia. Objawy kliniczne, [w:] Choroby wewntrzne.
Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 25-32.

39

f) przesiki do jam ciaa; jama opucnowa duszno, w worku osierdziowym

zwiksza zastj ylny, zmniejsza pojemno wyrzutow, prowadzi do niewydolnoci
krenia, jama brzuszna moe zgromadzi si nawet kilkanacie litrw pynu;
g) sinic:
orodkow powstaje na skutek zmniejszonego dopywu krwi ylnej do puc,
obwodow jest skutkiem zastoju krwi ylnej i zwikszonym wykorzystaniem
tlenu;
h) ble serca i jego rnicowanie (lokalizacja, czas trwania, reakcja na zastosowane leki);
i) masa ciaa chorego;
j) diureza dobowa, godzinowa.
4.2.3. Analiza dostpnej dokumentacji medycznej
karta gorczkowa (ttno, temperatura, cinienie krwi, masa ciaa, defekacja);
historia choroby i dokumentacja dotychczasowego leczenia, poprzednich
hospitalizacji;
indywidualna karta zlece lekarskich;
karta obserwacji i intensywnej opieki medycznej w przypadku cikiego
stanu chorego;
karta bilansu pynw;
karta profilu glikemii;
karta wskanika INR.
4.2.4. Elektrokardiogram (EKG) to rejestracja potencjaw elektrycznych
wytwarzanych przez pracujce serce, ktra daje zapis w postaci elektrokardiogramu.
Wyrniamy 12 odprowadze EKG:
dwubiegunowe koczynowe:
I prawa rka lewa rka,
II prawa rka lewa noga,
III lewa rka lewa noga;
jednobiegunowe koczynowe:
aVR z prawej rki,
aVL z lewej rki,
aVF z lewej nogi;
jednobiegunowe przedsercowe:
V 1 4. midzyebrze przy prawym brzegu mostka,
V 2 4. midzyebrze przy lewym brzegu mostka,
V 3 w poowie odlegoci midzy V 2 i V 4,
V 4 w 5. midzyebrzu po lewej stronie w linii rodkowo-obojczykowej,
V 5 w punkcie przecicia lewej linii pachowej przedniej z lini poziom
poprowadzon przez 4. odprowadzenie (5. midzyebrze),
V 6 w punkcie przecicia lewej linii pachowej rodkowej z lini poziom.
Oznakowania sznurw koczynowych:
czerwony prawa rka;
ty lewa rka;
zielony lewa noga;
czarny prawa noga (uziemienie).
40

Krzywa EKG to obraz nastpujcych po sobie depolaryzacji i repolaryzacji:

zaamek P depolaryzacja przedsionkw;
zaamki Q, R, S depolaryzacja komr;
zaamek T repolaryzacja komr.
W oparciu o zapis EKG mona rozpozna:
niedokrwienie minia sercowego;
zawa minia sercowego, jego lokalizacj i rozlego;
zaburzenia rytmu i przewodzenia przez ukad bodco-przewodzcy;
zaburzenia wodno-elektrolitowe;
przerost jam serca;
wpyw lekw na serce;
zapalenie osierdzia.
Elektrokardiografia metod Holtera to najczciej 24-godzinne rejestrowanie zapisu
EKG z 2-3 odprowadze.
Ambulatoryjne 24-godzinne monitorowanie cinienia ttniczego krwi (ABPM).
Wskazaniami do tego badania s gwnie: dua zmienno cinienia krwi, podejrzenie
nadcinienia biaego fartucha, ocena nadcinienia wystpujcego w nocy, nadcinienia
opornego na leczenie, rozpoznanie oraz monitorowanie nadcinienia wystpujcego
w czasie ciy16.
4.2.5. Prba wysikowa (elektrokardiograficzny test wysikowy). Wykonuje
si j na ergometrze rowerowym lub ruchomej bieni. Pozwala stwierdzi tolerancj
wysiku, co jest szczeglnie przydatne w diagnozowaniu:
ustalenie lub potwierdzenie rozpoznania choroby niedokrwiennej serca;
ocena stopnia zaawansowania, skutecznoci stosowanego leczenia, zakresu
dozwolonego wysiku fizycznego;
u osb zdrowych wykonujcych zawody wymagajce dobrej tolerancji wysiku
(straacy, piloci, policjanci sportowcy).
Podczas prby obserwuje si cinienie ttnicze krwi, zapis EKG, samopoczucie pacjenta
i objawy kliniczne.
Przeciwwskazania do wykonania prby wysikowej:
pierwsze dni po zawale minia sercowego;
niestabilna dusznica bolesna;
ttniak serca lub aorty;
stenoza aortalna;
cika niewydolno serca;
choroby zapalne serca;
zatorowo pucna.

16

A. Tykarski, D. Czarnecka, Podstawowe zasady diagnostyki i leczenia nadcinienia ttniczego, [w:] Podrcznik
Polskiego Forum Profilaktyki, pod red. P. Podolca, tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Krakw 2007, s. 188.

41

4.2.6. Test pochyleniowy (TILT-TEST) jest to metoda majca zastosowanie

w diagnozowaniu zwaszcza omdle pochodzenia neurokardiogennego (odruchowego)
wazowagalnego oraz sytuacyjnego. Pozwala na obserwacj cinienia krwi, EKG
w przeduajcej si pozycji pionowej pacjenta. Specjalny st umoliwia stopniow
pionizacj pacjenta od pozycji paskiej na plecach a do poziomu jego ustawienia pod
ktem 60-70 stopni.
4.2.7. Koronarografia (badanie kontrastowe ttnic wiecowych)
Wskazania do koronarografii:
stabilna choroba wiecowa oporna na rodki farmakologiczne;
nawracajce dolegliwoci stenokardialne;
reanimacja z powodu nagego zatrzymania krenia (NZK) spowodowanego ostrym
zespoem wiecowym;
grupy zawodowe straacy, piloci, kierowcy z podejrzeniem choroby wiecowej;
pacjenci kwalifikowani do operacji duego ryzyka;
zaburzenia rytmu (czstoskurcze komorowe);
nawracajce objawy niedokrwienia (niewydolno serca, obrzk puc);
obnienie odcinka ST w zapisie EKG;
pacjenci po PTCA (przezskrna rdnaczyniowa koronaroplastyka);
pacjenci po CABG (pomostowaniu aortalno-wiecowym) z cechami niedokrwienia;
planowanie leczenia mechanicznego zawau minia sercowego;
zawa minia sercowego, gdy zagraa wstrzs kardiogenny, nieskuteczne jest leczenie
trombolityczne, lub kiedy duszno w spoczynku utrzymuje si powyej 12 godzin.
Przeciwwskazania do koronarografii:
brak zgody chorego na leczenie inwazyjne;
anemia znacznego stopnia;
niewydolno nerek, wtroby ze wzgldu na konieczno eliminacji z organizmu
rodka kontrastowego;
alergia na rodek kontrastowy;
wczesny okres po udarze mzgu;
zaburzenia krzepnicia;
zaawansowana miadyca.
Przygotowanie chorego do badania: jest to badanie inwazyjne, u niektrych pacjentw
moe powodowa niepokj dotyczcy jego przebiegu i ewentualnych powika,
dlatego wane jest przygotowanie chorego do tego badania poprzez poinformowanie
o celowoci jego wykonania i przebiegu, ale take wskazanie na jego rol i istotne
znaczenie dla dalszego leczenia:
uzyskanie pisemnej zgody chorego;
kpiel caego ciaa, ogolenie okolicy nakucia naczynia (gwnie okolice pachwin);
wkucie obwodowe kaniuli naczyniowej typu wenflon;
usunicie protezy zbowej, zdjcie bielizny;
przygotowa 2 l pynw do wypicia po badaniu;
pacjent powinien by na czczo co najmniej 6 godzin.

42

Przebieg badania:
cewnik wprowadza si do prawej lub lewej ttnicy wiecowej poprzez ttnic
udow lub ramienn chory moe odczuwa skurcze dodatkowe, koatanie serca;
podaje si rodek cieniujcy, co moe spowodowa wystpienie nudnoci, wymiotw;
pielgniarka monitoruje stan oglny pacjenta, cinienie ttnicze krwi i EKG.
Postpowanie z pacjentem po badaniu:
zastosowa ucisk powyej lub w miejscu nakucia przez 10-15 minut, a opatrunek
uciskowy suchy, dobrze umocowany pozostawiamy na 3-4 godziny, ale tak, by
wyczu ttno na ttnicy grzbietowej stopy lub promieniowej;
prba pionizacji powinna by przeprowadzana w obecnoci lekarza, pielgniarki;
naley kontrolowa diurez;
poleci pacjentowi wypicie 2 l pynw i pozostanie na diecie pynnej a do
nastpnego dnia;
pouczy chorego, aby ewentualne krwawienie zgosi pielgniarce, sam nie usuwa
opatrunku i pozosta w ku przez 12 godzin.
4.2.8. Badania biochemiczne (markery martwicy minia sercowego)
A) poziom troponin badanie charakterystyczne dla zawau minia sercowego,
wartoci podwyszone s ju po 4-6 godzinach od wystpienia objaww. Poza ostrym
zespoem wiecowym poziom troponin moe by podwyszony w: zastoinowej
niewydolnoci serca, toksycznym uszkodzeniu minia sercowego, zapaleniu lub urazie
minia sercowego, zaawansowanej niewydolnoci nerek, ostrych chorobach jamy
brzusznej, rozlegych oparzeniach, rozwarstwiajcym ttniaku aorty, zatorowoci pucnej;
B) kinaza kreatynowa (CK) swoisty dla serca jest izoenzym CK-MB, ktrego warto
podwyszon obserwuje si po 4-10 godzinach od wystpienia pierwszych objaww,
szczyt po 24 godzinach, a normalizacja nastpuje po 36-72 godzinach;
C) mioglobina jest hemowym biakiem syntetyzowanym w miniach prkowanych
(minie szkieletowe, misie sercowy), atwo uwalnia si z komrek w przypadku
ich martwicy, urazu lub nawet intensywnego wysiku fizycznego, w ostrych zespoach
wiecowych pojawia si ju po 2-6 godzinach, a normalizuje po 24 godzinach17.
4.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych dotyczcych ukadu krenia
4.3.1. Czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych
Etiologia chorb sercowo-naczyniowych jest zoona i trudno, w odrnieniu od
innych chorb, wskaza jedn, okrelon, konkretn przyczyn odpowiedzialn za ich
wystpienie i rozwj. Mona jedynie wskaza czynniki, ktre zwikszaj ryzyko ich
wystpienia, ale ich brak te nie wyklucza moliwoci zachorowania.
Klasyfikacja czynnikw ryzyka:
modyfikowalne, np. nieprawidowa dieta, palenie tytoniu, brak aktywnoci
fizycznej, zwikszone stenie cholesterolu cakowitego i LDL, zmniejszone
stenie cholesterolu HDL, cukrzyca, otyo, czynniki zapalne i prozakrzepowe;
niemodyfikowalne, np. wiek, pe, wywiad rodzinny, dotyczcy przedwczesnego
(u mczyzn <55. roku ycia, a u kobiet <65. roku ycia) wystpowania choroby
sercowo-naczyniowej, czynniki genetyczne, choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie.
17

M. Grabowski, G. Opolski, op. cit., s. 37-41.

43

Inny podzia czynnikw ryzyka sercowo-naczyniowego jest nastpujcy:

gwne czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych okrelane s czasem
jako tradycyjne, konwencjonalne i nale do nich:
a) palenie papierosw;
b) podwyszone cinienie ttnicze;
c) zwikszone stenie cholesterolu cakowitego i LDL;
d) zmniejszone stenie cholesterolu HDL;
e) cukrzyca;
f) pe mska;
g) zaawansowany wiek.
Gwne czynniki ryzyka predysponuj do wystpienia: choroby niedokrwiennej
serca, choroby naczy mzgowych, ttnic koczyn dolnych, ttnic nerkowych,
ttniaka aorty brzusznej. Liczne badania wskazuj, e np. palenie tytoniu sprzyja
przede wszystkim wystpieniu choroby ttnic koczyn dolnych (blisko 4-krotny
wzrost ryzyka) oraz ttniaka aorty brzusznej, jak rwnie chorobie niedokrwiennej
serca (ponad 1,5-krotnie). Na zawa serca naraeni s zwaszcza palacze tytoniu
(ponad 1,5-krotny wzrost ryzyka) i osoby z hipercholesterolemi. Najwaniejszym
czynnikiem ryzyka udaru mzgu jest nadcinienie ttnicze.
predysponujce czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych:
a) otyo;
b) otyo brzuszna;
c) siedzcy tryb ycia;
d) dodatni wywiad rodzinny (rodzice, rodzestwo, dzieci) w kierunku przedwczesnego
wystpowania chorb sercowo-naczyniowych (u kobiet <65. roku ycia, za
u mczyzn <55. roku ycia);
e) dieta aterogenna;
f) czynniki psychospoeczne i socjoekonomiczne;
g) czynniki genetyczne.
Czynniki predysponujce odpowiadaj za wystpienie gwnych czynnikw ryzyka,
np. otyo prowadzi do rozwoju nadcinienia ttniczego, cukrzycy typu II, zaburze
gospodarki lipidowej.
potencjalne czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych:
a) zwikszone stenie triglicerydw;
b) mae, gste LDL;
c) zwikszone stenie lipoproteidy(a) Lp(a);
d) wskaniki ukadu krzepnicia i fibrynolizy (np. fibrynogen);
e) zwikszone stenie homocysteiny;
f) wskaniki reakcji zapalnej (np. biako C-reaktywne)18.

18

P. Podolec, G. Kope, A. Pajk, Czynniki ryzyka chorb sercowo-naczyniowych, [w:] Podrcznik Polskiego Forum
Profilaktyki..., s. 83-87.

44

4.3.2. Nadcinienie ttnicze to trwae podwyszenie cinienia ttniczego krwi

powyej wartoci uznawanych za prawidowe dla danej grupy wiekowej na skutek
rozregulowania prawidowych mechanizmw homeostatycznych. Stan ten w sposb
znaczcy wpywa na zwikszenie umieralnoci, jest najczstszym i najgroniejszym
czynnikiem ryzyka chorb ukadu sercowo-naczyniowego. Szacuje si, e chorob t
jest dotknite 29% populacji dorosych Polakw, w zalenoci od wieku badanych od
kilku % wrd ludzi modych do ponad 50% u osb w wieku podeszym, u ktrych
najczciej przyjmuje posta izolowanego nadcinienia ttniczego.
Tab. 7. Najczstsze bdy popeniane podczas pomiaru cinienia ttniczego krwi.
Przyczyny
Rodzaj bdu
Skutek bdu
Zalene
Wypicie kawy przed pomiarem Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
od pacjenta Wypalenie papierosa
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
Wysiek fizyczny
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
Brak odpoczynku
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
Przyjecie lekw wpywajcych Zawyenie lub zanienie wartoci
na warto cinienia
cinienia ttniczego
Zalene
Zbyt mocne przyoenie
Brak V fazy Korotkowa
od osoby
suchawki
wykonujcej Zbyt szybkie oprnianie
Zanienie wartoci cinienia skurczowego
pomiar
mankietu
Zbyt wolne oprnianie
Wzrost wartoci cinienia rozkurczowego
mankietu
Bdne odczytanie wartoci
Zanienie lub zawyenie wartoci
cinienia ttniczego
cinienia ttniczego
Brak podparcia koczyny
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
w trakcie pomiaru
Ramie nie znajduje si na
Zanienie lub zawyenie wartoci
poziomie serca
cinienia ttniczego
Zalene od
Brak wyzerowania aparatu
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
aparatu
przed pomiarem
Nieprawidowo dobrany
Zawyenie wartoci cinienia ttniczego
mankiet
rdo: Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych, s. 68.

Nadcinienie ttnicze rozpoznaje si, jeeli wartoci cinienia ttniczego podczas

2 kolejnych pomiarw, w czasie 2 kolejnych wizyt w gabinecie lekarskim s wysze
lub rwne 140 mm Hg dla cinienia skurczowego lub 90 mm Hg dla cinienia rozkurczowego.
W przypadku 2 rnych wynikw w czasie jednej wizyty pod uwag bierze si redni
z uzyskanych wartoci19.
Mimo e atwo jest rozpozna nadcinienie ttnicze, to niestety bardzo czsto
ju w momencie jego rozpoznania zmiany i zaburzenia w poszczeglnych ukadach
oraz narzdach s bardzo zaawansowane.
Czynniki ryzyka nadcinienia ttniczego:
predyspozycje genetyczne, przedwczesna choroba sercowo-naczyniowa
w wywiadzie rodzinnym (M <55 lat, K <65 lat);
19

A. Tykarski, D. Czarnecka, op. cit., 187-196.

45

 palenie papierosw;
nadmiar produktw zawierajcych kofein;
stres i nieumiejtno radzenia sobie ze stresem;
leki: glikokortykosteroidy, erytropoetyna, sympatykomimetyki, NLPZ;
nadwaga, otyo typu brzusznego (obwd tali M >102 cm, K >88 cm);
dieta z du zawartoci soli, tuszczw, wglowodanw, a ma potasu;
doustna antykoncepcja hormonalna u kobiet powyej 35. roku ycia palcych
papierosy;
bezdech nocny u mczyzn;
nieprawidowa tolerancja glukozy lub cukrzyca;
maa aktywno ruchowa;
zaburzenia w funkcjonowaniu nerek.
Powikania choroby nadcinieniowej:
neurologiczne (udar mzgu, przemijajce niedokrwienie mzgu TIA, otpienie);
kardiologiczne (przerost minia sercowego, choroba niedokrwienna serca, niewydolno
serca);
okulistyczne retinopatia;
wczeniejsze pojawienie si miadycy ttnic, aorty brzusznej, koczyn dolnych,
powstawanie ttniakw naczy;
nefrologiczne (szkliwienie kbkw nerkowych, mikroalbuminuria, biakomocz,
niewydolno nerek); nadcinienie ttnicze i cukrzyca to 2 najczstsze przyczyny
niewydolnoci nerek20.
Tab. 8. Klasyfikacja oparta na wartoci cinienia ttniczego (wartoci wyraone w mm Hg).
Cinienie
skurczowe

Cinienie
rozkurczowe

<120
120-129
130-139
140-159
160-179
>180
>140

<80
80-84
85-89
90-99
100-109
>110
<90

Kategoria
cinienie optymalne
cinienie prawidowe
cinienie wysokie prawidowe
nadcinienie ttnicze agodne stopie 1
nadcinienie ttnicze umiarkowane stopie 2
nadcinienie ttnicze cikie stopie 3
izolowane nadcinienie skurczowe

Inf. za: A. Tykarski, D. Czarnecka, op. cit., s. 189.

Rola i zadania pielgniarki w leczeniu i profilaktyce nadcinienia ttniczego:

leczenie niefarmakologiczne nadcinienia ttniczego, czyli zmiana stylu ycia, jest
pierwszym i podstawowym elementem leczenia tej choroby. Pielgniarka jako osoba
majca kontakt z pacjentami w rnych placwkach suby zdrowia, uczestniczca
w procesie rozpoznawania (pomiary cinienia ttniczego), powinna zwrci uwag
pacjentw na konieczno wprowadzenia zmian w ich dotychczasowym stylu
ycia, ale take zmotywowa do podejmowania takich dziaa (tab. 9);
leczenie farmakologiczne systematyczne przyjmowanie lekw jest warunkiem
zachowania cigoci i skutecznoci leczenia; w zalenoci od stopnia zaawansowania
choroby pacjent przyjmuje od jednego do kilku lekw dziennie i nie powinien
odstawia ich bez uzgodnienia z lekarzem prowadzcym;
20

Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 49.

46

 zmotywowanie chorego do systematycznej kontroli cinienia ttniczego krwi,

dokumentowania tych pomiarw oraz nauczenie w sposb waciwy dokonywania
tych pomiarw;
przekonanie o koniecznoci systematycznych kontroli lekarskich, zwaszcza gdy
pojawi si objawy niepokojce, mogce by sygnaem stanu pogorszenia stanu zdrowia.
Tab. 9. Leczenie niefarmakologiczne nadcinienia ttniczego.
Metoda leczenia
Zmniejszenie
masy ciaa
Zastosowanie
diety DASH
Zmniejszenie
spoycia sodu
Zwikszenie
aktywnoci
fizycznej
Ograniczenie
spoycia
alkoholu

Zalecenia
Utrzyma prawidow mas ciaa
(BMI 18,5-24,9 kg/m).
Spoywa owoce, warzywa i produkty
mleczne ze zmniejszon zawartoci tuszczw.
Zmniejszy spoycie chlorku sodu do iloci
nieprzekraczajcej 6 g (1 yeczka) dziennie.
Podejmowa regularne wiczenia aerobowe,
takie jak szybkie chodzenie (przynajmniej
30-40 minut dziennie co najmniej 4-5 razy
w tygodniu).
Ograniczy spoycie alkoholu maksymalnie
do 3 jednostek na dob u mczyzn
i maksymalnie 2 jednostek u kobiet oraz
osb o maej masie ciaa.

Przyblione obnienie
cinienia skurczowego
5-20 mm Hg/10 kg
zmniejszenia masy ciaa
8-14 mm Hg
2-8 mm Hg

4-9 mm Hg

2-4 mm Hg

Inf. za: A. Tykarski, D. Czarnecka, op. cit., s. 193.

4.3.3. Choroba niedokrwienna serca jest to zesp objaww klinicznych

spowodowanych zaburzeniami rwnowagi pomidzy dowozem tlenu i innych substancji
potrzebnych do funkcjonowania serca a jego aktualnym zapotrzebowaniem. Najczciej
jest efektem miadycy ttnic wiecowych. Szacuje si, e w Polsce na t chorob choruje
1,5 mln osb. Bl odczuwany jest w okolicy klatki piersiowej, moe promieniowa do
szyi, uchwy barkw, koczyny grnej lewej, karku i nadbrzusza, moe mie charakter
duszcy, piekcy, ciskajcy lub mieszany. Moe go wyzwoli wysiek fizyczny, stres,
obfity posiek, chd, wiatr, mrz.
Postpowanie z pacjentem z chorob niedokrwienn serca:
likwidacja czynnikw sprzyjajcych wystpieniu choroby uregulowany tryb
ycia, dieta pozbawiona czynnikw miadycotwrczych, ubogoenergetyczna,
z ograniczeniem tuszczw, cukrw prostych, zakaz palenia, wskazany ruch oraz
umiarkowany wysiek fizyczny, a przeciwwskazane gwatowne ruchy, cika praca
fizyczna;
posiadanie nitrogliceryny w celu doranego jej podania;
wykonanie koronarografii (badanie kontrastowe naczy wiecowych) po wprowadzeniu
kontrastu;
przezskrne interwencje wiecowe (PCI), balonikowanie naczy wiecowych,
wszczepienie rozprek naczyniowych stentw;
pomostowanie ttnic wiecowych (CABG);
przygotowanie chorego do bada specjalistycznych i inwazyjnych metod leczenia:
psychiczne, fizyczne.
47

4.3.4. Ostre zespoy wiecowe niestabilna dusznica bolesna i zawa serca

Ostry zesp wiecowy (ACS Acute Coronary Syndrome) jest terminem
wprowadzonym dopiero w ostatnim dziesicioleciu, obejmujcym te postacie choroby
niedokrwiennej serca, ktre maj ostry, dynamiczny przebieg i czsto s przyczyn
nagego zgonu sercowego.
Bezporedni przyczyn tego stanu jest pknicie blaszki miadycowej lub jej
naderka, co powoduje powstanie zakrzepu w naczyniu wiecowym, w konsekwencji
doprowadzajc do cakowitego lub czciowego ograniczenia przepywu krwi przez
naczynie. Czynnikiem wyzwalajcym uszkodzenie blaszki miadycowej jest najczciej:
gwatowny wzrost cinienia ttniczego krwi, tachykardia, znaczny wysiek fizyczny
oraz silny stres psychiczny.
Wstpne rozpoznanie na podstawie zapisu EKG pozwala na wyrnienie
2 postaci ostrego zespou wiecowego, tj.:
a) z uniesieniem odcinka ST (STEMI);
b) bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI).
Po kilku godzinach od pojawienia si objaww ostrego zespou wiecowego
ocena markerw martwicy minia sercowego pozwala na zrnicowanie niestabilnej
dusznicy bolesnej i zawau minia sercowego. W niestabilnej dusznicy bolesnej
zamknicie wiata naczynia jest niezupene i krtkotrwae (do 20 minut), w zawale
minia sercowego bez uniesienia odcinka ST zamknicie moe trwa do 60 minut,
a w zawale minia sercowego z uniesieniem odcinka ST zamknicie jest cakowite
i moe by trwae.
Leczenie ostrego zespou wiecowego uzalenione jest od jego postaci. Priorytetem
jest jak najszybsze udronienie zamknitego naczynia metodami farmakologicznymi
(fibrynolityczne streptokinaza, trombolityczne), albo metodami interwencyjnego
mechanicznego udraniania zamknitej ttnicy (angioplastyka pierwotna, angioplastyka
z wszczepieniem stentu, pierwotne stentowanie)21.
Powikania zawau minia sercowego:
naga mier sercowa;
wstrzs kardiogenny;
ostra niewydolno krenia;
zaburzenia rytmu i przewodnictwa;
pknicie ciany lub przegrody serca.
Postpowanie przedszpitalne:
unieruchomienie chorego (pozycja leca lub siedzca, z opuszczonymi nogami);
ocena ttna, oddechu, RR, wystpowania zastoju w pucach, monitorowanie EKG;
leczenie blu, dusznoci i lku:
podanie tlenu (2-4 l/minut przez mask lub wsy) naley stosowa u chorych
zgaszajcych duszno lub z objawami niewydolnoci serca, naley te
podawa u wszystkich chorych, gdy saturacja spada poniej 90% (pulsoksymetria,
gazometria);

21

Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa..., s. 14-18.

48

podanie nitrogliceryny (NTG) podjzykowo lub w postaci sprayu w niektrych

przypadkach moe spowodowa ustpienie blu, normalizacj EKG, natomiast
jeli bl nie ustpi, naley podawa ponownie NTG (2,5-5,0 mg co 5-15
minut), a nastpnie rozway moliwo podania jej w infuzji doylnej
(najczciej w szpitalu), zwaszcza gdy wystpuje: podwyszone cinienie
ttnicze, objawy niewydolnoci lewej komory serca, trwajcy lub powracajcy
bl w klatce piersiowej. Opanowanie blu jest szczeglnie istotne, poniewa
powoduje on aktywacj wspczuln, a ta z kolei skurcz naczy, zwiksza
obcienie serca i tym samym ryzyko wystpienia zaburze rytmu serca.
Przeciwwskazaniem do podania NTG jest: cinienie ttnicze skurczowe <90
mmHg, bradykardia <50/min, lub tachykardia <100u/min;
podanie morfiny silny lek p/blowy podany doylnie 4-8 mg, kolejne dawki
po 2 mg co 2-15 min, a do ustpienia blu (obserwacja pod ktem powika:
nudnoci, wymioty, hipotensja z bradykardi, depresja orodka oddechowego);
leki przeciwpytkowe:
(ASA) kwas acetylosalicylowy doustnie 150-325 mg, najlepiej niepowlekane,
rozdrobnione lub zaleci rozgryzienie. Podanie kwasu acetylosalicylowego
doustnie powinno dotyczy wszystkich chorych z podejrzeniem OZW.
W kolejnych dniach, a do koca ycia chorego, ACA stosuje si w dawkach
75-100 mg codziennie, najczciej wieczorem, drog doustn.
klopidogrel naley poda jak najszybciej wszystkim chorym poddawanym
przezskrnej interwencji wiecowej (PCI) i powinno si rozpocz od dawki
300 mg, moe to by podwjna dawka nasycajca (600 mg), ktra znacznie
szybciej i skuteczniej hamuje agregacj pytek krwi pniej, przynajmniej
przez okres 12 miesicy naley kontynuowa podawanie tego leku w dawce
75 mg na dob. Korzystne dla pacjenta jest wdroenie leczenia przeciwpytkowego
jeszcze przed szpitalem. Ze wzgldu na dostpno zalecanych lekw mona
podawa heparyn drobnoczsteczkow (Fraxyparyna, Clexane) w dawce
60 j.m./kg m.c.;
zapewnienie dostpu do yy poprzez wkucie kaniuli naczyniowej typu wenflon;
w przypadku zastoju w pucach lub obrzku podanie lekw zwikszajcych
diurez furosemid (20-40 mg i.v.);
unikanie iniekcji dominiowych;
transport karetk do szpitala, najlepiej dysponujcego moliwoci wykonania
koronarografii, aby nie naraa pacjenta na strat czasu, ktra moe niekorzystnie
wpywa na przebieg i efekty leczenia;
eliminacja lub minimalizacja czynnikw pogarszajcych stan chorego: wysiek
fizyczny spowodowany wykonywaniem niepotrzebnych czynnoci (przechodzenie
do karetki, schodzenie po schodach).
Leczenie szpitalne zawau minia sercowego:
jeli pacjent nie otrzyma, to w pierwszej kolejnoci naley zastosowa leki
zmniejszajce dolegliwoci blowe, leki przeciwpytkowe;
jak najszybciej naley podj leczenie reperfuzyjne:
strategia inwazyjna (koronarografia i pierwotna przezskrna angioplastyka
wiecowa PTCA ze stentowaniem) powinna by podjta, gdy orodek posiada
49

takie moliwoci, czas od wezwania pomocy do napenienia balonu w ttnicy

wiecowej (nie czas przyjazdu do szpitala) jest krtszy ni 120 minut, wystpuj
objawy wstrzsu kardiogennego oraz istniej przeciwwskazania do leczenia
fibrynolitycznego;
leczenie fibrynolityczne podejmuje si u pacjentw, u ktrych brak jest
przeciwwskaza do stosowania takiej metody terapii i gdy zabieg angioplastyki
wiecowej nie moe by wykonany w zalecanym czasie (<120 minut); optymalny
czas na wdroenie tego leczenia to 30 minut (czas drzwi iga);
angiografi po leczeniu fibrynolitycznym podejmuje si, jeeli stan pacjenta
wskazuje, e nie byo ono skuteczne wwczas wykonuje si tzw. ratunkow
PCI, jeeli natomiast stan chorego poprawia si (normalizacja zapisu EKG,
ustpienie blu w klatce piersiowej) i gdy brak jest innych przeciwwskaza
zaleca si angiografi najwczeniej po 3 godzinach i nie pniej ni po 24
godzinach22.
Tab. 10. Przywracanie dronoci zamknitej ttnicy wiecowej.
Pierwotna angioplastyka
Leczenie fibrynolityczne
czciej wczesne udronienie
szeroka dostpno;
zamknitej ttnicy;
maa zaleno wyniku leczenia
rzadziej pozostae zwenia ttnicy,
od dowiadczenia lekarskiego;
powroty niedokrwienia, ponowny zawa;
moliwo szybkiego
zastosowania,
rzadziej krwawienia rdczaszkowe;
Zalety
mniejsza wczesna umieralno;
atwo stosowania lekw
w postaci wstrzykni.
wiksza skuteczno we wstrzsie
kardiogennym;
moliwo zastosowania w przypadku
przeciwwskaza do fibrynolizy.
zaleno wynikw od dowiadczenia
zwikszone ryzyko krwawie
operatora;
ukadowych, rdczaszkowych.
Wady
ograniczona dostpno;
duszy czas oczekiwania.
rdo: Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 102.

Opieka pielgniarska nad pacjentem w warunkach domowych po zawale minia

sercowego:
Konieczno zmiany stylu ycia, ktra dla pacjentw jest bardzo trudna ze
wzgldu na dugotrwae, utrwalone, niewaciwe nawyki i przyzwyczajenia, dlatego
proces wzbogacania wiedzy chorego, ksztatowania jego umiejtnoci oraz wzbudzania
motywacji do zmiany powinien rozpocz si ju podczas jego hospitalizacji:
wychodzenie z naogu palenia tytoniu jest niezwykle istotne, gdy 2-krotnie
zmniejsza ryzyko ponownego zawau minia sercowego, oprcz wyjaniania,
tumaczenia szkodliwoci tego naogu mona wprowadzi postpowanie
farmakologiczne, ktre wspomaga ten proces (nikotynowa terapia zastpcza

22

P. Jankowski, M. Brzozowska-Kiszka, Wspczesne zasady leczenia zawau serca, Przewodnik Lekarza 2009,
nr 3, s. 30-37.

50

NTZ), ale mona j stosowa u pacjentw stabilnych i nie bezporednio po

zawale, dlatego metody te naley uzaleni od zlecenia lekarskiego;
kontrola cinienia ttniczego krwi naley dy do utrzymania na poziomie
130/80 mm Hg poprzez nastpujce dziaania: zmniejszenie masy ciaa, regularny
wysiek fizyczny, redukcj spoycia sodu, diet bogat w owoce i warzywa,
leczenie farmakologiczne;
dyslipidemie osigamy dziki odpowiedniej diecie, zwikszeniu aktywnoci
fizycznej, zmniejszeniu masy ciaa, ale take konieczne jest stosowanie statyn
u wszystkich chorych po przebytym OZW niezalenie od stenia cholesterolu;
normalizacja poziomu glikemii do wartoci glukozy: na czczo <6,0 mmol/l,
a po posiku <7,5 mmol/l, stenia hemoglobiny glikowanej <6,5%;
aktywno fizyczna u pacjentw po zawale minia sercowego zaleca si
regularne wiczenia fizyczne, ktre nie powinny by krtsze ni 30 minut, naley
unika wicze izometrycznych, a przed rozpoczciem wicze naley wykona
test wysikowy;
otyo jest istotnym czynnikiem ryzyka ponownego pogorszenia stanu chorego,
dlatego te konieczne jest zmniejszenie jej w przypadku nadwagi do poziomu
BMI <25 kg/m, a w przypadku otyoci <30 kg/m; wane jest take zmniejszenie
obwodu brzucha (otyo brzuszna) u osb z nadwag do poziomu: mczyni
<94 cm, kobiety <80 cm, a w przypadku otyoci: mczyni <102 cm, kobiety
<88 cm;
stosowanie farmakoterapii po wypisaniu ze szpitala to stae podawanie:
kwasu acetylosalicylowego w dawce 75-150 mg na dob, klopidogrelu cznie
z kwasem acetylosalicylowym w dawce 75 mg na dob przynajmniej przez 12
miesicy, jeli pacjenci nie toleruj wyej wymienionych lekw, naley zastosowa
u nich doustny lek przeciwzakrzepowy, ktry bdzie utrzymywa warto INR na
poziomie 2,0-3,0; konieczne jest take podawanie lekw, ktre bd utrzymyway
cinienie ttnicze krwi na optymalnym poziomie23.
W opiece poszpitalnej bardzo wan rol odgrywa pielgniarka, ktra powinna by
rdem informacji dla chorego, udziela mu wskazwek dotyczcych zasad obowizujcych
w czasie stosowania poszczeglnych lekw, zasad oceny stanu wasnego zdrowia oraz
udziela wsparcia w sytuacjach trudnych, dotyczcych np. wychodzenia z naogu
palenia papierosw, zmiany nawykw ywieniowych, stylu ycia.

23

Ibidem, s. 35-37.

51

Tab.11. Wskazania i przeciwwskazania do leczenia trombolitycznego w wieym zawale serca.

Wskazania
Przeciwwskazania
Standardowe
Wzgldne
Bezwzgldne
Wzgldne
2 godziny od
wystpienia blu
zawaowego,
uniesienie odcinka
ST w przynajmniej
2 odprowadzeniach,
wiey blok odnogi
pczka Hisa.

wiek 75. roku

ycia;
przyjcie po 12
godzinach od
wystpienia blu
zawaowego;
cinienie
skurczowe
175 mm Hg,
rozkurczowe 110
mm Hg;
6 miesicy po
udarze mzgowym
bez objaww
neurologicznych.

brak wskaza;
czynne krwawienia
niepoddajce si uciskowi;
przebyte: udar
krwotoczny mzgu,
ttniak rdmzgowy,
nowotwr, anomalie
rozwojowe, zabiegi
neurologiczne, uraz gowy
w ostatnim miesicu;
podejrzenie ttniaka
rozwarstwiajcego aorty;
zabieg chirurgiczny lub
ciki uraz w ostatnich
2 tygodniach;
RKO z uszkodzeniem
eber, mostka, innych
narzdw;
krwotoczna retinopatia
cukrzycowa oraz inne
schorzenia groce
krwawieniem
wewntrzczaszkowym;
skaza krwotoczna;
cia.

przebyty przed ponad

2 miesicami udar
krwotoczny mzgu oraz
w wywiadzie epizody
niedokrwienia;
nadcinienie ttnicze
oporne na leczenie;
czynne owrzodzenie
odka lub jelit;
doustnie aktualnie
stosowane leki
przeciwzakrzepowe;
RKO z masaem
zewntrznym;
zabieg operacyjny
wykonany przed upywem
2 miesicy;
niewydolno nerek,
wtroby;
czynny proces
nowotworowy;
okres schykowy chorb
o cikim przebiegu;
ze wzgldu na
streptokinaz alergia,
leczenie przed upywem
2 lat.
rdo: Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 103.

4.3.5. Zaburzenia rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca s do zrnicowane, rozpoczynajc od postaci agodnej,
nieodczuwanej przez chorego, a wykrywanej przypadkowo w czasie wykonywania
EKG, a do cikich zaburze rytmu, mogcych stanowi stan zagroenia ycia. Zaburzenia
te mog by spowodowane rnymi czynnikami:
1) ze strony minia sercowego choroba niedokrwienna serca, zawa serca,
zapalenie minia sercowego, kardiomiopatie, choroby ukadowe obejmujce
misie sercowy;
2) hemodynamiczne wady serca, nadcinienie ttnicze, nadcinienie pucne;
3) pozasercowymi stres, silne przeycia emocjonalne, zaburzenia elektrolitowe
(K, Mg), zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej (kwasica, hiperkapnia),
nadczynno tarczycy, naduywanie kawy, alkoholu, tytoniu, choroby jamy
brzusznej, choroby puc, przyczyny jatrogenne (leki).
Migotanie przedsionkw to najczstsze zaburzenie pracy serca, ktre jest
powodem hospitalizacji 1/3 pacjentw z powodu zaburze rytmu serca. Czsto jego
wystpowania wzrasta wraz z wiekiem i dotyczy 8-10% osb po 80. roku ycia. Ze wzgldu
na czas trwania dzielimy je na: napadowe trwajce do 7 dni, przetrwae utrzymujce
si powyej 7 dni, utrwalone jeli niemoliwe jest przerwanie go kardiowersj lub
powraca ponownie w cigu 24 godzin, natomiast jeli chory nie wyraa zgody na kardiowersj
52

lub istniej przeciwwskazania do jej wykonania, stan ten okrelany jest jako migotanie
utrwalone akceptowane24.
Migotanie przedsionkw moe by spowodowane przyczyn pozasercow,
tak jak: naduycie alkoholu, stres, zabieg chirurgiczny, ostre zakaenie, niedotlenienie,
zaburzenia metaboliczne, elektrolitowe lub sercow: zawa serca, zapalenie minia
sercowego i osierdzia, zator ttnicy pucnej. Moe mie take podoe neurogenne
i wystpi na skutek wzmoonego napicia nerwu bdnego lub ukadu wspczulnego.
Zaburzenie to pogarsza jako ycia chorego poprzez wystpujce dolegliwoci takie
jak: uczucie koatania serca, osabienie, obnion tolerancj wysiku, zawroty gowy,
wielomocz, ale take moe powodowa grone nastpstwa w postaci: powika zakrzepowo-zatorowych powodujcych udar mzgu lub niewydolno serca.
Leczenie migotania przedsionkw obejmuje identyfikacj modyfikowalnych
czynnikw zwikszajcych ryzyko wystpienia arytmii, do ktrych zaliczamy przede
wszystkim: le kontrolowane nadcinienie ttnicze krwi, nadczynno tarczycy, wad
zastawkow, infekcje, zawa serca, zapalenie osierdzia lub minia sercowego, zatorowo
pucn albo te stosowanie rodkw stymulujcych. Jeeli nie przyniesie to oczekiwanych
efektw, naley rozway 2 inne sposoby postpowania: przywrcenie rytmu zatokowego
lub kontrola czstoci pracy komr bez denia do przerwania arytmii.
Przywrcenie rytmu zatokowego mona osign poprzez:
kardiowersj elektryczn, ktra jest najbardziej skuteczn metod, ale nie
wszyscy chorzy mog by poddani temu zabiegowi; nie zaleca si jej wykonania
u chorych ze znacznie powikszonym lewym przedsionkiem serca, przy obecnoci
materiau zatorowego w przedsionkach, a przy chorym wle zatokowym
wskazane jest zabezpieczenie pacjenta stymulacj czasow;
metodami inwazyjnymi: terapia resynchronizujca na poziomie przedsionkw,
defibrylator przedsionkowy, ablacja przezskrna, postpowanie chirurgiczne;
stosowanie lekw antyarytmicznych, z ktrych najskuteczniejszym w dalszym
cigu jest amiodaron: jak wykazuj liczne badania jest on w stanie utrzyma
rytm zatokowy u 45-70% pacjentw przez okres od 12-54 miesicy, niestety jest
odpowiedzialny za wystpowanie licznych skutkw ubocznych takich jak:
nadczynno lub niedoczynno tarczycy, toksyczno pucna wtrobowa,
zmiany dermatologiczne w postaci wysypki i sinych przebarwie, zmiany
oczne, zaburzenia neurologiczne (ataksja, drenia, parestezje, bezsenno),
zaburzenia odkowo-jelitowe (nudnoci, biegunka, wymioty, zaparcia),
bradykardia poniej 40/minut, proarytmia komorowa, niewydolno serca,
powikania zakrzepowo-zatorowe (udar, TIA, zatorowo obwodowa i/lub
pucna), krwawienia, niestabilno choroby wiecowej, zgon;
ze wzgldu na due ryzyko wystpienia zaburze zatorowo-zakrzepowych
u pacjentw stosuje si antagonist witaminy K acenokumarol, warfaryn.
Leki te naley przyjmowa systematycznie, a dawka powinna by uzaleniona
od wartoci wskanika INR25.

24

T. Sondej, D. Czarnecka, Cele leczenia migotania przedsionkw zmniejszenie ryzyka nawrotu, kontrola
czstoci rytmu komr czy poprawa rokowania?, Przewodnik Lekarza 2009, nr 3, s. 8-16.
25
Ibidem, s. 8-16.

53

Tab. 12. Podzia zaburze rytmu serca.

Zaburzenia rytmu
1) Niemiarowo ekstrasystoliczna
(skurcze dodatkowe pojedyncze, mnogie):
a) nadkomorowe,
b) komorowe.
2) Czstoskurcz:
a) nadkomorowy,
b) komorowy.

Zaburzenia przewodnictwa
1) Blok przedsionkowo-komorowy:
a) I. stopnia (utajony),
b) II. stopnia (czciowy),
c) III. stopnia (zupeny).
2) Bloki odng pczkw Hisa;
a) prawej odnogi,
b) lewej odnogi.
3) Inne zaburzenia przewodnictwa
(zesp sabego wza zatokowego).

3) Migotanie i trzepotanie przedsionkw.

4) Trzepotanie i migotanie komr.

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa...,
s. 57-73.

Czstoskurcz komorowy moe mie przebieg nieutrwalony gdy trwa do 30

sekund, i utrwalony gdy czas trwania wynosi powyej 30 sekund. Czynno komr
jest przyspieszona i wynosi 140-250/minut, z szerokimi zespoami QRS. Pacjent uskara
si na: bl wiecowy, duszno, spadek cinienia ttniczego krwi. Trzepotanie oraz
migotanie komr to zaburzenia, ktre mog doprowadzi do mierci klinicznej i nagej
mierci sercowej. Najczciej wymagaj zastosowania defibrylacji elektrycznej.
Charakterystyczny dla trzepotania komr jest zapis EKG w postaci zbw piy,
z czstotliwoci 250-350/minut. Leczenie tych zaburze moe by farmakologiczne,
ale coraz czciej stosuje si wszczepienie kardiowerterw stymulatorw z moliwoci
stymulacji antyarytmicznej, a w niektrych przypadkach wykonuje si ablacj26.
Zaburzenia przewodnictwa serca:
1) blok przedsionkowo-komorowy I. stopnia czasami nie daje adnych objaww,
a rozpoznawany jest na podstawie zapisu EKG, dlatego te nazywany jest utajonym;
2) blok przedsionkowo-komorowy II. stopnia polega na blokowaniu przewodzenia
do komr co 2. lub co 3. pobudzenia z przedsionkw. Objawia si znaczn bradykardi,
zespoem MAS (zawroty gowy, stany przedomdleniowe, omdlenia);
3) blok przedsionkowo-komorowy zupeny wystpuje wwczas, gdy przedsionki
i komory pracuj wasnym rytmem. Nastpstwem tego stanu moe by (podobnie jak
w bloku II. stopnia) zesp MAS, niedokrwienie mzgu z utrat przytomnoci,
niewydolno serca. Stan ten moe stanowi bezporednie zagroenie ycia pacjenta.
Oglne zasady postpowania z pacjentem z zaburzeniami rytmu serca:
dokadne diagnozowanie i rnicowanie charakteru zaburze;
zapewnienie intensywnego nadzoru kardiologicznego;
poinformowanie chorego o sytuacjach mogcych wywoywa te zaburzenia;
przekonanie o koniecznoci systematycznego przyjmowania lekw;
w stanie ostrym wykonywanie czynnoci i zabiegw higienicznych;
uspokojenie chorego przyjtego na oddzia IOK;
poinformowanie o stosowanych metodach leczenia i diagnozowania.
26

Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa..., s. 64-68.

54

4.3.6. Niewydolno serca jest to stan charakteryzujcy si zmniejszeniem

objtoci minutowej serca w stosunku do zapotrzebowania tkankowego lub zaburzeniem
mechanizmw zabezpieczajcych waciwy przepyw krwi przez tkanki w naczyniach
ttniczych i ylnych.
Przyczynami niewydolnoci serca mog by: zawa minia sercowego, nadcinienie
ukadowe, zakaenia, niedokrwisto, nadczynno tarczycy, cia, zaburzenia rytmu
serca, gorczka reumatyczna, zapalenie minia sercowego, zapalenie wsierdzia, zator
ttnicy pucnej, bdy dietetyczne. Mona j podzieli na:
Tab. 13. Rnicowanie niewydolnoci serca
Lewokomorowa

Prawokomorowa

Przyczyny:
choroby minia sercowego;
wady serca;
kardiomiopatie.
Objawy:
zaleganie krwi i wzrost cinienia rozkurczowego
w lewej komorze;
zastj i wzrost cinienia w lewym przedsionku
i yach szyjnych;
przekrwienie rdmiszowe puc;
pogorszenie tolerancji wysiku;
duszno wysikowa, napadowa, nocna,
spoczynkowa, ortopnoe;
oddech pytki, przyspieszony;
postpujce zmczenie;
gniecenie, ucisk w klatce piersiowej;
bezsenno;
mczcy kaszel, odkrztuszanie wydzieliny luzowej;
ttno obwodowe, przyspieszone, sabo wyczuwalne;
skra blada, pokryta potem, chodna,
bl wiecowy, koatanie serca.

Przyczyny:
niewydolno lewej komory;
zwikszenie oporw naczyniowych
w pucach.
Objawy:
zastj krwi w yach gwnych;
wzrost masy ciaa;
uczucie penoci, rozpierania, zaparcia;
oliguria w dzie, poliuria noc;
brak aknienia, nudnoci;
powikszenie wtroby;
obrzki na koczynach dolnych;
przesiki do jam ciaa.

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa..., s. 46-50.

Postpowanie w niewydolnoci serca:

I. faza przecienia (zachowania prozdrowotne): redukcja nadwagi, otyoci,
rzucenie palenia, ograniczenie alkoholu, ograniczenie soli, pynw (do 2 l na dob),
regularna aktywno ruchowa, leczenie chorb towarzyszcych, dieta prozdrowotna;
II. faza kompensacji: postpowanie jw., dodatkowo leki zmniejszajce obcienie
nastpcze serca, zwikszajce jego kurczliwo, przeciwzakrzepowe, diuretyki;
III. faza przebudowy i dekompensacji: jak w poprzedniej fazie.
Leczenie zabiegowe niewydolnoci serca:
A) metody chirurgiczne:
pomostowanie naczy wiecowych (baypassy),
plastyka zastawki mitralnej,
przeszczep serca,
sztuczne komory;

55

B) wspomaganie serca za pomoc stymulacji: resynchronizacja ktrej celem jest

przeciwdziaanie opnionym, nieprawidowym przewodzeniom impulsw
rdkomorowych;
C) kontrapulsacja wewntrzaortalna (ABP) wprowadzenie balonu przez ttnic
udow do aorty poniej odejcia lewej ttnicy podobojczykowej, wypenienie balonu
jest zsynchronizowane z zapisem EKG i rozpoczyna si w momencie zamknicia
zastawki aortalnej, zwiksza dopyw krwi do ttnic wiecowych i mzgowych;
D) przeszczep serca:
1) Wskazania do przeszczepu serca:
kardiomiopatie (przerostowa, pozapalna, rozstrzeniowa),
choroba niedokrwienna serca,
niewydolno serca (klasa NYHA III, IV).
2) Przeciwwskazania ze strony biorcy:
niezgodno grup krwi w ukadzie ABO,
nieodwracalne nadcinienie pucne,
cika niewydolno oddechowa,
niewydolno wtroby,
aktywne wirusowe zapalenie wtroby,
niewydolno nerek,
choroba nowotworowa,
choroba psychiczna,
choroba alkoholowa.
3) Kryteria doboru dawcy:
komisyjne stwierdzenie mierci mzgu,
brak sprzeciwu w rejestrze dawcw,
zgodno grup ABO,
brak wywiadu w kierunku chorb serca,
prawidowe EKG, ECHO serca,
cinienie skurczowe powyej 90 mm Hg,
rnica masy ciaa dawcy i biorcy mniejsza ni 30%,
sztuczna wentylacja maksymalnie 7 dni,
ujemne badanie wirusologiczne,
prawidowy stan hemodynamiczny (RKO, dugotrwae spadki RR),
brak aktywnego ogniska zapalnego i nowotworu.
4) Kliniczne cechy odrzucenia przeszczepu: gorczka, przyrost masy ciaa, obrzki,
osabienie, dreszcze, leukocytoza, zaburzenia rytmu serca, pogorszenie czynnoci
skurczowej lewej komory serca.
Postpowanie z pacjentem w niewydolnoci serca:
w stanie ostrym lub zaostrzeniu niewydolnoci serca konieczna jest hospitalizacja;
w ostrej lewokomorowej NK uoenie pacjenta w pozycji siedzcej z opuszczonymi
nogami, ale podpartymi, zabezpieczonymi przed wychodzeniem;
tlenoterapia, wiee powietrze w pomieszczeniu o odpowiedniej wilgotnoci;
ograniczenie aktywnoci fizycznej w ostrym okresie leenie z jedynie ostron
rehabilitacj ruchow;
56

 zapewnienie odpoczynku psychicznego leki uspokajajce, hospitalizacja, leczenie

sanatoryjne;
leczenie dietetyczne polegajce na ograniczeniu przyjmowania sodu, a w cikich
przypadkach take ograniczenie wody;
utrzymanie nalenej masy ciaa;
systematyczne przyjmowanie lekw, m.in. moczopdnych, zwikszajcych kurczliwo
minia sercowego, zmniejszajcych obcienie nastpcze, przeciwzakrzepowe;
likwidacja, leczenie przyczyn NK, a take chorb wspistniejcych;
przygotowanie chorego do ewentualnego przeszczepu serca lub wszczepienia
sztucznego serca;
prowadzenie higienicznego trybu ycia ochrona przed infekcjami, zakaz stosowania
uywek, szczepienia ochronne.
4.3.7. Udzia pielgniarki w leczeniu farmakologicznym zaburze lipidowych
Nieprawidowe stenie lipidw w surowicy krwi jest jednym z decydujcych
czynnikw powodujcych rozwj miadycy, a co za tym idzie powstawanie chorb
ukadu krenia, ktre stanowi przyczyn prawie poowy zgonw w Polsce.
Poniewa leczenie to jest dziaaniem dugofalowym, wic kada z pielgniarek
pracujcych w szpitalu czy w innych placwkach moe spotka si z takimi pacjentami.
Podstaw tego rodzaju leczenia jest oznaczenie poziomu:
cholesterolu cakowitego;
cholesterolu zawartego we frakcji lipoprotein maej gstoci (LDL);
cholesterolu zawartego we frakcji lipoprotein duej gstoci (HDL);
triglicerydw (TG).
Przy pobieraniu krwi do badania pielgniarka powinna pamita, e oznaczanie
poziomu triglicerydw (TG) powinno by wykonane na czczo, poniewa spoycie
posiku moe spowodowa podwyszenie jego warto. Pobierajc krew na cholesterol
i jego frakcje (LDL, HDL), pacjent niekoniecznie musi pozosta na czczo, gdy ich
stenie jest do stabilne. Moliwe jest take podwyszenie poziomu cholesterolu
w czasie przebiegu innych chorb, nawet agodnych, dlatego zaleca si, aby nie oznacza
w czasie trwania choroby i do 3 tygodni po jej zakoczeniu. Zaleca si, aby lipidogram
wykonywa w ramach bada przesiewowych u wszystkich osb okresowo co najmniej
co 5 lat, u mczyzn po 40. roku ycia, a u kobiet po 50. roku ycia27.
Tab. 14. Interpretacja lipidogramu (adaptacja z Adult Treatment Panel III 2001).
Wskanik

Wartoci
podane
mmol/l (mg/dl)

Zwikszone
ryzyko
mmol/l (mg/dl)

Umiarkowanie
zwikszone ryzyko
mmol/l (mg/dl)

Znacznie
zwikszone ryzyko
mmol/l (mg/dl)

Cholesterol
<5,2 (200)
>5,2 (200)
>6,3 (240)
cakowity
Cholesterol LDL
<2,6 (100)
>3,5 (130)
>4,1 (160)
>4,9 (190)
Cholesterol HDL
>1,6 (60)
<1,1 (40)
Triglicerydy
<1,7 (150)
>1,7 (150)
>2,3 (200)
>5,7 (500)
rdo: C. ciborski, T. Pasierski, Kardiologia dla lekarzy rodzinnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2006, s. 296.
27

C. ciborski, T. Pasierski, Kardiologia dla lekarzy rodzinnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006,
s. 294-297.

57

Stosowanie statyn
Statyny to podstawowe leki obniajce poziom cholesterolu LDL o 30-50%,
triglicerydw o 10-15% i podwyszajce frakcj HDL o 5-8%. Badania wykazay, e
oprcz wpywu na ukad krenia wpywaj take pozytywnie na osteoporoz oraz
otpienie starcze.
Zalecenia dla pacjentw:
statyny w wikszoci preparatw podaje si wieczorem, gdy w godzinach nocnych
zwiksza si synteza cholesterolu;
podawanie w jednej dawce dziennej jest korzystne i wygodniejsze dla pacjenta,
dziki czemu zwiksza prawdopodobiestwo systematycznego przyjmowania leku
(nie ma zwizku przyjmowania leku z por spoywania posiku), co jest warunkiem
skutecznoci leczenia;
leki maj dziaanie teratogenne, dlatego nie zaleca si ich stosowania u kobiet
w okresie prokreacji;
pacjent powinien obserwowa zabarwienie moczu (brzowe wiadczy o wzrocie
mioglobiny w moczu i wymaga konsultacji lekarskiej);
skutkiem ubocznym stosowania statyn mog by ble miniowe i osabienie mini;
naley unika duego wysiku fizycznego;
poinformowa lekarza o przyjmowaniu lekw przed duymi zabiegami chirurgicznymi;
ograniczy picie duych iloci soku grejpfrutowego (spoycie powyej l litra
dziennie przez 5 dni moe zwikszy stenie tych lekw w surowicy krwi).
Leczenie przeciwzakrzepowe:
Badania potwierdzaj, e dugotrwae stosowanie lekw przeciwzakrzepowych
przynosi niewtpliwe korzyci w leczeniu schorze sercowo-naczyniowych. Do stosowanych
lekw zalicza si:
kwas acetylosalicylowy (ASA);
tiklopidyna, klopidogrel;
doustne antykoagulanty;
drobnoczsteczkowe heparyny.
Zalecenia dla pacjentw stosujcych kwas acetylosalicylowy (ASA):
okres ptrwania to 5 dni, a zahamowanie aktywnoci pytek wystpuje po 1 godzinie;
obserwacja w kierunku krwawie z przewodu pokarmowego (wymioty i stolce
z domieszk krwi lub o ciemnym zabarwieniu);
obecno zmian na skrze w postaci wybroczyn;
pokrzywka;
krwawienia z innych narzdw i ukadw;
polipy w nosie;
dychawica oskrzelowa;
leki te naley przyjmowa po posiku ze wzgldu na dolegliwoci ze strony przewodu
pokarmowego (pieczenie w doku, odbijanie, moliwo wystpienia choroby wrzodowej
odka);
przed kadym zabiegiem i badaniem inwazyjnym naley poinformowa lekarza
o przyjmowanym leku, aby zmniejszy skutki uboczne w postaci przeduajcych si
lub obfitych krwawie.
58

Zalecenia dla pacjentw stosujcych doustne antykoagulanty:

dziaanie przeciwzakrzepowe pojawia si dopiero po 4-5 dniach ich stosowania,
dlatego te w pocztkowym okresie leczenia pacjenci otrzymuj rwnoczenie
drobnoczasteczkow heparyn;
lek powinien by stosowany systematycznie, a dawki musz by ustalane przez
lekarza w zalenoci od aktualnych wynikw midzynarodowego wspczynnika
znormalizowanego (International Normalized Reatio INR), okrelajcego wyduenie
czasu protrombinowego;
lekarz ustala czstotliwo oceny INR, w przypadku normalizacji wskanika co
4-6 tygodni;
obserwacja pod ktem krwawie gwnie z przewodu pokarmowego;
zby mona bezpiecznie usuwa przy wartoci INR 2,0-3,0;
zabiegi operacyjne mona wykonywa przy wartoci poniej INR 1,5, co mona
osign przy odstawieniu leku na 4 dni przed planowanym zabiegiem;
lek naley przyjmowa rano28.
Zalecenia dla pacjentw stosujcych heparyn drobnoczsteczkow (Clexan,
Fraxyparyn):
w warunkach domowych umyj rce mydem i osusz, a w warunkach szpitala lub
przychodni umyj i zdezynfekuj rce;
pacjent powinien przyj wygodn pozycj: lec lub siedzc, aby widoczna
bya okolica brzucha wok ppka (jeli wykonuje sam), lec z rkami wzdu
tuowia, jeli wykonuje to druga osoba;
wybra okolice wkucia: 5 cm od centrum ppka, z dala od blizn, krwiakw, znamion,
zmian patologicznych, zdezynfekowa miejsce iniekcji rodkiem do tego przeznaczonym
(ruchem spiralnym od miejsca wstrzyknicia na zewntrz lub 3 przemyciami obok
siebie), odczeka ok. 30 sekund, aby rodek mg zadziaa;
przygotowa strzykawk: zdj gumow osonk igy, nie usuwa pcherzyka
powietrza zwaszcza przy dawkach 20, 40 mg ze wzgldu na moliwo utraty leku;
podanie leku: strzykawk trzyma jak dugopis, drug doni (kciuk i palec
wskazujcy) wytworzy fad, ig wprowadzi w caoci, pod ktem 90 do fadu
skrnego; podczas wprowadzania leku fad skrny utrzymywa i zwolni dopiero po
wykuciu igy; ig usun ruchem, nie uciska zbyt mocno.

28

Ibidem, s. 297-323.

59

4.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu krenia i sposoby ich rozwizywania
Tab. 15. Przykadowy proces pielgnowania pacjenta ze schorzeniami ukadu krenia.
Problem
pielgnacyjny
1) Moliwo
pogorszenia
stanu zdrowia
chorego,
a nawet
wystpienie
stanu zagroenia
ycia.

Cel opieki

Plan dziaania

Poprawa
stanu zdrowia
chorego;
brak stanu
zagroenia
ycia.

1) Monitorowanie
podstawowych parametrw
yciowych chorego (RR,
ttno, EKG, saturacja);
2) pomiar OC, pielgnacja
wkucia centralnego;
3) prowadzenie karty cisej
obserwacji i pielgnacji
chorego;
4) stosowanie tlenoterapii;

5) udzia w farmakoterapii:
podawanie lekw gwnie
drog doyln, przetaczanie
pynw;
6) unieruchomienie chorego
lub ograniczenie jego
aktywnoci do koniecznego
czasu;
7) zaspokajanie
podstawowych potrzeb
zwizanych z utrzymaniem
ciaa w czystoci,
spoywaniem posikw;
8) profilaktyka powika
oddechowych
spowodowanych

Uzasadnienie i uwagi do realizacji

1) Odzwierciedleniem nieprawidowoci pracy serca s gwnie zmiany w ttnie
(tachykardia, bradykardia, niemiarowo, ttno nitkowate, drutowate), spadki lub
wzrosty RR, spadek saturacji; biecy monitoring EKG pozwala na rozpoznanie
zaburze rytmu serca, zaburze elektrolitowych, stanu zagroenia ycia itp.;
2) wzrost OC przecienie krenia, wstrzs kardiogenny, spadek OC
odwodnienie chorego, do pomiaru OC pacjent powinien mie wkucie centralne,
ktrego pielgnacja i utrzymanie dronoci naley do pielgniarki;
3) dokumentowanie informacji o pacjencie jest konieczne, poniewa otrzymuje on
wiele lekw, a czsto dawki s powtarzane, wic daje ono peny obraz stanu chorego,
pozwalajc unikn bdw;
4) w stanie zagroenia ycia najczciej dochodzi do niedotlenienia organizmu,
gwnie wanych narzdw, dlatego istotne jest podawanie tlenu sposb i wielko
przepywu zale s od stanu chorego, saturacji, gazometrii; pielgniarka powinna
przestrzega zasad obowizujcych w tlenoterapii;
5) wane jest dokadne dawkowanie lekw, zwaszcza podawanych w pompach
infuzyjnych, przestrzeganie drg ich podawania, unikanie podawania lekw drog
dominiow, a take obserwacja reakcji i tolerancji danego leku przez chorego;
6) ostry zespl wiecowy, wysokie wartoci RR, zaburzenia rytmu serca to stany, ktre
w pocztkowym okresie wymagaj ograniczenia aktywnoci chorego, pielgniarka
powinna poinformowa i przekona chorego o koniecznoci dostosowania si do zalece,
gdy nawet niewielki wysiek fizyczny zwiksza deficyt tlenu w wanych narzdach;
7) w zalenoci od stanu chorego naley wykona zabiegi higieniczne za niego lub
pomc mu, co poprawia jego samopoczucie, estetyk, zmniejsza ryzyko powika
(odleyny, odparzenia); dostarczenie poywienia zapobiega odwodnieniu, zaburzeniom
wodno-elektrolitowym, kwasowo-zasadowy, niedoywieniu chorego, czasami
konieczne moe by ywienie parenteralne lub enteralne przez zgbnik;
8) unieruchomienie chorego (zwaszcza przeduajce si) zwiksza ryzyko powika
oddechowych, np. zachystowego lub szpitalnego zapalenia puc zapobieganie
zachyniciu w czasie karmienia, uoenie na boku w czasie wymiotw, ewakuacja

60

unieruchomieniem pacjenta.
2) Niepokj
spowodowany
stanem zdrowia
i hospitalizacj.

Uspokojenie
chorego;
poprawa
samopoczucia
chorego.

1) przekonanie
o koniecznoci
hospitalizacji, skutecznoci
stosowanego leczenia;
2) stosowanie lekw
uspokajajcych na zlecenie
lekarskie;
3) pozyskanie do
wsppracy rodziny i/lub
osb znaczcych dla
chorego.

3) Bl w klatce
piersiowej
powodujcy
dyskomfort
chorego.

4) Duszno
powodujca
dyskomfort
chorego
i ograniczajca
jego
samodzielno.

Likwidacja
blu;
minimalizacja
blu do
poziomu
tolerowanego
przez chorego;
poprawa
samopoczucia
chorego.
Zmniejszenie
dusznoci;
poprawa
samopoczucia
chorego.

1) Udzia w farmakoterapii:
leki przeciwblowe,
rozszerzajce naczynia
wiecowe,
przeciwzakrzepowe;
2) ograniczenie do minimum
aktywnoci chorego (pomoc
w wykonywaniu zabiegw
i czynnoci).
1) Udzia w tlenoterapii;

2) udzia w farmakoterapii;
3) pomoc i wykonywanie
zabiegw oraz czynnoci
higienicznych,
pielgnacyjnych chorego;
4) reagowanie na potrzeby

wydzieliny z jamy ustnej i drg oddechowych, zmiana pozycji ciaa, zabiegi fizykalne
uatwiajce usuwanie wydzieliny, utrzymanie odpowiedniego mikroklimatu w pomieszczeniu.
1) Odczuwane dolegliwoci blowe, duszno dodatkowo nasilaj niepokj chorego,
dlatego wane jest uspokojenie chorego, przekonanie o koniecznoci pozostania
w szpitalu, poddania si koniecznym zabiegom terapeutycznym, a take informowanie
chorego o wykonywanych czynnociach i zabiegach, co pozwoli na aktywny, wiadomy
udzia chorego w leczeniu;
2) w niektrych sytuacjach moe zachodzi konieczno stosowania lekw uspokajajcych;

3) rodzina lub inne wane osoby mog speni bardzo istotn rol w procesie leczenia
chorego, pod warunkiem e nie bd negatywnie wpyway na jego stan; naley je
poinformowa, jak powinny si zachowywa, aby nie utrudnia procesu leczenia, mog
si wczy w wykonywanie zabiegw higienicznych czy karmienie chorego. Udzielenie
wsparcia emocjonalnego i informacyjnego rodzinie jest bardzo wanym elementem
w pracy pielgniarki.
1) Leki naley podawa w taki sposb, aby zachowana bya cigo ich dziaania
przeciwblowego, dlatego te wana jest obserwacja nasilenia blu, naley rwnie
pamita, e odczuwanie i prg blu jest spraw indywidualn; przy podawaniu nitratw
konieczne jest czste kontrolowanie RR, przy stosowaniu morfiny obserwacja zaburze
ze strony orodka oddechowego, a leki przeciwzakrzepowe mog powodowa zaburzenia
krzepnicia;
2) leczenie spoczynkowe zmniejsza dolegliwoci blowe, obnia zapotrzebowanie serca
na tlen, a tym samym zmniejsza obszar niedokrwienia.
1) W zalenoci od stopnia dusznoci, wartoci saturacji i gazometrii naley stosowa
tlenoterapi i unika hiperwentylacji, ktra moe spowodowa pobudzenie
psychoruchowe, bl w klatce piersiowej, wysuszenie luzwek;
2) leki podawa na zlecenie lekarskie;
3) kade dodatkowe dziaania chorego mog nasila duszno, dlatego te naley
wykonywa tylko te, ktre s konieczne i tak organizowa prac, aby jak najmniej
zmczy chorego (pracowa we 2 lub 3 osoby, czy niektre zabiegi, np. toaleta,
zmiana bielizny, cielenie ka);
4) pacjent powinien mie wiadomo, e zawsze moe liczy na pomoc pielgniarki,

61

pacjenta.
5) Niepokj
chorego
spowodowany
uczuciem
koatania
serca.

Brak
zaburze
rytmu serca
normalizacja
pracy;
brak
odczucia
koatania
serca;
uspokojenie
chorego.

1) Obserwacja pracy serca,

monitoring ttna, RR, zapisu EKG;
2) udzia w leczeniu
przyczyn zaburze rytmu
serca;
3) udzia w farmakoterapii:
leki antyarytmiczne;
4) udzia w technikach
niefarmakologicznych,
majcych na celu
pobudzenie nerwu bdnego;
prba Valsalvy, masa zatoki
ttnicy szyjnej, zanurzenie
twarzy w zimnej wodzie;
5) przygotowanie chorego,
asystowanie w czasie
kardiowersji oraz opieka
nad chorym po zabiegu;

w zasigu rki powinien mie dzwonek, przy pomocy ktrego moe wezwa pielgniark,
jego sala powinna by w zasigu jej wzroku lub monitorowana, co daje pacjentowi
poczucie bezpieczestwa.
1) Cigy monitoring pozwala na wczesne rozpoznanie zaburze i wczesne podjcie
odpowiednich dziaa;
2) zaburzenia rytmu serca mog by spowodowane czynnikami pozasercowymi,
dlatego czsto ich usunicie normalizuje prac serca; mog by spowodowane: silnymi
przeyciami, nadczynnoci tarczycy, zaburzeniami elektrolitowymi gwnie potasu
i magnezu, zaburzeniami rwnowagi kwasowo-zasadowej, naduyciem kawy, herbaty,
nikotyny, alkoholu, chorobami puc, niektrymi lekami efekt jatrogenny;
3) podawanie lekw zgodnie z kart zlece, obserwacja reakcji chorego na zastosowane
leki, naley pamita, e leki antyarytmiczne mog doprowadzi do proarytmii czyli
pogorszenia arytmii wyjciowej lub powstania nowej arytmii, albo bradykardii;
4) techniki pobudzajce nerw X naley wykonywa pod kontrol EKG, w warunkach
szpitalnych;

5) kardiowersja to zabieg planowy, wykonywany u pacjentw z zaburzeniami rytmu

serca opornymi na leczenie farmakologiczne; pacjent powinien by przygotowany pod
wzgldem fizycznym, psychicznym, wyrazi pisemn zgod na zabieg, pielgniarka
asystuje, zabieg wykonuje lekarz kardiolog, a w stan znieczulenia pacjenta wprowadza
anestezjolog;
6) przygotowanie chorego
6) w niektrych zaburzeniach pracy serca konieczne jest wykonanie zabiegu ablacji,
do zabiegu ablacji.
ktry ma na celu zniszczenie (odjcie, amputacja) fragmentu tkanki sercowej
odpowiedzialnego za dziaania arytmogenne; zabieg wykonuje si przez zastosowanie
fal radiowych o wysokiej czstotliwoci, nie wymaga narkozy oglnej, ale konieczne
jest przygotowanie psychiczne i fizyczne chorego.
rdo: opracowanie wasne, na podstawie Zasady postpowania pielgniarskiego w wybranych stanach klinicznych...; Podstawy pielgniarstwa.
Podrcznik dla studentw i absolwentw kierunkw pielgniarstwo i poonictwo...; Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych...

62

5. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami przewodu pokarmowego

5.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach
przewodu pokarmowego
Dysfagia to trudno w przesuwaniu treci pokarmowej z czci ustnej garda,
przeyku. Moe dotyczy pokarmw tylko staych lub wszystkich.
Zgaga to piekcy bl zamostkowy, ktry moe promieniowa do garda lub karku.
Bolesne poykanie (odynofagia) moe by efektem uszkodzenia bony luzowej
przeyku lub spowodowane zaburzeniami motoryki.
Nudnoci to objaw subiektywny w postaci niemiego odczucia poprzedzajcego
najczciej wymioty.
Wymioty to gwatowne wyrzucanie zawartoci odka. Mog one zawiera tre
odkow, pokarmow, fusowat.
Cuchncy oddech moe by spowodowany spoytym pokarmem, chorob zbw,
dzise lub niedostateczn higien jamy ustnej, a take chorobami metabolicznymi
(kwasica ketonowa, choroby wtroby).
Ble brzucha obserwujc ble brzucha, naley zwrci uwag na ich: charakter
oraz nasilenie, lokalizacj, promieniowanie, czy ulegaj modyfikacji pod wpywem
czynnikw zewntrznych (leki, pozycja ciaa, reakcja na posiek), czas trwania,
sezonowo wystpowania.
Biegunka to wyprnienia rnice si objtoci, czstoci oraz konsystencj
od stolca. Moe by spowodowana przede wszystkim stanem chorobowym jelit,
zabiegami resekcyjnymi jelit, zaburzeniami wchaniania np. tuszczw, efektem
jatrogennym (rodki przeczyszczajce), innymi chorobami, np. OUN. Biegunk
rozpoznajemy, gdy zwiksza si ilo wyprnie w cigu doby (powyej 3), zmienia
si konsystencja stolca lub obserwuje si w nim domieszk luzu, krwi, ropy.
Zaparcia to utrudnione, rzadkie oddawanie stolca, take stolca twardego i uczucie
niepenego wyprnienia. Czowiek dorosy powinien prawidowo oddawa 1 stolec na
dob, ale nie mniej ni 4 w cigu tygodnia.
Wzdcia to nadmierne gromadzenie si gazw w ptlach jelit, spowodowane
poykaniem powietrza lub nadmiernym gromadzeniem si gazw w jelitach.
Krew w stolcu jeeli jest wiea, to wiadczy o krwawieniu z dolnego odcinka
przewodu, jeeli stolec jest smolisty, to krwawienie pochodzi z wyszych odcinkw
przewodu pokarmowego, czyli z odka lub dwunastnicy.
Stolce owkowate spowodowane s tworami, przeszkodami zwajcymi wiato
jelita, np. guzy29.
5.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze przewodu pokarmowego
5.2.1. Gastroskopia to badanie endoskopowe grnego odcinka przewodu
pokarmowego (przeyku, odka, dwunastnicy). Pozwala ono na ocen wygldu bony
luzowej, elastycznoci cian, obecnoci owrzodze, naderek, polipw, guzw, uchykw,
zwe, znieksztace. Gastroskopia moe by te zabiegiem leczniczym, wykonywanym
np. w przypadku krwawie z przewodu pokarmowego.

29

B. Foroncewicz, K. Mucha, Objawy kliniczne chorb przewodu pokarmowego, [w:] Choroby wewntrzne. Podrcznik
dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 263-266.

63

Wskazaniami do wykonania tego badania s nastpujce stany:

zaburzenia poykania;
krwawienie z grnego odcinka przewodu pokarmowego;
utrata masy ciaa o niejasnej etiologii;
podejrzenie ciaa obcego w odku;
choroba refluksowa przeyku;
ble, uczucie palenia w przeyku, nudnoci, wzdcia;
wrzd odka, dwunastnicy (wykonanie testu ureazowego w celu stwierdzenia
lub wykluczenia Helicobacter pylori);
stan po czciowej resekcji odka;
niedokrwisto o nieustalonej etiologii, ktra moe by spowodowana krwawieniem
z przewodu pokarmowego.
Przygotowanie pacjenta:
poinformowanie o celu i przebiegu badania, uzyskanie pisemnej zgody chorego;
zaleca si, by chory by zaszczepiony przeciwko WZW typu B, posiada aktualne
badania w kierunku HBS, HCV;
pacjent pozostaje na czczo, nie pali papierosw;
szczegln uwag zwrci na chorych na cukrzyc aby z powodu pozostania czczo
nie doszo do hipoglikemii, a take chorych na padaczk aby badanie nie wyzwolio
napadu drgawek (wykonujemy po podaniu lekw uspokajajcych);
jeeli u chorego wystpuje due zaleganie treci odkowej, konieczne jest
wczeniejsze wykonanie sondy odbarczajcej;
wyjcie protezy zbowej, zdjcie okularw, zmycie makijau;
znieczulenie garda, czasami stosuje si sedacj;
konieczno wsppracy z lekarzem;
pozycja leca na lewym boku lub siedzca, stworzenie warunkw intymnoci.
Postpowanie po badaniu:
obserwacja cinienia ttniczego krwi, ttna, oddechu, diurezy, stanu wiadomoci
zwaszcza u chorych, gdy przed badaniem mieli zastosowane znieczulenie, leki
uspokajajce, lub sytuacji, gdy badanie byo trudne, przeduao si lub pojawio
si krwawienie;
czasem konieczna jest tlenoterapia;
powstrzymanie si od spoywania posikw przynajmniej przez 1-2 godziny, ze
wzgldu na zaburzenia poykania, pierwszy posiek powinien by chodny.
5.2.2. Kolonoskopia to badanie endoskopowe jelita grubego, ktre pozwala na
zbadanie caego jelita. Dodatkowo endoskop wyposaony jest w kana, ktry pozwala
na wtaczanie gazu (dwutlenku wgla lub powietrza), w celu dokadnego uwidocznienia
cian jelita, a take zestaw do elektrokoagulacji z zestawem do tamowania krwawienia
i usuwania polipw. Wskazania do kolonoskopii:
krwawienia z odbytu;
zmiany konsystencji stolca i rytmu wyprnie;
uczucie bolesnego parcia na stolec i niepenego wyprnienia,

64

 niedokrwisto o nieustalonej etiologii, ktra moe by efektem przeduajcego

si nawet niewielkiego krwawienia.
Przygotowanie pacjenta do badania: powinno uwzgldni jego przygotowanie psychiczne,
uzyskanie pisemnej zgody na badanie, gdy jest to zabieg inwazyjny, a ze wzgldu na
wziernikowan cz ciaa naley zapewni warunki intymnoci, naley chorego
poinformowa o koniecznoci i celowoci jego wykonania, poinstruowa, jak powinien
zachowywa si w czasie zabiegu, dziki czemu pacjent bdzie wsppracowa
z personelem medycznym.
Naley przeprowadzi dokadny wywiad dotyczcy: przyjmowanych lekw (kwasu
acetylosalicylowego i jego pochodnych, NLPZ, lekw wpywajcych na krzepliwo
krwi, insuliny, preparatw elaza), wystpujcej alergii oraz innych chorb (nadcinienie
ttnicze, choroby serca, tarczycy).
Przygotowanie fizyczne ma na celu przygotowanie i oczyszczenie jelita z mas
kaowych, a zaley ono od dowiadczenia danej placwki. Zaleca si w dniu poprzedzajcym
badanie spoycie lekkiego niadania, na obiad zup i od tej pory wypijanie duej
iloci pynw, najlepiej niegazowanej wody. Wieczorem w dniu poprzedzajcym
badanie i rano w dniu badania wykonuje si lewatyw oczyszczajc. Skutecznym
sposobem przygotowania jest zastosowanie fortransu, ktrego saszetk rozpuszcza si
w 1 l wody przegotowanej lub mineralnej niegazowanej. Tak przygotowany roztwr
podaje si choremu (w zalenoci od masy ciaa) w iloci 2-4 litry w jednej dawce
wieczorem w dniu poprzedzajcym badanie lub w 2 podzielonych dawkach wieczorem
i rano w dniu badania. Zaleca si, aby ostatni dawk chory przyj 3-4 godziny przed
badaniem. Na zlecenie lekarza podanie lekw uspokajajcych i przeciwblowych,
a niektre placwki wykonujce to badanie wprowadzaj pacjenta w stan znieczulenia.
Postpowanie pielgniarskie w czasie badania:
istotnym dla przebiegu badania jest odpowiednie uoenie chorego, zaleca si pozycj
Simsa na lewym boku, czasami uoenie jak do badania ginekologicznego;
badanie moe trwa od kilku do kilkudziesiciu minut, dlatego wana jest obserwacja
stanu oglnego pacjenta, wiadomoci, zabarwienia powok skrnych, kontrola
ttna, oddechu, cinienia ttniczego krwi, saturacji.
Postpowanie po badaniu:
kontrola wiadomoci, zabarwienia powok skrnych, ttna, oddechu, cinienia
ttniczego krwi;
poinformowanie o nieprzyjemnych odczuciach i skurczach spowodowanych
wprowadzeniem powietrza do jelita;
zalecenie niepowstrzymywania oddawania gazw;
powstrzymanie si od spoywania posikw (zwaszcza gorcych) przez 4-6 godzin;
obserwacji stolca i ewentualnego krwawienia z odbytu.

65

5.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych przewodu pokarmowego

5.3.1. Choroba refluksowa (refluks odkowo-przeykowy) to patologiczne
zarzucanie treci odkowej do przeyku. Moe mie charakter czynnociowy gdy
wystpuj wycznie objawy kliniczne, lub organiczny gdy dochodzi do uszkodzenia
bony luzowej przeyku. W wikszoci przypadkw przyczyny nie s znane, ale choroba
jest spowodowana zmniejszonym napiciem minia zwieracza wpustu. Czynnikami
sprzyjajcymi i nasilajcymi objawy choroby s: starszy wiek, otyo, cia, niektre
pokarmy (tuste, cikostrawne zwaszcza wieczorem, bezporednio przed snem,
czekolada, mita, napoje gazowane, sodycze, alkohol, bardzo gorce lub bardzo zimne
pokarmy), paska pozycja w czasie snu, depresja (50%), palenie papierosw, przyjmowanie
niektrych lekw (morfina, teofilina, NLPZ, barbiturany, leki przeciwdepresyjne,
kwas acetylosalicylowy, potas o powolnym uwalnianiu).
Problemy pielgnacyjne chorego z refluksem odkowo-przeykowym:
dyskomfort i niepokj spowodowany zgag oraz piekcym blem w klatce
piersiowej i nadbrzuszu;
trudnoci w poykaniu pokarmw, co moe powodowa niech do ich przyjmowania;
nudnoci, wymioty, odbijanie si powietrzem;
kaszel, chrypka, bl garda spowodowane zarzucaniem kwanej treci odkowej;
dyskomfort w jamie ustnej spowodowany nadwraliwoci jzyka, dzise i zbw
na bodce termiczne;
moliwo wystpienia powika w postaci: owrzodze przeyku, krwawienia
z przeyku, przeyku Barretta (metaplazja luzwki przeyku z powodu zarzucania
kwanej treci), zachystowego zapalenia puc, przewlekej choroby oskrzeli.
Postpowanie w przypadku refluksu odkowo-przeykowego:
redukcja nadwagi i otyoci;
zaprzestanie palenia, ograniczenie spoycia kawy, sodyczy, mity, alkoholu;
edukacja chorego i jego rodziny dotyczca zasad ywienia w tej chorobie:
unikanie jedzenia bezporednio przed snem,
unikanie popiechu przy jedzeniu, dokadne gryzienie oraz przeuwanie
pokarmw,
jedzenie maymi ksami, wyczenie z diety pokarmw tustych oraz
cikostrawnych;
unikanie pozycji lecej zupenie pasko, zwaszcza w nocy, gdy nasila ona
dolegliwoci, uniesienie wezgowia ka w czasie snu;
leczenie farmakologiczne, m.in. leki neutralizujce tre odkow, przyspieszajce
motoryk odka zgodnie z zaleceniem lekarskim, w czasie nasilenia dolegliwoci;
poinformowanie o moliwoci nasilenia objaww w czasie przyjmowania niektrych
lekw;
przygotowanie chorego do umiejtnego radzenia sobie ze stresem i unikania
sytuacji stresujcych;
regularne kontrole endoskopowe.

66

5.3.2. Choroba wrzodowa odka

Przyczyny powstawania wrzodu odka i/lub dwunastnicy:
dziaanie pepsyny i/lub kwasu solnego;
zakaenie Helicobacter pylori;
stres psychiczny, zwaszcza dugotrway;
leki gwnie niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ);
alkohol;
radioterapia.
Objawy wrzodu odka: ostry bl w nadbrzuszu, uczucie sytoci lub godu, krwawienia
z przewodu pokarmowego, wymioty krwi lub fusowate, czarne, smoliste stolce,
zmniejszenie aknienia, ubytek masy ciaa, sezonowo objaww oraz za tolerancja
niektrych pokarmw kwanych, owocw, wina, kawy, rosou.
Postpowanie z chorym w przypadku choroby wrzodowej:
leczenie zakaenia;
eliminacja czynnikw nasilajcych objawy choroby, umiejtno radzenia sobie
ze stresem, stosowanie rodkw uspokajajcych lub nasennych w sytuacjach nasilajcych
stres;
odpowiednia dieta, ktra:
nie bdzie pobudza wydzielania soku odkowego (eliminacja pokarmw
tustych, smaonych, cikostrawnych),
bdzie agodzia istniejce ju zmiany,
zapobiegnie utracie masy ciaa, niedoborom pokarmowym,
zaprzestanie palenia papierosw i spoywania alkoholu,
systematyczna kontrola stanu zdrowia i uzyskiwanych efektw leczenia.
Powikania choroby wrzodowej:
krwawienie z przewodu pokarmowego;
zwenie odwiernika;
perforacja do jamy otrzewnowej;
drenie do trzustki.
5.3.3. Choroby jelit
Choroba Leniowskiego-Crohna to zapalenie, ktre dotyczy wszystkich warstw ciany
jelita, najczciej kocowego odcinka jelita krtego, ale rwnie okolicy odbytu. Zmiany
maj charakter odcinkowy; charakteryzuje je obrzk, zgrubienie, zwenie ciany jelita.
Wykazano podoe genetyczne tej choroby (16. chromosom). Choroba dotyczy najczciej
ludzi modych, midzy 15.-40. rokiem ycia, a czciej wystpuje u kobiet.
Choroba objawia si: okresowymi blami brzucha, biegunk, wzdciami brzucha,
czasem bl w prawym podbrzuszu, nasilajcym si przy palpitacji, gorczk, utrat masy
ciaa, bladoci powok skrnych. Jeli pocztek choroby wystpi w dziecistwie,
mog pojawi si zaburzenia wzrostu, objawy skrne, zapalenie tczwki, staww i drg
ciowych, objawy zespou zego wchaniania, utrata masy ciaa. Choroba przebiega
w postaci nawrotw i remisji, a najgroniejszymi jej powikaniami s: zwenia,

67

perforacja jelita, przetoki jelitowe zewntrzne i wewntrzne, ropnie okooodbytnicze,

krwotok, cakowita niedrono jelit, zapalenie rozlane otrzewnej, rak okrnicy, odbytnicy.
Konsekwencj choroby i stosowanych metod leczenia mog by zmiany w innych
narzdach: zapalenie staww, choroby wtroby, drg ciowych, kamica nerkowa,
osteoporoza, infekcje ukadu moczowego, zapalenie tczwki, twardwki, zakrzepica
y gbokich.
Rozpoznanie: wywiad, badanie endoskopowe, USG jamy brzusznej, badanie kontrastowe
jelit, TK, MR, ocena histopatologiczna pobranych wycinkw jelita, biopsja ropni
okooodbytniczych lub przetok. W badaniach laboratoryjnych stwierdza si: niedokrwisto,
podwyszon leukocytoz, przyspieszone OB, podwyszone stenia biaka ostrej fazy
(CRP) niedobr biaka.
Leczenie:
1) zachowawcze:
zakaz palenia tytoniu,
zapobieganie chorobom infekcyjnym,
wyrwnywanie niedoborw elektrolitowych (wapnia, magnezu, cynku), suplementacja
biaka (w przypadku nietolerancji laktozy ograniczenie posikw mlecznych),
zwikszenie poday witamin (B, A, D, E, K) elaza, a przy znacznej niedokrwistoci jej
leczenie,
farmakoterapia: glikokortykosteroidy, sulfasalazyna, azatiopryna, metotreksat,
leki biologiczne (adalimumab), antybiotyki (metronidazol), leki przeciwbiegunkowe,
leki przeciwblowe;
2) chirurgiczne moe by ze wskaza nagych lub przy czstych nawrotach choroby,
polega na rozszerzeniu zwonego jelita lub jego czciowej resekcji czasami nawet
z wytworzeniem staej ileostomii, albo te wykonuje si drena ropni.
Wrzodziejce zapalenie jelita grubego to nieswoiste zapalenie powierzchowne
bony luzowej odbytnicy i/lub okrnicy, ktre moe przej w owrzodzenie. Choroba
rozpoczyna si najczciej midzy 15.-30. rokiem ycia, a przebiega z okresami zaostrze
i remisji. Zaostrzenia mog by spowodowane: dodatkowymi infekcjami, NLPZ,
stosowaniem antybiotykw, zakaeniami pokarmowymi, bdami ywieniowymi,
przerwaniem lub zmian leczenia, zaprzestaniem palenia tytoniu, stresem, depresj.
Objawy: krwisto-luzowa biegunka od 3 do 15 wyprnie na dob, ble brzucha
zlokalizowane w okolicy podbrzusza i lewego dou biodrowego, naglce i bolesne
uczucie parcia na stolec, wzdcia brzucha, stany podgorczkowe, mog wystpi
zaburzenia wzrostu, zesp zego wchaniania (ZZW), zmiany skrne gwnie w okolicy
odbytu, dolegliwoci stawowe, zmiany zapalne w obrbie oczu. W stanie zaostrzenia
doczaj si objawy odwodnienia, tachykardia, obrzki, gorczka. Choroba moe
doprowadzi do ubytku masy ciaa, osabienia, utraty apetytu, zmniejszenia odpornoci
organizmu, niedokrwistoci, a take stuszczenia wtroby.

68

Rozpoznanie: w celu ustalenia rozpoznania wykonuje si: kolonoskopi, sigmoidoskopi

lub rektoskopi, badania mikrobiologiczne, parazytologiczne, serologiczne stolca, badanie
histopatologiczne pobranego wycinka jelita pozwala na rnicowanie wrzodziejcego
zapalenia jelita grubego z chorob Leniowskiego-Crohna. W badaniach laboratoryjnych
stwierdza si: niedokrwisto, zaburzenia elektrolitowe, leukocytoz, nadpytkowo,
podwyszone OB, zwikszone stenia biaka ostrej fazy CRP.
Leczenie: zachowawcze lub chirurgiczne (perforacja jelita, krwawienie trudne do
opanowania metodami zachowawczymi, rak jelita).
Zesp jelita draliwego to najczstsze zaburzenie czynnociowe przewodu
pokarmowego, ktrego etiologia nie jest znana; przypuszcza si, e moe mie to
emocjonalne, a jego istota polega na nadmiernej nadwraliwoci jelit. Zesp ten
wystpuje do czsto stwierdza si go u 20% populacji dorosych, czciej u kobiet.
Objawy: nie s swoiste, mog wystpi zaparcia, czasami na zmian z biegunk, nawet
obfit, lub stolce skpe z domieszk luzu, ale bez krwi, ble brzucha, kujce lub
piekce o trudnej lokalizacji, uczucie ucisku w podbrzuszu, penoci i przelewanie
w jamie brzusznej. Objawy te mog mie charakter nawracajcy lub stale si utrzymywa.
Rozpoznanie: ustala si w oparciu o wywiad, badanie przedmiotowe, po wykluczeniu
innych chorb przewodu pokarmowego.
Leczenie:
metody niefarmakologiczne: modyfikacja diety (lekkostrawna, z ograniczeniem
kawy, produktw mlecznych, alkoholu, papierosw, sodyczy), zmiana stylu ycia,
unikanie stresu lub nabywanie umiejtnoci radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
psychoterapia;
leczenie farmakologiczne najczciej ma charakter objawowy, stosowane w stanie
nasilenia dolegliwoci i obejmuje leki: przeciwbiegunkowe, antydepresyjne,
spazmolityczne, probiotyki.
5.3.4. Rak odbytu to choroba, ktra pocztkowo nie daje dolegliwoci, a kiedy
ju pojawi si, choroba bywa w stadium znacznego zaawansowania, co wpywa na
skuteczno jej leczenia i rokowanie. Do czynnikw ryzyka wystpienia tego nowotworu
nale: polipowato jelita, wrzodziejce zapalenie jelita grubego, dieta ubogo resztkowa,
bogata w tuszcze, otyo, wiek powyej 50. roku ycia, obcienia rodzinne (rak jelita
u krewnych I. stopnia), stany i sytuacje bdce przyczyn podranienia luzwki jelita
(zaraonych HIV, homoseksualnych mczyzn, naduywajcych lekw w postaci
czopkw doodbytniczych, stosujcych niekonwencjonalne metody prowokacji
defekacji).
Objawy: krwawienia z odbytu (gwnie wiea krew na powierzchni stolca), wid
okolicy odbytu, bl w czasie defekacji, zmiana ksztatu stolca i rytmu wyprnie,
nietrzymanie stolca. Nacieka okoliczne narzdy (pochw, pcherz moczowy, gruczo
krokowy).
69

Rozpoznanie: nastpuje w oparciu o wyniki badania palpacyjnego per rectum, rektoskopii,

biopsji, oceny histopatologicznej pobranego wycinka.
Leczenie: uzalenione jest od stadium zaawansowania choroby oraz stanu chorego:
chirurgiczne moliwe jest we wczesnym stadium choroby i polega na usuniciu
guza, czasami konieczna jest operacja polegajca na usuniciu fragmentu jelita
i wyonieniu kolostomii (gdy guz zlokalizuje si w okolicy odbytnicy z zajciem
zwieracza);
radioterapia stosowana jest najczciej w przypadku raka odbytu przed zabiegiem
operacyjnym lub po nim;
chemioterapia stosowana w zaawansowanym stadium nowotworu lub w przypadku
wystpowania przerzutw do innych narzdw;
leczenie paliatywne jego celem jest utrzymanie dronoci przewodu pokarmowego,
a take poprawa jakoci ycia chorego.

70

5.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach przewodu pokarmowego i sposoby ich rozwizywania
Tab. 16. Przykadowy proces pielgnowania pacjentw ze schorzeniami przewodu pokarmowego.
Problem
pielgnacyjny
1) Trudnoci lub
niemono spoycia
pokarmw z powodu
dysfagii.

Cel opieki
Brak lub ograniczenie
przykrych odczu;
dostarczenie
poywienia
w odpowiedniej iloci
i o odpowiedniej
jakoci;
utrzymanie nalenej
masy ciaa.

Plan dziaania
1) Ustalenie przyczyny, rodzaju, rozwoju,
czasu trwania, czstoci wystpowania
zjawiska;

2) stosowanie odpowiedniej diety:

podawanie maych iloci potraw,
unikanie suchego, twardego, lepkiego
pokarmu (banan, ry, saata),
podawanie papek, odywek, zalenie od
rodzaju diety chorego,
podawa pokarmy powoli, przy pomocy
yeczki,
przekonanie chorego o koniecznoci
wprowadzenia tych zmian okresowo lub na
duszy okres;
3) karmienie w pozycji siedzcej, wysokiej,
z podbrdkiem skierowanym do klatki
piersiowej;
4) ograniczenie do minimum wysiku
chorego w czasie spoywania posiku;
5) dokumentowa ilo spoytych pokarmw
przez chorego.

2) Dyskomfort
pacjenta
spowodowany zgag.

Brak lub
zmniejszenie
przykrych odczu;
zmiana nawykw
ywieniowych.

1) Odstawienie mleka i jego przetworw;

2) odstawienie mity, czekolady, cebuli;

71

Uzasadnienie i uwagi do realizacji

1) Obserwacja zaburze w zakresie spoywania posikw
jest bardzo wanym elementem w pracy pielgniarki, poniewa
pozwala na wczesne wykrycie oraz ustalenie przyczyn tego
zjawiska i podjcie odpowiednich dziaa, ktre zapobiegn
zaburzeniom w zakresie odywienia i nawodnienia chorego;
2) odpowiednia dieta chorego pozwala na zaspokojenie
potrzeby odywiania, ale take na pokrycie zapotrzebowania
na wszystkie niezbdne skadniki odywcze; ma na celu
przygotowanie pacjenta do waciwego odywiania si
take po opuszczeniu szpitala; spoywanie pokarmu
w maych ilociach zmniejsza ryzyko zachynicia si, co
jest bardzo moliwe przy zaburzeniach poykania;

3) spoywanie posikw w pozycji siedzcej jest istotnym

elementem minimalizujcym ryzyko zachynicia si;
4) w miar moliwoci minimalizujemy wysiek chorego
poprzez pomoc w spoywaniu posikw, rozdrabnianie
pokarmw na mniejsze porcje, ksy;
5) dokumentujemy to w karcie gorczkowej lub w karcie
bilansu pynw, co pozwala nam na dokadn analiz iloci
spoytych pokarmw.
1) Wbrew panujcym opiniom mleko powoduje chwilow
neutralizacj soku, ale nastpnie zwiksza produkcj soku
odkowego i nasila dolegliwoci chorego;
2) substancje te rwnie neutralizuj kwane rodowisko
przeyku, ale powoduj zwikszon produkcj liny,

3) udzia w farmakoterapii zmniejszajcej

kwano treci odkowej;

3) Moliwo
wystpienia zaburze
wodnoelektrolitowych
i kwasowo-zasadowych
w przebiegu
biegunki.

Brak cech
odwodnienia chorego;
brak zaburze
wodno-elektrolitowych
i kwasowo-zasadowych;
brak innych powika
biegunki.

4) eliminacja z poywienia produktw

zwikszajcych wydzielanie soku odkowego;
5) wykluczenie z diety pomidorw,
cytrusw, produktw kiszonych,
konserwowanych, napojw gazowanych.
1) Ocena nasilenia biegunki (ilo, obfito
stolcw), czynniki wyzwalajce biegunk,
zabarwienie stolca, obecno pasoytw,
niestrawionych resztek pokarmowych;
2) ocena stopnia odwodnienia (napicie
skry, stan luzwek, diureza, RR, ttno);
3) pobieranie krwi na gazometri, poziom
elektrolitw;
4) udzia w nawadnianiu chorego drog
doyln;

5) stosowanie odpowiedniej diety: cisa

(herbata, suchary), stopniowe jej rozszerzanie
o kleiki, soki owocowe niskosodzone,
owoce (z wyczeniem pestkowych);
6) sprawdzenie lekw i metod postpowania
stosowanych przez chorego w ostatnim
czasie;

72

osabiaj zwieracz przeyku, co sprzyja zarzucaniu treci

odkowej do przeyku;
3) w niektrych stanach konieczna jest neutralizacja treci
odkowej poprzez udzia w farmakoterapii, co zmniejsza
uczucie zgagi, blu i pieczenia w nadbrzuszu;
4) do substancji tych nale przede wszystkim: alkohol,
tuste, smaone pokarmy;
5) zwikszaj kwano soku odkowego, a napoje
gazowane zwikszaj objto odka.
1) Obserwacja stolca to obowizek pielgniarki, aby
w por rozpozna nieprawidowoci;
2) stan skry, bon luzowych to jedne z pierwszych
objaww wiadczcych o odwodnieniu, dlatego tak wana
jest ich obserwacja, gdy w por mona podj odpowiednie
dziaania;
3) gazometria to badanie, ktre pozwala na rozpoznanie
m.in. kwasicy metabolicznej, natomiast jonogram pozwala
oceni stan elektrolitw;
4) pielgniarka jest odpowiedzialna za podawanie zgodnie
ze zleceniem lekarskim pynw drog doyln, kontrolowanie
szybkoci wchaniania si wlewu, aby zapobiec narastaniu
odwodnienia, ale te przecieniu krenia zbyt szybkim
wlewem;
5) dieta to istotny element leczenia chorego, dlatego te
wane jest, aby cile jej przestrzega i stopniowo
wprowadza produkty nowe, zwaszcza po okresie diety
cisej;
6) ze nawyki ywieniowe, zachowania zwizane
z wydalaniem stolca bd przyjmowane przez chorego bez
zlecenia lekarskiego leki mog powodowa biegunk (leki
przeczyszczajce, czopki, samodzielnie wykonywane
wlewki lub lewatywy);

7) udzia w farmakoterapii.

4) Dyskomfort
pacjenta
spowodowany
biegunk.

5) Wzdcia
powodujce
dyskomfort pacjenta.

Utrzymanie higieny
ciaa i otoczenia
pacjenta;
stworzenie
optymalnych warunkw
do utrzymania higieny.

1) Zapewnienie poczucia bezpieczestwa,

intymnoci podczas wydalania stolca
i czynnoci higienicznych;

Brak lub ograniczenie

trudnoci w wydalaniu
gazw.

1) Wykluczenie pokarmw
cikostrawnych, wzdymajcych,
gazowanych;
2) wykonanie okrnego masau powok
brzusznych;

2) zapewnienie czystoci ciaa, bielizny

osobistej i pocielowej, zapobieganie
odparzeniom i odleynom;
3) zapewnienie komfortu innym pacjentom
na sali.

3) uoenie chorego w pozycji bocznej lub

brzusznej;

4) sucha rurka, czopek glicerynowy, wlewki

doodbytnicze, enemy (konsultacja lekarska).

6) Ze samopoczucie
chorego
spowodowane
zaparciami.

Brak zapar;
1) Ocena stanu zapar i stanu pacjenta;
oddanie stolca;
poprawa samopoczucia
chorego.

73

7) stosowane leki uzalenione s od przyczyny biegunki

i jej nasilenia, mog to by leki zwalniajce perystaltyk
jelit, antybiotyki, sulfonamidy, a take preparaty
uzupeniajce straty elektrolitw i innych substancji.
1) Dla wielu pacjentw konieczno zaspokajania potrzeby
wydalania w sali chorych na basenie stanowi powany
problem, dlatego wane jest stworzenie odpowiednich ku
temu warunkw (maa sala, parawan, moliwo
przewietrzenia po oddaniu stolca);
2) biegunka stwarza wiksze ryzyko zabrudzenia skry
chorego, jego bielizny osobistej i pocielowej, a tym samym
naraa na powstanie zmian na skrze (odleyny, odparzenia);
3) komfort pacjenta i innych chorych w czasie biegunki
jednego z nich jest bardzo wany, dlatego pielgniarka
powinna sama zachowa si taktownie i te pouczy chorych,
jak naley si zachowywa.
1) Pokarmy te zalegaj w przewodzie pokarmowy,
zwiksza si ilo gazw w jelitach, co nasila dolegliwoci;
2) masa powok brzusznych pobudza perystaltyk jelit,
a tym samym uatwia przesuwanie si ich zawartoci
w kierunku odbytu;
3) nawet zmiana pozycji chorego w ku (jeli brak jest
przeciwwskaza) pobudza perystaltyk jelit, a dotyczy to
take podjcia aktywnoci ruchowej chorego, jeeli taka
jest moliwa;
4) sucha rurka zaoona do odbytu uatwia wydalanie
gazw; czopek, lewatywa i wlewka doodbytnicza uatwiaj
wydalanie stolca poprzez rozmikczenie mas kaowych
oraz pobudzenie perystaltyki jelit, a take usuwanie
nadmiaru gazw.
1) Ustalenie, czy zaparcia maj charakter incydentalny,
przemijajcy, czy mamy do czynienia ze staymi zaparciami,
ktre wymagaj wprowadzenia zmian w diecie,
dotychczasowym trybie ycia chorego, jego aktywnoci;

2) zwikszone spoycie pynw, zapewnienie

ciepych napojw w trakcie i midzy posikami;
3) wprowadzenie do diety rodkw
naturalnie pobudzajcych perystaltyk jelit
warzywa, owoce, soki, mid, suszone liwki
pieczywo penoziarniste, bonnik, zioa
(kruszyna, senes, koper woski, siemi lniane);
4) ustalenie staej pory posikw oraz
Wyprnie;

6) Konieczno
przestrzegania cisej
diety (ostry nieyt,
biegunka, ostre
zapalenie trzustki).

Zapobieganie
odwodnieniu,
zaburzeniom wodno-elektrolitowym, utracie
niezbdnych substancji
odywczych.

5) pouczenie chorego o niepowstrzymywaniu,

nieodkadaniu tej potrzeby;
6) zwikszenie aktywnoci chorego
z uwzgldnieniem jego stanu.
1) Eliminacja lub ograniczenie pokarmw
niewskazanych;

2) zaspokojenie pragnienia, podawanie

pynw obojtnych, niesodzonych;
3) zapewnienie higieny jamy ustnej: toaleta
jamy ustnej, pukanie jamy ustnej;

74

2) zwikszenie iloci przyjmowanych pynw (jeli brak

jest przeciwwskaza z powodu innych chorb) uatwia
wyprnienie;
3) produkty zawierajce bonnik powoduj pobudzenie
perystaltyki jelit;

4) dla prawidowego funkcjonowania przewodu

pokarmowego i caego organizmu istotne s regularne
wyprnienia, najkorzystniej codziennie, ale jeli tak nie
jest, to przynajmniej 4 razy w tygodniu;
5) powstrzymywanie defekacji sprzyja nagromadzeniu mas
kaowych, ktre staj si zbite, twarde trudne do wydalenia;
6) ruch i aktywno w sposb naturalny pobudzaj
funkcjonowanie przewodu pokarmowego.
1) W ostrym nieycie pokarmy mog wywoywa lub
nasili biegunk, dlatego naley je wyeliminowa do czasu
ustpienia dolegliwoci (pokarmy cikostrawne, tuste,
smaone), czasem konieczne jest podawanie tylko pynw,
a w wyjtkowych sytuacjach zaprzestanie podawania
jakichkolwiek substancji przez przewd pokarmowy;
pielgniarka powinna poinformowa chorego, ale take
kontrolowa pacjenta i jego rodzin, czy stosuj si do zalece;
2) zapewnienie nawodnienia, wyrwnanie utraty pynw
jest bardzo istotne w opiece nad takim pacjentem; cukier
drani przewd pokarmowy i wywouje wzdcia;
3) w przypadku diety cisej brak jest samooczyszczania
jamy ustnej, zmniejsza si ilo produkowanej liny, co
moe powodowa dyskomfort chorego, sprzyja zmianom
patologicznym w jamie ustnej, dlatego w zalenoci od
stanu chorego pielgniarka wykonuje, pomaga pacjentowi
lub przypomina mu o tych zabiegach higienicznych; do
pukania jamy ustnej moe stosowa rodki odkaajce
luzwki;

4) przetaczanie pynw drog doyln;

5) prowadzenie bilansu pynw;

6) stopniowe rozszerzanie diety poprzez

wprowadzanie zalecanych pokarmw.

Eliminacja
produktw
niekorzystnych;
dostarczenie
odpowiednich
skadnikw
pokarmowych.
8) Niepokj chorego Zmniejszenie stresu
dotyczcy rozpoznania, chorego;
rokowania.
pacjent wsppracujcy
w procesie
terapeutycznym.
7) Ograniczenia
dietetyczne,
specyficzna dieta.

1) Informowanie chorego i jego rodziny

o zalecanych i przeciwwskazanych
produktach odywczych;
2) eliminacja pokarmw cikostrawnych,
wzdymajcych, pobudzajcych wydzielanie
soku odkowego, tuszczw, biaka,
owocw itp.
1) Poinformowanie chorego o planowanych
zabiegach diagnostycznych: gastroskopia,
rektoskopia, kolonoskopia;
2) odpowiednie przygotowanie psychiczne
i fizyczne chorego do badania;
3) poinformowane chorego o przewidywanym
okresie oczekiwania na wynik badania.

75

4) dostarczenie odpowiedniej iloci pynw, elektrolitw,

zapobieganie kwasicy metabolicznej zgodnie ze zleceniami
lekarskimi, obserwacja wchaniajcych si kroplwek,
pielgnacja miejsca wkucia wenflonu;
5) prowadzenie karty bilansu pynw pozwala na wczesne
rozpoznanie odwodnienia, obserwowa naley take cechy
odwodnienia: stan skry, luzwek, wielko diurezy nawet
godzinowej, warto ttna i cinienia ttniczego krwi;
6) dugotrwae ograniczenia dietetyczne pozbawiaj
organizm niektrych substancji, powoduj ubytek masy
ciaa, dlatego naley stopniowo rozszerza diet chorego;
stopniowe wprowadzanie pokarmw (kleik ryowy,
suchary, kaszki pocztkowo bez mleka, przeciery
jarzynowe, miso gotowane) przygotowuje przewd
pokarmowy do podjcia swojej funkcji.
1) naley udziela informacji, ale take kontrolowa, co
pacjent je i co przynosi mu rodzina, sprawdza, czy
produkty s waciwie przechowywane i czy s wiee;
2) pokarmy te nasilaj dolegliwoci, powoduj wzdcia.

1) Chory wiadomy wykonywanych bada diagnostycznych

wsppracuje w trakcie ich wykonywania, co jest bardzo
istotne dla przebiegu badania;
2) odpowiednie przygotowanie pozwala na wykonanie
badania i uzyskanie jak najlepszych wynikw (chory na
czczo, oczyszczony przewd pokarmowy);
3) w zalenoci od rodzaju badania (tylko wziernikowanie
czy pobranie wycinka do badania) czas ten moe by rny,
nawet do 2 tygodni, co moe nasila niepokj chorego,
a czas oczekiwania pogbia dolegliwoci take somatyczne.

9) Bl w nadbrzuszu
powodujcy
dyskomfort chorego.

Likwidacja lub
minimalizacja blu.

1) Ustalenie czynnika wyzwalajcego bl

oraz okolicznoci jego wystpienia;

1) Bl w nadbrzuszu towarzyszy najczciej chorobie

wrzodowej odka, chorobie refleksowej, spowodowany
jest bdami dietetycznymi, dlatego bardzo wane jest
przestrzeganie diety wrzodowej z wykluczeniem pokarmw:
tustych, smaonych, cikostrawnych;
2) poinformowanie chorego i zmotywowanie do
2) eliminacja uywek;
zaprzestania palenia papierosw i picia duych iloci kawy
czy herbaty;
3) podawanie lekw przeciwblowych zmniejsza
3) udzia w farmakoterapii: leki
dolegliwoci, ale niektre z nich, np. niesterydowe leki
przeciwblowe, zmniejszajce kwany
przeciwzapalne, mog je nasila; stosowanie lekw
odczyn treci odkowej.
zmniejszajcych wydzielanie soku odkowego,
w przypadku koniecznoci stosowania lekw dranicych
luzwk odka, a koniecznych w leczeniu innych
chorb (sterydy, leki przeciwzapalne), przed ich
zastosowaniem podanie leku osaniajcego luzwk.
rdo: opracowanie wasne na podstawie: Zasady postpowania pielgniarskiego w wybranych stanach klinicznych...; Podstawy pielgniarstwa. Podrcznik
dla studentw i absolwentw kierunkw pielgniarstwo i poonictwo...; Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych...

76

6. Opieka pielgniarska nad pacjentem ze schorzeniami ukadu moczowego

6.1. Charakterystyka gwnych objaww chorobowych w schorzeniach ukadu
moczowego
Skpomocz (oliguria) to zmniejszenie iloci oddawanego moczu poniej 400 ml na dob.
Bezmocz (anuria) to zmniejszenie diurezy poniej 150 ml moczu na dob lub
cakowity brak wydzielania moczu.
Wielomocz (poliuria) to stan, gdy chory wydala powyej 250 00 ml moczu na dob.
Czstomocz to oddawanie moczu czciej ni 4-6 razy na dob, przy czym jego
ilo bywa prawidowa. Stan ten spowodowany jest najczciej zmniejszeniem pojemnoci
pcherza moczowego (zakaenie, ciaa obce, zogi, nowotwr, obrzk bony luzowej,
utrata elastycznoci pcherza).
Obrzki pochodzenia nerkowego lokalizuj si gwnie na twarzy, rkach mog
by uoglnione (widoczne s przy retencji 2-3 l wody).
Bolesne oddawanie moczu (dyzuria) jest efektem podranienia lub stanu zapalnego
szyi pcherza albo cewki moczowej.
Nocne oddawanie moczu (nykturia) jest efektem upoledzonego zagszczania moczu
lub niewydolnoci krenia.
Moczenie nocne (enuresis nocturna) jest zjawiskiem, ktre uwaa si za dopuszczalne
u dzieci do 3. roku ycia, a pojawiajce si u starszych dzieci i osb dorosych moe
wiadczy o zakaeniu, wadach anatomicznych ukadu moczowego, zaburzeniach
psychicznych, emocjonalnych lub neurogennym upoledzeniu czynnoci pcherza
moczowego.
Utrudnienia w odpywie moczu mog dotyczy trudnoci w rozpoczciu mikcji,
zmniejszenie siy i strumienia moczu, trudnoci w zupenym oprnieniu pcherza
moczowego, ale take oddawanie moczu kroplami (choroby prostaty, zwenie ujcia
cewki moczowej).
Nietrzymanie moczu oprnianie pcherza moczowego bez sygnaw ostrzegawczych.
Biakomocz (proteinuria) to wydalanie powyej 300 mg biaka wraz z moczem na
dob. Najczciej jest efektem uszkodzenia przez proces chorobowy, zapalny czy
immunologiczny kanalikw nerkowych. Czasami biakomocz moe mie charakter
przejciowy i by spowodowany: gorczk, ci, nadmiernym wysikiem fizycznym,
dugotrwa pozycj stojc (biakomocz ortostatyczny), ozibieniem ciaa, paleniem
papierosw. W warunkach fizjologicznych dopuszczalne jest wydalanie 150 mg biaka
na dob.
Krwiomocz to obecno krwinek czerwonych widocznych goym okiem w moczu.
Naley pamita, e niektre skadniki pokarmowe lub przyjmowane leki mog
zmienia zabarwienie moczu i przypominaj krwiomocz.
Krwinkomocz krwinki w moczu widoczne s w badaniu mikroskopowym.
Dopuszczalna jest obecno w moczu u mczyzn do 3 erytrocytw, a u kobiet do
5 erytrocytw w polu widzenia.
Bl w okolicy ldwiowej ma tendencje do promieniowania do nadbrzusza.
Najczciej bl spowodowany jest procesem zapalnym: ostre kbuszkowe zapalenie
nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek, niedrono moczowodw z powodu kamicy
nerkowej30.
30

Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa..., s. 379-381.

6.2. Udzia pielgniarki w diagnostyce schorze ukadu moczowego

6.2.1. Wywiad z pacjentem podejrzanym o chorob ukadu moczowego powinien
dotyczy nastpujcych kwestii:
informacje o przebytych dotychczas chorobach ukadu moczowego, ich przebiegu
(ostre, przewlekle), zastosowanym leczeniu;
aktualnie wystpujce objawy oglne: ble gowy, wid skry, nudnoci, ble
brzucha lub w okolicy ldwiowej, biegunka, gorczka, sucho w jamie ustnej,
objawy skazy krwotocznej;
objawy ze strony ukadu moczowego: parcie na mocz, bl i pieczenie w trakcie
mikcji, kolka, zatrzymanie moczu, zaburzenia w iloci oddawanego moczu,
obrzki i ich lokalizacja, wygld moczu (zabarwienie, osad, pienienie si);
wartoci cinienia ttniczego krwi.
6.2.2. Badanie moczu
Badanie oglne moczu pozwala na ocen funkcjonowania nerek, drg moczowych oraz
innych narzdw. Aby wynik by miarodajny, wana jest pora oraz sposb jego
pobrania: zaleca si, aby w dniu poprzedzajcym badanie i w dniu pobrania chory unika
nadmiernego wysiku fizycznego, a przerwa w oddaniu moczu wynosia co najmniej
5 godzin, nie naley pobiera moczu u kobiet bezporednio przed, w trakcie i tu po
miesiczce, pobieramy pierwsz, porann porcj w iloci przynajmniej 50 ml, najlepiej
ze rodkowego strumienia i w cigu 2 godzin dostarczamy do pracowni analitycznej.
Dla uzyskania obiektywnego wyniku istotne jest dokadne wykonanie toalety krocza
przed pobraniem moczu do czystego, odpowiedniego pojemnika. W prbce oznacza si:
parametry fizyczne (wygld, barw, przejrzysto, ciar gatunkowy, zapach);
parametry chemiczne (biako, glukoz, pH, ciaa ketonowe, bilirubin, hemoglobin,
urobilinogen);
elementy morfotyczne oraz skadniki mineralne w osadzie: liczb krwinek
czerwonych, biaych, liczb i rodzaj waeczkw, skadniki mineralne, luz, bakterie.
Badanie bakteriologiczne moczu czyli potocznie badanie na posiew. Prawidowy
wynik uzaleniony jest od sposobu pobrania moczu, tzn. powinien by pobrany po
dokadnej toalecie krocza, ze rodkowego strumienia, do jaowego pojemnika i jak
najszybciej przesany do pracowni analitycznej ze wzgldu na szybkie namnaanie si
bakterii. W lodwce moe by przechowywany do 12 godzin. Obecno bakterii
przekraczajca 10 tysicy w 1 ml wieego moczu wiadczy o znamiennej bakteriurii31.
6.2.3. Dobowa zbirka moczu suy ocenie iloci traconych w cigu doby
skadnikw, tj. biako, kreatynina, glukoza, wap, fosforany, jony sodu, potasu, chloru,
czasem hormonw, metabolitw lub elementw morfotycznych (liczba Addisa).
W niektrych sytuacjach dodaje si rodek konserwujcy, ktry hamuje rozwj
bakterii i zapobiega rozpuszczeniu si niektrych substancji. Wane jest, aby zbirka
trwaa 24 godziny, dlatego przed jej rozpoczciem pacjent oddaje mocz do toalety i od
tej pory przez 24 godziny bdzie oddawa mocz do wyznaczonego, oznakowanego
pojemnika32.

31
32

Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa..., s. 395-396.

Ibidem, s. 685-686.

78

Dobowy bilans pynw to badanie pozwalajce na ocen sprawnoci czynnociowej

nerek. Polega ono na dokadnym notowaniu objtoci wydalanego moczu w cigu
doby (pacjent oddaje mocz do pojemnika z podziak) i porwnaniu z iloci pynw
przyjtych rnymi drogami: doustn, parenteralna. W bilansie naley uwzgldni te
objto pynw traconych innymi drogami: wymioty, biegunka, nadmierna potliwoci.
6.2.4. Badania obrazowe nerek
USG pozwala okreli wielko, ksztat i grubo kory, a take zrnicowanie
korowo-rdzeniowe, poszerzenie kielichw, miedniczek, moczowodw oraz zastj
moczu, uwidacznia te torbiele, guzy, zwapnienia w nerce, drogach odprowadzajcych;
w celu uzyskania lepszej jakoci obrazu, pacjent powinien by na czczo (co najmniej
3 godziny przed badaniem), a na 2-3 godziny przed badaniem pcherza moczowego
naley wypi 2-3 szklanki niesodzonej herbaty lub niegazowanego pynu, aby
w momencie badania mie uczucie parcia na mocz;
zdjcie przegldowe nerek uwidacznia zwapnienia w nerkach oraz drogach
odprowadzajcych33;
urografia doylna pozwala na ocen nerek (wielko, ksztat, funkcja wydalnicza),
a badanie polega na doylnym podaniu rodka kontrastowego i wykonaniu zdj
radiologicznych jamy brzusznej; pierwsze zdjcie wykonuje si jednak jeszcze przed
podaniem kontrastu (zwyke zdjcie przegldowe jamy brzusznej) i nastpne po 7, 10
i 15 minutach od momentu podania kontrastu, w uzasadnionych przypadkach wykonuje
si take zdjcia pne, po kilkudziesiciu minutach lub po mikcji; przeciwwskazaniem
do wykonania urografii s: niewydolno nerek z bezmoczem z przyczyn przed- lub
nerkowych, podwyszony poziom kreatyniny i/lub mocznika, jak rwnie nadwraliwo
na rodek kontrastowy, niskie wartoci cinienia ttniczego krwi, cia, wysoka
gorczka. Wykonanie badania poprzedzone jest uzyskaniem pisemnej zgody pacjenta,
przeprowadzeniem dokadnego wywiadu dotyczcego alergii na rodki kontrastowe,
poinformowaniem chorego o przebiegu badania i moliwych w czasie jego trwania
objawach: metaliczny smak w ustach, uczucie ciepa w caym organizmie, nudnoci,
wymioty, bl gowy, mrowienia odczuwane w koczynach. W dniu poprzedzajcym
badanie naley poda pacjentowi rodek przeczyszczajcy lub wykona lewatyw
w celu oczyszczenia jelit z zalegajcych mas kaowych, a bezporednio przed badaniem
pacjent powinien odda mocz, by unikn rozcieczenia kontrastu w pcherzu moczowym;
cystografia lub cystouretrografia fikcyjna pozwala na uwidocznienie pcherza
moczowego oraz odpyww pcherzowo-moczowodowych, na wykrycie wad budowy
drg odprowadzajcych (refluks pcherzowo-moczowodowy, zastawka cewki tylnej,
nieprawidowa budowa pcherza moczowego); badanie polega na zaoeniu cewnika
do pcherza moczowego, nastpnie poprzez cewnik podawany jest roztwr rodka
kontrastujcego, a po wypenieniu pcherza moczowego cewnik jest usuwany i dalsza
cz badania (zdjcia radiologiczne) wykonywana jest w czasie mikcji, a do momentu
oprnienia pcherza moczowego;
tomografia komputerowa (CT) moe by z zastosowaniem kontrastu, wykonywana
jest w przypadku niejasnoci w USG lub urografii; badanie to umoliwia ocen struktur
anatomicznych oraz ewentualnych ich nieprawidowoci w caym ciele czowieka

79

w paszczynie poprzecznej i poprzez odpowiednie rekonstrukcje, take w innych

paszczyznach. Gwn zalet badania w stosunku do innych bada radiologii
konwencjonalnej jest moliwo odrnienia od siebie poszczeglnych frakcji tkanek
mikkich ustroju. Dodatkowo technika tomografii komputerowej daje moliwo
zastosowania jej w tzw. badaniach interwencyjnych. Do takich bada zalicza si
biopsj pod kontrol CT (nakucie i pobranie drobnej czci okrelonej tkanki dla
badania histopatologicznego), nakucie i drena ropnia itp., pacjent nie musi si
zupenie rozbiera do badania (odsania brzuch), ukadany jest na ruchomym stole
(zwykle na plecach), na ktrym wjeda do rodka aparatu. W czasie badania pacjent
ley nieruchomo, jest instruowany o sposobie zachowania podczas samego badania,
w celu uzyskania lepszej jakoci zdj. W tym m.in. celu wikszo aparatw CT
wyposaona jest w tzw. intercom, czyli prosty sposb komunikacji gosowej pomidzy
pacjentem a lekarzem czy technikami. Aparat wyposaony jest rwnie w specjalne
diody zapalajce si podczas wysyania promieniowania rentgenowskiego po to, aby
w chwili palenia si lampki pacjent nie oddycha. Wynik badania przekazywany jest
w formie opisu niekiedy z doczonymi zdjciami na papierze lub kliszy fotograficznej;
angiografia kontrast do ttnicy nerkowej podaje si poprzez ttnic udow,
a badanie to wykonuje si gwnie przy podejrzeniu zwe ttnic nerkowych;
rezonans magnetyczny nie wymaga podawania kontrastu, pomaga rozpozna guzy
i zmiany naczyniowe;
scyntygrafia nerkowa i renografia izotopowa jest to obrazowa metoda badania
struktury i czynnoci nerek (obu razem lub kadej z osobna). Obraz otrzymuje si
poprzez podanie niewielkich dawek izotopw promieniotwrczych. Badanie ocenia
struktur narzdu (ksztat, wielko, pooenie, ruchomo) poprzez rozmieszczenie
radioznacznika w miszu nerek. Pacjent powinien by na czczo. Badanie to wymaga
nieruchomej pozycji pacjenta wobec gowicy gammakamery. U dzieci wskazane jest
podanie rodka uspokajajcego. Pacjent do badania ukada si w pozycji na brzuchu,
nie musi by rozebrany, powinien jednak odoy na bok metalowe przedmioty
(monety z kieszeni, klamry paskw); radioznacznik podaje si doylnie, najlepiej
przez cewnik ylny (wenflon), w okrelonym czasie, przed wykonaniem waciwych
pomiarw scyntygraficznych;
biopsja nerki polega na nakuciu nerki pod kontrol USG w celu pobrania jej
wycinka do badania histopatologicznego; pozwala na diagnostyk glomerulopatii
(biakomocz o niejasnej etiologii, zesp nerczycowy, nawracajcy krwinkomocz,
niewydolno nerek o niejasnej etiologii). Przeciwwskazania do badania to brak zgody
pacjenta, obecno jednej nerki, skaza krwotoczna, anemia, zakaenia ukadu moczowego,
podwyszone cinienie ttnicze krwi, zmiany ropne na skrze, wodonercze, roponercze
oraz nowotwr nerki. Badanie to umoliwia okrelenie prawidowej budowy miszu
nerkowego, a jednoczenie pozwala na ocen (jakociow oraz w przybliony sposb
ilociow) procesw chorobowych toczcych si w poszczeglnych strukturach nerki,
gwnie kbuszkach nerkowych oraz rdmiszu nerek. W wielu przypadkach biopsja
nerki pozwala na ocen zniszcze dokonanych w nerce w trakcie choroby34.

34

Ibidem, s. 397-398.

80

6.3. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych ukadu moczowego

6.3.1. Zesp nerczycowy
Zesp nerczycowy to zesp objaww klinicznych i biochemicznych spowodowanych
biakomoczem przekraczajcym moliwoci kompensacyjne ustroju. Istot jego jest
uszkodzenie bony filtracyjnej kbuszkw nerkowych, ktre staj si przepuszczalne dla
biaka. W rozwinitym zespole nerczycowym stwierdza si co najmniej 3 spord niej
wymienionych objaww:
biakomocz (powyej 3,5 g na dob), ktry powoduje osabienie i uczucie
zmczenia;
ble gowy, brak aknienia, czasem nudnoci, wymioty, pienicy si mocz;
hipoalbuminemia, ktra polega na utracie z moczem biaek osocza albumin,
co sprzyja: mocznicy przednerkowej, ostrej niewydolnoci nerek spowodowanej
NLPZ, wstrzsowi hipowolemicznemu;
hipoproteinemia;
obrzki i przesiki do jam ciaa, ktre lokalizuj si na twarzy, powiekach,
w okolicy zewntrznych narzdw pciowych, koci krzyowej, nadgarstkach,
stopach; wystpuj najczciej rano, s ciastowate, mikkie, przesieki mog
dotyczy jamy brzusznej, otrzewnej, worka osierdziowego, mosznowego;
zaburzenia gospodarki lipidowej, polegajce na podwyszeniu stenia
cholesterolu, fosfolipidw, trjglicerydw, mlecznym wygldzie osocza, lipidurii,
szkliwieniu kbuszkw nerkowych, miadycy z jej konsekwencjami;
lipiduria;
w cikiej postaci mog take wystpi: drgawki (obrzk mzgu), objawy
infekcji z gorczk, narastanie obrzkw, zmniejszenie iloci oddawanego
moczu (anuria poniej 500 ml na dob).
Celem leczenia zespou nerczycowego jest: zmniejszenie biakomoczu, zwalczanie
obrzkw, zapobieganie powikaniom zatorowo-zakrzepowym, obnienie poziomu
cholesterolu, zwalczanie infekcji i zapobieganie ich wystpieniu. Mona to osign,
stosujc nastpujce metody: leczenie spoczynkowe, dietetyczne lub farmakologiczne.
Zadania pielgniarki w opiece nad pacjentem z zespoem nerczycowym:
w okresie ostrym, zwaszcza z nasilonymi obrzkami, ograniczenie aktywnoci
ruchowej;
kontrola podstawowych parametrw: masa ciaa, bilans pynw, cinienie
ttnicze krwi, ttno, rozmieszczenie i nasilenie obrzkw;
badanie moczu w kierunku biakomoczu, krwinkomoczu;
pielgnacja skry z obrzkami naraonej na zmiany patologiczne;
leczenie dietetyczne ograniczenie soli, dieta bogatobiakowa (1,5 g/kg m.c + ilo
biaka traconego z moczem), ograniczenie tuszczw;
ochrona przed zakaeniami, ktre ze wzgldu na obnion odporno chorego
czciej go dotycz, a jeli wystpi, to ich przebieg jest ciszy ni u innych osb;
systematyczne przyjmowanie lekw;
w okresie remisji zachcenie do podjcia aktywnoci, aby poprawi ogln kondycj
chorego;
zachcenie i zmotywowanie chorego do systematycznych kontroli w poradni
nefrologicznej;
81

 ksztatowanie waciwych nawykw higienicznych (higiena ciaa, okolicy zewntrznych

narzdw pciowych, jamy ustnej, odziey, otoczenia);
zapobieganie lub minimalizowanie skutkw ubocznych stosowanych lekw, gwnie
sterydw (hiperkortycyzm), ktre mog powodowa zaburzenia wzrostu i dojrzewania
ukadu kostnego, osteoporoz, nadmiern skonno do wykrzepiania, rozstpy na
skrze, otyo twarzy, obrczy barkowej oraz na biodrach, z zachowaniem szczupych
koczyn, owrzodzenie odka;
nadcinienie ttnicze, nadmierne owosienie na karku, plackowate ysienie gowy;
zmniejszenie oglnej odpornoci organizmu.
6.3.2. Kbuszkowe zapalenie nerek
Kbuszkowe zapaleniem nerek (KZN) to grupa rnych chorb, w ktrych najczciej
na tle zapalnym dochodzi do uszkodzenia kbuszkw nerkowych, a nastpnie caego
miszu nerek. Moe przebiega w 2 postaciach: zespou nerczycowego i nefrytycznego.
Zesp nefrytyczny objawia si nagym krwinkomoczem lub krwiomoczem,
niewielkim biakomoczem, nadcinieniem ttniczym. Moe mie posta:
1) pierwotnego KZN proces wywodzi si z nerki i ma podoe immunologiczne;
2) wtrnego KZN ktry moe by efektem reumatoidalnego zapalenia staww
(RZS), tocznia ukadowego, nefropatii cukrzycowej, zakaenia oglnoustrojowego.
Ostre poinfekcyjne zapalenie kbuszkw nerkowych pojawia si 1-3 tygodnie po
infekcji paciorkowcowej drg oddechowych lub skry i ma due szanse na wyleczenie.
Najbardziej charakterystyczne objawy to: obrzki, krwinkomocz, niewielki biakomocz,
czasem skpomocz, nadcinienie ttnicze, bl w okolicy ldwiowej, nudnoci,
wymioty, stany podgorczkowe, osabienie, rzadko dochodzi do ostrej niewydolnoci
nerek (ONN). W badaniach laboratoryjnych stwierdza si podwyszone OB, ASO,
zmniejszenie filtracji kbuszkowej.
Postpowanie z pacjentem z kbuszkowym zapaleniem nerek:
zastosowanie antybiotykoterapii;
ograniczenie w diecie chorego soli, pynw (wody);
zastosowanie lekw moczopdnych w celu utrzymania optymalnej diurezy;
leczenie nadcinienia ttniczego krwi;
prowadzenie bilansu pynw i utrzymywanie go na optymalnym poziomie;
obserwacja nasilenia, lokalizacji obrzkw, odpowiednia pielgnacja obrzknitej
skry oraz minimalizacja obrzkw (metody farmakologiczne i niefarmakologiczne);
likwidacja ogniska zakaenia;
leczenie spoczynkowe;
wyrwnanie strat biaka.
6.3.3. Zakaenia ukadu moczowego
Zakaenie ukadu moczowego (ZUM) to najczstsze infekcje stanowice 10-20%
wszystkich infekcji pozaszpitalnych i 40-50% zakae szpitalnych.
Do czynnikw sprzyjajcych wystpieniu ZUM nale: pe, wiek, obecno wad w budowie
drg moczowych (odpywy wsteczne, nieprawidowa budowa nerek), kamica nerkowa,
aktywno seksualna, stosowanie rodkw plemnikobjczych, kapturki dopochwowe,
w okresie menopauzy niedobr estrogenw, brak prawidowych nawykw higienicznych,
82

przerost prostaty, cukrzyca, cia, utrudniony odpyw moczu, cewnik w pcherzu

moczowym, zabiegi i badania urologiczne, pcherz neurogenny, a take unieruchomienie
w ku.
ZUM moe przebiega w 2 postaciach, a w zalenoci od lokalizacji procesu
chorobowego wyrniamy:
1. infekcj dolnego odcinka drg moczowych czyli cewki moczowej, pcherza
moczowego, gruczou krokowego,
2. infekcj grnego odcinka w postaci odmiedniczkowego zapalenia nerek.
Obraz kliniczny ZUM to:
objawy dyzuryczne bl w czasie mikcji, bl w okolicy cewki moczowej, w dole
brzucha, czste oddawanie moczu w maej iloci;
krwinkomocz;
ropomocz;
bakteriomocz;
gdy infekcja obejmuje grne drogi moczowe, docza si wysoka gorczka i bl
w okolicy nerek.
Postpowanie z pacjentem z zakaeniem drg moczowych:
usunicie przyczyny lub jej minimalizacja;
zwikszenie spoycia pynw take wieczorem, aby podnie poziom diurezy,
a tym samym mechanicznego oczyszczania drg moczowych;
podawanie preparatw zakwaszajcych mocz witamina C, urawina;
poinformowanie pacjenta o koniecznoci czstego oddawania moczu (nie wstrzymywania);
stosowanie rodkw do higieny intymnej o odpowiednim pH;
na zlecenie lekarskie stosowanie lekw odkaajcych drogi moczowe;
antybiotykoterapia po wykonaniu antybiogramu, w odmiedniczkowym zapaleniu
nerek konieczne jest dusze leczenie, antybiotyki podawane s najczciej drog
doyln, wskazana jest hospitalizacja;
kontrolne badanie moczu po zakoczonym leczeniu (nawet po 2-3 tygodniach);
ksztatowanie waciwych nawykw higienicznych zwizanych z utrzymaniem
higieny caego ciaa, ale szczeglnie higieny krocza (u pacjentw uywajcych
pampersw i z cewnikiem zaoonym na stae po kadym oddaniu stolca naley
wykona toalet krocza);
waciwe postpowanie z chorym z zaoonym cewnikiem na stae:
przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki w czasie cewnikowania chorego,
tylko w uzasadnionych sytuacjach,
przestrzeganie zasad aseptyki w czasie systematycznej wymiany (przynajmniej
raz na dob) worka na mocz (dezynfekcja poczenia cewnika z drenem
odprowadzajcym mocz),
utrzymywanie worka na mocz poniej poziomu pcherza moczowego i cewki
moczowej, co pozwala na swobodny odpyw moczu oraz zapobiega jego
cofaniu si,
zapobieganie uciskowi i zagiciom cewnika i drenu odprowadzajcego mocz,
w czasie toalety krocza przemywanie zewntrznej czci cewnika wod
z mydem;

83

 zapobieganie nawrotom choroby poprzez podnoszenie oglnej odpornoci chorego,

unikanie sytuacji sprzyjajcych rozwojowi infekcji.
6.3.4. Niewydolno nerek
Niewydolno nerek (NN) to stan, w ktrym uszkodzone s funkcje nerek: zmniejsza
si filtracja kbuszkowa nawet o 50%, dochodzi do nagromadzenia produktw
ubocznych przemiany materii (wzrost poziomu mocznika i kreatyniny), dochodzi do
zaburze wodno-elektrolitowych i kwasowo-zasadowych. Niewydolno nerek moe
przybra posta ostr (ONN) lub przewlek (PNN).
Ostra niewydolno nerek to stan nagy, moe mie charakter czasowy i potencjalnie
odwracalny. W jej przebiegu mona wyrni kilka faz, ktre maj wpyw na obraz
chorobowy, a s to:
faza wstpna, gdzie objawy mog by niezauwaone, moe trwa nawet kilka godzin;
faza skpomoczu lub bezmoczu z objawami: ble gowy, nudnoci, wymioty,
uporczywa czkawka, utrata apetytu, zwikszone pragnienie, zaparcia lub biegunka,
dochodzi do zaburze wodno-elektrolitowych, rozwoju kwasicy metabolicznej
(oddech Kussmaula, zapach amoniaku z ust), wzrostu cinienia ttniczego, obrzki
oraz przesiki do jam ciaa (duszno, obrzk puc, obrzk mzgu z drgawkami),
zatrzymanie nadmiernej iloci potasu w organizmie moe spowodowa zaburzenia
pracy serca w postaci bradykardii, ktra moe doprowadzi do asystolii i zatrzymania
krenia. Hiperkaliemia moe objawia si: mrowieniem w okolicy ust, metalicznym
smakiem, drtwieniem i bolesnymi kurczami koczyn dolnych, osabieniem siy
miniowej;
faza wielomoczu przebiega ze zwikszeniem diurezy nawet do kilku litrw na
dob, co powoduje popraw stanu chorego, ale moe doprowadzi do: odwodnienia
organizmu, zaburze elektrolitowych (spadek poziomu sodu i potasu). Hipokaliemia
moe powodowa zaburzenia rytmu serca w postaci tachyartmii (czstoskurcz,
ekstrasystolia, migotanie komr), zaburzenia ze strony mini gadkich w postaci
niedronoci poraennej jelit, zaburzenia ze strony ukadu nerwowego w postaci:
parestezji, apatii lub nadpobudliwoci psychoruchowej;
faza zdrowienia, ktra trwa moe nawet kilka miesicy. Czasami jednak ostra
niewydolno nerek moe mie posta nieodwracaln i przej w przewlek niewydolno
nerek.

84

Tab. 17. Przyczyny ostrej niewydolnoci nerek.

zmniejszenie krwi krcej krwotok;
utrata pynu zewntrzkomrkowego: przewd pokarmowy (wymioty,
biegunka), nerki moczwka prosta, diureza osmotyczna (hiperglikemia), skra
gorczka, wysoka temperatura otoczenia;
zatrzymanie pynw w tzw. trzeciej przestrzeni oparzenia, zapalenie trzustki,
zapalenie otrzewnej;
zbyt maa poda pynw;
przyczyny sercowo-naczyniowe: zawa minia sercowego, tamponada serca,
zaburzenia oglnonaczyniowe wstrzs anafilaktyczny, stosowane leki.
zapalne: zapalenia, kolagenozy dotyczce pierwotnie kbuszkw nerkowych,
Nerkowa
odmiedniczkowe zapalenie nerek (bakteryjne, polekowe);
niezapalne: przeduajce si niedokrwienie nerek, czynniki toksyczne:
egzogenne: leki, rodki kontrastowe, metale cikie, rozpuszczalniki
organiczne, rodki ochrony rolin, niektre grzyby,
endogenne: nadmiar hemoglobiny, mioglobiny, bilirubiny.
Pozanerkowa utrudnienie odpywu moczu z powodu: obustronnego zamknicia moczowodw
(kamica moczowodowa, martwica brodawek nerkowych, nowotwory), choroby
gruczou krokowego (przerost, nowotwr), niedrono cewnika pcherzowego;
stany utrudniajce odpyw moczu przez drogi moczowe.
rdo: opracowanie wasne.
Przednerkowa

Zapobieganie ostrej niewydolnoci nerek:

wykrywanie i leczenie stanw hipowolemii (odwodnienie, maa poda pynw,
biegunka, wymioty, nadmierna utrata krwi, oparzenia itp.);
zapobieganie zaburzeniom nawodnienia przed, w czasie i po zabiegach chirurgicznych;
unikanie rodkw i lekw nefrotoksycznych;
nawadnianie pacjenta przed podaniem i po podaniu rodkw kontrastowych,
a take uwzgldnienie wydolnoci nerek przed wykonaniem tych bada;
unikanie podawania NLPZ u osb z nefropatiamii, uszkodzeniem wtroby oraz
w podeszym wieku.
Postpowanie w przypadku ostrej niewydolnoci nerek:
hospitalizacja;
kontrola parametrw yciowych ze szczeglnym uwzgldnieniem cinienia ttniczego
krwi, ttna, oddechu, monitorowanie zapisu EKG;
2 x w cigu doby kontrola mocznika, kreatyniny, elektrolitw, gospodarki kwasowo-zasadowej;
usunicie przyczyny, wyrwnanie hipowolemii;
wymuszenie diurezy lekami moczopdnymi, a przy przeduajcej si anurii
i zaburzeniach elektrolitowych leczenie nerkozastpcze;
odstawienie lekw niekorzystnie wpywajcych na nerki;
w przypadku zakae, posocznicy stosowanie antybiotykw;
w okresie oligurii ograniczenie przyjmowania pynw, eliminacja z diety potasu
i ograniczenie biaka przy zachowaniu odpowiedniej kalorycznoci posikw;
zastosowanie zasad opieki nad pacjentem z niedokrwistoci i skaz krwotoczn;
w przypadku ONN pochodzenia pozanerkowego naley: zapewni odpyw moczu
z drg moczowych, zaoy cewnik do pcherza moczowego, ewentualnie wykona
nefrostomi przezskrn.
85

Przewleka niewydolno nerek (PNN) jest nastpstwem uszkodzenia lub zmniejszenia

si liczby czynnych nefronw; spowodowana jest przez procesy chorobowe toczce si
w miszu nerek, a mwimy o niej, gdy poziom filtracji kbuszkowej (GFR) obniy
si poniej 60 ml/minut/1,73 m i utrzymuje si co najmniej 3 miesice. Schykow
posta PNN nazywamy mocznic.
Do przewlekej niewydolnoci nerek najczciej doprowadzaj nastpujce
stany: przewleke kbuszkowe zapalenie nerek, nefropatia cukrzycowa, nadcinieniowa,
odpywowa i zaporowa. Proces chorobowy doprowadza do nagromadzenia si toksyn
mocznicowych mocznika, kreatyniny, powodujc take zwikszone wydzielanie
parathormonu, a to z kolei sprzyja osteodystrofii nerkowej, kardiomiopatii, nietolerancji
glukozy, zaburzeniom metabolizmu lipidw, hamuje wytwarzanie erytropoetyny,
skraca czas przeycia erytrocytw (niedokrwisto), hamuje agregacj pytek krwi
(skaza mocznicowa), wpywa na limfocyty B i T, co pogarsza odporno pacjenta.
Do grupy osb o podwyszonym ryzyku zachorowania na PNN nale: osoby
w podeszym wieku, chorzy na cukrzyc, osoby z nadcinieniem ttniczym, osoby
obcione ryzykiem rodzinnym (choroba nerek w najbliszej rodzinie), wrodzona
maa liczba nefronw u osb z nisk mas urodzeniow, wczeniakw, osoby otye.
W pocztkowym okresie choroby moe by brak widocznych objaww, pniej
jednak pojawia si albuminuria, biakomocz, krwinkomocz, zmiany w USG (torbiele),
nykturia, wielomocz, zwikszone pragnienie, niedokrwisto, zaburzenia krzepnicia,
nadcinienie ttnicze, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (zaburzenia aknienia,
nudnoci, wymioty), podwyszone poziomy mocznika i kreatyniny, wzrost poziomu
potasu powoduje napady kurczw miniowych, pieczenie w obrbie koczyn,
zaburzenia czucia, mrowienie wok ust, a nawet zaburzenia rytmu serca. Zatrzymanie
wody w ustroju sprzyja obrzkom i przesiekom do jam ciaa i moe doprowadzi do
przewlekej niewydolnoci krenia. Zaburzenia krzepnicia s przyczyn: obfitych
miesiczek, krwawie z dzise, przewodu pokarmowego, pojawiania si krwiakw
oraz wybroczyn na skrze. Skonno do krwawie, zmniejszenie iloci erytropoetyny,
pogorszenie oglnej kondycji oraz zmniejszenie apetytu doprowadzaj do powstania
niedokrwistoci i zwikszenia podatnoci na infekcje.
Postpowanie w przypadku przewlekej niewydolnoci nerek:
utrzymanie biakomoczu poniej 1g/d, a najlepiej poniej 0,3 g/d;
docelowo naley utrzyma cinienie ttnicze krwi poniej 130/80 mm Hg,
a w przypadku biakomoczu 120/75 mm Hg najlepiej metodami niefarmakoligicznymi
(dieta, normalizacja masy ciaa, aktywno fizyczna, zaprzestanie palenia);
utrzymanie odpowiedniej glikemii;
zapobieganie hiperkaliemii;
eliminacja nadmiaru soli, biaka 1-0,8 g/kgm.c./d/, ale nie mniej ni 0,6 g/kg m.c./d;
przeciwdziaanie niedokrwistoci, niedoborom Fe;
podawanie podskrnie erytropoetyny;
zapobieganie i eliminacja stanw zapalnych (pogarszaj stan pacjenta i powoduj
oporno na erytropoetyn, a take przyspieszaj rozwj miadycy);
podawanie witaminy D3, aby utrzyma prawidowe stenie wapnia w surowicy krwi.

86

6.4. Najczstsze problemy pielgnacyjne w schorzeniach ukadu moczowego i sposoby ich rozwizywania
Tab. 18. Przykadowy proces pielgnowania pacjentw ze schorzeniami ukadu moczowego.
Problem pielgnacyjny
1) Zaburzenia wodno-elektrolitowe
zagraajce zdrowiu
i/lub yciu chorego.

Cel opieki
Utrzymanie optymalnej
rwnowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej;
poprawa stanu zdrowia
chorego.

Plan dziaania
1) Kontrola masy ciaa;

2) obserwacja iloci diurezy

godzinowej, dobowej, czstoci
oddawania moczu;
3) dostosowanie iloci spoycia
pynw do wielkoci diurezy (500 ml
+ ilo moczu);

4) ograniczenie lub wykluczenie soli;

5) ograniczenie spoycia potasu
w poywieniu;
6) w przypadku skpomoczu mona
stosowa diurez osmotyczn
(mannitol) lub wymuszon (furosemid);
7) w przypadku wielomoczu istnieje
ryzyko duej utraty potasu, wwczas
naley zwikszy jego spoycie.

87

Uzasadnienie i uwagi do realizacji

1) Monitorowanie masy ciaa jest jednym z elementw
oceny nawodnienia organizmu; naley przestrzega
nastpujcych zasad: pomiar na tej samej wadze, o tej
samej porze, w piamie lub bielinie;
2) aby wczenie zaobserwowa zaburzenia wodne,
konieczna jest obserwacja iloci wydalanego moczu,
czasem take pomiar diurezy godzinowej (40-60 ml/h),
aby bya dokadna, pacjent powinien mie zaoony
cewnik do pcherza moczowego;
3) kontrola iloci przyjmowanych przez chorego pynw
jest wana, czsto pacjent powinien mie ograniczon ich
ilo, dlatego pielgniarka powinna mu pomc
w likwidacji uczucia pragnienia (guma do ucia, kostki
lodu, cukierki mitowe, pukanie i toaleta jamy ustnej);
4) sl sprzyja zatrzymaniu wody w ustroju, nasila
przewodnienie, obrzki, podnosi cinienie ttnicze krwi,
ktre w chorobach nerek najczciej jest podwyszone;
5) ograniczenie lub usunicie z diety produktw bogatych
w potas (soki owocowe, wywary jarzynowe, ziemniaki),
ktrego wydalanie przez nerki nie jest prawidowe,
zwaszcza w niewydolnoci nerek,
6) przygotowujc roztwr mannitolu, naley zwrci
uwag, aby nie byo w nim krysztakw rozpuszczaj si
ciepym pomieszczeniu lub kpieli wodnej (nie gorcej);
7) wielomocz zwiksza utrat potasu, co nie jest bez
znaczenia dla chorego, dlatego naley pobiera krew na
jonogram, uzupenia potas (5% KCl) w rozcieczeniu
w 0,9 5 NaCl, w powolnym wlewie doylnym, gdy zbyt
szybkie przetaczanie powoduje bl, a wydostanie si poza
y moe spowodowa martwic okolicznych tkanek.

2) Konieczno zmiany
dotychczasowych
nawykw
ywieniowych.

Pacjent przekonany
o koniecznoci stosowania
odpowiedniej diety;
pacjent stosuje
odpowiedni diet.

1) Edukacja pacjenta na temat

specjalnej diety zalecanej w chorobach
nerek;

2) zaangaowanie rodziny chorego

w stosowanie odpowiedniej diety.
3) Cewnik w pcherzu
moczowym zwikszajcy
ryzyko infekcji i /lub
powodujcy dyskomfort
chorego.

Brak infekcji drg

moczowych;
akceptacja cewnika
w pcherzu przez pacjenta;
dobre samopoczucie
chorego.

1) Przestrzeganie zasad aseptyki

w trakcie cewnikowania chorego;
2) utrzymanie dronoci cewnika;

3) utrzymanie cewnika w optymalnej

czystoci, pielgnacja krocza i ujcia
zewntrznego cewki moczowej;
4) odpowiednie postpowanie
z workiem odprowadzajcym mocz
(wymiana, lokalizacja);

88

1) Ograniczenie biaka zmniejsza obcienia nerek

w procesach zapalnych; ograniczenie spoycia potasu,
sodu i wody jw.; w przypadku duej utraty biaka (zesp
nerczycowy) uzupenienie strat poprzez odpowiedni diet
lub podawanie albumin; niedobory energetyczne uzupenia
wglowodanami, wykluczy konserwy, koncentraty,
marynaty, ograniczy tuszcze zwierzce;
2) rodzina odgrywa bardzo wan rol w czasie hospitalizacji
pacjenta, dostarcza mu produkty pokarmowe dozwolone,
ale jest take przygotowana do opieki w tym zakresie nad
pacjentem; gdy ju opuci szpital.
1) Do infekcji ukadu moczowego moe doj ju
w momencie cewnikowania, co moe spowodowa
dodatkowe dolegliwoci chorego, pogorszy jego stan
oglny, tym bardziej e pacjent czsto ma obnion odporno;
2) czasami na skutek zagicia, niedronoci cewnika lub
drenu odprowadzajcego mocz do worka dochodzi do
zalegania moczu, a nawet jego cofania si, co sprzyja
namnaaniu si bakterii i infekcji drog wstpujc,
dlatego wane jest, aby drono i odpyw byy zachowane;
obecnie nie zaleca si rutynowego pukania cewnika
i pcherza moczowego, gdy zwiksza si ryzyko
wprowadzenia infekcji do pcherza moczowego, natomiast
naley dokona wymiany cewnika na nowy, jaowy;
3) pacjent z cewnikiem powinien mie wykonywan
toalet krocza i ujcia zewntrznego cewki moczowej
przynajmniej 2 razy dziennie i dodatkowo po kadym
oddaniu stolca zwaszcza do pampersa, cewnik powinien
by przy kadej toalecie przemywany wod z mydem;
4) worek na mocz powinien zawsze znajdowa si poniej
pcherz moczowego, umocowany na ramie ka, fotela,
co zapobiega cofaniu si moczu; worek naley zmienia
1-2 razy na dob najlepiej po jego wypenieniu, przy
kadym oprnianiu;

5) odpowiednie nawodnienie chorego;

6) dieta lub leki zakwaszajce mocz.

4) Obrzki ograniczajce
aktywno chorego i/lub
zwikszajce ryzyko
uszkodzenia skry.

Eliminacja lub
zmniejszenie obrzkw;
zachowanie cigoci
skry;
brak zmian
patologicznych na skrze;
poprawa samopoczucia
chorego.

1) Monitorowanie wielkoci,
narastania lub zmniejszania si
obrzkw;
2) monitorowanie iloci
przyjmowanych przez chorego
pynw, a w razie koniecznoci
ograniczanie ich;
3) poinformowanie chorego oraz
czuwanie nad tym, aby pacjent
spoywa posiki zalecane
w chorobach ukadu moczowego;
4) ochrona skry przed
uszkodzeniami, dodatkowymi
infekcjami;

89

5) odpowiednie nawodnienie chorego wpywa na ilo

moczu, a spywajcy mocz odkaa w sposb mechaniczny
drogi moczowe, maa diureza sprzyja zagszczeniu moczu
i rozwojowi bakterii, a take zwiksza ryzyko niedronoci
ukadu odprowadzajcego mocz;
6) w warunkach fizjologicznych odczyn moczu jest kwany,
jest to jeden z mechanizmw obronnych organizmu,
zmniejsza ryzyko infekcji, w czasie choroby moe doj
do alkalizacji moczu, dlatego zaleca si (jeli nie ma
przeciwwskaza) jego zakwaszanie poprzez podawanie
witaminy C lub pokarmw bogatych w t witamin.
1) Oprcz wspomnianych wyej pomiarw masy ciaa
obrzki oceniamy na podstawie pomiarw obwodw
(koczyny dolne, obwd brzucha), mierzymy t sam
tam krawieck, na tej samej wysokoci i dokumentujemy,
2) i 3) zostay omwione w punktach poprzednich
dotyczcych zmiany nawykw ywieniowych;

4) skra obrzknita jest napita, cieczona, podatna na

urazy, dlatego naley chroni j, zabezpiecza przed
uszkodzeniami, utrzymywa w naleytej czystoci,
nawileniu (do toalety uywa delikatnego myda, takiego
jak dla niemowlakw), dokadnie, ale delikatnie osusza,
zwaszcza stykajce si 2 powierzchnie skry, stosowa
balsamy, kremy lub inne preparaty nawilaje skr.
Wane jest, aby pacjent nie nosi zbyt obcisej odziey,
bielizny, skarpet ze cigaczkami, gdy ucisk nasila
obrzk poniej danej okolicy;

5) wyjanienie koniecznoci leenia

w odpowiedniej pozycji w ku;

6) pomoc pacjentowi w zaspokajaniu

podstawowych potrzeb;

7) udzia w farmakoterapii,
stosowanie lekw moczopdnych;

5) Przesiki do jamy
opucnowej powodujce
duszno.

6) Wodobrzusze
powodujce ograniczenie
aktywnoci, bl,
konieczno nakucia
jamy brzusznej.

Brak lub zmniejszenie

przesikw do jam ciaa;
zapobieganie lub
minimalizacja dusznoci;
utrzymanie dobrego
samopoczucia chorego.

Zapobieganie
powstawaniu lub
zmniejszenie wodobrzusza;
poprawa stanu
wydolnoci ukadu krenia;
poprawa samopoczucia
chorego.

1) Uoenie chorego lub

zaproponowanie mu pozycji wysokiej
bd pwysokiej;
2) ograniczenie aktywnoci chorego
do niezbdnej;
3) podawanie tlenu wedug zlecenia
lekarskiego;
4) udzia w odpowiednim leczeniu
dietetycznym i nawadnianiu chorego.
1) Monitorowanie stanu nawodnienia
chorego, prowadzenie bilansu pynw;
2) udzia w odpowiednim leczeniu
farmakologicznym, dietetycznym
i nawadnianiu chorego;
3) ograniczenie aktywnoci chorego
i pomoc w zaspokajaniu podstawowych
potrzeb;

90

5) w okresie nasilenia obrzkw konieczne jest leczenie

spoczynkowe, czyli leenie w ku z uniesieniem ku
grze obrzknitych koczyn, w przypadku obrzkw na
twarzy pozycja wysoka lub pwysoka;
6) konieczno leczenia spoczynkowego, nasilone obrzki,
a czsto dolegliwoci blowe powoduj, e pacjent wymaga
i oczekuje pomocy od pielgniarki. Oczywicie, w miar
poprawy stanu chorego i zmniejszenia obrzkw, naley
stopniowo zachca do podejmowania aktywnoci, dziaania;
7) leki moczopdne zwikszaj ilo wydalanego moczu,
a wraz z nim niektrych substancji i produktw ubocznych
przemiany materii, mog te powodowa zaburzenia
gospodarki elektrolitowej, a nadmierna utrata sodu i potasu
moe wymaga dodatkowego ich uzupeniania.
1) Uniesienie tuowia do gry powoduje zwikszenie
pojemnoci klatki piersiowej poprzez obnienie przepony
i dziki temu poprawia proces oddychania;
2) ograniczenie aktywnoci i brak wysiku zmniejsza
duszno, gdy mniejsze jest zapotrzebowanie na tlen;
3) podawanie tlenu jest najskuteczniejszym sposobem
zmniejszania dusznoci; tlen podajemy w zalenoci od
nasilenia dusznoci, wyniku saturacji, gazometrii, wedug
zlecenia lekarskiego;
4) dieta i sposb nawadniania chorego zostay omwione
we wczeniejszych punktach.
1) Pomiar masy ciaa, obwodw ciaa zosta omwiony
w poprzednich problemach;
2) stosowanie lekw moczopdnych jak w poprzednim
punkcie, dieta z ograniczeniem soli, nawadnianie zalene
od bilansu pynw i stanu oglnego chorego, w skrajnych
przypadkach moe by konieczna ocena nawodnienia
poprzez pomiar orodkowego cinienia ylnego (OC);
3) ograniczenie aktywnoci zmniejsza duszno chorego,
ryzyko uszkodzenia skry, zmniejsza dolegliwoci
blowe, dlatego naley ograniczy j do minimum

4) ocena wydolnoci ukadu krenia;

5) przygotowanie chorego, opieka

w trakcie i po nakuciu jamy brzusznej.

7) Wysoka gorczka
i dreszcze w przebiegu
chorb infekcyjnych.

Brak infekcji;
utrzymanie temperatury
ciaa na optymalnym
poziomie.

1) Zapobieganie dodatkowym
infekcjom organizmu;

2) obserwacja pacjenta pod ktem

wczesnych objaww infekcji;
3) udzia we wczesnym rozpoczciu
leczenia objawowego i przyczynowego
ewentualnych infekcji;
4) stosowanie rodkw fizykalnych
w celu obnienia gorczki.

i pomc pacjentowi lub wykona za niego podstawowe

zabiegi higieniczne;
4) zatrzymanie wody w ustroju powoduje due obcienia
ukadu krenia, dlatego wana jest ocena jego wydolnoci
(pomiar ttna, cinienia ttniczego), prowadzenie karty
cisej obserwacji, a czasem podawanie lekw na zlecenie
lekarskie, poprawiajcych prac serca;
5) w zaawansowanym wodobrzuszu moe by konieczne
nakucie obarczajce jamy brzusznej. Pielgniarka
przygotowuje psychicznie i fizycznie chorego do zabiegu,
ktry wykonuje lekarz. Pyn naley odprowadza wolno,
robic co 2-3 minuty przerwy, w iloci zalenej od rozmiaru
wodobrzusza. Po obarczeniu naley wykona jaowy
opatrunek, a nastpnie zabandaowa brzuch. Zarwno
w trakcie zabiegu, jak i po jego wykonaniu naley
kontrolowa ttno, cinienie ttnicze krwi, stan chorego.
1) Pacjenci z chorobami ukadu moczowego na skutek
toczcego si procesu chorobowego i stosowanych technik
leczenia maj obnion odporno, dlatego wana jest
profilaktyka zakae: ograniczenie kontaktu z osobami
chorymi, podnoszenie odpornoci organizmu (dieta,
odpowiedni ubir), szczepienie przeciw grypie;
2) obserwacja temperatury ciaa, oddechu, zabarwienia
powok skrnych oraz samopoczucia chorego;
3) podawanie lekw przeciwzapalnych, przeciwgorczkowych,
a ewentualnie antybiotyku na zlecenie lekarskie;

4) stosowanie zimna suchego (worek z lodem kompres

elowy, okady ochadzajce s pomocne w obnieniu
gorczki, mona je stosowa przy niskiej gorczce bez
lekw lub jako uzupenienie farmakoterapii w przypadku
wysokiej gorczki.
rdo: opracowanie wasne na podstawie Zasady postpowania pielgniarskiego w wybranych stanach klinicznych...; Podstawy pielgniarstwa. Podrcznik
dla studentw i absolwentw kierunkw pielgniarstwo i poonictwo...; Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych...; Leczenie
nerkozastpcze w praktyce pielgniarskiej, pod red. B. Rutkowskiego, Wydawnictwo VIA Media, Gdask 2008.

91

6.5. Rola i zadania pielgniarki w sprawowaniu opieki nad pacjentem leczonym

metodami nerkozastpczymi
6.5.1. Hemodializa
Hemodializ potocznie nazywan sztuczn nerk stosuje si w sytuacjach:
objawy kliniczne mocznicy;
oporne na leczenie nadcinienie ttnicze w przebiegu chorb nerek;
hiperkaliemia;
hiperfosfatemia;
duego stopnia niedokrwisto;
kwasica metaboliczna;
przewodnienie;
objawy kliniczne spadek masy ciaa, brak apetytu, nudnoci, wymioty,
obnione stenie albumin w surowicy krwi.
Ilo przeciwwskaza jest niewielka, a czasami nawet od nich stosuje si
odstpstwa i poddaje pacjenta hemodializie. Do tych nielicznych przeciwwskaza nale:
rozsiana choroba nowotworowa;
wspistniejca choroba innych narzdw lub ukadw o znacznym stopniu
zaawansowania, gdzie nawet leczenie nerkozastpcze nie poprawi jakoci ycia;
brak zgody ze strony pacjenta.
Przed planowan hemodializ pacjenta naley przygotowa m.in. przez wytworzenie
przetoki ttniczo-ylnej z naczy pacjenta lub wykorzystujc protezy naczyniowe.
Dostp najlepiej wytworzy na 3-4 tygodnie przed rozpoczciem dializ. Poniewa do
hemodializy najczciej kwalifikowani s pacjenci z przewlek niewydolnoci nerek,
dlatego wane jest, aby oszczdza u nich yy zwaszcza okolicy nadgarstka oraz
podobojczykowe (nie pobiera z nich krwi, nie podawa lekw).
Przetoka ttniczo-ylna to chirurgiczne poczenie ttnicy z y w taki sposb,
aby w czci ylnej pyna krew ttnicza, arterializacja yy dotyczy 10-15 cm odcinka.
Najczciej tworzy si przetok promieniowo-odpromieniow bok do boku lub koniec
yy do boku ttnicy, a dojrzewanie przetoki z naczy pacjenta trwa okoo 4-6 tygodni,
optymalny czas to 3-4 miesice. Przetoki z protez mog by nakuwane bezporednio po
wszyciu.
Wan rol odgrywa opieka pielgniarska nad pacjentem z przetok jeszcze
przed rozpoczciem hemodializy przez t przetok.
Do zada pielgniarki naley:
wykonywanie opatrunku na ranie do uzyskania wczesnego zrostu (2-5 dni);
gdy rana jest ju sucha, to wykonywanie toalety wod z mydem;
prowadzenie i przygotowanie chorego do treningu przetoki, ktry ma na celu:
wzmocnienie, pogrubienie, uwidocznienie naczy przetoki (ylnych), w ktrych
pynie krew ttnicza, trening ten naley rozpocz po 3-6 dobach od zabiegu, gdy
zmniejszy si obrzk, usunite bd dreny; polega on na zaciniciu gum, staz
(o szerokoci 2-3 cm) ramienia wysoko, w sposb umiarkowany (zbyt mocne zacinicie
powoduje zatrzymanie przepywu krwi w przetoce), pocztkowo na 30 sekund
i wyduanie tego czasu do 3 minut, kontrolowanie szumu przetoki (codziennie
okoo 50 zacini stazy, nie krcej ni przez 3 tygodnie), nastpnie energicznie

92

zginanie i prostowanie przedramienia z przetok i rwnoczesne zaciskanie w doni

pieczki lub gbki;
pielgniarka powinna zwraca uwag na mogce wystpi powikania po wykonaniu
przetoki ttniczo-ylnej, takie jak:
obrzk koczyny spowodowany gromadzeniem si pynu limfatycznego,
wysikiem surowiczym, ktry utrudnia gojenie si rany; koczyn naley
ukada wysoko i leczy zgodnie ze zleceniem lekarskim,
zakrzepica przetoki objawiajca si brakiem szumu przetoki, wyczuwalnym
zgrubieniem; jest to najczciej powikanie pne, spowodowane skurczem
naczy, spadkiem cinienia ttniczego krwi, odwodnieniem, pomiarem cinienia
krwi na tej koczynie lub intensywnym treningiem przetoki,
zakaenie rany pooperacyjnej manifestujce si czerwienieniem, bolesnoci,
nadmiernym ociepleniem skry w tej okolicy, a spowodowane jest obnieniem
odpornoci lub brakiem higieny,
niedokrwienie koczyny spowodowane zespoem podkradania, co powoduje
zmniejszenie przepywu krwi ttniczej przez tkanki poniej przetoki; objawia
si bladoci, uczuciem zimna palcw, mrowieniem i blem, moe spowodowa
uszkodzenie nerww obwodowych, upoledzenie ruchomoci koczyny, a nawet
martwic tkanek.
Pielgniarka powinna nauczy pacjenta samoobserwacji i samopielgnacji przetoki
poprzez:
umiejtne i systematyczne ocenianie, monitorowanie szum przetoki;
uwraliwienie na przestrzeganie higieny osobistej i otoczenia;
poprawne i systematyczne wykonywanie treningu przetoki;
unikanie noszenia cikich przedmiotw w tej rce (dopuszczalny ciar do 3 kg);
unikanie spania na rce z przetok;
utrzymywanie opatrunkw na przetoce po hemodializie nawet do 12 godzin;
niewykonywanie opatrunkw okrnych tej koczyny;
unikanie pomiarw cinienia ttniczego krwi na tej rce;
podejmowanie odpowiednich dziaa w przypadku spadku cinienia ttniczego
krwi (pooy si i unie koczyny dolne do gry);
w przypadku objaww niepokojcych (brak szmeru) zgosi si do orodka dializ.
Powikania hemodializy mona podzieli na:
1) ostre:
zesp niewyrwnania wystpuje najczciej przy pierwszych zabiegach,
spowodowany jest obrzkiem mzgu z powodu szybkiego obniania poziomu
mocznika (bl gowy, wymioty, drgawki, a nawet piczka),
zesp pierwszego uycia spowodowany reakcj alergiczn na tlenek
etylenu oraz skadniki chemiczne ukadw drenw (duszno, niepokj, ble
brzucha, ucisk w klatce piersiowej, wid skry, nawet wstrzs anafilaktyczny
i zatrzymanie krenia),
hemoliza, zator powietrzny,
hipotonia lub nage wzrosty cinienia ttniczego krwi,
zaburzenia elektrolitowe (hiperkaliemia, hipokaliemia, hipercalcemia, hiponatremia);
93

2) przewleke:
ze strony ukadu krenia,
zakaenia wirusowe, bakteryjne, grzybicze,
ze strony ukadu kostno-stawowego (nadczynno przytarczyc) powoduj
niepenosprawno35.
6.5.2. Dializa otrzewnowa
Dializa otrzewnowa to wprowadzenie cewnika, najczciej Tenckhoffa, do jamy
otrzewnowej. Prawidowo uksztatowany cewnik jest uytkowany co najmniej przez
6 miesicy, jest silnie przyronity do nabonka, ujcie zatoki jest suche, kolor zbliony
do otaczajcych tkanek.
Wskazania do dializy otrzewnowej: brak przeciwwskaza medycznych, problemy
z uzyskaniem dostpu naczyniowego, koniecznego dla wykonywania hemodializy,
skaza krwotoczna i nadkrzepliwo, choroby sercowo-naczyniowe, dua odlego do
stacji dializ, starszy wiek chorego, dzieci.
Przeciwwskazania do dializy otrzewnowej:
bezwzgldne: zrosty i blizny po zabiegach operacyjnych, stomia jelitowa lub
moczowodowa, stwardnienie otrzewnej;
wzgldne: choroby jelit, przepukliny brzuszne, pachwinowe, znaczna otyo,
uchykowato jelit, niewydolno oddechowa, zmiany ropne na skrze powok
brzusznych, brak akceptacji tej metody przez pacjenta, otpienie, choroba psychiczna.
Postpowanie z pacjentem po implantacji cewnika do jamy otrzewnowej:
stosowanie technik aseptycznych (maska, rkawiczki), sterylne opatrunki,
z absorbentami;
unikanie dranicych rodkw dezynfekcyjnych stosowanych do pielgnacji skry;
dokadne unieruchomienie, stabilizacja cewnika;
utrzymanie suchej, czystej skry w okolicy cewnika;
unikanie nacigania cewnika, ucisku cewnika w czasie snu i zmiany opatrunku;
unikanie rodkw alergizujcych i macerujcych skr.
Przewleka opieka nad pacjentem z dostpem otrzewnowym:
codzienna lub co drugi dzie zmiana opatrunku, a w przypadku wilgotnego ujcia
cewnika zmienia nawet kilka razy dziennie;
bezwzgldnie mycie rk przed kad zmian opatrunku;
do przemywania okolicy ujcia uywa myda pynnego;
delikatnie usuwa strupy;
unika kpieli w oglnie dostpnych zbiornikach wodnych;
w czasie kpieli stosowa opatrunki nieprzemakalne lub stomijne.

35

Leczenie nerkozastpcze w praktyce pielgniarskiej..., s. 111-129.

94

Ciga ambulatoryjna dializa otrzewnowa (CADO) polega na okresowym, kilka

razy dziennie (3-5), wprowadzaniu po 2 l pynu dializacyjnego do jamy otrzewnowej.
Pyn ten pozostaje w jamie otrzewnej od 4 do 9 godzin, po czym odprowadzany jest
do drugiego worka, bliniaka. Cewnik do jamy otrzewnowej wprowadza si w czasie
zabiegu chirurgicznego, CADO mona rozpocz po co najmniej 2 tygodniach od
wprowadzenia cewnika. Pacjent powinien by przygotowany do stosowania tej metody,
poniewa bdzie j stosowa w warunkach domowych. Szkolenie mona prowadzi na
specjalnym fartuchu treningowym w warunkach ambulatoryjnych, pacjent uczestniczy
w szkoleniu indywidualnym, ktre koczy si egzaminem przeprowadzonym przez
pielgniark/lekarza, jednak pniej ma moliwo staego, caodobowego kontaktu
z orodkiem dializ.
Bardzo wane jest przygotowanie odpowiednich warunkw w domu chorego
stosujcego t metod leczenia oraz uwraliwienie pacjenta i jego rodowiska na
przestrzeganie zasad higieny, aseptyki, antyseptyki w trakcie dializy i przy zmianie
opatrunku.
W domu pacjenta powinny by przygotowane nastpujce rzeczy: worki
z pynem do wymiany, maska chirurgiczna, rodek do dezynfekcji rk i powierzchni,
mydo w pynie, papierowe rczniki, aparat do pomiaru cinienia ttniczego krwi, jaowe
zestawy lub gaziki do zmiany opatrunku, rodek do dezynfekcji ujcia cewnika, szeroki
plaster do opatrunkw, waga kuchenna do waenia dializatu, waga osobowa do oceny
masy ciaa pacjenta, podgrzewacz do pynu.
Automatyczna dializa otrzewnowa (ADO) wymaga zastosowania urzdzenia
zwanego cyklerem. Mona wyrni nastpujce rodzaje ADO:
ciga cykliczna dializa otrzewnowa (CCDO) wykonywana automatycznie
gwnie w nocy, ale cz pynu w jamie pozostaje przez dzie do wieczora;
nocna dializa otrzewnowa (NDO) wymiana nastpuje w nocy, a w cigu
dnia jama pozostaje pusta, stosowana u pacjentw z zachowan resztkow
sprawnoci nerek oraz o niskiej masie, wymiana trwa 9-10 godzin w cigu doby;
przerywana dializa otrzewnowa (PDO) prowadzona w warunkach szpitalnych,
3 x w tygodniu, a sam zabieg trwa nawet kilkanacie godzin.
Powikania dializy otrzewnowej:
a) infekcyjne:
zapalenie ujcia zewntrznego i kanau cewnika ma najczciej przyczyn
bakteryjn, sprzyja temu nosicielstwo (gronkowiec zocisty w nosie), a objawia
si podranieniem, zaczerwienieniem skry, blem, zawilgoceniem albo
krwawieniem, owrzodzeniem wok mufki,
zapalenie otrzewnej najczciej bakteryjne, a czasem grzybicze, zwaszcza
przy dugotrwaej antybiotykoterapii, u osb wyniszczonych i po leczeniu
immunosupresyjnym objawia si blem brzucha, mtnym pynem
dializacyjnym, gorczk, nudnociami, wymiotami, biegunk, zaburzeniami
odpywu pynu, objawami otrzewnowymi;
b) nieinfekcyjne:
hiperlipidemia, otyo, niedoywienie,
hiperkalcemia i hipokalcemia,
95

 nadcinienie i niedocinienie (optymalne cinienie krwi w dzie 130/85 mm

Hg, w nocy 120/80 mm Hg), ograniczenie soli do 0,75-1,0 g/d,
hipokaliemia i hiperkaliemia,
przepukliny czciej przy CADO ni przy ADO (pozycja leca w czasie
zabiegu),
ble brzucha,
zwknienie otrzewnej,
perforacja jelit.
Zalecenia dietetyczne dla pacjentw poddawanych leczeniu narkozastpczemu:
minimalna ilo 35 kcal/kg masy ciaa, czyli okoo 2000-2500 kcal na dob, gdy
mniej dochodzi do ubytku masy ciaa, niedoboru biaka, wyniszczenia;
gwnym rdem energii powinny by atwo przyswajalne wglowodany oraz
tuszcze nienasycone;
unika tuszczw zwierzcych bogatych w cholesterol;
ograniczy spoycie potasu (w duych ilociach zawarty jest w warzywach, dlatego
gotujemy je 2 razy, bez dodatku soli), ale taki sposb przygotowania pozbawia te
produkty witamin i wapnia, co naley uzupenia dodatkowym ich spoyciem;
ostronie stosowa witaminy oglnie dostpne w formie farmakologicznej, gdy
te rozpuszczalne w tuszczach nie s dostatecznie usuwane w czasie dializy i mona
je przedawkowa;
ograniczy fosfor zawarty w duych ilociach w tych serach, podrobach;
naley przestrzega reimu poday pynw (gdy pacjent oddaje mocz, to do iloci
oddanego moczu dodajemy 500 ml na straty pynw spowodowane ich utrat innymi
drogami);
sucha dieta to 400-500 ml na dob, ilo pynu mona zwikszy, gdy jest wiksza
ich utrata, ale uwzgldniamy te spoywane zupy, galaretki, kisiele;
gdy wystpuje oliguria lub anuria, spoycie powinno zapobiec nadmiernemu
wzrostowi masy ciaa (midzy dializami do 1,5-2,0 kg).
W przypadku suchoci w jamie ustnej naley zaleci pacjentowi: zmniejszenie
spoycia soli, unikanie potraw sonych, przyjmowanie lekw wraz z posikami, pukanie
jamy ustnej wod, bez poykania, stymulacj produkcji liny poprzez ucie gumy,
ssanie cukierkw, plasterka cytryny lub kostki lodu zamiast wypijania wody36.
6.5.3. Przeszczep nerki
Przeszczep nerki polega na przeszczepieniu jej czowiekowi, ktrego nerki ulegy
nieodwracalnej niewydolnoci. Moe to by nerka pochodzca ze zwok lub od osoby
ywej spokrewnionej genetycznie lub emocjonalnie.
Przeciwwskazania do przeszczepu nerki:
wysokie ryzyko miertelnoci okoooperacyjnej;
przewidywany okres przeycia krtszy ni 2 lata;
aktywne choroby infekcyjne;
nieuleczalna choroba nowotworowa;
36

Leczenie nerkozastpcze w praktyce pielgniarskiej..., s. 243-292.

96

 cikie uszkodzenie serca;

choroba puc (obnienie w badaniach czynnociowych wartoci o 50%);
zaawansowany wiek chorego, miadyca;
marsko wtroby lub inna cika choroba wtroby;
zaburzenia psychiczne, niezdyscyplinowanie chorego, czynny alkoholizm;
wzgldne:
due ryzyko nawrotu choroby w przeszczepionej nerce;
przewleke lub utajone ogniska zapalne;
uszkodzenie wtroby, aktywne zapalenie wtroby typu B;
okres karencji po leczeniu nowotworu z wyjtkiem niektrych rakw skry;
choroby ukadu krenia do czasu ich wyleczenia;
patologiczna otyo.
Dobr dawcy powinien uwzgldni:
1) zgodno w zakresie ukadu grupowego krwi ABO;
2) moliwie najmniejsz niezgodno w zakresie zgodnoci tkankowej HLA;
3) ujemny wynik prby krzyowej z limfocytami dawcy surowicy biorcy co jest
warunkiem przeszczepu.
Powikania transplantacji nerki:
chirurgiczne (zakaenie rany, krwiak w okolicy nerki, przeciek moczu przy
zespoleniu, zakrzepy naczy);
ostra martwica cewek nerkowych (niedokrwienie w czasie pobierania oraz
przechowywania narzdu);
zwizane z odrzuceniem przeszczepu (ostre odrzucenie do 3 miesicy po przeszczepie,
przewleke odrzucenie po 3 miesicach od przeszczepu);
zwizane z leczeniem immunosupresyjnym: zakaenia drg oddechowych,
moczowych, wzrost czstoci zachorowa na nowotwory, polekowe uszkodzenie
szpiku, cukrzyca, nefrotoksyczn, hirsutyzm, przerost dzise37.

37

Ibidem, s. 336-360.

97

Bibliografia
Choroby wewntrzne. Podrcznik dla studentw pielgniarstwa i poonictwa, pod red. L. Pczka,
K. Muchy, B. Foroncewicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Choroby wewntrzne. Podrcznik dla szk medycznych, pod red. W. Pdicha, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
Choroby wewntrzne. Stan wiedzy na rok 2010, pod red. A. Szczeklika Medycyna Praktyczna 2010.
wiczenia z chorb wewntrznych i pielgniarstwa internistycznego, pod red. J. Siewieczka,
J. Duawy, Wydawnictwo UM, Katowice 1999.
Leczenie nerkozastpcze w praktyce pielgniarskiej, pod red. B. Rutkowskiego, Wydawnictwo
VIA Media, Gdask 2008.
Pielgniarstwo. wiczenia, pod red. W. Ciechaniewicz Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 1999.
Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych, pod red. G. Jurkowskiej,
K. agody Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
Pielgniarstwo internistyczne. Podrcznik dla studiw medycznych, pod red. D. Talarskiej,
D. Zazuliskiej-Zikiewicz, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.
Podrcznik Polskiego Forum Profilaktyki, t. I, pod red. P. Podolca, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna,
Krakw 2007.
Podstawy pielgniarstwa. Podrcznik dla studentw i absolwentw kierunkw pielgniarstwo
i poonictwo, t. I-II, pod red. B. lusarskiej, J. Zarzyckiej, K. Zahradniczek, Wydawnictwo
Czelej, Lublin 2004.
Problemy pielgnacyjne pacjentw z chorob nowotworow, pod red. A. Koper, I. Wroskiej,
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003.
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu
wiadcze zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych
przez pielgniark albo poon samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. Nr 210,
poz. 1540).
Sondej T., Czarnecka D., Cele leczenia migotania przedsionkw zmniejszenie ryzyka nawrotu,
kontrola czstoci rytmu komr czy poprawa rokowania, Przewodnik Lekarza 2009, nr 3, s. 8-16.
ciborski C., Pasierski T., Kardiologia dla lekarzy rodzinnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2006.
Ustawa o zawodach pielgniarki i poonej z dnia 5 lipca 1996 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 410).
Ustawa o chorobach zakanych i zakaeniach z dnia 6 wrzenia 2001 r.
Zarys chorb wewntrznych dla studentw pielgniarstwa, pod red. J. Daniluk, G. Jurkowskiej,
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2005.
Zasady postpowania pielgniarskiego w wybranych stanach klinicznych, pod red. J. GrajekJwik, W. Ciechaniewicz, Wydawnictwo OVO, Warszawa 1999.

98