Obz Naukowy Olimpiady

Matematycznej Gimnazjalistw
Liga zadaniowa 2012/2013
Seria X (kwiecie 2013) rozwizania zada
46. Na szachownicy 7575 umieszczono 120 kwadratw 33 tak, e kady pokrywa 9 pl.
Udowodnij, e na tej szachownicy mona umieci dodatkowo kwadrat 55 tak, aby pokrywa
25 wolnych pl.
Rozwizanie
Zamalujmy na szachownicy 121 kwadratw 5 5 jak na rysunku 1.

rys. 1

Wwczas kady ze 120 kwadratw 33, umieszczonych na szachownicy zgodnie z warunkami

zadania, moe mie wsplne pola tylko z jednym zamalowanym kwadratem 5 5. Zatem
co najmniej jeden zamalowany kwadrat pokrywa 25 wolnych pl i tam wanie mona umieci dodatkowy kwadrat 5 5, opisany w treci zadania.

47. Rozstrzygnij, czy dla dowolnej liczby pierwszej p istnieje taka dodatnia liczba cakowita n, e liczba 3n + n2 jest podzielna przez p.
Rozwizanie
Wykaemy, e adna z liczb postaci 3n + n2 nie jest podzielna przez 11.
Udowodnimy najpierw, e przy dzieleniu przez 11, potgi trjki o wykadnikach cakowitych dodatnich daj cyklicznie pi reszt:
3, 9, 5, 4, 1,
natomiast kwadraty dodatnich liczb cakowitych daj cyklicznie reszty:
1, 4, 9, 5, 3, 3, 5, 9, 4, 1, 0.
Pierwsze spostrzeenie uzasadniamy, obliczajc pocztkowych 5 reszt, a nastpnie wykorzystujc kongruencje


35k+r = 35

k

3r = 243k 3r 1k 3r = 3r (mod 11),

gdzie r = 1, 2, 3, 4, 5, a liczba k przyjmuje wartoci cakowite nieujemne.

Z kolei drugie spostrzeenie wynika z obliczenia 11 pocztkowych reszt i zastosowania
do nich kongruencji
(11k + r)2 r2 (mod 11)
dla r = 1, 2, 3, . . . , 10, 11 oraz k przebiegajcego nieujemne liczby cakowite.
Dla zakoczenia rozwizania wystarczy zauway, e adna z sum postaci a + b, gdzie
a {1, 3, 4, 5, 9} oraz b {0, 1, 3, 4, 5, 9}, nie jest rwna 11, a przy tym speniaj one nierwnoci 1 a + b 18. Zatem adna suma nie jest podzielna przez 11.
Odpowied
Sformuowane w treci zadania twierdzenie jest faszywe.
Uwaga
Wykorzystujc zaawansowane twierdzenia z teorii liczb, dotyczce poj reszty i niereszty kwadratowej, mona wykaza, e wrd liczb postaci 3n +n2 nie ma liczby podzielnej
przez liczb pierwsz p wtedy i tylko wtedy, gdy p daje przy dzieleniu przez 12 reszt 11.
48. Rozstrzygnij, czy dla dowolnej liczby pierwszej p istnieje taka dodatnia liczba cakowita n, e liczba 3n + np jest podzielna przez p.
Rozwizanie
Wykaemy, e sformuowane w treci zadania twierdzenie jest prawdziwe.
Sposb I
W rozwizaniu skorzystamy z nastpujcych dwch znanych twierdze oraz udowodnimy
lemat bdcy wnioskiem z maego twierdzenia Fermata.
Mae twierdzenie Fermata
Dla dowolnej liczby pierwszej p i dowolnej liczby cakowitej a zachodzi kongruencja
ap a (mod p).

(1)

Chiskie twierdzenie o resztach (najprostsza wersja)

Dla dowolnych wzgldnie pierwszych dodatnich liczb cakowitych m1 , m2 oraz dowolnych
liczb cakowitych r1 , r2 istnieje dodatnia liczba cakowita n, speniajca ukad kongruencji
(

n r1 (mod m1 )
n r2 (mod m2 ).

Lemat
Dla dowolnej liczby pierwszej p, dowolnej liczby cakowitej a oraz dowolnych dodatnich
liczb cakowitych s, t, speniajcych kongruencj
s t (mod p 1),
zachodzi
as at (mod p).
Dowd lematu
Przeprowadzimy rozumowanie podobne do przedstawionego w rozwizaniu zadania 7
z Ligi OMG (seria II, sierpie 2012).
ts
Bez szkody dla oglnoci dowodu moemy zaoy, e s < t. Wwczas liczba k = p1
jest
dodatnia i cakowita, a przy tym t = s + k(p 1).
Jeeli s > 1, to mnoc obie strony kongruencji (1) przez as1 otrzymujemy
as+p1 as (mod p).

(2)

Jeli natomiast s = 1, to kongruencja (2) jest identyczna z kongruencj (1).

Wychodzc od kongruencji (2) i wielokrotnie mnoc obie strony przez ap1 , otrzymujemy kolejno
as+2(p1) as+p1 (mod p),
as+3(p1) as+2(p1) (mod p),
as+4(p1) as+3(p1) (mod p)
itd. Zatem
as as+p1 as+2(p1) as+3(p1) as+4(p1) . . . as+k(p1) = at (mod p),
co koczy dowd lematu.
Przystpujc do gwnej czci rozwizania zadania, zauwamy najpierw, e z maego
twierdzenia Fermata wynika kongruencja
3n + np 3n + n (mod p).
Zatem w treci zadania liczb 3n + np mona zamieni na 3n + n.
Niech r bdzie dowoln dodatni liczb cakowit. Poniewa liczby p1 oraz p s wzgldnie pierwsze, moemy zastosowa chiskie twierdzenie o resztach dla m1 = p1 oraz m2 = p.
Wynika std istnienie dodatniej liczby cakowitej n, ktra jest rozwizaniem ukadu kongruencji
(
n r (mod p 1)
n 3r (mod p).
Wwczas, na podstawie udowodnionego wczeniej lematu, z pierwszej kongruencji ukadu
wynika, e 3n 3r (mod p), skd, uwzgldniajc drug kongruencj ukadu, uzyskujemy
3n + n 3r + (3r ) = 0 (mod p), co koczy rozwizanie zadania.

Sposb II
W rozwizaniu skorzystamy z maego twierdzenia Fermata w wersji nieco innej ni
podana w sposobie I.
Mae twierdzenie Fermata (inna wersja)
Dla dowolnej liczby pierwszej p i dowolnej liczby cakowitej a niepodzielnej przez p
zachodzi kongruencja
ap1 1 (mod p).
W rozwizaniu uyjemy rwnie kongruencji
(1)p 1 (mod p)

(3)

prawdziwej dla dowolnej liczby pierwszej p. Aby j udowodni, wystarczy zauway, e kongruencja ta jest rwnoci dla p nieparzystego, natomiast dla p = 2 przyjmuje posta
1 1 (mod 2).
Przystpujemy do rozwizania zadania. Gdy p = 3, podana w zadaniu liczba jest podzielna przez 3 dla n = 3.
Natomiast w przypadku p6= 3, przyjmijmy n=p1. Wwczas, korzystajc kolejno: z kongruencji p 1 1 (mod p), z kongruencji (3) oraz z maego twierdzenia Fermata zastosowanego do a = 3, otrzymujemy
3n + np = 3p1 + (p 1)p 3p1 + (1)p 3p1 1 1 1 = 0 (mod p),
co koczy rozwizanie zadania.
49. W trjkcie ABC o polu 1 punkty A1 , B1 , C1 s odpowiednio rodkami bokw BC,
CA i AB. Punkty K, L, M nale odpowiednio do odcinkw AB1 , BC1 , CA1 . Wyka,
e pole czci wsplnej trjktw A1 B1 C1 i KLM jest nie mniejsze ni 81 .
Rozwizanie
C

M
Q

B1

A1
P

S
K
U

T
D

C1

rys. 2

Zamy najpierw, e co najwyej jeden z punktw K, L, M pokrywa si z punktem

B1 , C1 lub A1 i oznaczmy wsplne punkty odpowiednich odcinkw przez P , Q, R, S, T , U
oraz D, jak na rysunku 2 (by moe niektre z nich si pokryj).

Poniewa punkty A1 i B1 s rodkami odpowiednio odcinkw BC i CA, to proste A1 B1

i AB s rwnolege. Std i ze wspliniowoci odpowiednio M , R i D oraz M , A1 i B
wiemy, e istnieje jednokadno przeksztacajca trjkt M DB na trjkt M RA1 . W tej
jednokadnoci obrazem punktu L jest punkt Q. Skoro LDC1 A=C1 B LB, to analogiczna
nierwno zachodzi dla obrazw odcinkw LD i LB, czyli QR QA1 .
Niech h oznacza odlego punktu P od prostej zawierajcej punkty R, Q, A1 , natomiast
[F] niech oznacza pole figury F. Na mocy udowodnionej powyej nierwnoci QR QA1 ,
uzyskujemy
1
1
[P QR] = QR h QA1 h = [P QA1 ].
2
2
Analogicznie moemy wykaza, e [RST ] [RSB1 ] oraz [T U P ] [T U C1 ].
Korzystajc z otrzymanych nierwnoci, dostajemy
2 [P QRST U ] = 2 [P QR] + 2 [RST ] + 2 [T U P ] + 2 [P RT ]
1
1
[P QR]+[P QA1 ]+[RST ]+[RSB1 ]+[T U P ]+[T U C1 ]+[P RT ] = [A1 B1 C1 ] = [ABC] = ,
4
4
co daje tez w rozwaanym przypadku.
Rozpatrzymy teraz przypadek, w ktrym co najmniej dwa z punktw K, L, M pokrywaj si odpowiednio z punktami B1 , C1 , A1 . Bez straty oglnoci przyjmijmy K = B1
i M = A1 (jak na rysunku 3). Wwczas cz wsplna trjktw A1 B1 C1 i KLM zawiera
cz wspln trjktw A1 B1 C1 i A1 B1 B, ktrej pole wynosi 41 [A1 B1 C1 B] = 18 . W takim
razie teza zadania jest speniona rwnie w tym przypadku, co koczy dowd.
C

B1 = K

A1 = M

C1

rys. 3

50. Wewntrz kuli o promieniu 10 umieszczono 3803 odcinki o cznej dugoci 3803.
Udowodnij, e istnieje kula o promieniu 1, ktrej wntrze ma punkty wsplne z co najmniej
szecioma z tych odcinkw.
Rozwizanie
Dla dowolnego odcinka rozwamy zbir wszystkich punktw przestrzeni odlegych od
co najmniej jednego punktu tego odcinka o mniej ni 1 (nazwijmy go otoczeniem odcinka).
Jednoczenie jest to zbir wszystkich takich punktw O, e wntrze kuli o rodku O i promieniu 1 ma punkty wsplne z danym odcinkiem. Zbir ten, dla odcinka o dugoci L,
jest sum walca o promieniu podstawy 1 i wysokoci L oraz dwch pkul o promieniu 1.
4
Objto takiej figury jest rwna L + .
3
Rozwamy teraz otoczenia wszystkich odcinkw umieszczonych w danej kuli o promieniu 10. Suma ich objtoci jest rwna
4
V = D + N ,
3

gdzie N jest liczb odcinkw, a D sum ich dugoci. Poniewa zgodnie z warunkami zadania
N = D = 3803, otrzymujemy
4
26621
V = 3803 + 3803 =
.
3
3
Zauwamy, e otoczenia mog wprawdzie wystawa poza dan kul, ale na odlego nie
wiksz od 1. Zatem kade z tych otocze jest zawarte w kuli K o promieniu 11, wsprodkowej z dan kul. Objto kuli K jest rwna
4
4
v = 113 = 1331 .
3
3
Z nierwnoci
26620
20
4
26621
>
= 1331 = 5 1331 = 5 v
V=
3
3
3
3
wynika, e co najmniej jeden punkt kuli K naley do otocze co najmniej szeciu odcinkw.
Kula o rodku w tym punkcie i promieniu 1 spenia warunki zadania.
Urszula
Swianiewicz
Urszula
Pastwa
Kierownik
naukowy
Kierownik
naukowy
obozu obozu