Wysza Szkoa Zdrowia, Urody i Edukacji w Poznaniu

Wydzia Zamiejscowy w Szczecinie

ul. Matejki 6b, 71-615 Szczecin

Podstawowe
wiadomoci o ukadzie
limfatycznym i drenau
limfatycznym
Kosmetologia pielgnacyjna
Violetta Ratajczak-Stefaoska

2010

Limfologia

to nauka o ukadzie chonnym,

zajmuje

si

funkcj

ukadu

chonnego

warunkach

fizjologicznych

i patologicznych, czyli zaburzeniami narzdw i naczyo chonnych oraz innych

narzdw i systemw wtrnie wpywajcych na ukad chonny.
Budowa ukadu limfatycznego
Ukad limfatyczny skada si z funkcjonalnie powizanych tkanek o utkaniu
limfoidalnym i drg transportu komrek limfatycznych i chonki. W jego skad
wchodz:
1. komrki

limfocyty i makrofagi,

2. zorganizowane tkanki limfatyczne:

wzy chonne (powierzchowne i gbokie), ledziona, szpik kostny,

tkanki o utkaniu limfoidalnym (jelita, puca),

komrki limfoidalne wtroby,

sied komrek makrofagalnych,

3. przestrzenie midzykomrkowe i okoonaczyniowe,

4. pyny pyn tkankowy (rdmiszowy przescz tkankowy) i chonka.
Ukad chonny jest zintegrowany w jedn caod z ukadem nerwowym
i wewntrzwydzielniczym.
Ukad chonny powierzchowny skada si z licznych splotw wosowatych
znajdujcych si pod naskrkiem i na granicy skry waciwej i tkanki podskrnej.
Ukad chonny gboki znajduje si pod powizi, jest mniej rozwinity
i poczony z ukadem powierzchownym na poziomie wza chonnego oraz poprzez
naczynia przeszywajce.
Podzia ukadu chonnego na czci powierzchown i gbok jest najbardziej
wyrana na kooczynach dolnych.
Ukad naczyo chonnych jest otwarty - rozpoczyna si na poziomie
mikrokrenia, jako naczynia chonne wosowate o przepuszczalnej, niecigej cianie.
Pocztkowe naczynie chonne jest zbudowane z warstwy cienkich i wyduonych
komrek rdbonka, zachodzcych na siebie dachwkowato. rdbonek nie posiada
1

bony podstawnej lub wystpuje ona fragmentarycznie. Jego luno uoone komrki s
zakotwiczone w otaczajcej tkance rdmiszowej. Gromadzenie si pynu
w przestrzeni midzykomrkowej doprowadza do rozcigania wkien zakotwiczonych
w komrkach rdbonka pocztkowych naczyo chonnych - powoduje to otwarcie
okienek midzykomrkowych i wnikanie pynu do naczyo.
Ukad naczyo chonnych kooczy si przewodem piersiowym, ktry odprowadza
chonk do lewej yy podobojczykowej. Limfa z prawej kooczyny grnej i prawej
poowy gowy i szyi odprowadzana jest zwykle prawym przewodem piersiowym do
prawej yy podobojczykowej. Na przebiegu naczyo limfatycznych znajduj si wzy
chonne.
Funkcje ukadu limfatycznego
Gwn funkcj ukadu chonnego jest regulacja i nadzr wewntrznej
integralnoci organizmu, czyli kontrolowanie:

objtoci wody w organizmie,

stenia biaek i substancji chemicznych w pynach tkankowych,

krenia komrek odpornociowych w tkankach,

transportowanie i przetwarzanie chemicznych produktw uwalnianych przez

komrki (enzymy, cytokiny) i ich struktury subkomrkowe (receptory, fragmenty
DNA),

rozpoznawanie i usuwanie mikroorganizmw penetrujcych ustrj,

usuwanie z organizmu wasnych zmutowanych i martwych komrek oraz substancji

nieorganicznych (wgla, krzemionki) i czsteczek wnikajcych do przestrzeni
midzykomrkowej z otoczenia (reakcje immunologiczne).
Chonka charakterystyka:

jest pynem tkankowym zassanym do ukadu naczyo chonnych,

jej skad jest prawie identyczny ze skadem niezwizanej z substancj

midzykomrkow frakcji pynu tkankowego,

chonka = (przescz kapilarny osocza) - (elementy zuyte przez

komrki tkanki i zdeponowane w jej substancji podstawowej) +
2

(elementy wytwarzane przez komrki tkanki i uwalniane do pynu

tkankowego)

chonka stanowi nadwyk (2-4l/dob) pynu niezreabsorbowanego do naczynia,

chonka jest odprowadzana z powrotem do krwi naczyniami chonnymi,

objtod chonki zaley od wielkoci filtracji i czynnikw zmieniajcych

przepuszczalnod ciany naczynia wosowatego,

krenie chonki umoliwia powrt do krwi biaek, przechodzcych z naczyo

wosowatych do przestrzeni zewntrznaczyniowej,

z uwagi na to, e naczynia zatoki wtroby maj wyjtkowo du przepuszczalnod

dla duych czsteczek, drog chonn transportowane s biaka produkowane przez
wtrob,

stenie biaka w chonce jest mniejsze ni w osoczu - biaka s przesczane przez

cian naczyo wosowatych w ograniczonym stopniu, w zalenoci od stopnia ich
przepuszczalnoci; ich zwikszona koncentracja w objtych obrzkiem chonnym
tkankach moe prowadzid do nadmiernej proliferacji keratynocytw i fibroblastw,

cytokiny i chemokiny chonki odgrywaj wan rol w reakcjach immunologicznych

w stosunku do patogenw, komrek geoplastycznych.
Elementy morfotyczne chonki

komrki migrujce ze wiata naczyo wosowatych skry do przestrzeni tkankowej

i dalej do naczyo chonnych odgrywaj wan rol w nadzorze immunologicznym"
tkanek

rozpoznaj mikroorganizmy i nieprawidowe komrki, fagocytuj je

i transportuj drog naczyo chonnych do najbliej pooonego wza chonnego,

gdzie podlegaj one unieczynnieniu lub eliminacji,

skad komrek chonki rni si od skadu krwi obwodowej, jest to spowodowane

rn zdolnoci wynaczyniania poszczeglnych komrek,

chonka zawiera komrki Langerhansa oraz wicej limfocytw T i mniej limfocytw

B ni krew obwodowa.
Gromadzenie komrek w zastoju chonnym powoduje powstanie objaww

procesu zapalnego.

Rozmieszczenie komrek immunologicznie kompetentnych w chonce i w skrze

1. makrofagi

w ssiedztwie naczyo wosowatych - rozmieszczenie jest rwnomierne

w przestrzeni midzywoniczkowej,
2. limfocyty

dookoa pozawoniczkowych naczyo ylnych i naczyo wosowatych,

3. komrki dendrytyczne

w skrze waciwej, przemieszczaj si w kierunku

naskrka,
4. komrki Langerhansa

w naskrku i tylko niewielka ich ilod moe znajdowad si

w skrze,
5. granulocyty ulegaj marginalizacji we woniczkach krwiononych.
Czd wynaczynionych limfocytw i komrek Langerhansa migruje do
pocztkowych naczyo chonnych i jest transportowana wraz z chonk do wzw
chonnych.
Transkapilarny ruch pynw i zawartych w nich substancji

wedug prawa Starlinga transkapilarny ruch pynw i zawartych w nich substancji

zaley od rnicy cinieo hydrostatycznych i osmotycznych po obu stronach
warstwy rdblonkowej naczyo wosowatych,

przepyw biaek przez cian woniczek zaley od rnicy steo biaek po obu
stronach warstwy rdbonkowej, przepuszczalnoci i wielkoci powierzchni
kapilar,

ultrafiltracja odbywa si w ttniczym odcinku naczyo wosowatych,

cigu

doby

naczyo

krwiononych

przechodzi

do

przestrzeni

zewntrznaczyniowej okoo 20 l pynu, a powraca 16-18 l,

pyn tkankowy jest w 90% resorbowany przez ukad ylny naczyo wosowatych,
a pozostae 10% pynu tkankowego zawierajcego zwaszcza due czsteczki biaka
(globuliny, fibrynogen) przedostaje si do ukadu chonnego.

Przepyw chonki w warunkach prawidowych

ukad cinieo w pocztkowym obszarze naczyo chonnych jest bezgradientowy

ruch chonki jest bardzo wolny,

w warunkach prawidowych naczynia chonne kurcz si spontanicznie w zalenoci

od objtoci pynu rozcigajcego cian limfamgionu,

limfa jest transportowana dziki skurczom limfamgionw oraz otaczajcych mini

i fali ttna ssiadujcych naczyo.
Cinienie i przepyw chonki w warunkach prawidowych

w warunkach prawidowych naczynia chonne zawieraj niewielk ilod chonki

znajdujcej si w kilku segmentach chonnych,

w pozycji lecej skadowa cinienia hydrostatycznego w naczyniach chonnych jest

rwna zeru, cinienie rozkurczowe waha si od 0 do +5 mm Hg.
Cinienie pynu tkankowego w warunkach prawidowych

ma wartod ujemn - jest to wynik istniejcego gradientu cinieo midzy kapilarami

krwiononymi a przestrzeni tkankow, ktra umoliwia przesczanie pynu
z naczyo wosowatych do przestrzeni pozanaczyniowej,

pod wpywem cinienia, wywieranego na tkanki z zewntrz, cinienie pynu

tkankowego zwiksza si do wartoci dodatnich, wywoujc przemieszczenie pynu
tkankowego do pocztkowych naczyo chonnych,

wraz z pynem tkankowym transportowane s biaka wynaczynione z naczyo

wosowatych, substancje wytwarzane przez komrki tkanki oraz komrki
odpornociowe.
Cinienie pynu tkankowego skry
W warunkach fizjologicznych cinienie pynu tkankowego skry:

ma niewielkie wartoci ujemne,

zmniejsza si podczas skurczw mini,

zwiksza si przy zastosowaniu ucisku z zewntrz (bandaowanie, rajstopy

elastyczne),
5

ucisk zewntrzny ydki powoduje zwikszenie cinienia pynu tkankowego

i przemieszczenie go do wiata naczyo chonnych .
Obrzki
Obrzk:

to nadmierna ilod pynu w przestrzeni zewntrznaczyniowej,

moe spowodowad kady z czynnikw nasilajcych proces filtracji lub zwikszajcy

przepuszczalnod cian naczyo wosowatych (wzrost cinienia hydrostatycznego,
obnienie cinienia onkotycznego, kininy, histamina, jady rolinne lub zwierzce,
mediatory procesw zapalnych).
Podzia obrzkw:

Hydrostatyczny zastoinowy, spowodowany nadmiernym wzrostem cinienia

hydrostatycznego w naczyniach ylnych, wywoanym utrudnieniem odpywu krwi
ylnej przy niewydolnoci serca lub dugotrwaym pozostawaniem w pozycji
stojcej,

Onkotyczny wystpuje w przypadku obnienia poziomu biaek osoczowych

(gwnie albumin); zmniejszenie cinienia onkotycznego w naczyniu powoduje
wzrost cinienia filtracyjnego; towarzyszy chorobom wtroby, nerek, godzeniu,

Zapalny wywoany przez mediatory procesu zapalnego, ktre powoduj

rozszerzenie naczyo doprowadzajcych, co prowadzi do wzrostu cinienia
hydrostatycznego, jednoczenie substancje te zwikszaj przepuszczalnod cian
naczyo wosowatych; w zmienionych zapalnie tkankach ronie cinienie
osmotyczne, wszystkie te czynniki powoduj przechodzenie pynu do przestrzeni
zewntrznaczyniowej,

Chonny limfatyczny, spowodowany utrudnieniem odpywu przez naczynia

limfatyczne, np. w stanach zapalnych naczyo chonnych, zaczopowaniu naczynia
chonnego.
Charakterystyczn cech zastoju chonnego jest gromadzenie si w przestrzeni

midzykomrkowej znacznej iloci biaka; z powodu duej iloci biaka w obrzkach

chonnych szybko dochodzi do rozplemu tkanki cznej w skrze i tkance podskrnej,
przez co nabieraj one twardej konsystencji.
W badaniu klinicznym obrzki limfatyczne:
6

s blade, chodne, w pocztkowych stadiach s mikkie, a po ich uciniciu

pozostaje zagbienie skry,

pod wpywem nasilonego wknienia z powodu podwyszonej zawartoci biaka w

przestrzeniach midzykomrkowych s coraz bardziej utrwalone, staj si twarde
i nieprzesuwalne.
Nasilenie obrzkw jest zalene od kilku czynnikw, takich jak:

pora dnia,

temperatura otoczenia,

aktywnod fizyczna,

fazy cyklu miesiczkowego.

W nastpstwie obrzku chonnego dochodzi do:

postpujcego wknienia tkanki (proliferacji keratynocytw, fibroblastw i

odkadania kolagenu),

zatrzymania w tkance mikroorganizmw, penetrujcych skr, a nastpnie do ich

kolonizacji w gbiej pooonych tkankach.
Klasyfikacja obrzku chonnego (przyczyny):

pozapalny,

pooperacyjny (po zabiegach operacyjnych wykonywanych w obrbie pachy lub

pachwiny i po radioterapii tych okolic, po rekonstrukcjach operacyjnych naczyo
ttniczych, po mastektomii),

pourazowy (otwarte i zamknite urazy kooczyn z nastpowym unieruchomieniem),

mieszane obrzki chonno-ylne w owrzodzeniu troficznym w przebiegu ylakw

kooczyn dolnych,

idiopatyczny (pierwotny),

pasoytniczy.
Pozapalny obrzk chonny:

rozwija si kilka miesicy, a nawet lat po zapaleniu skry, zakaonych ranach,

otarciach skry, zanokcicy, zakaonych ukszeniach owadw,

w przypadku nawracajcych zapaleo skry i zapalenia naczyo wzgldnie szybko

rozwijaj si nadmierne rogowacenie (hyperkeratosis) i zwknienie skry.

Obrzk chonny - powikania

Stadia rozwoju:
I.

zwikszenie objtoci tkanki - obecnod bogatobiakowego wysiku w

przestrzeni okoonaczyniowej ;
II.

zwknienie tkanki;

III. soniowacizna (utrwalony obrzk i zwknienie tkanki) rozwj infekcji

bakteryjnych, ryzyko rozwoju nowotworu .
Postpowanie skojarzone w obrzku chonnym kooczyn dolnych
(Foeldi, 1970)
Polega na cznym zastosowaniu:
1. manualnego drenau limfatycznego
2. kompresoterapii
3. dwiczeo fizycznych
4. profilaktyki polegajcej na:
a) unikaniu:

noszenia ciasnej garderoby, niewygodnego obuwia,

urazw (oparzeo, odmroeo, otarcia naskrka ostrona pielgnacja stp),

dranicych kosmetykw, infekcji,

zakadania nogi na nog,

spoycia soli w diecie,

b) stosowaniu:

umiarkowanego wysiku,

uniesienia kooczyny w czasie spoczynku nocnego.

Manualny drena limfatyczny:

stosowany jest w celu poprawienia wydolnoci odpywu chonki w przypadku

obrzku limfatycznego,

wykorzystuje si skonnod naczyo limfatycznych do nasilenia aktywnoci

motorycznej w nastpstwie mechanicznego rozcigania cian w wyniku
powtarzalnego, delikatnego ucisku splotw podskrnych,

powoduje zwikszenie przepustowoci ju istniejcych oraz pobudzenie

tworzenia nowych poczeo ze zdrowymi, lecymi w ssiedztwie drogami
spywu.
Podstawowe zasady wykonywania manualnego drenau limfatycznego
Manualny drena limfatyczny stanowi kombinacj ruchw obrotowych,

posuwistych oraz pompujcych, ktre obejmuj kadorazowo dwie fazy:

1.

uciskow, umoliwiajc przesunicie zalegajcego pynu w kierunku

okrelonej stacji spywu,

2.

odcienia, umoliwiajc ponowny napyw pynu wysikowego w okolic

drenujcych naczyo.
Zasady oglne wykonywania manualnego drenau limfatycznego
1.

ruchy powinno si wykonywad w rytmie 1-sekundowym z 5-7-krotnym

powtrzeniem w danej okolicy; czstsze powtarzanie ruchw w jednym miejscu moe

prowadzid do niepotrzebnego wzmoenia ucieplenia;
2.

masa wykonuje si stosujc odpowiedni si ucisku wystarczajcego do

pobudzenia ciany naczyniowej do wzmoonej aktywnoci motorycznej bez

mechanicznego uszkodzenia szkieletu cznotkankowego skry;
3.

ruchy maj byd powolne i delikatne tak, aby stymuloway wycznie sied

bezzastawkowych naczyo limfatycznych zlokalizowanych bezporednio pod skr;

4.

naley unikad ruchw lizgajcych, podraniajcych skr:

przed rozpoczciem pierwszego masau naley zebrad dokadny wywiad,

masa naley rozpoczynad od czci bliszej kooczyny (oprnienie wydolnych stacji

spywu) i kontynuowad w kierunku dalszym,

nie naley wykonywad prostych, dugich, posuwistych ruchw z kierunku dalszego

do obszarw zlokalizowanych bliej,

kierunek ruchw doni powinien kierowad chonk w stron najbliszej stacji

spywu (nie zawsze jest to zgodne z osi dug kooczyny),

zachowanie kolejnoci ruchw zapewnia oprnienie wydolnych stacji spywu i

przygotowanie ich na przyjcie zwikszonych iloci chonki,

dodatkowo sam masa powoduje pobudzenie czynnoci motorycznej naczyo i

wytworzenie efektu pompy sscej.
9

Przeciwwskazania oglnoustrojowe do wykonania manualnego drenau

limfatycznego
Bezwzgldne:

niewydolnod minia sercowego,

wiea zakrzepica ukadu ylnego.

Wzgldne:

ostre choroby zapalne skry (wirusowe, bakteryjne) - zaleca si rozpoczcie

masau po upywie co najmniej 3 miesicy od momentu ustpienia objaww
klinicznych,

choroby nowotworowe.

Przeciwwskazania miejscowe do wykonania manualnego drenau limfatycznego

Przeciwwskazania miejscowe dotycz dwch okolic ciaa:

szyi (nadczynnod tarczycy, nadwraliwod zatoki ttnicy szyjnej - wykonywanie

masau limfatycznego szyi u osb powyej 60 roku ycia jest przeciwwskazane),

jamy

brzusznej

(cia,

miesiczka,

kobiet

uywajcych

wkadek

wewntrzmacicznych, bolesne powikszenie wtroby lub ledziony, aktywna faza

chorb zapalnych jelit, ttniaki duych pni ttniczych jamy brzusznej oraz stan po
ich leczeniu operacyjnym, zmiany miadycowe aorty, zmiany po przebytej
radioterapii, przebyta niedronod jelit lub zakrzepica naczyo ylnych).

10