Zmieniajca si forma zewntrzna ksiki oraz jej

rola w spoeczestwie od staroytnoci do XX wieku

Ju od zarania dziejw, kiedy ludzie nie posugiwali si jeszcze pismem, nie potrafiono czyta
oraz nie znano alfabetu wszelkie wierzenia i podania przekazywano sobie jedynie w
opowieciach. Mona powiedzie, e to wwczas czowiek by jedn wielk chodzc ksig
wiedzy.
Pierwsze lady pisma piktograficznego, tak zwanego obrazkowym, odnaleziono w Indiach,
Afryce Pnocnej, Wschodniej Azji, Hiszpanii, Francji oraz Ameryce rodkowej. Powstao
ono w epoce neolitycznej. Rysunki, przedstawiajce ludzi z ukami, zwierzta oraz tym
podobne wykonywano na skaach, korze drzewnej oraz skrze.
Kolejne lady odnajdziemy okoo 4 tysice lat przed nasz er w Mezopotamii nad Tygrysem
i Eufratem. wczesne pismo klinowe, ktre zapisywano na glinianych tabliczkach byo
uywane a do poowy I tysiclecia przed nasz er. Takim pismem posugiwali si
Sumerowie, na glinianych tabliczkach zapisywali znaki za pomoc twardej trzciny bd
drewnianego rylca. Gliniane tabliczki suyy wwczas nie tylko jako ksiki lecz rwnie
jako dokumenty oraz listy. Z pismem klinowym wie si rwnie najstarsza znana biblioteka
odkryta w Niniwie w Babilonii. Synny zbir tabliczek glinianych z pismem klinowym, ktry
odkryto w paacu krla Assurbanipala zawiera wszelkiego rodzaju dziea naukowe, by
znakomicie uporzdkowany i skatalogowany. Pierwsze biblioteki byy cile zwizane z
miejscami kultu- wityniami. Z pocztku pismo znane byo jedynie wtajemniczonym
kapanom oraz urzdnikom. To wanie ich zadaniem byo zapisywanie wszystkich
najwaniejszych dla pastwa wydarze oraz tworzenie witych ksig".
Nieopodal Mezopotamii ju 3 tysice lat przed nasz er powstaway pierwsze egipskie
papirusy z pismem hieroglificznym. Egipskie papirusy s po dzi dzie popularn pamitk
dla zwiedzajcych Egipt. Wytworzone z roliny porastajcej tereny Egiptu. odygi trzciny
papirusowej krojone byy w cienkie paski, ktre nastpnie ukadano na desce i przykrywano
prostopadle kolejn warstw. Nastpnie byy one zwilane wod oraz ubijane kamieniem

bd prasowane. Poprzez wydzielajcy si z roliny sok, paski sklejay si w jednolit mas,

ktr w dalszym etapie przygotowania wygadzano oraz suszono na socu. Pojedyncze
arkusze sklejano we wstgi, z ktrych powstaway zwoje. Pismo, ktrym posugiwano si
zapisujc informacj na papirusach byo rwnie pismem obrazkowym. W hieroglifach
wystpuj 3 rodzaje znakw. Pierwsze fonogramy s zapisami spgosek, drugie znaki
ideograficzne gdzie sowa miay swoje odpowiedniki oraz ostatnie jakimi s determinatywy
czyli ucilenia dotyczce klas wyrazw. Zapisywano je albo w kolumnach od gry do dou
albo w rzdach.
W staroytnej Grecji i Rzymie do zapisywania tekstw o doranym znaczeniu, notatki
szkolne, dokumenty i tym podobne uywano woskowych tabliczek. Do drewnianych,
wydronych tabliczek wlewano cienk warstw czarnego wosku. Po ostygniciu pisano na
nich metalowym rylcem. U schyku czasw antycznych powstaa nowa forma ksiki, ktr
by kodeks. Tworzenie kodeksu polegao na zwizaniu ze sob kilku tabliczek woskowych.
W redniowieczu rol dzisiejszej ksiki odgrywa pergamin i podobnie jak w czasach
antycznych skadano ze sob karty pergaminowe, tworzc z nich poszyty i skadki o rnej
iloci kart. Ta forma ksiki ksztatowaa si najprawdopodobniej w II i III wieku naszej ery
lecz rozpowszechnia si najbardziej w IV i V wieku. Do wyrobu pergaminu stosowano
wyprawione skry owcze, cielce lub kozie. Z pocztku wyrobem pergaminu zajmoway si
klasztory poniej wyrabiali go ju rzemielnicy zwani pergaministami. Ma to rwnie
zwizek z powstaniem wwczas nowej formy biblioteki jak bya biblioteka klasztorna.
Wizao si to w gwnej mierze z tym, e pisaniem tekstw, a raczej kopiowaniem i
powielaniem zajmowali si gwnie duchowni. W klasztorach byli to specjalnie wyszkoleni
mnisi, przy katedrach biskupich i kolegiatach pracowali kopici z niszego kleru wieckiego.
W redniowieczu kodeks sta si ju jedyn form ksiki z kartami pergaminowymi a
pniej papierowymi. Synne kodeksy zote, srebrne i purpurowe byy rkopisami
pergaminowymi, ktrych karty czsto barwiono purpur, a pisano zotem lub srebrem
malarskim. Rkopisy byy z reguy zdobione za pomoc specjalnych efektw malarskich,
zwanych iluminacj. Iluminacje zdobiy zwoje egipskie, greckie i rzymskie. Na iluminacj
rkopisw skaday si, na przykad: ozdobne pierwsze litery poszczeglnych rozdziaw,
czyli inicjay, kolorowe obrazki figuralne zwane miniaturami, floratury, ozdobne pncza
rolinne, ktre znajdoway si na marginesach czsto czono je z inicjaami, bordiury czyli
dekoracja ramowa, ktra wypeniaa wszystkie marginesy.

Kolej na epok ksiki drukowanej, ktrej historia wydaje si do duga. Moe nie historia
samej ksiki ale z pewnoci wynalezienia druku. Powielanie tekstu przez odciskanie
pokrytej farb formy, byo znane ju w redniowieczu. W Chinach w XI wieku naszej ery
uywano ruchomych czcionek wypalanych z gliny. W Europie ten wynalazek pojawi si
dopiero w XV wieku za spraw Gutenberga, ktry wynalaz metalowe formy do odlewania
czcionek. Za dat tego wydarzenia przyjmuje si rok 1440, cho nie wiadomo dokadnie
kiedy Guteberg wyda swj pierwszy druk to by to z pewnoci pierwszy inkunabu znany w
Europie. Do XVI wieku na kocu ksiki umieszczano kolofon, czyli informacje o
dziele( autor, tytu, kopista, datowanie). W XVI wieku kolofon zosta wyparty przez stron
tytuow. Wspczenie zastpuje go metryka drukarska.
W epoce owiecenia, postpy nauki, przemysu i rzemiosa oraz idee wolnoci myli, sowa i
druku, przenikajce warstwy owieceniowe w czasach Woltera, Rousseau i encyklopedystw
wywoay rozwj pimiennictwa, produkcji wydawniczej i drukarstwa. Wykadnikiem tego
prdu by zwrot do nauk przyrodniczych do filozofii oraz do wiedzy opartej na cisych
badaniach naukowych i dowiadczeniu. Utrwala si wic szacunek do potgi rozumu i adu
opartego na prawach i przepisach, zaznacza si denie do postpu i owiaty.
Charakterystyczn cech pimiennictwa XVIII wieku jest wyrana tendencja do specjalizacji
prac naukowych, zwaszcza przyrodniczych. Powstaj prace o poszczeglnych gatunkach
zwierzt czy rolin. Denie do specjalizacji zapanowao we wszystkich dziedzinach
naukowych. Powstay wic liczne encyklopedie, sowniki biograficzne oraz rnego rodzaju
leksykony. Nowoci stay si wydawane corocznie ksiki o charakterze rozrywkowym
zwane almanachami, ktre speniay rol popularnych zbiorw poezji, podrcznikw
literatury, historii sztuki. Powstay rwnie staranne wydania ksiek dla dzieci, ktre nie
byy ju traktowane jako obowizkowa lektura szkolna ale jako lektury rozrywkowe i
pouczajce, takie jak bajki, opowiadania, czytanki i inne.
W XIX i XX wieku wraz z rozwijajcym si prdem Owiecenia ogromnie wzroso znaczenie
ksiki w caej kulturze. Szo ono z przybierajc fal owiaty elementarnej ogarniajc kraje
Europy i kontynent amerykaski. Poprzez gd wiedzy panujcy wrd odbiorcw, poparty
now technologi w dziedzinie wytwrczoci ksiki.