Bezpieczestwo

Pierwsza pomoc

Urazy krgosupa
i rdzenia krgowego
Urazy te nie nale do najczciej wystpujcych, ale stanowi specyczn i wan grup
przede wszystkim dlatego, e bezporednio zagraaj yciu, pocigaj za sob powane, czsto
nieodwracalne skutki zdrowotne.
Maja Grzanka

eli natomiast wzi pod uwag fakt, e urazy

te dotykaj gwnie modych mczyzn w wieku
produkcyjnym, to s take rdem wysokich kosztw zarwno dla ochrony zdrowia, jak i systemu
ubezpiecze spoecznych.

MECHANIZMY USZKODZE KRGOSUPA

Uszkodzenia krgosupa dzieli si najprociej na
stabilne oraz niestabilne zagraajce uszkodzeniem rdzenia krgowego.
Mechanizmy te zwizane s niejako z moliwymi
jego ruchami i dziel si schematycznie na urazy zgiciowe, wyprostne oraz kompresyjne (zgnieceniowe).

Zgiciowy (eksyjny) mechanizm urazu

W tym typie uszkodzenia sia z zewntrz powoduje
zgicie krgosupa w przd w stopniu, ktry przekracza zjologiczny zakres ruchu. Sia ta dziaa najczciej na okolic grzbietu, plecw lub tyu gowy
(cz potyliczna czaszki). Inn przyczyn moe by
uraz poredni, powstajcy w wyniku gwatownego
przygicia gowy lub tuowia do przodu przy ustabilizowanych niszych partiach ciaa, jak w przypadku
pasaerw samochodu podczas wypadku komunikacyjnego (pasy bezpieczestwa). Szczeglnym
przypadkiem urazu poredniego dotyczcego odcinka szyjnego krgosupa jest tzw. zamanie kopacza
gliny, czyli zmczeniowe oderwanie wyrostka (lub
wyrostkw) kolczystego dolnych krgw szyjnych,
ewentualnie pierwszego piersiowego przez przyczepy mini. Zamanie to wystpuje przy wykonywaniu
dugotrwaej i cikiej pracy zycznej, jak np. przy
kopaniu gliny std nazwa.
Naley rwnie pamita, e wspomniane stosunki anatomiczne i kompensacja powoduj, e
uszkodzenie krgw moe si znajdowa duo
niej ni miejsce zadziaania siy przykadowo

46 Promotor 11/07

w przypadku urazu na poziomie czci piersiowej

najatwiej uszkodzeniu ulega poczenie z pierwszym krgiem lub kolejne krgi ldwiowe, z uwagi
na ich znaczn ruchomo i brak poczenia z innymi czciami szkieletu; cz piersiowa poczona
z ebrami jest stabilniejsza.
Urazy zgiciowe powoduj najczciej uszkodzenie aparatu wizade krgosupa, torebek stawowych, krkw midzykrgowych, a ich nastpstwem jest z reguy zagicie osi kanau krgowego
(redukcja wiata jest najwiksza w przypadku
zwichnicia) i przemieszczenie trzonw krgowych,
na ktre naraone s bardziej osoby starsze. Moliwe jest take zamanie przedniej czci trzonu
i jego sklinowacenie, czciej obserwowane u osb
modych. Urazy zgiciowe dominuj w naszym kraju
pod wzgldem czstoci gwnie dlatego, e s to
najczstsze urazy oar wypadkw komunikacyjnych. Lekarze klinicyci dziel te urazy na zwichnicia i zamania o charakterze zgiciowym.

Wyprostny mechanizm urazu

Uraz o mechanizmie wyprostnym powstaje, gdy na
krgosup dziaa od przodu sia zewntrzna, powodujc przerost przekraczajcy zjologiczne granice
ruchu i jednoczenie zerwanie podunego wizada

Sprzt uywany
do stabilizacji krgosupa:
konierz ortopedyczny Schantza,
KED (kamizelka Kendricka),
system unieruchamiania gowy z desk ortopedyczn,
prawidowo usztywniony materac prniowy.

Bezpieczestwo
lecego z tej strony krgosupa oraz uszkodzenie krka
midzykrgowego. Mechanizm ten jest charakterystyczny dla
szyjnego odcinka krgosupa (stanowi 20-30% przypadkw),
w niszych partiach krgosupa uraz taki naley do rzadkoci.
Istniej dwie gwne grupy pacjentw naraonych na wyprostny
uraz krgosupa: mode oary dziaania siy bezporedniej (np.
rowerzysta uderzajcy czoem o przeszkod) lub poredniej
(gwatowne odchylenie gowy do tyu przy wypadku komunikacyjnym uderzeniu od tyu samochodu) oraz osoby starsze,
szczeglnie ze zmianami zwyrodnieniowymi krgosupa, ktre
nie tylko predysponuj do wystpienia takich uszkodze
nawet przy niewielkim upadku, ale i utrudniaj rozpoznanie
takiego urazu na zdjciach RTG. U osb modych z kolei czsto
nie dochodzi do przemieszczenia krgw lub nastpuje ich
samoistna repozycja. Umoliwia to silny i elastyczny aparat
wizadowy, dlatego te urazy wyprostne krgosupa atwo
przeoczy, co powoduje, e nale one do grupy czsto umykajcych prawidowej diagnozie lekarskiej nierzadko leczonych
jako zmiany naczyniowe, zwaszcza u osb starszych. Szczeglnym przypadkiem zamania w tym mechanizmie jest tzw.
zamanie wisielcze, polegajce na symetrycznym zamaniu
nasad uku krgu obrotowego (C2) i przemieszczenie trzonu
krgu, zawdziczajce swoj nazw podobiestwu do zmian
obserwowanych u wisielcw, lecz wbrew pozorom rzadko powodujce uszkodzenie rdzenia krgowego.

Kompresyjny (zgnieceniowy) mechanizm urazu

Zamania kompresyjne krgosupa powstaj zwykle wskutek
zadziaania siy zewntrznej w okolicy ciemieniowej czaszki lub
w nastpstwie upadku z wysokoci na stopy lub poladki. Sia
uszkadzajca dziaa wtedy w osi krgosupa, nie uszkadzajc
aparatu wizadowego stabilizujcego go, a powodujc zgniecenie trzonw krgw, gwnie w czci przedniej.
Nie wystpuje tutaj wic zmiana ksztatu ani wiata kanau
krgowego, ani przemieszczenie krgw i z reguy brak jest ucisku na rdze krgowy, dlatego wanie zamania kompresyjne
nale do najlepiej rokujcych dla pacjenta. Jednake jeeli
sia jest dua, to trzony krgw mog ulec rozkawakowaniu
lub zmiadeniu i mog uszkadza rdze krgowy, stanowic
due niebezpieczestwo. Zamanie takie okrelane jest mianem wybuchowego, dotyczy najczciej odcinka szyjnego
i powstaje w wyniku upadku na gow z duej wysokoci, skoku
do pytkiej wody czy uderzenia o dno lub podczas wypadku
motocyklowego.
Zamania kompresyjne mog wystpowa w kadym odcinku krgosupa, jednak najczciej dotycz odcinkw szyjnego
i piersiowego.

USZKODZENIA RDZENIA KRGOWEGO

Rdze krgowy (biegncy w kanale krgowym krgosupa)
stanowi wraz z mzgowiem orodkowy ukad nerwowy naszego ciaa i prowadzi nerwy odpowiedzialne za ruch, czucie
blu, ucisku, uoenia oraz temperatury. W rdzeniu krgowym
znajduje si take kilka orodkw poczonych z wyszymi
pitrami oun (orodkowego ukadu nerwowego), ale o duej
autonomii, takich jak orodek erekcji, ejakulacji (wytrysku)
czy mikcji (oddawania moczu).

www.promotor.elamed.pl

47

Bezpieczestwo
Uszkodzenie rdzenia krgowego wystpuje mniej
wicej w 10-20% urazw krgosupa, najczciej
u oar wypadkw komunikacyjnych, i moe by cakowite (kompletne) lub niecakowite (niekompletne). Uszkodzenie cakowite powoduje zniesienie
wszystkich rodzajw czucia oraz poraenie ruchowe
od poziomu uszkodzenia. Uszkodzenie czciowe
powoduje utrat pewnych funkcji, lecz niektre
zostaj zachowane; rokowanie jest korzystniejsze.
Bezporedni reakcj rdzenia krgowego na uszkodzenie moe by tzw. szok rdzeniowy, czyli czasowa
utrata wszystkich funkcji, lub wstrzs neurogeniczny wynikajcy z przerwania drogi pobudzania
nadnerczy do wytwarzania adrenaliny.

KIEDY NALEY PODEJRZEWA

URAZ KRGOSUPA
Najczciej mona wywnioskowa ju z wygldu
miejsca wypadku oraz opisu zdarzenia przez poszkodowanego lub osoby postronne, czy istnieje
ryzyko urazu krgosupa. Jednak wygodnie jest
zapamita, e uraz krgosupa podejrzewamy
i wdraamy odpowiednie postpowanie w nastpujcych przypadkach:
wypadek komunikacyjny, kiedy prdko pojazdw wynosia wicej ni 40 km/h, lub gdy oar
wypadku komunikacyjnego by pieszy,
upadek lub skok z wysokoci, nawet stosunkowo
niewielkiej, szczeglnie na gow,
skok do pytkiej wody na gow, ryzyko uderzenia
o dno (przy duej wysokoci nawet uderzenie
o lustro wody jest niebezpieczne),
bezporednie silne uderzenie w krgosup,
wypadek motocyklowy, niezalenie od prdkoci,
powieszenie, podtopienie (nie wiadomo, czy
poszkodowany skaka, czy nie),
zgniecenie lub przygniecenie przez maszyn,
osunit ziemi, mebel itp.,
poszkodowany skary si na bl barku, plecw
czy szyi,
widoczne s obraenia szyi, karku, gowy, plecw,
chory jest nieprzytomny, nikt nie widzia, co si
stao.
Obowizuje zasada, e jeeli mamy jakiekolwiek
wtpliwoci co do tego, czy mogo wystpi uszkodzenie krgosupa, traktujemy poszkodowanego
tak, jakby rzeczywicie go dozna (czyli unieruchamiamy go).

POSTPOWANIE NA MIEJSCU WYPADKU

Postpowanie z pacjentem po urazie krgosupa
odbiega od standardowego postpowania jedynie w kilku punktach pacjenci tacy wymagaj
szczeglnej uwagi ze wzgldu na moliwo
jednoczesnego uszkodzenia rdzenia krgowego
(powstanie nieodwracalnych porae). W skrajnych
przypadkach moe doj do zaburze oddychania

48 Promotor 11/07

i mierci (cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego w segmentach szyjnych). Przy podejrzeniu

urazu krgosupa w pierwszej kolejnoci zwracamy
uwag na jego odcinek szyjny; urazy odcinkw
piersiowego i ldwiowego nios ze sob mniejsze
ryzyko zagroenia ycia oraz wystpienia zaburze
neurologicznych. Do podstawowego postpowania w przypadku podejrzenia urazu krgosupa
zaliczamy:
ocen swego wasnego bezpieczestwa oraz
bezpieczestwa osoby poszkodowanej,
ocen i zabezpieczenie podstawowych funkcji
yciowych wedug schematu ABC oraz szybkiego
badania urazowego w miar moliwoci z zastosowaniem stabilizacji krgosupa za pomoc zwinitego rcznika, odziey, deski, a jeeli pacjent
ley, najprociej uy w tym celu wasnych doni
i kolan.
Sposoby rcznej stabilizacji krgosupa (w postpowaniu doranym):
BOK jedn rk podpieramy okolic potylicy (ty gowy), a drug koci jarzmowe lub
uchw,
TY kciuki ukadamy pod potylic, a palce
wskazujce pod koci jarzmowe, natomiast
mae palce pod uchw,
PRZD kciuki uoone s pod koci jarzmowe, pozostae palce stabilizuj potylic.
wezwanie kwalikowanej pomocy medycznej.
Jeeli poszkodowany jest przytomny, moe mwi
i kontakt wydaje si logiczny, to naley zebra dane
na temat okolicznoci urazu, ktre mog uatwi
ustalenie prawidowego rozpoznania, zapyta, czy
odczuwa bl, a jeeli tak, to gdzie, czy ma uczucie
drtwienia lub brak czucia, czy moe porusza koczynami. Naley take ustali, czy istniej trudnoci

Objawy mogce sugerowa

uraz krgosupa:
wolna akcja serca (poniej 50 uderze na
minut),
drtwienie lub brak czucia na tuowiu poniej
okrelonego poziomu i/lub w koczynach,
wiotko koczyn, brak moliwoci wykonania ruchw,
brzuszny tor oddychania (poraenie mini
midzyebrowych),
gorca i sucha skra (wstrzs neurogeniczny),
priapizm (uporczywy wzwd prcia),
oddanie moczu i stolca (upoledzenie czynnoci zwieraczy),
widoczny obrzk lub deformacja w przebiegu krgosupa oraz odczuwanie blu, ograniczenie ruchomoci (przymusowe ustawienie
gowy).

Bezpieczestwo

Prezentujemy:
ludzi
technologie
firmy
maszyny i urzdzenia
gospodark
wyroby
relacje z imprez
wywiady
doradztwo

Dystrybucja:
Kolportaem obejmujemy midzy
innymi: przemys motoryzacyjny,
maszynowy, wydobywczy, spoywczy, stoczniowy, chemiczny,
petrochemiczny, energetyczny,
zbrojeniowy, grup producentw
AGD, przemys budowlany, hutniczy, odlewniczy, firmy zajmujce
si obrbk.

w oddychaniu (uszkodzenie rdzenia krgowego moe powodowa poraenie mini midzyebrowych lub przepony). Jeeli
podejrzewamy uraz krgosupa, w czasie udzielania pomocy
i oczekiwania na przyjazd pogotowia pozostawiamy poszkodowanego w pozycji, w jakiej go znaleziono, aby nie naraa go na
dodatkowy uraz, chyba e utrudnia to prowadzenie akcji resuscytacyjnej (zapewnienie dronoci drg oddechowych, prowadzenie oddechu zastpczego, tamowanie krwotoku, poredni
masa serca itd.). Gdy zachodzi konieczno przeniesienia
poszkodowanego w inne miejsce, naley stabilizowa gow,
utrzymujc j wzdu osi ciaa, a nastpnie uoy pacjenta na
twardym podou. Nie zapominamy oczywicie o zapewnieniu
poszkodowanemu wsparcia psychicznego i komfortu cieplnego
w czasie oczekiwania na przybycie ambulansu.
Duym wyzwaniem dla ratownikw przedmedycznych,
szczeglnie dla kierowcw, s wypadki motocyklowe, kiedy
zachodzi konieczno zdjcia kasku nieprzytomnemu kierowcy motoru. Jest to czynno wymagajca uczestnictwa
dwch osb:
1. pierwszy ratownik (A) klczy za gow i utrzymuje szyj wyprostowan, obejmujc od gry rkami kask i podbrdek
poszkodowanego. Drugi z ratownikw (B) klczcy z boku
oary otwiera wizjer i jeeli poszkodowany ma okulary,
ostronie je zdejmuje,
2. B rozpina zapicie kasku, A nadal podtrzymuje gow,
3. B przejmuje zadanie unieruchamiania szyi poszkodowanego, wsuwajc obie donie w kask tak, aby cztery palce
woone byy za uszy, a kciuki przed uchem. Rce naley
trzyma wyprostowane i uoone rwnolegle do siebie,
4. A chwyta kask przy mocowaniu paska i rozszerzajc kask na
boki oraz lekko odchylajc do tyu, ostronie zdejmuje go,
5. Po zdjciu kasku A ponownie przejmuje unieruchamianie
szyi, mocno obejmujc gow w okolicach uszu.
Wydaj si to nieco problematyczne, lecz w rzeczywistoci
wymaga jedynie minimalnej wprawy. Zarwno tak umiejtno, jak i oglne zasady postpowania z osobami po urazie
krgosupa mona zdoby oraz przewiczy w praktyce na
kursach pierwszej pomocy, tak aby w razie wypadku nie
pozostawa jedynie biernymi obserwatorami sytuacji. Pamitajmy, e od naszej wiedzy, umiejtnoci i co najwaniejsze
ich waciwego zastosowania moe zalee czyje zdrowie lub
nawet ycie.

z z z v w d o h o d p h g s o
godw

|vrnl
 
50 Promotor 11/07

|gdmhp|f}dvrslvp
hj}hpsodu}|
surihvmrqdoq|fkpdjd}|qzurf}qlh

Pimiennictwo
1. Kiwerski J.: Schorzenia i urazy krgosupa. PZWL, Warszawa
2001.
2. Plantz S.H., Adler J.N.: Medycyna ratunkowa. U & P,
2000.
3. Driscoll P., Skinner D., Earlam R.: ABC postpowania w urazach. Grnicki Wydaw. Medyczne, Wrocaw 2003.
4. Markovchick V., Pons P., Wolfe R.: Sekrety medycyny
przypadkw nagych. D.W. Publishing Poland, Szczecin
1995.
5. Robertson C., Redmond A.D.: Kompendium leczenia duych
urazw. WM, 1994.
6. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia oglna. Koci, stawy
i wizada. Minie. PZWL, Warszawa 1990.