Metodyka Integrowanej Ochrony Grochu Siewnego DLA PRODUCENTÓW WWW

INSTYTUT OCHRONY ROLIN
PASTWOWY INSTYTUT BADAWCZY
Metodyka
integrowanej ochrony
grochu siewnego
dla producentw
Pozna 2014
INSTYTUT OCHRONY ROLIN PASTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

Dyrektor Prof. dr hab. Danuta Sosnowska
ZAKAD TRANSFERU WIEDZY I INNOWACJI
Kierownik Dr Pawe Olejarski
Opracowanie zbiorowe pod redakcj:
Dr Przemysawa Strayskiego i Prof. dr hab. Marka Mrwczyskiego
Recenzent:
Prof. dr hab. Jerzy Szukaa4
Korekta redakcyjna:
Mgr Danuta Wolna1
Autorzy opracowania:
Dr Przemysaw Strayski1
(szkodniki, podsumowanie)
Dr Joanna Horoszkiewicz-Janka1 (choroby)
Prof. dr hab. Jerzy Ksiak2
(agrotechnika, zbir)
Mgr Agnieszka Osiecka3 (odmiany)
Dr hab. Roman Krawczyk1 (chwasty)
Prof. dr hab. Marek Korbas1 (choroby)
Dr hab. Natasza Borodynko1,
prof. nadzw. IOR PIB (wirusy)
Dr hab. Maria Ruszkowska1,
prof. nadzw. IOR PIB (szkodniki)
Prof. dr hab. Marek Mrwczyski1

(dokumentacja zabiegw, podsumowanie)
Prof. dr hab. Jan Kozowski1 (limaki)
Dr hab. Ewa Matyjaszczyk1,
prof. nadzw. IOR PIB (preparaty)
Dr hab. Roman Kierzek1,
prof. nadzw. IOR PIB (technika ochrony)
Dr Tomasz Klejdysz1 (szkodniki magazynowe)
Mgr Grzegorz Pruszyski1 (organizmy poyteczne)
Dr hab. Kinga Matysiak1 (fazy BBCH)
In. Henryk Wachowiak1
(dokumentacja zabiegw, podsumowanie)
Zdjcia:
Dr Przemysaw Strayski1, Prof. dr hab. Jan Kozowski1, Prof. dr hab. Marek Korbas1,
Dr hab. Roman Krawczyk1, Dr Tomasz Klejdysz1
Instytut Ochrony Rolin PIB, Pozna
Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa PIB, Puawy
3
Centralny Orodek Badania Odmian Rolin Uprawnych, Supia Wielka
4
Uniwersytet Przyrodniczy, Pozna
Program Wieloletni 20112015

"Ochrona rolin uprawnych z uwzgldnieniem bezpieczestwa ywnoci oraz ograniczenia strat w
plonach i zagroe dla zdrowia ludzi, zwierzt domowych i rodowiska"
1.1. Aktualizacja i opracowanie metodyk integrowanej ochrony rolin
ISBN 978-83-64655-01-2
Nakad: 100 egz.

Opracowanie graficzne, skad oraz projekt okadki: Mgr in. Dominik Krawczyk
Druk: TOTEM, ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocaw, www.totem.com.pl
SPIS TRECI
I. Wstp .............................................................................................3
II. Oglne zasady agrotechniki istotne
w integrowanej ochronie i produkcji grochu...............................4
1. Stanowisko i podozmian ....................................................................................4
2. Przygotowanie gleby ..........................................................................................6
3. Nawoenie zrwnowaone ...............................................................................6
4. Dobr odmiany ..................................................................................................8
5. Siew ...................................................................................................................9
III. Regulacja zachwaszczenia ......................................................... 13

1. Najwaniejsze gatunki chwastw ...................................................................13
2. Niechemiczne metody regulacji zachwaszczenia ........................................... 16
3. Metody okrelania liczebnoci i progi szkodliwoci ..........................................17
4. Chemiczne metody regulacji zachwaszczenia .................................................17
IV. Ograniczanie sprawcw chorb ................................................ 18

1. Najwaniejsze choroby .................................................................................. 18
2. Niechemiczne metody ochrony .....................................................................26
3. Chemiczne metody ochrony...........................................................................28
V. Ograniczanie strat powodowanych przez wirusy ....................30

1. Najwaniejsze choroby wirusowe grochu.......................................................30
2. Metody zapobiegania chorobom wirusowym..................................................31
VI. Ograniczanie strat powodowanych przez szkodniki ............... 33

1. Najwaniejsze gatunki szkodnikw ................................................................33
3. Metody okrelania liczebnoci i progi szkodliwoci .........................................43
4. Chemiczne metody ochrony ......................................................................... 44
5. Ochrona organizmw poytecznych .............................................................45
VII. Ograniczanie strat powodowanych przez limaki ................... 47

1. Najwaniejsze gatunki limakw i uszkodzenia rolin .....................................47
3. Metody oceny zagroenia rolin i progi szkodliwoci .....................................50
4. Chemiczne metody ochrony ..........................................................................50
VIII. Dostpno preparatw do ochrony grochu

w integrowanej ochronie rolin.................................................. 51
IX. Waciwy dobr techniki stosowania
rodkw ochrony rolin...............................................................52
1. Przechowywanie rodkw ochrony rolin ......................................................52
2. Przygotowanie do zabiegw ochrony rolin ...................................................52
3. Postpowanie po wykonaniu zabiegu opryskiwania ......................................53
X. Przygotowanie do zbioru, zbir,

transport i przechowywanie ......................................................53
XI. Szkodniki magazynowe grochu .................................................56
XII. Fazy rozwojowe grochu w skali BBCH....................................... 60
XIII. Dokumentacja stosowania zabiegw i prowadzenia
integrowanej ochrony rolin...................................................... 64
XIV. Literatura uzupeniajca............................................................ 66
XV. Podsumowanie integrowanej ochrony grochu siewnego........ 68
I. WSTP
Integrowana produkcja rolin (IP) jest nowoczesnym systemem jakoci ywnoci, wykorzystujcym
w sposb zrwnowaony postp techniczny i biologiczny w uprawie, ochronie rolin i nawoeniu oraz
zwracajcym szczegln uwag na ochron rodowiska i zdrowie ludzi. Zbieno zaoe systemu
integrowanej produkcji z zasadami integrowanej
ochrony rolin pozwala stwierdzi, e wdroenie IP
w chwili obecnej gwarantuje wypenienie obligatoryjnego wymogu wprowadzenia zasad integrowanej ochrony rolin.
Obowizek uprawy rolin, w tym grochu siewnego,
zgodnie z zasadami integrowanej ochrony wszed
w ycie w Unii Europejskiej z pocztkiem 2014 roku.
Niniejsze opracowanie ma suy pomoc rolnikom
i doradcom w ich wdraaniu w produkcji grochu
siewnego niezalenie od jego przeznaczenia. W integrowanej ochronie rolin pierwszestwo maj metody niechemiczne (agrotechniczne, mechaniczne,
fizyczne, biologiczne, hodowlane i inne), a gdy oka si one niewystarczajce, wwczas bdzie mona
zastosowa metod chemiczn. Procedura zastosowania chemicznego rodka wymaga jednak spenienia pewnych cile okrelonych warunkw, jak np.
oparcie decyzji o przeprowadzeniu zabiegu o analiz ekonomiczn przewidywanej, potencjalnej straty
plonu na podstawie prawidowej diagnostyki agrofaga i oceny progu jego szkodliwoci; fachowego
przygotowania osoby wykonujcej zabieg chemiczny; urzdowego certyfikatu sprawnoci technicznej
opryskiwacza; przestrzeganie etykiety rodka ochrony rolin, w tym okresu karencji. W integrowanej
ochronie rolin nie zakada si cakowitej likwidacji
populacji organizmu szkodliwego, lecz ograniczenie
jego liczebnoci do takiej wielkoci, aby nie powodowaa strat gospodarczych i rodowiskowych.
Niniejsze opracowanie jest podstaw do dziaania
rolnikw uprawiajcych groch siewny z rnym
przeznaczeniem. Dziki informacjom zawartym
w poszczeglnych rozdziaach atwiej bdzie mona sprosta wymaganiom, ktre powinny by spenione w toku produkcji.
Realizacja integrowanej ochrony wymaga m. in.:
umiejtnoci rozpoznawania gatunkw agrofagw oraz znajomoci ich biologii i sposobu

zachowania si w rnych warunkach pogodowych,
znajomoci jego wrogw naturalnych i antagonistw oraz ich biologii,
wiedzy o wymaganiach i rozwoju chronionego
gatunku roliny uprawnej,
dostpu do informacji o prognozowanych terminach pojawu organizmu szkodliwego oraz
rzeczywistej oceny jego nasilenia i dalszego
rozwoju,
WSTP
znajomoci progw ekonomicznej szkodliwoci

organizmu szkodliwego oraz umiejtnoci ich
wykorzystania w warunkach konkretnej uprawy,
wiedzy o rnych metodach profilaktyki
i zwalczania z umiejtnoci ich integracji,
dostpu do danych glebowych i meteorologicznych miejsca uprawy oraz oceny ich wpywu na
rozwj populacji organizmu szkodliwego,
zdolnoci przewidywania potencjalnych niekorzystnych skutkw ubocznych podejmowanych zabiegw ochrony rolin dla czowieka
i rodowiska.
INTEGROWANA OCHRONA ROLIN

(ang. Integrated Pest Management - IPM)
jest to sposb ochrony rolin uprawnych przed organizmami szkodliwymi
(grzybami, bakteriami, wirusami i innymi czynnikami chorobotwrczymi; owadami;
roztoczami; nicieniami; chwastami lub zwierztami krgowymi),
polegajcy na wykorzystaniu wszystkich dostpnych metod profilaktyki i ochrony rolin,
w szczeglnoci metod niechemicznych, w celu zminimalizowania
potencjalnego zagroenia dla zdrowia ludzi, zwierzt oraz rodowiska.
Celem Integrowanej Ochrony Rolin jest utrzymanie populacji agrofagw poniej
progw szkodliwoci oraz zabezpieczenia efektu ekonomicznego produkcji.
Przydatne adresy stron internetowych:

www.ior.poznan.pl Instytut Ochrony Rolin Pastwowy Instytut Badawczy
www.minrol.gov.pl Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
www.piorin.gov.pl Pastwowa Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa,
Gwny Inspektorat w Warszawie
www.ihar.edu.pl Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Rolin Pastwowy Instytut Badawczy
www.ios.edu.pl Instytut Ochrony rodowiska Pastwowy Instytut Badawczy
www.imgw.pl Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Pastwowy Instytut Badawczy
www.cdr.gov.pl Centrum Doradztwa Rolniczego
www.pzh.gov.pl Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Pastwowy Zakad Higieny
www.etox.2p.pl Internetowy serwis toksykologii klinicznej
www.coboru.pl Centralny Orodek Badania Odmian Rolin Uprawnych w Supi Wielkiej
www.iung.pulawy.pl Instytut Uprawy, Nawoenia i Gleboznawstwa Pastwowy Instytut Badawczy
II. OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI ISTOTNE W INTEGROWANEJ

OCHRONIE I PRODUKCJI GROCHU
1. Stanowisko i podozmian
Wymagania glebowe grochu s zrnicowane
w zalenoci od typu odmiany i kierunku uprawy. Odmiany jadalne maj wiksze wymagania od
pastewnych, zwaszcza barwnie kwitncych. Do
uprawy grochu jadalnego najlepsze s gleby o duej zawartoci zwizkw organicznych, zasobne
w wap, o odczynie zblionym do obojtnego (pH
6,57,2). Powinny to by gleby zaliczone do nastpujcych kompleksw: pszennego bardzo dobrego (1), pszennego dobrego (2), ytniego bardzo
dobrego (4), zboowo-pastewnego mocnego (8)
i pszennego grskiego (10), klasy bonitacyjnej IIIIa.
Za waciwe do uprawy odmian pastewnych naley
uzna rednio zwize gleby powe i brunatne, kt-
OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI
re zalicza si do kompleksu pszennego wadliwego

(3), ytniego dobrego (5) i ytniego sabego (6),
klasy bonitacyjnej IVa i IVb. Gleby powinny mie
uregulowane stosunki powietrzno-wodne oraz by
w dobrej kulturze. Pod upraw grochu nie nadaj si
gleby zbyt zlewne, podmoke o wysokim poziomie
wd gruntowych (5060) i okresowo zalewane, jak
rwnie zbyt suche.
Najwicej wody wymaga groch w okresie pcznienia i kiekowania nasion, a szczeglnie w fazie tworzenia pakw kwiatowych i na pocztku kwitnienia.
Brak wody w tych okresach powoduje nierwnomierne wschody, saby wzrost i gorsze zawizywanie strkw. Natomiast nadmiar wody jest szczeglnie szkodliwy dla grochu podczas dojrzewania nasion.
Intensywne opady deszczu w tym okresie powoduj
silniejsze wyleganie oraz przeduaj wegetacj rolin.
Groch zaliczany jest do rolin o umiarkowanych wymaganiach cieplnych. Przy dostatecznej wilgotnoci i dostpie powietrza nasiona grochu zaczynaj
kiekowa ju w temperaturze 12 C. Roliny mode mog przetrwa spadki temperatury do 6 C.
Optymalna temperatura wzrostu i rozwoju rolin
wynosi 1318 C.
Najlepszym przedplonem dla grochu s zboa. Naley unika stanowiska bezporednio po

okopowych, gdy w tych warunkach wytwarza
on nadmiern mas wegetatywn i czsto silnie wylega, co nie sprzyja wytworzeniu nasion
oraz naraa plantacj na silniejsze poraenie
przez choroby i uszkodzenia przez szkodniki.
Nie naley rwnie uprawia grochu po sobie
lub innych gatunkach rolin strczkowych oraz
bobowatych wieloletnich. Przerwa w uprawie na danym polu powinna wynosi 45 lat,
gdy wystpujce bakteriofagi mog niszczy
bakterie brodawkowe. Ponadto wschodzce
roliny s silniej poraane przez zgorzel siewek i uszkadzane przez oprzdziki. Z uwagi na
krtki okres wegetacji stanowisko po grochu na
glebach zwizych moe by wykorzystywane
pod pszenic ozim, a na glebach lejszych pod
rzepak ozimy lub jczmie ozimy.
W podozmianach zboowych z udziaem rolin
ozimych w ogniwie zmianowania: zboe groch,
wskazana jest uprawa poplonw cierniskowych
z rolin niebobowatych (tab. 1).
Tabela 1. Normy i terminy siewu poplonw cierniskowych

Gatunek roliny poplonowej
Termin siewu
Ilo wysiewu (kg/ha)
Gorczyca biaa
Facelia
Sonecznik
Rzodkiew oleista
Rzepak
do 15.08
do 15.08
do 15.08
do 15.08
do 15.08
20
10
35
25
15
Rzepa cierniskowa
do 30.08
Uprawa grochu sprzyja aktywnoci ycia biologicznego gleby (dobrze zacienia). Stosunkowo
silny system korzeniowy grochu przyczynia si
do rozlunienia warstwy podornej i tym samym
uatwia gbsze ukorzenianie si rolin nastpczych oraz wzbogaca gleb w azot w iloci od
40 do 90 kg N/ha. Ponadto groch poprawia stan

fitosanitarny gleby, dziki czemu zmniejsza si
poraenie rolin nastpczych (zb) chorobami przenoszonymi za porednictwem gleby.
Szczeglnego znaczenia nabiera to w uproszczonych zmianowaniach zboowych.
2. Przygotowanie gleby
Po zbiorze przedplonu naley wykona talerzowanie i kilkakrotne bronowanie, niszczce wschodzce chwasty (jeli nie wysiano poplonw).
Pn jesieni naley wykona gbok ork
przedzimow.
Wiosenn upraw powinno si rozpocz jak najwczeniej od zastosowania agregatu uprawowego
i maksymalnie ograniczy straty wody oraz stworzy warunki do umieszczenia nasion na odpowiedniej gbokoci. Przyczynia si to do szybkich
i rwnomiernych wschodw oraz gbokiego ukorzeniania si rolin, a w konsekwencji zmniejsza
wraliwo rolin na okresowe susze, a take ogranicza poraenie przez choroby.

Ilo zabiegw uprawowych zaley od stanu roli po
zimie oraz sposobu siewu nasion. Wykonujc siew
konieczne jest umieszczenie nasion na gbokoci
78 cm, najlepiej siewnikiem zaopatrzonym w redlice talerzowe. Zastosowanie agregatu uprawowo-siewnego umoliwia bezporednie przystpienie
do siewu grochu. Bardzo wane jest staranne wyrwnanie powierzchni pola, poniewa warunkuje
ono odpowiednio niskie ustawie zespow tncych
maszyn zbierajcych groch.
3. Nawoenie zrwnowaone
Groch ma due wymagania pod wzgldem odczynu
gleby i jej zasobnoci w skadniki pokarmowe. Optymalne pH dla grochu na glebach lejszych wynosi
6 a na cikich 6,5. Wapnowa naley bezporednio po zbiorze przedplonu lub wczeniej, pod inne
gatunki w zmianowaniu (tab. 2). Na glebach kwanych wystpuje due stenie jonw glinu, ktry
moe powodowa zahamowanie wzrostu korzeni, brak na nich wonikw oraz saby rozwj bakterii brodawkowych. Na glebach o niskiej zawartoci magnezu (poniej 23 mg/100 g na glebach
lejszych i 35 mg/100 g na glebach ciszych)
przynajmniej 1/3 dawki wapna naley zastosowa
w formie wapna magnezowego. W stanowiskach
o waciwym odczynie gleby, ale wykazujcych niedobr magnezu naley zastosowa nawozy magnezowe (kizeryt, kainit, rolmag lub siarczan magnezu) w dawce 4060 kg Mg/ha.
Nawozy fosforowe naley wysiewa jesieni
przed ork zimow. Jedynie na glebach zakwaszonych lepiej je wysiewa wiosn, ze wzgldu
na niebezpieczestwo powstawania fosforanw
elaza i glinu. Nawoenie potasem na glebach
zwizych i rednich mona zastosowa jesieni,
natomiast na lejszych zaleca si ich wysiew wiosn, ze wzgldu na moliwo szybkiego wypukiwania si potasu z tych gleb. Wielko dawek
nawozw fosforowych i potasowych zaley od
zawartoci przyswajalnych form tych skadnikw
w glebie (tab. 3 i 4).
Groch stosunkowo wczenie rozpoczyna symbioz z bakteriami brodawkowymi, jednak
w pocztkowym okresie wzrostu do czasu
rozpoczcia symbiozy roliny mog odczuwa brak azotu. Dlatego korzystne jest stosowanie przedsiewnie tego skadnika w iloci
od 20 do 30 kg N/ha. Na glebach yznych i po
przedplonach nawoonych du dawka azotu,
a zwaszcza w stanowiskach dobrze uwilgotnionych zabieg ten mona pomin.
W stanowiskach o niskiej zawartoci boru i molibdenu celowe jest stosowanie tych skadnikw. Mona je stosowa doglebowo w formie staej (bor
superfosfat borowany lub boraks, molibden
molibdenian sodowy lub amonowy), lub w formie
dokarmiania dolistnego. Najczciej dokarmia si
groch na pocztku pkowania, a dawki nawozw
wynosz okoo 0,04 kg Mo/ha i 0,2 kg B/ha.
Tabela 2. Dawki wapnia (CaO w t/ha)

Potrzeby wapnowania
Kompleks glebowy
konieczne
potrzebne
wskazane
Pszenny b. dobry
ytni b. dobry
Pszenny grski
4,5
3,5
2,5
Pszenny dobry
Zboowo-past. mocny
3,5
2,5
1,5
ytni dobry
ytni saby
2,5
1,5
1,0
Tabela 3. Dawki fosforu (P2O5 w kg/ha)

Kompleks glebowy
Zawarto fosforu w glebie

b. niska
niska
rednia
wysoka
b. wysoka
Pszenny b. dobry
Pszenny grski
80
55
35
20
15
Pszenny dobry
ytni b. dobry
ytni dobry
ytni saby
70
45
30
20
15
Zboowo-past. mocny
65
40
20
15
15
wysoka
b. wysoka
Tabela 4. Dawki potasu (K2O w kg/ha)

Kompleks glebowy
Zawarto potasu w glebie

b. niska
niska
rednia
Pszenny b dobry
Pszenny grski
135
110
90
80
25
ytni b. dobry
115
95
80
65
20
Pszenny dobry
ytni dobry
ytni saby
100
90
85
70
20
Zboowo-past. mocny
95
75
65
60
20
4. Dobr odmiany
Krajowy rejestr (KR) zawiera 21 odmian grochu
siewnego (stan na dzie 1.10.2014). Z racji specyfiki wykorzystania nasion grochu siewnego wyrnia si dwie
grupy odmian: oglnouytkowe o szerokiej palecie zastosowa (kulinarne, do przetwrstwa, na pasz) i pastewne (gwnie na pasz) (rys. 1). Podzia ten wynikajcy ze sposobu wykorzystania nasion, stosowany od
wielu lat, jest charakterystyczny dla polskiego rolnictwa.
Grupowanie odmian wynika take z zasadniczych rnic morfologicznych. Wszystkie obecnie zarejestrowane odmiany oglnouytkowe maj biae kwiaty, te
nasiona i s wsolistne. Sporadycznie pojawiaj si odmiany o zielonych nasionach, cho aktualnie w KR nie
ma adnej takiej formy. Grupa odmian pastewnych jest
mniej liczna, ale bardziej zrnicowana morfologicznie.
Od niedawna odmiany wsolistne stanowi jej wikszo. Cho w przeszoci przewaay formy liciaste,
a liczba wsolistnych bya maa. Odmiany pastewne
kwitn gwnie barwnie, sporadycznie biao. W odrnieniu od grupy odmian oglnouytkowych, s to formy w wikszoci o wielobarwnych nasionach. Jest tylko jedna odmiana pastewna biao kwitnca, ktra ma
te nasiona.
Proces urzdowych bada w COBORU trwa od 2 do 3
lat i jest realizowany w dwch aspektach: OWT (badanie odrbnoci, wyrwnania i trwaoci) oraz WGO (badanie wartoci gospodarczej). Pozytywny wynik bada
OWT i WGO jest warunkiem koniecznym do rejestracji.
Corocznie badanych jest od kilku do kilkunastu nowych

odmian grochu siewnego, zalenie od liczby zgosze,
z wyran przewag zgosze odmian oglnouytkowych. Mimo, e na przestrzeni dziesiciolecia liczba
odmian w KR zmniejszya si do znacznie, w ostatnim okresie widoczne jest zwikszenie liczby zgosze
do bada COBORU, szczeglnie w przypadku odmian
oglnouytkowych. Dopyw nowych odmian pastewnych jest niewielki, szczeglnie w ostatnich latach.
Groch siewny to od wielu lat najliczniej reprezentowany gatunek wrd rolin bobowatych (strczkowych).
Cho w porwnaniu do innych gatunkw rolin bobowatych (strczkowych) tendencja jeszcze si utrzymuje, to w ostatnim okresie te proporcje si zmieniy. Gdy
porwnamy liczb odmian grochu siewnego do ubinu
wskolistnego mona odnotowa, e w roku 2004 odmian grochu siewnego byo trzykrotnie wicej, aktualnie jest ich o kilka wicej wzgldem odmian ubinu wskolistnego. Mniej jest take firm hodowlanych, ktre
zajmuj si tworzeniem nowych odmian grochu siewnego. Na przestrzeni minionych dziesiciu lat liczba odmian grochu siewnego w KR zmniejszya si o poow.
Na tendencj t skadao si wyrane zmniejszenie liczby odmian w ramach obu grup. Wrd odmian oglnouytkowych, po roku 2007, zostay cakowicie wyparte z uprawy formy wysokie. W roku 2010 skrelono
ostatni oglnouytkow odmian liciast. W grupie
odmian pastewnych odmiany liciaste miay duej zna-
Rys. 1. Podzia odmian grochu.
czenie, cho poczwszy od roku 2011 ich liczba w porwnaniu do rosncej liczby form wsolistnych zmniejszya si. Wrd form pastewnych pozostaa tylko jedna
odmiana wysoka (Roch) okrelana jako nasienno-zielonkowa. W KR obecnie zarejestrowane s tylko dwie
odmiany liciaste. Charakterystyk poszczeglnych odmian grochu przedstawiono w tabelach 5 i 6.
Zmiany w KR wynikaj midzy innymi z postpu hodowlanego, zwaszcza uzyskania form wsolistnych,
ktre w dalszym etapie s odpowiedzi na potrzeby
szeroko pojtej praktyki rolniczej. Z drugiej za strony
jest to odzwierciedlenie moliwoci firm hodowlanych,
oraz zainteresowania podmiotw zagranicznych poprzez wprowadzanie na rynek polski wasnych odmian.
5. Siew
Do siewu grochu naley uywa nasion zdrowych, nieuszkodzonych o duej zdolnoci
kiekowania. Gdy przerwa w uprawie grochu na danym polu bya dusza ni 45 lat,
naley je zaprawi szczepionk bakteryjn przeznaczon do nasion grochu. W przypadku
przewidywanego stosowania szczepionki bakteryjnej naley okoo 2 tygodnie przed siewem
zaprawi nasiona zapraw nasienn, a bezporednio przed siewem szczepionk bakteryjn.
Groch naley wysiewa jak najwczeniej wiosn, najlepiej, o ile pozwol na to warunki
pogodowe w drugiej poowie marca. Wczesny wysiew nasion umoliwia waciwy przebieg procesu jarowizacji (niskie temperatury),
a znaczny zapas wody w glebie w tym okresie sprzyja rwnomiernym wschodom ro-
lin. Groch naley uprawia w zagszczeniu

80100 rolin na 1 m2. Dla odmian dugoodygowych zaleca si doln, a dla krtkoodygowych grn granic normy wysiewu. Ponadto
na glebach sabszych groch naley uprawia
w wikszym zagszczeniu ni na glebach lepszych.
Norm wysiewu nasion naley wyliczy wedug wzoru:

wysiew (kg/ha) = a x b/c
gdzie: a zakadana obsada rolin, b masa 1000 nasion, c warto
uytkowa nasion (czysto x zdolno kiekowania).
Nasiona grochu naley wysiewa na gboko 78 cm, w rozstawie 1520 cm. W przypadku przewidywanej pielgnacji mechanicznej rozstaw midzyrzdzi naley zwikszy
do 30 cm. Zaleca si stosowanie cieek przejazdowych przeznaczonych do poruszania si
maszyn podczas wykonywania zabiegw chemicznych w okresie wegetacji.
Do wysiewu nasion naley stosowa siewniki z koeczkowym zespoem wysiewajcym do wysiewu

nasion grubych lub siewniki z roweczkowym zespoem wysiewajcym z zastosowaniem wysiewu grnego. W celu umieszczenia nasion na jednakowej
gbokoci naley stosowa, w zalenoci od typu
siewnika, mechaniczne lub hydrauliczne dociskanie
redlic.
10
Typ
ulistnienia
rolin*
SL
SL
SL
SL
SL
SL
SL
SL
Boruta
Cysterski
Ezop
Lasso
Mecenas
Medal
Mentor
SL
Audit
Batuta
SL
Akord
odmiany oglnouytkowe
Odmiana
b/
b/
b/
b/
b/
b/
b/
b/
b/
b/
Barwa
kwiatw/
nasion*
biaka
98
96
102
103
99
97
102
108
110
97
95
102
100
102
96
100
108
112
97
kg z ha
dt z ha
101
914
48,6
wzorzec
nasion
Plon (% wzorca)
22,0
21,9
22,2
21,4
22,8
21,8
21,8
22,3
22,5
21,8
5,9
6,0
5,4
5,7
5,9
6,0
5,7
6,0
5,7
6,1
wkna
surowego
% s.m.
biaka
oglnego
Zawarto
Tabela 5. Plon nasion i inne cechy rolniczo-uytkowe grochu siewnego (wyniki COBORU 20112013)
224
266
239
247
269
236
291
255
257
254
Masa
1000
nasion
38
33
36
44
43
42
37
36
47
37
3 godz.
58
51
56
65
64
61
58
54
67
61
5 godz.
%
72
64
71
78
76
73
71
65
80
75
7 godz.
102
100
108
109
104
106
103
101
105
108
24
godz.
Intensywno pobierania wody

przyrost wagi nasion po okrelonym
czasie moczenia
11
SL
Tarchalska
SL
SL
SL
SL
SL
Milwa
Model
Muza W
Sokolik
Turnia
czp/br
czp/bz
b/
czp/bz
r/br
czp/bz
b/
Barwa
kwiatw/
nasion*
kg z ha
dt z ha
103
98
93
102
98
21,6
22,8
22,7
22,8
22,6
23,4
21,8
6,3
6,7
6,4
6,1
6,7
6,3
5,8
wkna
surowego
% s.m.
biaka
oglnego
Zawarto
210
205
186
227
219
233
264
Masa
1000
nasion
36
3 godz.
56
5 godz.
%
68
7 godz.
101
24
godz.
Intensywno pobierania wody

przyrost wagi nasion po okrelonym
czasie moczenia
* Charakterystyka na podstawie wynikw bada OWT: W roliny wysokie, sl wsolistne (typ afila), LPP licie parzystopierzaste, kwiaty: b biae, czp
czerwonopurpurowe, r rowe; nasiona: ta, br brzowa, bz brzowozielona
99
98
93
103
98
110
762
39,6
107
101
biaka
103
nasion
pastewne: Roch (nasienno-zielonkowa, LPP), Pomorska (SL)
oglnouytkowe: Santana, Wenus
Odmiany niebadane w ostatnich latach:
LPP
Hubal
odmiany pastewne
Typ
ulistnienia
rolin*
Odmiana
Plon (% wzorca)
12
cm
odmiany oglnouytkowe
Akord
79
Audit
91
Batuta
89
Boruta
90
Cysterski
73
Ezop
88
Lasso
88
Mecenas
86
Medal
80
Mentor
89
Tarchalska
85
odmiany pastewne
Hubal
86
Milwa
71
Model
84
Muza W
109
Sokolik
80
Turnia
85
Odmiana
Wysoko
rolin
przed
zbiorem
4,8
5,7
5,4
5,0
4,3
5,2
4,7
5,9
5,0
5,0
5,1
3,7
4,6
5,8
5,3
3,2
3,8
7,9
7,9
8,0
7,9
7,8
8,1
7,6
8,1
7,9
7,8
7,9
6,2
7,6
8,2
8,0
7,3
7,1
skala 9
po zakoczeniu
kwitnienia
Wyleganie
63
61
60
67
64
60
59
60
64
62
57
62
60
62
60
62
60
102
100
102
107
103
102
99
101
103
102
98
102
100
99
100
101
101
dojrzaoci
technicznej
liczba dni
pocztku
kwitnienia
Dugo okresu od
siewu do:
Tabela 6. Cechy rolniczo-uytkowe grochu siewnego (wyniki COBORU 20112013)
8,1
8,5
8,1
7,4
8,0
8,1
8,3
8,0
7,5
7,4
8,5
7,5
8,0
8,2
8,1
8,0
7,6
Rwnomierno
dojrzewania
7,5
6,9
7,5
7,8
7,9
7,2
7,4
7,9
8,4
7,6
7,7
8,1
7,5
7,8
7,8
8,1
7,7
fuzaryjne
widnicie
7,5
7,4
7,4
7,9
7,8
7,8
7,7
8,1
8,0
7,8
7,9
8,1
7,8
7,9
7,7
8,0
8,1
skala 9
zgorzelowa
plamisto
7,6
7,6
7,4
7,9
7,7
7,9
8,0
8,1
7,9
7,7
7,8
7,9
8,0
7,8
7,8
7,9
7,8
mczniak
prawdziwy
Choroby grochu
7,0
7,6
7,4
7,3
7,6
7,8
7,6
8,1
8,1
7,5
7,8
8,0
8,1
7,9
7,3
8,1
7,8
mczniak
rzekomy
III. REGULACJA ZACHWASZCZENIA

1. Najwaniejsze gatunki chwastw
uprawnych. Uprawy grochu s zachwaszczane gaChwastem jest rolina, ktra ronie w miejscu, dla
tunkami rolin jednorocznych i wieloletnich, zarwktrego w okrelonym czasie zaplanowano inne
no jednoliciennych, jak i dwuliciennych oraz saprzeznaczenie. Chwastem moe by kady gatumosiewami rolin uprawnych (tab. 7).
nek dziko rosncej rolinnoci lub samosiewy rolin
Tabela 7. Najwaniejsze gatunki chwastw w uprawie grochu
Gatunek
Znaczenie
Bodziszek (Geranium spp.)
++
Bylica pospolita (Artemisia vulgaris L.)
++
Chaber bawatek (Centaurea cyanus L.)

Chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv.)
Dymnica pospolita (Fumaria officinalis L.)
Farbownik (krzywoszyj) polny (Anchusa arvensis (L.) M. Bieb.)
++
+ ++
+
+ ++
Fioki (Viola spp.)
++
Gwiazdnica pospolita (Stellaria media (L.) Vill.)
++
Iglica pospolita (Erodium cicutarium (L.) LHr.)
Jasnoty (Lamium spp.)
Komosa biaa (Chenopodium album L.)

Mak polny (Papaver rhoeas L.)
+++
+
Maruna nadmorska bezwonna (Matricaria maritima L. subsp. inodora (L.), Dostl)
++
Mlecze (Sonchus spp.)
++
Ostroe polny (Cirsium arvense (L.) Scop.)
+++
Perz waciwy (Agropyron repens (L.) P. Beauv.)
+++
Powj polny (Convolvulus arvensis L.)
Przetaczniki (Veronika spp.)
++
Przytulia czepna (Galium aparine L.)
++
Rdest ptasi (Polygonum aviculare L.)

Rdest szczawiolistny (Polygonum lapathifolium L.)
+
++
Rdestwka powojowata (Fallopia convolvulus (L.) . Lve)
+++
Rumian polny (Anthemis arvensis L.)
+++
Rumianek pospolity (Chamomilla recutita (L.) Rauschert)

Samosiewy rzepaku (Brassica napus L.)
+
+++
Tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.)
++
Toboki polne (Thlaspi arvense L.)
++
+++ szkodliwo bardzo dua ++ szkodliwo dua + szkodliwo niska lub o znaczeniu lokalnym
REGULACJA ZACHWASZCZENIA
13
Maruna bezwonna
(fot. R. Krawczyk)
Komosa
(fot. R. Krawczyk)
Bylica
(fot. R. Krawczyk)
Chaber bawatek
(fot. R. Krawczyk)
Chwastnica jednostronna
(fot. R. Krawczyk)
Dymnica pospolita
(fot. R. Krawczyk)
Farbownik (krzywoszyj) polny

(fot. R. Krawczyk)
2. Niechemiczne metody regulacji zachwaszczenia

Podstawowym rdem zachwaszczenia upraw
s wystpujce w glebie diaspory, czyli nasiona
chwastw lub ich kcza, rozogi, bulwy, cebulki.
W niechemicznym zwalczaniu naley czy dziaania profilaktyczne z metodami bezporednimi.
W zabiegach odchwaszczajcych naley dy
do systematycznego zmniejszania zapasu diaspor
w glebie poprzez rne dziaania, we wszystkich
moliwych terminach, gdzie ostateczny wynik
prowadzi w kierunku systematycznego ograniczenia liczebnoci diaspor chwastw. Bezporednie zwalczanie chwastw mona ju prowadzi
w zespole uprawek poniwnych po zbiorze roliny
przedplonowej (jeeli nie wysiano poplonu). Jest
to odpowiedni termin do zwalczania uciliwych
wieloletnich gatunkw niepodanej rolinnoci
rozmnaajcej si przez podziemne rozogi lub kcza, jak np.: mlecze, ostroenie, powoje, szczawie
oraz perz waciwy.
Uprawa rolin bobowatych, w tym grochu,
jest cennym ogniwem podozmianu korzystnie wpywajcym na zmniejszenie zachwaszczenia upraw nastpczych, a w szczeglnoci zb. Kwalifikowany materia siewny jest
jednym z gwarantw uzyskania wyrwnanych
wschodw. Optymalne ustalenie normy siewu,
wzgldem wymaga odmiany oraz stanowiska zmniejsza ryzyko zachwaszczenia wtrnego. Materia siewny powinien by wolny od
nasion chwastw. Siew nasion w dobrze uprawion gleb na wyrwnan gboko umoliwia przedwschodowe mechaniczne zwalczanie
chwastw lekk bron o zbach sprynowych.
Groch cechuje hypogeiczny typ kiekowania licienie pozostaj pod powierzchni gleby, a nad po-
wierzchni wydua si delikatna odyga nadlicieniowa. W tym pocztkowym okresie wzrostu groch
jest wraliwy na zachwaszczenie.
Mechaniczne odchwaszczanie z uyciem brony jest moliwe bezporednio po siewie (BBCH
0007) lub po wschodach od fazy 23 lici grochu (BBCH 1213). Przed wschodami grochu
mechaniczne odchwaszczanie z uyciem lekkiej brony z zbami sprynowymi jest moliwe od siewu do okresu, w ktrym delikatna odyka nadlicieniowa grochu znajduje si pod
powierzchni gleby i elementy robocze narzdzi pielcych, pytko spulchniajc powierzchni
gleby, nie maj kontaktu z delikatn odyk
nadlicieniow.
W tym okresie groch jest bardzo wraliwy na mechaniczne uszkodzenia. Gboko pracy jest zalena midzy innymi od rodzaju brony i kta nachylenia jej zbw roboczych, prdkoci jazdy, typu gleby
oraz stanu jej uwilgotnienia. Nie bronowa w okresie wschodw grochu (BBCH 0910). Bronowanie
przed wschodami grochu nie jest uzasadnione na
plantacji odchwaszczanej herbicydami o dziaaniu
doglebowym.
Po wschodach bronowanie mona rozpocz od
fazy 23 lici grochu (BBCH 1213). Podczas odchwaszczania po wschodach parametry pracy
dostosowa do warunkw siedliska oraz fazy
rozwoju grochu. Bronowanie najlepiej przeprowadzi w warunkach mniejszego turgoru
(uwilgotnienia tkanek) rolin i gdy wierzchnia
warstwa gleby jest sucha. Korzystniejsz por
dnia s godziny popoudniowe. Chwasty s
niszczone najskuteczniej w najmodszych fazach wzrostu.
Powschodowe odchwaszczanie z zastosowaniem opielacza wymaga siewu

w wikszej odlegoci midzyrzdzi (2535 cm). Zazwyczaj stosowane
s 12 zabiegi pielenia ostatni przed zwarciem midzyrzdzi.
16
3. Metody okrelania liczebnoci i progi szkodliwoci

Podstawowym rdem zachwaszczenia s diaspory chwastw (nasiona, kcza, rozogi, bulwy,
cebulki) w glebie. Historia zachwaszczenia upraw
przedplonowych jest pomocna w ustaleniu decyzji
w zakresie stosowania zabiegw odchwaszczajcych. Nie ma opracowanych progw szkodliwoci
chwastw w grochu. Nie chwast stanowi zagroenie, tylko zachwaszczenie.
O zachwaszczeniu mwimy wwczas, gdy
chwasty wystpuj w iloci lub w masie, ktra
w sposb bezporedni wpywa negatywnie na
jako lub ilo plonu albo te w sposb poredni przyczynia si do opnienia terminu zbioru, wyduenia czasu pracy maszyn wraz ze
zmniejszeniem ich precyzji i efektywnoci pracy lub jakoci zebranego plonu.
W pocztkowym okresie rozwoju naley dy do
utrzymania plantacji wolnej od chwastw, szczeglnie plantacji przeznaczonych na zbir nasion.

Szkodliwo zachwaszczenia jest zalena od
wystpujcych warunkw glebowych i termiczno-wilgotnociowych siedliska oraz biologii i rytmw rozwoju chwastw oraz roliny uprawnej. Okres krytycznej wraliwoci na
zachwaszczenie wystpuje w pocztkowym
okresie wzrostu: od fazy kiekowania (BBCH
01) do fazy rozwoju lici (BBCH 19). Konkurencyjno rolin grochu wzgldem chwastw
wzrasta od fazy wyduania pdu (BBCH 30).
Ryzyko wtrnego zachwaszczenia jest wiksze w odmianach o niszym wzrocie lub wikszej podatnoci na wyleganie, co zwizane jest
z pokrojem anu w kocowym okresie wegetacji tych odmian.
4. Chemiczne metody regulacji zachwaszczenia

Zwalczanie chwastw w oparciu o herbicydy mona stosowa w zabiegach doglebowych oraz dolistnych- po wschodach grochu. W warunkach wystpowania sabego uwilgotnienia gleby skuteczno
herbicydw o dziaaniu doglebowym jest saba
i w niezadawalajcym stopniu moe chroni plantacj przed zachwaszczeniem. Wraz z opnieniem
terminu siewu wzrasta ryzyko niedostatecznej wilgotnoci gleby dla waciwej skutecznoci herbicydw o dziaaniu doglebowym.
Na plantacjach zachwaszczonych, w celu uatwie-
nia zbioru i dosuszenia nasion, przed zbiorem mona zastosowa rodki zalecane do desykacji.
Zabiegi ochrony rolin naley stosowa zgodnie z aktualnymi zaleceniami. Szczegowych
informacji na temat wymaga agrotechnicznych (gboko siewu nasion, wilgotno gleby) wyboru waciwej techniki i parametrw
zabiegu (ilo wody, cinienie robocze, wielko kropli) zawiera etykieta rodka ochrony
rolin.
17
IV. OGRANICZANIE SPRAWCW CHORB

1. Najwaniejsze choroby
Zwalczanie sprawcw chorb grochu w integrowanej metodzie ochrony, ze
wzgldu na due zagroenie dla plonowania grochu jest niezbdne.
rb jak np.: zgorzel korzeni i podstawy pdu,

zgorzelowej plamistoci grochu (askochytoza
grochu), fuzaryjnego widnicie grochu (choroba witojaska), rdzy grochu, mczniaka
rzekomego grochu, mczniaka prawdziwego
grochu, zgnilizny twardzikowej i szarej pleni
(tab. 8). Choroby poraajce licie i pdy wystpuj powszechnie w uprawie grochu czsto
powodujc znaczne obniki plonu.
W integrowanej ochronie pierwszestwo maj

niechemiczne metody zwalczania, najczciej s to agrotechniczne i hodowlane metody
zwalczania sprawcw chorb. Jeeli zaistnieje
zagroenie, e ich zastosowanie nie spowodowao obnienia wystpowania danego agrofaga poniej progu ekonomicznej szkodliwoci
wwczas naley zastosowa metod chemiczn. Poczenie metod pozwala ograniczy do
minimum wystpowanie takich sprawcw cho-
Tabela 8. Znaczenie gospodarcze wybranych sprawcw grochu w Polsce

Choroba
Sprawca (y)
Znaczenie
Zgorzel korzeni i podstawy

pdu
Fusarium solani f. sp. pisi, Mycosphaerella pinodes,

Phoma medicaginis var. pinodella, Rhizoctonia solani,
Pythium spp.
++
Zgorzelowa plamisto
grochu (askochytoza grochu)
Didymella pisi, anamorfa Ascochyta pisi; Didymella

sp., anamorfa Peyronellaea pinodella (syn. Phoma
pinodella); Mycosphaerella pinodes, anamorfa
Peyronellaea pinodes (syn. Ascochyta pinodes)
++
Fuzaryjne widnicie grochu

(choroba witojaska)
Fusarium oxysporum f. sp. pisi, Fusarium solani f. sp.

pisi, Fusarium spp.
+++
Rdza grochu
Uromyces pisi
Mczniak rzekomy grochu
Peronospora vicia
Mczniak prawdziwy grochu
Eryspihe pisi
Szara ple
Botrytis cinerea, Botryotinia fuckeliana
++
Zgnilizna twardzikowa
Sclerotinia sclerotiorum, Sclerotinia spp.
+
++
+
+ mae ++ rednie +++ due
18
OGRANICZANIE SPRAWCW CHORB
W integrowanej metodzie przydatne s informacje dotyczce rde pierwotnych i wtrnych infekcji, czyli miejsc w ktrych bytuje patogen i w jaki
sposb choroby przenosz si w trakcie wegetacji grochu. Grzyby do swojego rozwoju potrzebuj
okrelonych warunkw, tj. odpowiedniej wilgotnoci i temperatury. W tabeli 9 zestawiono warunki

sprzyjajce wystpowaniu poszczeglnych chorb
oraz rda infekcji.
Tabela 9. Najwaniejsze rda infekcji chorb oraz sprzyjajce warunki dla rozwoju ich sprawcw
Sprzyjajce warunki dla rozwoju
Choroba
rda infekcji
temperatura
wilgotno gleby
i powietrza
Zgorzel korzeni
i podstawy pdu
nasiona poraone przez grzyby;

grzybnia i zarodniki konidialne
na powierzchni nasion
Zgorzelowa plamisto
grochu (askochytoza
grochu)
poraone nasiona; grzybnia na

powierzchni nasion; poraone
resztki rolin pozostae
z poprzedniego sezonu
w glebie; zarodniki konidialne
Fuzaryjne widnicie
grochu (choroba
witojaska)
poraone nasiona; zakaona

gleba
wysoka
temperatura
w fazie kwitnienia
i zielonego strka
sucho
Rdza grochu
pierwotne rdo infekcji

stanowi poraone roliny
wilczomlecza
2022C
wysoka wilgotno
Mczniak rzekomy
grochu
oospory na resztkach
poraonych rolin lub nasionach
chodna wiosna
oraz pocztek lata
wilgotno
Mczniak prawdziwy
grochu
pierwotna infekcja zarodniki

workowe; wtrna infekcja
zarodniki konidialne
rozprzestrzeniane przez wiatr
ciepo (powyej
15C)
sucho
sklerocja w glebie; sklerocja

zanieczyszczajce materia
siewny
1525C
wysoka
Szara ple
resztki poniwne; nasiona;

sklerocja
1018C
dua wilgotno
gleby i powietrza;
niedobr wiata
chodno
wilgotna wiosna
dugo utrzymujca
si deszczowa
pogoda
Waciwa diagnoza i ograniczanie chorb jest jednym z waniejszych

elementw integrowanej ochrony rolin.
19
W Rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju

Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 roku w sprawie wymaga integrowanej ochrony rolin w paragrafie
2, dotyczcym podjcia dziaa lub metod ochrony
rolin przed organizmami szkodliwymi jest mowa
o poprzedzeniu monitorowaniem wystpowania
tych organizmw i uwzgldnianiu aktualnej wiedzy
z zakresu ochrony rolin przed agrofagami, w tym
jeeli jest to uzasadnione, z uwzgldnieniem m.in.
wskaza wynikajcych z opracowa naukowych
umoliwiajcych okrelenie optymalnych terminw
wykonania chemicznych zabiegw ochrony rolin,
w szczeglnoci w oparciu o dane meteorologiczne
oraz znajomo biologii organizmw szkodliwych.

Dlatego oprcz znajomoci rde infekcji oraz warunkw sprzyjajcych danej chorobie pomocne przy
okreleniu choroby na plantacji grochu jest poznanie cech diagnostycznych (tab. 10). Pozwoli to na
prawidowe rozpoznanie choroby, a w przypadku
koniecznoci wykonania zabiegu przy uyciu fungicydw na prawidowy jego dobr. Pomocne mog
by rwnie dane zawarte na rysunku 2, w ktrym
przedstawiono fazy rozwojowe grochu, w ktrych
dana choroba moe wystpi oraz w jakich terminach moe by zwalczana.
Tabela 10. Cechy diagnostyczne chorb grochu

Choroba
Cechy diagnostyczne
Moliwo pomylenia
objaww
Zgorzel
korzeni
i podstawy
pdu
W okresie wschodw rolin obserwuje si

brunatnienie i zamieranie kiekw i korzonkw.
Na rolinach, ktre powschodziy zauwaa
si zahamowanie wzrostu, poknicie lici,
przewenie szyjki korzeniowej, czarne nekrozy
na szyjce korzeniowej. Na korzeniach widoczne s
nekrozy lub obserwuje si cakowite sczernienie
korzenia gwnego i zniszczenie korzeni bocznych.
W nastpstwie zniszczenia czci korowej, kn
i zasychaj licienie, dolne licie, a nastpnie zasycha
caa rolina. Chor rolin atwo mona wycign
z gleby, poniewa jej system korzeniowy ulega
zniszczeniu.
Uszkodzenia korzeni
i szyjki odygi przez larwy
owadw powoduj uwid
i zamieranie wschodw,
susza fizjologiczna,
omykowe zastosowanie
herbicydu na chwasty
dwulicienne.
Zgorzelowa
plamisto
grochu
(askochytoza
grochu)
Objawy powodowane przez P. pinodella i P. pinodes

obserwuje si w czasie wschodw na siewkach
w postaci zgorzeli korzenia gwnego i bocznych
oraz szyjki korzeniowej. Objawem zgorzeli zwizanej
z askochytoz jest czernienie i gnicie caego systemu
korzeniowego lub w przypadku poraenia, na
korzeniach i na szyjce korzeniowej obserwuje si
czarne nekrozy. Grzyby powodujce askochytoz
powoduj nieco inne objawy A. pisi poraa odygi,
licie, przylistki i strki, wywoujc plamy wielkoci
210 mm. Plamy s owalne lub nieregularne,
brunatne brzowe z ciemniejsz obwdk, albo
brzowe koncentrycznie strefowane. Natomiast
P. pinodes poraa ca rolin.
Poparzenia przez
zastosowanie niewaciwe
herbicydu lub nawozw
nalistnych, uszkodzenia
przez larwy owadw lub
owady korzeni i podstawy
odygi.
20
Choroba
Cechy diagnostyczne
Moliwo pomylenia
objaww
Zgorzelowa
plamisto
grochu
(askochytoza
grochu) cd.
Objawami poraenia s nieregularne plamy, barwy

ciemnobrunatnej, wielkoci 2-7 mm i o ciemnym
rodku. Pocztkowo na poraonych odygach
i liciach obserwuje si ciemne punkty, smugi
lub plamy, ktre z czasem obejmuj wiksze
powierzchnie lici i odyg. Na odygach tworz si
rany i atwo si ami. Na strkach pocztkowo
wystpuj maych rozmiarw plamy o barwie
brzowej lub czarnofioletowej, ktre w miar
rozwoju choroby si powikszaj i zlewaj ze sob.
Poraeniu ulegaj rwnie nasiona na ktrych
widoczne s brzowe plamy o rnej wielkoci.
Poparzenia przez
zastosowanie niewaciwe
herbicydu lub nawozw
nalistnych, uszkodzenia
przez larwy owadw lub
owady korzeni i podstawy
odygi.
Fuzaryjne
widnicie
grochu
(choroba
witojaska)
Najbardziej charakterystycznym objawem choroby

jest widnicie rolin. Poraone roliny maj
poczerniae korzeni i podstaw odygi. Choroba
w uprawach grochu czsto wystpuje placowo.
Poraone roliny sabiej si rozwijaj, s zahamowane
we wzrocie, licie widn od dou. Nastpnie cae
roliny widn i zasychaj. Na przekroju dolnej czci
korzenia i odygi czsto wida zbrunatnienie wizek
przewodzcych. Ze wzgldu, e objawy choroby
pojawiaj si w okresie pocztku kwitnienia grochu,
a to najczciej przypada na 24 czerwca, czyli
w imieniny Jana, dlatego choroba ta okrelana jest
take chorob witojask grochu.
Susza fizjologiczna w trakcie

wegetacji (przedawkowanie
nawozw, uszkodzony
system korzeniowy przez
owady, skrajny niedobr
wody i dugotrwaa susza.
Rdza grochu
Pierwotne rdo infekcji stanowi poraone

roliny wilczomlecza. Objawy choroby wystpuj
najczciej na opnionych zasiewach grochu.
Przewanie na dolnej stronie lici i przylistkw grochu
pojawiaj si wypuke, pylce poduszeczki, o barwie
jasnobrunatnej. S to otoczone pknit skrk licia
zarodniki letnie urediniospory, ktrych rednica
wynosi ok. 1 mm. W pniejszym okresie obok
jasnobrunatnych poduszeczek tworz si czarne
skupienia teliospor.
Pne objawy mczniaka

prawdziwego, szara ple.
Mczniak
rzekomy
grochu
Na grnej stronie lici i przylistkw widoczne s

kanciaste lub nieregularne plamy pocztkowo
o barwie tej z czasem ciemniejce do brunatnej.
Plamy ograniczone s nerwami. Na spodniej stronie
blaszki liciowej mona zaobserwowa fioletowy
puszysty nalot. Choroba na strkach objawia si
w postaci biaawych plam. Nasiona s zdrobniae
z widocznymi brunatnymi plamami. Licie z du
iloci plam zamieraj.
Objawy mczniaka
prawdziwego, rdzy grochu,
szarej pleni, choroby
wirusowe dajce enacje
i nekrotyczne plamy.
21
Choroba
Cechy diagnostyczne
Moliwo pomylenia
objaww
Mczniak
prawdziwy
grochu
Objawy choroby mog wystpowa na liciach,

odygach i strkach. Pierwsze objawy choroby
wystpuj na liciach w postaci biaego mczystego
nalotu. W warunkach sprzyjajcych rozwojowi
choroby (temperatura powyej 15C i sucho) nalot
jest bardziej obfity i cakowicie pokrywa opanowany
organ. Poraone licie przedwczenie zamieraj,
a pdy z nalotem s zgrubiae i zahamowane we
wzrocie. Poraone strki przedwczenie brunatniej
i pkaj.
Mczniak rzekomy.
Zgnilizna
twardzikowa
Objawy choroby wystpuj na pdach

w postaci biaych lub szarobiaych wsprodkowo
strefowanych plam. Pocztkowo plamy s owalne,
a z czasem obejmuj cay obwd pdu. W wyniku
poraenia pdy zasychaj, co prowadzi do
przedwczesnego zamierania rolin.
Fuzaryjne widnicie grochu,

szara ple.
Szara ple
Objawy choroby wystpuj na szyjkach

korzeniowych, liciach, pdach, kwiatach i strkach.
Sprawca szarej pleni tworzy charakterystyczny szary
nalot zoony z grzybni i trzonkw konidialnych.
Zgnilizna twardzikowa.
22
Rys. 2. Wystpowanie najwaniejszych chorb w trakcie wegetacji grochu
Pocztkowe objawy askochytozy grochu

(fot. M. Korbas)
Askochytoza na strkach
(fot. M. Korbas)
Fuzaryjne widnicie grochu choroba witojaska

(fot. M. Korbas)
Mczniak rzekomy grochu

(fot. M. Korbas)
Szara ple na liciach grochu

(fot. M. Korbas)
Mczniak rzekomy grochu spd blaszki liciowej

(fot. M. Korbas)
2. Niechemiczne metody ochrony

W zwalczaniu sprawcw chorb w integrowanej ochronie
w pierwszej kolejnoci wykorzystywane s wszystkie niechemiczne metody.
Dopiero w uzasadnionych przypadkach gdy metody te okazuj si niedostatecznie
skuteczne wykorzystuje si metod chemiczn do walki z patogenami.
Zastosowanie niechemicznych metod ochrony ma
charakter zapobiegawczy. W uprawie grochu powinny by one wykorzystywane w walce z choro-
bami. Do dyspozycji plantatora pozostaje szereg

metod, w tym hodowlana, biologiczna i agrotechniczna (tab. 11).
Metoda agrotechniczna
Metoda agrotechniczna polega na ograniczaniu obecnoci sprawcw chorb przede
wszystkim przez prawidowe i terminowe wykonywanie wszystkich czynnoci
zwizanych z przygotowaniem gleby i prowadzeniem uprawy grochu.
Podstawowe zabiegi agrotechniczne stosowane w uprawie grochu mog w znacznym stopniu ograniczy stosowanie rodkw chemicznych, przyczyniajc si do ochrony rodowiska
naturalnego i zmniejszenia nakadw. Z agrotechnicznego punktu widzenia do czynnikw
ograniczajcych, a w niektrych wypadkach eliminujcych wystpowanie agrofagw w uprawie grochu mona zaliczy:
poprawne zmianowanie,
terminowa i staranna uprawa roli,
waciwe nawoenie mineralne,

optymalny termin, gboko siewu
obsada rolin,
siew w mieszankach ze zboami,
mechaniczna pielgnacja,
terminowy zbir.
oraz
Wszystkie powyej wymienione zabiegi wpywaj

na prawidowe wschody oraz harmonijny rozwj
rolin.
Groch po sobie i innych bobowatych oraz mieszankach zb ze strczkowymi nie powinien

by uprawiany na tym samym polu czciej jak co 45 lat, gdy wschodzce roliny poraane s
przez zgorzel siewek. Rwnie ze wzgldu na wystpujce w glebie sklerocja grzyba Sclerotinia
sclerotiorum, ktre mog przetrwa w glebie nawet 5 lat, wymagana jest przerwa w uprawie.
Optymalny termin i gboko siewu oraz obsada rolin

maj wany wpyw na stan zdrowotny plantacji grochu. Siew naley wykona w terminie jak najwczeniejszym. Jednak przy bardzo wczesnych siewach nasion
o niskiej wilgotnoci podczas chodnej i mokrej wiosny
26
moe wystpi zjawisko tzw. stresu chodno-wodnego.

Jego skutkiem mog by sabsze wschody i wiksza podatno modych siewek na choroby. Zjawisko to nasila si, gdy wysiewa si nasiona zbyt suche o zawartoci wody poniej 10%. Wane w uprawie grochu jest
oci nasion i zbiorem powinien by w miar krtki,

aby zminimalizowa straty wynikajce z rozwoju chorb oraz moliwoci zasiedlenia nasion przez grzyby.
wysiewanie niezanieczyszczonych nasion, poniewa

wraz z nasionami grochu mog przenosi si sklerocja grzyba Sclerotinia sclerotiorum. Rwnie zbyt due
zagszczenie rolin zwiksza podatno na wyleganie oraz nasilenie wystpowania chorb grzybowych.
Terminowy zbir moe mie wpyw na jako zebranych nasion, w tym szczeglnie nasion przeznaczonych
na materia siewny. Okres pomidzy osignit dojrza-
W gospodarstwach o duym udziale zb,

groch jest dobrym przerywnikiem fitosanitarnym przerywajc czste nastpstwo zb po
sobie.
Tabela 11 . Najwaniejsze metody ograniczania chorb grochu

Choroba
Metody ograniczania
agrotechniczna
Zgorzel korzeni
i podstawy
pdu
kilkuletnia przerwa w uprawie

motylkowych; staranna uprawa przed
siewem
Zgorzelowa
plamisto
grochu
(askochytoza
grochu)
zabiegi przyspieszajce mineralizacj

resztek rolin; niszczenie resztek
poniwnych; kilkuletnia przerwa
w uprawie grochu; odpowiedni
podozmian; prawidowa agrotechnika
Fuzaryjne
widnicie
grochu
(choroba
witojaska)
Rdza grochu
Mczniak
rzekomy
grochu
Mczniak
prawdziwy
grochu
Zgnilizna
twardzikowa
Szara ple
niszczenie rde infekcji; unikanie

uprawy grochu na glebach cikich,
podmokych i zaskorupiajcych
si; uprawa grochu na tym samym
stanowisku nie czciej co 6 lat;
prawidowy podozmian
niszczenie pierwotnego rda choroby
- wilczomlecza
niszczenie resztek poraonych rolin;
staranna agrotechnika; prawidowy
podozmian
staranne przeoranie resztek
niszczenie resztek poniwnych; gboka

orka; kilkuletnia przerwa w uprawie;
siew w optymalnym terminie
agrotechnicznym; zrwnowaone
nawoenie; unikanie zbytniego
zagszczenia; regulacja zachwaszczania;
optymalny termin siewu
hodowlana
chemiczna
zaprawianie
nasion
uprawa odmian
o wikszej odpornoci;
siew form grochu
wsolistnych
o nasionach
pomarszonych
zaprawianie
nasion;
stosowanie
fungicydw
uprawa odmian
o wikszej odpornoci
uprawa odmian o duej

odpornoci
uprawa odmian
o wikszej odpornoci
uprawa odmian
o wikszej odpornoci
stosowanie
fungicydw
uprawa odmian
o wikszej odpornoci
stosowanie
fungicydw
uprawa odmian
o wikszej odpornoci
stosowanie
fungicydw
27
Metoda hodowlana
Efektywno zabiegw agrotechnicznych zaley w znacznej mierze od jakoci materiau

siewnego, jednego z podstawowych czynnikw produkcji. Dobry i zdrowy kwalifikowany
materia siewny o wysokiej wartoci uytkowej
zapewnia od pocztku wegetacji prawidowy
wzrost i rozwj rolin oraz wysoki plon nasion.
We wsplnotowym katalogu (CCA) wpisane s 393
odmiany grochu siewnego, w tym 26 odmian polskich. W Krajowym Rejestrze COBORU znajduje si
15 odmian oglnouytkowych oraz 11 odmian pastewnych grochu.
Odmiany te rni si podatnoci na choroby.
Spord odmian oglnouytkowych wyrni
mona odmiany, ktre maj 8,3 odpornoci na
fuzaryjne widnicie (w skali 9), 8,4 na askochytoz grochu, 8,1 na mczniaka rzekomego
i 8,1 na mczniaka prawdziwego. Dla odmian
pastewnych najwysze wartoci w skali 9 wy-
nosz odpowiednio: 8,3; 8,0; 7,9 i 8,3. Poziom

odpornoci jest szczeglnie wany jeeli chodzi o fuzaryjne widnicie grochu, poniewa
poza zastosowaniem metod agrotechnicznych
oraz wysiewem odmian o wikszej odpornoci
nie ma moliwoci zastosowania fungicydw
w okresie wegetacji do walki z t chorob.
Metoda biologiczna
Obecnie nie ma rodka biologicznego przy pomocy

ktrego mona by zwalczy choroby w grochu. Jednak wpyw na bogate ycie mikrobiologiczne moe
mie wiele czynnikw. Wane jest zaprawianie nasion grochu z dodatkiem Nitraginy. Zawiera ona
bakterie brodawkowate, ktre w glebie uniemoliwiaj syntez azotu w brodawkach korzeniowych.
Dziki temu groch dobrze zaopatrzony jest w azot
i odpowiednio si rozwija, co powoduje, e jest bardziej odporny na poraenie przez organizmy chorobotwrcze.
3. Chemiczne metody ochrony

Jednym z celw wprowadzenia integrowanej
ochrony rolin, ktra wesza w ycie od 1 stycznia
2014 roku jest zapewnienie bezpieczestwa konsumentom podw rolnych. Zastosowanie metody chemicznej powinno charakteryzowa rwnie
denie do zminimalizowania zagroenia dla or-
ganizmw wystpujcych w agrocenozie. Dlatego

w integrowanej metodzie nie moe by zastosowany rodek sklasyfikowany jako toksyczny dla ludzi.
W tej metodzie ochrony najlepiej stosowa rodki
nieszkodliwe lub gdy takie s niedostpne, rodki
zakwalifikowane jako szkodliwe.
Podstaw do wykonania zabiegu opryskiwania jest etykieta rodka

ochrony rolin, w ktrej zawarte s m.in. informacje o zakresie
zwalczanych chorb oraz dawce i terminie stosowania rodka.
Pierwszym etapem ochrony chemicznej jest zaprawianie materiau siewnego (tab. 12). W zwizku
z tym, e do tego zabiegu uywana jest niewielka ilo substancji czynnej, nie powoduje on negatywnych skutkw dla rodowiska. Jednoczenie
uniemoliwia rozwj grzybw i likwiduje rdo zakaenia. Zaprawianie jest jedynym chemicznym sposobem, ktry umoliwia zwalczanie zgorzeli siewek.
28
W trakcie wegetacji w zalenoci od choroby

oraz jej nasilenia wykonywane s zabiegi przy
uyciu fungicydw. W przypadku zabiegw
wykonywanych w uprawie grochu przeciwko
zgorzelowej plamistoci grochu (askochytozie
grochu) pierwszy zabieg przy uyciu fungicydw powinien by wykonany na pocztku kwitnienia, a nastpne zabiegi co 710 dni. Wska-
zane jest przemienne stosowanie fungicydw

nalecych do rnych grup chemicznych, o odmiennym mechanizmie dziaania (tab. 13). Do
wanych chorb pod wzgldem ekonomicznym,
w przypadku ktrych wystpienia mona rozway wykonanie zabiegu nale take: zgnilizna twardzikowa, mczniak rzekomy, mczniak
prawdziwy oraz szara ple.
Tabela 12. Substancje czynne zapraw nasiennych zarejestrowanych w grochu
Grupa chemiczna
Karboksyanilidy
+ ditiokarbaminiany
Substancja czynna
zgorzel siewek
karboksyna + tiuram
Tabela 13. Substancje czynne fungicydw zarejestrowanych do ograniczania sprawcw chorb w integrowanej ochronie grochu
azoksystrobina
Ftalany +
strobiluryny+
chlorotalonil +
azoksystrobina
Anilinopirymidyny,
fenylopirole
cyprodynil +
fludioksonil**
Dikarboksymidy
iprodion**
Szara ple
Strobiluryny
Mczniak rzekomy
grochu
Substancja
czynna
Mczniak prawdziwy
grochu
Grupa chemiczna
Zgorzelowa plamisto
grochu (askochytoza
grochu)
Choroby*
*szczegowy zakres rejestracji i dawki fungicydw znajduj si w etykietach stosowania rodkw

**zarejestrowane w groszku zielonym
29
V. OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ WIRUSY

1. Najwaniejsze choroby wirusowe grochu
Roliny bobowate bywaj atakowane przez rne choroby, midzy innymi
wirusowe, ktre ograniczaj ich potencjalne moliwoci produkcyjne.
Szybko opanowywania rolin przez wirusy ma

z jednej strony ogromne znaczenie w epidemiologii
chorb wirusowych, a z drugiej istotnie wpywa
na rozmiar szkd przez nie powodowanych. atwiej
zakaeniu ulegaj mode roliny i zwykle zostaj poraone systemicznie. Ponadto, im modsze roliny
ulegn zakaeniu, tym wiksze obserwuje si nasilenie choroby z jednej strony, i tym wiksze straty
z drugiej. W przypadku wirusw poraajcych roliny systemicznie, z miejsca zakaenia wirus przemieszcza si do wizek przewodzcych, a nastpnie
zajmuje ca rolin. W nastpstwie zakaenia roliny przez wirusy, zaburzeniu ulega jej metabolizm.
Zaburzenia spowodowane przez wirusy mona obserwowa na rolinach w postaci lokalnych bd
systemicznych zmian chorobowych. Wystpienie
objaww lokalnych moe wiadczy o odpornoci
roliny na danego wirusa i ograniczeniu jego rozprzestrzeniania si w rolinie. Objawy systemiczne
s zwykle przyczyn wikszych strat w plonach, ze
wzgldu na m.in.: sabszy wzrost rolin, zaburzenie
kwitnienia czy wizania owocw.
Najbardziej pospolitym wirusem na grochu jest
wirus tej mozaiki fasoli (Bean yellow mosaic virus, BYMV), powodujcy zwyk mozaik
grochu. Zakres rolin gospodarzy wirusa obejmuje
230 gatunkw rolin z 20 rodzin botanicznych, przy
czym najwicej, bo a 157 gatunkw naley do rodziny Fabaceae. Wrd szczepw wirusa wystpujcych na rolinach bobowatych wyrnia si szczepy: fasolowy, grochowy i nekrotyczny, przy czym,
szczep fasolowy poraa tylko fasol, a szczep grochowy groch i peluszk. Szczep nekrotyczny poraa tylko groch. Szkodliwo wirusa polega na za-
30
hamowaniu wytwarzania masy zielonej i nasion,

a take na obnieniu jakoci nasion, ktre zebrane
z chorych rolin s zwykle drobniejsze, a take atwiej ulegaj zakaeniom przez grzyby pasoytnicze. Dodatkowo, chore roliny wytwarzaj mniej
brodawek korzeniowych i wczeniej trac zdolno
wizania azotu ni roliny zdrowe. Kilka dni po zakaeniu grochu, obserwuje si przejanienie nerww nerwy lici i przylistkw staj si przejrzyste.
W kolejnym etapie rozwoju choroby, na blaszkach
liciowych obserwuje si mozaik w postaci jasnozielonych bd tych plamek. Wraz z upywem
czasu mozaika obejmuje cae blaszki liciowe. W zalenoci od odmiany i terminu zakaenia, licie i odygi rosn wolniej, a zahamowanie wzrostu waha
si od 1020%. Plon nasion wytworzony przez zawirusowane roliny moe by niszy nawet o 50%,
a wytworzone nasiona czsto podlegaj zakaeniu
przez grzyby z rodzajw: Ascochyta i Botrytis. Ze
rde infekcji wirus przenoszony jest na zdrowe
roliny przez ponad 20 gatunkw mszyc.
Kolejn chorob wirusow jest mozaika i liciozwj
grochu, ktrego sprawc jest odnasienny wirus
grochu - Pea seed-borne mosaic virus (PSbMV).
W Polsce wykryta zostaa w 1975 roku i nazywana
bya mozaikowym zwijaniem lici grochu bd mozaikowym podwijaniem lici grochu. W zalenoci
od odmiany i terminu zakaenia rolin, wirus powodowa straty w plonie nasion sigajce 60%, poprzez ograniczanie wzrostu rolin, liczby zawizanych strkw i wytworzonych nasion. Szkodliwo
choroby zwiksza si poprzez zdolnoci PSbMV do
zakaenia nasion. Wirus przenosi si z nasionami
wszystkich odmian. Objawy chorobowe powodo-
OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ WIRUSY
wane przez PSbMV, to sabo widoczne, a z czasem

zanikajce przejanienia nerww i delikatna mozaika w postaci drobnych, chlorotycznych plamek na
modych liciach. U niektrych odmian objawy tego
typu nie s w ogle zauwaane. Po ich zanikniciu
zaczyna pojawia si charakterystyczne podwijanie si brzegw lici i przylistkw pod spd, wzdu
nerwu gwnego. S to objawy odmienne od typowych objaww charakterystycznych dla liciozwoju, gdzie licie zwykle wywijaj si ku grze.
Innymi wirusami poraajcymi roliny grochu s: wirus ostrej mozaiki grochu (Pea enation mosaic virus-1, PEMV-1) i wirus ostrej mozaiki grochu-2 (Pea
enation mosaic virus-2, PEMV-2), sprawcy ostrej
mozaiki grochu. Do wywoania choroby, niezbdna jest jednoczesna obecno obydwch wirusw
w rolinie. W trakcie bada prowadzonych w latach
osiemdziesitych na terenie Wielkopolski stwierdzono, e poraenie rolin grochu waha si od 0,8
do 40% w zalenoci od terminu siewu, a obnienie
plonu nasion z chorych rolin grochu wynosio 10
40%. PEMV powoduje wyrane i charakterystyczne objawy w postaci tawych, przecinkowatych
plamek o wyranie zarysowanych brzegach, wystpujce na listkach i przylistkach grochu. Poniewa
plamki s przejrzyste, nazywa si je okienkowymi.
W miejscu plam li ronie wolniej ni w miejscach
zielonych, co powoduje pomarszczenie i skrcenie
blaszki liciowej. Po kilku tygodniach od zakaenia
na nerwach po spodniej stronie lici pojawiaj si kilkumilimetrowe listewkowate, ciemnozielone zgrubienia, tzw. enacje (wyrola). Mog one pojawia
si rwnie na strkach. Wiosn wirus przenoszony
jest przez mszyce na zdrowe roliny, z wieloletnich

rolinach uprawnych i dziko rosncych. PEMV nie
przenosi si z nasionami grochu ani innych swoich
gospodarzy.
Wirus wczesnego brunatnienia grochu (Pea early browning virus, PEBV) to sprawca wczesnego
brunatnienia grochu. PEBV na plantacjach grochu
wystpuje w mniejszym nasileniu ni wirus tej
mozaiki fasoli czy ostrej mozaiki grochu. Jego szkodliwo zwizana jest z zamieraniem zakaonych
rolin oraz z infekcj nasion. W zalenoci od odmiany wirus powoduje rne objawy chorobowe.
Obserwowano rwnie ich zrnicowanie pomidzy poszczeglnymi rolinami w obrbie tej samej
odmiany. Nazwa choroby pochodzi od typowej reakcji grochu na infekcj PEBV: na odygach, liciach
i wierzchokach rolin pojawiaj si nekrotyczne
smugi, prowadzce do ich szybkiego zamierania.
Niektre roliny nie wykazuj adnych objaww
chorobowych, a na kilku odmianach wystpuje mozaika lici. Dotychczas nie obserwowano typowych
dla wirusa objaww chorobowych na nasionach,
przy czym nasiona pomarszczone i pokryte plamami byy czciej zakaone przez wirusa ni nasiona
nie wykazujce adnych objaww. Wirus wczesnego brunatnienia zimuje w nasionach swoich gospodarzy, w ktrych zachowuje waciwoci infekcyjne
przez kilka lat. Zakaenie nasion grochu przez PEBV
siga 37%. Istnieje rwnie moliwo przezimowania w wektorach, jakimi s nicienie z rodzaju Trichodorus, w ktrych moe przetrwa do 7 miesicy.
Kolejnym rdem wirusa s inne roliny podatne na
PEBV, takie jak lucerna.
2. Metody zapobiegania chorobom wirusowym

O ile w przypadku wystpienia na rolinach chorb grzybowych, mona z mniejszym lub wikszym
powodzeniem je zwalcza stosujc rodki ochrony
rolin, o tyle nie ma takiej moliwoci w przypadku wystpienia chorb wirusowych. Jest to powodowane tym, e wirusy, jako pasoyty obligatoryjne,
wystpuj wycznie wewntrz komrek rolin-
nych, w zwizku z czym, nie ma moliwoci bezporedniego zwalczenia wirusa poprzez bezporedni
z nim kontakt. Dlatego te, w przypadku chorb
wirusowych, w tym chorb grochu, ochrona rolin
ogranicza si do szeroko pojtej profilaktyki, obejmujce m.in.: wysiewanie materiau wolnego od wirusw, w miar moliwoci stosowanie odmian od-
31
pornych bd tolerancyjnych na wirusy, zachowanie

izolacji przestrzennej, zwalczanie wektorw itp.
W ochronie rolin przez wirusem tej mozaiki fasoli nasiona przeznaczone do siewu powinny pochodzi z plantacji wolnych od wirusa. Roliny bobowate jednoroczne powinny by
wysiewane moliwie wczenie, aby w czasie
nalotu wektorw byy zaawansowane w rozwoju i dziki temu mniej podatne na zakaenie.
Wskazane jest zachowanie izolacji przestrzennej pomidzy uprawami rolin bobowatych
trwaych i jednorocznych. W miar moliwoci zaleca si wybieranie do uprawy odmiany
mniej podatne lub odporne. Odnasienny wirus
grochu zimuje przede wszystkim w jego nasionach, ktre s gwnym rdem choroby na
plantacji. Moe te zimowa w nasionach bobu
i bobiku.
Najwaniejszym zaleceniem w chroni grochu
przed tym wirusem jest stosowanie nasion wolnych
od zakaenia przez PSbMV. Poniewa objawy choroby s wyrane, na plantacjach nasiennych zaleca
si stosowa selekcj negatywn, a materia nasien-
32
ny powinien by sprawdzany na obecno wirusa.

Zaleca si rwnie, o ile jest to moliwe, upraw odmian odpornych na wirusa.
Najlepsz ochron grochu przed ostr mozaik jest uprawa odmian odpornych. Innym sposobem ograniczenia rozprzestrzeniania si
choroby, podobnie jak w przypadku wirusw
wyej opisanych, jest zachowanie izolacji przestrzennej pomidzy trwaymi i jednorocznymi
uprawami rolin bobowatych. Zaleca si rwnie moliwie wczesny wysiew grochu, aby
roliny byy starsze (bardziej odporne) przed
masowym pojawieniem si mszyc. W przypadku upraw hodowlanych zaleca si rwnie selekcj negatywn i zwalczanie mszyc. Podstawowym zaleceniem w ochronie rolin przed
wirusem wczesnego brunatnienia grochu jest
uywanie zdrowego materiau nasiennego.
Ponadto, naley unika uprawy grochu na tym
samym polu w kolejnych latach, jeli wystpia
na nim wczeniej choroba. Pozwala to unikn
zakaenia przez wektory.
VI. OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ SZKODNIKI

1. Najwaniejsze gatunki szkodnikw
Opracowanie integrowanych zasad ochrony grochu przed szkodnikami, z uwzgldnieniem aspektw proekologicznych, jest szczeglnie istotne ze
wzgldu na spor liczb gatunkw uszkadzajcych
t grup rolin (tab. 14). Zakres ich szkodliwoci zaley przede wszystkim od warunkw pogodowych,
fazy rozwojowej i kondycji roliny, a take sposobu
prowadzenia uprawy. Najwiksze straty na skutek
erowania szkodnikw mog wystpowa na plantacjach nasiennych grochu, przy silnym zasiedlaniu
i uszkodzeniu rolin doprowadzajc do likwidacji
plantacji, bd dyskwalifikacji materiau siewnego.
Coraz wiksze zagroenie ze strony szkodnikw jest w gwnej mierze spowodowane

stopniowym wzrostem powierzchni uprawy
grochu, jak i innych bobowatych (motylkowatych). Niekorzystnie wpywaj rwnie uproszczenia uprawy jako przejaw intensyfikacji produkcji, niewaciwe zmianowanie czy brak
izolacji. Niekiedy problemem jest te nieprawidowy monitoring najwaniejszych gatunkw
szkodnikw, ich rozpoznawanie, okrelanie
progw szkodliwoci i terminw optymalnego
zwalczania.
Tabela 14. Znaczenie gospodarcze szkodnikw grochu

Szkodnik
Aktualnie
Prognoza
++
Mszyce (Aphididae)
+++
+++
Oprzdziki (Sitona spp.)
+++
+++
Pachwka strkweczka (Laspeyresia nigricana L.)
+++
+++
Skoczki
+++
+++
Strkowiec grochowy (Bruchus pisorum L.)
+++
+++
++
+++
++
mietki (Diptera)
++
++
Wciornastki (Thysanoptera)
++
++
Zmieniki (Lygus spp.)
++
Zwierzyna owna (Mammalia)
++
Gsienice motyli, np. zwjkowatych (Tortricidae)
Paciornica grochowianka (Contarinia pisi Winn.)
Szkodniki glebowe (Agrotinae, Melolonthidae, Elateridae, Bibionidae)

limaki (Gastropoda)
+++ szkodnik bardzo wany ++ szkodnik wany + szkodnik o znaczeniu lokalnym
OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ SZKODNIKI
33
DO NAJWANIEJSZYCH SZKODNIKW GROCHU NALE:
OPRZDZIKI, przede wszystkim oprzdzik

prgowany (Sitona lineatus L.), oprzdzik
wieloerny (S. crinitus Herbst.). S to chrzszcze z rodziny ryjkowcowatych, dugoci 58
mm. Dorose chrzszcze po przezimowaniu
w glebie eruj na wschodzcych rolinach,
uszkadzajc lub cakowicie niszczc mode kieki. Jaja skadane s na przeomie maja
i czerwca na powierzchni gleby w pobliu
rolin. Larwy eruj w strefie korzeniowej na
brodawkach korzeniowych, ograniczajc wizanie azotu atmosferycznego. Letnie pokolenie
oprzdzikw rwnie uszkadza licie, jednak
najwiksze straty maj miejsce wiosn (do
fazy 6 lici), szczeglnie kiedy ciepa i sucha
pogoda sprzyja rozwojowi owadw na modych siewkach. Dorose chrzszcze oprzdzikw najintensywniej eruj we wczesnych
godzinach porannych. Charakter i zakres szkd
zaley gwnie od liczebnoci chrzszczy i terminu ich pojawu, a take od fazy rozwojowej
roliny. W pniejszym okresie wzrostu rolin
oprzdziki eruj gwnie na brzegach blaszek
liciowych pozostawiajc na krawdziach lici charakterystyczne zbki (er zatokowy).
Powaniejsze szkody w tym okresie mog
powodowa lokalnie i w przypadku masowego
wystpienia, na skutek obnienia powierzchni
asymilacyjnej rolin oraz zwikszajc podatno rolin na poraenia chorobami.
MSZYCE, gwnie mszyca grochowa (Acyrthosiphon pisum Harris), w mniejszym stopniu

mszyca brzoskwiniowa (M. persicae Sulz.)
i mszyca trzmielinowo-burakowa (Aphis fabae
Scop.). Dorosa, bezskrzyda m. grochowa ma
dugo okoo 5 mm, jest zielona (niekiedy rowa), ma dugie i jasne syfony. Uskrzydlone
morfy s rwnie zielone, lecz bardziej smuke
a ich syfony s ciemnobrunatne. Zimuj jaja na
wieloletnich bobowatych (gwnie lucernie).
34
Pierwsze osobniki pojawiaj si na rolinach

grochu w maju, a ich szczytowe nasilenie ma
miejsce przed i w okresie kwitnienia. W zalenoci od warunkw pogodowych tworzy od kilku
do kilkunastu pokole. Mszyce zasiedlaj modsze fragmenty rolin, gwnie licie, kwiatostany i mode strki. Na skutek erowania mszyc
zahamowany jest wzrost rolin. Zasiedlone
fragmenty rolin mog ulega deformacjom,
widn i zasycha. W miejscach erowania
mszyc przez uszkodzone tkanki mog wnika
zarodniki bd inne czynniki powodujce wtrne infekcje grzybowe i bakteryjne. Mszyca grochowa moe przenosi wirusy jako tzw. wektor.
Podobnym spektrum szkodliwoci cechuj si
wystpujce na uprawach grochu skoczki.
PACHWKA STRKWECZKA to szaro zabarwiony motyl dugoci do 8 mm. W grnej

czci skrzyde posiada charakterystyczne biae
paski. Stadium szkodliwym s gsienice, dugoci okoo 10 mm. Ciao gsienic jest tawe, ze
szczecinkami, gowa brunatna. Po przezimowaniu w glebie na gbokoci 5 cm wiosn nastpuje przepoczwarczenie. W zalenoci od warunkw pogodowych wylot motyli ma miejsce
ju pod koniec maja i trwa do 8 tygodni. Jaja
skadane s na liciach, ogonkach liciowych, na
kwiatach i modych strkach. Wylge gsienice
wgryzaj si do wewntrz strkw, gdzie eruj
na zewntrznej warstwie nasion. Nasiona s
nieregularnie wygryzione, w otoczeniu odchodw i przdzy. Dorose gsienice opuszczaj si
na przdzy do gleby, gdzie zimuj. Pachwka
wytwarza jedno pokolenie rocznie.
WCIORNASTKI, gwnie wciornastek grochowiec (Kokothrips robustus Uz.) osiga dugo 2 mm. Samice s dusze od samcw, ale
w podobnym zabarwieniu (czerwonobrunatne
lub czarne). Larwy s bezskrzyde, pocztkowo
walniach (cz populacji zimuje w kryjwkach

na zewntrz) dorose chrzszcze wylatuj na
pierwsze erowanie i kopulacj (chrzszcze nie
rozmnaaj si w magazynach). Najwiksze nasilenie chrzszczy obserwuje si w okresie kwitnienia grochu. Jaja skadane s na powierzchni
modych strkw. Mode larwy (pocztkowo
z 3 parami ng, potem beznogie, kremowe
z ciemn gow) wgryzaj si do wntrza strkw a nastpnie do wntrza nasion. Miejsce
wgryzienia do strka zarasta i staje si prawie
niewidoczne (maa, ciemna plamka). Wewntrz
wygryzionego nasiona nastpuje przepoczwarczenie. Zasiedlone nasiona posiadaj
na powierzchni wycite przez larw wieczko
o rednicy okoo 2 mm. W zalenoci od stadium przebywajcego wewntrz owada janiejsze (poczwarka) lub ciemniejsze (chrzszcz).
W jednym nasieniu grochu rozwija si jedna larwa. U strkowca grochowego wystpuje jedno
pokolenie rocznie. (patrz take: rozdz. XII).
biae, z czasem pomaraczowe. Po przezimowaniu larw dorose osobniki pojawiaj si

na grochu pod koniec maja, w najwikszym
nasileniu w czerwcu, wysysajc soki z tkanek.
Jaja skadane s do pkw kwiatowych, na
wierzchokowych, modych liciach i strkach.
W przypadku duego nasilenia szkodnika na
uszkodzonych liciach widoczne s mae, nekrotyczne plamki (na kwiatach biae, na modych strkach srebrzyste), w kocu organy te
usychaj i opadaj a strki ulegaj skarowaceniu. Wciornastek grochowy ma jedno pokolenie w roku. Jego szkodliwo jest tym wiksza,
im modsze s zaatakowane roliny. Std wiksze zagroenie w rejonach pnocnych, gdzie
siewy s pniejsze.
PACIORNICA GROCHOWIANKA tawa muchwka dugoci okoo 2 mm. Stadium

szkodliwym s jej beznogie i bezgowe larwy,
zaraz po wylgu prawie przezroczyste, z czasem te. Dorose muchwki pojawiaj si
wiosn, zwykle pod koniec maja, po przepoczwarczeniu larw zimujcych w glebie. Samice
skadaj jaja w okolicach kwiatw, do pkw
kwiatowych lub tez do modych strkw i na
najmodszych, wierzchokowych listkach.
Na skutek erowania larw skrceniu ulegaj
wierzchoki pdw i szypuki kwiatowe. Pki
kwiatowe s skupione w grona i nabrzmiae u podstawy kielicha z czasem zasychaj i opadaj. Strki s wygryzione, wyranie
mniejsze i zdeformowane. Paciornica wystpuj powszechnie, tworzc dwa pokolenia rocznie, jednak jedynie w wikszym nasileniu moe
wyrzdzi powaniejsze szkody.
STRKOWIEC GROCHOWY chrzszcz

dugoci okoo 5 mm, czarny, pokryty brunatnymi lub biaymi woskami, na kocu odwoka
biae plamy w ksztacie krzya. Pierwsze czony
czukw pomaraczowe, kolejne czarne. Po
przezimowaniu wewntrz ziaren w przecho-
MIETKA KIEKWKA (Delia platura Meig)

muchwka dugoci do 5 mm, szara z ciemnymi smukami. Larwy dugoci okoo 7 mm,
biaawe, bez wyodrbnionej gowy, beznogie.
Zimuje jako poczwarka (bobwka) w glebie.
Wylot muchwek ma miejsce na przeomie kwietnia i maja. Samice skadaj jaj do
gleby w pobliu nasion bd kiekw rolin,
w ktre wylge larwy wgryzaj si i eruj
w ich wntrzu uszkadzajc licienie. Wczenie
zaatakowane roliny nie kiekuj, bd sabo
si rozwijaj a ich licienie s nieregularnie powygryzane i sczerniae. Po przepoczwarczeniu
na przeomie czerwca i lipca pojawia si drugie
pokolenie. mietka kiekwka wystpuje powszechnie, czasem w duym nasileniu, szczeglnie na bardziej wilgotnych glebach, wieo
przyoranych lub po nawiezieniu obornikiem.
Ograniczona liczba zabiegw uprawowych
to sprzyjajce warunki dla rozwoju szkodnikw glebowych (gwnie pdrakw i dru-
35
towcw), ktre w ostatnich latach nabieraj

coraz wikszego znaczenia. Mog bowiem
wyjada pczniejce nasiona, korzenie siewek
czy podgryza odygi modych rolin u nasady.
Mode roliny mog by te uszkadzane przez
gsienice rolnic (Agrotis spp.). Szaro-brunatne
gsienice tych swek eruj gwnie w nocy
odcinajc siewki tu przy powierzchni gleby,
a w cigu dnia ukrywaj si w glebie lub resztkach rolinnych. Powane szkody zwizane
z erowaniem rolin obserwuje si zwykle co
kilka lat z uwagi na gradacyjny charakter ich
pojawu. Jedna gsienica rolnicy jest w stanie
zniszczy do kilkunastu rolin. Zagroeniem
przez cay okres wegetacji mog by gsienice motyli, zmieniki oraz wiele gatunkw
owadw wieloernych. Lokalnie na plantacjach
mog pojawia si chrzszcze sodyszka erujce na kwiatach. Plantacje pooone w pobliu skupisk lenych mog by atrakcyjne dla
zwierzyny ownej. Powanym problemem
mog by take nicienie (niszczyk zjadliwy).
Obserwowane w ostatnim czasie zmiany klimatu mog sprzyja gatunkom ciepolubnym
powodujc masowe wystpienia na uprawach.
36
Mog si take pojawia gatunki nowe, lub

wzrasta szkodliwo tych, ktre dotychczas
nie miay wikszego znaczenia gospodarczego.
Istot waciwej oceny zagroenia ze strony
szkodnikw jest znajomo podstaw morfologii i biologii danego gatunku szkodnika,
np. terminw potencjalnego wystpowania
na uprawie (rys. 3). Jest to jeden z kluczowych elementw w integrowanej ochronie
rolin. Monitoring uprawy jest podstaw do
wyznaczenia waciwego terminu zwalczania konieczne jest ustalenie momentu nalotu
szkodnika oraz jego liczebnoci. Najprostsz,
a jednoczenie wysoko skuteczn i czsto
konieczn metod monitoringu s wzrokowe
lustracje uprawy. Przydatne s take inne metody, np. z wykorzystaniem tych naczy,
tablic lepowych, puapek feromonowych czy
odoww przy pomocy czerpaka. Wana jest
systematyczno dziaa monitorujcych ze
wzgldu na du dynamik zmian rodowiskowych, gwnie klimatycznych. Wyniki monitoringu, jak i innych obserwacji warto notowa,
gdy z pewnoci bd pomocne w kolejnych
latach.
Rys. 3. Terminy wystpowania najwaniejszych szkodnikw podczas wegetacji grochu
Oprzdziki pojawiaj si najwczeniej na uprawie

(fot. P. Strayski)
Charakterystyczne uszkodzenia lici przez oprzdziki

(fot. P. Strayski)
Mszyca grochowa
(fot. P. Strayski)
Mszyca trzmielinowo-burakowa
(fot. P. Strayski)
Pachwka strczkweczka
(fot. P. Strayski)
Mszyca brzoskwiniowa
(fot. P. Strayski)
Gsienica pachwki strkweczki

(fot. P. Strayski)
Larwa zmienika
(fot. P. Strayski)
Strkowiec grochowy
(fot. P. Strayski)
Ogrodnica niszczylistka
(fot. P. Strayski)
Groch jest atrakcyjny rwnie dla gsienic wielu

gatunkw motyli (fot. P. Strayski)
Sodyszek
(fot. P. Strayski)
Pdrak
(fot. P. Strayski)
Gsienica rolnicy
(fot. P. Strayski)
2. Niechemiczne metody ochrony

Tabela 15. Podstawowe niechemiczne metody i sposoby ograniczania liczebnoci szkodnikw grochu
Szkodnik
Metody i sposoby ochrony
Drutowce, pdraki, rolnice
waciwy podozmian, podorywki, talerzowanie, zwalczanie

chwastw, wiksza norma wysiewu nasion, gboka orka jesienna
Mszyce
zaprawianie nasion, wczesny siew, zrwnowaone nawoenie,

izolacja przestrzenna od innych bobowatych, w tym wieloletnich
Oprzdziki
waciwy podozmian, podorywki, zaprawianie nasion, moliwie

wczesny siew, izolacja przestrzenna od innych bobowatych, w tym
wieloletnich i zeszorocznych, gboka orka jesienna
Pachwka strkweczka
waciwy podozmian, podorywki, talerzowanie, wczesny siew,

moliwie szybki zbir, gboka orka jesienna
Paciornica grochowianka
waciwy podozmian, moliwie wczesny siew, izolacja przestrzenna

od innych bobowatych, w tym zeszorocznych
Strkowiec grochowy
moliwie wczesny zbir, gboka orka jesienna
mietki
wczesny siew, zwalczanie chwastw, dokadne przyoranie obornika
Wciornastki
waciwy podozmian, gboka orka jesienna, siew odmian szybko

rosncych i szybko zakwitajcych
Metoda agrotechniczna
Jednym z podstawowych zaoe integrowanej ochrony grochu przed szkodnikami
s dziaania prewencyjne, oparte przede wszystkim na prawidowej agrotechnice.
Prawidowa agrotechnika i uzupenienie ewentualnych skadnikw mineralnych
poprawi kondycj rolin w pocztkowych fazach wzrostu, gdy s wyjtkowo
wraliwe na atak ze strony poszczeglnych gatunkw agrofagw.
Dodatkowo szybszy wzrost pozwoli zaguszy

chwasty, ktre czsto stanowi baz pokarmow
dla niektrych szkodnikw. Waciwa uprawa przed-
42
siewna i poniwna ogranicza zagroenie ze strony

szkodnikw, szczeglnie glebowych i tych, ktrych
stadia zimuj w glebie.
W przypadku grochu, podobnie jak u innych

rolin strczkowych, bardzo due znaczenie
ma stosowanie prawidowego podozmianu.
Wiele szkodnikw zimuje w wierzchniej warstwie gleby lub pozostawionych resztkach rolinnych. W przypadku monokultur, szkodniki
po przezimowaniu maj uatwiony dostp do
bazy pokarmowej. Z tego samego wzgldu zaleca si stosowanie izolacji przestrzennej od
innych rolin bobowatych (take uprawianych
w roku poprzedzajcym) oraz innych rolin ywicielskich poszczeglnych szkodnikw, np.
wieloletnich bobowatych w przypadku mszycy
grochowej czy zmienikw. Izolacja przestrzenna pozwala take wyduy przelot niektrych
szkodnikw.
Odpowiednie kroki ograniczajce potencjalne szkody powodowane przez poszczeglne gatunki agrofagw mona podj take na etapie wysiewania
nasion. Szybsza pocztkowa wegetacja rolin pozwala wyprzedzi okres najwikszego zagroenia
Metoda hodowlana
W metodzie hodowlanej nacisk pooony jest na

wybr odmian bardziej odpornych i tolerancyjnych
na dziaanie szkodnikw w danym rejonie. Istotny jest rwnie dobr odpowiednich odmian pod
Metoda biologiczna
Metody biologiczne oparte s na stosowanych

w ochronie rolin rodkach biologicznych i biotechnicznych. Wykorzystuje si rwnie opr rodowiska, czyli wpyw organizmw poytecznych w naturalnym ograniczaniu agrofagw. Dlatego jednym
ze strony wszystkich szkodnikw, szczeglnie gronych dla wschodw. Istotna jest take obsada rolin. Zbyt gsty siew uatwia szkodnikom rozprzestrzenianie si, natomiast siew zbyt rzadki sprzyja
zachwaszczeniu. Bardzo wany jest take termin
zbioru zbyt pny stwarza ryzyko powstawania
wikszych strat, zwaszcza w jakoci plonu.
Po zbiorach wan rzecz jest wykonanie zespou uprawek poniwnych, majcych na celu
dokadne rozdrobnienie pozostaoci rolinnych (miejsc zimowania niektrych szkodnikw), ograniczenie nasion chwastw, w tym
wieloletnich. Upraw poniwn powinna koczy gboka orka jesienna, ktra ma zadanie
fitosanitarne. Gruba warstwa gleby przykrywa
zimujce stadia szkodnikw, nasiona chwastw i zarodniki grzybw. Wydobywa take na
powierzchni te znajdujce si gbiej, wystawiajc je na dziaanie niekorzystnych warunkw atmosferycznych. Przy okazji mechanicznie niszczone s szkodniki glebowe.
ktem wymaga glebowych i klimatycznych, poniewa waciwe warunki wzrostu i rozwoju rolin
skutecznie pozwalaj ograniczy ryzyko strat powodowanych przez szkodniki.
z przejaww ochrony biologicznej jest stwarzanie

organizmom poytecznym dobrych warunkw bytowania z zachowaniem prawidowych stosunkw
w agrocenozie.
3. Metody okrelania liczebnoci i progi szkodliwoci

Progi szkodliwoci powinny stanowi podstaw
racjonalnej ochrony. Ustalenie progu szkodliwoci
na danej uprawie i dla danego szkodnika wymaga
niekiedy bardzo wielu obserwacji i kilkuletnich do-
wiadcze. Dla wikszoci najwaniejszych szkodnikw grochu progi szkodliwoci s ju opracowane

(tab. 16).
43
Tabela 16. Zasady i terminy prowadzenia obserwacji oraz progi szkodliwoci dla poszczeglnych szkodnikw grochu
Szkodnik
Zasada obserwacji
Termin obserwacji
Prg szkodliwoci
Mszyce
obecno mszyc na
wszystkich organach
wegetatywnych, te
naczynia
rozwj kwiatostanu
BBCH 5159
pojedyncze mszyce na
20% rolin
Oprzdziki
lustracja uprawy pod ktem

uszkodze er zatokowy,
czerpakowanie
od wschodw do
stadium 23 lici
BBCH 1013
10% rolin
z uszkodzonymi limi lub
2 chrzszcze ma 1 m2
Pachwka
strkweczka
obserwacja pojawu motyli,

puapki feromonowe
formowanie strkw
BBCH 6779
1 zoe jaj na 3 rolinach
Wciornastki
lustracja pod ktem

obecnoci jaj lub larw, te
naczynia
rozwj kwiatostanu
i kwitnienie
BBCH 5169
20 jaj lub larw na 10

kwiatach

Decyzj o zastosowaniu rodkw chemicznych dla ochrony grochu przed
szkodnikami naley podejmowa indywidualnie dla kadej plantacji w oparciu
o progi szkodliwoci dla danego szkodnika, z uwzgldnieniem innych czynnikw,
takich jak: aktualna faza rozwojowa roliny, poziom nawoenia, stopie ochrony
herbicydowej, warunki glebowe, uksztatowanie terenu, obecno poytecznej
entomofauny czy nasilenie wystpowania szkodnika w poprzednich latach.
W ochronie integrowanej metoda chemiczna zalecana jest
W OSTATECZNOCI, przy duym nasileniu wystpowania i szkodliwoci
danego gatunku oraz braku innych sposobw ograniczenia strat.
Kluczow rol podczas zabiegw chemicznych odgrywa termin zabiegu, dobr
odpowiedniego rodka i jego dawka oraz zakres temperatur, w jakich jest
najbardziej skuteczny. Pomoc przy wyborze rodka ochrony rolin s aktualne
Zalecenia Ochrony Rolin wydawane corocznie przez IOR PIB w Poznaniu.
Systemy wspomagania decyzji
Jednym z narzdzi uatwiajcych wdroenie zasad

integrowanej ochrony rolin s systemy wspomagajce podejmowanie decyzji w ochronie rolin.
Systemy te s pomocne w okrelaniu optymalnych
terminw wykonywania zabiegw ochrony rolin
44
(w korelacji z faz wzrostu roliny, biologi szkodnika i warunkami pogodowymi), a tym samym pozwalaj uzyska wysok efektywno tych zabiegw przy ograniczeniu stosowania chemicznych
rodkw ochrony rolin do niezbdnego minimum.
Internetowy system sygnalizacji agrofagw, prowadzony przez Pastwow Inspekcj Ochrony Rolin
i Nasiennictwa (PIORiN), obejmuje cay kraj i zawiera wykaz upraw wanych gospodarczo na danym
terenie oraz list agrofagw, ktre mog wywoa
znaczce szkody gospodarcze. W oparciu o prowadzone obserwacje na wybranych losowo plantacjach odnotowywane jest wystpowanie organizmw szkodliwych dla rolin oraz rejestrowany
jest poziom uszkodze wywoanych przez choroby,
szkodniki i chwasty wystpujce w tych uprawach.
Dane te pozwalaj na podanie orientacyjnej daty
wystpienia agrofaga i sposobw jego zwalczania.
Uzupenieniem sygnalizacji agrofagw prowadzonej przez PIORiN jest system sygnalizacji prowa-
dzony przez Instytut Ochrony Rolin Pastwowy

Instytut Badawczy (IOR PIB). System zawiera wyniki monitorowania w wybranych lokalizacjach poszczeglnych stadiw rozwojowych agrofagw dla
potrzeb prognozowania krtkoterminowego. Jeli
w danym przypadku zostanie przekroczony prg
ekonomicznej szkodliwoci, system wskazuje na
konieczno wykonania zabiegu.
Ponadto system zawiera cz instruktaow, dziki ktrej mona prawidowo kontrolowa plantacje
i podejmowa decyzje o optymalnym terminie zabiegu. Dla kadego gatunku agrofaga podano podstawowe informacje o jego morfologii, biologii oraz
metodach prowadzenia obserwacji polowych, a take wartoci progw ekonomicznej szkodliwoci.
Wicej informacji na:

www.ior.poznan.pl, www.iung.pulawy.pl, www.ihar.edu.pl, www.imgw.pl,
www.minrol.gov.pl, www.cdr.gov.pl
5. Ochrona organizmw poytecznych

Owady poyteczne na uprawach mona podzieli
na dwie grupy. Pierwsza z nich to zapylacze gwnie pszczoy, druga to naturalni wrogowie szkodnikw, tworzcy tzw. opr rodowiska. Naturalni
wrogowie (drapiecy, pasoyty, parazytoidy) nie
s w stanie w sposb cigy redukowa liczebnoci
populacji szkodnikw do poziomu poniej progw
ekonomicznej szkodliwoci. Jednak integrowana
ochrona zakada prowadzenie ochrony racjonalnej,
tzn. w sposb maksymalnie wykorzystujcy poyteczn dziaalno poytecznej entomofauny:
odstpowanie od zabiegw gdy szkodnik nie jest
liczny i towarzyszy mu pojaw gatunkw poytecznych (mona uwzgldni ograniczenie zabiegu do brzegw plantacji),
stosowanie selektywnych rodkw ochrony rolin i w odpowiednim terminie (lub mieszanin,
w tym z nawozami),
miedze, zarola rdpolne s siedliskiem wielu
gatunkw poytecznych owadw, a take gryzoni i ptakw,
stosowa zaprawy nasienne, chronice uprawy
w pocztkowym okresie wegetacji,

podczas zabiegw chemicznych naley zapozna
si z informacjami na etykiecie instrukcji stosowania dotyczcymi toksycznoci i okresu prewencji dla pszcz,
miedze, zarola i zadrzewienia rdpolne to miejsca bytowania poytecznej entomofauny.
W uprawach grochu, z uwagi na najliczniej wystpujce gatunki szkodnikw, pojawia si
mog nastpujce czynniki biologiczne: wirusy,
bakterie i grzyby owadobjcze, biedronki, zotooki, bzygowate, muchwki z rodzaju Aphidoletes, gsieniczniki, drapiene pluskwiaki,
pajki, gryzonie i ptaki zjadajce chrzszcze,
ich larwy oraz gsienice.
45
Trzmiel
(fot. P. Strayski)
Larwa zotooka
(fot. P. Strayski)
Biedronka siedmiokropka
(fot. P. Strayski)
Pajk
(fot. P. Strayski)
VII. OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ LIMAKI

1. Najwaniejsze gatunki limakw i uszkodzenia rolin
Najwiksze szkody w uprawach grochu wyrzdzaj: linik luzytaski (Arion lusitanicus Mabille, 1868),
obecnie znany take pod nazw Arion vulgaris Moquin Tandon, 1885), pomrowik plamisty (Deroceras
reticulatum O.F. Mller, 1774), linik wielki (A. rufus
Linnaeus, 1758) i linik zmienny (A. distinctus Mabille, 1868). Mniejsze znaczenie maj: linik rdzawy (A.
subfuscus Draparnaud, 1805) i pomrowik may (Deroceras laeve O.F. Mller, 1774) oraz inne limaki nagie
(liniki, pomrowiki i pomrowy) i limaki skorupkowe.
limaki eruj na rolinach grochu podczas caego okresu wegetacji, jednak najwiksze szkody o znaczeniu ekonomicznym wystpuj w fazach kiekowania i rozwoju pierwszych lici oraz
w fazach rozwoju i dojrzewania strkw. Krtko
po wysiewie nasion limaki uszkadzaj korzonki zarodkowe i rozwijajce si kieki, a niekiedy
zjadaj bielmo i zarodki nasion. Po wschodach
wygryzaj otwory w liciach lub zdrapuj tkanki
pomidzy nerwami oraz cinaj niektre roliny
tu przy powierzchni gleby. Tego typu uszkodzenia, zwaszcza na rolinach w fazach 13 lici
waciwych, prowadz czsto do cakowitego
ich zniszczenia. W pniejszych fazach rozwojowych uszkodzenia lici kompensowane s przez
wzmoony wzrost rolin. Podczas lata, zwaszcza w okresach wysokiej wilgotnoci, limaki
uszkadzaj rozwijajce si strki zjadajc tkanki
owocolistkw i nasiona w strkach, co moe powodowa znaczne straty plonu.
Wystpowanie i szkodliwo limakw w uprawach
determinowane s przez wiele czynnikw abiotycznych i biotycznych. Do najwaniejszych nale: temperatura i wilgotno powietrz i gleby, typ
i struktura gleby, technologia uprawy (podozmian,
technika i sposb siewu, zabiegi agrotechniczne
i uprawowe, nawoenie), dostpno kryjwek
i wraliwo uprawianych odmian na erowanie limakw. limaki nagie eruj gwnie w nocy. Optymalne warunki erowania wystpuj w temperaturach 1620C i wilgotnoci ponad 70%. Mog
jednak powodowa znaczne uszkodzenia rolin
nawet w temperaturze 12C. Najliczniej wystpuj
w uprawach prowadzonych na cikich, wilgotnych
glebach gliniastych i ilastych, o odczynie alkaicznym, z du iloci grud gleby i resztek poniwnych,
w ktrych znajduj liczne kryjwki i pokarm. Unikaj natomiast suchych gleb piaszczystych. Najbardziej naraone na uszkodzenia s pytko posiane
nasiona i roliny zbytnio zagszczone.
2. Niechemiczne metody ochrony rolin

Zabiegi profilaktyczne
Podstawowe zabiegi stosowane w ochronie

wszystkich rolin uprawnych przed limakami to:
osuszanie zbyt wilgotnych pl (drenowanie), niszczenie chwastw na obszarach bezporednio ssiadujcych z uprawami, czste wykaszanie miedz
i roww, usuwanie resztek poniwnych i przedmiotw lecych na ziemi (desek, gazi, kamieni itp.).
Te proste zabiegi niepokoj limaki i pozbawiaj je
miejsc bytowania, co w znacznym stopniu hamuje
ich rozwj i wzrost liczebnoci.
Zabiegi agrotechniczne i uprawowe
Zabiegi agrotechniczne silnie ograniczajce poziom liczebnoci populacji limakw to przede

wszystkim gboka orka, bronowanie i waowanie gleby, ktre niszcz mechanicznie limaki i likwiduj miejsca ich bytowania. W przypadku stwierdzenia duej liczby limakw na
polu przeznaczonym pod groch, zabiegi naley rozpocz przed zim podczas uprawek poniwnych (orka, bronowanie) i kontynuowa
w nastpnym roku wiosn przed siewem rolin
OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ LIMAKI
47
linik luzytaski Arion lusitanicus A. vulgaris

(fot. J. Kozowski)
linik wielki Arion rufus

(fot. J. Kozowski)
Pomrowik plamisty Deroceras reticulatum

(fot. J. Kozowski)
Rolina grochu uszkodzona przez A. lusitanicus

(fot. J. Kozowski)
(dwukrotne bronowanie, na ukos i w poprzek

rzdw). Po wschodach, gdy roliny osign
wysoko 58 cm (fazy 34 lici waciwych),
wskazane jest wykonanie kolejnego zabiegu
bronowania, a w okresie pniejszym, przed
zetkniciem si nadziemnych czci rolin, zabiegu opielania. W ograniczeniu szkd powodowanych przez limaki due znaczenie maj
take: rotacja rolin w zmianowaniu, dugi okres
odogowania pl, wczesny i gboki siew oraz
duy rozstaw rolin. Zaleca si take stosowanie szybko kiekujcych odmian w celu skrcenia
czasu rozwoju najbardziej wraliwych na uszkodzenia wczesnych stadiw rozwojowych rolin.
Zabiegi biologiczne
limaki s niszczone przez rne drapiece takie, jak

chrzszcze biegaczowate, aby, jaszczurki oraz niekt-
re ptaki i ssaki. Ich liczne wystpowanie w uprawach

i w ssiedztwie upraw moe ogranicza liczebno limakw do stosunkowo niskiego poziomu. W zwizku
z tym, w okolicy pl naley chroni poyteczne zwierzta poprzez utrzymywanie: zaroli, ywopotw,
oczek wodnych, budek lgowych dla ptakw, itp.
W miejscach masowego wystpowania limakw
w uprawach oraz w miedzach, rowach, zarolach,
zgbieniach terenu, itp., mona wykorzysta biopreparat Nemaslug, ktry zawiera pasoytniczego
nicienia Phasmarhabditis hermaphrodita. Jest on
skuteczny przeciwko modocianym stadiom linika
luzytaskiego i wielkiego oraz przeciwko wszystkim
stadiom rozwojowym pomrowika plamistego i innych gatunkw szkodliwych limakw. Zastosowany w warunkach wilgotnej jesieni lub wiosny moe
w znacznym stopniu ograniczy liczebno populacji limakw w uprawie grochu.
3. Metody oceny zagroenia rolin i progi szkodliwoci

Podstaw oceny zagroenia rolin przez limaki jest monitoring ich liczebnoci wystpowania
i rozmieszczenia, prowadzony w oparciu o liczb limakw odawianych w puapki (maty filcu 50 x 50 cm okryte dwustronnie foli). Drugim sposobem oceny zagroenia s obserwacje
stopnia uszkodzenia rolin. Progi szkodliwoci
limakw wystpujcych w uprawach grochu
nie zostay dotychczas zweryfikowane. Mona przyj, e podobnie, jak w uprawach rzepaku i innych rolin dwuliciennych, 23 limaki
rednio na puapk w fazie kiekowania i rozwoju pierwszych lici (BBCH 0913) oraz 4 limaki w fazie rozwoju i dojrzewania strkw
grochu (BBCH 7585) bd liczb progow,
przy ktrej naley wykona zabieg zwalczania.

Chemiczne zwalczanie limakw prowadzi si za pomoc granulowanych
przyncajcych moluskocydw, ktre jako substancje czynne
zawieraj metaldehyd, metiokarb lub fosforan elaza.
Stosuje si je po przekroczeniu progw szkodliwoci
zgodnie z instrukcj zawart w etykietach rodkw.
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami aden moluskocyd nie zosta dotychczas zarejestrowany do ochrony grochu. Mona je wykorzysta do zwalczania
limakw w miedzach, rowach i zarolach ssia-
50
dujcych z uprawami tej roliny, z ktrych limaki

migruj na uprawy w poszukiwaniu pokarmu. Na
powierzchniach pozbawionych rolin limaki mona zwalcza za pomoc wapna niegaszonego, ktre
powoduje ich odwodnienie i zamieranie krtko po
zastosowaniu.
OGRANICZANIE STRAT POWODOWANYCH PRZEZ LIMAKI
VIII. DOSTPNO PREPARATW DO OCHRONY GROCHU W INTEGROWANEJ OCHRONIE ROLIN

Jako ogln zasad naley przyj, e
w integrowanej ochronie rolin mona stosowa wszystkie zarejestrowane rodki ochrony
rolin, zwracajc jednak uwag na to aby zabieg chemiczny wykonywa tylko wtedy kiedy
to potrzebne i w takiej dawce ktra zapewni zwalczenie organizmu szkodliwego, bez
zwikszenia ryzyka wywoania odpornoci na
stosowan substancj aktywn. Warto jednak
zwrci uwag, e jednym z elementw integrowanej ochrony rolin jest wykorzystywanie
do ograniczania populacji organizmw niepodanych nie tylko rodkw chemicznych, ale
wszystkich dostpnych metod, w tym metod
opartych na technikach agronomicznych oraz
metod fizycznych, mechanicznych lub biologicznych.
Do makroorganizmw stosowanych w ochronie
rolin nale: nicienie owadobjcze, drapiene roztocze oraz drapiene i pasoytnicze owady. Biopreparaty za, to preparaty handlowe zawierajce
makroorganizmy uzyskane na drodze masowego
rozmnaania metodami laboratoryjnymi lub przemyslowymi. W roku 2012 na rynku polskim nie byo
adnych biopreparatw sucych ochronie grochu.
Naley zatem stwierdzi, e w ochronie grochu biopreparaty nie stanowi alternatywy dla rodkw
ochrony rolin.
Wrd zarejestrowanych rodkw ochrony rolin
mona wyodrbni grup preparatw zawierajcych substancje aktywne pochodzenia naturalnego, ktre z punktu widzenia zasad integrowanej
ochrony rolin mona uzna za bardziej podane ni typowe rodki chemiczne. Wikszo z tych
preparatw jest zakwalifikowana do stosowania w rolnictwie ekologicznym do ochrony upraw
ogrodniczych i sadowniczych. Okoo polowa rodkw ma rwnie zastosowanie w ochronie upraw

rolniczych, a tylko jeden insektycyd Dipel WG zawierajcy jako substancj aktywn bakterie Bacillus
thuringiensis var. Kurstaki jest zarejestrowany do
ochrony grochu. Bior pod uwag zakres rejestracji oraz konieczno rotacji substancji aktywnych
mona zatem stwierdzi, e obecnie nie jest moliwe zapewnienie satysfakcjonujcej ochrony grochu
przy uyciu preparatw zawierajcych substancje
aktywne pochodzenia naturalnego.
Jeli chodzi o chemiczn ochron grochu to obecnie producenci grochu maja do dyspozycji 21 insektycydw w tym 7 rodkw pochodzcych z importu rwnolegego (handlu rwnolegego), ktre s
w praktyce klonami innych preparatw dostpnych
na rynku. Fungicydw jest 19, w tym 10 z importu
rwnolegego, natomiast herbicydw 32, z czego
poowa (16) z importu rwnolegego. Zwraca uwag maa rnorodno dostpnych substancji aktywnych oraz dua liczba rodkw wprowadzonych
do obrotu drog importu rwnolegego, ktre nie
zwikszaj liczby dostpnych rozwiza w ochronie ale tylko liczb nazw. Zwraca take uwag fakt,
e czsto brak jest moliwoci rotacji substancji aktywnych celem zapobiegania wyksztaceniu odpornoci u organizmw szkodliwych. Na podkrelenie
zasuguje fakt, e niektre rodki mona stosowa
do ochrony grochu na podstawie rejestracji pozaetykietowej. Rejestracja pozaetykietowa to obecnie
jedyna realna moliwo szybkiego poszerzenia zakresu stosowania rodka o uprawy maoobszarowe.
Jest to procedura uproszczona, w ktrej producent
nie bierze odpowiedzialnoci za skuteczno dziaania rodka w danej uprawie. Ocenia si natomiast
bezpieczestwo dla konsumentw i rodowiska.
DOSTPNO PREPARATW DO OCHRONY GROCHU
51
IX. WACIWY DOBR TECHNIKI STOSOWANIA RODKW OCHRONY ROLIN

1. Przechowywanie rodkw ochrony rolin
Magazyn ze rodkami ochrony rolin powinien
si znajdowa z dala od wszelkich obszarw
wraliwych na skaenie rodkami ochrony rolin
i w bezpiecznej odlegoci od obszarw podatnych
na poar. Miejsce napeniania powinno umoliwia

zatrzymywanie wyciekajcych rodkw ochrony
rolin i by w peni zabezpieczone przed przedostawaniem si skae do wd gruntowych.
2. Przygotowanie do zabiegw ochrony rolin

W ochronie rolin wybr waciwej techniki i parametrw opryskiwania w duym stopniu wpywa na
efektywno i bezpieczestwo zabiegu oraz minimalizowanie negatywnego wpywu rodkw chemicznych na rodowisko naturalne. Na kadym
etapie postpowania ze rodkami ochrony rolin
stosowa waciw organizacj pracy i dostpne rodki techniczne, zgodnie z zasadami dobrej
praktyki ochrony rolin.
Kalibracja opryskiwacza pozwala na stosowanie optymalnych parametrw zabiegu, a efektem
pracy jest rwnomierne naniesienie cieczy uytkowej na opryskiwane obiekty (roliny lub gleb) przy
uwzgldnieniu waciwoci rolin (faza rozwojowa,
wielko, gsto) w zrnicowanych warunkach
pogodowych.
Sporzdzanie cieczy uytkowej. Ciecz uytkow
naley zawsze sporzdza bezporednio przed zabiegiem. Zawsze przed otwarciem opakowania zawierajcego preparaty chemiczne naley szczegowo zapozna si z etykiet rodka ochrony rolin,
w ktrej zawarte s niezbdne wskazwki i informacje dotyczce moliwoci mieszania i stosowania
tych rodkw. Naley zawsze zwraca uwag, aby
przygotowa tylko tak ilo cieczy uytkowej, ktra jest niezbdna do ochrony danej plantacji.
Dobr dawki cieczy uytkowej. W integrowanych systemach ochrony upraw wymagana jest
czsta zmiana dawki cieczy uytkowej na hektar
52
w zalenoci od rodzaju zabiegw ochrony (zwalczanie chorb, szkodnikw i chwastw), a take warunkw agrotechnicznych i pogodowych na
plantacji. Dawka cieczy powinna uwzgldnia zalecenia zawarte w etykiecie rodka ochrony rolin,
wielko i gsto uprawy oraz typu posiadanego
opryskiwacza i urzdze rozpylajcych.
Rodzaj opryskiwania i typ rozpylacza. W zalenoci od aktualnych potrzeb, warunkw atmosferycznych i rodzaju zwalczanego agrofaga wykonuje
si opryskiwanie: drobnokropliste, redniokropliste
lub grubokropliste. Informacje o rodzaju opryskiwania dla danego preparatu s podawane w etykiecie obok zalecanej dawki i zalecanej iloci cieczy
na hektar. Wybr rozpylacza do zabiegu dokonuje
si na podstawie wymaganego rozmiaru kropli i rodzaju opryskiwania. W opryskiwaczach polowych
w zabiegach ochrony rolin powinno si stosowa
przede wszystkim rozpylacze szczelinowe (paskostrumieniowe). Rozpylacze paskostrumieniowe
oferowane s w wielu rodzajach i typach: standard,
o polepszonej jakoci rozpylania (o rozszerzonym zakresie cinie roboczych), przeciwznoszeniowy (inaczej antyznoszeniowy lub niskoznoszeniowy) oraz eektorowy.
Warunki wykonywania zabiegw. W celu uzyskania wysokiej skutecznoci i bezpieczestwa zabiegu naley wykonywa opryskiwanie w optymalnych warunkach pogodowych. Opryskiwanie
w niesprzyjajcych warunkach pogodowych jest
czsto gwn przyczyn uszkodze rolin w wy-
WACIWY DOBR TECHNIKI STOSOWANIA .O.R
niku znoszenia cieczy uytkowej. W mniej korzystnych warunkach atmosferycznych zalecane jest
stosowanie rozpylaczy niskoznoszeniowych lub
eektorowych, produkujcych grube lub bardzo
grube krople.
Temperatura jak i wilgotno powietrza wpywaj na zachowanie si rozpylanej cieczy i co za tym
idzie na kocow efektywno stosowanych rodkw ochrony rolin. Zalecane temperatury powie-
trza podczas zabiegw s uwarunkowane rodzajem i mechanizmem dziaania aplikowanego rodka

ochrony rolin takie dane zawarte s w tekstach
etykiet. Najlepiej zabiegi ochronne wykonywa rano
lub wieczorem, wzgldnie gdy sprzt jest do tego
przystosowany, w godzinach nocnych panuj
wwczas znacznie korzystniejsze warunki temperatury i wilgotnoci.
3. Postpowanie po wykonaniu zabiegu opryskiwania

Po zakoczeniu cyklu zabiegw (w danym dniu)
naley z opryskiwacza usun resztki cieczy uytkowej poprzez wypryskanie cieczy ze zbiornika lub
spuszczenia resztek cieczy poprzez kran spustowy
do podstawionych naczy. Waciwe oprnienie
opryskiwacza z resztek cieczy uytkowej, w zalenoci od sytuacji i wyposaenia technicznego gospodarstwa mona dokona poprzez:
rozprowadzenie cieczy na uprzednio opryskiwanej plantacji poprzez dolanie do zbiornika opryskiwacza wody w iloci rwnej 1030% objtoci zbiornika i rozproszenie cieczy na uprzednio
opryskiwanej plantacji. Czynno tak naley powtrzy trzykrotnie.

resztki pozostaej, spuszczonej cieczy z opryskiwacza unieszkodliwi z wykorzystaniem urzdze technicznych zapewniajcych biologiczn
biodegradacj substancji czynnych .o.r.
Po umyciu i wyschniciu maszyny naley przeprowadzi konserwacj opryskiwacza zgodnie z instrukcj obsugi sprztu. Wszelkie naprawy naley
wykonywa na bieco, niezwocznie po stwierdzeniu usterki lub awarii.
Niedopuszczalne jest wylewanie pozostaej po zabiegu cieczy na gleb,

czy do systemu ciekowo-kanalizacyjnego oraz wylewanie
w jakimkolwiek innym miejscu uniemoliwiajcym jej zebranie.
X. PRZYGOTOWANIE DO ZBIORU, ZBIR I PRZECHOWYWANIE

Groch siewny stwarza wiele trudnoci podczas
zbioru. Wie si to z waciwociami biologicznymi i fizykochemicznymi tego gatunku. Wiotka odyga i zwizana z tym dua podatno na wyleganie utrudnia zbir i przyczynia si do duych strat
ilociowych i jakociowych plonu nasion. Waciwy sposb zbioru jest, obok postpu biologicznego i agrotechnicznego, bardzo wanym czynnikiem
decydujcym o wielkoci plonw. Straty plonu nasion grochu mog siga do 30%, a gdy zbir przeprowadzany jest w niesprzyjajcych warunkach
pogodowych i nieodpowiednimi metodami, mog
dochodzi nawet do 80%. Zbyt niskie osadzanie

si strkw lub silne wyleganie rolin jest przyczyn strat powodowanych trudnoci prowadzenia
zespou tncego w bliskiej odlegoci od powierzchni gleby. Wwczas cz rolin na polu pozostaje nie cita. Warunkiem koniecznym dla poprawnego zbioru jest bardzo staranne przygotowanie
pola, polegajce przede wszystkim na dokadnym
wyrwnaniu jego powierzchni po siewie i usuniciu wszystkich przeszkd utrudniajcych koszenie
(bryy ziemi, kamienie itp.).
PRZYGOTOWANIE DO ZBIORU, ZBIR I PRZECHOWYWANIE
53
1. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza rczne wyrywanie rolin, II faza zbir kombajnem zboowym;
2. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza cinanie rolin kosiark listwow Z 034, II faza zbir kombajnem zboowym;
3. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza cianie rolin kosiark pokosow bezpalcow Z 065/1, II faza zbir kombajnem;
4. Siew czysty, zbir jednoetapowy kombajnem zboowym;
5. Siew mieszany, groch 100 nasion/m2, pszenica jara odm. Eta 100 nasion/m2.
Rys. 4. Straty nasion podczas zbioru grochu rnymi metodami (IUNG PIB Puawy)
1. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza rczne wyrywanie rolin, II faza zbir kombajnem zboowym;
2. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza cinanie rolin kosiark listwow Z 034, II faza zbir kombajnem zboowym;
3. Siew czysty, zbir dwuetapowy: I faza cianie rolin kosiark pokosow bezpalcow Z 065/1, II faza zbir kombajnem;
4. Siew czysty, zbir jednoetapowy kombajnem zboowym;
5. Siew mieszany, groch 100 nasion/m2, pszenica jara odm. Eta 100 nasion/m2.
Rys. 5. Udzia zanieczyszcze mineralnych w plonie grochu (IUNG PIB Puawy)
54
Groch mona zbiera z reguy trzema sposobami,

s to metody: jedno-, dwu- i wieloetapowa (rys. 4
i 5). W praktyce stosowana jest gwnie metoda
jednoetapowa. O wyborze metody zbioru decyduje gwnie wielko plantacji oraz wyposaenie gospodarstwa w maszyny do zbioru i dosuszania nasion. Metoda wieloetapowa obecnie nie jest prawie
stosowana, w zwizku z jej z wydajnoci i duym
nakadem pracy rcznej. Zbir grochu t metod
rozpoczyna si, gdy okoo 70% strkw zaschnie.
cite roliny dosusza si na polu, a nastpnie mci w mocarniach stacjonarnych. Znacznie wygodniejszy i mniej pracochonny jest zbir dwuetapowy. W pierwszym etapie cina si roliny kosiarkami
i pozostawia na polu do wyschnicia. W drugim etapie wysuszone roliny mci si kombajnem z pokosw. Kombajn adaptuje si do zbioru dwuetapowego poprzez monta podbieracza pokosw do
zespou niwnego.
Obecnie uprawiane s ju wycznie odmiany wskolistne grochu, w ktrych licie przeksztacone
zostay w wsy czepne. Ta cecha spowodowaa, e
roliny mniej wylegaj wskutek wzajemnego poczenia wsami czepnymi. Dlatego te wygodniejsza
i najczciej stosowana jest jednoetapowa metoda
zbioru grochu. Zbir rozpoczyna si, gdy 8090%
nasion jest twardych, a soma sucha. Przy nierwnomiernym dojrzewaniu lub duym zachwaszczeniu plantacji uatwieniem jest zastosowanie desy-
kacji rolin jednym z preparatw wymienionych

w tabeli. Jednak zabieg ten naley stosowa tylko
w sytuacjach koniecznych.
Duy wpyw na jako zbioru ma odpowiednie
przygotowanie kombajnu polegajce na:
ustawieniu minimalnej wysokoci cicia,
umiejtnym wykorzystaniu moliwoci regulacji
nagarniacza przy zbiorze rolin wylegych,
zastosowaniu optymalnych prdkoci obrotowych bbna mccego i wentylatora,
w uzasadnionych przypadkach (mae zachwaszczenie, jednokierunkowe wyleganie rolin) zastosowaniu podnonikw wylegych rolin.
Nagarniacz kombajnu powinien by tak ustawiony,
aby jego o obrotu znajdowaa si przed zespoem
tncym. Palce nagarniacza naley odchyli w kierunku jazdy kombajnu, co polepsza pynno podawania rolin. Jego prdko obrotowa powinna
by rwna lub nieco mniejsza od prdkoci roboczej
kombajnu. Regulacja zespou mccego i czyszczcego polega przede wszystkim na ustawieniu
prdkoci obrotowej bbna mccego i szczeliny
roboczej midzy bbnem a klepiskiem oraz obrotw wentylatora i wielkoci otwarcia sit aluzjowych podsiewacza (tab. 17). Ostateczne ustawienie
zespow roboczych kombajnu naley dokona po
przejedzie prbnym na odcinku okoo 50 m.
Tabela 17. Parametry pracy zespow roboczych kombajnu zboowego przygotowanego do zbioru grochu
Wyszczeglnienie
Jednostka miary
Warto
obr./min
obr./min
mm
mm
mm
600700
700800
max/max
14
12
Prdko obrotowa bbna mccego

Prdko obrotowa wentylatora
Szczelina robocza wlot/wylot
Otwarcie sita grnego
Otwarcie sita dolnego
Niekorzystn cech grochu jak jest wyleganie
mona ograniczy stosujc siew z rolinami podporowymi. Taki sposb siewu uatwia zbir oraz
zmniejsza ilociowe i jakociowe straty plonu. Od-
powiedni rolin podporow do grochu na glebach

dobrych jest pszenica jara, a na lejszych jczmie
jary, zwaszcza gdy ich udzia w zasiewie jest dostatecznie duy. Zboe ogranicza wyleganie grochu
55
i uatwiaa jego zbir. W tych warunkach straty nasion grochu zbieranego jednoetapowo kombajnem
mog nie przekracza nawet 5% plonu. Ponadto
kombajn pracuje bez wikszych zakce, a warunki
zbioru s podobne jak przy zbiorze zb., Uprawiajc groch ze zboami trzeba liczy si z mniejszym
plonem nasion ni w czystym siewie.
Po omocie nasiona wymagaj doczyszczenia i dosuszenia do 1314% wilgotnoci. Nasiona przeznaczone
na materia siewny naley dosusza powoli i stopniowo. Z tego wzgldu w suszarniach nie wolno jednorazowo obnia wilgotnoci nasion wicej ni o 3%,
gdy mog ulec uszkodzeniu. Naley rwnie przestrzega zasady, e im wilgotniejsze s nasiona tym
nisza powinna by temperatura i duszy czas ich suszenia. Nasiona zawierajce 30% wody powinny by
dosuszane w temperaturze nie przekraczajcej 30C.
Po obnieniu wilgotnoci nasion do 25C, a nastpnie
do 20%, temperatura powietrza moe by podwyszona odpowiednio do 35C i 45C. Suszenie nasion
przeznaczonych na pasz rwnie nie powinno odbywa si w zbyt wysokiej temperaturze, gdy moe
nastpi pogorszenie przyswajalnoci niektrych
skadnikw pokarmowych. Nasiona mona rwnie
dosusza w magazynie nieogrzewanym powietrzem
lub poprzez czste szuflowanie cienko rozoonej
warstwy. Soma w czasie zbioru kombajnem ulega
rozdrobnieniu i moe by atwo przyorana.
XI. SZKODNIKI MAGAZYNOWE GROCHU

Wysoka zawarto odywcza nasion grochu
czyni ten surowiec atrakcyjnym pokarmem nie
tylko dla ludzi ale te dla szkodnikw magazynowych. W przechowywanym ziarnie grochu rozwija si moe szereg gatunkw owadw oraz roztoczy. Do gwnych szkodnikw
Strkowiec grochowy
Jednym z gatunkw owadw wyrzdzajcych

najwiksze straty w plonie grochu jest strkowiec grochowy. Do niedawna zaliczany do rodziny
strkowcowatych (Bruchidae), obecnie w randze
podrodziny wczonej do rodziny stonkowatych
(Chrysomelidae). Jest najwikszym z krajowych
strkowcw. Ciao chrzszcza moe mie dugo
od 3,5 do 5,2 mm. Strkowiec grochowy jest krpym chrzszczem z gow lekko podgit pod spd
ciaa. Na pokrywach i przedpleczu znajduje si charakterystyczny rysunek zoony ze szczecin koloru
biaego, czarnego i brzowego. Przedplecze szerokie, dwa razy szersze od dugoci, z maym zbkiem
po obu stronach. Pokrywy nie przykrywaj caego
odwoka, pozostawiajc widoczne pigidium. Tylne
nogi wyranie masywniejsze od pozostaych.
Gatunek ten nie jest typowym szkodnikiem magazynowym. Zasiedla groch jeszcze na polu upraw-
56
niszczcych zbiory grochu naley strkowiec

grochowy (Bruchus pisorum L.) oraz rozkruszki
(Acaridae). Rozdrobnione ziarna mog by zasiedlane s przez trojszyki (Tribolium spp.) oraz
mole spoywcze (gwnie omacnic spichrzank (Plodia interpunctella Hbner).
nym. Chrzszcze w ciepe, soneczne dni s bardzo

aktywne i pochliwe. Samice skadaj jaja wiosn,
przylepiajc je specjaln wydzielin do kwiatw
i modych strkw lub w najbliszym ich ssiedztwie. Pomaraczowej lub tawej barwy jaja maj
ok. 0,5 mm dugoci. Jedna samica moe zoy a
740 jaj. Moda larwa wgryza si do wntrza ziarna i tam przechodzi cay rozwj. W jednym ziarnie
rozwija si najczciej tylko jeden osobnik strkowca. Uszkodzenia nasion spowodowane przez strkowca s mao widoczne w okresie zbiorw i spostrzegane s zwykle gdy w ich wntrzu pojawiaj
si chrzszcze. Dorosa larwa nacina skrk nasienia
od wewntrz, tworzc okienko, uatwiajce wyjcie dorosemu chrzszczowi. Okienka dobrze widoczne s dopiero, gdy z poczwarki wydostanie si
chrzszcz strkowca. Jeli zebrane ziarno przechowywane jest w magazynach o podwyszonej tem-
SZKODNIKI MAGAZYNOWE GROCHU
peraturze, cz strkowcw moe opuci nasiona

grochu jeszcze jesieni w roku zbiorw. Pozostae
pojawiaj si stopniowo w kolejnych miesicach.
Mona obserwowa je wwczas na powierzchni
pryzm, opakowaniach oraz parapetach okiennych.
Jeeli chrzszczom uda si opuci miejsce skadowania ziarna, zimuj w cice lub innych miejscach. W przechowalniach o obnionej temperaturze chrzszcze pozostaj w ziarnie najczciej do
wiosny. Wylge chrzszcze nie zasiedlaj ponownie
pozostaej partii nasion grochu i w przypadku, gdy
nie mog wydosta si na zewntrz gin, zanie-
Roztocze (Acari)
Magazynowane nasiona grochu oraz produkty

z nich wytworzone zasiedlaj najczciej pajczaki
z rzdu roztoczy. Stwierdzono, e przedstawiciele
a 48 rodzin z nich, zwizane s z przechowywanymi produktami. Najczciej spotykane s gatunki z rodziny rozkruszkw. S to trudno dostrzegalne goym okiem, czsto nie przekraczajce 0,5 mm
dugoci stawonogi o gryzcych aparatach gbowych. Podobnie jak inne pajczaki posiadaj 4 pary
odny. Ich ciao jest najczciej kremowo-biae, ale
te zaley od barwy produktw na ktrych eruj.
Przykadowo, rozkruszki zasiedlajce rodzynki s
ciemniejsze ni te, ktre spotka mona na patkach
migdaw. Ze wzgldu na ogromny potencja rozrodczy, w sprzyjajcych warunkach (2C i podwyszona wilgotno), w cigu jednego miesica mog
pojawi si 23 pokolenia rozkruszkw, co przy
redniej podnoci ok. 200 jaj z jednej samicy daje
a 2 miliony osobnikw tylko z jednej pary szkodnika! Rozkruszki s wyjtkowo odporne na nisk
temperatur i wilgotno. Potrafi rozwija si ju
w temperaturze 3C oraz w produktach o wilgotnoci ponad 13%. Rozkruszki zanieczyszczaj produkt odchodami, wylinkami a po mierci martwymi
ciaami. Wzrost wilgotnoci zasiedlonego produktu
spowodowany aktywnoci rozkruszkw, sprzyja
rozwojowi grzybw pleniowych oraz bakterii. Zasiedlony produkt nabiera nieprzyjemnego, stchego zapachu i nie nadaje si uytku, rwnie z uwagi
SZKODNIKI MAGAZYNOWE GROCHU
czyszczajc dodatkowo ziarno.

Szkodniki magazynowe przemieszczaj si swobodnie po globie wraz z transportami towarw.
Z nasionami grochu lub produktami z nich wytworzonymi, importowanymi z krajw o cieplejszym klimacie, mog do nas trafi egzotyczne gatunki strkowcw takie jak: Callosobruchus chinensis (L.), C.
analis (Fabr.), C. maculatus (Fabr.), Caryedon pallidus (Ol.) i C. serratus (Ol.). Wszystkie wymienione, podobnie jak nasz rodzimy strkowiec grochowy, rozwijaj si wewntrz nasion grochu i atwo je
przeoczy w czasie kontroli fitosanitarnej.
na obecno gronych dla zdrowia i ycia ludzi oraz

zwierzt mykotoksyn. Szkodniki te rozprzestrzeniaj si pomidzy magazynami wraz z transportami towarw jak te mog do nich trafi na innych
szkodnikach magazynowych, do ktrych przywieraj za pomoc specjalnych przyssawek.
Poszczeglne gatunki roztoczy s trudne w identyfikacji. W rnego rodzaju magazynach, na nasionach
grochu oraz wytworzonych z nich produktach, pospolitymi gatunkami s rozkruszek mczny (Acarus
siro L.), rozkruszek drobny (Tyrophagus putrescentiae (Schrank)) oraz roztoczek owosiony (Lepidoglyphus destructor (Schrank)). Prcz roztoczy
odywiajcych si magazynowanym ziarnem grochu, w magazynach wystpuj te gatunki drapiene, polujce na inne roztocze i drobne stawonogi.
Z najskuteczniejszych drapiecw wymieni mona sierposza rozkruszkowca (Cheyletus eruditus
(Schr.) (Cheyletidae)). Ten drobny pajczak (ok. 0,5
mm dugoci) z powodzeniem wykorzystywany jest
w metodzie biologicznej zwalczania rozkruszkw.
Na ziarnie przechowywanym w niewaciwych warunkach (wysoka wilgotno i temperatura) moe
rozwija si szereg innych gatunkw owadw np.
gryzki (Psocoptera), trojszyki (Tribolium spp.) oraz
mole spoywcze (gwnie omacnicowate Pyralidae). Wymienione szkodniki preferuj groch upany
lub w wikszym stopniu rozdrobniony.
57
Samica strkowca grochowego oraz zoone przez

ni jajo na kwiecie grochu siewnego (fot. T. Klejdysz)
Chrzszcz strkowca grochowego

na liciu grochu siewnego (fot. T. Klejdysz)
Nasiona grochu zasiedlone przez strkowca

grochowego z charakterystycznymi okienkami
wskazujcymi na obecno chrzszczy wewntrz
nasion (fot. T. Klejdysz)
Chrzszcze strkowca grochowego opuszczajce magazynowane nasiona grochu

(fot. T. Klejdysz)
Rozkruszki
(fot. T. Klejdysz)
Sierposz rozkruszkowiec
(fot. T. Klejdysz)
XII. FAZY ROZWOJOWE GROCHU W SKALI BBCH

Od kilku lat w Polsce, podobnie jak w wielu innych
krajach wiata do precyzyjnego okrelenia faz rozwojowych rolin uprawnych stosuje si skal BBCH.
Na caym wiecie ze skala BBCH jest bardzo ceniona przez suby doradcze i producentw rolinnych gwnie ze wzgldu na swoj prost konstrukcj Skal BBCH cechuje przede wszystkim
uniwersalno (taki sam ukad skali dla wszystkich
rolin uprawnych) oraz wygoda jej stosowania (zapis cyfrowy zastpuje opis). Standardowy opis faz
rozwojowych wg BBCH posiada takie samo oznakowanie, niezalenie od jzyka i kraju, w ktrym skala
jest uywana.
Skala BBCH to zapis faz rozwojowych rolin w postaci kodu dziesitnego, precyzyjnie okrelajcego
fenologicznie fazy wzrostu i rozwoju rolin. Gwne
(podstawowe) fazy wzrostu i rozwoju opisano stosujc numeracj od 0 do 9. Jednak w celu bardziej
dokadnego scharakteryzowania danej fazy rozwojowej konieczne jest dodanie drugiej cyfry. Uzyskany w ten sposb dwucyfrowy kod precyzyjnie okrela faz rozwojow, w ktrej znajduje si rolina.
Arytmetycznie wyszy kod wskazuje na pniejsz faz rozwojow. Dziki systemowi kodowemu
mona dokadnie opisa przedzia czasowy pomidzy fazami rozwojowymi roliny. W zapisie podaje
si wwczas kody poczone mylnikiem np. kod
51-69 opisuje faz rozwojow od pojawienia si
pierwszego kwiatostanu do koca kwitnienia.
60
U grochu wyrnia si 8 gwnych faz rozwojowych:

Faza 0 Kiekowanie (wschody),
Faza 1 Rozwj lici,
Faza 3 Wyduanie gwnego pdu,
Faza 5 Pojawianie si kwiatostanu,
Faza 6 Kwitnienie,
Faza 7 Tworzenie si strkw,
Faza 8 Dojrzewanie strkw i nasion,
Faza 9 Starzenie si i zamieranie rolin.
Warto zwrci uwag, e w odrnieniu od innych
rolin groch nie posiada Fazy 2 Rozwj pdw
bocznych i fazy 4 Rozwj czci wegetatywnych
przeznaczonych do zbioru.
Czas trwanie poszczeglnych faz rozwojowych
w duej mierze zaleny jest od odmiany grochu,
warunkw agrotechniczno-pogodowych. Skrcenie lub wyduenie dotyczy moe szczeglnie faz
zwizanych z kwitnieniem, tworzeniem strkw
i nasion oraz dojrzewaniem nasion (Fazy rozwojowe 5, 6, 7, 8). Warunki pogodowe maj istotne
znaczenie take dla kiekowania nasion i rwnomiernych wschodw rolin (Faza rozwojowa 0).
Oglnie jednak dla grochu przyjmuje si i okres od
siewu do wschodw wynosi 1020 dni (Faza 0), od
wschodw do zakrycia midzyrzdzi to 2535 dni,
okres od siewu do pocztku kwitnienia to 4560
dni, faza kwitnienia trwa od 20 do 35 dni. Cay okres
wegetacji grochu w uprawie na zielon mas wynosi 5080 dni, a w uprawie na nasiona 90120 dni.
FAZY ROZWOJOWE GROCHU
Groch
Pisum L.
KOD
OPIS
Gwna faza rozwojowa 0 : Kiekowanie

00
Suche nasiona
01
Pocztek pcznienia nasion
03
Koniec pcznienia nasion
05
Korze zarodkowy wydostaje si z nasienia
07
Pd wydostaje si z nasienia
08
Pd ronie w kierunku powierzchni gleby
09
Pd przebija si przez powierzchni gleby (pkanie gleby)
Gwna faza rozwojowa 1 : Rozwj lici
10
Widoczna para uskowatych lici
11
Rozwinity pierwszy li (z przylistkami) lub rozwinity pierwszy ws (li mniej rozwinity)
12
Rozwinity 2 li (z przylistkami) lub 2 wsy (licie mniej rozwinite)
13
Rozwinity 3 li (z przylistkami ) lub 3 wsy (licie mniej rozwinite)
14
Rozwinity 4 li (z przylistkami) lub 4 wsy (licie mniej rozwinite)
15
Rozwinity 5 li (z przylistkami )lub 5 wsw (licie mniej rozwinite)
1.
Fazy trwaj a do....
19
Rozwinitych 9 lub wicej lici (z przylistkami) lub 9 (albo wicej) wsw ( licie mniej rozwinite)
Gwna faza rozwojowa 3 : Wyduanie odygi (gwny pd)
30
Pocztek wzrostu odygi na dugo
31
Widoczne 1 midzywle1
32
Widoczne 2 midzywla1
33
Widoczne 3 midzywla1
3.
Fazy trwaj a do ....
39
Widocznych 9 lub wicej midzywli1
Gwna faza rozwojowa 5 : Pojawianie si kwiatostanu
51
Widoczny zacztek pierwszego pka kwiatowego na zewntrz lici
55
Widoczne pierwsze pojedyncze pki kwiatowe na zewntrz lici, cigle zamknite
5.
Fazy trwaj a do...
59
Widoczne pierwsze patki, wiele pojedynczych pkw kwiatowych, kwiaty nadal zamknite
Gwna faza rozwojowa 6 : Kwitnienie
60
Otwarte pierwsze kwiaty (sporadycznie w populacji)
61
Pocztek kwitnienia :10% otwartych kwiatw
1
Pierwsze midzywle znajduje si midzy liciem uskowatym a pierwszym liciem waciwym
61
62
63
64
65
67
69
20% otwartych kwiatw

Pene kwitnienie : 50% otwartych kwiatw
Kocowa faza kwitnienia, wikszo patkw opada i zascha
Koniec kwitnienia
Gwna faza rozwojowa 7: Rozwj owocw

71
10% strkw osigno typow dugo, przy nacisku wydzielaj sok
72
20% strkw osigno typow dugo: sok nadal wydziela si
73
30% strkw osigno typow dugo, sok nadal wydziela si po naciniciu

40% strkw osigno typow wielko, po naciniciu nadal wydziela si sok
75
50% strkw osigno typow dugo, nadal wydziela si sok
76
60% strkw osigno typow dugo
77
70% strkw osigno typow dugo
79
Strki osigaj typow wielko (zielona dojrzao); nasiona cakowicie uformowane
Gwna faza rozwojowa 8 : Dojrzewanie owocw (strkw) i nasion
81
10% strkw dojrzewa, nasiona o typowym zabarwieniu, suche i twarde
82
83
84
40% strkw dojrzewa, nasiona o typowym zabarwieniu , suche i twarde
85
86
87
88
89
Pena dojrzao: wszystkie strki suche i brzowe. Nasiona suche i twarde (sucha dojrzao)
Gwna faza rozwojowa 9: Starzenie
97
Roliny zamieraj
99
Zebrane strki (nasiona)
62
Groch
Groch
09
10
przylistki
licie
wewn.
11
5
4
3
15/33
2
1
51
89
61
79
1994: BBA and IVA
XIII. DOKUMENTACJA STOSOWANIA ZABIEGW I PROWADZENIA

INTEGROWANEJ OCHRONY ROLIN
W oparciu o ustaw z dnia 8 marca 2013 r. o rodkach ochrony rolin (Dz. U. poz. 455, z pn. zm.)
oraz rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 padziernika
2009 roku, w Polsce istnieje obowizek prowadzenia dokumentacji wykonywanych w gospodarstwie zabiegw. Zgodnie z tymi postanowieniami,
profesjonalni uytkownicy rodkw ochrony rolin
powinni prowadzi i przechowywa przez co najmniej trzy lata dokumentacj dotyczc stosowanych przez nich rodkw ochrony rolin, zawierajc nazw rodka ochrony rolin, czas zastosowania
i dawk, obszar uprawy, na ktrych zastosowano
rodek ochrony rolin. Na danie waciwego organu uytkownicy powinni udostpni odpowiednie informacje zawarte w tej dokumentacji. Od
1 stycznia 2014 uytkownicy musz stosowa rodki ochrony rolin z uwzgldnieniem integrowanej
ochrony rolin, a w dokumentacji s zobowizani
rwnie do wskazania sposobu realizacji wymaga integrowanej ochrony rolin, przez podanie co
najmniej przyczyny wykonania zabiegu rodkiem
ochrony rolin. Szczegowe wymagania integrowanej ochrony rolin, majc na uwadze ogranicze-
nie zagroe dla ludzi, zwierzt i rodowiska, zwizanych ze stosowaniem rodkw ochrony rolin,
okreli w rozporzdzeniu z dnia 18 kwietnia 2013 r.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz. U. poz. 505).
Dokumentacj dotyczc stosowanych rodkw
ochrony rolin naley prowadzi na bieco i przechowywa przez okres 3 lat, w celu umoliwienia
kontroli przez pracownikw Pastwowej Inspekcji
Ochrony Rolin i Nasiennictwa. Prowadzenie dokumentacji zabiegw ma due znaczenie w przypadku ewentualnych komplikacji w trakcie i po zabiegu takich, jak np.: zatrucie osb, zatrucie pszcz,
uszkodzenie ssiednich upraw na skutek zniesienia
cieczy uytkowej. Moe take by pomocna przy
wyborze rolin nastpczych w podozmianie. Prowadzona starannie, jest cennym rdem informacji
o zuyciu rodkw ochrony rolin i prawidowoci
stosowania. Dokumentacja ta moe by przydatna
w planowaniu nastpnych zabiegw z zachowaniem przemiennoci stosowanych rodkw, w celu
przeciwdziaania uodparnianiu si agrofagw na
stosowane substancje czynne.
Poniej przedstawiona zostaa przykadowa ewidencja zabiegw ochrony rolin.
DOKUMENTACJA PROWADZENIA INTEGROWANEJ OCHRONY ROLIN

(gwiazdk * zaznaczono pola, ktrych wypenienia wymagaj przepisy)
Informacje o chronionej uprawie
Informacje o lokalizacji chronionej uprawy
*pole, na ktrym
uprawiana jest
chroniona uprawa1)
1) z
powierzchnia pola
Informacje o chronionej rolinie

*nazwa
botaniczna
roliny
odmiana
termin
siewu
podaniem kodu lub opisu umoliwiajcego identyfikacj pola, np. numeru dziaki ewidencyjnej
64
DOKUMENTACJA STOSOWANIA ZABIEGW
DOKUMENTACJA STOSOWANIA ZABIEGW
65
*przyczyna
wykonania
zabiegu
ochrony
rolin2)
*nazwa
handlowa
zastosowanego
rodka ochrony
rolin
zabiegi
agrotechniczne
zwalczajce organizmy
szkodliwe dla rolin
(termin wykonania)
wykorzystywane
systemy wspomagania
decyzji w ochronie
rolin
*data
wykonania
zabiegu
*dawka
rodka
ochrony
rolin3)
*powierzchnia,
na jakiej
wykonany
zosta zabieg4)
Informacje o zabiegu ochrony rolin
higiena fitosanitarna
sprztu (mycie,
czyszczenie,
odkaanie)
faza
rozwojowa
chronionych
rolin
skuteczno
zabiegu
ochrony
rolin
Informacja
o podozmianie
warunki
pogodowe
panujce
podczas
zabiegu
Inne zastosowane
niechemiczne metody
ochrony rolin
np. przekroczenie progu ekonomicznej szkodliwoci, wskazania systemu wspomagania decyzji w ochronie rolin, wskazania programu ochrony rolin,
zabieg zapobiegawczy
3) np. w l/ha
4) jeeli zabieg nie zosta wykonany na caym polu, naley doprecyzowa obszar zastosowania rodka ochrony rolin
2)
*zwalczane
choroby,
chwasty,
szkodniki
nawoenie,
wapnowanie
(nawz, dawka,
termin zastosowania,
wyniki analiz gleby)
Informacje uzupeniajce
XIV. LITERATURA UZUPENIAJCA

Baszczak W., Wydra E., Andrzejewska M. 1985. Podatno i reakcja 10 odmian grochu na wirusy mozaikowatego podwijania lici grochu
(PSbMV), waciwej mozaiki bobiku (BBTMV)
i ich kompleks. Roczniki Nauk Rolniczych. Seria E, T. 15, z. 12: 922
Borecki Z. 1996. Polskie Nazwy Chorb Rolin Uprawnych, Prodruk, Pozna, 148 ss.
Bunalski M., Nowacki J. 1996. Szkodniki Rolin
Uprawnych, Medix Plus, Pozna, 149 ss.
Etykiety instrukcje stosowania herbicydw dopuszczane do stosowania na podstawie Zezwole MRiRW.
FAO 2010. http://faostat.fao.org/
Fiodorow Z., Weber Z. 1996. Choroby Rolin Uprawnych, Medix Plus, Pozna, 168 ss.
Frszczak Z. 1983. Agrotechnika rolin strczkowych grubonasiennych na ziarno. WOPR
Marszewo, 18 ss.
Goaszewska D. 2009. Uprawa mieszanek zboowych i zboowo-strczkowych. MODR
w Warszawie, Oddzia w Bielicach, 16 ss.
Houbowicz-Kliza G., Mrwczyski M. 2006. Atlas
Szkodnikw i Owadw Poytecznych w Rolnictwie. IUNG Puawy, IOR Pozna, 191 ss.
Jasiska Z., Kotecki A. 1993. Roliny strczkowe.
PWN Warszawa: 205 ss.
Jasiska Z., Kotecki A. 2003. Szczegowa Uprawa
Rolin cz. II, AR Wrocaw, 690 ss.
Lista opisowa odmian 2013, Cz. 2. Roliny Rolnicze,
COBORU Supia Wielka.
Mrwczyski M., Wachowiak H., Pruszyski S.
2004. Nowe zagroenia upraw rolniczych
w Polsce przez szkodniki. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Rolin, 44, cz. 1: 248253.
Nespiak A., Opyrchaowa J. 1979. Choroby i szkodniki rolin rolniczych. PWRiL, Warszawa, 223 ss.
Nowiski M. 1970. Chwasty k i Pastwisk. PWRiL
Warszawa: 413 ss.
Orzechowski J., Wrona T.F. 1976. Kompleksowa mechanizacja zbioru niektrych rolin motyl-
66
kowych grubonasiennych. IUNG, Instrukcja

Wdroeniowa 41/76.
Podbiakowski Z. 1985. Sownik Rolin Uytkowych.
PWRiL Warszawa, 530 ss.
Podleny J. 1994. Moliwoci zmniejszenia strat nasion grochu poprzez zastosowanie roliny
podporowej i rnych sposobw zbioru. R
(318) IUNG Puawy.
Praca Zbiorowa. 1968. Atlas Chorb i Szkodnikw
Rolin, PWRiL Warszawa, 69 ss.
Prusiski J. 2007. Znaczenie odmian rolin strczkowych rejestrowanych przez COBORU w okresie gospodarki rynkowej. Acta Sci. Pol., Agricultura 6(2): 316.
Pruszyski S., Podgrska B. (red.) 1994. Poradnik Ochrony Rolin. Zasady Bezpiecznego
i Skutecznego Stosowania Metod i rodkw
Ochrony Rolin. IOR Pozna, 164 ss.
Pruszyski S., Wolny S. 2009. Przewodnik Dobrej
Praktyki Ochrony Rolin. Instytut Ochrony
Rolin, Pozna, 90 ss.
Pruszyski S., Zych A., Nawrot J. 2004. Prawne i praktyczne aspekty integrowanych technologii produkcji upraw rolniczych w Polsce. Prog. Plant
Protection/Post. Ochr. Rolin 44: 300305.
Rejestr rodkw ochrony rolin dopuszczonych
do obrotu zezwoleniem Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi. 2014 Ministerstwo Rolnictwa
i Rozwoju Wsi http://www.bip.minrol.gov.pl/
DesktopDefault.aspx?TabOrgId=647&LangId=0 (data dostpu 22.09.2014).
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 1107/2009 dotyczce wprowadzenia
do obrotu rodkw ochrony rolin i uchylajce
Dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG
(Dz. U. UE 24.11.2009 L 309/1).
Skrzypczak G., Blecharczyk A., Swdrzyski A. 1995.
Podrczny Atlas Chwastw, Medix Plus, Pozna, 150 ss.
Sotys E. 1995. Owady Poyteczne. PZWS, Warszawa, 130 ss.
LITERATURA UZUPENIAJCA
wicicki W., wicicki W.K. 1981. Roliny Strczkowe rdem Biaka Paszowego. PWRiL Warszawa, 115120.
Tomalak M. 2010 Rynek biologicznych rodkw
ochrony rolin i przepisy legislacyjne. 50(3):
10531063. Prog. Plant Protection/Post. Ochr.
Rolin 233240.
Wolny S., Sapek A., Oberthur F. 2005. Postpowanie z Chemicznymi rodkami Ochrony Rolin Bezpieczne i Zgodne z Dobr Praktyk
LITERATURA UZUPENIAJCA
Ochrony Rolin. IMiUZ, IOR, 8 ss.

Wykaz rodkw ochrony rolin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. 2014 IOR PIB. http://www.ior.poznan.
pl/19,wykaz-sor-w-rolnictwie ekologicznym.
html?wiecej=26 (data dostpu 17.09.2014).
Zalecenia Ochrony Rolin na lata 2014/2015 dotyczce zwalczania chorb, szkodnikw oraz
chwastw rolin uprawnych. z. II. Roliny Rolnicze. IOR PIB, Pozna, 327 ss.
67
XV. PODSUMOWANIE INTEGROWANEJ OCHRONY GROCHU SIEWNEGO

Realizacja integrowanej ochrony grochu siewnego wymaga spenienia nastpujcych elementw:
1. Przestrzeganie podozmianu.
Najlepszym przedplonem dla grochu s zboa. Naley unika stanowiska bezporednio po okopowych, gdy w tych warunkach wytwarza on nadmiern mas wegetatywn i czsto silnie wylega, co
nie sprzyja wytwarzaniu nasion oraz naraa plantacje na silniejsze poraenie przez choroby i uszkadzanie przez szkodniki. Nie naley rwnie uprawia grochu po sobie lub innych gatunkach rolin
strczkowych oraz bobowatych wieloletnich. Przerwa w uprawie na danym polu powinna wynosi
45 lat, gdy wystpujce bakteriofagi mog niszczy bakterie brodawkowate. Ponadto wschodzce roliny s silnie poraane przez zgorzel siewek
i uszkadzane przez oprzdziki. System korzeniowy
grochu przyczynia si do rozlunienia warstwy podornej i uatwia gbsze ukorzenianie si rolin nastpczych oraz wzbogaca gleb w azot w iloci od
40 do 90 kg N/ha. Groch poprawia stan fitosanitarny gleby, dziki czemu zmniejsza si poraenie rolin
nastpczych (zb) chorobami przenoszonymi za
porednictwem gleby.
2. Przygotowanie gleby.
Po zbiorze przedplonu naley wykona talerzowanie i kilkukrotne bronowanie niszczce wschodzce
chwasty. Wiosenna uprawa z zastosowaniem agregatu uprawowego przyczynia si do szybkich i rwnomiernych wschodw oraz gbokiego ukorzeniania si rolin, co zmniejsza wraliwo rolin na
okresowe susze, a take ogranicza poraenie przez
choroby.
3. Nawoenie zrwnowaone.
Groch ma due wymagania pod wzgldem odczynu
gleby i jej zasobnoci w skadniki pokarmowe. Optymalne pH dla grochu na glebach lejszych wynosi 6,
a na cikich 6,5.
68
4. Dobr odmian i siew.

Wysiewa odmiany grochu sprawdzone w warunkach agroklimatycznych Polski oraz tolerancyjnych
i odpornych na choroby. Do siewu grochu naley
uywa nasiona zdrowe, nieuszkodzone o duej
zdolnoci kiekowania. Gdy przerwa w uprawie grochu na danym polu bya dusza ni 45 lat, naley
je zaprawi szczepionk bakteryjn.
5. Regulacja zachwaszczenia.
W uprawie grochu do najwaniejszych gatunkw
chwastw nale: chwastnica jednostronna, farbownik polny, komosa biaa, ostroe polny, perz
waciwy, rdestwka pospolita i rumian polny.
Podozmian jest jednym z najwaniejszych elementw niechemicznej regulacji zachwaszczenia. Mechaniczne odchwaszczanie z uyciem brony jest
moliwe bezporednio po siewie lub po wschodach.
6. Ograniczanie sprawcw chorb
Gwnym zagroeniem mog by choroby powodowane przez grzyby: zgorzel korzeni i podstawy
pdu, askochytoza grochu, fuzaryjne widnicie
grochu, rdza grochu, mczniak rzekomy grochu
i szara ple.
W integrowanej ochronie pierwszestwo maj niechemiczne metody zwalczania chorb.
7. Ograniczanie strat powodowanych przez
szkodniki.
Do najwaniejszych szkodnikw grochu nale: oprzdziki, mszyce, pachwka strkweczka, wciornastki, paciornica grochowianka i strkowiec grochowy. Podstawow metod ograniczania
uszkodze s zabiegi agrotechniczne i prawidowy
podozmian.
PODSUMOWANIE

Metodyka Integrowanej Ochrony Grochu Siewnego DLA PRODUCENTÓW WWW

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Metodyka Integrowanej Ochrony Grochu Siewnego DLA PRODUCENTÓW WWW

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

INSTYTUT OCHRONY ROLIN

PASTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

INSTYTUT OCHRONY ROLIN PASTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

Prof. dr hab. Marek Mrwczyski1

Program Wieloletni 20112015

Nakad: 100 egz.

III. Regulacja zachwaszczenia ......................................................... 13

IV. Ograniczanie sprawcw chorb ................................................ 18

V. Ograniczanie strat powodowanych przez wirusy ....................30

VI. Ograniczanie strat powodowanych przez szkodniki ............... 33

VII. Ograniczanie strat powodowanych przez limaki ................... 47

VIII. Dostpno preparatw do ochrony grochu

X. Przygotowanie do zbioru, zbir,

Realizacja integrowanej ochrony wymaga m. in.:

umiejtnoci rozpoznawania gatunkw agrofagw oraz znajomoci ich biologii i sposobu

znajomoci progw ekonomicznej szkodliwoci

INTEGROWANA OCHRONA ROLIN

Przydatne adresy stron internetowych:

II. OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI ISTOTNE W INTEGROWANEJ

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

re zalicza si do kompleksu pszennego wadliwego

Najlepszym przedplonem dla grochu s zboa. Naley unika stanowiska bezporednio po

Tabela 1. Normy i terminy siewu poplonw cierniskowych

Ilo wysiewu (kg/ha)

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

40 do 90 kg N/ha. Ponadto groch poprawia stan

wraliwo rolin na okresowe susze, a take ogranicza poraenie przez choroby.

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Tabela 2. Dawki wapnia (CaO w t/ha)

Tabela 3. Dawki fosforu (P2O5 w kg/ha)

Zawarto fosforu w glebie

Tabela 4. Dawki potasu (K2O w kg/ha)

Zawarto potasu w glebie

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Corocznie badanych jest od kilku do kilkunastu nowych

Rys. 1. Podzia odmian grochu.

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

lin. Groch naley uprawia w zagszczeniu

Norm wysiewu nasion naley wyliczy wedug wzoru:

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Do wysiewu nasion naley stosowa siewniki z koeczkowym zespoem wysiewajcym do wysiewu

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Intensywno pobierania wody

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Intensywno pobierania wody

pastewne: Roch (nasienno-zielonkowa, LPP), Pomorska (SL)

oglnouytkowe: Santana, Wenus

Odmiany niebadane w ostatnich latach:

OGLNE ZASADY AGROTECHNIKI

Tabela 6. Cechy rolniczo-uytkowe grochu siewnego (wyniki COBORU 20112013)

III. REGULACJA ZACHWASZCZENIA

Bodziszek (Geranium spp.)

Bylica pospolita (Artemisia vulgaris L.)

Chaber bawatek (Centaurea cyanus L.)

Fioki (Viola spp.)

Gwiazdnica pospolita (Stellaria media (L.) Vill.)

Iglica pospolita (Erodium cicutarium (L.) LHr.)

Jasnoty (Lamium spp.)

Komosa biaa (Chenopodium album L.)

Maruna nadmorska bezwonna (Matricaria maritima L. subsp. inodora (L.), Dostl)

Mlecze (Sonchus spp.)

Ostroe polny (Cirsium arvense (L.) Scop.)

Perz waciwy (Agropyron repens (L.) P. Beauv.)

Powj polny (Convolvulus arvensis L.)