|Witamina A - stranik naszego organizmu

Witamina A jest jedn z najwczeniej odkrytych witamin (std jej oznaczenie

pierwsz liter alfabetu). Gwnym objawem niedoboru witaminy A jest tzw.
kurza lepota, ktra polega na pogorszeniu si zdolnoci widzenia o zmierzchu.
Schorzenie to byo znane ju w staroytnoci, kiedy to ludzie zdyli odkry, e
spoywanie gotowanej wtroby prowadzi do wyleczenia lepoty zmierzchowej.
Jednak dopiero na pocztku XX wieku udao si ustali zwizek midzy sposobem
odywiania a pogorszeniem wzroku przy sabym owietleniu. Dziki pracom m. in.
F. Hopkinsa, W. Steppa i M. Davisa, wykazano, e mleko, maso czy tka jaj
zawieraj rozpuszczalny w tuszczach czynnik niezbdny do wzrostu zwierzt
dowiadczalnych. W 1915 r. substancj t nazwano - rozpuszczalny w tuszczach
czynnik A. Od tego czasu poznano wiele innych doniosych faktw, ktre krok po
kroku, doprowadziy do odkrycia witaminy A. Nieco pniej odkryto prowitamin
witaminy A czyli beta-karoten. Stwierdzono, e beta-karoten bdcy barwnikiem
rolinnym rozpuszczalnym w tuszczach, przeksztaca si w wtrobie w bezbarwny
zwizek o aktywnoci witaminy A.
Pod nazw "witamina A" kryje si wiele zwizkw chemicznych wykazujcych
aktywno biologiczn charakterystyczn dla tej witaminy. Podstawow form
witaminy A jest RETINOL, dlatego te witamin t inaczej nazywamy wanie
retinolem, dawna jej nazwa to akseroftol. Mona rwnie spotka si z podziaem
na witamin A1 czyli retinol oraz witamin A2 czyli 3-dehydroretinol. Rnica
midzy nimi dotyczy tylko budowy chemicznej, ale dziaanie jest takie samo.
Aktywno witaminow witaminy A wykazuj rwnie pochodne retinolu - retinal i
kwas retinowy (powstaj one w wyniku utleniania retinolu) oraz pochodne
estrowe, gwnie spotykane to: octan, palmitynian, malan i fosforan retinylu.
Oglnie wszystkie zwizki chemiczne pochodne retinolu, ktre posiadaj
aktywno charakterystyczn dla witaminy A nazywane s RETINOIDAMI, w skad
tej grupy wchodz zarwno zwizki naturalne jak i sztucznie zsyntetyzowane
przez czowieka.
Retinol i jego zwizki pokrewne powstaj tylko w organizmach ludzi i zwierzt, a
ich prekursorem czyli takim zwizkiem wyjciowym s karoteny zwane inaczej
prowitamin A. Producentami karotenw s wycznie roliny i - w mniejszym
stopniu - mikroorganizmy. Karoteny nale do duej grupy zwizkw nazywanych
karotenoidami. Karotenoidy to naturalne barwniki, bardzo rozpowszechnione w
przyrodzie. Ich wane znaczenie biologiczne polega na tym, e z jednej strony
liczne zwierzta zwaszcza ptaki, owady i ryby oraz cay wiat rolin zawdziczaj
im swoje pikne ubarwienie czyli to wanie karoteny przyczyniaj si do tego, e
otaczajca nas przyroda nie jest szara i smutna, ale pena barwnych kwiatw,
owocw (to dziki nim marchewka czy pomaracze maj tak intensywny
pomaraczowy kolor, pomidor czy papryka s czerwone itd.) Z drugiej strony
niektre z karotenoidw s prekursorami barwnikw wzrokowych ludzi i zwierzt,
a te z kolei odgrywaj istotn rol w procesie widzenia, tak wic karotenoidy nie
tylko ubarwiaj nam ycie, ale te umoliwiaj nam widzenie tych barw. Obecnie
znanych jest ponad 600 rnych karotenoidw, jednak zaledwie kilka wykazuje
aktywno biologiczn prowitamin A. S to przede wszystkim wspomniane
wczeniej karoteny, najwaniejszy z nich to beta-karoten, gdy z niego organizm
najatwiej tworzy retinol. Beta-karoten wystpuje np. w marchwii, z niej to po raz
pierwszy zosta wyodrbniony ten zwizek, dlatego te ca grup tego typu

zwizkw nazwano karotenami, od aciskiej nazwy marchewki - Daucus carota.

Witamina A podobnie jak witamina E naley do grupy witamin rozpuszczalnych w
tuszczach. Jednake w odrnieniu od witaminy E retinol jest zwizkiem bardzo
wraliwym na dziaanie tlenu, pod wpywem ktrego atwo ulega utlenieniu tracc
swe waciwoci. Proces utleniania ulega przyspieszeniu pod wpywem ciepa i
wiata. Pod wzgldem duej wraliwoci na czynniki zewntrzne - witamina A jest
podobna to witaminy C. W celu ochrony preparatw tej witaminy przed
utlenieniem dodaje si do nich rne przeciwutleniacze, z ktrych najlepszy jest
tokoferol czyli witamina E. Estry retinylu nie s tak wraliwe i podatne na
utlenianie, a zatem znacznie trwalsze od wolnego retinolu. Z tego te powodu
przez wiele lat w kosmetyce stosowano tylko trwae pochodne estrowe witaminy
A, natomiast podobnie jak w przypadku kwasu askorbinowego, retinol dugo nie
by wykorzystywane w kosmetykach gdy bardzo szybko ulega rozkadowi pod
wpywem tlenu i wiata, czsto przybierajc wwczas t barw.Na temat
zewntrznego wykorzystania witaminy A w kosmetyce bedzie mowa w drugiej
czci tego artykuu.

rda witaminy A
Gwnym rdem witaminy A s produkty pochodzenia zwierzcego. Oczywicie
duy udzia w zaopatrzeniu naszego organizmu w t witamin maj rwnie
produkty rolinne, ktre zawieraj prowitamin A tj. karoteny. Jednake nie
mona pokry caego zapotrzebowania na wit. A wycznie poprzez dostarczenie
prowitaminy czyli spoywanie samych rolinek. Uwaa si, e w oglnej puli
gotowa witamina A powinna stanowi co najmniej 20 %, a to oznacza , e cz
zapotrzebowania musi by zaspokojona przez spoywanie ryb, misa (zwaszcza
wtrbka), mleka i jego przetworw, tuszczw oraz jaj (gwnie tka jaj). Jeli
kto nie lubi misa i jest wegetarianinem to oczywicie nic zego si nie stanie
jeli zrezygnuje zupenie ze spoywania misa i wdlin, jednak korzystniej dla
organizmu bdzie wtedy, gdy nie poprzestanie tylko na jedzeniu produktw
rolinnych, ale doda do swego menu rwnie ryby, jaja oraz mleko i jego
przetwory.
Najbogatszym rdem wit. A jest olej z wtroby ryb i zwierzt morskich, zwany
popularnie tranem. Na przykad w wtrobie kaszalota (gatunek wieloryba)
zawarto retinolu dochodzi do 2 kg., co odpowiada zawartoci tej witaminy w
100 tonach masa. Natomiast rekordowa dawka wit. A znajduje si w wtrobie
niedwiedzia polarnego, w 125 g. zawiera ona dawk 100 - krotnie
przekraczajc dzienne zapotrzebowanie czowieka. Na szczcie obecnie
wieloryby s pod ochron i wit. A w duej mierze syntetyzowana jest drog
chemiczn.
Jeli chodzi o prowitamin A to bogatym rdem beta-karotenu s owoce i
warzywa o tym i pomaraczowym zabarwieniu i ciemnozielone licie warzyw
np. marchewka, dynia, szpinak, saata, zielony groszek, pomidory, rzeucha,
brokuy, a z owocw: morele, winie, liwki i pomaracze.
Poza tym karoteny s rwnie obecne w mleku krw ywionych na pastwiskach
oraz w przetworach uzyskiwanych z takiego mleka.

W wielu krajach, rwnie w Polsce, aby poprawi walory produktw spoywczych

stosuje si witaminizowanie ywnoci. W wit. A wzbogadza si zwaszcza
margaryny. W tym celu wykorzystuje si naturalny barwnik - beta-karoten, ktry
z jednej strony nadaje margarynie barw zblion do naturalnego masa, a z
drugiej wzbogadza j wanie w prowitamin A.
Przygotowujc posiki warto pamita, e retinol atwo ulega zniszczeniu pod
wpywem tlenu z powietrza, co nasila si jeszcze podczas ogrzewania. Zwyke
procesy kulinarne niszcz wit. A na og nie bardziej ni w 10 %, jednak jeli
ogrzewamy czy smaymy potraw przez dugi czas w 100 oC w odkrytym
naczyniu, wwczas straty wit. A s bardzo due, mona to ograniczy poprzez
smaenie i gotowanie pod przykryciem. Poniewa jest to witamina rozpuszczalna
w tuszcach, a nie w wodzie, podczas gotowania nie ulega wypukiwaniu tak jak to
byo w przypadku witaminy C. Jest ona jednak bardzo wraliwa na wiato,
dlatego ywieniowcy od dawna zwracali uwag producentom, aby np. maso czy
mietana byy pakowane w ciemne, nieprzepuszczajce wiata opakowania, aby
zapobiec jeczeniu tuszczu, co przyczynia si do cakowitego zniszczenia witaminy
A. Jeli wic chcemy cho czciowo ochroni wit. A przed zniszczeniem,
pamitajmy by przechowywa produkty bogate w t witamin w warunkach jak
najmniejszego dostepu wiata i powietrza czyli szczelnie zamyka kubeczki z
masem czy margaryn, przykrywa nakrywk naczynia z potrawami.

Niedobr i nadmiar witaminy A

Objawy niedobru witaminy A:
Do najczciej spotykanych i najatwiejszych do zaobserwowania naley
tzw. kurza lepota czyli zaburzenie widzenia w warunkach sabego
owietlenia. Istnieje atwy sposb, by sprawdzi czy cierpimy na to
zaburzenie. Wystarczy wej z jasnego pomieszczenia do ciemnego i
sprawdzi, jak dugo trwa przyzwyczajenie si wzroku do widzenia w
ciemnoci. Jeli kilka sekund, to wszystko w porzdku - mamy do
witaminy A. Jesli duej, ponad 7- 8 sekund, to znaczy, e mamy niedobory
tej witaminy, a jeli czas ten przedua si do klikunastu sekund to trzeba
zasign porady lekarza. Oczywicie dokadne informacje na temat
niedoboru tej witaminy w naszym organizmie moe nam udzieli tylko
lekarz, wiadomo, e nie mona opiera si w 100 % na takiej metodzie.
Osoby, ktrych praca wie si z dugim siedzeniem przed monitorem
komputera potrzebuj wikszych dawek witaminy A, by wzmocni swe
oczy!!
Kolejny objaw to zmiany w obrbie skry, ktra staje si sucha , atwo si
uszczy, ulega zrogowaceniu, pojawia si tzw. gsia skrka.
Kruche, wolno rosnce paznokcie.
Suche, amliwe wosy.
Osabia si dziaanie gruczow zowych, w nastpstwie czego pojawia si
sucho oczu i uczucie pieczenia pod powiekami
Zaburzenie w funkcjonowaniu barier skrnych i luzowych sprawia, ze
organizm staje si bardziej podatny na infekcje, obnia sie jego odporno
immunologiczna oraz spowolnieniu ulega take zdolnodo gojenia si ran.
U dzieci objawem jest take zaburzenie wzrostu i rozwoju, gdy witamina A
wspdziaa z hormonem wzrostu. Nie bez powodu pierwszy pokarm matki

czyli siara - odznacza si du koncentracj karotenw (wida to po jego

silnym tym zabarwieniu).
Brak apetytu.
Zaburza si te zdolno do rozmnaania.
W najciszym przypadku moe doj nawet do utraty wzroku.

Witamina A jako rozpuszczalna w tuszczach jest magazynowana w naszym

organizmie - w wtrobie, ale w ograniczonej iloci, czyli w odrnieniu od
witaminy C , z witamin A trzeba postpowa ostronie, gdy istnieje moliwo
przedawkowania. Jednak pamitajmy, e zupenie inaczej jest w przypadku
prowitaminy A, jej w zasadzie nigdy nie moemy przedawkowa. Wiele osb
pytao mnie, czy jeli bierze kapsuki zawierajce m. in. witamin A, a
jednoczenie bardzo lubi soki marchwiowe i pije go codziennie w duych ilociach
to czy nie przedawkuje w ten sposb witaminy A. Zapewniam, e picie w duych
ilociach soku marchwiowego czy chrupanie wieej marchewki na pewno nie
spowoduje przedawkowania witaminy A i zwizanych z tym skutkw ubocznych, a
przyniesie tylko same korzyci. Dzieje si tak dlatego, e karoteny czyli
prowitamina A nie s waciw witamin A tylko jej prekursorem, ktry dopiero w
naszym organizmie zostaje przeksztacony w retinol i jego pochodne. Poza tym
stopie wchania karotenw w przewodzie pokarmowym wynosi tylko 30-40 % w
stosunku do iloci wprowadzonej do organizmu wraz ze spoytym pokarmem, a
ponadto tylko ok.50 % wchonitej prowitaminy A ulega przemianie we waciw
witamin. Dlatego aktywno witaminowa beta-karotenu jest szeciokrotnie
mniejsza ni retinolu. Oznacza to, e zawarto beta-karotenu w produktach
rolinnych trzeba podzieli przez sze, aby otrzyma odpowiedni ilo retinolu,
tak ktr wykorzysta nasz organizm.
Ze wzgldu na du rnorodno zwizkw wykazujcych aktywno witaminy A
zaistaniaa potrzeba ujednolicenia sposobu wyraania stopnia jej aktywnoci.
Pocztkowo stosowano tzw. jednostki midzynarodowe - j.m. Dzienna dawka
witaminy A wynosi ok 5 ty. j.m. . Jeszcze w przypadku wielu preparatw
witaminowych mona spotka si z tymi jednostakmi, np. jedna kapsuka
preparatu Capivit A + E zawiera 2500 j.m. Wielu naukowcw uwaa, e
dopuszczlna jest te dawka 10 ty. j.m. Taka wiksza dawka stanowi wg. nich
lepsze zabezpieczenie organizmu, biorc pod uwag, i witamina A chroni nas
przed nastpstwami oddychania skaonym powietrzem, poza tym wiele
dolegliwoci, stresw i chorb obnia gwatownie zapas retinolu w naszym
organizmie.
Obecnie aktywno witaminy A i dzienn jej dawk wyraa si w tzw.
rwnowanikach retinolu czyli po prostu w mikrogramach. Dzienna dawka wynosi
ok 1000 mikrogramw czyli 1 mg (miligram). Rwnowanik retinolu zawarty w
jakim produkcie mwi nam ile jest w nim wykorzystanej witaminy A, ktra moe
pochodzi rnolegle z retinolu i beta-karotenu np. ile mamy witaminy A w
potrawce misnej z marchewk z groszkiem.
Tak jak wspomniaam przedawkowanie witaminy A jest moliwe, lepiej wic
przyjmujc na przykad preparat Capivit A+E nie miesza go ju z innymi
preparatami multiwitaminowymi. Jednak chciaabym podkresli, e oczywicie
naley uwaa, ale te aby uspokoi wszystkich dodam, e przedawkowanie wcale
nie jest takie proste. Nie jest moliwe przedawkowanie witaminy A pochodzcej

tylko z ywnoci, poza tym nasz organizm toleruje dawki nawet okoo 100krotnie wysze od dziennego zapotrzebowania. Objawy ostrego zatrucia pojawiaj
si w wyniku jednorazowego spoycia bardzo duych iloci witaminy A, setki razy
przewyszajcej zalecane dawki dzienne. Musielibymy np. pokn na raz setki
kapsuek Capivitu A+E. Zatrucie takie objawia si blami gowy, mdociami,
wymiotami, wiatowstrtem i drgawkami. Moliwe jest te chroniczne zatrucie
witamin A w wyniku dugotrwaego spoywania nadmiernych iloci tej witaminy.
Na przykad przyjmowanie ok.10 mg retinolu dziennie(czyli ok 10 kapsuek
Capivitu A+E) w cigu kilku miesicy powoduje objawy przedawkowania czyli
poraenia skry (sucho, przebarwienia), wypadanie wosw, amliwo
paznokci, ble koci i staww, powikszenie wtroby, ble gowy, krwawienie
warg. Te niekorzystne objawy mijaj samoistnie jeli zaprzestanie si
przyjmowania nadmiernych dawek wit. A.

Funkcje witaminy A
Witamina A nie na darmo stoi na czele "alfabetu witaminowego", bierze ona
bowiem udzia niemal we wszystkich zasadniczych funkcjach naszego organizmu.
Jest takim "stranikiem, ktry stoi u wrt naszego organizmu".
1. Gwna jej funkcja to udzia w procesie widzenia, wchodzi ona w skad
rodopsyny - wiatoczuego barwnika, ktry umoliwia nam rozrnianie
barw. W procesie tym najwaniejsz rol odgrywa witamina A w postaci
retinalu.
2. Jest rwnie potrzebna, w sprawach zwizanych z czynnoci gruczow
pciowych. Jej niedobr moe powodowa kopoty z menstruacj , a u
mczyzn kopoty z podnoci, gdy retinol ma wpyw na wytwarzanie
plemnikw.
3. Wpywa na obnienie poziomu cholesterolu we krwi, a co za tym idzie
korzystnie dziaa na serce.
4. Pomaga w zwikszeniu odpornoci naszego organizmu, chronic nas w ten
sposb przed chorobami, dotyczy to zwaszcza beta-karotenu, ktry
stymuluje zwikszenie liczby limfocytw, bdcych skadnikami naszego
ukadu immunologicznego.
5. Witamina A blokuje dziaalno benzopirenu (zwizku rakotwrczego z
dymu tytoniowego), przeksztacajc go w substancje nieszkodliwe dla
zdrowia. Palacze powinni wic szczeglnie zwraca uwag, aby jada
produkty bogate w t witamin.
6. Karoteny maj rwnie dziaanie przeciwnowotworowe. Gwnie dziki
temu, i dziaaj jako "zmiatacze wolnych rodnikw" s wic wietnymi
antyutleniaczami. Dziaanie przeciwrakowe zwaszcza beta -karotenu i
niektrych pochodnych retinolu ma szczeglnie due znaczenie dla
zapobiegania pewnym postaciom raka skry, pojawiajcym si pod
wpywem promieniowania UV lub substancji chemicznych.
7. Karotenoidy s wykorzystywane jako naturalne barwniki przy barwieniu
ywnoci. Bya ju mowa o margarynie, poza tym stosuje si je te do
barwienia napojw, sodyczy itp. Ich wykorzystanie w przemyle
spoywczym ma ogromne perspektywy co jest bardzo korzystne , ze
wzgldu na ich naturalny charakter. Tak wic nie wszystkie dodatki do
ywnoci oznaczane symbolem E i odpowiednim numerem, oznaczaj
sztuczne, czasem szkodliwe zwizki. Jeli kto lubi sie wczytywa w skad
na opakowaniu danego produktu spoywczego, podaj, e symbol E 160 a,

b, c, d i e oraz E 161 oznacza naturalny barwnik, bdcy jednym z

karotenoidw. Na przykad:
o E 160a - to beta-karoten,
o E160d - to likopen czyli czerwony barwnik pomidorw,
o E161 - to ksantofile, niektre z nich maj ciekawo brzmice nazwy,
(specjalnie dla Wioli podam jedn z nich - wiolaksantyna!!)
8. Retinol oraz jego pochodne s stymulatorami wzrostu. Niedobr witaminy A
u dzieci w wieku szkolnym objawia si przede wszystkim poprzez
zahamowanie wzrostu. W procesie wzrostu i rozwoju modego organizmu
gwn rol odgrywa kwas retinowy. Kwas ten wykazuje rwnie dziaanie
przeciwrakowe i jest w tej mierze bardziej skuteczny od retinolu i retinalu.
9. Witamina A zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabonka, czesto
objawem jej braku jest tzw. gsia skrka, wystpujca zwaszcza na
ramionach oraz w okolicy okci i kolan.
10.
Korzystnie oddziaywuje na wzrost koci i wosw.
11.

Wpyw witaminy A na wzrost i rnicowanie si komrek

najwyraniej uwidacznia si w odniesieniu do komrek nabonka. Sprzyja
ona regeneracji komrek bon luzowych i skry. Te waciwoci witaminy A
zostay wykorzystane z powodzeniem przy zastosowaniu zewntrznym,
odkryto bowiem, e pomaga ona w leczeniu trdzika, zmarszczek i innych
zmian skrnych. Na ten temat bdzie ju mowa w drugiej czci tego
artykuu.