Lek, kosmetyk, kosmeceutyk

Czynniki biologiczne
Podstawy higieny (aseptyka i antyseptyka)
Choroby przenoszone drog parenteraln (HBV, HCV, HIV)
Najczstsze choroby infekcyjne skry
Wady i znieksztacenia kostno-stawowe koczyn dolnych

wykorzystywane s wycznie jako podoe dla niektrych lekw.

Mechanizm dziaania: zapewniaj rwnomierne rozprowadzenie substancji aktywnej,
wykazuj mniejsze (np. od zawiesin) dziaanie wysuszajce, dziaaj sabo przeciwzapalnie.
Powinny by nanoszone kilkakrotnie w cigu dnia (szybkie wysychanie)

C. OLEJE

(puder pynny) w poowie zoone s ze staych skadnikw, w poowie z pynnych. Stae

skadniki szybko opadaj na dno naczynia, dlatego przed uyciem naley nim wstrzsn!
Mechanizm dziaania: dziaaj wysuszajco, przeciwzapalnie, chodzco, absorbuj
wydzielin, s podoem innych lekw. Dobra moliwo rwnomiernego rozprowadzenia,
lepsze przyleganie i pokrywanie skry.

B. ZAWIESINY

o rnym skadzie, np. ze rodkami odkaajcymi, przeciwgrzybicznymi, kortykosteroidami,

stosowane zwaszcza do leczenia schorze owosionej skry gowy.
Dziaanie: z powodu szybkiego parowania lek naley nanosi na skr rwnomiernie bez
rozcieczania.

LEKI PYNNE
A. ROZTWORY

Mechanizm dziaania: dziaaj wysuszajco, chodzco, przeciwwidowo, absorbuj

wydzielin gruczow potowych
Nie naley stosowa zasypek na zmiany wysikowe, poniewa po nasikniciu wydzieliny
nastpuje jej zasychanie w strupy, co nasila stan zapalny.

ZASYPKI

Pimiennictwo:
1. Higiena - podrcznik dla studentw wydziaw kosmetologii Eugenia
Murawska-Ciaowicz, Marcin Zawadzki 2005
2. Zarys dermatologii i wenerologii Enno Christophers, Markward Stander
1999
3. Kosmeceutyki Zoe Diana Draelos, Jeffrey S. Dover, red. wyd. pol.
Andrzej Ignaciuk 2006

1.
2.
3.
4.
5.
6.

dr n .med. Sawomir Kasperczyk

KOSMETOLOGIA

Pasty s to mieszaniny substancji sproszkowanych i tuszczw.

Mechanizm dziaania: dziaaj gbiej ni zawiesiny i emulsje, w porwnaniu za z
maciami daj efekt wysuszajcy.
Zastosowanie: zmiany skrne o charakterze podostrym i przewlekym, z wyjtkiem
okolic owosionych np . mikka i twarda pasta cynkowa.
Leki zawarte w pastach s trudniej wchaniane.

PASTY

Odmianami maci s
kremy (wiksza zawarto wody)
emulsje (stanowi ukad wody w tuszczu lub tuszczu w wodzie

Maci s zoone gwnie z tuszczw i nie zawieraj substancji sproszkowanych.

Uywane s przede wszystkim jako podoe lekw np. wazelina, lanolina.
Mechanizm dziaania: dziaanie maci polega na hamowaniu parowania wody
przez skr co powoduje pcznienie warstwy rogowej i uatwia przenikanie
substancji leczniczej do skry. Jednak sprzyja maceracji oraz namnaaniu si flory
bakteryjnej.

MACI

Mechanizm dziaania: znajduj zastosowanie gwnie w wysikowych chorobach skry.

Zasada dziaania polega na tym, e podczas parowania wody nastpuje ochodzenie,
ktre powoduje zwenie i uszczelnienie powierzchownych naczy skry co zahamowuje
tworzenie wysiku i osuszenie zmian skrnych.
Wykonanie: roztwr wody z chinolin, nadmanganianem potasu lub NaCl (ok. 1 %)
zamacza si w gazie opatrunkowej i nakada na zmienion chorobowo skr

WILGOTNE OKADY

(kpiele solankowe, hipertoniczne roztwory soli)

Zastosowanie: uoglnione choroby skry przebiegajcych ze zuszczaniem (uszczyca),
owrzodzenia, zmiany ropne
Do kpieli mog by dodawane odpowiednie substancje aktywne (dziegcie, olejki),
nadmanganian potasu.

KPIELE LECZNICZE

Wiele schorze skry mona leczy zewntrznie bez potrzeby leczenia

oglnoustrojowego.
Leczenie miejscowe umoliwia stosowanie lekw, ktre podawane oglnie mogyby
wywoa oglnoustrojowe reakcje toksyczne.

ZASADY LECZENIA ZEWNTRZNEGO

PLASTRY

zawiera list 420 substancji, na ktrej wymienia si m.in.:

antybiotyki, leki cytostatyczne (m.in. metotreksat, kolchicyna),
kwasy nieorganiczne, niektre kwasy karboksylowe i aromatyczne,
preparaty pochodzenia rolinnego,
niektre z pierwiastkw lub ich zwizki (np. Sb, As, Ba, Be, Br, Cd, Cl, Cr, F, Hg, Pb,
Au, Se, Nd, Zr, Sr, substancje radioaktywne),

skadnik kosmetyku - substancj, preparat chemiczny lub ich mieszaniny pochodzenia

syntetycznego lub naturalnego; z wyjtkiem: wynikajce z procesu technologicznego
zanieczyszczenia, czy rozpuszczalnikw i nonikikw kompozycji zapachowych i
aromatycznych

Jest cile okrelone co moe by zawarte w kosmetyku:

USTAWA z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach. (Dz. U. Nr 42, poz. 473)

Jest to kada substancja przeznaczona do zewntrznego kontaktu z ciaem

czowieka: skr, wosami, wargami, paznokciami, zewntrznymi narzdami
pciowymi, zbami i bonami luzowymi jamy ustnej, ktrego wycznym lub
gwnym celem jest utrzymywanie ich w czystoci, pielgnowanie, ochrona,
perfumowanie lub upikszanie.

KOSMETYK

Powstajce pod foli ciepe i wilgotne rodowisko sprzyja penetracji lekw przez
skr. Naley je stosowa przez krtki czas, poniewa szybko dochodzi do
rozwoju wtrnych zakae i stanw
(tylko raz w tygodniu i pozostawia opatrunek nie duej ni na p doby).

Opatrunki okluzyjne stosuje si w celu zwikszenia wchaniania substancji

leczniczych do skry. Po posmarowaniu zmian skrnych odpowiedni maci
okolic t pokrywa si foli plastikow. Brzegi folii przymocowuje si
przylepcem, tak aby powsta szczelny opatrunek, a nastpnie stabilizuje za
pomoc opaski.

OPATRUNEK OKLUZYJNY

Plastry lecznicze zawieraj rne substancje aktywne w masie klejcej np.

plaster salicylowy (40-60% kwas salicylowy, stosowany do usuwania
ograniczonych ognisk hiperkeratotycznych, np. nagniotki lub brodawki);
Folie - powoki pprzepuszczalne, poliuretanowe z warstw klejc.
Hydroele - polimery hydrofilne z kwasw metaakrylowych, wykazuj zdolno
wizania wody i pcznienia.
Hydrokoloidy - warstwa koloidowa (metyloceluloza, elatyna i inne) naniesiona
na foli poliuretanow (przepuszczalna!) charakteryzuje si zdolnoci do
absorbowania wydzieliny. Foli przykleja si do brzegw owrzodzenia i mona
j bezurazowo usuwa.

Stosowane wczeniej plastry skaday si gwnie z soli oowiu i tuszczu.

zmiany bez wysiku

ostre wysikowe
zmiany zapalne
podostry stan zapalny
przewleky stan
zapalny

zawiesina
wilgotny okad

ma

alkaloidy (np. atropina, nikotyna, pilokarpina, strychnina),

benzen i jego pochodne, niektre enzymy (np. katalaza),
leki hormonalne, narkotyki, szczepionki, toksyny i surowice, witamin D2 i D3,
komrki, tkanki lub ekstrakty pochodzce z ciaa ludzkiego,
niektre substancje pochodzenia zwierzcego (mzgi, czaszki, migday,
rdzenie krgowe, ledziony).

wchanianie sabe,
dziaanie wysuszajce
wchanianie rednie,
dziaanie nawilajce
wchanianie due, dziaanie
natuszczajce

uwagi

substancja promieniochronna - substancj chronic skr przed

szkodliwym dziaaniem promieniowania ultrafioletowego

substancja konserwujca - substancj, ktra moe by dodawana do

kosmetykw w celu hamowania rozwoju drobnoustrojw w kosmetykach

barwnik - substancj suc do nadania barwy kosmetykowi lub zmiany

barwy zewntrznych czci ciaa ludzkiego, z wyjtkiem substancji
przeznaczonych wycznie do kosmetykw stosowanych do farbowania
wosw

skadniki kosmetyku c.d.

pasta, krem

zmiana skrna
ostre stany zapalne

posta leku
zasypka

dermatoceutyki,

aktywne

kosmetyki,

kosmetyki

retinoidy
retinol (witamina A)


retinal
kwas retinojowy - pochodzenia
zwierzcego
-karoten- pochodzenia rolinnego

witaminy z grupy B
witamina B3 (witamina PP, niacyna, kwas nikotynowy, amid kwasu
nikotynowego) stanowi skadnik NAD i NADP uczestniczcych w utlenianiu
tkankowym; niedobr to pelagra 3 D: dermatitis, diarrhoea, dementi
witamina B5 (kwas pantotenowy) do syntezy CoA (gwnie do syntezy
lipidw skrnych)

witamina C
istnieje kwas askorbinowy, kwas semihydro i dehydroaskorbinowy oraz
askorbigen posta zwizana
stanowi naturalny, odwracalny ukad oksydoredukcyjny sprzony z
glutationem dostarcza atomw H, jest antyoksydantem, czynnikiem
przeciwzapalnym, uczestniczy w syntezie kolagenu

witamina E
istnieje 8 tokoferoli wystpujcych naturalnie cztery tokoferole i czterech
tokotrienoli, z ktrych najwaniejszy to -tokoferol.
Inne tokoferole to -tokoferol, -tokoferol i -tokoferol
funkcja to antyoksydant chronicego przed utlenianiem
skadnikw komrkowych (np. wielonienasycone kwasy
tuszczowe) przez tlen i wolne rodniki (reaktywne form tlenu)

SUBSTANCJE CZYNNE KOSMECEUTYKW:

WITAMINY

Kosmeceutyk zawiera w swym skadzie substancje czynne, majce

zasig dziaania szerszy ni zwyky kosmetyk upikszajcy

s to rodki kosmetyczne o dziaaniu leczniczym

SYNONIMY:
funkcjonalne

KOSMECEUTYKI

KOSMETYK

su do odnowy fizjologicznej ochronnej bariery lipidowej skry

naturalne lipidy: cholesterol, wolne kwasy tuszczowe, ceramidy
sztuczne lipidy: wazelina, lanolina, skwalen

LIPIDY

o dziaaniu antyoksydacyjnym: soja, sylimaryna, piknogenol,

kurkumina
o dziaaniu przeciwzapalnym: zielona herbata, miorzb japoski
zawierajce czynniki wygadzajce: aloes, alantoina, papaja

RODKI ROLINNE:

kwas -liponowy ochrona przed UV i dziaaniem wolnych

rodnikw (rozpuszczalny w wodzie i tuszczach)

koenzym Q (ubichinon) udzia w utlenianiu tkankowym,
antyoksydant bon komrkowych, chroni przed rozpadem kolagenu
przez UVA

PRZECIWUTLENIACZE (ANTYOKSYDANTY) YWIENIOWE

SUBSTANCJE CZYNNE KOSMECEUTYKW cd:

musi mie udowodniony naukowo odpowiedni stopie

bezpieczestwa i skutecznoci

LEK

forma porednia midzy lekiem a kosmetykiem

KOSMECEUTYK

sucy do upikszenia lub poprawy wygldu

brak koniecznoci ustalenia bezpieczestwa i skutecznoci
nie powinien znaczco wpywa na budow i funkcj skry

saprofityczne i pasoytnicze
chlamydie, mykoplazmy i riketsje - droga powietrzno-kropelkow wywouj
zapalenie w obrbie drg oddechowych i atypowe zapalenia puc (suchy i
mczcy kaszel)
bakterie Gram-dodatnie: gronkowce (zocisty, naskrkowy) i paciorkowce
(wywouj r)
bakterie Gram- ujemne: paeczka okrnicy (Escherichia coli), paeczki
Salmonella i Shigella - bytuj w jelicie grubym czowieka
prtki wywouj m.in. grulic

bakterie

(RNA-wirusy i DNA-wirusy)
przenoszone s przez krew: HBV, HCV, HIV
atakujce skr: wirusy brodawczakw (HPV), wirusy opryszczki (HSV), wirus
ospy wietrznej i ppaca, wirusy miczaka zakanego
przenoszonych drog kropelkow: adenowirusy, wirus grypy, cytomegalii

wirusy

zbudowane s tylko z biaka wywouj gbczaste zwyrodnienia mzgu np. choroba

Creutzfeldta-Jakoba dua odporno na wszystkie rodki dezynfekcyjne oraz na
procesy sterylizacji

priony

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Chemiczne zuszczanie elementw naskrka zapewnia korzyci lecznicze a

przyspieszona utrata komrek i oddzielanie od zdrowych tkanek maj korzystny
wpyw na wygld skry.
Wrd czynnikw zapocztkowujcych zuszczanie skry wyrnia si czynniki
chemiczne, mechaniczne i cieplne (laser, wiato). Do czynnikw chemicznych
zaliczamy: kwasy -hydroksylowe (kwas glikolowy), -hydroksylowe (kwas
salicylowy) i polihydroksylowe.

SUBSTANCJE ZUSZCZAJCE

cynk jako siarczan cynku lub tlenek cynku - uywane materiay cynkowe
zawieraj cynk w postaci jonowej (Zn2+) leczenie stanw zapalnych
mied udzia w procesach gojenia skry, procesach oksydoredukcyjnych,
dziaanie antyoksydacyjne (ZnCuSOD)
stront dziaanie przeciwwidowe

METALE

najobszerniejsza kategoria rodkw kosmetycznych o dziaaniu leczniczym

Podstawowymi celami stosowanych rodkw nawilajcych jest utrzymanie
integralnoci i wygldu skry przez podtrzymywanie w niej zawartoci wody,
zapobieganie przeznaskrkowej utraty wody, rozpoczynanie naprawy bariery skry,
kiedy powstaj jej uszkodzenia.
Najwaniejszymi komponentami receptury kosmetykw s skadniki nawilajce,
okluzyjne i zmikczajce w odpowiedniej rwnowadze.

SUBSTANCJE NAWILAJCE

SUBSTANCJE CZYNNE KOSMECEUTYKW cd:

Nosicielstwo to specyficzny stan rwnowagi

drobnoustrojem a zakaonym organizmem.

biologicznej

midzy

Osoba pracujca w gabinecie kosmetycznym powinna zosta przebadana

na nosicielstwo bakterii grupy Salmonella i Shigella oraz gronkowca
zocistego (S. aureus)

mykotoksyny,
alergeny,
pyki kwiatw,
rolinne olejki eteryczne

substancje wytwarzane przez organizmy

zewntrzne, np. kleszcze, wszy, pchy, wierzbowce

wewntrzne, np. owsiki, glista ludzka, tasiemce uzbrojony i nieuzbrojony

pasoyty

drodaki z grupy Candida

Microsporum
mogce wywoywa cikie zakaenia oglne, takie jak: Aspergillus

grzyby

CZYNNIKI BIOLOGICZNE cd:

Czsto trudno jest oddzieli efekty nawilajce od skutkw wywoywanych

przez inne skadniki np.: przeciwutleniacze, peptydy i czynniki wzrostowe.

kwas para-aminobenzoesowy (PABA)

SUBSTANCJE CHRONICE PRZED SOCEM.

VEGF - naczyniowy rdbonkowy czynnik wzrostowy angiogeneza

HGF- czynnik wzrostowy hepatocytw nasila odnow tkanek
PDGF - czynnik wzrostowy pochodzenia pytkowego - powoduje mitoz
fibroblastw, komrek mini gadkich i rdbonka
EGF naskrkowy czynnik wzrostowy

CZYNNIKI WZROSTOWE

wywouj popraw kliniczn starzejcej si skry

skra ludzka wraz z wiekiem lub/i pod wpywem promieni sonecznych (m.in.
na skutek wolnych rodnikw) ma mniej mRNA, protokolagenu, biaek,
nadmiern aktywno proteolityczn metaloproteinaz macierzy (MMP) oraz
nisz aktywno skrnych fibroblastw
bioaktywne peptydy pobudzaj m.in. wzrost i aktywno ludzkich skrnych
fibroblastw sprzyja syntezie nowego kolagenu oraz wzrost wytwarzania
zewntrzkomrkowych biaek macierzy

PEPTYDY I BIAKA

SUBSTANCJE CZYNNE KOSMECEUTYKW cd:

w suszarce - suchym, gorcym powietrzem:

w temp. 170C przez 2 godz.
w temp. 180C przez 1 godz.
stosuje si gdy jest przeciwwskazanie do sterylizacji parowej np. pudry, oleje,
wazelina, materiay oleiste
temperatur 200C stosuje si przy materiaach bardziej odpornych, np. szko,
porcelana, metal
jako opakowania stosuje si foli aluminiow, papier, pojemniki metalowe i szklane
ograniczenia: nie jest zalecany do wyjaawiania materiaw opatrunkowych, bielizny
zabiegowej, materiaw z tworzyw sztucznych, gumy i roztworw wodnych

STERYLIZACJA SUCHYM, GORCYM POWIETRZEM

przebiega w sterylizatorach parowych zwanych autoklawami.

metoda preferowana, najszybsza, najpewniejsza, nietoksyczna, najbardziej
ekonomiczna
niszczy formy przetrwalnikowe drobnoustrojw
stosuje si:
nasycon par wodn o temp. 121C przez 20 min i nadcinieniu 1,5 atm.
nasycon par wodn o temp. 134C przez 3 4 min. i nadcinieniu 2 atm
po zakoczeniu sterylizacji materia wyjaawiany naley wysuszy,
pozostawiajc go w otwartym pojemniku na czas ok. 15 min., po czym
przechowywa w czystych i suchych pomieszczeniach nie duej ni 1-2
tygodnie

STERYLIZACJA PAROWA (CIEPEM WILGOTNYM) W AUTOKLAWIE

Narzdzia zabiegowe, materiay opatrunkowe, igy, strzykawki, rkawiczki

musz by sterylizowane a nastpnie musz by przechowywane w warunkach
wykluczajcych moliwo wtrnego zanieczyszczenia drobnoustrojami.

wszystkie drobnoustroje, zarwno ich formy wegetatywne, jak i zarodniki.

Sterylizacja (wyjaawianie) jest procesem, w wyniku ktrego zostaj zniszczone

(odkaanie) jest zabiegiem majcym na celu zniszczenie

mikroorganizmw chorobotwrczych i form wegetatywnych do bezpiecznego poziomu
dla czowieka.

Dezynfekcja

skrze, bonach luzowych, w zakaonych ranach, jak rwnie na okrelonych

przedmiotach, dziki zastosowaniu rodkw chemicznych i fizycznych niszczcych
struktury bakterii, uszkadzajcych ich metabolizm oraz likwidujcych zarodniki.

Antyseptyka postpowanie odkaajce, majce na celu niszczenie drobnoustrojw na

pomieszcze, narzdzi, materiaw opatrunkowych i innych przedmiotw w celu

niedopuszczenia drobnoustrojw ktre maj kontakt z uszkodzon skr do zakaenia
ran.

Aseptyka postpowanie majce na celu denie do jaowoci bakteriologicznej

PODSTAWY ASEPTYKI I ANTYSEPTYKI

Najczciej wykorzystuje si do tego celu tlenek etylenu w mieszaninie CO2 lub jako
gaz w formie jednorazowych nabojw, formaldehyd oraz nadtlenek wodoru wyjaawianie materiaw wraliwych na temperatur.

Sterylizacja gazowa jest metod wykorzystujc gazy o dziaaniu bakteriobjczym.

Ten rodzaj sterylizacji okrela si czsto mianem sterylizacji niskotemperaturowej,
gdy proces wyjaawiania przebiega w temperaturze 50-60C.

STERYLIZACJA GAZOWA

wykorzystuje w procesie wyjaawiania promieniowanie izotopw Co60 i Cs137

nie pozostawia toksycznych produktw
jest szybka (kilka minut)
pozwala na wyjaawianie materiaw w ich ostatecznym opakowaniu np. rodki
farmaceutyczne i kosmetyki

STERYLIZACJA RADIACYJNA

chemiczn

radiacyjn

gazow niskotemperaturow
tlenk etylenu
formaldehyd
nadtlenku wodoru i plazma gazowa

such (gorce powietrze)

parow

Wyrnia si sterylizacj:

STERYLIZACJA CHEMICZNA

Metody chemiczno-termiczne
S to metody wykorzystujce wilgotne, gorce powietrze ze rodkiem
dezynfekcyjnym. Metoda ta suy do odkaania przedmiotw, ktre mogyby ulec
uszkodzeniu w wysokiej temperaturze.
Dezynfekcja przeprowadzana jest w automatach czyszczcych. Pyn dezynfekcyjny
podgrzewa si do temp. 40-60C, co umoliwia zmniejszenie dawki zwizku
chemicznego.

metody termiczne - gorca wody lub para wodna np. pasteryzacja

nietermiczne:
promieniowanie UV - dezynfekcja powietrza lub czystej wody
filtracja - mechaniczne zatrzymywanie drobnoustrojw na filtrach np. przy
produkcji lekw

Fizyczne metody dezynfekcji:

proces redukujcy liczb mikroorganizmw (bakterii, grzybw i wirusw) i

przeciwdziaajcy ich rozprzestrzenianiu
wykorzystuje si metody fizyczne i chemiczne
zgodnie z zasadami narzdzia i sprzt, ktre maj kontakt z nieuszkodzon
powierzchni skry, mog by poddawane tylko procesom dezynfekcji w
przeciwnym wypadku musz by poddane sterylizacji.

DEZYNFEKCJA

Plazma gazu

formaldehyd, aldehyd glutarowy, aldehyd glioksalowy, aldehyd bursztynianowy

dua skuteczno w stosunku do bakterii, wirusw, grzybw, form przetrwalnikowych
stosowane s najczciej do dezynfekcji narzdzi, powierzchni
nie mog by stosowane w antyseptyce dziaaj silnie dranico na skr i bony
luzowe

Aldehydy

n-propanol, izopropanol oraz 70% etanol

su gwnie do antyseptyki skry, dezynfekcji rk oraz dezynfekcji maych powierzchni
i przedmiotw
szybki efekt (5-15 min) czsto skadniki preparatw zoonych np. Aldewir

Alkohole

wykorzystuje si do dezynfekcji narzdzi, podg, blatw, aparatury

do odkaania powierzchni skry, ran (rodki antyseptyczne) - nie mog dziaa
toksycznie, dranico, alergizujco
rodki dezynfekcyjne klasyfikowane s w trzech odrbnych kategoriach:
preparaty przeznaczone do higieny rk i skry
preparaty przeznaczone do dezynfekcji wyrobw
inne rodki dezynfekcyjne

Metody chemiczne dezynfekcji:

wirus HBV przeywa w autoklawie w temperaturze do 121C przez godzin, a w

suchym powietrzu w temp. 160C
wirus HCV ulega inaktywacji w cigu 5 min w temp. 100C, a w temp. 60C po 10
godz.
wirus HIV wraliwy na wszystkie metody sterylizacji ginie w 56C po czasie 30 min

wykorzystuje si gbok prni i pole elektromagnetyczne o czstotliwoci fal

radiowych do przeprowadzenia gazu w stan jonizacji plazmy (elektrony, jony,
obojtne jdra atomw, RFT) niszczy wszystkie formy drobnoustrojw
temperatura sterylizacji 40-60C w rodowisku o niskiej wilgotnoci

Formaldehyd

stosowany jest w mieszaninie z par wodn metoda parowo-formaldehydowa

nie penetruje materiaw sterylizowanych
temperatura sterylizacji 55C-80C
jest to substancja toksyczna o dziaaniu dranicym i mutagennym

KONTROLA PROCESU STERYLIZACJI

wykorzystanie pynnych rodkw do sterylizacji materiaw medycznych wraliwych

na dziaanie wysokich temperatur
wykorzystuje si:
0,5-2,5% kwas nadoctowy - niska temperatura procesu, krtki czas
sterylizacji (30 min) i brak toksycznoci produktw kocowych (tlen i kwas
octowy)
nierozcieczony aldehyd glutarowy, sterylizacja do 10 godz.

Stosuje si wskaniki:
a) fizyczne odczyty wskaza termometru, manometru, zegara
b) chemiczne wskaniki chemiczne zmieniajce barw po osigniciu waciwej
temperatury
c) biologiczne posiew krkw nasczonych przetrwalnikami bakterii poddanych
sterylizacji sporal A, sporal S, attest

jest substancj przenikliw, gboko penetrujc sterylizowany sprzt

po zakoczeniu procesu sprzt musi by poddany tzw. desorpcji bd degazacji ktra
trwa okoo tygodnia lub przy uyciu aeratorw (szafek powietrznych) w temp. 50-55C
trwa od 18 godzin do 32 godzin
jest to substancja toksyczna mog powstawa pochodne tlenku z produktami
zawierajcymi chlor lub glikol etylenowy

Tlenek etylenu

STERYLIZACJA GAZOWA

 dobrze wykonana sanityzacja zmniejsza zuycie rodkw odkaajcych

jest to zabieg poprzedzajcy dezynfekcj

po wymyciu narzdzi ultradwikami naley podda je sterylizacji.

polega na myciu, czyszczeniu i wietrzeniu pomieszcze, ktre prowadz

gwnie do usunicia drobnoustrojw z powierzchni poddanych tym
zabiegom.

zmieszenie liczby drobnoustrojw za pomoc rodkw myjcych i

czyszczcych na przedmiotach i w rodowisku odkaanie, ale nie
powodujce cakowitego wyjaowienia

SANITYZACJA

liczba i typ drobnoustrojw,

stan fizjologiczny mikroorganizmu,
typ, stenie oraz czas dziaania rodka chemicznego,
temperatura i wilgotno - im wysza, tym szybszy efekt,
pH rodowiska zalene od typu zwizku chemicznego

Czynniki decydujce o skutecznoci dziaania rodkw dezynfekcyjnych:

do odkaania bon luzowych i skry np. etakrydyna, fiolet goryczki

zwizki rolinne dziaajce, przeciwzapalnie, cigajco suce do odkaania: flawonoidy,
terpeny, garbniki.

Barwniki

ozon, 3% nadtlenek wodoru (woda utleniona) do dezynfekcji skry oraz 6-8% do

dezynfekcji sprztu, nadtlenokwasy, nadmanganian potasu
nie s skuteczne w stosunku do prtkw grulicy i grzybw, cho bardzo sprawnie
inaktywuj wirusy

rodki utleniajce

Metody chemiczne dezynfekcji cd:

mycie za pomoc ultradwikw zapobiega powstawaniu uszkodze

mechanicznych

proces trwa zaledwie kilka minut.

wykorzystuje si zjawisko kawitacji w roztworze myjcym powstaj

olbrzymie iloci fal cinieniowych w postaci implodujcych pcherzykw
powietrza, ktre odrywaj zanieczyszczenia od podoa (szczeglnie
biaka)

energia ultradwikowa dociera do trudno dostpnych miejsc

jest to metoda wspomagajca

su do czyszczenia elementw sprztu zabiegowego

MYJKI ULTRADWIKOWE

dziaanie jest sabe i nie obejmuje zarodnikw, prtkw, wirusw, niektrych bakterii
stosowane w preparatach zoonych jako skadnik dodatkowy np. roztwr alkoholowy
(Manusan) do dezynfekcji skry i rk

Zwizki powierzchniowo czynne

jod rozpuszczony w rozpuszczalnikach organicznych (alkohol) niszczy wszystkie

drobnoustroje
dziaa szybko i silnie ale moe by stosowany tylko na nieuszkodzon skr (otoczenia
ran)  wywouje silne podranienia, alergie skrne, odczyny oglne
jodyna - roztwr jodu (2-10%) w 95% alkoholu etylowym, zawierajcym ok. 1% jodku
potasu; ciemnobrunatna, przezroczysta ciecz o zapachu jodu; silna trucizna
mona stosowa kompleksy jodu z wielkoczsteczkowymi zwizkami organicznymi np.
Povidone-Iodine
jod ulega resorpcji przez skr p/w chorobach tarczycy, ciy, laktacji, u noworodkw

Zwizki jodu

uywane w dezynfekcji (chloramina)

do odkaania skry np. N-chlorotauryna

Zwizki chloru

skuteczno w stosunku do bakterii, grzybw i niektrych wirusw

stosowane do dezynfekcji powierzchni, narzdzi, urzdze np. Manusan

Fenole i ich pochodne np. lizol

Metody chemiczne dezynfekcji cd:

w leczeniu stosuje si antybiotyki: penicyliny, cefalosporyny

lokalizacja: twarz, rzadziej koczynach (gwnie dolne)

objawy: wysoka gorczka, zaczerwienienie i obrzk skry, ostre odgraniczenie od

otaczajcej, zdrowej tkanki

jest to ostre zapalenie skry wraz z tkank podskrn

etiologia: w wyniku urazw skry (np. procedur kosmetycznych) lub w wyniku rozsiewu
bakterii do skry

najczstsza choroba paciorkowcowa (najczciej z grupy A)

Ra

Zakaenia paciorkowcowe

Zakaenia gronkowcowe skry (Staphylodermiae) nale do chorb infekcyjnych.

Gronkowiec
zocisty
(Staphylococcus
aureus)
stanowi
jedn
z
najniebezpieczniejszych bakterii i jest czsto uodpornionych na wikszo
antybiotykw.
Zakaenie gronkowcowe moe szerzy si nie tylko za porednictwem osb
zdrowych, ale rwnie nosicieli.
Zaliczmy do nich: zapalenie mieszka wosowego, figw oraz czyraka.

Zakaenie gronkowcowe

Zakaenia bakteryjne

stany zapalne skry s p/w do zabiegw z przerwaniem cigoci skry w obszarze

zapalnym (tatua)
zabiegi zuszczania naskrka w stanie zapalnym mog prowadzi do rozsiewu
patogenw
niektre grupy kosmetykw (np. zuszczajce, dranice) mog powodowa
nasilenie zmian chorobowych oraz dawa silne reakcje alergiczne (upoledzenie
mechanizmw immunologicznych w zmienionej zapalnie skrze)

CHOROBY ZAKANE SKRY

Ppasiec
wirus neurotropowy powoduje dwie choroby: osp wietrzn i ppaca (po
wczeniejszym ospie wietrznej)
zmiany skrne maj charakter pcherzykw i pcherzy wypenionych treci
surowicz ukadajcych si wzdu unerwienia jednego nerwu (dermatomu),
zmian towarzysz nerwoble, ktre czasem s bardzo silne
najczstsz lokalizacj ppaca jest skra tuowia oraz twarzy

Opryszczka zwyka
wywoywana jest przez wirus neurotropowy
HSV1 - zmiany w obrbie luzwki jamy ustnej, na wargach i na twarzy
HSV2 - zmiany na narzdach pciowych
objawy: zaczerwienienie skry i miejscowy wid, pcherzyk wypeniony treci
surowicz  tre ropn/naderki
trwa krtko (najczciej kilka dni), ale ma tendencje do nawrotw
leczenie: wspomagajce i opiera si na wysuszaniu i odkaaniu zmian, leki (np.
acyklowir) stosowane s w pocztkowym etapie infekcji

Zakaenia wirusowe

zapalenie mieszka wosowego o znacznie wikszym nasileniem objaww zapalnych

oraz wytworzeniem czopa martwiczego
objawy: silny bl i silne zaczerwienienie skry, ze zmiany moe wydobywa si tre
ropna a po wygojeniu moe pozosta niewielka blizna
wystpuj zwykle przy: cukrzycy, chorobach nerek, wtroby, nowotworach zoliwych,
zakaeniu HIV
leczenie: chirurgiczne, maci z antybiotykami, czasami oglne podawanie
antybiotykw
powikania: zapale opon mzgowo-rdzeniowych, mzgu lub ropni mzgu

Czyrak

przewleke zapalenie mieszka wosowego o wikszym nasileniu trwajce bardzo

dugo
dodatkowo obserwuje si blizny zanikowe po wygojonych zmianach zapalnych.
w leczeniu stosuje si antybiotyki, szczepionki bakteryjne

Figwka

stan zapalny ujcia mieszka wosowego

pcherzyk wypeniony treci ropn
zmiany zlokalizowane mog by prawie w kadym obszarze skry owosionej,
najczciej na twarzy
w leczeniu stosuje si antybiotyki

Zapalenie mieszka wosowego

Zakaenie gronkowcowe

Grzybice

kontrola poziomu przeciwcia anty-HBs w surowicy krwi po

szczepieniu
>100 UI/1, odporno pena,
10-100 UI/1 wymagane doszczepienie jedn dawk szczepionki
< 10 UI/1 wymagane pene trzystopniowe szczepienie

szczepienie wg schematu 0-1-6 miesicy + doszczepianie

po 5 latach

przeciw wirusowi HBV jest dostpna szczepionka, ktra skutecznie zabezpiecza

przed tym wirusem

moe przebiega w rny sposb: od formy skpoobjawowej do cikiej,

piorunujcej, koczcej si zgonem
ryzyko zakaenia wirusem HBV po ekspozycji na pyny ustrojowe jest bardzo
due i wynosi 30%.
u czci osb zakaenie przeksztaca si w form przewlek, ktra moe
prowadzi do marskoci wtroby lub raka tego narzdu
wirus HBV przenosi si przez krew, przez przerwan cigo skry (np. w czasie
wykonywania zabiegw medycznych lub kosmetycznych), poprzez przeszczep
tkanek i narzdw, przez oysko matki oraz poprzez kontakty seksualne z
osobami zakaonymi
bardzo odporny na wikszo czynnikw dezynfekcyjnych (znosi np. temperatur
do 121C przez 1 h w autoklawie)

Zakaenie wirusem HBV(Hepatitis B virus)

Wszawica gowy i onowa

wywoana przez wesz gowow - lokalizuje si na si na owosionej skrze gowy lub
wesz onow - okolica onowa, rzs i brwi
objawy: silny wid skry po rozdrapaniu zakaenie
leczenie
zewntrzne:
pyn,
ma
lub
proszek
zawierajcy
gamma-heksachlorocykloheksan naoy na 24 h i powtrzy za tydzie
wierzb
wywoany przez wierzbowiec ludzki - eruj w skrze czowieka, ryjc sobie w
naskrku jamki w skrze palcw rk, w okolicy ppka, sutkw, poladkw, narzdw
pciowych
objawy: silny wid skry nasilajcy si on podczas rozgrzania ciaa
wierzbowce mog by przenoszone take poprzez przedmioty, np. pociel
leczenie j.w. + gotowanie pocieli i bielizny osobistej + leczenie wszystkich czonkw
rodziny

Choroby pasoytnicze skry

Grzybice s najbardziej rozpowszechnionymi chorobami skry.

Grzybica stp
50% populacji
dua wilgotno oraz wysoka temperatura  wysokie ryzyko
objawy: silne zuszczanie naskrka, maceracja, wid
Grzybica paznokci
powane zagroenie dla pracownikw gabinetw kosmetycznych
objawy: zmatowienie, zgrubienie, zwikszenie amliwoci, nadmierne rogowacenie,
zmiana zabarwienia, podune pobruzdowanie pytki

jest

zawodach

medycznych

brak szczepionki
wirus HCV jest bardziej wraliwy na proces sterylizacji

u osoby eksponowanej naley wykona badanie na obecno przeciwcia antyHCV, w momencie ekspozycji oraz po 3 miesicach. Jeli pojawiaj si te
przeciwciaa, naley jak najszybciej wdroy leczenie przeciw wirusowi HCV

zakaenie wirusem HCV po ekspozycji przy przerwaniu cigoci skry jest

stosunkowo due i wynosi 5-15% a nie jest znane adne postpowanie
zmniejszajce to ryzyko
w ok. 15% czowiek jest w stanie zniszczy wirusa
w ok. 85% zakaonych rozwija si nosicielstwo a u czci rozwija si przewleke
zapalenie wtroby i nastpnie u czci marsko wtroby i rak wtroby
nosicielem czowiek jest w stanie zniszczy, a tym samym wyzdrowie zupenie

istnieje kilka odmian wirusa zapalenia wtroby typu C

przenosz si przez krew i w czasie stosunku seksualnego (gwnie
heteroseksualnego)
zakaenia zawodowe s zwizane z naraeniem na produkty biologiczne
pochodzenia ludzkiego

Zakaenie wirusem HCV(Hepatitis C virus)

Zakaenie wirusami HBV i HCV zaliczane

paramedycznych od chorb zawodowych.

Okres wylgania wynosi od 3 tygodni do 6 miesicy.

Objawy:
taczka (jako wynik uszkodzenia komrek wtroby) - nie jest objawem bezwzgldnie
zwizanym z wzw - postacie beztaczkowe s czstsze; ich stosunek wynosi 5:1
na kilkanacie dni przed taczk (jeli ona w ogle wystpi) pojawiaj si objawy
niestrawnoci i/lub rzekomogrypowe, ble stawowe o rnym nasileniu
wiele rzadziej wystpuj objawy skrne o duym zrnicowaniu (wysypka plamista,
plamisto-grudkowa, pokrzywkowa) - dotyczy przede wszystkim wzw. B
ble pod prawym i lewym ukiem ebrowym, zwizane z napinaniem si unerwionych
czuciowo torebek wtroby i ledziony

ZAKAENIA WIRUSAMI ZAPALENIA WTROBY

Wirusowe zapalenie wtroby jest ostr chorob zakan, cechujc si pierwotnym
uszkodzeniem wtroby, co jest typowe dla wirusw hepatitis A (HAV), hepatitis B (HBV),
hepatitis C (HCV), hepatitis D (HDV), hepatitis E (HEV)
Wirusy: HAV i HEV przenoszone s drog pokarmow, a HBV, HDV i HCV - przede
wszystkim pozajelitow i pciow - poprzez krew i inne pyny ustrojowe.
W wywiadzie osoba zaraona HBV lub HCV ma czsto przebyte zabiegi operacyjne,
przetaczanie krwi, iniekcje, zabiegi (np. akupunktura), pobyty w wizieniu, podre,
narkomani, zachorowania seksualne, kontakty z osobami zakaonymi.

CHOROBY PRZENOSZONE DROG PARENTERALN

dokadnie zmy skr lub bony luzowe pod biec wod

nie tamowa krwawienia i nie wyciska rany
odkazi odpowiednim pynem dezynfekujcym
dowiedzie si, czy osoba od ktrego pochodzi potencjalnie zakany materia jest
nosicielem jakiego wirusa (HCV, HBV, HIV)
zgosi si do specjalisty chorb zakanych lub do poradni chorb zakanych

Postpowanie poekspozycyjne:

Celem zmniejszenia ryzyka zakaenia wirusami HIV, HCV lub HBV, naley pamita o:
zasadach higieny skry
zasadach sanityzacji, dezynfekcji i sterylizacji
odziey ochronnej i rkawiczek jednorazowych

HBV 6-30%
HCV 3-10%
HIV 0,3%

Ryzyko zakaenia przy jednorazowej ekspozycji przezskrnej wynosi:

Ekspozycja zawodowa to kontakt pracownika z materiaem biologicznym

pochodzcym od osoby bdcej nosicielem wirusa HIV, HCV lub HBV. Najczciej
dochodzi do ekspozycji na krew, lin, rzadziej na inne pyny ustrojowe.

POSTPOWANIE POEKSPOZYCYJNE

Okienko serologiczne to okres od 4 do 6 tygodni od zakaenia wirusem HIV brak

wytworzonych specyficznych przeciwcia niemono stwierdzenia czy osoba zostaa
zaraona (uwaga: dawcy krwi).

Istniej trzy podstawowe drogi zakaenia wirusem HIV:

przez stosunki pciowe
przez krew
w czasie ciy

Wyrniamy dwa typy wirusa: HIV-1 i HIV-2. Wirus HIV (RNA-wirus) atakuje limfocyty
CD4, zwane limfocytami T pomocniczymi. Namnaanie wirusa prowadzi do zaburze w
dziaaniu, a nastpnie do zniszczenia limfocytw CD4, konsekwencj czego jest znaczny
spadek ich liczby we krwi obwodowej oraz upoledzenie odpornoci.
Spadek ten stanowi podstawowy objaw w przebiegu zakaenia HIV oraz jest przyczyn
pojawiania si licznych i cikich objaww w przebiegu infekcji
Najwiksz grup osb zakaonych wirusem HIV stanowi narkomani (56%) oraz osoby
heteroseksualne (17%), na trzecim miejscu znajduj si homoseksualici (14%).

HIV - wirus ludzkiego upoledzenia odpornoci (ang. human immunodeficiency virus).

AIDS - zesp nabytego upoledzenia odpornoci (ang. acuired immunodeficiency
syndrom). Choroba wywoana wirusem HIV

HIV i AIDS

tak

nie

Immunoglobulina
anty-HBs

trzy dawki

nie

Szczepionka

tak

- ponad 36 miesicy od szczepienia

nie
tak

- poziom przeciwcia anty-HBs poniej 10

Ul/l

nie
- poziom przeciwcia anty-HBs 10-100
Ul/l

- poziom przeciwcia anty-HBs powyej

100 Ul/l

Przy znanym poziomie przeciwcia anty-HBs:

nie

- do 36 miesicy od szczepienia

trzy dawki

jedna dawka

nie

jedna dawka

nie

Osoba szczepiona przeciw WZW typu B wg schematu 0-1-6 miesicy:

Osoba nieszczepiona przeciw WZW typu

B

Zakaona HBV
(HBsAg dodatnia)

Osoba eksponowana

Postpowanie poekspozycyjne na pyny biologiczne zawierajce HBV

Zakaenie wirusem HIV pod wzgldem liczby limfocytw CD4 chorych dzielimy (podzia
laboratoryjny) na:
kategori I - liczba limfocytw CD4 > 500/mm3
kategori II - liczba limfocytw CD4 200-499/mm3
kategori III - liczba limfocytw CD4 < 200/mm3
Aby zakazi si wirusem HIV, potrzebne s stosunkowo due iloci krwi.
HIV jest wraliwy na dziaanie wikszoci czynnikw dezynfekujcych, ginie w temperaturze
56C po 30 minutach
Przebieg choroby:
1. Ostra wiremia:
brak objaww
po kilku tygodniach od zakaenia pojawiaj si zmiany skrne, takie jak: wykwity
plamiste lub/i grudkowe
zesp grypopodobny obejmujcy ble mini i staww, brak apetytu, ze samopoczucie,
gorczk oraz powikszenie wzw chonnych, objawy te ustpuj po 1-2 tygodniach
(okienko serologiczne brak we krwi przeciwcia anty-HIV)
2. Okres bezobjawowy
od kilku do kilkunastu lat
namnaanie si wirusa HIV w limfocytach CD4 i ich niszczenie - spada odporno
osoby zaraone czsto nie s tego wiadome  due ryzyko zaraenia
3. Uoglnione powikszenie wzw chonnych (limfadenopatia)
4. AIDS
ostatnia faza zakaenia wirusem HIV - liczba limfocytw CD4 poniej 200/mm3
zakaenia oportunistycze, np. niektrymi postaciami zapalenia puc (Pneumocystis carini),
mzgu czy skry,
nowotwory, np. misakiem Kaposiego, choniaki mzgu lub skry.

10

PALUCH KOLAWY (HALLUX VALGUS)

Istot wady jest ustawienie stopy:

w zgiciu podeszwowym
odwrceniu
przywiedzeniu
Przyczyn wady s zaburzenia rwnowagi miniowej z
powodu ubytkw mini lub te niedorozwoju koci.
Znieksztacenie szybko narasta w okresie niemowlcym z
powodu tzw. skoku wzrostowego.
Do gwatownego nasilenia wady dochodzi z momentem
podjcia przez dziecko chodzenia, z powodu nieprawidowego
obciania stp.
Leczenie.
w pierwszych dniach po urodzeniu stopniowane
ksztatowanie stp dziecka rczne (redresje) polegajce na
delikatnym i stopniowym rozciganiu i rozlunianiu
przykurczonych i skrconych struktur mikkich stopy agodnymi
ruchami rk
odpowiednie bandaowanie lub opatrunki gipsowe
dzieci rozpoczynajce chodzenie musz nosi specjalne
obuwie, utrzymujce uzyskan korekcj
zabiegi chirurgiczne
W czasie kadego zabiegu koryguje si wszystkie trzy skadowe
znieksztacenia przywodzenie, szpotawo, ustawienie
koskie stopy.

STOPA KOSKO-SZPOTAWA

Polega na szpotawym ustawieniu I koci rdstopia oraz

kolawym palucha.
Znieksztacenie moe rozpoczyna si w obrbie palucha lub
koci rdstopia.
Objawy:
dolegliwoci blowe w okolicy stawu rdstopnopaliczkowego palucha
podwichnicie
lub
zwichnicie
stawu
rdstopnopaliczkowego palucha
wystawanie po stronie przyrodkowej stopy gowy I koci
rdstopia
obecno wyroli kostnych po stronie przyrodkowej stawu
rdstopno-paliczkowego palucha
Rozpoznanie: badanie rentgenowskie
Profilaktyka: to unikanie dugotrwaego stania i noszenia
obuwia z wskim przod em, zmniejszenie masy ciaa.
Leczenie:
nieoperacyjne: wkadki odciajce, aparaty ortopedyczne
operacyjne

Jest chorob cywilizacyjn dotyczc przede

wszystkim kobiet i wynikajc z noszenia butw na wysokich
obcasach, nadwagi oraz stojcego trybu ycia.

- znieksztacenie polega na ktowym zgiciu stawu

midzypaliczkowego
- wystpuje u okoo 20% populacji,
- wikszo to kobiety
Przyczyny i czynniki ryzyka:
deformacje palcw s spowodowane niestabilnoci
mini stp wywoane przez:
stope pask
urazy
rzs
cukrzyc
Objawy:
na skutek tarcia obuwia na grnych powierzchniach palcw
stp tworz si bolesne odciski
na poduszkach stp pojawiaj si zrogowacenia i naderki
palce staj si sztywne i pozostaj w nieprawidowej pozycji
Leczenie:
wkadki i opaski prostujce na palce stp
powikanie palec kolawy
korekcyjna operacyjna

PALCE MOTECZKOWATE

Leczenie:
obuwie amortyzujce nacisk pity, wkadek odciajce pit
normalizacja masy ciaa oraz wzmocnienie mini dugich stp
zabiegi fizykoterapeutycznych, np. jonoforeza z lidokainy,
ultradwiki, laseroterapia
leki przeciwblowe i przeciwzapalne
ostatnim etapem jest leczenia chirurgiczne
Ostroga pitowa jest chorob powodujc dolegliwoci blowe
(niekiedy bardzo dokuczliwe) w okolicy guza pitowego.
Wystpuje zwykle u osb wykonujcych prace w pozycji stojcej.

Przyczyna: przewleky stan zapalny toczcy si w okolicy pity

wywoany przewlekym przecianiem wizade lub zapaleniem
pochewek cigien lub urazem okolicy pity.
Jeli stan zapalny trwa dugo, w okolicy pity tworzy si dziobata
narol kostna, tzw. ostroga, ktra jest widoczna na zdjciu rtg:
stwierdza si wyrol kostn biegnc od guza pitowego ku
przodowi
Powstaniu ostrogi towarzyszy bl okolicy pity, na pocztku tylko
podczas dugiego stania, pniej siedzenia, a nawet w spoczynku.

OSTROGA PITOWA

11