BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Ataki w Niemczech.
Modus operandi zamachowcw
i reakcja niemieckich sub
Kamil Szubart

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 264/2016
05.08.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

W przecigu kilku dni na terytorium Niemiec doszo do trzech

atakw, ktre wywoay konieczno uruchomienia niemieckich
zasobw i rodkw w zakresie zwalczania terroryzmu. Atak na pasaerw pocigu regionalnego pod Wrzburgiem i samobjcza detonacja improwizowanego adunku wybuchowego (IED) w Ansbach
to klasyczne ataki tzw. samotnych wilkw (lone wolf). Z kolei
atak niezrwnowaonej psychicznie osoby na centrum handlowe
Olympia w Monachium wpisuje si w schemat dziaa tzw.
aktywnego strzelca (active shooter)1.
Pomimo e niemieckie suby zarwno na poziomie federacji, jak i krajw zwizkowych zagroenie terrorystyczne rozpatruj
w kontekcie trzech ekstremizmw: prawicowego, lewicowego
i islamskiego, to zagroenie ze strony rodowisk islamistycznych
naley uzna obecnie za najgroniejsze dla bezpieczestwa wewntrznego Niemiec.
Niemcy s jedynym duym pastwem Europy Zachodniej,
ktremu jak na razie udao si unikn powanego zamachu
terrorystycznego z du liczb ofiar przeprowadzonego przez
rodowiska islamistyczne.
Jednak zamachy w Paryu, Brukseli i Nicei budz uzasadnione obawy niemieckich wadz i sub o moliwo wystpienia
podobnego ataku na terytorium Niemiec. Obawy te s potgowane przez informacje, e Niemcy obok Francji i Wielkiej Brytanii
s jednym z trzech pastw Europy Zachodniej o najwikszej liczbie
1

Ostatni tak krwawy atak aktywnego strzelca w Niemczech mia miejsce

11 marca 2009 r. w Winnenben w Badenii-Wirtembergii. 17-letni Tim
Kretschmer wdar si do szkoy redniej Albertville-Realschule, w ktrej
zabi 12 osb, nastpne w czasie ucieczki zabi kolejne 3 osoby. czny
bilans ofiar to 15 osb i sam sprawca, ktry popeni samobjstwo.

1z6

rodzimych dihadystw, ktrzy od 2012 r. doczyli do tzw. Pastwa Islamskiego (PI)

i afiliowanych komrek Al-Kaidy w Syrii i Iraku. Wedug opublikowanego 28 czerwca br.
przez Federalny Urzd Ochrony Konstytucji (Bundesamt fr Verfassungsschutz)
Raportu Bezpieczestwa 2015 (Verfassungsschutzbericht 2015), do koca 2015 r.
terytorium Niemiec opucio ponad 790 niemieckich obywateli i staych rezydentw,
ktrzy udali si na wit wojn na Bliskim Wschodzie. Wrd nich 15% stanowiy
kobiety.
Berlin rozwija swoje zasoby i rodki, ktre w pierwszej kolejnoci maj zapobiec
ewentualnemu atakowi, a w przypadku zaistnienia takiego zdarzenia posuy do minimalizowania jego skutkw. Zabiegi te obejmuj szerokie spektrum dziaa od zmian
legislacyjnych (ustawodawstwo antyterrorystyczne), poprzez decyzje administracyjne
(delegalizacja organizacji islamistycznych), a na rozwijaniu wasnego potencjau
antyterrorystycznego (suby specjalne i policja) koczc.
*
W dniu 18 lipca br. 17-letni Muhammad Riyad, uchodca z Afganistanu uzbrojony w siekier i n zaatakowa pasaerw pocigu regionalnego relacji Treuchtlingen-Wrzburg. W wyniku ataku rannych zostao 18 osb. Jedynie zbieg okolicznoci spowodowa, e bilans rannych i ewentualnych ofiar miertelnych nie jest wyszy. Wynika
to z faktu, e w Wrzburgu operacj zatrzymania czonkw zorganizowanych grup
przestpczych przeprowadzaa jednostka specjalna bawarskiej policji SEK (Spezialeinsatzkommando) z Norymbergi i jej byskawiczna akcja na stacji w Heidingsfeld
uniemoliwia kontynuowanie dalszych atakw przez 17-latka. Biorc pod uwag, e atak
mia miejsce 4 dni po krwawym zamachu w Nicei, atak pod Wrzburgiem postawi
w stan najwyej gotowoci niemieckie suby.
Drugi atak, w tym przypadku dokonany za pomoc adunku wybuchowego
umieszczonego w plecaku, mia miejsce 24 lipca br. w liczcym 40 tys. mieszkacw
miasteczku Ansbach pod Norymberg. Gwnym celem zamachowca by festiwal muzyczny Musikfestival Ansbach Open, gdzie jednak nie zosta wpuszczony z powodu
braku biletu wstpu. W zwizku z tym zdecydowa si na detonacj adunku przed
lokalem gastronomicznym, w wyniku ktrego sam zgin, natomiast 15 osb zostao
rannych, w tym 3 ciko. Zamachowcem okaza si 27-letni Mohammed Daleel,
uchodca z Syrii, ktry od kilkunastu miesicy przebywa w Niemczech. W obu przypadkach odpowiedzialno za zamachy wzio na siebie PI.
Ataki z Wrzburga i Ansbach zainicjoway rwnie kolejn debat spoeczn
nad zagroeniem terrorystycznym w Niemczech ze strony radykalnych ugrupowa
islamistycznych, przede wszystkim Al-Kaidy i PI. Wedug bada opinii publicznej
przeprowadzonej przez ZDF-Politbarometer w lipcu br., 79% ankietowanych obawia
si ataku terrorystycznego w Niemczech. Jest to wzrost o 10 punktw procentowych
w porwnaniu ze styczniem br. i o ponad 34 punkty procentowe w stosunku do lipca
2015 r.
Oba ataki wpisuj si te w klasyczn definicj ataku terrorystycznego przeprowadzonego przez tzw. samotnego wilka, osob nie bdc bezporednio powizan
z islamskimi organizacjami terrorystycznymi, aczkolwiek dziaajc z ich inspiracji
pod wpywem kolportowanej przez nie radykalnej propagandy.

2z6

W przypadku Niemiec ataki z 18 i 24 lipca br. byy pierwszymi atakami terrorystycznymi w ramach globalnego ruchu dihadu przeprowadzonymi na terytorium
tego kraju od 2 marca 2011 r., kiedy to na lotnisku we Frankfurcie nad Menem imigrant
z Kosowa Arida Uka ostrzela z broni krtkiej autobus z amerykaskimi onierzami
wracajcymi z Afganistanu do swojej macierzystej jednostki w Wiesbaden. W wyniku
ataku mier ponioso wwczas 2 onierzy, a 2 innych zostao rannych. Od tego czasu
niemieckim subom udao si udaremni kilkanacie spiskw terrorystycznych bdcych na rnych etapach przygotowa, zarwno w odniesieniu do indywidualnych
osb, jak i zorganizowanych siatek terrorystycznych.
Casus obu zamachowcw przez cz opinii publicznej i Alternatyw dla Niemiec
(AfD) jest rwnie rozpatrywany w szerszym kontekcie zwizanym z negatywn ocen
polityki migracyjnej kanclerz Angeli Merkel i procesu asymilacji uchodcw z Bliskiego
Wschodu i Afryki Pnocnej z niemieckim spoeczestwem. Z kolei die Linke i Zieloni
skrytykowali sam akcj funkcjonariuszy SEK. Na Twitterze deputowana do Bundestagu z ramienia Zielonych Renate Knast stwierdzia, e w takich przypadkach
konieczne jest obezwadnienie napastnika, bez koniecznoci jego fizycznej eliminacji.
Pomimo e istnieje bardzo niewielka szansa zapobieenia atakom tzw. samotnych wilkw, czsto jest to wrcz niemoliwe, jeli osoba taka stosuje elementarne
zasady konspiracji, to krytyka spada rwnie na suby dziaajce na polu prewencji:
Federalny Urzd Ochrony Konstytucji (BfV), Urzdy Ochrony Konstytucji krajw
zwizkowych (LfV) i Federalny Urzd Kryminalny (BKA). Wynika to z faktu, e pomimo
zarejestrowania M. Riyada najpierw na Wgrzech, a pniej na terytorium Niemiec
jako uchodcy z Afganistanu, istniej uzasadnione obawy o jego prawdziw tosamo. Jak wykazaa bowiem analiza lingwistyczna nagrania, ktre kilka godzin przed
zamachem umieci on lna portalach spoecznociowych, a ktre nastpnie zostao
wykorzystane przez komrki propagandowe PI, nastolatek posuguje si dialektem
jzyka paszto, ktry uywany jest nie w Afganistanie, a w Pakistanie. To umoliwia
postawienie dwch tez: e by Pakistaczykiem, ewentualnie spdzi w Pakistanie
kilka lat przed wyruszeniem do Europy. Fakt ten z kolei potwierdza argumenty przeciwnikw Willkommenskultur, e niemieckie suby nie s w stanie zweryfikowa
tosamoci ponad 70% uchodcw, ktrzy w minionym roku przybyli do Niemiec,
co 10 kwietnia br. przyzna sam szef BfV Hans-Georg Maaen w wywiadzie dla weekendowego wydania dziennika Welt am Sonntag.
Z kolei w odniesieniu do M. Daleela szereg pyta dotyczy podstaw prawnych
jego pobytu w Niemczech, biorc pod uwag, e jego wniosek azylowy zosta odrzucony kilka razy, co w konsekwencji powinno skutkowa natychmiastow deportacj.
*
Atak niezrwnowaonego psychicznie 18-letniego Aliego Sonboly, ktry mia
miejsce w restauracji McDonalds i centrum handlowym Olympia w Monachium
w dniu 22 lipca br., kosztowa ycie 9 osb, a kilkanacie zostao rannych. Pocztkowe
informacje napywajce ze stolicy Bawarii wraz z analiz szcztkowych informacji
o modus operandi napastnika lub napastnikw sugeroway, e moe by to atak terrorystyczny przeprowadzony przez osoby powizane z islamskimi organizacjami terrorystycznymi lub przez nie inspirowane.

3z6

Ostatecznie po zakoczeniu prowadzonych rwnolegle dwch operacji: ratunkowej i antyterrorystycznej, okazao si, e za zamachem staa osoba niezrwnowaona
psychicznie dziaajca w ramach koncepcji tzw. aktywnego strzelca, ktrej celem
jest zabicie jak najwikszej liczby osb (bez konkretnego profilu ofiary) w mocno
zagszczonych miejscach lub obiektach (np. centra handlowe, instytucje publiczne,
wzy komunikacyjne) w jak najszybszym czasie. Dziaanie takiego napastnika najczciej koczy si samobjstwem lub fizyczn eliminacj przez policyjne lub wojskowe
jednostki specjalne.
Pomimo e za atakiem staa jedna osoba niepowizana z sunnickimi organizacjami terrorystycznymi, na co mogy ju wskazywa jej iraskie korzenie, to niemieckie
wadze podjy zakrojon na szerok skal operacj antyterrorystyczn, w ktrej
udzia wzio 2300 funkcjonariuszy policji. Wynikao to w pierwszej kolejnoci
z chaosu informacyjnego, ktry mia miejsce po ataku, w zawizku z m.in. 400 zgoszeniami o innych incydentach i niepokojcych zdarzeniach od mieszkacw Monachium.
Ponadto niemieckie suby byy zmuszone prowadzi dwie rwnolege operacje.
Pierwsza z nich miaa charakter ratunkowy w celu jak najszybszego udzielenia pomocy
medycznej ofiarom ataku i jak najszybszego przetransportowania ich do szpitali.
Druga operacja bya skoncentrowana na schwytanu bd fizycznym wyeliminowaniu
napastnika lub napastnikw, uwolnieniu osb znajdujcych si na terenie restauracji
McDonalds i centrum handlowego Olympia, jak rwnie zapewnieniu ochrony personelowi medycznemu.
Ciar neutralizacji zagroenia spad w pierwszej kolejnoci na funkcjonariuszy
pododdziaw antyterrorystycznych SEK, ktre funkcjonuj w kadym z 16 krajw
zwizkowych. W operacji wzili udzia zarwno funkcjonariusze SEK Monachium i SEK
Norymberga, poniewa Bawaria obok Hesji posiada dwa pododdziay SEK, ktrych
obszar dziaania opiera si na kryterium geograficznym, tj. Dolna i Grna Bawaria.
Po pewnym czasie do bawarskich pododdziaw SEK doczyli funkcjonariusze SEK z Hesji
i Badenii-Wirtembergii. Dodatkowo w operacji obok SEK uczestniczyli funkcjonariusze
MEK (Mobile Einsatzkommando) dziaajcy w ramach BKA z Wiesbaden i Urzdu Kryminalnego Bawarii (BLK). Funkcjonariusze BKA i BLK rwnie jako pierwsi przystpili
do ogldzin miejsca zbrodni i prowadzenia ledztwa. Niewykluczone, e w cigu kilku
godzin po ataku cz materiau dowodowego trafia do laboratoriw kryminalistycznych w centrali BKA w Wiesbaden.
Do operacji zostay rwnie wczone zasoby federalne. Z Sankt Augustin pod
Bonn zostali drog powietrzn przetransportowani operatorzy jednostki GSG9, ktrzy
mieli za zadanie wspomc dziaania operujcych ju na miejscu SEK-w. W Monachium
pojawio si rwnie 42 funkcjonariuszy z austriackiego pododdziau antyterrorystycznego EKO Cobra, co wymagao ju nie tylko zgody ministra spraw wewntrznych
Bawarii Joachima Hermanna, ale rwnie rzdu federalnego. Udzia austriackich
funkcjonariuszy w monachijskiej operacji by moliwy ze wzgldu na cis wspprac
bilateraln pomidzy niemieckimi i austriackimi subami, umiejtno dziaania
w podobnych warunkach miejskich (podobiestwa w strukturze urbanistycznej i planowaniu przestrzennym niemieckich i austriackich miast), jak rwnie brak bariery
jzykowej.

4z6

Pomimo poczatkowych doniesie w operacji nie wzili udziau funkcjonariusze

nowej jednostki antyterrorystycznej BFE+ (Beweissicherungs- und Festnahmeeinheit),
ktrej formowanie rozpoczto w drugiej poowie marca 2015 r., w konsekwencji paryskiego ataku na redakcj Charlie Hebdo i zamachu na Muzeum Bardo w Tunisie.
W chwili obecnej 250-osobowy komponent jednostki stacjonuje w Blumbergu pod
Berlinem oraz trwa formowanie jej struktur w Sankt Augustin, Hnfeld, Uelzen i bawarskim Bayreuth w celu osignicia stanu osobowego na poziomie 750 funkcjonariuszy. Niezaangaowanie BFE+ w operacj w Monachium wynikao z koniecznoci
utrzymania jej w odwodzie w przypadku moliwoci wystpienia rwnolegego ataku
lub atakw w innej czci Niemiec.
Cao operacji w Monachium bya koordynowana przez szefa bawarskiej policji Hubertusa Andr i MSW Bawarii J. Hermanna, ktrzy zdecydowali si wprowadzi
w miecie stan nadzwyczajny (Sonderfall). Bawarskie centrum zarzdzania kryzysowego skorzystao rwnie z najnowszych technologii, m.in. mediw spoecznociowych (Facebook i Twitter), gdzie na oficjalnych kontach pojawiay si co kilka minut
informacje w jzyku niemieckim, angielskim i francuskim. Wykorzystano rwnie
system powiadamiania o zagroeniach KATWARN, dziaajcy za porednictwem telefonw komrkowych, ktry obj w samym Monachium 250 tys., a w caych Niemczech
ponad 500 tys. osb. W tym przypadku uwidoczniy si jednak defekty techniczne
zwizane z jego przecieniem, co ju dzie po ataku przyznay niemieckie wadze.
Na poziomie federalnym w stan najwyej gotowoci postawiono Poczone
Centrum Antyterrorystyczne GTAZ (Gemeinsamen Terrorismusabwehrzentrums), ktrego
celem jest koordynowanie wsppracy pomidzy wszystkimi niemieckimi subami,
zarwno na poziomie federalnym, jak i krajw zwizkowych.
Pomimo krytyki czci opozycyjnych politykw, przede wszystkim z die Linke
i Zielonych, za brak reakcji ze strony kanclerz A. Merkel, jako pierwszy gos na amach
kanau telewizyjnego ZDF w dniu ataku zabra szef Urzdu Kanclerskiego Peter Altmeier.
Dzie pniej miao miejsce nadzwyczajne posiedzenie Federalnej Rady Bezpieczestwa
(Bundessicherheitsrat), w ktrej udzia wzili ministrowie: obrony, spraw wewntrznych, spraw zagranicznych, sprawiedliwoci, finansw, wsppracy gospodarczej
i rozwoju oraz wicekanclerz i minister gospodarki Sigmar Gabriel. Do pierwszego posiedzenia tego organu doszo kilkanacie godzin po ataku, co wynikao z faktu, e poza
Berlinem przebywali dwaj kluczowi ministrowie: spraw zagranicznych Frank-Walter
Steinmeier, ktry uczestniczy w wielostronnej konferencji w sprawie walki z PI w Waszyngtonie, oraz spraw wewntrznych Thomas de Maizire, ktry w chwili zamachu
by w podry na urlop do Nowego Jorku.
*
Od kilku lat niemieckim subom udaje si efektywnie zapobiega atakom terrorystycznym na wasnym terytorium pomimo wzrostu aktywnoci rodzimych rodowisk
islamistycznych oraz zaangaowaniu Berlina w midzynarodowe operacje: ISAF i koalicja przeciwko PI. Pastwo niemieckie podejmuje dwutorowe dziaania: prewencyjne
suce wyprzedzeniu potencjalnych atakw m.in. poprzez rozpracowanie rodowisk
ekstremistycznych, aresztowania czoowych przywdcw ruchu salafitw, jak i przygotowawcze do dziaa post factum w przypadku wystpienia ataku terrorystycznego.

5z6

Dokonuje si rwnie nowelizacji przepisw antyterrorystycznych, ktre zostay

wprowadzone w latach 2002-2006.
Pomimo e atak w Wurzburgu mia podoe islamistyczne, to prawdziwym
sprawdzianem dla niemieckich sub bya operacja w Monachium. Wymagaa ona skoordynowania dziaa szeregu sub zarwno na poziomie krajw zwizkowych i federacji,
jak i midzynarodowym i bya prowadzona w jednym z najwikszych miast Niemiec.
W tym przypadku reakcj niemieckich sub, wadz Bawarii i rzdu federalnego naley
oceni bardzo wysoko.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Kamil Szubart pracownik naukowy Instytutu Zachodniego, zajmuje si problematyk

bezpieczestwa w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa
RFN.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

6z6