Naukowcy znaj ju geny, ktre ksztatuj prawo- lub leworczno.

Wpywaj one te na rozwj

mzgu, ktry u leworcznej mniejszoci pracuje inaczej.
Marilyn Monroe, Bill Clinton, Albert Einstein, Leonardo da Vinci, Napoleon Bonaparte, Sting
co ich czy? Leworczno. Od dawna przypuszczano, e nie przypadkiem bardzo wielu
artystw, pisarzy, politykw, muzykw to makuty. Natura leworcznoci do niedawna pozostawaa
jednak nieznana, czsto wrcz traktowano j jako wynaturzenie czy dziecicy kaprys, z ktrym
trzeba walczy.
Dzisiaj wiadomo ju, e to bya walka z wiatrakami. Naukowcy s pewni, e preferencja lewej czy
prawej rki to cecha uwarunkowana genetycznie. Udao si nawet zidentyfikowa niektre z tych
genw. Odpowiada za to midzy innymi gen PCSK6 donosi w najnowszym numerze
prestiowego pisma PLOS Genetics zesp naukowcw z uniwersytetw w Oksfordzie i St.
Andrews w Anglii oraz Instytutu Maksa Plancka w holenderskim Nijmegen.
Z nowych bada genetykw wynika te, e geny odpowiadajce za prawo- lub leworczno
wpywaj na budow i funkcje mzgu. I to wanie sprawia, e osoby leworczn

eworczny mzg
A tych osb wcale nie jest tak wiele zazwyczaj okoo 10 procent caej populacji. Pytanie,
dlaczego tak niewiele osb sprawnie posuguje si lew rk, fascynuje neurologw i psychologw
od dawna. Jak susznie podejrzewano, za leworcznoci moe si kry jaka anomalia rozwojowa
czy genetyczna, sprawiajca, e lewa strona ciaa zaczyna nagle dominowa.
Najnowsze badania nad genem PCKS6 potwierdzaj te przypuszczenia. Ma on w rozwijajcym si
organizmie wan rol do spenienia. Sprawia, e ludzki embrion z kulki komrek staje si powoli
organizmem majcym praw i lew stron, dwie symetrycznie pooone rce i nogi oraz parzyste
organy wewntrzne. Problem pojawia si wtedy, kiedy gen PCSK6 zostaje uszkodzony. W
eksperymentach, jakie przeprowadzali badacze z udziaem myszy, uszkodzenie tego genu
sprawiao, e w ciele zwierzcia pojawiay si rne, na og niewystpujce przejawy asymetrii.
Na przykad kluczowe organy wtroba czy trzustka lokoway si odwrotnie, po lewej stronie
ciaa, a nie jak zawsze po prawej. Gen ten spenia podobn rol u ludzi, a jak sdz naukowcy, jego
uszkodzenia czy pojawienie si rnych wariantw mog lee u podoa preferencji prawej strony
ciaa.
Badanie potwierdza wczeniejsze hipotezy genetykw to nie osoby leworczne nosz w genach
jak wyjtkow mutacj, ale te uwaane za normalne, czyli praworczne. Dzi naukowcy s ju
przekonani, e w toku ewolucji u czowieka
musia si pojawi wariant genu kodujcy prawostronno i sprawniejsze posugiwanie si praw
rk, bo u wikszoci zwierzt preferencje te s rozoone po rwno. Osoby leworczne s
najwyraniej pozbawione ludzkiego genu prawostronnoci, dlatego asymetria jest u nich
mniejsza.
Mwic prociej, osoby praworczne maj silniejsz preferencj posugiwania si praw rk ni
osoby leworczne do posugiwania si rk lew. Dlatego wikszo osb leworcznych mona by
zakwalifikowa do kategorii oburcznych, bo czsto posuguj si obiema rkami z podobn
sprawnoci tumaczy prof. Anna Grabowska z Instytutu Biologii Dowiadczalnej im. Marcelego
Nenckiego PAN oraz SWPS w Warszawie.
Bardziej dwustronny jest take mzg osoby leworcznej. Dominacja lewej lub prawej rki
znajduje swoje odzwierciedlenie w rozwoju mzgu ju na etapie podowym mwi prof.

Grabowska. U osb praworcznych mzg jest zdecydowanie bardziej asymetryczny, czyli obie
pkule wyranie rni si od siebie budow, a przede wszystkim funkcjami. Wida to doskonale
w umiejscowieniu struktur zawiadujcych mow. U 96 proc. osb praworcznych orodek mowy
zlokalizowany jest w dominujcej, lewej pkuli, a u osb leworcznych orodek mowy moe by
zarwno w prawej, jak i w lewej pkuli, cho u 70 proc. leworcznych jest on rwnie w pkuli
lewej tumaczy prof. Grabowska.
Niewtpliwie jednak ta asymetria i podzia na zadania poszczeglnych pkul mzgu s u osb
leworcznych mniej wyrane ni u praworcznych.
Z tego powodu inaczej zbudowane jest u nich take tak zwane spoido wielkie cz mzgu
czca obie pkule i pozwalajca na ich wzajemn komunikacj. U osb leworcznych spoido
jest nieco wiksze ni u praworcznych. Nic dziwnego obie pkule w mzgu makutw s
niemal rwnorzdne i zachodzi midzy nimi bardziej intensywna komunikacja ni u
praworcznych.

Bystrzaki na lewo
Dziki tej nietypowej budowie mzgu osoby leworczne zyskuj wyjtkow kreatywno i
pomysowo.
Cechy te wi si prawdopodobnie z mniejszym uporzdkowaniem funkcji mzgu, co pozwala na
wykonywanie mniej szablonowych procesw mylenia mwi prof. Grabowska.
To dlatego wrd leworcznych jest bardzo wiele osb wykonujcych zawody wymagajce duej
kreatywnoci: artystw, naukowcw, politykw. Szczeglnie e prawa pkula mzgu, bardziej
aktywna u osb leworcznych, odpowiada wanie za twrcze mylenie, wyobrani przestrzenn,
rozpoznawanie ksztatw, wraliwo na muzyk, w przeciwiestwie do pkuli prawej,
zawiadujcej uzdolnieniami technicznymi i logicznym myleniem.
Leworczno oznacza zarwno duo wikszy wysiek dla mzgu, jak i trening umysowy, ktry
daje widoczne wyniki. Jak przekonuje dr Alan Searleman ze St. Lawrence University w Nowym
Jorku, ktry przeprowadzi badania psychologiczne na grupie 1400 osb, ludzie leworczni maj
bogatsze sownictwo i cho ich redni iloraz inteligencji nie jest znaczco wyszy ni
praworcznych, to jest wrd nich proporcjonalnie wicej jednostek o inteligencji wybitnej, z
ilorazem powyej 140.

Jednak nie tylko dzisiejsze obserwacje dowodz wpywu leworcznoci na inteligencj. Przed
wielu laty dowiedziono, e po I wojnie wiatowej wrd onierzy, ktrzy stracili praw rk, w
cigu paru lat wzrasta wspczynnik inteligencji mwi prof. Jerzy Vetulani, neurobiolog z
Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie.
Dziao si tak dlatego, e onierze zmuszeni do posugiwania si lew rk aktywowali dodatkowe
rejony mzgu, ktre usprawniay ich zdolno mylenia i kojarzenia tumaczy prof. Vetulani.
Std tak znakomite wyniki leworcznych w testach na inteligencj. Najczciej zanim ustali si u
nich leworczno, posuguj si obiema rkami albo przez cae ycie pozostaj oburczni.
Uywaj wic na co dzie w rwnym stopniu obu pkul mzgu, zwikszajc jego efektywno
wyjania prof. Vetulani.

wiat dla praworcznych

Czy te niewtpliwe zalety sprawiaj, e leworczni maj lepiej? Niekoniecznie. Jak wszyscy
wiemy, wiat stworzony jest dla osb praworcznych. Na pozr to tylko drobne niedogodnoci
leworcznym trudniej posugiwa si noyczkami, myszk komputerow, dwigni zmiany biegw

w samochodzie. Jednak z niewygd rodzi si cakiem powany problem. Wiemy ju, e osoby
leworczne statystycznie yj krcej mwi prof. Grabowska.
The New England Journal of Medicine opisuje badanie przeprowadzone wrd Kalifornijczykw,
z ktrego wynika, e rednia dugo ycia osoby leworcznej w tamtym rejonie wiata wynosi 66
lat, podczas gdy osoby praworcznej a 75 lat.

Wynika to ze zwikszonej liczby wypadkw, jakim ulegaj osoby leworczne tumaczy prof.
Vetulani. To codzienny wysiek, aby dostosowa si do wiata dla praworcznych, kierowa
samochodem dla praworcznych. Wystarczy czasami wyduony o uamek sekundy czas reakcji,
aby doszo do nieszczcia.
I rzeczywicie statystyki dowodz, e leworczni maj wypadki samochodowe a pi razy
czciej ni praworczni.
Leworczno wie si take ze zwikszonym ryzykiem chorb. Wrd czynnikw sprzyjajcych
leworcznoci wymienia si podwyszony poziom hormonw pciowych, zwaszcza testosteronu,
jeszcze w yciu podowym. Dlatego wrd mczyzn jest o kilka procent wicej osb
leworcznych ni wrd kobiet mwi prof. Grabowska. Wiadomo jednak, e wysoki poziom
testosteronu w yciu podowym moe prowadzi do nieprawidowego rozwoju grasicy, gruczou
niezbdnego dla prawidowego funkcjonowania ukadu odpornociowego oraz obecnych w niej
komrek odpornociowych. Dlatego osoby leworczne czsto maj zaburzenia pracy ukadu
immunologicznego, choruj na alergie, choroby tarczycy i autoimmunologiczne zapalenia jelit
dowiedli prof. Norman Geschwind i dr Peter Behan z Harvard Medical School, pionierzy bada nad
leworcznoci.
Oprcz niedomaga fizycznych mog pojawi si take dolegliwoci psychiczne. Niemal kady
makut to wielki wraliwiec. Jak stwierdzili naukowcy z Merrimack College w Massachusetts w
artykule w The Journal of Nervous and Mental Disease, z nieznanych jeszcze przyczyn osoby te
dowiadczaj silniejszego uczucia lku ni praworczni, co sprawia, e czciej cierpi one na
przykad na wywoany silnym lkiem zesp stresu pourazowego.
Trudniej im te zapanowa nad nerwami. W testach psychologicznych osoby leworczne
wykazyway wyszy poziom agresji i zoci ni praworczne. Naukowcy przypuszczaj, e dzieje
si tak z powodu wikszych interakcji pomidzy praw pkul mzgu, zawiadujc logicznym
myleniem, a lew pkul, odpowiadajc za uczucia i emocje. U osb leworcznych, u ktrych
obie te pkule wsppracuj nieco bardziej intensywnie ni u praworcznych, czciej dochodzi do
zdominowania logicznego mylenia przez emocje.
Wci wic nauka nie rozstrzygna jednoznacznie, czy lepiej jest by prawo- czy leworcznym.
Dobrze, e ju przynajmniej wiemy, e i tak nie mamy na to wikszego wpywu. Z genami przecie
trudno walczy. Jednak bywaj te sytuacje niejednoznaczne. Co na przykad robi z dzieckiem,
ktre w przedszkolu wyranie nie moe si zdecydowa, ktr rk rysowa czy je?

 Dziecko, ktre posuguje si raz jedn, raz drug rk, mona delikatnie ukierunkowywa na
praworczno, bo ono najprawdopodobniej jest praworczne radzi prof. Grabowska.
Prawdziw leworczno lepiej zaakceptowa, bo cakowicie j wyeliminowa bdzie trudno.
Takie dziecko mona nauczy jedynie posugiwania si z rwn sprawnoci obiema domi
mwi prof. Grabowska. Na szczcie osoby leworczne dziki lepszej komunikacji pkul
mzgowych zazwyczaj daj sobie z tym rad, nawet z korzyci dla siebie, bo wiczenie
oburcznego pisania to znakomita gimnastyka dla mzgu. Praworczni te mog jej sprbow