Pytania sprawdzajce z przedmiotu historia medycyny lekarski rok akademicki 2013/2014

Opracowane przez gr. 1, 2, 9, 10, 15, 16. z rocznika 2011.

1.

Wymie i omw przynajmniej dwa rda pisane staroytnego Egiptu zawierajce treci
medyczne.

42 ksigi hermetyczne Thota (boga opiekuczego nauk, w tym take medycyny) - ostatnie sze
ksig powicone byo medycynie. Nazwa hermetyczne pochodzi od greckiego boga Hermesa,
ktry posiada sztuk czynienia niedostpnymi za pomoc magicznej pieczci, wszelkich rzeczy,
ktre chcia ochroni przed wiatem zewntrznym. Ksigi te byy pilnie strzeone przed dostpem
osb do tego niepowoanych i musiay by opanowane przez lekarzy, a reguy w nich zawarte byy
bardzo cile przestrzegane. Za niepowodzenie w leczeniu odpowiada lekarz tylko wwczas, gdy
postpi niezgodnie z nimi. Prowadzio to do bardzo wyranej specjalizacji, odnoszcej si do
konkretnych chorb i narzdw. Utrudniao te znacznie rozwj medycyny, poniewa zapisane w
ksigach wskazwki byy uwaane za dar od boga. Kady lekarz samodzielnie sporzdza leki.
Papirusy, ktre nazwano nazwiskami ich odkrywcw:
Papirus Smitha - teksty chirurgiczne. Papirus Ebersa - teksty o chorobach wewntrznych i rodkach
leczniczych, ze zbiorem recept. Papirus z Kahun - teksty ginekologiczne i weterynaryjne. Papirus
Hearsta, berliski- teksty recept. Papirus londyski i Brugscha - teksty magiczne.
2.

Omw zasugi Galena i konsekwencje jego bada w dziedzinie anatomii dla rozwoju
medycyny.

Prace Galena wywodz si z prac prowadzonych na zwierztach- sekcji ludzkich nie dokonywa
(dao to wiele bdw anatomicznych, ale i pozwalao na obserwacje przeyciowe - pocztek
fizjologii eksperymentalnej). Galen uwaa, e wiedza o czowieku powinna opiera si na
badaniach empirycznych i by podstaw do wysnucia wnioskw do praktycznej dziaalnoci
lekarza. Stworzy system medycyny, ktry przez hermetyczne, caociowe ujcie i logik mg
przetrwa kilkanacie wiekw.
U podstaw tworzywa organizmu le wg Galena cztery praelementy (ogie, woda, ziemia,
powietrze), odpowiadajce czterem jakoci (ciepo, wilgo, zimno, sucho). Materia oywiana
jest przez czynnik natury duchowej. Przyjta od Platona trjdzielna dusz ( w mzgu, sercu,
wtrobie) jest identyfikowana z pneum. Obserwujc ukad nerwowy Galen utrwali przekonanie o
jednoci mzgu, rdzenia krgowego i nerww, obalajc teorie o roli mzgu jako narzdu do
chodzenia krwi, jak i prby powizania nerww z oponami. Wg Galena mzg jest siedzib myli,
powstawania wrae zmysowych, rdem zamierzonych ruchw i pocztkiem nerww. Jako
pierwszy okreli prawo parzystoci nerww. Wedug niego nerwy czuciowe wychodz z tylnej, a
ruchowe z przedniej czci rdzenia. Opisa do dokadnie komory serca z zastawkami, ale nie
uwydatni budowy i roli przedsionkw wic je raczej z naczyniami serca. Do dugo przetrwa
mylny pogld Galena, e kraw przepywa z prawej do lewej komory przez niewidoczne pory,
uznawa on te moliwo przechodzenia krwi z ukadu ylnego do ttnic w pucach i na obwodzie
przez wystpujce anastamozy. Serce wg Galena zbudowane jest z mini i dziaa autonomicznie.
Zadaniem lewego serca jest nadawanie ttnicom siy pulsujcej oraz ssanie pneumy z puc przez
y pucn. Po przemieszaniu krwi z pneum nastpuje jej ogrzanie przez ciepo naturalne, ktre
ma swoj siedzib w lewej komorze, a nastpnie wtoczenie do ttnic. Jednoczenie dymy i sadze
uchodz do puc przez naczynia pucne. Prawa komora zasysa krew przez y prn, a nastpnie
wtacza cz do puc, a cz do lewej komory. Krew pynie w kierunku od serca na obwd- z
wyjtkiem yy prnej. Podstawowym pynem w naczyniach jest krew, a take , czarna i

luz. Od przewagi jednego z tych skadnikw mia zalee temperament czowieka. Std ludzie
dziel si na sangwinikw, cholerykw, melancholikw i flegmatykw. Poywienie rozkadane w
odku, przemieszczane i rozdrabniane przez jego skurcz. Galen obali pogld, e oddech jest
wynikiem ruchu ciepa (Arystoteles). Opisa dokadnie mechanizm oddychania przez dziaanie
mini oddechowych i przepony oraz ich unerwienie. Wykaza rnice midzy miniami gadkimi,
a szkieletowymi (zalene lub nie od woli). Soczewk okreli jako gwny organ narzdu wzroku.
Siatkwka przeznaczona do odywiania ciaka szklistego. Nerwy wzrokowe krzyuj si obraz
odbierany jako jeden.
Pogldy Galena wywary wpyw na ca pniejsz medycyn a do XVI w. Wpyn na to
fakt, e by to pierwszy od Hipokratesa i peniejszy cakowity system medycyny. Poparty
racjonalnymi dowodami lub zgodn z potrzebami wczesnego wiata filozofi, sta si dogmatem
trudnym do podwaenia.
3.

Omw posta Hipokratesa i wska jego najwiksze osignicia na polu medycyny.

Hipokrates(460-377B.C.)
z miasta Kos, rodzina lekarska od 18pokole, w modoci wiele podrowa i prawdopodobnie
uczestniczy jako lekarz w wyprawach wojennych, by lekarzem wdrownym(podobnie jak
wikszo
lekarzy greckich), zwiedzi Libi, Egipt, Azj Mniejsz, pnocne wybrzee Morza Czarnego. Przez
pewien czas przebywa w Atenach zmar w Tesalii. Za ycia cieszy si uznaniem i saw.
Przewaajc cz swojej nauki lekarskiej zaczerpn z Egiptu (3lata, sztuka lecznicza lekarzy
kapanw, medyczny szecioksig Thota, z myl o Egipcie uoy pierwsze sowa Przysigi).
Hipokrartes pozosta pod wpywem filozofw przyrody, ich nauka staa si podstaw jego
dziaalnoci lekarskiej. Olbrzymie znaczenie obserwacji oraz mylenia indukcyjnego(od szczegu
do ogu) korzysta z dowiadcze lekarskich z wity Asklepiosa zrywajc z nadprzyrodzonymi
praktykami pozostajc przy rozumowaniu. Medycyna racjonalno-empiryczna. Uwolni medycyn
od mistyki i magii, opar na empiryzmie zwalcza pogldy zalenoci chorb od demonw.
Da pocztek obserwacji przeistaczajc sztuk medycyny w nauk. Da podstaw do nauki o
2stronach czowieka fizycznej i psychicznej(temperamentach)
Przyswoi sobie 2 zasady z nauki Demokryta:
1. Istot czowieka tworzy otaczajca go natura/przyroda
2. Spoeczestwo z jego ustawami i prawami jest w stanie przeistoczy natur w czowieka
Stworzy nauk o czterech podstawowych typach budowy ciaa i psychiki ludzkiej w
traktacie O powietrzu, wodach i miejscach Hipokrates domaga si od lekarza min by
po przybyciu do nowej nieznanej miejscowoci pozna jej klimat, gleb, sposb ycia jej
mieszkacw. Spoeczestwo z jego ustawami i prawami jest w stanie przeistoczy natur w
czowieka=> czynniki zewntrzne wpywajce na natur czowieka: ustrj polityczny, tryb
ycia, zwyczaje, obyczaje.
Przystosowa typy ludzkie pod wzgldem budowy ciaa i temperamentu przystosowa typy do stron
wiata a z nimi podstawowym wasnoci przyrody.
Podstawowe waciwoci przyrody: 1)sucho, 2)wilgo,3) ciepo,4)zimno
Typ 1 sangwinik
Przewaa krew, ciepo, wilgotno a pochodz ze Wschodu
Typ 2 choleryk
Przewaajcym sokiem jest (z wtroby), natura sucha, czowiek z Pnocy
Typ 3 flegmatyk
Przewag ma zimny luz(z mzgu), natura wilgotna, czowiek Poudnia
Typ 4 melancholicy
Przewaga suchej, czarnej ci(z ledziony), natura zimna, ludzie zachodu

W opisach typw ludzkich w jaki sposb konkretne czynniki przyrody wpywaj na istot
czowieka=>jedno czowieka z otaczajcym go rodowiskiem
Patologia Hipokratesa opiera si na pogldach szkoy Knidos o eukrazji tj dobrego zmieszania si
cieczy. W procesie zakcania rwnowagi sokw wprowadzi pojcie przesilenia choroby(=krisis)wydalenie nadmiaru cieczy/produktu zwarzenia w postaci: biegunki, wymiotw, kataru, krwotoku,
upaww, potw, kaszlu z obfit plwocin, ropienia itd.=> pogld dni krytycznych 4,7,11,14dzie
Przy rozpoznawaniu chorb=diagnosis; cay ustrj bo cierpienie 1 narzdu pociga za sob
niedomaganie innych, skrupulatne i drobiazgowe badanie chorego cznie z rodowiskiem
zewntrznym. Zwraca uwag na: wiek, stan umysowy, postaw, odywianie, ciepot, ttno,
oddech , wygld skry, owosienie, stan zmysw, jzyk, gos, aknienie, sen, sposb uoenia
chorego. Przy badaniu wane obmacywanie, ogldanie moczu, kau, krwi.
Rokowanie=prognosis wane, zabezpieczenie z gry przed przypadkami beznadziejnymi min
majaczenie, obrzk brzucha lub ng, succussio Hippocrati(pluskanie przy potrzsaniu chorym,
tarcie opucnowe).
Za zasad leczenia przeciwiestw przeciwiestwami
Wprowadzi przede wszystkim nie szkodzi <=pierwotnie rozumiane jako e natura leczy, lekarz
czuwa, bdc tylko pomocnikiem, podpatruje natur ustala rodki umierzajce bl lub ratujce
chorego=>ftizjatria/naturyzm
Opisa 300 sposobw leczniczych, pomaganie naturze w podtrzymaniu si obronnych chorego.
Czsto diety, kpiele wodne, powietrzno klimatyczne, upusty krwi, baki.
Corpus Hipocraticum-najstarszy peny podrcznik medyczny
Traktat o epidemiach(choroby jakie nawiedzay nard) 42obrazowe historie chorb min grulicy,
padaczki, zimnicy.
W chirurgii Hipokratesa na najwyszym poziomie leczenie schorze i uszkodze koci i staww,
zwichniciach koczyn i ranach gowy byy przez wiele wiekw uwaane za wzorcowe. Zabiegi
operacyjne wykowywane wczenie to: trepanacje, nakuwania klatki piersiowej i jamy brzusznej,
ylaki odbytu, przetoki, polipy w nosie.
Przy krwawieniach stosowano rodki cigajce.
Opracowa zasady etyki i deontologii lekarskiej(1st w dziejach)
W traktatach Hipokratesa zawarte obowizki, zachowanie i moralno lekarza. Lekarz powinien
by bezinteresowny, wyrozumiay, skromny, godny, czysty, uwany, rozumny, szybko si
decydowa, mwi zwile, nie by przesdny, wiedzie co poyteczne a co szkodliwe. Zawsze z
ochota i bez waha udziela pomocy nie zaczynajc od wynagrodzenia.
Zaleca aby lekarz nieznacznie tylko myli si(nie zakada nieomylnoci).
4.

Omw uwarunkowania rozwoju chirurgii w XIX w. i omw zasugi jednego z wybitnych

chirurgw tego okresu.

W czystoci i niewinnoci zachowam ycie swoje i sztuk swoj. Nie bd kroi nawet cierpicego
na kamic, pozostawiajc to mom, ktrzy rzemioso to wykonuj. Sowa
te pochodzce ze sawetnej Przysigi Hipokratesa wyraaj niepokj z jakim staroytni
medycy odnosili si do prb naruszania ciaa ludzkiego. Krew i mier pozostaway w
sferze nieczystej, do ktrej wykwalifikowany medyk, nie chcc splami swego imienia, nie
powinien si zblia. Konsekwencj takiego stanu rzeczy byo nie tylko paradoksalne zjawisko
odchodzenia lekarza od ka pacjenta pozostajcego w stanie terminalnym, ale take
pokutujca przez nastpne stulecia koncepcja radykalnej rnicy i odrbnoci pomidzy
dziaalnoci, do ktrej powoani zostali lekarze, a t, ktr podejmowali chirurdzy. Na
przeamanie wzajemnych uprzedze i animozji trzeba byo poczeka do koca XVIII wieku,
kiedy to owieceniowe ideay racjonalistycznego namysu nad rzeczywistoci spoeczn
przewayy. Byo to jakby wyjcie czowieka z ciemnoci, w ktr popad z wasnej winy.

Chirurgia przestaa by domen balwierzy i cyrulikw pozostajcych pod kontrol

stowarzysze cechowych. Bya natomiast wczana w ramy fakultetw medycznych w
reorganizowanych uczelniach. W 1810 Krl Prus likwiduje cechy chirurgw, a ju w 1786 jego
austriacki odpowiednik wprowadza przepisy o koniecznoci akademickiego nauczania samej
chirurgii. Pomogy w tym powstajce w tym okresie uniwersyteckie kliniki chirurgiczne, ktre
umoliwiy rozpoczcie nauczania przy ku chorego, co skutkowao wzrostem praktycznych
umiejtnoci przyszych operatorw i towarzyszcego im prestiu. Rwnouprawnienie
dziaalnoci chirurgicznej i medycznej nie wszdzie odbywao si bez pewnego oporu.
W krajach niemieckich do tytuu doktora medycyny dodawano oddzielnie tytu doktora
chirurgii. W Anglii chirurg na dugo pozosta magistrem chirurgii, a nie doktorem medycyny.
Dopiero w 1884, a wic stulecie pniej, Krlewskie Kolegium Lekarzy oraz Krlewskie
Kolegium Chirurgw rozpoczy wsplnie wydawa dyplomy uprawniajce do jednoczesnego
wykonywania zawodu chirurga i lekarza chorb wewntrznych.
Waciwy Owieceniu zwrot ku empiryzmowi wpyn na gwatowny rozwj
wiedzy teoretycznej opisujcej zarwno prawidow, jak i patologiczn budow i
funkcjonowanie ludzkiego ciaa. Chirurg praktyk doceni znajomo waciwej topografii
narzdw wewntrznych. Zdobywajcy uznanie materialistyczny obraz wiata rzutowa na
pojmowanie choroby jako organicznej zmiany w narzdzie, a to sprzyjao zalecaniu
interwencji chirurgicznych majcych t zmian usun. Wielcy operatorzy pierwszej poowy
XIX wieku nieraz czyli specjalnoci chirurgiczn z anatomiczn. Nalea do nich Antonio
Scarpa (1752-1832), ktry w swojej dziaalnoci nawizywa do tradycji woskiej szkoy
anatomiczno-chirurgicznej epoko Odrodzenia. Jako anatom zasyn prac o unerwieniu
serca i nerwach czaszkowych. Jako chirurg pozostawi opisy przepukliny zelizgowej,
ldwiowej (trigonum Scarpae) i mosznowej. Astley P. Cooper (1768-1843), ktry zwrci
uwag na znaczenie waciwego odywiania w procesie gojenia si ran, bada budow
grasicy i przepuklin brzusznych opisa powi poprzeczn i wizado pachwinowe.
Przeprowadza chirurgi ttniakw, gruczou sutkowego i guzw jder, wykona amputacj
koczyny w stawie biodrowym, podwiza ttnic bezimienn. O Wilhelmie Dupuytrenie
(1777-1835) powiedziano, e by wicej ni czowiekiem, by bogiem chirurgii. Rozpoczynajc
prac w paryskim Hotel Dieu po kilkunastu latach zosta w nim naczelnym chirurgiem oraz
profesorem chirurgii wydziau lekarskiego. Jako pierwszy usun w caoci doln szczk,
amputowa nowotworowo zmienion szyjk macicy i zaoy sztuczny odbyt. W dziedzinie
chirurgii naczyniowej dokona podwizania ttnicy podobojczykowej i wynalaz specjalny
zacisk na ttnic brzuszn. Od jego nazwiska pochodzi: choroba Depuytrena objawiajca
si przykurczami palcw spowodowanymi zmianami w powizi doniowej oraz zamanie
Depuytrena podudzia z podwichniciem w stawie skokowym, do ktrego leczenia zastosowa
specjalny rodzaj szyn. John Warren (1753-1815) zosta mianowany pierwszym profesorem
chirurgii w Massachusetts General Hospital pniej nazywanego Szko Medyczn
Harvarda.
Innowacyjno zabiegw jakie byy dokonywane nie powinna przesoni faktu, i
miertelno w wyniku zabiegw operacyjnych, cznie z amputacjami, dochodzia we
wczesnych latach XIX wieku do 80%. Chirurgiczna interwencja czsto traktowana bya jako
ostateczno, ktrej rezultat podjcia lub zaniechania by w istocie identyczny. Depuytren
pyta: C znacz wszystkie miae i pikne operacje, skoro chorym nie wychodz na zdrowie?
Przyczyn takiego stanu rzeczy, ktr odkryto w XIX wieku, by katastrofalny stan sanitarny
pomieszcze oraz brak wiadomoci o znaczeniu higieny w postpowaniu zabiegowym.
Do zabiegu operacyjnego zakadano najstarsze ubrania, a pozostae na nich lady
starej krwi i przeschej ropy miay wiadczy o dugoletniej praktyce i kwalifikacjach chirurga.
() Cakowicie zapomniano o ujemnej roli brudu, na co zwracaa przecie uwag jeszcze

szkoa Hipokratesa.
Rce myto nie przed zabiegiem, a po nim, aby usun z nich krew i rop. Opatrunki
zmieniano tymi samymi narzdziami u wielu chorych, uywajc do tego celu nie zawsze
czystych pciennych szarpi.
Efektem takiego zachowania byy nadmiernie wystpujce powikania w postaci
zakaenia przyrannego gangreny oraz oglnoustrojowego sepsy, ktre koczyy
si dla pacjentw tragicznie. Zasadnicze obserwacje dotyczce odmiany zakaenia
wystpujcej w poonictwie gorczki poogowej poczyni Ignacy Filip Semmelweis
(1818-1863). Spostrzeg on, e umieralno na oddziale, na ktrym przebywaj studenci
majcy zajcia w prosektorium, jest istotnie wysza ni na oddziale, w ktrym za odbieranie
porodw odpowiedzialne byy jedynie poone. To za doprowadzio go do konstatacji, i
czynnikiem odpowiedzialnym za zakaenia wewntrzszpitalne jest trupi jad przenoszony
per contactum. Semmelweis zaleci mycie rk roztworem chlorku wapnia, co pocigno za sob
piciokrotne zmniejszenie czstoci zakae. Odkrycie to wskutek oporu rodowiska nie
zostao pierwotnie wykorzystane, a jego autor, nie mogc si z tym pogodzi, zmar samotnie
w zakadzie dla obkanych.
Za twrc nowoczesnej antyseptyki uznany zosta Joseph Lister (1827-1912).
Spostrzeg on, i zamania koci, ktrym wsptowarzyszyo naruszenie cigoci skry,
w przeciwiestwie do zama, w ktrych cigo skry zostaa zachowana daway obraz
gnicia tkanek z zapaleniem, fetorem, zgorzel i atwo koczyy si mierci. Dowiedziawszy
si o odkryciu Pasteura, ktre stwierdzao, i przyczyn gnicia s drobnoustroje, pniej
nazwane gronkowcami i paciorkowcami, Lister wywnioskowa, i takie same drobnoustroje,
przebywajce w powietrzu, s przyczyn objaww klinicznych obecnych w zakaeniu.
Nowatorsk metod majc przeciwdziaa tym niekorzystnym efektom byo, wprowadzone
przez Listera, zastosowanie kwasu karbolowego do rozpylania w sali operacyjnej, dezynfekcji
narzdzi chirurgicznych, mycia rk oraz produkcji specjalnego rodzaju gazikw.
Zasug Ernesta Bergmanna (1836-1907) byo pooenie nacisku nie na
przeciwdziaanie zakaeniu, lecz na cakowitym zapobieganiu. Ju Ludwig Pasteur uzna
temperatur pomidzy 130-150C oraz par wodn o temperaturze 110-120C za
czynniki zabijajce bakterie, a wic wyjaawiajce. Bergmann na trwae wprowadzi do sal
chirurgicznych autoklaw i urzdzenia do sterylizacji. W 1935 Gerhard Domagk ogosi, e
barwnik o nazwie prontosil trwale niszczy bakterie zwane paciorkowcami.
Oprcz moliwoci zakaenia do trudnoci w operowaniu przyczynia si bl
pacjentw. W pocztkowych dekadach XIX wieku prbowano stosowa alkohol, opium lub
oboenie lodem. Prbowano nacina te yy w dole okciowym w celu doprowadzenia do
kontrolowanego wykrwawiania i utraty przytomnoci pacjenta. Pierwsze prby znieczulenia
przeprowadzi dentysta amerykaski Horace Wells (1815-1848) stosujc przy tym podtlenek
azotu, ktrego usypiajce i rozweselajce waciwoci wyprbowa na sobie i opisa
Humphry Davy (1778-1829). Przeomowe byo jednak dopiero wykorzystanie eteru przez
Williama Mortona (1819-1868), ktry doprowadzi do przeprowadzenia w 1846 przez Johna
Warrena pierwszego zabiegu, w narkozie eterowej, polegajcego na wyciciu naczyniaka
szyi. W tym samym roku dokonano zabiegu amputacji ramienia (Liston). W nastpnym
roku 1847 James Young Simpson (1811-1870) po raz pierwszy zastosowa przy porodzie
chloroform. Prba oszczdzenia cierpie pewnej kobiecie spotkaa si ze sprzeciwem
hierarchii kocielnej, ktra upatrywaa w boleciach porodowych zasuonej kary zesanej na
kobiet za nieposuszestwo okazane Bogu. Jak si niebawem okazao nowy rodek okaza
si szkodliwy, a tym samym nie zdoa wyprze eteru znajdujcego coraz szersze uznanie w
spoecznoci lekarskiej.
Ludwik Schleich (1859-1922) jest tym zasuonym, ktrego eksperymentalne prby

zastosowania roztworu kokainy miay na celu znieczulenie miejscowe. Takiego znieczulenia

uy w 1884 roku przy operacji usunicia zamy Karol Koller (1857-1944). W 1900 roku
Henryk Braun (1862-1934) czc kokain z adrenalin przeduy dziaanie i osign
wiksz skuteczno tej pierwszej. James Leonhard Corning (1855-1923) wprowadzi roztwr
kokainy najpierw okookrgowo, nastpnie dokanaowo, natomiast August Bier (1861-1949)
opracowa pen technik znieczulenia doldwiowego.
Kolejnym problemem, z ktrym naleao si upora podczas przeprowadzania
zabiegw chirurgicznych, byo nadmierne krwawienie, ktre zatrzymywano bd uciskajc
odpowiednie naczynie, bd te wykorzystujc do tego celu specjalne kleszczyki ze rubk
Petita. W 1868 roku Jules E. Pean (1830-1898) wprowadzi kleszczyki hemostatyczne
nazwane pniej jego nazwiskiem, a w 1876 roku Johann F. A. Esmarch (1823-1908)
zastosowa rodzaj opaski wywoujcej niedokrwienny ucisk. Claude Andre Paquelin (18361905) do przyegania zastosowa platynowy termokauter, zamiast stosowanego wczeniej
rozpalonego elaza.
Do pocztkw XIX wieku obowizywa pogld Michala Ettmullera, e kada transfuzja
krwi jest niebezpieczna dla ycia. Dopiero James Blundell (1790-1878) z pozytywnym
rezultatem przetoczy krew ludzk pewnej kobiecie wykrwawionej po porodzie. Mimo to
w poowie XiX wieku nawet co drugi zabieg przetaczania krwi koczy si mierci chorego.
Problemem stao si zapobieenie krzepniciu przetaczanej krwi. Pocztkowo stosowano w
tym celu szczawian wapnia i wycigi z pijawek. Ostatecznie wykorzystano cytrynian sodu.
Pomocne w decydowaniu o ewentualnoci transfuzji byo odkrycie przez Karola Landsteinera
grup krwi oraz ich sklasyfikowanie dokonane przez Ludwika Hirszfelda.
Zmiany jakie zaszy w dziedzinie chirurgii sprawiy, e operatorzy drugiej poowy
XIX wieku, w porwnaniu z operatorami pierwszej poowy, proponowali coraz mielsze
zabiegi, ingerujc nie tylko w koczyny i tkanki pooone powierzchniowo, ale take w
organy pooone we wntrzu ciaa ludzkiego. Znaczny odsetek operacji odbywa si przy
pomocy laparotomii cakowitego otwarcia jamy brzusznej. Spencer Wells w ten wanie
sposb ulecza w 1826 roku grulicze zapalenie otrzewnej. Dominujca staje si chirurgia
przewodu pokarmowego. Charles E. Sedillot (1804-1883) w 1843 roku dokonuje pierwszej
w wiecie gastrostomii, jednake pomimo stara pacjent umiera. Pean w 1879 dokonuje
wycicia odwiernika, ktry to zabieg nastpnie powtarzaj Ludwik Rydygier w Chemnie
i Teodor Billroth w Wiedniu. Ponadto Billroth przeprowadza operacj usunicia krtani,
operacje tarczycy i narzdw rodnych kobiety. Karol Hucter (1838-1882) w 1876 roku
zamyka przetok kaow po uwizionej przepuklinie, a Teodor Kocher w 1877 roku wycina
cz zgorzelinowatego jelita i dokonuje zespolenia przecitych kocw. W 1878 roku
James Sims rozpoczyna operacyjne leczenie woreczka ciowego, jednak po wykonanej
cholecystomii pozostaj przetoki sczce si do koca ycia. Karl Langenbuch wykonuje
cholecystektomi jako zabieg zalecany w przypadku kamicy. Standardow procedur staje
si usunicie wyrostka robaczkowego w stanie zapalnym. Po raz pierwszy ma to miejsce
w 1848 roku i zapobiega perforacji, nastpnie w 1887 roku i jest wykonywane w ostrym
stanie zapalnym. Ostatecznie John Murphy (1857-1916) wykonuje zabieg zaledwie osiem
godzin od wystpienia objaww. Pomocne stao si precyzyjne okrelenie lokalizacji blu
przez Charlesa McBurneya (punkt McBurneya), co pocigno za sob rwnie skuteczniejsz
diagnostyk.
Chirurgiczne leczenie schorze ukadu moczowo-pciowego zapocztkowa Marion
Sims (1813-1883) operacjami przetok pcherza. Gustaw Krzysztof Simonow (1824-1876)
rozwiza problem przetok pcherzowo-pochwowych, a take przeprowadzi w 1869 roku
usunicie nerki udowadniajc, i tylko jedna z nich jest niezbdna do ycia.
Wspczesna chirurgia naczyniowa zostaa zapocztkowana wraz z odkryciem

moliwoci cewnikowania serca przez Wernera Forssmanna. Ludwik Rehn po raz pierwszy
w 1896 roku dokona udanego zszycia rany serca. Rene Leriche wykona jako pierwszy
arterioktomi i opisa miadycowe zamknicie rozwidlenia aorty (zesp Lerichea). U dzieci
z sinicznymi wadami wprowadzono zespolenie pomidzy ttnic podobojczykow, a pucn.
Trudnoci wystpiy podczas prb leczenia schorze ukadu oddechowego, gdy
obawiano si przedostania powietrza do jamy opucnej i wystpienia odmy piersiowej.
Wilhelm Roser (1817-1888) zaproponowa resekcj ebra, aby leczy tym sposobem ropniaki
opucnej i ten zabieg wykona w roku 1865. Chirurgiczne leczenie grulicy polegao na
zastosowaniu sztucznej odmy opucnej, przepalaniu zrostw pomidzy opucn pucn, a
cienn, torakoplastyce (Henryk Quincke), a w kocu prbowano nawet wycina ogniska
grulicze. W roku 1882 udao si usun misaka puca.
Pierwszym profesorem chirurgii na Uniwersytecie Jagielloskim by Rafa
Czerwiakowski. Wrd jego nastpcw dwch chirurgw wyrnio si szczeglnie: Jan
Mikulicz-Radecki i Ludwik Rydygier.
Jan Mikulicz zainteresowany by szczeglnie chorobami przewodu pokarmowego.
W 1885 jako pierwszy w wiecie dokona zszycia pknitego wrzodu odka oraz plastyki
odwiernika (pyloroplastyka Heineke-Mikulicza). Opracowa metod wziernikowania odka
oraz przeyku, rdoperacyjnego poszerzania tego ostatniego, a take leczenia cakowitego
wypadnicia odbytnicy. Opisa obustronne powikszenie gruczow zowych i linianek, a
take klinow metod resekcji tarczycy. Wprowadzi jodoform do antyseptyki, a take ma
z azotanem srebra. Skonstruowa wiele narzdzi chirurgicznych takich jak: skoliozometr,
kleszcze harpunowate i uciskado Mikulicza.
Ludwik Rydygier jako drugi na wiecie przeprowadzi zabieg wycicia odwiernika z
powodu raka odka, natomiast jako pierwszy w wiecie przeprowadzi resekcj odka
z powodu owrzodzenia. Wprowadzi metod chirurgicznego leczenia owrzodze odka
za pomoc zespolenia odkowo-jelitowego oraz metod usuwania gruczolaka gruczou
krokowego.
5.

Kiedy i gdzie powstay pierwsze uniwersytety w Europie i omw znaczenie

uniwersytetw w nauczaniu medycyny.

1158r. w Bolonii (najstarszy wydzia lekarski od 1219r.); 1178r. w Oksfordzie; 1222r. w Padwie;
1222r.
w Neapolu; 1231r. w Cambridge; 1257r. w Paryu; XIVw. 1348r. Praga, 1264r. Krakw
Wydzia lekarski by jednym z 4 wydziaw wczesnych uniwersytetw. Jednym z nich by wydzia
sztuk wyzwolonych (obejmowa nauki siedmiu sztuk wyzwolonych podzielonych na dwa szczeble:
trivium i quadrivium), ktrego ukoczenie byo wymagane do podjcia studiw na pozostaych
3, czyli rwnie na wydziale medycznym. Odpowiada on naszej szkole redniej i podejmoway
tam nauk osoby w wieku 14-16 lat. Liczba suchaczy na wydziale lekarskim nie by wielka
ok. 10 studentw, rwnie nie byo wielu profesorw 2-3 na wydzia. Wykadali oni caa
medycyn, nie byo wyrnienia na poszczeglne przedmioty. Zajcia byy oparte scholastycznej
metodzie nauczania. Brak rwnie byo nauczania praktycznego. Profesor odczytywa dane dzieo
ktrego z klasykw (Avicenna, Galen) a studenci notowali na glinianych tabliczkach. Bakaarze i
doktorzy pomagali eksponujc np. omawiane narzdy (wiskie). Uniwersytety miay charakter
midzynarodowy, posugiway si wsplnym jzykiem wykadowym co umoliwiao studiowanie
medycyny za granic (gdzie byo to tasze). W czasach rozkwitu speniay rol orodkw ycia
naukowego i byy autorytetami. Na wydziaach medycznych pocztkowo wykadowcami byli
duchowni co zmieniao si z czasem na rzecz wykadowcw wieckich ze wzgldu na papieskie
zakazy (zakaz leczenia za pienidze, zakaz leczenia za pomoc ognia i noa, w kocu zakaz
studiowania medycyny).

Na wydziaach nadawano stopnie:

stopie bakaarza medycyny- najniszy (ju po 2 latach) stopie licencjata (po kolejnych 3 latach)
uprawnia do rozpoczcia praktyki, ale z duymi ograniczeniami w uprawnieniach. Nie wolno byo
licencjatowi zleca r. Przeczyszczajcych a o
ciszych przypadkach musia poinformowa wydzia (doktora). Dopiero uzyskanie stopnia doktora
uprawniao do samodzielnej praktyki. Ubieganie si o doktorat wizao si z przedstawieniem
przed
wydziaem tez doktorskich i obron ich. Profesorowie byli przewanie lekarzami nadwornymi,
mogli stara si o intratne stanowisko dziekana.
6.

Wymie dwch wybitnych przedstawicieli francuskiej szkoy fizjologii z XIX w. i omw

ich osignicia

Franciszek Magendie (1783-1855) przeciwstawi si panujcemu we Francji witalizmowi, ucze

Bichata, rozwin technik wiwisekcyjn do wysokiego stopnia, dokonujc przy tym wielu odkry
zwaszcza w fizjologii mzgu. Jego zaugi nie opieraj si si na odkryciach nowych faktw czy
sformuowa twrczych teorii, lecz na stworzeniu metodyki eksperymentu fizjologicznego. Stara
si
wywoa zjawiska chorobowe u zwierzt szukajc nastpnie nienormalnej funkcji organizmu.
Klaudiusz Bernard (1813-1878) ucze Magandiego; 1854 r. obj katedr fizjologii oglnej w
Sorbonie; bada wpyw ukadu nerwowego na szereg objaww fizjologicznych i patologicznych,
opracowa fizjologi sokw trawiennych, zbadal fizjologi ciepa zwierzcego, wyjani rol
trzustki,
wykaza znaczenie i funkcj wtroby, wykry glikogen, odkry nerwy naczynioruchowe i dokonal
znanego dowiadczenia nakucia podstawy komory czwartej tzw. Nakucie cukrowe.
7.

Omw posta Paracelsusa i jego osignicia dla rozwoju medycyny.

Paracelsus - syn lekarza Wilhelma Bombasta z Hohenheim - uczszcza do wielu szk

wyszych, w Wiedniu i w Ferrarze zapozna si z dorobkiem naukowym Klaudiusza Galena;
ju jako student sprzeciwia si dogmatycznemu schematyzmowi i uczonym autorytetom;
mimo to w 1515 roku uzyska na uniwersytecie w Ferrarze tytu doktora. Medyk miejski w Bazylei.
Od 1526 roku profesor Uniwersytetu Bazylejskiego, gdzie - wbrew obyczajom naucza nie po acinie, lecz po niemiecku, dajc si pozna z krytycyzmu i citego jzyka,
wymierzonego we wszystkie wczesne autorytety. Pogldy oraz skonnoci polemiczne
Paracelsusa niebawem sprawiy, e pokci si on z kolegami po fachu, aptekarzami i
rajcami miejskimi. Na pocztku 1528 roku musia ucieka z Bazylei - w ten sposb rozpocz
tuaczk po miastach poudniowoniemieckich, szwajcarskich i austriackich. W 1541 roku
ponownie trafi do Salzburga - umar tu w ndzy. Od 1752 roku jego szcztki spoczywaj w
przedsionku kocioa w. Sebastiana.
Medycyna - uwaa Paracelsus - powinna by ugruntowana w poznaniu Boga i natury.
Do poznania rzeczy - a take chorb oraz terapii - niezbdne s, z jednej strony, dowody
empiryczne, z drugiej za - i to jest znacznie waniejsze - ujcie spraw w caoci. Paracelsus
uwaa, e ciao materialne to jedynie jaka cz niewidzialnego dla zwyczajnego
obserwatora ciaa doskonaego. Jeli jednak czowiek, za spraw nieustannych stara o
boskie owiecenie, dostpi udziau w boskim ogniu, wwczas bdzie on mg ujrze wiat w
innej perspektywie, "w wietle natury", taka perspektywa przystoi te lekarzowi. Paracelsus
uwaa, e lekarz, jeli ma odpowiednio wykonywa sw prac, oprcz aski boskiej
potrzebuje znajomoci i biegoci w czterech dyscyplinach: filozofii, astronomii, alchemii i
rzetelnoci (proprietas).

Paracelsus zapocztkowa i znacznie rozpowszechni ide jatrochemii; by jednym z

najwaniejszych reprezentantw (obok Andreasa Libaviusa) tego kierunku w nauce.
Paracelsus bada wiele substancji chemicznych pod ktem wykorzystania ich jako leki. Bada
te ich waciwoci trujce, mona go wic uznawa take za ojca toksykologii. Jest autorem
synnej wypowiedzi: "C jest trucizn? Wszystko jest trucizn i nic nie jest trucizn.
Tylko dawka czyni, e dana substancja nie jest trucizn" (ac. Dosis facit venenum).
Dziki temu stwierdzeniu jest uwaany za ojca hormezy.
Wany wkad mia rwnie w rozwj zioolecznictwa. Rozwin star nauk o sygnaturze.
Uwaa, e Bg da ludziom lek (arcanum) na kad chorob i aby uatwi im szukanie
doda odpowiednie znaki zewntrzne (sygnatury). W zwizku z tym Paracelsus ordynowa
roliny o liciach nerkowatych na choroby nerek, surowce te na taczk, a makwki na
ble gowy. Paracelsus opracowa te metody przetwarzania surowcw rolinnych tak, aby
wydoby z nich arcanum - dzi nazwalibymy je aktywnym skadnikiem. Z tego wzgldu
uwaa si go za ojca fitochemii i farmakognozji.
Posugiwa si astrologi, stosowa rwnie nowoczesne wwczas metody naukowe, takie jak
dowiadczenia i obserwacja pacjentw. Stosowa dawkowanie lekw, oraz leczenie rnych
chorb odmiennymi specyfikami. Wprowadzi szereg nowych lekw, m.in. rt na syfilis,
oraz szereg soli metali i opium. Wprowadzi takie terminy fizykochemiczne jak alkohol i gaz,
jak i termin filozoficzny archeus.
8.

Omw przesanki rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.

Zmiany jakie zaszy w odrodzeniu byy spowodowane przeamaniem zasad scholastyki,

odkryciami geograficznymi, wynalezieniem druku, termometru, mikroskopu i nowych rodkw
leczniczych. Nastpia rewolucja w ilustracjach anatomicznych i botanicznych. Dostrzega
si denie do odtworzenia natury w sposb cakowity i detaliczny. Powstaje pierwszy atlas
anatomii (Albrecht Drer) poprawnie opisujcy zmiany wygldu dziecka od 1 do 15
roku ycia. Leonardo da Vinci wprowadza pocztki anatomii porwnawczej. Na podstawie
przeprowadzonych sekcji tworzy dokadny podrcznik anatomii opisujcy budow narzdu
ruchu i porwnujcy budow czowieka i zwierzt. Uwaa e przedstawiajc nagie ciao, mona
cakowicie odda psychik. Micha Anio skupia si na wywyszeniu potgi czowieka w budowie
i potdze jego ciaa.
Wybitnym przedstawicielem anatomii odrodzenia by Andreas Wesaliusz. Zarzuci on
nieskuteczno
nauki anatomii przez teatry anatomiczne i zaproponowa sekcje prowadzone przez profesorw
majce by podstaw wykadanej wiedzy. Podway anatomi Galena wyszukujc si w niej
co najmniej 200 bdw. Wyda pierwszy nowoytny atlas anatomii, 700 ilustrowanych
drzeworytw anatomicznych. Do wanych odkry anatomiczno-fizjologicznych renesansu
naley zaliczy stworzenie teorii o fizjologii ukadu krenia i serca przez Williama Harveya
oraz okrelenie proporcji i stosunkw ludzkiego ciaa oraz zgbianie anatomii ciy przez L. da
Vinci
9.

Kia jako choroba epidemiczna w epoce odrodzenia teorie pochodzenia choroby,

sposoby zapobiegania i leczenia.

Epidemia kiy (syphilis) pojawia si w Europie pod koniec XV wieku. Ta dotychczas nie znana
choroba rozprzestrzeniaa si coraz dalej opanowujc ca Europ. Do dzi nie jest do koca
jasne, skd choroba przybya do naszego kontynentu, najczciej wymieniane s jednak dwie
teorie jej pochodzenia:
amerykaska koncepcja pochodzenia kiy mwi, e choroba ta zostaa przywieziona z Ameryki

przez marynarzy Kolumba (potwierdza si, i kia istniaa w agodnej formie w Ameryce przed
przybyciem zaogi Kolumba)
antyamerykaska teoria gosi z kolei, e kia istniaa w Europie od dawna, lecz na skutek
zmiany zjadliwoci krtka zacza si szerzy gwatownie z kocem XV wieku w formie
epidemicznej (za t tez przemawia analiza rzeb Wita Stwosza, ktre przedstawiaj
charakterystyczny dla kiy obraz nosa, oczu i czaszki; rzeby pochodz sprzed wyprawy
Kolumba)
Do rozprzestrzenienia si choroby przyczynia si wyprawa krla francuskiego, Karola VIII do
Woch (1494-1495), po ktrej najemne wojska wracajc z Neapolu rozpuszczone zostay na
wszystkie strony Europy. Tak epidemia przeniosa si z Woch do Francji, i dalej poprzez Angli,
Polsk i inne kraje a do Rosji.
Ki przez wieki leczono przez wcieranie rtci i jej soli, co byo zarwno mao skuteczne jak i
niebezpieczne. W XVII wieku wprowadzono sublimat (nazwa zwyczajowa chlorku rtci II) do
doustnego leczenia kiy, sto lat pniej zaczto stosowa wstrzykiwania podskrne sublimatu.
Wykorzystywano te podskrne wstrzykiwania kalomelanu (nazwa zwyczajowa chlorku rtci
I). Przeomem w leczeniu kiy byo odkrycie przez Paula Ehrlicha (niemiecki lekarz) preparatu
chemicznego o waciwociach krtkobjczych salwarsanu (organiczna pochodna arsenu). Lek
ten po zastosowaniu go u ludzi przynis doskonae efekty, okazao si, e kia jest uleczalna.
Jednake i ten preparat nie by tak idealnym jak si spodziewano zdarzay si nawroty
choroby lub powikania. Poza tym by to lek niewygodny w uyciu (nierozpuszczalny, wraliwy
na tlen). Ehrlich udoskonali preparat i nada mu nazw neosalwarsan - szybko wypar on
salwarsan. Po kilku latach inny uczony (Konstanty Levaditi) wprowadzi do leczenia kiy bizmut.
Ciekawym byo te zastosowanie w leczeniu tej choroby gorczki. Twrca tego pogldu Juliusz
Wagner Jauregg stwierdzi, e gorczka wywiera korzystne dziaanie, gdy spala krtki blade.
Leczenie rtci, arsenem czy bizmutem miao posta wielokrotnych kuracji trwajcych kilka lat.
Dopiero odkrycie przez Fleminga w 1940 roku penicyliny i wprowadzenie jej do leczenia kiy
stanowio rewolucyjny postp w leczeniu tej choroby wenerycznej. Penicylina okazaa si lekiem
skutecznym, szybko likwidujcym objawy kiy, dziaajcym na krtki i doskonale znoszonym
przez pacjentw.
Odnonie aspektu epidemicznego Girolamo Fracastro postulowa konieczno zniszczenia
zarazkw (tyczy si to wszystkich zarazkw nie tylko kiy) w odziey i przedmiotach
pochodzcych ze rodowisk zarazy oraz stosowanie dezynfekcji za pomoc odpowiednich
rodkw.
10.

Omw przyczyny i konsekwencje dla wspczesnej medycyny powstawania od XIX w.

specjalnoci lekarskich.

Cigy rozwj i postp nauk lekarskich, coraz wikszy zasig wiedzy medycznej sprawiy, e
reformy i reorganizacja studiw, zwikszenie zasigu i czasu nauczania medycyny okazay si
nie wystarczajce. Nowe osignicia i zdobycze wszystkich dziedzin medycyny wymagay od
lekarzy cigego rozszerzania zakresu ich wiadomoci, pilnego ledzenia rozwoju medycyny
teoretycznej i praktycznej na caym wiecie, staego zwikszania nabytych kwalifikacji i
wiedzy?
Wprowadzenie rodkw anestezjologicznych ( w poowie XIXw.) popchno chirurgi na now
drog rozwoju jak bya anestezjologia. w ostatnim wierczwieczu XIXw. nowe osignicia
nauk przyrodniczych, a zwaszcza mikrobiologii podzieliy medycyn kliniczn na ftyzjatri i
endokrynologi.
11.

Pierwszy antybiotyk i pierwszy sulfonamid - kto i kiedy je odkry oraz jakie znaczenie w

dziejach medycyny maj te odkrycia.

Pierwsze leki otrzymane na drodze syntezy to kwas salicylowy i chinolina (1879 r. ).
Kolejne leki otrzymane w drodze syntezy chemicznej to antypiryna (1883 r. - Luisa Knorr) lek przeciwgorczkowy, fenacetyna i aspiryna, wprowadzona do lecznictwa przez Heinricha
Dresera i wprowadza do lecznictwa jako lek przeciwreumatyczny.
Przeomem leczeniu zakae bakteryjnych stao si odkrycie sulfonamidw i
antybiotykw. Gerhard Domagk (1895-1964) poszukiwa pord rnych barwnikw
substancji niszczcych chorobotwrcze bakterie, szczeglnie gronkowce i paciorkowce.
Pocztki bada nad tymi substancjami sigaj ostatnich lat XIX w. Jednak dopiero u
schyku lat 20. XX w. nastpio cudowne lecz przypadkowe odkrycie penicyliny. Odkrycia
dokona w 1928 r. szkocki lekarz Alexander Fleming.
Odkrywc nastpnego antybiotyku by amerykaski profesor instytutu mikrobiologii
Selman Abraham Waksman, ktry wyizolowa ze szczepu promieniowcw substancj, ktr
nazwa streptomycyn. Antybiotyk ten znalaz szerokie zastosowanie, jest bowiem aktywny
wobec bakterii Gram-ujemnych, jak i Gram-dodatnich. Najwiksza zalet streptomycyny jest
jej zdolno niszczenia kwasoodpornego prtka wywoujcego grulic. Za swe odkrycie
Waksman otrzyma w 1952 r. Nagrod Nobla.
Fascynacja lekami syntetycznymi osigna swj szczyt w poowie XX wieku i
poszukiwa nie ma koca, ze wzgldu na pojawienie si nowych chorb oraz uodparnianie
si szczepw bakteryjnych na znane antybiotyki.
Historia odkry rnych lekw dowioda jednak niezbicie, e prdzej czy pniej,
nierzadko przez przypadek, medycyna otrzymywaa skuteczny lek.
12.

Omw osignicia Girolamo Fracastoro w dziedzinie epidemiologii w okresie

odrodzenia.

Nowego spojrzenia na epidemiologi dokona Girolamo Fracastoro. Wedug niego choroba moe
by przeniesiona w wyniku:
Bezporedniej stycznoci, np. trd, wierzb
Przez przedmioty na ktrych znajduje si czynnik zaraajcy
Infekcji na odlego przez powietrze, jak duma, ospa, grulica
W czasie gnicia drobne czsteczki zaraajce rozprzestrzeniaj si wskutek wyzieww i parowania,
a nastpnie przenoszone przez wod, powietrze i inne rodowisko. Gdy dostan si
do innego organizmu rozchodz si w nim i powoduj gnicie jednego z czterech humorw, tego
samego z ktrego powstay. Ten wanie humor przycign je w organizmie zdrowym, obecnie
zakaonym. Takie powinowactwo humorw i narzdw do jednego z zarazkw tumaczy
dlaczego jedne osadzaj si w pucach a inne gdzie indziej.
Wnioski z teorii Fracastro:
Naley niszczy zarazki znajdujce si na odziey i przedmiotach ze rodowiska zarazy
Trzeba zabezpieczy si przed moliwoci infekcji
Wielk zasug tego uczonego byo wykazanie e pod postaci gorczki dumowej, kryje si nie
tylko duma ale i dur plamisty. Ustali rwnie rnic midzy soniowacizn a trdem.
13.

Wyjanij pojcia wariolizacji i wakcynacji oraz wska kto i kiedy wprowadzi te metody i
jakie miao to znaczenie dla zdrowotnoci spoeczestwa europejskiego XIX i XX wieku.

Wariolizacja to wszczepianie ospy prawdziwej (wprowadzenie do organizmu przez nozdrza

bd przez nakucia skry, zawartoci ropnej pcherzykw ospowych lub sproszkowanych
strupw pochodzcych od ludzi chorych na osp)- 1719r. purytaski kaznodzieja Cotton Mather.

W 1796r. Edward Janner wszczepi 8-letniemu chopcu osp dojarki, ktra chorowaa na osp
krowi. Po roku chopiec ten zaraony osp prawdziw nie uleg jej dziki powstaej uprzednio
odpornoci. Ta metoda uodparniania to wakacynacja.
Ze skryptu:
Ospa prawdziwa
Ospa prawdziwa to ostra choroba zakana wywoywana przez wirusa Variolavirus.
Wyrniano dwie postaci: cik i wysoce zaraliw variola major oraz przebiegajc
agodnie variola minor.
Zaraenie osp nastpuje:
przez bezporedni kontakt z materiaem zakanym,
drog kropelkow.
Ospa miaa dugi, rednio 12-dniowy okres wylgania, przez co moga by przenoszona
na due odlegoci. Ospa, przywieziona przez Europejczykw w XVI wieku do Ameryki, w
duym stopniu przyczynia si do upadku wielkich imperiw Indian amerykaskich. W
wiekach od XVI do XVIII w miastach europejskich bya jedn z najwaniejszych chorb
zakanych i najczstsz przyczyn zgonw, szczeglnie wrd dzieci.
Sposoby zapobiegania ospie:
wariolizacja - metoda prewencyjnego zakaania ludzi osp prawdziw;
rozpowszechniona w Anglii w XVIII w. przez Mary WortleyMontagu (1722),
wakcynacja czyli szczepienie agodniejsz postaci ospy krowiej; opracowana przez
Edwarda Jennera w latach 90-tych XVIII w.
Eradykacja ospy - w latach 50-tych i 60-tych XX wieku pojawiy si kolejne inicjatywy
wyeliminowania ospy prawdziwej na wiecie. W 1979 roku Globalna Komisja ds. Eradykacji
Ospy przy wiatowej Organizacji Zdrowia ogosia cakowit eradykacj plagi ospy.
14.

Omw dwie nowe metody badania lekarskiego jakie rozwinito w okresie owiecenia.

Opukiwanie- zostao wprowadzone do medycyny europejskiej w 1761r. przez Leopolda

Auenbruggera, ktry opukiwa goe ciao kocami zoonych palcw w rekawiczce. Odkrycie to
byo przez dugi czas omieszane i lekcewaone,lecz rozpowszechnio sie gdy nadworny lekarz
Napoleona przetumaczy w 1808r. rozpraw Auenbruggera na jzyk francuski.\
Auskultacja (osuchiwanie)- zostao wprowadzone przez Rene Laomieca w 1819, ktry w swoim
dziele 'O osuchiwaniu' wzbogaci medycyn opisami wszystich chorb puc. Wprowadzi on
urzdzenie zwane stetoskopem,ktre stanowia skrcona z papieru a potem wykonana z drewna
trbka umoliwiajca syszenie tonw serca o wiele wyraniej ni przez przykadanie ucha
bezporednio do klatki piersiowej.
15.

Podaj nazwiska dwch najwikszych przedstawicieli mikrobiologii XIX w. i omw

osignicia jednego z nich.

Ludwika Pasteur uznawany za ojca mikrobiologii jako nauki oraz twrc poszczeglnych
jej dziaw, a zwaszcza mikrobiologii przemysowej (przemysu fermentacyjnego),
lekarskiej i weterynaryjnej. Najwaniejsze jego osignicia to: obalenie uznawanej
przez Arystotelesa hipotezy samordztwa (generatio spontanea); wykazanie, e fermentacje
s sposobem beztlenowego oddychania mikroorganizmw, waciwych dla kadego typu
fermentacji oraz e przyczyn chorb i gnicia s mikroorganizmy; opracowanie metod
zwalczania pebryny jedwabnikw choroby zakanej wywoywanej przez pierwotniaki,
wprowadzenie szczepie ochronnych przeciwko wglikowi - chorobie bakteryjnej byda i ludzi,

opracowanie metod szczepienia przeciwko cholerze drobiu oraz wcieklinie; wykorzystanie

biecej pary wodnej do konserwacji ywnoci (pasteryzacja), gorcej pary wodnej (120o) pod
cinieniem do sterylizacji podoy i gorcego suchego powietrza (180o) do wyjaawiania szka;
wprowadzenie metod otrzymywania czystych kultur i podoy selektywnych.
Robert Koch -wsptwrc bakteriologii i pionier wspczesnej nauki o chorobach zakanych..
Prowadzc badania zapocztkowane przez Pasteura opisa sprawcw wglika, cholery i
grulicy. Na podstawie bada nad sprawcami chorb zakanych ogosi tzw. Postulaty Kocha,
ktrych spenienie jest warunkiem uznania danego mikroorganizmu za sprawc choroby.
Postulaty te obowizuj w medycynie, weterynarii i fitopatologii (nauka o chorobach rolin).
Najwiksze uznanie i Nagrod Nobla zapewniy mu jednak badania nad grulic (wyodrbni
bakterie j wywoujaca). Ponadto Koch opracowa i zastosowa metody barwienia bakterii
barwnikami anilinowymi, wprowadzi stae podoa elatynowe i agarowe, dziki czemu
usprawni izolacj mikroorganizmw i uzyskiwanie czystych kultur.
16.

Okrel pojcia aseptyki i antyseptyki w XIX w. i omw ich znaczenie dla rozwoju
chirurgii.

Antyseptyka to dziaanie odkaajce majce na celu niszczenie drobnoustrojw na skrze,

bonach luzowych, zakaonych ranach - nie dotyczy odkaania przedmiotw.
Prekursorem antyseptyki by Ignaz Philipp Semmelweis- wybitny ucze nowej szkoy
wiedeskiej, ktry pracowa nad znalezieniem przyczyn gorczki poogowej. Wprowadzi na
oddziaach pooniczych obowizek odkaania rk przy pomocy wodnego roztworu wapna
chlorowego.
W 1865 roku inny uczony Joseph Lister dokona pierwszej operacji przy uyciu kwasu
karbolowego jako rodka dezynfekcyjnego
Rok 1867 uwaany jest za pocztek ery antyseptycznej w chirurgii.
Z biegiem czasu rozpylony kwas karbolowy okaza si zbyt dranicy dla drg oddechowych. Na
jego miejsce wprowadzono inne rodki antyseptyczne sublimat, jodoform, nadmanganian
potasu.
Aseptyka to postpowanie dce do jaowoci bakteriologicznej pomieszcze, narzdzi,
materiaw opatrunkowych i innych przedmiotw w celu niedopuszczenia drobnoustrojw do
okrelonego rodowiska( np otwartej rany operacyjnej).
Praktyczne wprowadzenie aseptyki do chirurgii dokonao si za spraw Ernsta Bergmanna
stwierdzi on, e zakaenie z powietrza jest mniej grone ni zakaenie przez styczno rany z
przedmiotami zakaonymi. Udowodni, e wyjaowienie wszystkiego, co styka si z ran, daje
si cakowicie osign za pomoc gotowania i dziaania pary. Wraz ze swoim uczniem Kurtem
Schimmelbuschem wprowadzili do wyposaenia sal operacyjnych autoklaww i puszki do
sterylizacji materiaw i narzdzi chirurgicznych.
Do aseptyki rk, mytych ju wwczas wod z mydem i pukanych w rnych pynach
antyseptycznych, Jan Mikulicz-Radecki zacz uywa wyjaowionych rkawiczek
bawenianych (1887). W 1889r. W.S. Halstedb zastosowa rkawiczki gumowe.
J. Mikulicz by take inicjatorem sterylnego stou operacyjnego, zoonego z maski na twarz i
gow oraz fartucha.
17.

Polscy lekarze w odrodzeniu postaci i zasugi.

Sebastian Petrycy (1550-1626) pochodzi z rodziny mieszczaskiej. Ukoczy studia na Akademii

Krakowskiej, a nastpnie zdoby doktorat z medycyny na uniwersytecie w Padwie. Po powrocie do
Polski nie uzyska zgody na wczenie do wydziau lekarskiego Akademii Krakowskiej.
Zniechcony wyjecha do Lwowa. Tam zaoy rodzin i rozpocz praktyk lekarsk. Po mierci

ony i crki oraz sporze z teciem, powrci do Krakowa. Tam zosta lekarzem przybocznym bp.
Krakowskiego kard. Bernarda Maciejowskiego. Wkrtce po tym, rozpocz si okres dworski jego
ycia. Petrycy uczestniczy w wyprawie Dymitra Samozwaca w orszaku jego ony Maryny
Mniszchwny. Zosta pojmany przez Rosjan. Roczny pobyt w wizieniu wykorzysta na
dokonywanie tumacze Horacego i opisywanie zdarze historycznych, ktrych by wiadkiem.
Nastpnie powrci do Krakowa i ostatecznie zdoby zezwolenie na inkorporacj do Wydziau
Lekarskiego. Przez nastpne par lat wykada medycyn, ale pozostawa skcony z wadzami
uczelni. By rwnie lekarzem ubogich krakowian.
Tumacz i komentator pism Arystotelesa. Uznaje si go za twrc polskiej terminologii
filozoficznej. Ponadto jeden z czoowych polskich historykw filozofii.
Dziea lekarskie, jakie pozostawi: dysputa O kile, a take Instruktia albo nauka jak si
sprawowa czasu moru.
Mnogo jego zaj i zainteresowa wskazuje jasno, e by to prawdziwy czowiek renesansu.
Maciej z Miechowa urodzony w 1457, zmar w 1523. Jeden z najwybitniejszych
przedstawicieli polskiej nauki i kultury, z okresu odrodzenia. Polski lekarz, historyk, geograf,
profesor Akademii Krakowskiej, ksidz kanonik krakowski, alchemik i astrolog
Studiowa w Krakowie, gdzie po ukoczeniu wydziau nauk wyzwolonych (ukoczy je z
tytuem Mistrza Nauk Wyzwolonych), zapisa si na wydzia lekarski. Nastpnie uda si do Woch
(Padwa lub Bolonia), by uzyska tytu doktorski in medicina et philosophia. Miechowita do Polski
wrci w roku 1487, osiad w Krakowie, gdzie rozpocz praktyk lekarsk. W 1500r. Po raz
pierwszy spotyka si jego nazwisko, jako wykadajcego na wydziale lekarskim. Rok pniej zosta
rektorem. Funkcj t piastowa przez 18 lat (8 kadencji). Jako rektor okaza si zdolnym
organizatorem i wychowawc modziey. Umocni dyscyplin wrd nauczajcych i studentw na
Uniwersytecie Krakowskim. Majc na uwadze wasne problemy finansowe w czasie studiw,
wprowadzi uchwa znoszc drogie uczty promocyjne. By hojnym ofiarodawc ze swego
majtku, zdobytego dziki praktyce lekarskiej, ufundowa drug katedr medycyny, oy na
szpitale i bursy, pomaga studentom i wybudowa kilka szk. W testamencie zapisa cay swj
majtek na cele spoeczne
Jako lekarz zdoby saw i miano polskiego Hipokratesa, gdy by najwikszym wwczas
autorytetem medycznym w kraju. Nie by jednak reformatorem, nie wyprzedza swych czasw
wiernie poda za wczenie goszonymi naukami
Miechowita wyda 2 pisma medyczne, ktre zainauguroway polskie wydawnictwo medyczne.
Pierwszym z nich by poradnik epidemiologiczny Contra saevam pestem regimen accuratissimum
zwizany z szalejc w Krakowie w 1508r. zaraz dumy. Drugie dzieo lekarskie to Conservatio
sanitatis, w ktrym zawar pierwsze wskazwki higieniczne i m.in. wskazania dotyczce leczenia
chorb zbw i jamy ustnej
Saw przyniosy mu jednak dwa inne dziea. Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana,
nowoczesny opis ziem i ludw lecych na obszarze pomidzy Wis, Donem i Morzem
Kaspijskim; oraz Chronica Polonorum z 1519r. Bdca pierwsz drukowan kronik Polski. Warto
wspomnie, e w tym dziele po raz pierwszy wspomniano przypadek zachorowania w Polsce na
ki
Wojciech Oczko (ur. 1537, zm. 26 grudnia 1599) urodzony w Warszawie jeden z najwybitniejszych
polskich lekarzy okresu odrodzenia. By lekarzem na dworze Krla Stefana Batorego oraz
Zygmunta III Wazy. Zasyn jako autor pierwszych dzie lekarskich w jzyku polskim i tym
samym autor polskiego jzyka medycznego. Co uzasadni w swoim dziele Cieplice sowami:
wiem to pewnie, e to snadniej, wymowniej i szerzej acisk mow udaby si mogo: lecz, e
Polskie Cieplice, niech po polsku mwi, a tumacza zaniechawszy , naszym ludziom same w swej

prostocie co najuyteczniejsze bd.

Opisa wczesne pogldy na temat pochodzenia i leczenia kiy (Przymiot, czyli choroba dworska)
oraz zdrj mineralny na potrzeby krla (Cieplice), poszukujcego miejsce gdzie mgby leczy
swoje dolegliwoci.
Kia bya znana pod nazw Przymiot, a nazwa kia oznaczaa w odrodzeniu przepuklin.
W XVI wieku, w ktrym przyszo y i dziaa Oczce, jak podaje doktor Leopold Lafontaine, w
Polsce na 10 chorych przypadao 6 chorych wenerycznie. W Warszawie, zdaniem doktora
Lafontaine'a, rozwizo bya wiksza ni w innych miastach i na prowincji. Zjeday si tu
dziewczyny ze wszystkich stron kraju, a take innej narodowoci. Dzieliy si one na dwie grupy:
panie na utrzymaniu oraz te, ktre pracoway na wasny rachunek.
18.

Posta i osignicia Ambroego Pare jako gwnego przedstawiciela chirurgii w

odrodzeniu.

- W czasie oblenia Turynu zabrako wrzcego oleju, ktrym wwczas zalewano rany, by lepiej si
goiy. Pare opatrzy rany roztworem olejku ranego, tek jaj i terpentyny, ktre jak okazao si
nazajutrz goiy si lepiej, ni te wypalane olejem. By to dowd na to, e rany postrzaowe nie
byy zatrute.
-leczy zamania i zwichnicia, rozpozna jako pierwszy zamanie szyjki koci udowej,
- zajmowa si urazami gowy i klatki piersiowej
-stosowa si do aleksandryjskiej szkoy podwizywania naczy podczas amputacji, do czego
skonstruowa specjalne kleszcze w ksztacie kruczego dzioba
-wynalaz wiele narzdzi chirurgicznych, np. zakrzywiony n amputacyjny, stosowa take protezy
i aparaty ortopedyczne
-przeprowadza wiele operacji, m.in. przepuklin bez kastracji, usuwania kamieni pcherzowych,
plastyczne twarzy i podniebienia, otwarcia staww etc.
Wikipedia:
Ambroise Par, znany te jako Ambroy Pare (ur. okoo 1510 w Bourg-Hersentwe Francji, zm. 20
grudnia 1590 w Paryu) francuski chirurg dugiej togi, uznawany za najwybitniejszego chirurga
renesansu i jednego z ojcw wspczesnej chirurgii. Autor kilkudziesiciu prac naukowych pisanych
po francusku.
W wieku 20 lat zacz prac jako chirurg polowy we francuskiej armii. Dziki zdobytym
dowiadczeniom opracowa bardziej humanitarne metody postpowania z rannymi. Jego talent
zosta szybko zauwaony i zosta chirurgiem krlewskimHenryka II, a nastpnie Franciszka II, Karola
IX i Henryka III. W 1537 w swoim dziele skrytykowa[1] szeroko wwczas stosowane przyeganie
rozgrzanym do czerwonoci elazem i zalewanie wrzcym olejem ran. Wynalaz kleszczyki
hemostatyczne do zaciskania naczy co znacznie obniyo miertelno podczas amputacji.
W dziedzinie chirurgii oglnej opracowa metody operowania przepuklin. Zajmowa si
rwnie ortopedi, do ktrej wprowadzi leczenie za pomoc wycigu. Innowacyjne metody
wprowadzi take w poonictwie. Chorych zaopatrywa w protezy kosmetyczne i metalowe gorsety.
19.

Omw zasugi Williama Harveya i wyjanij znaczenie jego odkry dla rozwoju medycyny.

Obserwowa ruchy przedsionkw i komr u zwierzt ywych, u ktrych obnaa serce. Tumaczc
znaczenie i szczegy tych ruchw zacz wykonywa eksperymenty z zaciskaniem y oraz ttnic.
Zaciskajc u psa y gwn, zaobserwowa, e obwodowy odcinek wypenia si, natomiast
dorodkowy zapada si. Po zwolnieniu ucisku, odcinek dorodkowy napenia si krwi, ktra

nastpnie odpywaa do prawego przedsionka. To przekonao badacza ostatecznie, e krew w

yach
pynie z obwodu do serca.
Harvey jako pierwszy zrozumia i wytumaczy rol zastawek ylnych. Dokona tego wykonujc
pewne dowiadczenie. Mianowicie przywizywa koczyn grn, najlepiej mczyzny
pracujcego fizycznie o dobrze zaznaczonych yach, powyej przegubu okciowego. Wwczas
yy na przedramieniu natychmiast nabrzmieway i w kilku miejscach pojawiay si rozszerzenia,
ktrym odpowiaday zastawki ylne.
Po zaciniciu palcem zastawki B i przesuniciu placem wzdu yy, wci j przyciskajc, do
punktu C, odcinek yy BC pozostawa pusty, zastawka B nie puszczaa bowiem krwi z odcinka
AB. Po podniesieniu palca odcinek BC
natychmiast wypenia si krwi przez punkt C, gdzie co prawda jest zastawka, ale nie
uniemoliwia ona przepywu krwi z punktu D do B. W ten sposb Harvey wykaza, e kierunek
krwi w yach jest do obwodu serca. Wyjani rwnie rol zastawek ylnych. Eksperyment ten
nazwany zosta dowiadczeniem Harveya.
Na podstawie swoich bada William Harvey wycign wiele kluczowych wnioskw:
prawa komora toczy krew do ttnicy pucnej i dopiero z puc poprzez yy pucne krew dostaje
sie do lewegoprzedsionka i dalej do lewej komory;
komora lewa toczy krew do aorty i dalej do caego ciaa, gdzie krew zbiera si najpierw w
drobnych yach potem w duych i wpywa do prawego przedsionka i dalej do prawej komory.
Podsumowujc wykaza, e krew w ustroju nieustannie kry, a toczy j serce.
Jego epokowa praca ukazaa si w 1628 roku, pt. Exercitatio anatomica de motu cordis et
sanguinis in animalibus, a w XVII wieku bya wydawane ponownie siedmiokrotnie po acinie.
Wielu uczonych i lekarzy przyjo j bez zastrzee, ale niektrzy odnosili si do niej sceptycznie.
Harvey spodzi jeszcze jedno dzieo Exercitationes de generotione animalium, w ktrym
wypowiedzia miay, jak na tamte czasy pogld, wg ktrego wszelka istota ywa rodzi si z jaja,
dziki czemu nastpi wzrost zainteresowania embriologi.
20.

Omw osignicia Vesaliusza dla rozwoju anatomii w okresie odrodzenia

(Poprawiony i sprawdzony tekst za Wikipedi. W ksice Brzeiskiego jest na ten temat nawet
mniej.)
Andreas Vesalius (ur.1514 w Brukseli, zm. na Zakinthos, zm. 1564) inaczej Wesaliusz,
flamandzki uczony, twrca nowoytnej anatomii. Urodzi si w Brukseli, w rodzinie o tradycjach
naukowych. Ju podczas studiw na uniwersytecie w Leuven przeprowadza potajemnie sekcje
ludzkich zwok. W wieku 18 lat wyjecha do Parya, gdzie studiowa pod kierunkiem Sylwiusza,
znakomicie opanowa sekcje zwok. Tytu doktora medycyny otrzyma w 1537r., nastpnie naucza
na uniwersytecie w Padwie. W 1543 napisa dzieo "Budowa ludzkiego ciaa" (De humani corporis
fabrica; w skrcie czsto cytowane jako Fabrica) i zadedykowa je Karolowi V. Byo to pierwsze
wydane drukiem dzieo o anatomii czowieka. Jako pierwszy opisa w nim dokadnie budow ciaa
ludzkiego, popierajc swe twierdzenia 300 drzeworytami. Poprawia tym samym ponad 200 bdw
Galerna i udowadnia, e Galen nie wykona adnych sekcji zwok ludzkich. Jego odkrycia i nauka
nie znalazy uznania w oczach Kocioa. Punktem spornym staa si m.in. liczba eber u mczyzny
wg nauki kocielnej powinna by z jednej strony mniejsza o jedno jako e Ewa zostaa
stworzona z ebra Adama. Gnbiony nieustannymi atakami i krytyk Kocioa, zrezygnowa ze
stanowiska profesorskiego i zosta nadwornym lekarzem cesarza Karola V, a nastpnie Filipa II. W
1563r. wyruszy do Jerozolimy. W drodze powrotnej zgin tragicznie w katastrofie okrtu.
Wesaliusz, twrca wspczesnej anatomii, jako pierwszy odway si na dokadne zbadanie zwok
ludzkich, przez co wykaza liczne bdy w dzieach Galena; bdy bdce wynikiem
nieuzasadnionego, a bezwzgldnego przenoszenia stosunkw anatomicznych panujcych u

zwierzt
na organizacj ciaa ludzkiego. Wskutek tych poprawek i sprostowa popad w spr ze swym
nauczycielem, Sylwiuszem, stanowczym zwolennikiem Galena, a take innymi 'badaczami'. Spr
ten przyczyni si do rozwoju anatomii porwnawczej zwierzt. Fabrica Wesaliusza bya bogato
ilustrowana przez niderlandzkiego artyst Jana van Calcar. Kady drzeworyt zawiera zarwno
treci merytoryczne jak i metafor.
21.

Wymie nazwiska dwch najwikszych przedstawicieli anatomii patologicznej z XIX w. i

rozwi pojcia teorii komrkowej i humoralnej z tego okresu.

Teoria patologii komrkowej, sformuowana przez Rudolfa Virchowa cakowicie

odrzucaa nauk o krazji i dyskrazji, humorach, sympatiach i antypatiach humorw.
Stwierdzajc, e tylko komrka jest podstaw ycia i budowy organizmw, choroba zacza
by traktowana jako proces lokalny, miejscowa zmiana w komrkach organizmu.
Karol Rokitanski, autor znakomitego podrcznika anatomii patologicznej (po raz pierwszy
zostay przedstawione w sposb systematyczny wszelkie zmiany anatomiczne, ich struktura,
zwizek, czsto i rozwj) by natomiast twrc nauki tzw. frazeologii, tj. o skaeniach krwi
Nawizujc do Hipokratesa) i humoralnej teorii patogenezy twierdzi, i czowiek jest
bezsilny wobec choroby (sceptycyzm terapeutyczny) oraz e nie mona usun choroby
jedynie przez usunicie ogniska choroby bez usunicia zmian w przemianie materii nie ma
wyzdrowienia.
Rokitanski nawiza do patogenezy humoralnej Hipokratesa, czyli:
-HIPOKRATES z nim wie si pojcie PATOLOGII HUMORALEJ. W XIX w. uwaano, e w
organizmie czowieka najwiksz rol odgrywaj cztery podstawowe ciecze ( ac. humores-ciecze):
, czarna , luz i krew. Ludzie wiedzieli, e krew znajduje si w yach, ale dokadniejszych
informacji o ukadzie krenia nie posiadali. Natomiast byli w stanie stwierdzi, e po duym
upucie
krwi czowiek lub zwierz umiera wic krew ma ogromne znaczenie. luz powstaje w mzgu
wycieka przez nos w postaci kataru. powstaje w wtrobie. Czarna w ledzionie.
Gdy te cztery ciecze s w porzdku(odp. proporcje), s odpowiednio zmieszane czowiek jest
zdrowy. Gdy jednej lub drugiej jest za duo cz. jest chory. Te zaoenia to podstawy patologii
humoralnej Hipokratesa.
Nieprawidowoci w iloci cieczy mog by spowodowane gw. klimatem, porami roku, wiekiem,
trybem ycia, wod, poywieniem. Natura zwalcza chorob poprzez gotowania -> PRZESILENIE
CHOROBY -> biegunka, wymioty, katar, kaszel, poty pozwalaj usun nadmiar jakiej cieczy i
organizm powraca do zdrowia.
22.

Wymie kto i jakie rodki znieczulenia oglnego wprowadzi w XIX w. i ich znaczenie dla
rozwoju chirurgii.

UWAGA: niektre opisane tutaj rodki byy odkryte w XVIII wieku albo wczeniej, ale
wprowadzone do uytku dopiero w XIX, take nie zraa si dat odkrycia.
Znieczulenie na pocztku XIX w.
wino, opium, osabianie wraliwoci przez miejscowy ucisk, operacje na niedokrwionej koczynie,
okadanie lodem (wykrwawienie prowadzio do utraty przytomnoci, czyli pozwalao dokoczy
zabieg), obecno pomocnikw
uywajcych siy fizycznej wobec pacjenta
PIERWSZY RODEK ZNIECZULAJCY

Stany Zjednoczone, ju ok. 1771 r. wyosobniony przez Josepha Priestleya PODTLENEK AZOTU;
stosowany by jednak przez nielicznych w Ameryce, za w Europie wcale.
DRUGI RODEK ZNIECZULAJCY:
ETER odkryty ju w XVI w. przez Valeriusa Cordusa i nazwany olejem witriolowym, uleg
jednake
zapomnieniu;
Pniej ponownie odkry go aptekarz londyski Frobenius (1790) i on nazwa go eterem;
16.10.1846 r. przeomowy dzie
Wtedy to dentysta w Bostonie William Morton przeprowadzi udan narkoz eterow do operacji
guza szyi; Pniej okazao si, e przed nimi w 1842 r. eteru siarczanowego jako rodka
znieczulajcego uy Crawford W. Long (chirurg ze stanu Georgia)
Od 1846 r. zaczto stosowa eter w Europie.
1847 r. Ludwik Bierkowski zastosowa po raz pierwszy w Polsce (w Krakowie) narkoz eterow
TRZECI RODEK ZNIECZULAJCY
CHLOROFORM odkryty przez J. Liebiga (chemika niemieckiego) i lekarza francuskiego Eugene
Soubeirana (prawie rwnoczenie w 1831 r.), zastosowany po raz pierwszy przez chirurga
Simpsona
sprzeciw wadz kocioa anglikaskiego w blach rodzi bdziesz Biblia; dopiero gdy
krlowa angielska Wiktoria poddaa si znieczuleniu i obdarzya tytuem lordowskim Simpsona
przeamali si
CZWARTY RODEK ZNIECZULAJCY
Po odkryciu toksycznoci chloroformu
CHLOREK ETYLU wprowadzony przez: Jacksona, Mortona i Heyfeldera (krtkie znieczulenia
wziewne i zamraanie miejscowe)
PITY RODEK ZNIECZULAJCY
Cyprien Ore (francuski chirurg) zastosowa po raz pierwszy narkoz doyln za pomoc
WODZIANU CHLORALU, ktry pniej przyj si jako rodek znieczulajcy doodbytniczy,
szczeglnie u dzieci
ZNACZENIE:
- rozwj chirurgii oraz zwikszenie iloci udanych operacji dziki:
- znieczuleniu pacjenta
- wyduenia czasu operacji
- moliwoci gbszej analizy uszkodzonych struktur oraz narzdw ssiadujcych
- rozwj anestezjologii dziki licznym prbom stosowania rnych zwizkw usypiajcych,
rnymi drogami, od
drogi wziewnej, przez drog doodbytnicz a do doylnych rodkw
23.

Omw pojcie choroby spoecznej oraz wymie najwaniejsze odkrycia dotyczce

grulicy jako jednej z nich.

Powszechnie za chorob spoeczn uwaa si tak chorob, ktrej wystpowanie i szerzenie

si znajduje sprzyjajce czynniki w danych warunkach spoecznych, ktra jest masowa i skutki
jej maj szerokie konsekwencje oraz zasig. Wymagaj dugiej regularnej opieki lekarskiej, s
trudno wyleczalne, stanowi problem dla caego spoeczestwa. Do chorb spoecznych nale
np. alkoholizm, cukrzyca czy grulica.
Grulica znana bya od staroytnoci, W czasach nowoytnych jej wystpowanie nasilio si
w XVIII wieku. Zwikszenie wskanikw zachorowalnoci i umieralnoci z powodu grulicy
by nastpstwem wyparcia z Europy dumy, ktrej ofiarami stawali si przede wszystkim ludzie
sabi i chorzy. W tej sytuacji wrd chorb zakanych zwizanych z du zapadalnoci i
miertelnoci dominujc rol zacza odgrywa grulica puc. Choroba wizaa si

przyczynowo z warunkami mieszkaniowymi, trybem ycia, stanem odywienia i warunkami

pracy, czyli z caoksztatem zalenoci rodowiskowo- spoecznych pacjentw . Jej ewidentny
triumf epidemiologiczny nie uszed uwadze ludzi pira lekarzy i artystw, ktrzy na stronach
swoich dzie dali wyraz zainteresowaniu obserwowanym zjawiskiem.

Odkrywc prtka grulicy wywoujcego grulic jest niemiecki uczony Robert Koch,
ktry wyniki swoich bada opublikowa 24 marca 1882 roku. W nazewnictwie polskim
wspomniany drobnoustrj jest czsto nazywany na cze tego bakteriologa prtkiem Kocha.
Postp nauk medycznych, ktry dokona si przez nastpne 100 lat dawa nadziej na
cakowite opanowanie tej choroby, ktra od XVII wieku dziesitkowaa mieszkacw Europy.
Na postp ten skaday si wydarzenia z 1921, gdy po raz pierwszy uyto u ludzi szczepionki
przeciwgruliczej (BCG) oraz z 1946, kiedy wprowadzono do leczenia grulicy, streptomycyn
i PAS - pierwsze skuteczne leki na t chorob
Jednak od lat 80. XX wieku grulica ponownie staa si powanym problem zdrowotnym w
wielu krajach. W 1993 wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaa grulic za chorob
stanowic globalne zagroenie zdrowotne.
24.

Wyjanij na czym polegay i jakie miay znaczenie dla zdrowotnoci szczepienia

zapocztkowane przez E. Jennera i L. Pasteura.

Edward Jenner rozpocz badania nad uodpornieniem ludzi na osp prawdziw. Poprzez swoje
wieloletnie obserwacje stwierdzi, ze czowiek, ktry ju raz chorowa na osp, pniej nawet
podczas epidemii nie zapada ponownie na ta chorob. Rwnie w wyniku obserwacji stwierdzi, ze
osoby, ktre zajmoway si dojeniem krw, cierpicych na krowi odmian ospy, nie zapaday na
osp prawdziw. Jenner rozpocz szczepienia krowiank w 1796 r. Zaszczepi on 8-letniego
chopca, a po 6 tygodniach prbowa go zarazi ponownie. Chopiec pozosta zdrowy. Metoda
wakcynacyjna w odrnieniu od wariolizacji staa si prawdziwym dobrodziejstwem ludzkoci.
Wyniki swoich bada Jenner opublikowa w 1798r. Szczepionk na osp prawdziw do tej pory
stanowi zawiesina wirusa krowianki. Rok 1798 jest uznawany za dat narodzin nauki o odpornoci.
Wielkie zasugi dla tej nauki przynis Louise Pasteur, ktry 100 lat pniej obali teorie
samordztwa. Stosujc precyzyjn metodyk bada obali teorie spontanicznego powstawania
ycia z materii nieoywionej. W 1861 r. Pasteur wykaza istnienie bakterii w powietrzu i odkry, ze
niektre drobnoustroje mog y w warunkach beztlenowych. Upadek teorii samordztwa i
badania
Pasteura przyczyniy si do zainteresowania bakteriami i badaniami nad ich zdolnoci do
wywoywania chorb. Odkry on laseczk posocznicy gnilnej, wyhodowa gronkowce i prowadzi
badania nad moliwoci czynnego uodpornienia zwierzt przeciwko cholerze kur. Udao mu si
uzyska hodowle zarazka o obnionej odpornoci i zaszczepi nim kury co wywoao uodpornienie.
Odkrycie to dao podstawy do dalszych bada nad uzyskiwaniem szczepionek. Pasteur stworzy
szczepionk przeciw wglikowi i uzyska wycigi zawierajce zarazek wcieklizny z krwi i tk.
Nerwowej zwierzt. Opracowa take dziki temu szczepionk i prowadzi prby uodpornienia
przeciwko wcieklinie-co w przyszoci miao ograniczy wystpowanie tej choroby u zwierzt .
Dziki temu odkryciu inni badacze podjli badania i udao im si stwierdzi, ze rwnie martwe
bakterie podane w postaci szczepionki mog uodporni organizm na dan chorob. Pod wpywem
bada Pasteura nastpi szybki postp w zwalczaniu chorb epidemicznych.

25.

Podaj kiedy, przez kogo i jakie miao znaczenie dla rozwoju medycyny odkrycie grup

krwi.
Kiedy ? w 1901r. Przez kogo ? Karola Landsteinera
Jakie miao znaczenie dla rozwoju medycyny ? :
Odkrycie trzech grup krwi ABC (grupa C obecnie nosi miano grupy 0) przez Karola
Landsteinera, przyczynio si w znacznej mierze do prawdziwego rozpowszechniania si
zabiegw przetaczania krwi.
Dungen i Hirszfeld wprowadzili oznaczanie grup krwi, przyjte w 1928r. na caym wiecie.
Uwzgldnienie 4 grup krwi, udoskonalenie techniki zabiegu, ustalenie cisych wskaza
i uwzgldnienie przeciwwskaza uczyniy w XX wieku przetaczanie krwi nadzwyczaj
skutecznym rodkiem w licznych chorobach, a w niektrych jedynym ratujcym ycie.
rdo: Bronisaw Seyda Dzieje medycyny w zarysie. (str. 300)
26.

Wymie orodki nauczania medycyny w II Rzeczypospolitej i omw znaczenie dwch

wybranych orodkw dla rozwoju medycyny polskiej.

1. Krakw Uniwersytet Jagielloski

2. Lww Uniwersytet Jana Kazimierza
3. Warszawa Uniwersytet Warszawski
4. Wilno Uniwersytet Wileski
5. Pozna Uniwersytet Poznaski
Uniwersytet Jana Kazimierza
Sporod 4 wydziaow: teologii, prawa,
filozofii niezwykle czynny by Wydzia Lekarski, o dorobku liczcym si w
owczesnym wiecie naukowym. Absolwenci Uniwersytetu, w tym Wydziau Lekarskiego,
rozsawili nauk polsk. Z Politechniki Lwowskiej wychodzili najzdolniejsi
inynierowie. Konserwatorium ksztacio wybitnych muzykow.
Uczelnie te day Polsce luminarzy nauki i najwyszych dygnitarzy pastwowych,
jednym z nich by gen. Wadysaw Sikorski.
Pozna Uniwersytet Poznaski
Milowym krokiem w rozwoju medycyny wielkopolskiej byo kreowanie w roku 1919
Wszechnicy Piastowskiej, przemianowanej poniej na Uniwersytet Poznaski. Jego geneza
wysza z Poznaskiego Towarzystwa Przyjacio Nauk, a w szczegolnoci z Wydziau
Lekarskiego. Jego zrby tworzy znakomity ginekolog poznaski Heliodor wicicki (18541923), pierwszy rektor tej Uczelni. Na
Wydziale Lekarskim kontynuowali prac lekarze, ktorzy rozpoczli sw dziaalno
lecznicz i naukow jeszcze w okresie zaborow. Profesor Adam Wrzosek (1875-1965),
obok wicickiego, by jednym z organizatorow Wydziau Lekarskiego Uniwersytetu
Poznaskiego, inicjatorem i wieloletnim redaktorem Archiwum Historii i Filozofii
Medycyny oraz Przegldu Antropologicznego", autorem
znakomitych biografii o niadeckim, Bierkowskim, Marcinkowskim i Chaubiskim.
27.

Omw zasugi Ludwika Pasteura dla rozwoju mikrobiologii oraz wyjanij pojcie
pasteryzacji i znaczenie odkrycia procesu fermentacji.

Pasteur bada fermentacj mlekow, potem masow, alkoholow i octow. Wykaza, e

proces ten, uwaany dotd za wycznie chemiczny, wywouj drobnoustroje, rne dla
rnych typw fermentacji.
Zaj si te badaniem pebryny, choroby jedwabnikw; ustali, e jest pochodzenia
bakteryjnego i opracowa metody jej zapobiegania.

W badaniach nad zakanoci cholery drobiu, wglika, rycy wi udowodni ostatecznie,

e choroby zakane wywouje swoisty dla nich zarazek i e mona im skutecznie zapobiega
przez uodparnianie organizmu metod szczepie ochronnych osabionymi zarazkami;
1880 wprowadzi szczepienia ochronne przeciw cholerze drobiu, 1881 wglikowi, 1883
rycy wi. Badania nad wcieklizn doprowadziy Pasteura do zastosowania z sukcesem,
1885 pierwszej szczepionki przeciw wcieklinie u czowieka poksanego przez wciekego
psa.
Pasteur pierwszy te opracowa metodyk laboratoryjnej pracy bakteriologicznej.
Pasteryzacja to technika konserwacji przy pomocy odpowiednio dobranego podgrzewania
produktw spoywczych, tak aby zniszczy lub zahamowa wzrost drobnoustrojw
chorobotwrczych lub enzymw przy jednoczesnym zachowaniu smaku produktw
i unikniciu obnienia ich wartoci odywczych. Proces ten nie niszczy form
przetrwalnikowych ani wikszoci wirusw.
Odkrycie bakterii zaburzajcych podane procesy fermentacyjne doprowadzio do dalszych
odkry zwizanych m. in. z chorobami zakanymi pocztkowo u zwierzt ale pniej take
u ludzi. Dowiadczenia Pasteura dotyczce drobnoustrojw wystpujcych w powietrzu
obaliy ostatecznie teori samordztwa. Odkrycia te zrewolucjonizoway podejcie do wielu
chorb, day moliwo ich leczenia, a take zapobiegania. Prace uczonego day podoe dla
powstania immunologii.
28.

Omw zasugi Roberta Kocha dla rozwoju mikrobiologii oraz omw problem
wprowadzenia tuberkuliny do leczenia grulicy.

Robert Koch:
1. Opisa odkryte przez Pasteura laseczki wglika, opracowa ich hodowl na podou staym,
a take metod otrzymywania czystej hodowli za pomoc wiszcej kropli ciaa szklistego
oka wou.
2. Zaobserwowa i opisa rozmnaanie si bakterii, a take powstawanie i natur form
przetrwalnikowych(zarodnikowych). Wyjani dziki temu przyczyn zakaenia si
wglikiem krw pascych si na kach, na ktrych choroba wystpowaa duo wczeniej.
Koch zaobserwowa, e bakterie jednego gatunku rozmnaaj si zawsze w obrbie wasnej
kolonii z rwnoczesnym niszczeniem bakterii obcogatunkowych. Wykorzysta to do metody
na czystych kultur na gotowanym ziemniaku lub bulionie z elatyn.
3. Opracowa nowe metody barwienia. Koch po zastosowaniu bkitu metylenowego po raz
pierwszy ujrza prtki grulicy(prtki Kocha)- wczeniej nie mona byo ich zobaczy w
preparatach mikrobiologicznych.
Koch dla prtkw opracowa podoe hodowlane- skrzep surowic krwi.
Wykaza take eksperymentalnie kropelkowy charakter przenoszenia si grulicy.
Koch prbowa leczy grulic lub jej zapobiec. Uodparnia zawiesin osabionych bakterii
lub substancja bdc metabolitem produkowanym przez prtki(bezskuteczne prby
zniechciy go do jej terapeutycznego stosowania). Tuberkulina okazaa si najlepsza przy
diagnostyce grulicy. Za prac nad grulic dosta Nagrod Nobla w 1905roku.
Przedstawi te podstawy klasyfikacji i kryteriw choroby zakanej: zarazek powinien da
si wyhodowa na sztucznym podou i wykaza w kadym przypadku danej choroby, mona
j wywoa przez dowiadczalne zakaenie hodowl odpowiedniego drobnoustroju.- bya to
tzw. triada Kocha.
4. Wyjani take etiologi gronkowcow zakae przyrannych,
5. Odkry i opisa przecinkowca cholery i zarazka egipskiego zapalenia oczu.
Koch by jednym z pierwszych mikrobiologw zajmujcymi si chorobami tropikalnymi

Afryki i Indii.
Problem wprowadzenia tuberkuliny.
Koch w 1890 roku wprowadzi szczepionk przeciwko grulicy(nazywana bya limf
Kocha lub kochin). By to przescz hodowli bulionowej prtkw(Odo Bujwid nada jej
nazw tuberkulina).
Tuberkulina nie tylko nie leczya, ani nie zapobiegaa grulicy, ale powodowaa uczynnienie i
zaostrzenie si choroby u pacjentw, ktrym bya podana.
Po obserwacji fenomenu Kocha, zjawiska opartego na alergii przy powtrnym
wprowadzeniu antygenu w postaci wycigu z ywych prtkw, tuberkulina zostaa
wykorzystana do diagnostyki: skaryfikacyjnej- Clemensa Petera Pirqueta- wprowadzonej w
1905, naskrnej- Ernsta Moro(1907), rdskrnej-Charlesa Mantoux,1908.
Prby odegray rol w zapobieganiu grulicy, zwaszcza do wprowadzenia szczepionki
przeciwgruliczej przez Alberta Calmetta i Camilla Guerina, uzyskanej z osabionego prtka
nazwanego od ich nazwisk- Bacille Calmette Guerin, tworzc w ten sposb skrtow nazw
szczepionki BCG. Pierwsze szczepienie w 1921 roku, przez doustne podanie noworodkowi,
ktrego matka zmara na grulic. Szczepienie to stao si jednym z zasadniczych czynnikw
opanowania w Europie grulicy, ktra w XIX i pierwszej poowie XX wieku znajdowaa si
na czoowym miejscu wrd przyczyn zgonw.